OSOZ Polska

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

OSOZ

12 / 2019

Otwart y

System

Ochrony

Zdrowia

www.osoz .pl

12

2019 POLSK A

2020+

NOWA DEKADA DIGITALIZACJI Co należy zrobić, aby cyfryzacja przyniosła oczekiwane korzyści?

SZTORM WDROŻENIA

Informatyzacja podmiotu medycznego w metodologii zarządzania projektami.

Przewodnik dla menedżera.

HORYZONT PRZEMIAN

Big Data, AI, VR, AR, algorytmy.

Pięciu ekspertów rysuje scenariusze dla ochrony zdrowia na kolejny rok.

ETYCZNE INNOWACJE

Jak tworzyć technologie dla ludzi, czyli pytania o fundamentalne wartości ważne dla nas wszystkich.

OSOZNews Bądź na bieżąco!

Trendy e-Zdrowia, rozwiązania IT

Nota bene

Gdzie są te korzyści?

Dwie dekady temu, kiedy informatyzacja ochrony zdrowia raczkowała, nadzieje związane z cyfryzacją były ogromne. Komputer miał zautomatyzować wiele czynności. I tak się stało, ale dość powszechnie występujący efekt skonsumował wartość dodaną z IT.

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World  redakcja@osoz.pl Czytaj bieżące wydanie w aplikacji mobilnej OSOZ News

Dziś statystyczny lekarz jest coraz bardziej obciążony obowiązkami sprawozdawczymi. Podczas wizyty pacjenta znaczą część czasu spędza przed komputerem uzupełniając elektroniczną dokumentację medyczną, wprowadzając szereg danych. Od zeszłego roku musi wypisać zwolnienie lekarskie w wersji cyfrowej, od 8 stycznia – także e-receptę. Na digitalizacji korzysta dziś przede wszystkim płatnik, otrzymując spójne i pełne dane sprawozdawcze. A co z lekarzami? Dlaczego informatyzacja nie spowodowała skrócenia czasu potrzebnego na pracę papierkową? Przecież z komputerem powinno być szybciej, bo można korzystać z szablonów i słowników; wygodniej – bo wprowadzane dane miały być automatycznie wykorzystywane w różnych raportach. Mało kto uwierzy, że tak właśnie się stało. Niestety, premia z zastosowania technologii została spożytkowana inaczej niż oczekiwałby tego personel medyczny.

Polska ochrona zdrowia stała się ofiarą znanego w naturze efektu odbicia (tzw. rebound effect), opisanego po raz pierwszy przez brytyjskiego ekonomistę Williama Stanleya Jevonsa. Klasycznym przykładem tego zjawiska jest energia elektryczna. Dlaczego zużycie energii w niektórych wypadkach nie maleje mimo wprowadzenia energooszczędnych żarówek? Powodem nie jest to, że nowe żarówki wcale nie są lepsze od tych starych. Przyczyna tkwi w tym, że użytkownicy po prostu dłużej pozostawiają je włączone wiedząc, że… te są energooszczędne. Analogiczny problem dotyka dziś ochrony zdrowia.

W latach 90-tych, gdy znaczna część raportów była tworzona na papierze, ilość wymaganych dokumentów była ograniczona. Płatnik nie mógł wymagać więcej, bo przekraczało to możliwości lekarza i placówki. Dziś NFZ i organizacje rynku ochrony zdrowia mogą nakładać kolejne wymagania wiedząc, że świadczeniodawcy dysponują narzędziami (komputery) umożliwiającymi im opracowanie nawet najbardziej wymyślnych raportów. W ten sposób czas, który potencjalnie miał zaoszczędzić lekarz, został pochłonięty przez efekt odbicia.

Technologie doskonalą się w szybkim tempie. Sztuczna inteligencja pomoże lekarzowi podjąć decyzje terapeutyczne, asystenci głosowi przetworzą naturalną mowę na usystematyzowaną dokumentację medyczną bez konieczności żmudnego korzystania z klawiatury, wiele klasycznych pomiarów parametrów zdrowia pacjenta spływać będzie do e-kartoteki z urządzeń obecnych w domu pacjenta. Teoretycznie lekarz będzie mógł w końcu zająć się pacjentem i poświęcić mu więcej czasu. Ten „dar czasu” uzyskany dzięki technologii może jednak zostać zniwelowany. Wydajny lekarz z rezerwą czasu będzie musiał przyjmować coraz większą liczbę pacjentów i wszystko pozostanie po staremu. 

12

OSOZ POLSKA 2019

aktualności

6

W KADRZE

ROZMOWY

23

Podróż z kartoteką

8

Eksperci o najważniejszych trendach cyfrowych: John Sharp, Koen Kas, Lionel Reichardt Denise Silber, Profesor Shafi Ahmed

WAŻNE PYTANIE Kolejna dekada cyfryzacji. Co dalej?

11

Rynek zdrowia w pigułce

PRAKTYcznie

Finansowe puzzle

13

RADAR ZDROWOTNY

27

Alergia, grypa i przeziębienie w lutym 2020

29

PORADNIK Internet Rzeczy w medycynie.

Czy powinniśmy się bać?

INNOWACJE 14

Legislacja Noworoczne zmiany w prawie

INNOWACJE OCHRONY ZDROWIA 2020

Aplikacje medyczne 3 specjalistyczne rozwiązania dla lekarzy

15

Monitorowanie zdrowia zdominuje targi innowacji CES 2020

nowe idee

NOWOŚCI / WYNALAZKI

18

32

Przegląd międzynarodowej prasy

Infografika Profil ochrony zdrowia: Polska

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE

34

LABORATORIUM TECHNOLOGII Technologie budowane w dobrej wierze

RAPORT

20

36

LEKTURA Raport: Sztuczna inteligencja w ochronie zdrowia

CYFRYZACJA. ZOSTAŃ KAPITANEM ZMIAN Praktyczne narzędzia pomagające we wdrażaniu rozwiązań IT: zarządzanie zmianą i ryzykiem, design thinking, ścieżka doświadczeń pacjenta, zarządzanie projektami, komunikacja

OSOZ WORLD

39

YOUR GUIDE TO AI Demystifying Algorithms

42

KNOWLEDGE 3 Learnings From Stanford

TECHNOLOGIE

44

DLA PACJENTA E-Zdrowie? Jak wybrać oprogramowanie dla lekarza, przychodni czy szpitala?

MONITOR ZDROWOTNY

49

FELIETON Remanenty

» Wirtualna rzeczywistość znajduje zastosowanie w edukacji, szkoleniach, symulacji zabiegów, zarządzaniu bólem, rehabilitacji itd.« Denise Silber | Doctor 2.0 & You | str. 25

OSOZ Polska 12/2019

53

RANKINGI PEX Firmy i produkty (listopad 2019)

54

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (listopad 2019)

58

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (listopad 2019)

65

Monitor rynku LEKÓW I PRODUKTÓW MEDYCZNYCH Leki stosowane w chorobach tarczycy

» Cyfryzacja powinna być rozwijana na bazie nowego sposobu myślenia, gotowości na większe ryzyko do zmian.«

online

Marius Mainz | Student w Stanford Medicine Center For Digital Health | str. 42

260 mln

To globalna wartość (w USD) rynku wirtualnej rzeczywistości dla opieki zdrowotnej w 2018 roku. Szacuje się, że do 2027 roku wzrośnie do 3,4 mld USD. Wartość sztucznej inteligencji w sektorze zdrowia osiągnie 6,6 mld USD w 2021 r.

17%

O taki procent rośnie rokrocznie globalny rynek Internetu Rzeczy. Szacuje się, że już w tym roku będzie nas otaczać 30 mld urządzeń w sieci IoT posiadających własny adres IP (podobnie jak komputery).

Stan cyfryzacji W kolejnym numerze przyjrzymy się z bliska najnowszemu raportowi na temat stopnia informatyzacji podmiotów wykonujących działalność leczniczą. Zapytamy ekspertów o opinie oraz podsumujemy najważniejsze wyniki. Jaki procent polskich szpitali jest gotowy na wdrożenie EDM? Jak wygląda zabezpieczenie danych medycznych? Jakie funkcjonalności są najpopularniejsze?

online / offline

Oglądaj OSOZ News.

Codzienny serwis informacyjny.

Doniesienia z rynku i szkolenia.

Do października 2021 roku, CSIOZ będzie kontynuował realizację projektu „Poprawa jakości świadczonych usług medycznych poprzez zapoznanie i przeszkolenie pracowników podmiotów leczniczych z podstawowymi terminami i procesami związanymi z wystawianiem, prowadzeniem i wymianą Elektronicznej Dokumentacji Medycznej”, w ramach którego zostanie przeszkolonych łącznie 21 120 osób i 3 300 podmiotów leczniczych, w tym 660 szpitali i 2 640 POZ-ów.

Z początkiem stycznia ogłoszono harmonogram na pierwsze półrocze 2020. Zakres szkoleń obejmuje zapoznanie z gotowymi rozwiązaniami i narzędziami wdrażanymi w ramach zaawansowanego procesu informatyzacji systemu ochrony zdrowia w Polsce z uwzględnieniem rozwiązań projektu „Elektroniczna Platforma Gromadzenia, Analizy i Udostępniania zasobów cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych” (P1) takich jak: e–recepta, e–skierowanie, Elektroniczna Dokumentacja Medyczna oraz Internetowe Konto Pacjenta (IKP).

Szkolenia kierowane są do podmiotów leczniczych realizujących świadczenia opieki zdrowotnej w rodzaju leczenie szpitalne oraz podstawowa opieka zdrowotna.

Rada Naukowa OSOZ (kolejność alfabetyczna, stan na grudzień 2019 r., liczba członków Rady: 99 osób) 1. prof. dr hab. n. med. Ryszard Andrzejak, 2. prof. dr hab. Piotr Andziak, 3. dr hab. n. med. Małgorzata Baka-Ostrowska, 4. dr Marek Balicki, 5. dr hab. n. med. Rafał Białynicki-Birula, 6. prof. dr hab. n. med.

Bożena Birkenfeld, 7. prof. dr hab. n. med. Andrzej Bohatyrewicz, 8. dr hab. med. prof. UJ Małgorzata Bulanda, 9. dr n. med. Małgorzata Czyżewska, 10. dr hab. n. med. (prof. PAN) Marek Durlik, 11. lek. med. Michał Ekkert, 12. dr n. med. Emilia Filipczyk-Cisarż, 13. lek. med. Halina Flisiak-Antonijczuk, 14. prof. dr hab. n. med. Ryszard Gellert, 15. prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki, 16. prof. dr hab. n. med.

Tomasz Grodzki, 17. dr hab. inż. Antoni Grzanka, 18. prof. dr hab. Edmund Grześkowiak, 19. dr n. farm.

Jerzy Hennig, 20. prof. zw. dr hab. n. med. Krzysztof Herman, 21. prof. dr hab. Tomasz Hermanowski, 22. dr med. Andrzej Horoch, 23. prof. dr hab. n. med. Jacek Imiela, 24. dr n. med. Maria Jagas, 25. prof. dr hab. Jerzy Janecki, 26. prof. dr hab. n. med. Marek Jarema, 27. prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Jarmundowicz, 28. prof. dr hab. Mirosław Jarosz, 29. Urszula Jaworska, 30. mgr Renata Jażdż-Zaleska, 31. prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak, 32. prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński, 33. prof. dr hab.

Roman Kaliszan, 34. prof. dr hab. n. med. Danuta Karczewicz, 35. prof. dr hab. med. Przemysław Kardas, 36. prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba, 37. prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec, 38. prof. zw. dr hab. n. med. Jerzy E. Kiwerski, 39. prof. dr hab. n. med. Marian Klinger, 40. prof. zw. dr hab. n. med.

Jerzy Kołodziej, 41. prof. dr hab. n. med. Jerzy R. Kowalczyk, 42. dr n. med. Robert Kowalczyk, 43. dr n. med. Jacek Kozakiewicz, 44. lek. Ryszard Kozłowski, 45. prof. dr hab. n. med. Leszek Królicki, 46. prof. dr hab. Maciej Krzakowski, 47. prof. dr hab., dr h.c. mult. Andrzej Książek, 48. prof. dr hab. Teresa Kulik, 49. prof. dr hab. n. med. Jan Kulpa, 50. prof. dr hab. n. med. Wojciech Kustrzycki, 51. dr hab. (prof.

UMK) Krzysztof Kusza, 52. dr n. med. Krzysztof Kuszewski, 53. dr n. med. Aleksandra LewandowiczUszyńska, 54. prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński, 55. prof. dr hab. n. med. Witold Lukas, 56. prof. dr hab. n. med. Romuald Maleszka, 57. prof. dr hab. n. med. Paweł Małdyk, 58. dr n. med. Beata MałeckaLibera, 59. prof. dr hab. Grażyna Mielnik-Niedzielska, 60. prof. dr hab. n. med. Marta Misiuk-Hojło, 61. prof. dr hab. n. med. Janusz Moryś, 62. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Narkiewicz, 63. prof. dr hab. n. med. Wojciech Nowak, 64. prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk, 65. prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski, 66. dr hab. n. med. Krystyna Pawlas, 67. prof. dr hab. inż. Grzegorz Pawlicki, 68. prof. dr hab. n. med. Irena Ponikowska, 69. prof. zw. dr hab. n. med. Stanisław Radowicki, 70. dr n. med. Andrzej Rakowski, 71. dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk, 72. prof. dr hab. med. Kazimierz RoszkowskiŚliż, 73. prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska, 74. dr hab. n. med. Leszek Sagan, 75. prof. dr hab.

Bolesław Samoliński, 76. prof. dr hab. Maria Małgorzata Sąsiadek, 77. dr hab. med. (prof. UJ) Maciej Siedlar, 78. dr hab. n. med. Waldemar Skawiński, 79. lek. Maciej Sokołowski, 80. prof. dr hab. n. med.

Jerzy Stelmachów, 81. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Strojek, 82. prof. dr hab. n. med. Jerzy Strużyna, 83. prof. dr hab. n. med. Andrzej Szawłowski, 84. prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik, 85. dr hab. n. med. prof. nadzw. Zbigniew Śliwiński, 86. dr n. med. Jakub Śmiechowicz, 87. prof. dr hab. n. med.

Barbara Świątek, 88. dr n. med. Jakub Trnka, 89. prof. dr hab. n. med. Tomasz Trojanowski, 90. prof. dr hab. n. med. Krystyna Walden-Gałuszko, 91. prof. dr hab. Andrzej Wall, 92. prof. dr hab. n. med. Anna Walecka, 93. prof. dr hab. Marek Wesołowski, 94. dr hab. n. med. Andrzej Wojnar (prof. nadzw. WSF), 95. dr n. med. Andrzej Wojtyła, 96. prof. dr hab. Jacek Wysocki, 97. prof. dr hab. n. med. Mirosław J. Wysocki, 98. dr hab. n. med. Stanisław Zajączek (prof. nadzw. PUM), 99. prof. dr hab. Marek Ziętek

WIĘCEJ INFORMACJI NA

WWW.OSOZ.PL

OSOZ Polska 12/2019

OSOZ Polska 12/2019

aktua l n o ś ci w k a d rz e

Podróż z kartoteką Dzięki wdrożeniu elektronicznej recepty, za rok Polacy będą mogli wykupić lek przepisany przez lekarza rodzinnego także w innym państwie Unii Europejskiej.

Zgodnie z planem, od 1 stycznia 2021 roku Polska razem z innymi krajami dołączy do projektu transgranicznej wymiany danych medycznych, podłączając się do tzw. infrastruktury cyfrowych usług e-zdrowia (eHealth Digital Service Infrastructure). Pierwszymi państwami UE uczestniczącymi w tym projekcie są Estonia i Finlandia. Elektroniczna wymiana e-recept w granicach UE z czasem zostanie uzupełniona o możliwość przesyłania tzw. podsumowania pacjenta (Patient Summary). W ten sposób, przebywając w innym państwie, w razie konieczności lekarz będzie mógł sprawdzić ważne dane związane ze zdrowiem, jak uczulenia, zażywane leki, przebyte choroby i operacje. Do końca 2021 roku łącznie 22 państw zobowiązało się wymieniać między sobą dane medyczne i e-recepty.

OSOZ Polska 12/2019

aktua l n o ś ci WA Ż N E P Y TA N I E

Kolejna dekada cyfryzacji.

Co dalej?

Przejście na elektroniczne recepty oznacza finalizację dotychczas największego projektu e-zdrowia zrealizowanego w Polsce. Na horyzoncie są jeszcze e-skierowania. I na razie to wszystko jeżeli chodzi o wielkie plany – tak przynajmniej wynika z tego, co dociera z MZ i CSIOZ. A do zrobienia jest o wiele więcej. Co powinna obejmować strategia zdrowia cyfrowego na lata 2020–2030?

OSOZ Polska 12/2019

aktua l n o ś ci

Technizacja zdrowia P1, czyli Elektroniczna Platforma Gromadzenia, Analizy i Udostępniania Zasobów Cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych (dziś funkcjonująca pod nazwą „Platforma e-Zdrowie”), ma długą historię. Zmieniano wielokrotnie zakres projektów, równie często – terminy uruchomienia kolejnych funkcjonalności.

Według aktualnie realizowanego etapu, zaplanowanego i zabudżetowanego do 15 sierpnia 2020 roku (wartość dofinansowania w kwocie 157 mln zł), wprowadzone zostaną takie usługi jak m.in. e-recepty oraz e-skierowania. Lekarze mają zyskać dostęp do elektronicznych danych o stanie zdrowia pacjenta, pacjenci – do swojej historii medycznej. Projekt zakłada także bieżącą analizę danych o zdarzeniach medycznych, nie konkretyzując co będzie obejmowała.

Jednocześnie MZ oraz CSIOZ, we współpracy z NFZ, rozwijają elektroniczne konto pacjenta. I tak pacjent otrzyma receptę w pełnej formie cyfrowej (jako kod przesłany SMS-em lub e-mailem), jeżeli takie konto posiada, zaloguje się na niego i wprowadzi odpowiednie dane.

Dziś można na koncie sprawdzić zrealizowane usługi, rozpoznania i recepty.

W tym bardzo technicznym podejściu brakuje kilku elementów, bez których cyfryzacja będzie posuwała się do przodu bardzo mozolnie. Po pierwsze – szerokiej kampanii informacyjnej w stronę pacjentów. Liczne artykuły w prasie popularnej i spoty w telewizji promowały z końcem 2019 e-receptę. To nie wystarczyło. W efekcie elektroniczna recepta będzie taką tylko połowicznie – w zdecydowanej większości pacjenci odbiorą po prostu wydruk informacyjny, ale nadal w formie papierowej (z początkiem stycznia 2020 konto pacjenta posiadało ok. 1 milion osób). Można argumentować, że liczy się przede wszystkim zapis cyfrowy i to, że recepta będzie czekała już w aptece i jest to – de facto – po części ogromna zaleta. Ale oznacza to też, że nie wykorzystano okazji do tego, aby przeprowadzić zmianę na większą skalę.

Ta wymaga jednak strategii i działań zaplanowanych na lata, kuszenia konkretnymi korzyściami zamiast spotów w prasie, radio i TV. W cyfryzacji trzeba też zainwestować w ludzi, nie tylko rozwiązania IT.

Jak przeprowadzić transformację?

Cyfryzacja sektora zdrowia nie jest zadaniem łatwym o czym przekonało się wiele państw. Ochrona zdrowia jest sek-

torem wyjątkowo skomplikowanym, gdzie ilość uczestników, zależności między nimi i regulacji powodują, że każda reforma jest trudna. Nowe prawo uchwalone odgórnie to za mało. Trzeba przekonać i przygotować kadry, działać zespołowo. Akademia CSIOZ, która uaktywniła się w związku z e-receptą, jest dobrym początkiem. Zapowiedź wprowadzenia kursów online także brzmi obiecująco.

Można jednak zrobić dużo więcej. Przykładem jest zadłużenie szpitali, które sięga obecnie już ok. 14 mld zł. Wynika ono z wielu czynników. Rosną koszty zatrudnienia, prawie nie zmieniają się wyceny procedur. Szpitale są studnią bez dna. Są jednak tacy, którzy w trudnych warunkach systemowych radzą sobie całkiem nieźle. Wiele zależy bowiem od sprawnego zarządzenia i wiedzy. Sfinansowanie menedżerom wszystkich szpitali kursów na kierunku MBA w ochronie zdrowia kosztowałoby kilkanaście milionów złotych, co jest nieporównywalnie małą kwotą w stosunku do obecnego poziomu długów. Trudno przewidywać z góry efekt, ale inwestowanie w kapitał ludzki sprawdza się zawsze w dłuższej perspektywie. W cyfryzacji pomysłów nie trzeba szukać daleko. Brytyjski NHS, odpowiednik polskiego NFZ, prowadzi projekt kształcenia lekarzy z zacięciem przedsiębiorczym. Wielu z nich zakłada innowacyjne startupy generujące wartościowe rozwiązania cyfrowe.

Lekarze w Polsce pilnie potrzebują wiedzy nie tylko o tym, jak wystawić e-receptę albo e-skierowanie. Ale o tym, jak biegle poruszać się po nowej rzeczywistości cyfrowej, wykorzystywać szanse i radzić sobie z zagrożeniami, chociażby związanymi z bezpieczeństwem danych. To o wiele więcej niż szkolenia techniczne. Tego typu inicjatywy powinny być organizowane przez lokalne organizacje ochrony zdrowia, jak Regionalne Izby Lekarskie lub inne stowarzyszenia lekarzy i prowadzone przez ekspertów w tej dziedzinie. Obowiązek doskonalenia zawodowego lekarzy powinien przewidywać zdobywanie punktów edukacyjnych w tematach związanych z digitalizacją. I znowu – oprócz wiedzy dotyczącej pojedynczych zastosowań systemów IT, chodzi przede wszystkim o uświadamianie konieczności zmian i kreowanie nowej kultury przychylnej cyfryzacji. Bo od tej nie ma odwrotu. To samo dotyczy pielęgniarek, których rola w digitalizacji jest cały czas ignorowana. A to one często uzupełniają dokumentację medyczną, prowadzą

wstępny wywiad z pacjentem albo wystawiają recepty. Inwestować trzeba też w przyszłe kadry. W szpitalach komputery to norma, do zastosowań klinicznych wchodzi sztuczna inteligencja i wirtualna rzeczywistość, a program nauczania na uniwersytetach medycznych nie zmienił się od dekad. A to młodzi lekarze mogliby być kołem zamachowym zmian.

Oczekiwania a rzeczywistość Cyfryzacja rozumiana jako zastępowanie procesów analogowych cyfrowymi niczego nie zmieni. Wręcz przeciwnie – jeżeli stare, niewydajne procesy zostaną ucyfrowione, nadal będą niewydajne, a do tego jeszcze staną się drogie. Bo wdrożenie systemów IT i zakup sprzętu kosztuje. Niejednokrotnie bardzo dużo, stąd inwestując mamy nadzieję na konkretny zwrot z inwestycji mierzony w różny sposób: poprawą jakości obsługi pacjenta, lepszymi wynikami klinicznymi, wygodą pracy, oszczędnościami. Argumentów jest wiele, wśród nich pojawiają się też m.in. eliminacja błędów, dostęp do danych, komfort pracy lekarza, łatwiejsze administrowanie jednostką. Osiągnięcie przynajmniej części z wymienionych korzyści nie jest łatwe.

Trzeba dobrze zaplanować cały proces wdrożenia, zaczynając od zmiany architektury procesów, dopiero w kolejnym etapie nakładając na udrożnione procedury nową strukturę informatyczną. Na efekty trzeba będzie czasami czekać latami, zanim nowa organizacja pracy ustabilizuje się, a ludzie w pełni zaadaptują się do przeobrażonej rzeczywistości. Informatyzacja to proces zmiany.

Zmiany kultury organizacyjnej i wieloletnich przyzwyczajeń. A to już o wiele więcej niż to, w jaki sposób najczęściej przeprowadzany jest proces digitalizacji w schemacie „wybór systemu – wdrożenie – oczekiwanie na cud.”

Z podobnym wyzwaniem mamy do czynienia na szczeblu centralnym. System ochrony zdrowia, niewydajny i potrzebujący dogłębnych reform, próbuje się naprawić informatyzacją, obiecując oszczędności albo uszczelnienie procesów. Oczywiście, e-recepta zmniejszy ilość błędów wynikających z nieczytelności recept, być może zmniejszy liczbę wizyt związanych z koniecznością odbioru recepty na lek zażywany w przypadku chorób przewlekłych. To drobne, ale ważne zmiany. Jednak z perspektywy całego sektora, trudno oczekiwać rewolucji. Wiele można nauczyć się od innych i już dziś zastanowić, jak włączyć

OSOZ Polska 12/2019

aktua l n o ś ci

» MZ marnuje własny potencjał lidera i wizjonera zmian cyfrowych w Polsce.«

IT w reformowanie całego systemu, a nie traktować obydwa zagadnienia w oderwaniu od siebie. W ten sposób można też z wyprzedzeniem zapobiegać niektórym problemom. Przykładowo, przejście na elektroniczną dokumentację medyczną w USA spowodowało, że lekarze dużą część wizyty poświęcają wprowadzaniu danych do komputera, co rodzi frustrację i rozczarowanie informatyzacją. Z opóźnieniem informatyzując sektor zdrowia mamy przewagę w postaci możliwości uczenia się na błędach i czerpania z najlepszych praktyk.

Bez przełomowych pomysłów i energii Obiektywnie trzeba przyznać, że MZ w obecnym składzie wiele uwagi poświęciło digitalizacji. Minister Janusz Cieszyński stał się twarzą tego proce-

su, a cyfryzacja – tematem numer jeden ostatnich miesięcy. O tym, że wpływ lidera na proces zmiany jest ważny, widać po projektach, które udało się zrealizować dzięki determinacji. Przykładem jest zwolnienie elektroniczne. Wielu powątpiewało, że można go wdrożyć na czas.

Ale udało się i dziś działa płynnie. Niezależnie od trudności i przerw technicznych na początku – w projektach IT trudno o sytuację, gdzie wszystko funkcjonuje idealnie już na samym starcie. Ważne jest szybkie reagowanie na niedociągnięcia i przygotowanie projektu z uwzględnieniem potencjalnych zakłóceń.

Ten potencjał lidera MZ jest jednak po części zmarnowany. Resort zdrowia wprawdzie słusznie rozbił ogromny, przytłaczający wielki projekt e-zdrowia na pojedyncze etapy, ale tym samym zapomniał o całości tego, co chce osiągnąć.

Skład i łamanie: Piotr Chamera Druk: INFOMAX, Katowice Nakład: 1500 egzemplarzy Wydawca: K AMSOFT S.A. 40–235 Katowice, ul 1 Maja 133 tel. +48 32 209-07-05 fax +48 32 209-07-15 e-mail: czasopismo@osoz.pl

Zespół redakcyjny: Zygmunt Kamiński, Aleksandra Kurowska, Katarzyna Płoskonka, Aneta Szczypek, Bożena Wojnarowicz-Głuszek.

Redaktor naczelny: Artur Olesch

Współpracownicy: Shafi Ahmed, Iwona Magdalena Aleksandrowicz, Kasia Barczewska, Jarosław Frąckowiak, Przemysław Gogola, Koen Kas, Marius Mainz, Katarzyna Płoskonka, Lionel Reichardt, John Sharp, Denise Silber, Łukasz Stopa, Wojciech Zawalski.

Jesteśmy partnerem European Connected Health Alliance

10

OSOZ Polska 12/2019

Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w czasopiśmie OSOZ bez zgody wydawcy K AMSOFT S.A. jest zabronione.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania zamieszczanych materiałów. Niezamówionych materiałów nie zwracamy.

Jednym słowem – o strategii. Ta była zapowiedziana z końcem 2017 roku, ale ostatecznie nigdy nie ujrzała światła dziennego, poza cząstkowymi założeniami. – „Strategię Rozwoju e-Zdrowia w Polsce na lata 2018 – 2022” zaprezentowali kierujący wiodącymi w projekcie resortami – Minister Cyfryzacji Anna Streżyńska oraz Minister Zdrowia Konstanty Radziwiłł – informował z końcem 2017 roku CSIOZ i MZ. W styczniu 2018 miała zostać przyjęta, jednak ślad po niej zaginął. A szkoda, że bo nawet ogólny dokument wskazałby priorytety i kierunki działania, dając zarządzającym placówkami punkt zaczepienia dla planowanych inwestycji. Taki dokument, odpowiednio przygotowany, mógłby też być inspirującą wizją na bieżąco konkretyzowaną rozwiązaniami legislacyjnymi. – Po przyjęciu strategii od razu przechodzimy do opracowania planu działań operacyjnych. Przed nami wiele pracy nad całym obszarem ochrony zdrowia, by zarówno obywatele, jak i pracownicy służby zdrowia odkryli potencjał cyfryzacji – mówił na konferencji prasowej w grudniu 2017 ówczesny minister zdrowia Konstanty Radziwiłł.

Rezygnacja ze strategii kosztować nas będzie utratę wielu szans wynikających z cyfryzacji. 

Prenumerata czasopisma Co miesiąc na łamach w OSOZ POLSK A prezentujemy starannie wyselekcjonowaną wiedzę m.in. z dziedziny nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia i e-zdrowia.

Czytaj relacje z międzynarodowych wydarzeń, wywiady z ekspertami, autorskie raporty specjalne.

Cena rocznej prenumeraty: 180 zł (12 numerów).

Dołącz do społeczności e-zdrowia.

Zamówienia: redakcja@osoz.pl

Pobierz aplikację OSOZNews i czytaj bezpłatnie mobilne wydania czasopisma.

aktua l n o ś ci

R y n ek zdrowia w pigu łce

Finansowe puzzle Na koniec roku udało się porozumieć z lekarzami z Porozumienia Zielonogórskiego, ale szpitale coraz szybciej tonęły w długach i oczekiwały 15 proc. wzrostu wycen. W ostatniej chwili wstrzymano obowiązkowość e-zleceń na wyroby medyczne, bo nie było to przygotowane odpowiednio.

Wszyscy oczekiwali jak zadziała powszechne wdrożenie e-recepty.

Aleksandra Kurowska

Finanse Dodatkowe pieniądze z budżetu mające zasilić w 2019 r. fundusz zapasowy NFZ wyniosły ostatecznie 2,693 mld zł. Rząd chciał 2 mld zł, ale Senat przegłosował jeszcze więcej. Wiele emocji wzbudził też pomysł przeniesienia finansowania dopłat do leków 75 plus na NFZ (dotychczas budżet państwa dawał na to znaczone środki).

MZ i Agencja Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji uznały w grudniu, że nowe zalecenia dotyczące standardu rachunku kosztów u świadczeniodawców nie będą jednak obowiązywać od początku 2020 r., a zarządzenie MZ w sprawie zaleceń dotyczących standar-

du rachunku kosztów u świadczeniodawców zostanie niezwłocznie uchylone.

– Celem zarówno Ministra Zdrowia, jak i Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji jest wdrożenie rozwiązań, które będą nie tylko gwarantować ich powszechne zastosowanie przez świadczeniodawców, ale również będą wnosić istotną wartość dodaną, przyczyniając się do optymalizacji procesów zarządczych i gospodarki finansowej – informuje Agencja. Stąd zaczynają się prace nad nowym, docelowym kształtem rozporządzenia MZ. Ma trafić do konsultacji w II kwartale 2020 r.

Cyfryzacja W grudniu przygotowywano się do włączenia wszystkich przychodni do systemu e-recept, ale ostatecznie zostawiono furt-

ki do wystawiania nadal papierowych ich wersji, gdy np. nie ma dostępu do systemu e-zdrowie, co może mieć związek m.in. z awarią systemu centralnego lub gabinetowego czy z brakiem dostępu do Internetu.

Wiele emocji budziły e-zlecenia na wyroby medyczne. O ile przy receptach pilotaż trwał dłużej, zmiany były szerzej nagłaśniane, to w tym przypadku wiele aptek i sklepów nie miało wystarczających informacji, a oprogramowanie gabinetowe lekarzy nie było gotowe na włączenie do systemu. Przed samymi świętami Narodowy Fundusz Zdrowia wydał komunikat w sprawie sposobu wystawiania, potwierdzania i realizowania zleceń na wyroby medyczne po 1 stycznia 2020 r. Wynika z niego, że do końca marca świadczeniodawcy będą mogli wystawiać zlecenia na starym wzorze. Wydane na papierze zlecenia będą ważne do końca przyszłego roku.

Polityka Po kampanii wyborczej do parlamentu, ochrona zdrowia spadła na dalszy plan.

Ale w ostatnich dniach grudnia piłeczkę podbił Władysław Kosiniak-Kamysz, który wytknął rządowi i prezydentowi Andrzejowi Dudzie bezczynność. Zapo-

OSOZ Polska 12/2019

11

aktua l n o ś ci

» Jeszcze do końca marca świadczeniodawcy będą mogli wystawiać e-zlecenia na wyroby medyczne na starym wzorze.« wiedział też, że gdyby został prezydentem, aktywnie włączy się w reformowanie systemu. Deklaracje szefa PSL, który chce wystartować w wyścigu o fotel prezydenta, mogą spowodować reakcje kontrkandydatów.

System Do konsultacji międzyresortowych trafiła Narodowa Strategia Onkologiczna na lata 2020–2030. To dokument, którego przygotowanie w pewnym sensie wymusił prezydent RP poprzez ustawę, która zobowiązała rząd do opracowania kompleksowej strategii walki z rakiem.

Dokument wskazuje pięć obszarów do poprawy: kadry, profilaktyka, wykrywalność, inwestycja w dostępność, innowacje i nauka.

Strategia zakłada m.in. wprowadzenie podatku cukrowego oraz refundacji szczepień HPV, lepszy dostęp do badań diagnostycznych, włączenie w profilaktykę nowotworową lekarzy medycyny pracy.

W zakresie profilaktycznych badań rozwijany ma być dostęp do m.in. badania krwi utajonej w kale, niskoemisyjnej tomografii w raku płuc, badania DNA wirusa HPV od 2021 r. Od 2021 r. bezpłatne szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) zostaną wprowadzone dla dziewczynek, a od 2026 r. dla chłopów.

Strategia zakłada, że do końca 2024 r. zgłaszalność na badania przesiewowe raka piersi wzrośnie z obecnych ok. 40 do 60 proc., a do końca 2027 r. będą w nich brać udział 3 na 4 kobiety. Wśród celów jest poprawa zgłaszalności także na inne badania. Powstać mają Centra Zdrowia Publicznego (docelowo 320), które zajmą się m.in. zapraszaniem na badania przesiewowe i koordynacją ich realizacji.

– Chcemy w refundacji leków onkologicznych dojść do 90 proc. tego, co refunduje UE – zapowiedział Sławomir Gadomski na konferencji w sprawie Narodowego Planu i dodał, że w 2020 r. miałby powstać onkoindeks, który ujednoliciłby m.in. mierniki jaki zakres leków jest refundowany lub jaką populację obejmują leki.

12

OSOZ Polska 12/2019

Wprowadzone mają zostać kolejne Cancer Unity, Narodowy Portal Onkologiczny, Krajowy Rejestr Onkologiczny, doradcy społeczni, akredytacje patomorfologii i genetyki, koordynacja opieki, standardy i wytyczne. MZ chce m.in. wprowadzić standardy dotyczące jakości sprzętu diagnostycznego i inwestycje w zakup nowych urządzeń.

W roku „zero” na realizację strategii przewidziano 250,3 mln zł. W kolejnych trzech latach po 451,2 mln zł, potem po 501,5 mln zł.

Leki Rząd przyjął w grudniu projekt nowelizacji ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowych ze środków publicznych zapewniający kobietom w ciąży bezpłatne leki. To realizacja obietnicy PiS z zeszłej kadencji.

Lista bezpłatnych leków będzie zawierać lekarstwa na receptę, których stosowanie jest konieczne do zaspokojenia potrzeb zdrowotnych wynikających z ciąży. Uprawnienia do wystawiania recept na leki objęte programem uzyskają lekarze ginekolodzy lub położne, którzy stwierdzili ciążę, oraz inni lekarze lub położne – na podstawie zaświadczenia wystawionego przez osobę stwierdzającą ciążę. Budżet na dopłaty do leków wyda ok. 14,5 mln zł w pierwszym roku obowiązywania ustawy. Przepisy będą działać od lipca 2020 r., a listę leków poznamy przy pierwszej nowej liście leków refundowanych, po wejściu w życie ustawy.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu uznał, że wyznaczenie przez radę powiatu jednej apteki całodobowej jako dyżurującej w największym mieście jest niewystarczające. Dostęp do leków w nocy powinni mieć też mieszkańcy mniejszych miejscowości. Aptekarze uznali wyrok za skrajnie niekorzystny, ponieważ za dyżury nie dostają wynagrodzeń, a obroty nie bilansują kosztów.

Skarb Państwa postanowił zainwestować 200 mln zł w Polfę Tarchomin. Rząd w ten sposób chce zapewnić, że będzie więcej polskich leków na rynku. Firma należąca do skarbu państwa ma w ofer-

cie ma blisko 50 produktów, w 120 różnych wersjach. Są to m.in. insuliny dla cukrzyków, antybiotyki, leki stosowane w padaczce oraz na ostre zapalenie zatok i bakteryjne zapalenie gardła.

Raporty NFZ przygotował raport o leczeniu zabiegowym nowotworów złośliwych pokazujący m.in. statystyki dotyczące liczby wykonanych procedur w I połowie 2019 r. Widać w nim duże rozproszenie świadczeń. W zakresie „nowotwór złośliwy płuca”, założony próg realizacji 70 zabiegów osiągnęło 12 ośrodków, a do końca roku kolejne 8 miało szansę na osiągnięcie progu. Wśród leczących zabiegowo nowotwory złośliwe pęcherza moczowego, założony próg realizacji 30 zabiegów osiągnął jeden ośrodek. Szacowano, że do końca roku osiągnie go dodatkowo osiem. To tylko część z opublikowanych przykładów. NFZ od lat zapowiada, że będzie dążył do większej koncentracji procedur, ponieważ ich liczba przekłada się na doświadczenie zespołów, które opiekują się pacjentem.

Kadry Prezes Agencji Badań Medycznych po zaledwie kilku miesiącach zrezygnował z funkcji. Prof. Piotr Czauderna łączył stanowisko prezesa Agencji z kilkoma innymi, m.in. szefa kliniki.

Były prezes Narodowego Funduszu Zdrowia Andrzej Jacyna, który ostatnio był doradcą premiera, wrócił do zawodu lekarza anestezjologa. Od listopada kieruje Oddziałem Anestezjologii i Intensywnej Terapii Szpitala Zachodniego im. św. Jana Pawła II w Grodzisku Mazowieckim.

Minister zdrowia powołał Macieja Niedźwieckiego na pełnomocnika MZ do spraw opieki paliatywnej. Zadaniem nowego pełnomocnika będzie inicjowanie i koordynowanie działań mających na celu rozwój opieki paliatywnej.

Po prawie 30 latach kierowania oddziałem neonatologicznym w bialskim szpitalu, Riad Haidar, który od ostatnich wyborów jest posłem Koalicji Obywatelskiej, został odwołany. Decyzję podjął dyrektor szpitala, który jest radnym Zjednoczonej Prawicy. Minister zdrowia wydał zarządzenie, które przewiduje, że zespołem ds. zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży pokieruje – jako przewodnicząca – wiceminister zdrowia Józefa Szczurek- Żelazko. 

aktua l n o ś ci

radar epidemio logicz n y ( luty 2 0 2 0 )

ALERGIA PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (luty 2020)

TREND W STOSUNKU DO stycznia 2020

Dolnośląskie

848

Kujawsko-pomorskie

486

Lubelskie

615

Lubuskie

852

Łódzkie

668

Małopolskie

627

Mazowieckie

790

Opolskie

539

Podkarpackie

410

Podlaskie

411

Pomorskie

718

Śląskie

537

Świętokrzyskie

563

Warmińsko-mazurskie

442

Wielkopolskie

778

Zachodniopomorskie

669

               

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (luty 2020)

TREND W STOSUNKU DO stycznia 2020

Dolnośląskie

12 909

Kujawsko-pomorskie

10 180

Lubelskie

10 362

Lubuskie

14 649

Łódzkie

11 095

Małopolskie

11 845

Mazowieckie

12 834

Opolskie

10 249

               

WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

68%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

84%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

Podkarpackie

8 726

Podlaskie

8 621

Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie

10 831 9 334 11 079 8 427 15 018 9 331

OSOZ Polska 12/2019

13

I n n owacje

A p l ikacje zdrowot n e

14

Complete Anatomy Platform 2020

Prime: PubMed Journals & Tools

MDCalc Medical Calculator

Jedna z najlepszych aplikacji 3D do nauki anatomii używana przez 250 wiodących uniwersytetów na świecie. Kompletna, opracowana z wyjątkową precyzją mapa ludzkiego ciała zawierająca ponad 17 000 interaktywnych struktur.

Wrażenie robią obrazy bijącego serca 3D, ruchu mięśni w czasie rzeczywistym, wskaźniki nerwów i dopływu krwi, modele mikroanatomiczne. Ponadto ponad 1500 klinicznych animacji wideo oraz narzędzia edukacyjne, w tym oparte na rzeczywistości rozszerzonej.

PubMed to największa na świecie wyszukiwarka artykułów naukowych i streszczeń w zakresie nauk przyrodniczych i biomedycznych. Aplikacja PRIME ma pomóc w wyszukiwaniu opracowań w bazie PubMed, która zawiera już ponad 30 mln pozycji. Do wyboru są takie kryteria wyszukiwania jak: autor, czasopismo, nowe publikacje itd. Aplikacja proponuje też nowe teksty na podstawie poprzednich słów kluczowych. Do tego możliwość oznaczania ważnych tekstów i organizacji wiedzy.

Ulubiona aplikacja w kategorii „kalkulatory medyczne”, z której codziennie korzysta ponad 1,5 mln lekarzy na całym świecie. Wystarczy zarejestrować się bezpłatnie, aby zyskać pełny dostęp do aktualnych i najczęściej stosowanych kalkulatorów wykorzystywanych w pracy lekarzy. To ponad 500 narzędzi ułatwiających podejmowanie decyzji klinicznych, w tym oceny ryzyka, kryteria diagnostyczne, klasyfikacje, kalkulatory dawkowania itd. Aplikacja działa także w trybie offline.

iOS | Android ENG 3-dniowa wersja bezpłatna (wersja dla studentów od 31,50 Euro, nauczycieli – 45 Euro/m-c)

iOS | Android | ENG Bezpłatna

iOS | Android | ENG Bezpłatna

OSOZ Polska 12/2019

I n n owacje

Nowo ś ci / wy n a l azki

Technologie 2020 Odbywające się co roku targi technologii konsumenckich CES 2020 są zapowiedzią innowacji, jakie wejdą na rynek w kolejnych miesiącach. W zeszłym roku furorę robiły wegańskie hamburgery, telewizory 8k i inteligentne toalety. Czasopismo Entrepreneur wybrało 5 obszarów, które w 2020 zdominują CES (najciekawsze premiery w ochronie zdrowia przedstawimy w nr 1/2020).

Bezdotykowe monitorowanie stanu zdrowia Do tej pory większość urządzeń do zdalnego monitorowania zdrowia korzystała z czujników biometrycznych mierzących parametry życiowe bezpośrednio na ciele pacjenta. Ale dzięki postępom przetwarzania obrazu, stosunkowo niedrogie urządzenia są teraz w stanie oceniać zdrowie na odległość. Badacze z IBM Watson AI Lab z Massachusetts Institute of Technology opracowali nowe komputerowe modele wizyjne do pracy na urządzeniach o niskiej mocy. Dzięki temu odkryciu, systemy monitoringu prezentowane podczas CES 2020 będą inteligentniejsze, mniejsze, a przede wszystkim będą działać na odległość, bez konieczności ich noszenia.

Na przykład Cocoon Health pokaże swój najnowszy inteligentny monitor dziecka, który wykorzystuje wizję komputerową i technologię sztucznej inteligencji do śledzenia częstości oddechów, ruchu i dźwięku. Rodzice mogą otrzymywać powiadomienia, gdy ich dziecko zasypia lub budzi się, śledzić dane dotyczące snu za pośrednictwem podłączonej aplikacji.

Ubieralna rzeczywistość rozszerzona (AR) Innym sektorem, w którym zostanie wykorzystana wizja komputerowa małej mocy, jest rynek rzeczywistości rozszerzonej. Wczesne technologie AR były aplikacjami na smartfony i tablety. Przedsiębiorcy budują teraz AR na urządzenia do noszenia nowej generacji. Przykładem są okulary firmy Human Capable. Pomimo wbudowanego komputera z systemem Android, okulary Norm mają normalne ramki i nie różnią się niczym od tych tradycyjnych. Po aktywacji głosem Norm Glasses, przed oczami pojawia się ekran z opcjami rozrywki. W ten sposób użytkownicy mogą słuchać muzyki, wysyłać SMS-y, wykonywać połączenia telefoniczne itd.

Okulary zawierają wbudowane głośniki i są lżejsze niż wiele okularów bez elektroniki.

Urządzenia kuchenne połączone w Internecie Rzeczy Chociaż inteligentne urządzenia kuchenne były prezentowane podczas poprzednich edycji CES, tegoroczne technologie potrafią więcej niż tylko rozpoznawanie jedzenia w lodówce. PantryOn, którego premiera zaplanowana jest na luty 2020 r., nie tylko monitoruje przechowywane artykuły spożywcze, ale także automatycznie opracowuje listy zakupów, surfuje po Internecie, aby znaleźć najlepszą ofertę i sugeruje alternatywne składniki. W przyszłości inteligentne urządzenia zostaną włączone w sieć ochrony zdrowia. Inteligentne lodówki zaplanują posiłki dopasowane do diety i takie, które zapewnią optymalne odżywianie się.

Prywatni tłumacze Tłumacz Langogo, który ma zostać zaprezentowany na CES 2020, otwiera nową dekadę tłumaczeń języków. W ciągu sekundy urządzenie może przetłumaczyć mowę z ponad 100 języków. Do tego można go stosować w każdym kraju, bez względu na dostępność usługi. Chociaż elektroniczne tłumacze wciąż mają problemy z idiomami i dialektami, ich jakość szybko rośnie.

Autonomiczne rolnictwo Wraz ze wzrostem liczby ludności na świecie i kurczeniem się gruntów rolnych, inwestorzy mocno stawiają na rolnictwo w zamkniętych pomieszczeniach. W 2015 roku N.Thing wypuścił inteligentną doniczkę Planty, która monitoruje poziom światła, temperatury i wilgotności rośliny doniczkowej. Przedsiębiorcy w sektorze technologii agrarnych opracowują podobne rozwiązania dla różnych upraw. Rozwiązania złożone z modułów, które można ustawiać jeden na drugim, będą szczególnie popularne w miastach.

OSOZ Polska 12/2019

15

I n n owacje

E-zlecenia później Nie udało się wprowadzić, zgodnie z planem od 1 stycznia 2020, systemu elektronicznych zleceń na wyroby medyczne, przykładowo igły, cewniki, wózki inwalidzkie, buty ortopedyczne. Cały system testowany był przez jedynie dwa miesiące i ostatecznie resort zdrowia postanowił przesunąć termin wdrożenia na 1 kwietnia. Wielu lekarzy i poradni nie była w stanie na czas zaimplementować niezbędnych aplikacji. Elektroniczna forma zlecenia ma cztery strony, dwa razy więcej niż dotychczasowy dokument. Skorzystają na nich przede wszystkim pacjenci, którzy nie będą już musieli jeździć do oddziału NFZ, aby potwierdzić zlecenie.

Tak jak dotychczas otrzymają wydruk, ale po wprowadzeniu zlecenia do systemu, NFZ potwierdza i uprawnienia pacjenta online.

8/10 szpitali z EDM Wyniki badania przeprowadzonego przez Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia pokazują, że około 82% ankietowanych szpitali, ponad 53% jednostek innych niż szpitalne oferujących stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, 50% zakładów opieki długoterminowej, około 73% zakładów lecznictwa uzdrowiskowego oraz po około 64% AŚZ POZ, AŚZ AOS i AŚZ – rehabilitacja lecznicza posiada rozwiązania informatyczne umożliwiające prowadzenie dokumentacji medycznej w postaci elektronicznej. W kolejnym numerze OSOZ przedstawimy szczegółową analizę raportu CSIOZ. W badaniu wzięło udział 2359 podmiotów ochrony zdrowia.

Nowe pomysły na e-zdrowie W rozmowie z „Rzeczpospolitą” wiceminister zdrowia Janusz Cieszyński zapowiada kolejne plany resortu dotyczące digitalizacji. Wśród nich znalazły się m.in. możliwość przesyłania elektronicznych zleceń pomiędzy lekarzami (pacjent nie będzie musiał samodzielnie umawiać wizyty – będzie mógł to zrobić lekarz podstawowej opieki zdrowotnej) oraz wprowadzenie umawiania wizyt przez telefon i Internet. W realizacji tego ostatniego ma pomóc uruchomienie centralnych harmonogramów pracy. MZ chce zbudować wspólną platformę e-rejestracji dla podmiotów wykonujących świadczenia w ramach NFZ.

Do lekarza przez komputer Dzięki usłudze mojeID pozwalającej potwierdzić tożsamość, pacjenci Medicover Polska będą mogli uzyskać dostęp do portalu pacjenta i skonsultować się telemedycznie bez konieczności odwiedzania recepcji. Potwierdzenie odbywa się poprzez bankowość elektroniczną w oparciu o dane, które zostały wcześniej sprawdzone przez zaufany podmiot.

– Telemedycyna, czyli porady medyczne i kontakt z lekarzem za pośrednictwem telefonu, czatu i wideorozmowy już dziś stanowią blisko 40 proc. wszystkich odbywanych u nas wizyt. – mówi Artur Białkowski, Członek Zarządu Medicover sp. z o.o., dyrektor zarządzający ds. usług biznesowych. Źródło i zdjęcia: Entrepreneur, Rynek Zdrowia, Medicover, CSIOZ, Rzeczpospolita, CES (zdjęcie)

16

OSOZ Polska 12/2019

I n n owacje

Profil ochrony zdrowia PL

UE

PL

UE

23 % 19

17 % 20

17 % 2000

2017

15

Długość życia

Czynniki ryzyka

Wynoszące 77,8 roku średnie dalsze trwanie życia w chwili urodzenia znacznie wzrosło od 2000 r., lecz wciąż pozostaje o trzy lata krótsze od średniej UE. Różnice w średnim dalszym trwaniu życia w podziale na płeć i poziom wykształcenia należą do najwyższych w Europie. Choroba niedokrwienna serca jest nadal główną przyczyną zgonów, kolejne to udary mózgu i nowotwory płuc. Należy podkreślić, że objawy depresji zgłasza ponad połowa Polaków powyżej 65. roku życia – w porównaniu z jedną piątą w UE.

Behawioralne czynniki ryzyka przyczyniają się do niemal połowy wszystkich zgonów w Polsce. Odsetek osób palących papierosy spadł, co doprowadziło do zmniejszenia wskaźnika umieralności z powodu nowotworów płuc. Jest on jednak nadal wyższy niż średnia UE. Epizodyczne nadmierne picie wśród dorosłych pojawia się rzadziej niż średnio w UE, lecz rośnie wśród nastolatków. Wskaźnik otyłości jest również wyższy od średniej dla UE. Wzrósł on ponad dwukrotnie od 2001 r. w szczególności u dzieci.

PL

UE

EUR 3 000 EUR 2 000 EUR 1 000 EUR 0 2005

2011

2017

System Wydatki na ochronę zdrowia wynoszą 1507 EUR na osobę i są stosunkowo niskie w porównaniu z innymi państwami UE. Dodatkowo różnica ta nie wydaje się zmniejszać.

W 2017 r. Polska przeznaczyła 6,5% PKB na opiekę zdrowotną, podczas gdy średnia w całej UE wyniosła 9,8%. Prawie 70% tych wydatków pochodziło ze źródeł publicznych, co także kształtuje się poniżej średniej UE (79%). Resztę tworzą głównie bezpośrednie wydatki gospodarstw domowych, przede wszystkim na leki apteczne.

18

OSOZ Polska 12/2019

Stan zdrowia w UE: Polska Co roku, w efekcie wspólnych prac Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) i European Observatory on Health Systems and Policies, prowadzonych wraz z Komisją Europejską, powstają tzw. krajowe profile ochrony zdrowia. Mają one zwracać uwagę na regionalne wyzwania i uświadamiać tendencje zdrowotne.

Populacja Polski charakteryzuje się jedną z najniższych oczekiwanych długości życia w Europie. Obowiązujący w Polsce system powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego zasadniczo zapewnia dostęp do szerokiego zakresu świadczeń. Zauważa się jednak także istotne wykluczenia, odnoszące się do zakresu przysługujących pacjentom usług oraz towarów, zwłaszcza do leków aptecznych. System ochrony zdrowia jest nadmiernie uzależniony od opieki szpitalnej i boryka się z niedoborem personelu medycznego, a zwłaszcza lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej. Za priorytety obecnych reform uważa się: poprawę koordynacji opieki nad pacjentem, racjonalizację opieki szpitalnej oraz stworzenie modelu efektywnej opieki ambulatoryjnej.

PL

UE

218 157

130

PL EU

0%

3%

6%

93

Dostępność Skuteczność Liczba zgonów możliwych do uniknięcia dzięki profilaktyce i interwencji medycznej zmniejszyła się na przestrzeni lat, jednak oba te wskaźniki są znacznie wyższe od średnich wskaźników w UE. Wydatki na profilaktykę są stosunkowo niskie, a wybrane wskaźniki wskazują na niewystarczającą jakość udzielanych świadczeń zdrowotnych.

Niezaspokojone potrzeby zdrowotne są wyższe niż średnie wskaźniki w UE i wynikają głównie z długiego czasu oczekiwania a także wysokich kosztów usług i towarów zdrowotnych. Dostęp do leków aptecznych stanowi główną przyczynę potencjalnych wykluczeń w procesie nabywania świadczeń, co często prowadzi do nadmiernie wysokich (katastrofalnych) wydatków na opiekę zdrowotną, szczególnie obciążających gospodarstwa domowe o niskich dochodach.

Lekarze

» Polska stoi w obliczu

2,4 na 1000 mieszkańców (średnia EU: 3,6)

poważnego niedoboru pracowników medycznych.«

Pielęgniarki 5,1 na 1000 mieszkańców (średnia EU: 8,5)

Liczba zgonów związana z czynnikami ryzyka Szacuje się, że niemal połowę (47%) wszystkich zgonów w Polsce można przypisać behawioralnym czynnikom ryzyka, w tym nieprawidłowej diecie, paleniu tytoniu, spożywaniu alkoholu i niskiej aktywności fizycznej. Odsetek ten jest wyższy niż średnia unijna wynosząca 39%. Jedną czwartą wszystkich zgonów w 2017 r. można przypisać zagrożeniom związanym z nieprawidłową dietą, w tym niskiemu spożyciu owoców i warzyw oraz wysokiemu poziomowi spożycia soli i cukru.

Palenie papierosów

Nieprawidłowa dieta

Alkohol

Niska aktywność fizyczna

Polska 21% / UE 17%

Polska 24% / UE 18%

Polska 7% / UE 6%

Polska 4% / UE 3%

Źródło: OECD/European Observatory on Health Systems and Policies (2019), Polska: Profil systemu ochrony zdrowia 2019, State of Health in the EU, OECD Publishing, Paris/European Observatory on Health Systems and Policies, Bruksela.

OSOZ Polska 12/2019

19

R aport

Cyfryzacja.

Zostań kapitanem zmian Przez ostatnie lata technologie dla ochrony zostały znacząco udoskonalone. Systemy IT stały się prostsze w obsłudze, wzbogacając się jednocześnie o nowe, innowacyjne funkcje. Jednak to nie technologia, ale zarządzanie zmianą jest najważniejszym elementem decydującym o powodzeniu lub fiasku digitalizacji.

Kwestia planu, nie przypadku Niezależnie od tego, czy to nowa funkcjonalność do tworzenia elektronicznej dokumentacji medycznej, system wspomagania decyzji klinicznych, czy zupełnie nowy zintegrowany system IT, za implementację odpowiada menedżer placówki medycznej. I to od jego umiejętności zarządzania zmianą, kierowania personelem, a przede wszystkim zarządzania projektami zależy efekt końcowy, sukces lub porażka. Menedżerowie ochrony zdrowia nie zawsze posiadają wiedzę i kompetencje do realizacji du-

20

OSOZ Polska 12/2019

żych inwestycji w IT. To bowiem proces zupełnie inny niż wszystkie standardowo realizowane w szpitalu. Zakup nowego sprzętu medycznego wymaga nauczenia się jego obsługi i można zacząć z nim pracować. Digitalizacja placówki jest przedsięwzięciem, które praktycznie nie ma określonego końca, wymagającym ciągłego rozwoju, ingerującym w sposób pracy, procedury, przyzwyczajenia pracowników. Może stać się wizytówką albo i ukrywaną skrzętnie porażką organizacyjną. Ale z drugiej strony, IT praktycznie w każdym przypadku

ma potencjał udoskonalenia procesów wewnętrznych szpitala lub przychodni.

Płynna praca, szybkie generowanie dokumentacji i wprowadzanie danych, lepsza obsługa pacjenta – to nie są jedynie puste slogany promocyjne. Na ile możliwości digitalizacji zostaną wykorzystane, zależy od lidera.

Falstart Odpowiedzi na pytanie, co powinno być pierwszym, podstawowym krokiem w każdym projekcie IT jest wiele. Niektórzy twierdzą, że trzeba za-

R aport

cząć od określenia potrzeb i porównania ofert. Inni – że od projektu. Jednak zanim w ogóle decyzja zostanie podjęta, kluczowe mogą okazać się dwa elementy: identyfikacja problemów do rozwiązania oraz analiza gotowości do zmian.

Jedna z zasad digitalizacji mówi, że jeżeli na stare, niewydajne procesy nałożymy system IT, otrzymamy w efekcie tak samo niewydajne procesy i do tego wydamy dużo pieniędzy. W efekcie – niewiele zyskamy. Cyfryzacja nie sprowadza się bowiem do zamiany papieru na komputer, ale do udoskonalenia procesów, przebudowy sposobu organizacji pracy lub zbierania danych z wykorzystaniem nowych narzędzi.

Dość klasycznym błędem na tym etapie jest analizowanie wąskich gardeł w organizacji, jaką jest szpital lub przychodnia, z perspektywy menedżera.

Z góry, dostrzegając wprawdzie całość, ale nie widząc małych zatorów zakamuflowanych na najniższych szczeblach organizacyjnych i w najdrobniejszych procesach obsługi pacjenta. Jeszcze gorzej, gdy przyjęto z góry zasadę, że pracownicy i tak nie znają się na informatyzacji albo są negatywnie nastawieni, więc po co ich pytać. A to właśnie w gabinecie lekarza, przy stoisku recepcji, na izbie przyjęć pojawiają się problemy, o których dyrekcja często nie wie. Ich wykrycie to nieraz duże wyzwanie. Pomóc mogą anonimowe ankiety, a najlepiej scenki sytuacyjne do uzupełnienia przez pracowników. Pacjent rozmawiający z lekarzem, podczas gdy ten patrzy w komputer – wprowadzone przez personel dialogi czasami ujawniają głęboko ukryte problemy, jednocześnie demaskując co naprawdę myślą pracownicy. Już samo zapytanie o zdanie lekarzy, pielęgniarek albo rejestratorki jest początkiem współpracy i budowania zaufania – kluczowego elementu w procesie implementacji każdej zmiany.

Skoro już wiemy, co trzeba zmienić, należy jeszcze sprawdzić poziom gotowości do zmiany. Analiza powinna uwzględniać ocenę punktową oraz określenie poziomów gotowości: gotowy, w trakcie przygotowania, niegotowy. Konsekwentnie, jeżeli w danym obszarze gotowość jest na niskim poziomie, przykładowo występują ograniczenia personalne lub inwestycyjne, trzeba albo podjąć starania, aby usunąć przeszkody, albo odłożyć proces na później.

Inaczej rozbijemy się o ścianę oczywistych, zignorowanych na samym początku przeszkód.

» Każda organizacja potrzebuje strategii, która będzie latarnią prowadzonych zmian.« Zrozumieć organizację od wewnątrz Choć pozornie wydaje się, że wiemy już wszystko o placówce medycznej, przygotowanie mapy procesów pomaga w uświadomieniu sobie powiązań, zrozumieniu zależności organizacyjnych i informacyjnych. Drugim elementem jest dokładne rozrysowanie ścieżki pacjenta, z podziałem na etapy, wykonywane procedury, czynności administracyjne. Najlepiej w formie graficznej, co ułatwia znalezienie potencjalnych skrótów, możliwych modyfikacji, czy punktów, gdzie coś działa nie tak. Mapa doświadczeń, aby mogła być wykorzystana w praktyce, musi być uzupełniona komentarzami tych, którzy na danym etapie mają kontakt z pacjentem. Można to zrobić w modelu myślenia projektowego (design thinking), starając się możliwie najwierniej odtworzyć każdy etap, odczucia pacjenta (stąd niezbędny udział pacjentów), perspektywę personelu. Jeżeli zrobimy to powierzchownie i na szybko, nie dowiemy się niczego nowego i nie będziemy w stanie wprowadzić zmian, które mają poprawić jakość obsługi pacjenta, wygodę i efektywność pracy personelu, a w efekcie – jakość leczenia, na którą składa się wiele elementów. Jak się okazuje, organizacje ochrony zdrowia analizując wewnętrzne procesy i wąskie gardła w metodologii design thinking pomijają często rekrutację pacjentów, zasłaniając się trudnościami w pozyskaniu ochotników. Bez pacjenta, analiza pozostanie w bańce wewnętrznego punktu widzenia, i może być po prostu bezużyteczna.

Bariery do pokonania Każda inwestycja w IT wiąże się z ryzykiem. Ale każde ryzyko można oszacować, nim zarządzać i przygotować plan B na wypadek, gdy coś pójdzie niezgodnie z planem A. Stworzenie tzw. macierzy ryzyka, będącej częścią projektu di-

gitalizacji, jest często ignorowane. Wielu menedżerów wierzy w sukces, kieruje się intuicją lub woli reagować dopiero wtedy, gdy problem wystąpi. Analiza ryzyka zajmuje sporo czasu i uważana jest za zbędną biurokrację. Dodatkowy trud może się jednak opłacić – stworzenie czarnych scenariuszy jest źródłem nowych pomysłów. Do tego kiedy naprawdę coś pójdzie nie tak, będziemy mogli po prostu zareagować zgodnie z planem zamiast w panice, na gorąco szukać rozwiązań. Podstawowa macierz ryzyka składa się z ośmiu kolumn: rodzaj ryzyka (np. nieuzasadnione ostrzeżenia w systemie wspomagania decyzji klinicznych), sposób minimalizacji prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyka (analiza pracy, uruchomienie testowe), sposobu ograniczenia siły oddziaływania ryzyka (wprowadzenie adekwatnych funkcji), scenariuszy działania w przypadku wystąpienia ryzyka (możliwość weryfikacji komunikatu w systemie wspomagania decyzji) oraz punktowego określenia prawdopodobieństwa ryzyka, siły oddziaływania i priorytetu (prawdopodobieństwo pomnożone przez siłę ryzyka). W ostatniej kolumnie należy jeszcze wpisać, kto jest odpowiedzialny za konkretne działania w sytuacji kryzysowej. W generowaniu listy ryzyk pomaga ćwiczenie polegające na tworzeniu czarnych scenariuszy wdrożenia systemu IT. Pracownicy na każdym szczeblu objętym cyfryzacją odpowiadają na pytania, co może wpłynąć na to, że cały projekt zakończy się fiaskiem, jednocześnie proponując działania mające zapobiec fiasku. Narzędzi zarządzania ryzykiem jest o wiele więcej. Warto do nich sięgnąć, aby profesjonalnie przygotować się do realizacji projektu i ochronić się przed zarzutami, że „to można było przewidzieć”.

Siła przekonywania Powodzenie projektów IT jest nieraz

» Efekt prowadzonych zmian zależy od poziomu zaufania w zespole.« OSOZ Polska 12/2019

21

R aport

» Cel, budżet i ramy czasowe to bazowe elementy każdego projektu.« papierkiem lakmusowym kultury organizacyjnej, atmosfery panującej w zespole. Digitalizacja może być testem na pracę zespołową, uwypuklając istniejące problemy lub podkreślając silne strony zarządzania. Dzieje się tak, ponieważ jak żaden inny projekt prowadzony wewnątrz organizacji ochrony zdrowia dotyczy praktycznie wszystkich pracowników i szczebli organizacyjnych, wymaga dobrej kooperacji i komunikacji pomiędzy szczeblem zarządzania a pracownikami. A przede wszystkim bazuje na zaufaniu. Jeżeli zespół jest przekonany do wizji i planu przedstawionego przez lidera, wprowadzenie nowych narzędzi pracy będzie o wiele łatwiejsze. Jak w takim razie zbudować zaufanie? Nie ma prostych wytycznych, bo każda organizacja jest inna. Można jednak sięgnąć do sprawdzonych metod zarządzania procesem zmiany, przykładowo opartym na 8 krokach Kottera. Zaczynamy od uśmiadomienia załodze pilności zmian. Potrzeba powinna znajdować się wewnątrz organizacji (przykładowo niska jakość obsługi pacjenta), a nie na zewnątrz (konieczność przejścia na elektroniczną dokumentację medyczną), aby z celem identyfikowali się pracownicy. Trudno oczekiwać, że wszyscy entuzjastycznie podejdą do planów, stąd tak ważne jest stworzenie koalicji na rzecz zmiany z entuzjastów nowych technologii. W kolejnym kroku czas na przygotowanie wizji dającej poczucie kierunku działań, celów operacyjnych i planu działania. To czas na opracowanie strategii wdrażania projektu IT. Wizję i plan komunikujemy pracownikom na wszystkich szczeblach organizacyjnych, aby zmobilizować personel. Pierwsze sukcesy i efekty trzeba zawsze celebrować, aby uświadomić, że dodatkowy wysiłek się opłaca. Kiedy po-

czątkowy entuzjazm opadnie, nie można zapominać o utrzymywaniu tempa zmiany, reagowanie na pierwsze problemy wynikające ze zderzenia idealistycznych planów z rzeczywistością. I w końcu zmiana musi być tak długo utrwalana aż nie zastąpi starych procedur i sposobów pracy.

Kto jest za, kto jest przeciw?

Każdy z nas ma swoje uprzedzenia i przekonania bazujące na doświadczeniach. Zanim projekt cyfryzacji zostanie przedstawiony zespołowi, każdy pracownik ma już swoją opinię i zalicza się do jednej z grup: zwolenników, przeciwników i tych z podejściem neutralnym.

Takie początkowe nastawienie (zerowy punkt wyjścia) bazuje na emocjach, mniej na argumentach. Stąd tak trudno je zmienić. Oczywiście można zrobić zebranie pracowników i otwartą dyskusję, odpowiadając na pytania zespołu.

Będą to jednak prawie wyłącznie pytania negatywne i tym samym menedżer zostanie zasypany negatywnymi opiniami, podczas gdy te pozytywne nie będą wyartykułowane. I tak powstanie wrażenie sceptycznego nastawienia zespołu.

Lepszym sposobem jest przeprowadzenie prostych warsztatów. Dzielimy zespół na dwie grupy. Pierwsze będzie reprezentowała argumenty przeciwników, druga – zwolenników. Oczywiście skład zespołów musi być losowy. Podczas pracy w grupach zespoły spisują argumenty za i przeciw, przedstawiają je i następnie dyskutują między sobą. W ten sposób nie tylko poznamy obawy i nadzieje zespołu, ale i też zwiększamy prawdopodobieństwo, że przeciwnicy dadzą się przeciągnąć na stronę zwolenników. I tutaj działa podstawowa zasada – każda zmiana odbywa się w porozumieniu z wszystki-

» Każda inwestycja w IT wiąże się z ryzykiem.

Ale każde ryzyko można oszacować, nim zarządzać i przygotować plan B.« 22

OSOZ Polska 12/2019

mi pracownikami, a nie za drzwiami wydziału ds. IT lub w gabinecie dyrektora.

Niezbędna biurokracja czyli projekt Każda organizacja potrzebuje strategii, która będzie latarnią prowadzonych zmian, również tych cyfrowych. Z kolei każde nowe większe wdrożenie systemu jest projektem o sprecyzowanym zakresie czasowym, celach i budżecie. Zarządzanie projektami to dziedzina, którą zajmują się menedżerowie projektów posiadający specjalistyczne wykształcenie. Zakładamy, że każdy menedżer posiada przynajmniej bazową wiedzę na ten temat, którą można znaleźć w licznych książkach i bezpłatnych kursach online. Najważniejszym, moim zdaniem, elementem projektów jest określenie konkretnych i mierzalnych celów i kryteriów sukcesu (cel X zostanie osiągnięty, jeżeli wystąpi Y). Celów może być wiele, warto wybrać te krytyczne, najważniejsze, które będą komunikowane zespołowi. Na początek przyjmujemy też ramy bazowe – czego nie jesteśmy w stanie zmienić i jakie mamy ograniczenia nie do przeskoczenia. To może być przykładowo budżet albo czas.

Tak samo warto na początek wpisać kluczowe ryzyka, aby mieć je stale na oku.

Każdy projekt zawiera bardzo szczegółowo rozpisany budżet, z wydzieleniem budżetu czasowego z podziałem na kolejne lata i całkowitego kosztu wdrożenia, zawierającego przykładowo zakup kolejnych licencji i aktualizację systemu. Tzw. macierz odpowiedzialności jasno precyzuje, kto jest odpowiedzialny za realizację każdego zadania i jaką rolę odgrywa (kierownik projektu, odpowiedzialny za realizację zadania, konsultant, osoba informowana). Każdy projekt dzieje się w konkretnym otoczeniu i musi być komunikowany do instytucji i osób powiązanych, przykładowo firmy IT dostarczającej system, zarządu, właścicieli itd.

Projekt zawiera wspomnianą wcześniej macierz ryzyka i szczegółowy harmonogram działań, który obok budżetu jest najbardziej czasochłonnym elementem.

Cyfryzacja jest skomplikowaną zmianą realizowaną w organizacji ochrony zdrowia. Można zaryzykować, że jej sukces w 80% zależy od umiejętności zarządzania zmianą, a w 20% od samej technologii, zakładając że ta spełnia podstawowe wymagania funkcjonalne i jakościowe. Jest też testem na to, jakim liderem jest menedżer. Dlatego warto się do niej przygotować jeszcze na długo przed myśleniem o tym, jaki system zostanie kupiony. 

rozmowy

Innowacje ochrony zdrowia 2020 Ekspertów w dziedzinie zdrowia cyfrowego pytamy, jakie trendy cyfrowe zdominują sektor w 2020 roku.

John Sharp Dyrektor Personal Connected Health Alliance

Cyfrowe trendy zdrowotne w 2020 r. obejmą wiele nowych innowacji skierowanych do pacjentów. Będące w fazie pilotażowej projekty zaczną przenikać do codziennej rzeczywistości ochrony zdrowia. Przykładowo, skuteczność stosowania wirtualnej rzeczywistości w terapii bólu została już wielokrotnie potwier-

dzona badaniami klinicznymi i można ją z powodzeniem stosować w stosunku do różnych grup pacjentów. W niektórych przypadkach może stać się podstawowym sposobem leczenia, alternatywą dla leków, w tym opioidów.

Tak zwane cyfrowe zabiegi zdrowotne – takie jak leczenie i zapobieganie chorobom przewlekłym, przykładowo cukrzycy typu 2 – będą nadal coraz popularniejsze wśród pracodawców oraz

ubezpieczycieli. Ich skuteczność i bezpieczeństwo stosowania jest w wielu przypadkach podparta twardymi dowodami naukowymi. Być może będą wykorzystywane nawet w niektórych programach rządowych, dzięki czemu staną się szeroko dostępne. Aplikacje pomagające chorym przewlekle zarządzać chorobami mają przed sobą przyszłość. Dzięki nim pacjent może lepiej zadbać o samego siebie. Powstają coraz to nowsze na-

OSOZ Polska 12/2019

23

rozmowy

rzędzia, dedykowane chorym z POChP, astmą, nadciśnieniem i chorobami serca. Będą miały one znaczny wpływ na tworzenie nowej jakości w opiece zdrowotnej.

Rosnące znaczenie zanotuje też zdalne monitorowanie pacjentów. Nowe rozwiązania – dotychczas znajdujące się w fazie rozwoju – wejdą na rynek, umożliwiając ciągłą opiekę nad pacjentami wymagającymi regularnego kontrolowania stanu zdrowia. Takich technologii jest coraz więcej, ich ceny maleją, a jednocześnie rośnie zakres funkcjonalny i łatwość użytkowania. Opieka zdrowotna będzie się tym samym przesuwała ze szpitali w kierunku domu pacjenta.

Telewizyty upowszechnią się na szeroką skalę i będą stosowane zarówno w przypadku jednorazowych konsultacji, jak i w celu zapewnienia ciągłego kontaktu pacjentów ze świadczeniodawcami. W związku z tym można się spodziewać, że zostaną utworzone standardy jakości dla wizyt telezdrowia, aby zapewnić ich wysoką jaość.

Wzrośnie rola pacjentów w zdrowiu i ich odpowiedzialność za własną kondycję. Pacjenci będą odgrywać aktywną rolę w cyfrowych projektach zdrowotnych, co zagwarantuje rozwój nowych rozwiązań wychodzących naprzeciw potrzeb różnych grup społecznych.

John Sharp jest adiunktem na Uniwersytecie Kent State (Informatyka w Ochronie Zdrowia) i członkiem Międzynarodowej Rady Redakcyjnej w ICT & Health International.

Koen Kas Ekspert cyfryzacji w ochronie zdrowia, założyciel Healthskouts

Nie stworzę klasycznej listy trendów, takich jak sztuczna inteligencja, internet 5G, wirtualna rzeczywistość i tak dalej.

Moje propozycje wynikają z doświadczenia ostatnich miesięcy ze współpracy z organizacjami opieki zdrowotnej, szpitalami, aptekami, czy innowacyjnymi fimami wchodzącymi do przestrzeni opieki zdrowotnej.

Oto moje osobiste pięć cyfrowych trendów zdrowotnych w 2020 roku: • Refundacja kosztów zakupu zdrowotnych aplikacji mobilnych. Aplikacje medyczne stają się lekami nowej generacji. Nowe prawodawstwo w Niemczech dopuszcza ich refundację przez tamtejsze kasy chorych już od lata 2020 roku. Podobne plany mają też inne kraje. Krytyczne będzie stworzenie systemu certyfikacji dla tego typu narzędzi, aby lekarze mieli stuprocentową pewność, że polecane pacjentom terapie cyfrowe są bezpiecz-

24

OSOZ Polska 12/2019

Koen Kas jest autorem dwóch książek. W „Sick no more” opisuje, w jaki sposób przejdziemy od reaktywnej do proaktywnej opieki zdrowotnej. Z kolei „Your guide to Delight” to współczesna mapa drogowa ochrony zdrowia, radzenia sobie z aktualnymi zmianami, przejścia do modelu opieki wykorzystującej tzw. bliźniaka cyfrowego każdego pacjenta.

ne, a ich skuteczność została klinicznie udowodniona.

• Rośnie liczba dowodów naukowych na korzyści wynikające z zastosowania cyfrowego zdrowia. Dobrym przykładem jest badanie dowodzące, że wirtualna rzeczywistość może być stosowana w leczeniu ostrego bólu, także w warunkach pozaszpitalnych. Takie badania zbudują zaufanie do cyfry-

zacji, co będzie kluczowym trendem w 2020 r.

• Moim zdaniem, nastąpi przejście od powszechnego jeszcze podejścia wypychania technologii cyfrowych na rynek (napędzanych przez inżynierów w startupach i firmach IT) do modelu współtworzenia rozwiązań razem z użytkownikami końcowymi i w odpowiedzi na ich potrzeby. W procesie

rozmowy

tym nie będzie mogło zabraknąć lekarzy i pielęgniarek, którzy posiadają niezbędą wiedzę w procesie tworzenia rozwiązań cyfrowych.

• Firmy dotąd nie powiązane z ochroną zdrowia będą coraz bardziej zintegrowane z tym sektorem. Muzyka może być profilowana do nastroju konsumenta, podobnie w zależności od stanu psychicznego można sugerować inną dietę. Urządzenia domowe mierzą parametry aktywności użytkownika budując profil konsumenta, często charakteryzowany zachowaniami zdrowotnymi (np. czas spędzony z telefonem komórkowym itd.). Smartfony posiadają coraz więcej funkcji zdrowotnych, jak np. mierzenie aktywności fizycznej czy jakości snu.

• 2020 będzie rokiem, w którym koncepcja „cyfrowego bliźniaka pacjenta” stanie się rzeczywistością. „Cyfrowy bliźniak” to replika każdego człowieka przeniesiona do świata wirtualnego, zbiór danych – również zdrowotnych – na temat każdej osoby zbieranych przez całe życie. Cyfrowe bliźniaki pomogą lekarzom i farmaceucie w diagnozie oraz planowaniu leczenia, podejmowaniu decyzji terapeutycznych i zarządzaniu chorobami przewlekłymi. Tacy bliźniacy staną się naszymi osobistymi pomocnikami, na których będzie można bezinwazyjnie testować np. skuteczność leku. Ostatecznie bliźniacy cyfrowi staną się towarzyszami każdego pacjenta, pomagając utrzymać zdrowie.

Lionel Reichardt Założyciel 7C’s Health, ekspert digitalizacji na rynku farmaceutycznym

Mam nadzieję, że największym trendem w 2020 r. będzie to, że… zdrowie cyfrowe przestanie być trendem. Minęło już prawie dziesięć lat, odkąd cyfryzacja w ochronie zdrowia żyje przede wszystkim trendami technologicznymi i modnymi słowami, jak przykładowo: wzmocnienie roli pacjenta, zdrowie połączone, sztuczna inteligencja, blockchain, rzeczywistość wirtualna. To w większości tematy, które tylko napędzały nadzieje związane z cyfryzacją, ale nie wprowadzały niczego nowego do dyskusji. Nadchodzi czas, aby cyfryzacja dojrzała. Instytucje ochrony zdrowia muszą zacząć aktywnie działać, aby stworzyć ramy zdrowia cyfrowego i umożliwić wykorzystanie jego potencjału na dużą skalę. Czas na badania

Lionel Reichardt przez ostatnie 15 lat pracował w branży farmaceutycznej. Dziś wykorzystuje tę wiedzę, aby sięgając do rozwiązań cyfrowych dokonać transformacji w branży.

naukowe, aby dokonać przeglądu możliwości narzędzi cyfrowych, ustalić korzyści stosowania. Czas na intensywne szkolenia, aby pracownicy ochrony zdrowia zyskali wiedzą na temat cyfryzacji, poruszali się swobodnie w rzeczywistości systemów IT i aplikacji mobilnych, mogąc te ostatnie przepisywać podobnie jak leki na receptę. Czas na cyfrowe terapie budowane dla określonych grup pacjentów lub w celach profilaktycznych. Czas na poważne traktowanie pacjentów w dążeniu do większej autonomii i lepszego zarządzania własnym zdrowiem. Zdrowie cyfrowe musi teraz zrealizować wszystkie złożone obietnice i stać się rzeczywistością namacalną dla każdego pacjenta i pracownika ochrony zdrowia.

Denise Silber Założycielka Doctors 2.0 & You

Noworoczną tradycją jest ogłaszanie nowych trendów w cyfrowych technologiach dla zdrowia. Jednak trendy z poprzedniego roku tak naprawdę nadal są aktualne i nagle nie zostaną zamienione przez te nowe. Cyfrowe technologie medyczne prawdopodobnie będą się rozwijać przez kolejne dziesięciolecia, zanim przeciętny pacjent będzie mógł z nich skorzystać, jeśli w ogóle.

Sztuczna inteligencja przyciąga sporo uwagi. Nagłówki prasowe obiecują kolejne zastosowania i możliwości: opraco-

wywanie innowacyjnych leków, autonomiczne stawianie diagnozy, spersonalizowana medycyna, monitorowanie zdrowia pacjenta. Babylon Health ze swoim chatbotem AI, dzięki któremu pacjent może ocenić swój stan zdrowia, został wyceniony na 2 mld USD w 2019 r. Sprzedaż na rynku chatbotów zdrowotnych została oszacowana na 36,5 mln USD w 2018 r.

Niemniej jednak firma consultingowa Accenture przewiduje, że AI osiągnie wartość 6,6 mld USD w 2021 r.

Moim ulubionym tematem jest rzeczywistość wirtualna (VR). To nie tylko narzędzie o ogromnym potencjale w ochronie zdrowia, ale też rozwiązanie podążające za trendem społecznym polegającym na doskonaleniu ludzkich doświadczeń związanych z wykorzystaniem technologii. VR znajduje zastosowanie w edukacji, szkoleniach i symulacji zabiegów, ale także w takich dziedzinach medycyny jak zarządzanie bólem, rehabilitacja i leczenie zespołu stresu pourazowego. Lista zastosowań jest długa.

Globalnie, wartość rynku VR dla rynku opieki zdrowotnej została oszacowana na 260 mln USD w 2018 r. Do 2027 r. może wzrosnąć do 3,4 mld USD. Blockchain to gorący temat, ponieważ wydaje się odpowiadać na globalny deficyt przejrzystości procesów w ochronie zdrowia i zaufania do danych. Rynek ten został oszacowany na 44,6 mln USD w 2017 r. i może rosnąć o 67,1% rocznie do 2023 r.

OSOZ Polska 12/2019

25

rozmowy

Z drugiej strony, znana od dziesięcileci telemedycyna zaczyna dojrzewać i korzysta coraz bardziej z rosnącego społecznego zapotrzebowania na usługi medyczne „na żądanie”, realizowane w dowolnym miejscu i czasie. Tutaj możemy wyróżnić telekonsultacje specjalistyczne B2B (teleradiologia, telepatologia, telekardiologia, teledermatologia) oraz indywidualne B2C, do których można zaliczyć diagnostykę domową i poradę online w czasie rzeczywistym.

Rynek telemedycyny (wartość na poziomie 30,12 mld USD do 2026 r.) będzie drugim co do wielkości rynkiem zdrowia cyfrowego, zaraz po systemach i rozwiązaniach dla elektronicznej dokumentacji medycznej (wartość 38 mld USD w 2025 r.).

Analizę zakończę jeszcze jednym cyfrowym trendem zdrowotnym, który interesuje nas wszystkich. Nie jest to konkretna technologia, ale cel, a mianowicie osiągnięcie „augmentacji człowieka za pomocą technologii”. Wiele kategorii produktów może poprawić zdolności poznawcze i fizyczne osoby. Czujniki, implanty, egzoszkielety, protetyka pozwalają człowiekowi widzieć, słyszeć, czuć i wiedzieć więcej niż dotychczas.

Denise Silber jest znanym liderem cyfryzacji w ochronie zdrowia, założycielem społeczności osób zainteresowanych digitalizacją – Doctors 2.0 & You. Ponad 20 lat swojego życia zawodowego poświęciła technologiom, dążąc do poprawy życia pacjentów.

Profesor Shafi Ahmed Chirurg, futurysta i innowator

2019 był erą wielu nieporozumień w tematach związanych z cyfryzacją. Myślę, że rok 2020 będzie rokiem implementacji e-narzędzi i lepszego zrozumienia sztucznej inteligencji, jej możliwości i ograniczeń. To też czas wielkich projektów. Przykładowo, Brytyjska Służba Zdrowia NHS zainwestuje 250 milionów funtów w laboratorium AI, w poszukiwaniu rozwiązań na niektóre z największych wyzwań opieki zdrowotnej, w tym wczesne wykrywanie raka, nowe metody leczenia i zmniejszenie obciążeń kosztowych NHS. W 2020 r. zostanie uruchomiony w Abu Dhabi pierwszy na świecie uniwersytet AI, kształcący specjalistów z różnych części świata. To pozwoli przyspieszyć przejście od teoretycznych dyskusji do praktycznych zastosowań zdrowia cyfrowego.

Rok 2020 będzie rokiem „wojen robotów chirurgicznych.” Nowi gracze w tym sektorze wchodzą na rynek, rzucając wyzwanie monopoliście jakim jest Da Vinci. Wśród nich są m.in. Cambridge Medical Robotics, Medtronic, Johnson & Johnson z Google, Dexter. Konkurenci

26

OSOZ Polska 12/2019

Profesor Shafi Ahmed jest wielokrotnie nagradzanym chirurgiem, nauczycielem akademickim, futurystą, innowatorem i przedsiębiorcą. Jest także wykładowcą na prestiżowym Singularity University.

planują zaoferować bardziej przystępne cenowo, modułowe i przenośne roboty, które zmniejszą cenę procedur realizowanych z wykorzystaniem technologii.

Lepiej zrozumiemy sposób zarządzania dużymi zbiorami danych pacjentów.

Rok 2019 ponownie podkresłił, jak ważne są kwestie poufności danych pacjentów. Aby wesprzeć rozwój opieki zdrowotnej opartej na danych, aby umożliwić lekarzom i pacjentom wspólne podejmowanie decyzji, musimy szukać konsensusu pomiędzy bezpieczeństwem danych, prywatnością a dostępnością kartotek pacjentów do celów związanych z ochroną zdrowia.

Wdrożenie internetu dużych prędkości 5G pomoże w rozwoju tzw. internetu rzeczy medycznych. Może to być brakujący element układanki, umożliwiający urządzeniom ubieralnym i czujnikom w domu i na ciele człowieka przesyłanie danych i tym samym monitorowanie zdrowia w czasie rzeczywistym. 5G jest też warunkiem rozwoju telechirurgii i telemedycyny.

Rzeczywistość wirtualna będzie dostępna dla pacjentów z różnymi chorobami, i miejmy nadzieję – refundowana przez płatników jako alternatywa dla konwencjonalnych terapii medycznych. 

praktycz n ie l egis l acja

Noworoczne zmiany w prawie Przełom roku już tradycyjnie jest czasem wielu zmian w przepisach dotyczących wszystkich sektorów. Nowe rozwiązania nie ominą również branży medycznej. Co istotne, zanosi się na to, że rok 2020 będzie przełomowy pod względem wdrażania nowych rozwiązań informatycznych.

oczekujących na świadczenia, a nie tylko o nieposiadających uprawnień szczególnych pacjentach oczekujących na świadczenia pierwszorazowe. Wakacje natomiast stały się czasem wdrożeń systemu segregacji medycznej na SOR wynikającej z nowoprzyjętego rozporządzenia.

Zwiększone wynagrodzenia Iwona Magdalena Aleksandrowicz Prawnik

Kiedy przypomnimy sobie, jak wyglądało udzielanie świadczeń zdrowotnych u progu 2019 roku, widzimy jak wiele zmian zaszło w systemie na przestrzeni ostatnich 12 miesięcy.

Od lutego zmodyfikowano zasady dostępu osób bliskich do dokumentacji medycznej pacjenta. Przesądzono, że po jego śmierci udostępnia się dokumentację bez względu na wcześniejsze upoważnienia. Zmodyfikowano również krąg osób wymienianych jako osoby bliskie, zaliczając do nich również np. rodzeństwo.

Majową ustawą wprowadzającą zapisy wynikające z RODO ustalono, że pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy

mają prawo uzyskać dostęp do danych w dokumentacji medycznej nieodpłatnie po raz pierwszy w danym zakresie. Rozstrzygnięto również o zasadach funkcjonowania monitoringu wizyjnego oraz informowania o jego stosowaniu poprzez umieszczenie odpowiednich oznaczeń i opisów w miejscach objętych jego zasięgiem.

Od czerwca wprowadzono nowe zasady przeprowadzania kontroli przez Narodowy Fundusz Zdrowia organizując posiadające szerokie uprawnienia struktury centralne, zamiast dotychczasowych działań prowadzonych niezależnie w każdym z oddziałów wojewódzkich Narodowego Funduszu Zdrowia.

W lipcu zainicjowano prowadzenie harmonogramów przyjęć stanowiących zbiór danych o wszystkich pacjentach

Już od stycznia pracodawcy muszą zmierzyć się ze wzrostem minimalnego wynagrodzenia. Kwota ta sukcesywnie rośnie na przestrzeni ostatnich lat, jednak wzrost o 15,5% nie będzie jedyną zmianą. W 2019 roku minimalne wynagrodzenie w przypadku umowy o pracę wynosiło 2250 zł, natomiast stawka godzinowa umowy cywilnoprawnej opiewała na 14,70 zł. Od 1 stycznia 2020 roku kwoty te wyniosą odpowiednio 2600 zł i 17 zł.

Ponadto nowelizacja ustawy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę spowoduje, że od 1 stycznia 2020 roku do obliczenia wysokości miesięcznego wynagrodzenia pracownika nie uwzględnia się dodatku za staż pracy. To sprawi, że cała siatka płac musi ulec weryfikacji, tak by nie dochodziło do sytuacji, w których np. 20% dodatek stażowy niewy-

OSOZ Polska 12/2019

27

praktycz n ie

kwalifikowanego pracownika sprawi, że będzie on lepiej wynagradzany niż osoba dopiero rozpoczynająca pracę w podmiocie leczniczym, która posiada fachowe kwalifikacje.

E-recepty i e-skierowania Nadchodzący rok natomiast ma być początkiem długo oczekiwanej informatycznej rewolucji. Oprócz e-ZLA na dobre w rzeczywistości podmiotów leczniczych mają zagościć częściowo funkcjonujące już e-recepty oraz e-skierowania. Elementem łączącym te dwa obszary jest osoba asystenta medycznego, który ma wesprzeć lekarza zarówno w wypełnianiu dokumentów dla ZUS, jak i w razie potrzeby – wystawienia recepty lub skierowania. Rozwiązanie to ma usprawnić pracę i pomóc lekarzom, którzy mają pewną trudność w obsłudze systemu. Nie mniej wdrożenie go wymaga odpowiedniego zarządzania zasobami kadrowymi i wydzielenia przestrzeni, w której asystent medyczny może realizować swoje zadania, nie ingerując przy tym w sferę prywatności pacjenta i nie naruszając zasad bezpiecznego przetwarzania danych osobowych. Nie ma bowiem odwrotu od powszechnego wystawiania e-recept, a pierwsze doświadczenia z e-skierowaniem wskazują, że również ten dokument na stałe wpisze się w funkcjonowanie podmiotów leczniczych.

Nowa dokumentacja medyczna Rok 2020 zapowiada się interesująco również jako czas wdrażania nowych rozporządzeń dotyczących dokumentacji medycznej wydanych przez Ministra Zdrowia oraz ministrów właściwych do spraw resortowych podmiotów wykonujących działalność leczniczą. W związku z powołaniem samorządu zawodowego fizjoterapeutów, zasadnym było zdecydowanie o uchyleniu dotychczasowych

» Ustawodawca planuje wprowadzenie wymogu prowadzenia dokumentacji medycznej w jednolitej formie.« przepisów najpóźniej z dniem 1 kwietnia 2020 roku i zastąpienie ich aktami prawnymi zaopiniowanymi przez nowo utworzony samorząd. Zmiany w dokumentowaniu świadczeń medycznych z zakresu fizjoterapii były bezsprzecznie potrzebne, jednak stały się powodem głębszej dyskusji nad dotychczasowymi wymaganiami. Wiele wskazuje na to, że nowe rozporządzenie nie będzie tylko tak jak poprzednie akty prawne w większości powielać zapisów wypracowanych na początku lat 90 jeszcze na gruncie ustawy o zakładach opieki zdrowotnej.

Już w pierwszej wersji rozporządzenia, zaproponowanej przez Ministerstwo Zdrowia, widać silny akcent na rozwiązania informatyczne. Wskazano również wymóg jednolitej formy prowadzenia dokumentacji medycznej. Obecnie bowiem zdarzają się sytuacje, że dokumentacja jest prowadzona częściowo elektronicznie, częściowo papierowo np. w wybranych zakresach czy przez konkretnych członków personelu medycznego. Przyjmując, że dokumentacja ma być spójna i ma stanowić podstawę do zarządzania procesem leczenia pacjenta, takie sytuacje muszą być eliminowane.

Koordynacja świadczeń Na 1 października 2020 roku zaplanowano rozpoczęcie działań koordynatora administracyjnego w POZ. Świadczeniodawca będzie zobowiązany, żeby w ramach koordynacji świadczeń wyznaczył osobę, do zadań której należy organizacja procesu udzielania świadczeń zdro-

wotnych, w tym udzielanie informacji o tym procesie oraz zapewnienie współpracy między osobami udzielającymi świadczeń zdrowotnych. To początek zupełnie nowej organizacji udzielania świadczeń w POZ. Jakkolwiek wejście w życie od 1 grudnia 2017 r. ustawy o podstawowej opiece zdrowotnej nie wywołało rewolucji w systemie, należy pamiętać, że wejście w życie niektórych przepisów odsunięto w czasie. W modelu docelowym POZ ma być połączony funkcjonalnie ze świadczeniami AOS oraz współpracować z fizjoterapeutami w zakresie udzielania świadczeń. Wsparcie koordynatora administracyjnego w POZ ma analogiczną funkcję jak działania koordynatorów karty DiLO. Mają oni być swoistymi przewodnikami pacjenta po systemie organizując kolejne etapy diagnostyki i leczenia i dbając o ich terminową realizację.

Nowe wyzwania Po wielu latach odkładania obowiązku prowadzenia EDM, rozwiązania informatyczne wspierające efektywność systemu i unowocześniające jego strukturę stają się wyraźnym trendem. Wymaga to zarówno odpowiedniego prowadzenia dokumentacji medycznej, jak i zarządzania personelem, który bezpośrednio będzie mierzył się z efektami nowych rozwiązań prawnych, które trzeba będzie w zrozumiały sposób przekazać także pacjentom przyzwyczajonym do dotychczasowych zasad kierowania pacjentów. 

reklama

Prenumerata 2020 OSOZ Polska

Czytaj wersję papierową w atrakcyjnej cenie 180 zł rocznie Zamówienia: redakcja@osoz.pl 28

OSOZ Polska 12/2019

praktycz n ie

P orad n ik

Internet Rzeczy w medycynie.

Czy powinniśmy się bać?

Internet Rzeczy (Internet of Things – IoT) – z tym pojęciem coraz częściej spotykamy się w życiu codziennym. Określa ono przedmioty, zarówno codziennego użytku (telewizory, lodówki, samochody), jak i te specjalistyczne, medyczne, „porozumiewające się ze sobą bezpośrednio lub za pomocą sieci Internet”. Porozumiewające się, czyli wymieniające bądź przekazujące dane.

Wojciech Zawalski

Do IoT zaliczamy czujnik w drodze wysyłający dane o natężeniu ruchu lub uruchomiający sygnalizację świetlną po dojeździe do skrzyżowania, jak i opas-

kę noszoną na nadgarstku i monitorującą nasze tętno lub wysyłającą informacje o upadku.

Przykłady zastosowań Internetu Rzeczy można by mnożyć w nieskończoność. IoT otacza nas na każdym kroku,

większość nowoczesnych urządzeń elektronicznych komunikuje się w ten sposób wysyłając dane o swoim funkcjonowaniu.

Według szacunków IDC, globalny rynek IoT rozrasta się w tempie 17 proc.

OSOZ Polska 12/2019

29

praktycz n ie

rocznie. Szacuje się, że w roku 2020 otaczać nas będzie 30 mld urządzeń posiadających swój własny autonomiczny adres IP, a pamiętać należy, że znaczna część urządzeń korzystających z IoT nie musi posiadać takiego adresu. 30 mld to oznacza, że urządzeń tych będzie czterokrotnie więcej niż ludzi na ziemi!

Tak naprawdę mówić powinniśmy nie o Internecie rzeczy, ale o Internecie danych. Wszak celem istnienia IoT jest dzielenie się danymi i wykorzystywanie ich. Jeżeli do IoT dołożymy algorytmy sztucznej inteligencji podejmujące samodzielne decyzje na podstawie wpływających danych, wówczas mamy pełen obraz otaczającej nas rzeczywistości.

Decyzje mogą być proste, polegające na odczycie natężenia światła, wysłaniu tej informacji do sterownika oświetleniem w domu. Skutkiem jego działania będzie włączenie światła po zmroku.

Takich prostych działań IoT obserwujemy codziennie setki, nie zdając sobie nawet sprawy, że zmianę światła sygnalizacji na skrzyżowaniu zawdzięczamy IoT. Ale IoT to także procesy działające „w tle”, monitorujące funkcjonowanie używanych przez nas urządzeń, lodówek, telewizorów, komputerów samochodów. Do tego, iż samochód po włączeniu stacyjki przeprowadzi analizę i poinformuje nas o spalonej żarówce, już się przyzwyczailiśmy. Kolejnym krokiem będzie unieruchomienie samochodu posiadającego usterkę wykluczającą go z ruchu. Obecnie nowe samochody wyposażane są w urządzenia autonomicznie powiadamiające o wypadku i wzywające służby ratunkowe, informując o naszej pozycji.

Podobnie IoT wkracza do medycyny, zarówno tej popularnej, dotyczącej naszej codziennej dbałości o zdrowie, jak i profesjonalnej, monitorującej specjalistyczne urządzenia medyczne. Czy powinniśmy się tego obawiać? Tak naprawdę co nam zagraża, a co zyskujemy w związku z IoT w medycynie?

Jak wiemy, IoT to zbieranie, analizowanie, przesyłanie danych. W przypadku danych medycznych mówimy o tych najbardziej wrażliwych, najbardziej prywatnych, czyli dotyczących naszego stanu zdrowia. Według Rozporządzenia Ogólnego Rady Europy o Ochronie Danych Osobowych (RODO), dane te podlegają szczególnej ochronie, a ich prze-

30

OSOZ Polska 12/2019

twarzanie możliwe jest ściśle w określonych warunkach i co do zasady za naszą świadomą zgodą.

Pierwsza wątpliwość, jaka się nasuwa, to czy zawsze zdajemy sobie sprawę i udzielamy świadomej zgody na przetwarzanie naszych danych przez IoT. Jeżeli zakładamy na rękę smartwatch lub uruchamiamy kolejną aplikację w smartfonie dotyczącą naszego zdrowia, zwykle nie zastanawiamy się, że jednocześnie wyrażamy zgodę na działanie IoT w obszarze bardzo wrażliwych danych, danych dotyczących naszego zdrowia.

To wszystko zawarte jest w kolejnych akceptowanych odruchowo informacjach czy też licencji, którą przewijamy automatycznie bez czytania na koniec wciskając „Akceptuję”. I nasze urządzenie właśnie zostało upoważnione do przetwarzania danych dotyczących naszego zdrowia. Nie oszukujmy się, bardzo często niezaakceptowanie wszystkich zgód powoduje, że nasze urządzenie pozostaje bezużyteczne.

W przypadku przyjęcia do szpitala, lub nawet wizyty w przychodni specjalistycznej, większość zgód będzie „domyślna”. Raczej trudno jest znaleźć formularz zgody na wpis naszych danych do aparatu USG, monitora EKG czy pulsoksymetru. Wszystkie aprobaty, jakich udzielamy, dotyczą zwykle szeroko rozumianych zgód na leczenie. Nikt nas nie pyta, czy nasze dane mogą podlegać analizie poszczególnych urządzeń medycznych używających IoT. Kolejne wątpliwości budzą urządzenia analizujące nasz stan zdrowia bez naszej zgody. Analizie takiej podlegamy bardzo często nie zdając sobie z tego sprawy i to w majestacie prawa, w myśl szeroko rozumianego pojęcia bezpieczeństwa publicznego.

Mało kto jest świadomy, że chociażby na lotniskach nasz stan zdrowia podlega analizie z wykorzystaniem IoT i AI. Kamery termowizyjne mierzą naszą temperaturę ciała, specjalistyczne systemy oceny behawioralnej analizują mimikę twarzy, sposób poruszania się. Autonomiczne systemy pomiarowe wykorzystujące Internet Rzeczy analizują nasz stan zdrowia, stan psychiczny, dane biometryczne celem identyfikacji i powiadomienia służb ochrony o osobach chorych lub stwarzających potencjalne zagrożenie. Systemy takie trafiają coraz częściej w różnych krajach nie tylko na lotniska, ale także na stacje metra, kolei,

a także na ulice jako element monitoringu miejskiego.

Nasze zdrowie analizowane jest przez systemy IoT nie tylko bez naszej świadomej zgody, ale często w ogóle i naszej wiedzy.

O ile na etapie gromadzenia możemy przynajmniej w przybliżeniu wyobrazić sobie, jakie urządzenia zbierają nasze dane i próbować ograniczyć do nich dostęp, to jeżeli dane te zostaną już zebrane, wówczas kompletnie tracimy nad nimi kontrolę. Kontrolę, a także nawet możliwość wyobrażenia sobie, gdzie zostały przesłane, przez jakie systemy zanalizowane i do czego posłużyły.

Wyobraźmy sobie dane zbierane przez chociażby systemy szpitalne, EKG, pulsoksymetry, analizatory laboratoryjne itd. Każdy aparat zachowuje nasze dane w pamięci, łączy się z systemami szpita-

praktycz n ie

la, ale także ze swoimi serwisantami, dostawcami oprogramowania. Dane podlegają opracowaniu przez algorytmy. Idąc dalej można sobie wyobrazić, że analizator do którego wprowadzono próbkę naszej krwi, wykona zlecone badania, ale również wiele innych. Przykładowo takich realizowanych w celach naukowych. Ani my, ani personel obsługujący nigdy się nie zorientuje, co zanalizował ten czy inny aparat wyposażony w IoT i komu przesłał dane. I nie trzeba szukać szczegółowych danych dotyczących genomu. Prosta analiza dotycząca chociażby danych o chorobach wenerycznych może być niebezpieczna. A próbkę krwi powierzamy analizatorowi z oprogramowaniem, którego nie znamy, komunikującego się ze światem zewnętrznym.

Zagrożenie dotyczące nieautoryzowanego zbierania i ewentualnego wycieku danych medycznych to dopie-

ro wierzchołek góry lodowej zagrożeń.

Wszak IoT to nie tylko gromadzenie i przesyłanie danych medycznych, ale także ich analiza przez systemy AI i podejmowanie decyzji. O ile konkretny rezultat takiej analizy związany jest przykładowo tylko z wszczęciem alarmu po upadku pacjenta wyposażonego w monitoring w smartwatchu lub w specjalnej opasce, to zagraża nam raczej zaniechanie działania przez IoT. Ale jeżeli wyobrazimy sobie system IoT monitorujący nasz poziom glukozy i wydzielający insulinę albo system monitoringu akcji serca, korygujący działanie rozrusznika, to pomyłka IoT lub wrogie działanie programisty lub hakera budzi poważne obawy.

Czy zatem należy odsądzić IoT od czci i wiary oraz unikać jak ognia? Po pierwsze nie da się – dziś praktycznie każde urządzenie medyczne stosuje IoT.

» Zagrożenie dotyczące nieautoryzowanego zbierania i ewentualnego wycieku danych medycznych to jedynie wierzchołek góry lodowej.«

Po drugie, korzyści w sposób znaczący przewyższają ryzyko. Wróćmy na chwilę do automatycznie sterowanych pomp insulinowych kalibrowanych przez IoT czy też rozruszników serca. Dziś większość osób chorujących na cukrzycę musi kilka razy dziennie pobierać krew, oznaczać poziom glukozy i dawkować sobie dawkę insuliny, a przecież prościej mieć wszczepioną pompę automatycznie dokonującą pomiaru i dawkującą insulinę. Podobnie wygodniej i bezpieczniej jest z kalibracją rozrusznika. Przykłady można by mnożyć. Nawet jeżeli tracimy część swojej prywatności i kontrolę nad danymi, to korzyści są bezdyskusyjne. Wspomniana kontrola lotnisk chroni nas przed osobami chorymi na choroby zakaźne czy potencjalnie dla nas niebezpiecznymi. Błędy i nadużycia zdarzają się i zdarzać niestety będą. Podobnie jak z katastrofą lotniczą – fakt, że czasami dochodzi do tragedii nie zmienia faktu, że transport lotniczy jest najbezpieczniejszą formą podróżowania.

IoT ratuje życie oraz je upraszcza.

Trzeba odrzucić uprzedzenia i pozwolić sobie na utratę odrobiny prywatności. Pojawia się coraz więcej gałęzi medycyny, gdzie bez IoT i AI funkcjonować się już nie da. Ale nie wolno zamykać oczu i robić odważnego kroku w przepaść. Należy otworzyć oczy i patrzeć pod nogi. Niestety, w Polsce kompletnie brak jest uregulowań prawnych dotyczących wykorzystania IoT i przeciwdziałających potencjalnym nadużyciom i zaniedbaniom. Światłem w tunelu jest grupa robocza działająca przy Ministerstwie Cyfryzacji pracująca nad rozwiązaniami dotyczącymi IoT. RODO – pomimo tego, iż jest stosunkowo nowym aktem prawnym – nie przystaje do dynamicznego rozwoju sektora IT i wymaga zmian.

Rozwój technologii blockchain, IoT i AI wyprzedziły rozwiązania w nim zawarte.

Na razie pozostaje nam zdrowy rozsądek i analiza zagrożeń i możliwości dostarczanych przez nowoczesne technologie informatyczne w ochronie zdrowia. Stare niemieckie powiedzenie: Vertrauen ist gut, Kontrolle besser (zaufanie jest dobre, kontrola lepsza) powinno kierować naszym postępowaniem również w spotkaniu z IoT. Stosujmy z rozwagą i starannie czytajmy zgody i licencje jakie podpisujemy lub zatwierdzamy, ale nie bójmy się. IoT ratuje życie. 

OSOZ Polska 12/2019

31

n owe idee

E -zdrowie n a ś wiecie

Fast Company

Vox

Amazon and Apple will be our doctors in the future

Brain-reading tech is coming. The law is not ready to protect us

Amazon i Apple będą w przyszłości naszymi lekarzami „Opieka zdrowotna jest największym biznesem na świecie i jednocześnie znajduje się w wielkim kryzysie” – mówi Peter Diamandis, guru nowych technologii, współzałożyciel prestiżowego Singularity University i Health Longevity Inc. „Czy moim zdaniem, Apple, Google i Amazon mogą świadczyć usługi zdrowotne lepiej? Zdecydowanie” – twierdzi Diamandis.

W swojej nowej książce „Przyszłość jest szybsza niż myślisz”, która trafi na półki księgarń pod koniec stycznia 2020 r., Diamandis uzasadnia, dlaczego duże firmy technologiczne będą świadczyć opiekę zdrowotną do 2030 r. „Apple, Amazon i Google oraz inne korporacje opierające swój biznes na danych, już dziś są obecne w naszych domach i już teraz doradzają w kwestiach zdrowotnych” – mówi ekspert, odnosząc się do inteligentnych asystentów głosowych. W Wielkiej Brytanii, Amazon Alexa współpracuje z National Health Service. Pacjenci mogą zadać podstawowe pytania zdrowotne, takie jak: „Jakie są objawy półpaśca?” „Co zrobić, gdy jestem przeziębiony?”. System oparty na sztucznej inteligencji udzieli szybkiej odpowiedzi.

Uważa on również, że wspomniane firmy opanowały wykorzystanie danych personalnych do przewidywania zachowań użytkowników i mogą je wykorzystywać w celu predykcji stanu zdrowia danej osoby w przyszłości, stając się tym samym osobistym doradcą w sprawach związanych ze stylem życia, odżywianiem. Im więcej informacji jest dostępnych – historia zdrowia, informacje o diecie i jakości snu, zachowania – tym precyzyjniej sztuczna inteligencja określi prawdopodobieństwo wystąpienia choroby, sugerując co trzeba zrobić, aby zapobiec problemowi. Takie podejście zmieni rolę placówek ochrony zdrowia z leczenia na zapobieganie chorobom, co jest wielokrotnie tańsze. Apple i Amazon zaproponują usługi, gdzie płaci się za utrzymanie zdrowia, a nie pokrycie kosztów leczenia.

Technologia może nie tylko wpłynąć na decyzje pacjenta, ale także podejmować je za niego. W połączeniu z potencjałem, jaki daje Internet Rzeczy, każdy element wyposażenia domu może być włączony w system profilaktyki. 

32

OSOZ Polska 12/2019

Technologia czytania myśli jest coraz bliżej. Prawo nie jest gotowe, aby nas chronić “Nic nie było twoje, z wyjątkiem kilku centymetrów sześciennych wewnątrz czaszki” – napisał George Orwell w powieści “1984”, opublikowanej w 1949 r. Jednak dziś staje się wysoce prawdopodobne, że nawet myśli będą mogły być odczytywane z zewnątrz bez naszego przyzwolenia. Facebook i Neuralink, firma Elona Muska, ogłosili, że budują technologię do czytania w myślach. I to dosłownie. Także inne firmy pracują nad technologią komunikacji mózgu z komputerem, deklarując, że robią to w celach medycznych, chcą pomóc osobom z porażeniem mózgu w kontrolowaniu urządzeń. To może brzmieć jak science-fiction, ale powoli staje się faktem. Mózg człowieka przestaje być ostatnią ostoją naszej prywatności.

Nic dziwnego, że specjaliści w dziedzinie neuro-etyki twierdzą, że zagrożenie niewłaściwego wykorzystania takich technologii jest tak wielkie, że potrzebujemy zupełnie nowych przepisów dotyczących praw człowieka, „orzecznictwa dla umysłu”, które będzie nas chronić. Chilijski parlament poparł w październiku program NeuroProtection, dzięki któremu ochrona danych mózgu będzie prawem człowieka. W Europie, OECD przyjęło zestaw dziewięciu nowych zasad regulujących wykorzystanie danych z mózgu – pierwszy międzynarodowy standard w tej dziedzinie. Neuro-etyk Marcello Ienca, badacz z ETH w Zurychu, w 2017 r. zaproponował cztery prawa neuro-technologii: – Prawo do wolności poznawczej – do swobodnego decydowania o chęci wykorzystania danej neuro-technologii lub do odmowy.

– Prawo do prywatności psychicznej – do odizolowania danych w mózgu lub ich publicznego udostępniania.

– Prawo do integralności psychicznej – do tego, aby nie zostać zranionym fizycznie lub psychicznie przez neuro-technologię.

– Prawo do ciągłości psychologicznej – do ochrony przed nieautoryzowanymi zmianami poczucia własnej wartości. 

n owe idee

The Nature

Can AI Fix Medical Records?

Czy sztuczna inteligencja może udoskonalić elektroniczną dokumentację medyczną?

Pomimo znacznych wad istniejących systemów EDM, większość lekarzy zgadza się, że zapisy elektroniczne stanowią znaczną poprawę w porównaniu z papierowymi dokumentami. Standaryzują dane i pozwalają je segregować i wyszukiwać. A możliwości jest znacznie więcej.

W odpowiedzi na dotychczasowe skargi lekarzy na EDM, niektóre szpitale zatrudniły asystentów dokumentujących wizyty, podczas gdy lekarz zajmuje się wyłącznie pacjentem. Jednocześnie kilka firm pracuje nad cyfrowymi asystentami – algorytmami uczenia maszynowego, które analizują rozmowę między lekarzem a pacjentem, uzupełniając w tle odpowiednie informacje w EDM pacjenta. Takie systemy zaczynają wchodzić na rynek. W 2017 roku, Saykara, firma z siedzibą w Seattle, uruchomiła wirtualnego asystenta o imieniu Kara. Aplikacja wykorzystuje uczenie maszynowe, rozpoznawanie głosu i przetwarzanie języka w celu rejestrowania rozmów między pacjentami i lekarzami oraz przekształcania ich w notatki, diagnozy i zlecenia w EDM. Sztuczna inteligencja może pomóc lekarzom w podejmowaniu trafniejszych decyzji. To nie tylko pojawiające się na ekranie alerty, ostrzegające o alergii na leki lub interakcjach między przyjmowanymi farmaceutykami. Bardziej wyrafinowany system może obliczyć prawdopodobieństwo wystąpienia efektu ubocznego w przypadku zastosowania leku A w porównaniu z opcją leku B. Ostatecznie, prawdziwa transformacja praktyki zawodu lekarza może wymagać zupełnie nowego rodzaju EDM, który nie jest zwykłym folderem plików cyfrowych. Dziś, wszystkie składowe EDM są oparte na architekturze baz danych, które mają od 20 do 30 lat. To kartoteki podobne do oprogramowania używanego do rejestrowania zbiorów w tradycyjnej księgarni, rejestrujące dane i nic poza tym. Wszystko dzieje się według starego modelu, który powoli zaczyna się dezaktualizować. Opieka zdrowotna potrzebuje zupełnie innego podejścia i organizacji danych. 

Elektroniczne kartoteki medyczne – cyfrowe wersje papierowych archiwów – miały w USA zmienić praktykę medyczną.

Ustawa o technologiach informacyjnych (HITECH), uchwalona w 2009 r., przewidywała 36 miliardów dolarów w postaci zachęt finansowych do przejścia na EDM. Prezydent Barack Obama zapowiedział, że zmiana ta „ograniczy marnotrawstwo, wyeliminuje biurokrację i zredukuje konieczność powtarzania kosztownych badań medycznych”. Dodając, że będzie ratować życie pacjentów dzięki zmniejszeniu śmiertelnych, ale możliwych do uniknięcia błędów medycznych”.

Kiedy HITECH został przyjęty, 48 procent lekarzy korzystało z EDM. Do 2017 r. liczba ta wzrosła do 85 procent. Jednak zapowiadana rewolucja jakości nie nastąpiła. Lekarze narzekają na nieporęczne systemy i czasochłonne wprowadzanie danych.

Badania sugerują, że spędzają więcej czasu na pracy z komputerem niż na faktycznym kontakcie z pacjentem. Jednak EDM ma nadal ogromny potencjał dostarczania nowej wiedzy i poprawy wydajności pracy. Aby tak się stało, wymagana jest większa automatyzacja procesów. Problemem nie jest tylko obsługa systemów, ale też fakt, że dane nadal nie przepływają swobodnie pomiędzy poszczególnymi systemami, a w efekcie informacje nie są dostępne na żądanie, tam gdzie są potrzebne. Rozwiązaniem jest sztuczna inteligencja, która może wyeliminować problem manualnego wprowadzania i wyszukiwania danych.

OSOZ Polska 12/2019

33

n owe idee

L A B O R ATO R I U M T E C H N O LO G I I

Technologie budowane w dobrej wierze Telefon komórkowy wibruje, wyświetla powiadomienia, wydaje dźwięki. Czas zażyć tabletkę zgodnie z zaleceniem lekarza; pojechać na siłownię, aby wyrobić normę spalonych kalorii; pospacerować godzinę, aby uzupełnić niedobór witaminy D; iść do łóżka, by spać odpowiednio długo; zacząć medytować, by obniżyć poziom stresu.

Czy aplikacje przyszłości mogą być skuteczne, a jednocześnie transparentne, etyczne i bazujące na ważnych dla ludzi wartościach zamiast psychologicznych sztuczkach?

Dopamina źródłem sukcesu rynkowego Skuteczna aplikacja to taka, które nie pozwala o sobie zapomnieć. Musi zawalczyć o naszą uwagę, bo ta jest ograniczona, a konkurencja ze strony innych aplikacji – coraz większa. Aplikacje, które osiągnęły największy sukces, sięgają do zasad psychologii zachowań, aby przywiązać nas do siebie. Za każdym razem,

34

OSOZ Polska 12/2019

gdy ktoś polubi nasze zdjęcie na Facebooku albo Instagramie, rośnie automatycznie poziom dopaminy. Dawkowanie tego neuroprzekaźnika szczęścia regulowane jest w mózgu przez ośrodek nagrody (ang. dopamine system). Im więcej lajków pod selfie, tym większa satysfakcja. Gdy wiadomość na Twitterze cieszy się popularnością, rośnie nasze poczucie wartości i wrażenie akceptacji społecz-

nej. Na tym głównie opiera się sukces mediów społecznościowych. Także inne aplikacje mobilne muszą grać na naszych emocjach i potrzebach, aby nie wylądowały w koszu, a tak kończy zdecydowana większość pobieranych aplikacji.

Taka władza technologii nad nami jest etycznie dwuznaczna i może prowadzić do wielu negatywnych skutków w życiu realnym. Inaczej jest w przypadku apli-

n owe idee

kacji zdrowotnych. Tutaj chodzi przede wszystkim właśnie o to, aby pojedyncze zdrowe zachowanie zamienić w trwały nawyk. Aby telefon komórkowy stał się źródłem motywacji, narzędziem dyscyplinującym, przypominającym, pomagającym zachować prawidłową wagę i regularnie biegać albo chodzić na siłownię.

Naprawianie błędów rewolucji technologicznej Niezdrowe nawyki nie jest łatwo zmienić. Nasz mózg nie odczuwa takiej przyjemności ze zjedzenia sałatki jak z hamburgera z frytkami. Ten drugi dostarcza dużej dawki energii i nagradza nam to uczuciem przyjemności. Wieczór przed telewizorem na kanapie jest dla wielu dużo atrakcyjniejszy niż dźwiganie ciężarów na siłowni. Zarówno zdrowy posiłek i trening dają efekty dopiero po kilku tygodniach, co nie napędza motywacji.

Wieczny głód mózgu ma swoje zalety – ten pochłaniający spore ilości energii organ ma zaprogramowaną w toku ewolucji konsumpcję kalorii gwarantujących przetrwanie i rozwój. Kiedyś jednak o kalorie tak łatwo nie było – mięso trzeba było samodzielnie upolować, rośliny nadające się do spożycia – poszukać i zebrać. Dziś wszystko dostaniemy w sklepie po drugiej stronie ulicy, bez ograniczeń, co prowadzi to zachwiania bilansu energii, a w efekcie do epidemii otyłości i nadwagi.

Podobnie ze snem – zdrowy odpoczynek, jak zalecają specjaliści, powinien trwać od 7 do 9 godzin. Ale w świecie wielu możliwości i sztucznego światła, sen stał się stratą czasu. Jednak dziś jest nam tak samo potrzebny jak 10 000 lat temu. Tak jesteśmy zbudowali jako ludzie. W powrocie do zdrowych nawyków ma nam teraz pomóc nowa technologia. Inaczej mówiąc: negatywne skutki pierwszej (energia parowa), drugiej (elektryczność) i trzeciej (komputeryzacja) rewolucji przemysłowej próbujemy naprawić innowacjami czwartej rewolucji przemysłowej (sztuczna inteligencja). Bo jak się okazuje, wszystkie drogi na skróty i trendy okazały się złudne tak samo jak cudowna moc witaminowych suplementów diety. Czy terapie cyfrowe w postaci aplikacji, nie mające bezpośrednich skutków ubocznych jak leki, są rozwiązaniem?

Trener czy manipulator?

Dziś aktywność fizyczna przeciętnego mieszkańca miast jest znikoma. Nie musimy chodzić – jeździmy samocho-

dami. Nie musimy polować – cały dzień spędzamy przy biurku w pracy, a zarobione pieniądze wydajemy na pożywienie i inne dobra. Nie musimy iść do łóżka, kiedy zapada zmrok – rozrywkę do późna przy sztucznym świetle zapewnia nam internet i telewizja. Postęp idzie dalej i dalej będzie zakłócał nie nadążającą za nim budowę ludzkiego ciała i mózgu. W analogii do zmian klimatu, nikt nie wyobraża sobie, że nagle wszyscy przestaną jeść mięso, jeździć samochodami, latać na wakacje. Wyrządzone już szkody można naprawić tworząc alternatywne źródła energii, inteligentne i przyjazne dla człowieka i środowiska naturalnego technologie. Szkoda, że zdajemy sobie z tego sprawę tak późno.

W ochronie zdrowia proces powinien być podobny i jeszcze jest czas, aby ukształtować mądrze nowe rozwiązania. Technologie pozwalające przede wszystkim zachować zdrowie i zapobiegać chorobom muszą być tworzone odpowiedzialnie i w harmonii z naturą człowieka, jego autonomią jako jednostki społecznej, wolnością. Bez sięgania do wątpliwych trików psychologii i mechanizmów, które nami sterują zamiast nam pomagać. W etyczny sposób, z udziałem lekarzy i zespołów ekspertów medycyny w danej dziedzinie. I tu pojawia się pytanie, jak w praktyce wyglądałaby zbudowana etycznie aplikacja mobilna dbająca optymalnie o poziom aktywności fizycznej? Czy powinna wyczuwać nasze emocje i pytać o nasze potrzeby, nastrój, zmartwienia? Rozumieć nasze lenistwo i przekonywać zamiast narzucać dzienne limity do wykonania, prowadząc często do frustracji, gdy cel nie został osiągnięty? A może pozwalałby konkurować nie tylko wirtualnie, ale też w świecie realnym, ułatwiając znalezienie partnera lub partnerki do porannego joggingu lub jogi? I ostatecznie sama zdecydowałaby o przejściu w stan uśpienia, gdy nowy nawyk uprawiania sportu utrwali się na dobre. Tak, aby nie obciążać zbędnie użytkownika cyfrowym szumem. Być może powinna uwzględniać inne obowiązki, jak zajmowanie się dzieckiem i proponować inne alternatywy dla siłowni? Pomysły można mnożyć.

Równowaga pomiędzy człowiekiem a technologią W erze masowej cyfryzacji musimy sobie zadać pytanie, czego oczekujemy od technologii. Bo przykładów na nieodpowiedzialne rewolucje nie brakuje, ze wspomnianymi zmianami klimatyczny-

» Technologia tworzona w mądry sposób nie musi nachalnie walczyć o naszą uwagę, bo sami chętnie z niej korzystamy.« mi na czele. W moim przekonaniu aplikacje mobilne projektowane w sposób odpowiedzialnie i harmonijny, zyskają z czasem większe zaufanie i popularność.

Bo oferują wartości bliskie człowiekowi. Ich znaczenie będzie rosło – w coraz bardziej skomplikowanym świecie ludzie chcą mieć kontrolę nad technologią, zamiast poczucia bycia kontrolowanym. Nie ma nic złego w tym, aby twórcy mobilnych aplikacji zdrowotnych zarabiali na nich. Ale narzędzia te powinny być transparentne, oparte na wiedzy naukowej. W końcu co z tego, kiedy obsesja diety nakręcona stosowaniem aplikacji doprowadzi do niezdrowego sięgania po komórkę, aby sprawdzić, czy mieścimy się w dziennej normie spożywanych kalorii. Nowa generacja aplikacji mobilnych będzie przypominała potrzebę powrotu do zdrowej, wysokiej jakości biologicznej żywności produkowanej lokalnie, która nie tylko smakuje lepiej, ale też gwarantuje odpowiedzialną gospodarkę rolną i wspiera zrównoważoną przedsiębiorczość. Podobnie zmęczeni aplikacjami, które cały czas walczą natrętnie o naszą uwagę (i o swoje przetrwanie na rynku), przyszłością jest „biologiczne zdrowie cyfrowe.”

Jedną z najdłużej zainstalowanych aplikacji w moim smartfonie jest Forest.

Dzięki niej, ograniczam czas spędzony z telefonem. Im więcej czasu spędzam offline, nie ruszając telefonu, tym szybciej rośnie mój wirtualny las. Po osiągnięciu określonej liczby punktów, finansowane jest zasadzenie realnego drzewa.

To jest prawdziwa wartość, dzięki której wracam do Forest z przyjemnością. Bez nachalnych powiadomień, lajków czy złudnego poczucia społecznej przynależności i akceptacji. Technologie oparte na wartościach mają przyszłość. 

OSOZ Polska 12/2019

35

n owe idee lek tur a

Sztuczna inteligencja w ochronie zdrowia Sztuczna inteligencja dotarła do opieki zdrowotnej. Niemniej jednak, jesteśmy dopiero na początku przygody z AI i trudno powiedzieć, jak wpłynie na opiekę nad pacjentem. Raport przygotowany przez Academy of Royal Medical Colleges systematyzuje wiedzę na temat szans i zagrożeń związanych z AI w medycynie.

Choć AI w opiece zdrowotnej obiecuje ogromne korzyści dla pacjentów, jednocześnie rodzi wiele obaw o bezpieczeństwo, ochronę danych oraz takie wartości jak sprawiedliwość i równy dostęp do usług. Aby zagwarantować pozytywny wpływ technologii, lekarze i pracownicy ochrony zdrowia muszą być aktywnie włączani w tworzenie nowych rozwiązań. Jeszcze nie jest na to za późno.

Sztuczna inteligencja znajduje zastosowanie w diagnozie pacjenta, podejmowaniu decyzji klinicznych, profilaktyce.

Wielokrotnie możemy czytać doniesienia o dokładności algorytmów analizujących zdjęcia radiologiczne, czasami

36

OSOZ Polska 12/2019

przewyższając precyzją lekarza. Powstają systemy dobierające najlepszą ścieżkę leczenia na podstawie aktualnej wiedzy naukowej i porównań wyników leczenia pacjentów z analogicznym problemem zdrowotnym. To ogromna szansa, która jednocześnie rodzi wiele pytań o konsekwencje. Jak technologie wpłyną na relacje z pacjentem, wartości takie jak empatia, solidarność czy dobro chorego?

Czy decyzja algorytmów uwzględniająca wiele racjonalnych elementów może się równać z decyzją podjętą przez człowieka na podstawie czynników emocjonalnych? Dziś wszystko wskazuje na to, że najlepszym, optymalnym modelem będzie bliska współpraca AI i lekarza, któ-

rzy mogą stworzyć zgrany zespół. Nie powinniśmy stawać przed wyborem: lekarz albo AI. Marzenia o tym, że AI pomoże stworzyć lepszą opiekę zdrowotną, mają szansę się spełnić. Pod warunkiem, że najpierw stworzymy ramy digitalizacji sprzyjające dobrym rozwiązaniom technologicznym, skupimy się na interoperacyjności systemów, szkoleniu kadr medycznych w dziedzinie nowych technologii, upowszechnimy elektroniczne kartoteki medyczne, aby każdy pacjent w równym stopniu mógł korzystać z postępu. Trzeba też zastanowić się, jak lekarze będą wchodzić w interakcje z AI i czy AI może zniwelować zmęczenie informatyzacją wynikające z konieczności ręcznego wprowadzania danych do elektronicznej dokumentacji medycznej.

Academy of Royal Medical Colleges przedstawia 7 postulatów zrównoważonego rozwoju sztucznej inteligencji w ochronie zdrowia: • Politycy i decydenci powinni zdać sobie sprawę z faktu, że ​​AI nie rozwiąże wszystkich problemów stojących

n owe idee

przed systemami opieki zdrowotnej.

Jej zastosowanie na szeroką skalę i korzyści są jeszcze odległe i trudne do oszacowania.

• Podobnie jak w przypadku tradycyjnej pracy klinicystów, bezpieczeństwo pacjenta musi pozostać najważniejsze.

AI do zastosowań medycznych musi być tworzone we współpracy specjalistów IT i lekarzy. Jednak regulacje nie mogą być hamulcem innowacji.

• Lekarze muszą stać się częścią cyfrowej transformacji. Zastosowanie AI będzie wymagało zmian w zachowaniach medyków, przemyślenia wielu aspektów ochrony zdrowia, edukacji i nowych kierunków klinicznych.

• Rozwiązania spełniające standardy bezpiecznego przetwarzania informacji i zarządzania nimi powinny być objęte systemem certyfikacji jakości i dokładności. Zbierane dane powinny być udostępniane innym podmiotom do badań naukowych.

• Dobrze opracowane przepisy gwarantujące, że ​​sztuczna inteligencja będzie wprowadzana w bezpieczny i odpowiedzialny sposób.

• System walidacji oraz transparentność technologii jest niezbędna, aby lekarze mieli pewność, że innowacyjne narzędzia są bezpieczne w użyciu.

• Sztuczna inteligencja powinna być wykorzystywana do zmniejszania, a nie zwiększania nierówności zdrowotnych – w pojęciu geograficznym, ekonomicznym i społecznym.

» Sztuczna inteligencja pozwoli lekarzom zbliżyć się do pacjenta.«

Sztuczna inteligencja niesie nadzieję na poprawę jakości i bezpieczeństwa opieki nad pacjentem przy obniżonych kosztach. Niektórzy obserwatorzy sugerują, że nastąpi rewolucja ochrony zdrowia. Ale jest za wcześnie, aby ocenić, jak

prawdziwe są te prognozy. Aby zaprojektować nowe rozwiązania tak, aby służyły pacjentom i ochronie zdrowia, trzeba zacząć aktywnie je modelować i kształtować, tworząc ramy prawne i systemy oceny jakościowej. 

Artificial Intelligence in Healthcare Przekrojowa analiza zastosowań, szans i zagrożeń (41 stron, język angielski).

Wejdź na stronę: https://bit.ly/2MLNtQ8 lub zeskanuj kod

OSOZ Polska 12/2019

37

ZAPRASZA

osoz world

Demystifying Algorithms There has been a lot of hype and hope around algorithms recently. But what can they do and what can they not do? How do they function? Can they feel like humans? Kasia Barczewska, Head of Research and Development at Cardiomatics, takes us on an eye-opening journey through Artificial Intelligence, algorithms and machine learning.

How to explain to a child what an algorithm is and what AI is

An algorithm is a kind of recipe which describes how to solve a problem or how to achieve a goal. The goal is crucial – what exactly we want to do. If we’re going to bake a cake, a cake recipe is an algorithm which defines how to do this, starting from a list of ingredients that we need to have, ending with the temperature of the oven and the baking time. If

we follow the algorithm, we will obtain a baked cake as a result. If we want to build a castle from blocks, an instruction how to do this is also an algorithm which lets us achieve this goal and get the same building that was on the picture on the box of blocks.

What is AI? A common term at a very high level of abstraction. It is the ability of computers to learn, generalise, use knowledge in practice and make decisions. Behind that popular term, there is just sta-

tistics and mathematical modelling. How can this be explained to a child? I would say: “AI is how my laptop can learn things like you do, my dear child. It learns much more slowly and needs much more examples than you do.”

What does the process of creating an algorithm look like?

So you ask about the algorithm of an algorithm. Essentially, it is a very creative process during which an algorithm designer is a child sitting with all the blocks in the world and is trying to figure out how to build a castle. The designer has to decide which blocks should be used and what steps should be taken to create that building. The effect of her or his work is both a beautiful castle and a book with instructions for others who would like to build it in the same way.

OSOZ Polska 12/2019

39

osoz world

» Algorithms are only as good as the data they use in the learning process.« Another example can be a Japanese origami master who wonders how to make a crane from a square piece of card.

The effect of his efforts is an instruction for other origami hobbyists who can fold the card in the same way.

Generally, there are a few steps which are very important in this process. The algorithm designer has to: – Specify the goal. For example, “I want to build a castle/bake a cake”,” I want to create a crane”, “I want to detect atrial fibrillation.”

– Define the set of assumptions/tools that can be used: “I have 200 blocks with specific shapes and colours/eggs, floor and apples”, “I have one square piece of card”, “I have a database of 24-hour recordings from 100 patients.”

– Define exactly what the result of the algorithm should be: “I will build a Howl’s Moving Castle from blocks/ I will bake an apple pie”, “I will make an origami crane”, “The result would be 0 or 1 depending on whether or not atrial fibrillation was detected in a 24hour ECG signal.

– Do the research: how do others do this?

– List the steps that should be taken to achieve the goal. For example: writing down the recipe, noting pseudocode how the signal will proceed, which models will be used, which machine learning methods will be used to teach the models the proper statistics, which metrics will be applied in the evaluation process.

– Determine how you will do these steps. “I will build my castle in my room, listening to music/where is the baking tray?”, “I will fold the paper by hand”, “I will write code in Python, train models on a GPU and save the best one in an hdf5 file.”

– Evaluate/review the whole process.

“Oops, the castle collapsed”, “I have to change the project”, “I have forgotten to add sugar!” It’s a crane that looks like a penguin.”

– Test your model on new data and calculate the evaluation metrics. Analyse the new parameters and try to under-

40

OSOZ Polska 12/2019

stand what they mean. Compare with other models or with state-of-the-art methods.

When the algorithm is ready, you feed it with data, and what happens next?

The computer can start learning. Computers process bytes of data to find patterns and get statistical parameters in which their knowledge will be stored.

I can observe the learning process by looking at learning curves, relaxing with a coffee and waiting till it is finished.

Sometimes, the model is ready before the coffee machine has finished grinding the coffee. But, in some cases, gigabytes of data and complicated learning strategies make the learning process several days or weeks long.

When the model is ready, it must be evaluated on data that was not used in the training process. I have to assess if it does what it was designed to do. And, if it doesn’t, I have to review the whole learning process.

Do we know step-by-step how the algorithm makes conclusions or transforms data?

Yes, we know. Everything depends on our decisions: on the data that we prepared to feed it, on the model that we chose, and on the learning strategy that we decided to apply at the beginning of the process. The computer’s knowledge is stored in statistical parameters that we can visualise at every step of the learning process. Of course, the simpler the algorithms are, the easier it is. The more sophisticated the algorithms, the more complicated it gets.

What is machine learning?

These are the best practices of how to train your models to predict effectively in real cases. You can imagine machine learning like a set of tools that engineers have to teach a computer and to evaluate its learning process. These tools are used in several steps: at the beginning, to prepare the

material that will be used in learning, then to train and evaluate an algorithm. Among the “preprocessing tools”, an engineer has methods of data exploration, methods of data augmentation, a division of data into training and testing sets, selection methods to show/highlight only the most essential features in the data of the algorithm and facilitate the learning process. Then she or he can choose from a wide range of models or model architectures, which are the central part of the algorithm. Depending on the model, a proper learning strategy should be selected: What is going to be minimised or maximised by the algorithm during the learning process? How fast should an algorithm be learning? An engineer can use several different models and compare their results using evaluation metrics. The basis of all these tools is statistics and mathematics. All of them are stored in open source libraries and tutorials so that every engineer in the world can use them to train her/his model or to improve them.

When machines learn, do they multiply the mistakes in the data they use?

Algorithms are only as good as the data they use in the learning process. If there are systematic mistakes in the labelling of the data, the algorithm will learn them and will make the same mistakes in reality. That’s why it is essential, especially in medical applications, to consult the right labels (diagnosis) with many specialists and to gather a range of knowledge from training materials.

The problem of transparency is a problem with many levels of abstraction. At the higher level, people can personify “AI algorithms”, not knowing what they are, when they are simply a collection of statistical and mathematical models. At the lower level, the most popular algorithms are currently criticised for a lack of transparency because of millions of parameters which they have, and also for their entirely data-driven approach to learning, without the application of explicit rules or laws, which is an entirely different approach to learning than humans have. This criticism is good because it forces researchers to explore more and develop different methods.

Can AI do things without our control which could be dangerous for patients?

They are just tools in human hands. As long as they are used in good faith, they

osoz world

can support the doctor’s work. Of course, even in good faith, there is a place for human error: for example, in poorly prepared data given to an algorithm in training. Fortunately, in good practice, the final point of developing a model/an algorithm is used – an evaluation, which should be done very carefully. At this stage, we can assess if our method works as it should, and, if it doesn’t, we have to review the whole process.

How precise are algorithms? Can they forget things like people do?

The engineer’s role is to prepare the data accurately and to choose the best machine learning tools for the modelled phenomenon. If she/he forgets about something in the learning process, the data used in the training is unrepresentative of the phenomena, and the algorithm will not work well in reality. It will not forget, but it will not know that there are other distributions of that phenomena.

Algorithms model the knowledge only in the way they were shown in the learning process.

What will algorithms never be able to do?

To love, to have family, to meet friends, to be curious and have hobbies, to relax and drink coffee. But thanks to algorithms, humans will have more time for doing these lovely things.

How will algorithms change medicine?

Dramatically! They will give doctors the possibility to make a holistic diagnosis based on automatically processed data from different examinations. They will find relationships between patient data and show these relationships to doctors.

They will shorten the time between examination and diagnosis. They will give the doctor time to talk with the patient and to think about therapy. They will reduce waiting times for specialists. They will allow an increase in the number of detected cases of a given disease by making the fast analysis of long-term signals possible. They will facilitate examinations in places in the world where there is a lack of doctors.

How to prepare data for algorithms used in healthcare?

The preparation of data is a critical step,

» Unlike algorithms, humans can generalise their knowledge in a much better way.« especially in medical applications, and must be done very carefully. A model will be as good as the data that was used to train it. Pairs of sample data with proper labels (proper diagnosis) are key to success. Ideally, they should be reviewed by several independent specialists. At this stage, a very close cooperation with doctors is required.

Can AI do something without our permission or control?

If the whole process of developing an algorithm was done well, and the algorithm was tested on the representative dataset, then we know exactly what to expect from this algorithm and how it will work in reality. If we did not pay enough attention to the testing, then different things may happen in a real application, and we will not understand why they happened.

If you ask me as an engineer if a well designed and tested AI algorithm can do something by itself without our permission or control, the answer is “no”. If we let it do things by itself, then yes. But then it is under our control because we expected this result.

Is it possible to build an AI system that will learn human feelings like empathy, compassion, sympathy, etc.?

To detect emotions, definitely yes. To feel emotions like humans? What does a “feeling in the context of a computer” mean?

Making decisions in a specific way, depending on the gathered data? Triggering chemical processes somewhere? Or simulating facial expressions? The question is: if we understand human emotions in

that way, could we describe them to the algorithm? Even if yes, these will only be mathematical models of emotions.

Can AI become more intelligent than people are?

What does it mean, ‘more intelligent’? There are different types of intelligence and different tasks in which we can compare humans and computers. And, of course, there are some cases in which engineers developed algorithms that surpassed humans. Such examples are old board games like “Go” and chess, in which algorithms can beat human masters. In the case of chess, the former chess master, Kasparov, admires the unusual style of how the algorithm plays and notices that humans can learn from new strategies proposed by the computer.

Of course, algorithms managed to reach such levels, because they processed millions of training examples that consist of games between humans. There are also publications in which researchers have shown that algorithms outperform single doctors when compared with diagnoses developed by a group of specialist doctors. This was also thanks to the fact that the algorithm learnt from millions of properly prepared training examples.

On the contrary, humans need only a few training examples to gain the knowledge that is enough to understand a new phenomenon. Humans can generalise their expertise in a much better way, or infer knowledge from just a short definition of a new term. They can associate facts from many different fields without having as many training examples as current algorithms need to defeat a chess master. 

» Algorithms will help doctors to make a holistic diagnosis based on automatically processed data from different examinations.« OSOZ Polska 12/2019

41

osoz world

3 Learnings From Stanford Marius Mainz spent six months as a visiting student researcher at Stanford’s Medicine Center for Digital Health. He shares with us three key takeaways.

From April to September 2019, I spent 6 months as a visiting student researcher at Stanford’s Medicine Center for Digital Health. Stanford offers a fascinating environment of knowledge and innovation, allowing faculty, students, and researchers to provoke and disrupt the status quo in all areas. To support its vision of

42

OSOZ Polska 12/2019

interpreting and enhancing the transformation of the human experience in a rapidly changing world, Stanford is permanently changing and adapting to do so.

Examples for 2019 are the opening of the new $2.1 billion state-of-the-art hospital or the launch of the Institute for HumanCentered Artificial Intelligence.

The Center for Digital Health is part of that transformation as well and wants to advance digital health through collaboration and exploration. During my stay, I got exposed to so many great experiences, people, and trends that I would like to share the three most important things I’ve learned with you!

osoz world

MINDSET: Every challenge is an opportunity to level up The university provides an infrastructure to thrive, to test ideas, and to engage with opportunities. People at Stanford look at problems differently. Instead of thinking, “This does not work! “one is asking: “How can we make it work? “. Complaining will not change the situation for the better; it requires your active participation.

Innovation is at the core of almost everything at Stanford. The power to transform demands that you be part of the change. Your ability to change, evolve, unlearn, and learn anew ist the critical principle for turning problems into solutions. So if you want to change and affect change, it is your gentle pressure relentlessly applied over time.

This mindset melted together with the diversity of cultures, experiences, and skills in Silicon Valley, makes Stanford a unique and special place like no other.

Move fast WITHOUT breaking things Some months ago, the Center for Digital Health moved into the office building in which Theranos was once located.

The formerly beloved biotech unicorn and its spectacular downfall hold a mirror up to Silicon Valley’s “fake it till you make it”attitude. The scandal forced everyone to understand that hype and ambition should not stand over the actual product and not over someone’s health and life.

“Move fast and break things “does not work for healthcare. But the Center for Digital Health and other Stanford’s groups successfully proved that it is possible to move fast without breaking things! When Apple partnered with Stanford University on the Apple Heart Study, the whole infrastructure had to be set up for this massive, unprecedented virtual study in a short amount of time.

Stanford managed to enrol 419.297 participants and demonstrated beside the ability of wearable technology detecting atrial fibrillation, that a fast implementation of that new virtual study design is feasible.

PATIENTS as partners Amazon learns from every click, Tesla from every mile. What about hospitals or other healthcare institutions? Do they learn from every patient?

Stanford’s significant advantage is the understanding that you have to win patients as partners through trust and education to improve healthcare. Including patient voices and perspectives at different events like Medicine X or giving them feedback on their study data are just some examples to achieve that goal.

Patient groups and communities are vital for the research context and will get even more influence in the future. Ask yourself: What do patients want? Wisdom resides within patients that are inaccessible for people who don’t have the disease. You have to engage with people who have it.

Most pharma and research institutions do not do it well. There is still much improvement in the user experience on the scientific side. Create a seamless end to end experience through engagement. Engagement needs trust. Trust needs transparency. 

OSOZ Polska 12/2019

43

systemy i sprz ę t

E-Zdrowie? Jak wybrać oprogramowanie dla lekarza, przychodni czy szpitala?

Placówki medyczne stawiają na sprawdzone systemy wspomagające generowanie elektronicznych recept, które znacząco ograniczają ryzyko powstania błędów przy jej wystawianiu. Od 8 stycznia 2020 roku, wszyscy lekarze, pracujący nie tylko w podmiotach posiadających umowy z NFZ, ale również świadczących wyłącznie usługi komercyjne, mają obowiązek wystawiania e-recept.

Przemysław Gogola KAMSOFT S.A.

Od pilotażu do pozycji lidera E-recepta, w aktualnym kształcie, była w obszarze zainteresowania KAMSOFT S.A. praktycznie od momentu wydania przez CSIOZ pierwszej dokumentacji integracyjnej na początku 2018 roku. Dzięki zaangażowaniu w pilotaż e-Recepty oraz udział w projectathonie zorganizowanym przez CSIOZ, pierwszą placówką, która oficjalnie wystawiła e-Receptę

44

OSOZ Polska 12/2019

w ramach pilotażu, był podmiot korzystający z oprogramowania KS-SOMED. Co ciekawe, milionowa e-Recepta w Polsce, została również wystawiona za pośrednictwem tego systemu.

Obecnie ponad połowa e-recept generowanych jest z oprogramowania grupy KAMSOFT, a większość podmiotów odznaczonych na Gali Liderów e-Zdrowia zorganizowanej przez Ministerstwo Zdrowia, korzysta z oprogramowania KAMSOFT. – Od początku i niezmiennie współpracujemy z CSIOZ, wsłuchu-

jemy się w głosy dochodzące z rynku oraz od naszych klientów. Zbieramy doświadczenia i nieustannie doskonalimy wytwarzane oprogramowanie. Dzięki temu pokonujemy różne trudne sytuacje i dostarczamy oprogramowanie dostosowane do potrzeb użytkowników – mówi Rafał Kozioł, Członek Zarządu KAMSOFT SA.

E-Recepta bez błędów Brak środowiska testowego, nieprecyzyjne formaty wymiany informacji, czy

systemy i sprz ę t

niespójności kodów EAN w lekach, to najczęstsze problemy dostawców systemów medycznych. KAMSOFT poradził sobie z tymi błędami, między innymi wykorzystując autorską Bazę Leków i środków Ochrony Zdrowia KS-BLOZ. Dzięki temu, lekarz bez trudu znajdzie odpowiedni produkt leczniczy czy wyrób medyczny, wystawi e-receptę z odpowiednim poziomem refundacji, jak również obsłuży tak trudne przypadki, jak np. szczepionki stosowane w terapiach alergenowych. Dzięki temu, lekarzowi łatwiej jest wskazać odpowiedni lek, który pacjent będzie mógł zakupić w aptece z odpowiednim poziomem refundacji, bez konieczności kolejnej wizyty w przychodni. Korzystanie z oprogramowania KAMSOFT pozwala przez to zminimalizować ryzyko pomyłki przy wydaniu leku w aptece, a farmaceuci i lekarze mogą odczuć realną korzyść jaką daje zastosowanie e-recepty.

Istotną zaletą jest również zgodność systemów z aktualnymi przepisami prawa oraz gotowość na uruchomienie dodatkowych elementów systemu e-Zdrowie, takich jak np. e-Skierowanie czy

wymiana Elektronicznej Dokumentacji Medycznej. Systemy oferowane przez grupę KAMSOFT są również przygotowane, aby wspierać placówki w spełnieniu wymagań jakie nakłada na nie tzw.

RODO.

Oprogramowanie na miarę potrzeb Warto przy okazji również rozprawić się mitem drogiego oprogramowania dla sektora opieki zdrowotnej. W ofercie grupy KAMSOFT znajdują się systemy medyczne dla każdego użytkownika.

Podstawowe rozwiązania, to MEDIPORTA RX oraz SERUM 43, czyli bezpłatne systemy umożliwiające wystawianie e-recept i e-zwolnień. Kolejną grupą systemów są niskobudżetowe programy dedykowane dla małych i średnich przychodni i gabinetów. Należą do nich systemy stacjonarne (desktop) KS-PPS oraz chmurowe (SaaS) MEDIPORTA i SERUM. Rozwiązania dla średnich, dużych i bardzo dużych podmiotów lub sieci przychodni to SERUM i wspomniany KS-SOMED. W ofercie są również zintegrowane systemy informatyczne dedykowane dla lecznictwa zamkniętego –

KS-MEDIS, KS-SOLAB i inne.

e-Zdrowie to szansa!

Rozwiązania z obszaru e-Zdrowia to nie tylko system medyczny, to również cały ekosystem usług umożliwiających komunikację placówki z pacjentem oraz ułatwiających codzienną pracę i oszczędzających czas lekarza i farmaceuty. Korzystając z portalu LekarzeBezKolejki.pl lekarz czy przychodnia może szybko i łatwo wdrożyć mechanizmy pozwalające na rejestrację on-line pacjenta jak również zamawianie recept na kontynuację leczenia, będącej jedną z podstawowych korzyści, jakie dostarcza e-recepta. Aplikacja mobilna Visimed umożliwia łatwy kontakt pacjenta z lekarzem i farmaceutą oferując m.in. rejestrację wizyt on-line, telewizyty, podręczną apteczkę, historię, gromadzenie i udostępnianie dokumentacji medycznej czy też sprawdzanie dostępności leków w pobliskich aptekach z wykorzystaniem portalu KtoMaLek.pl. Rozwiązania te dostępne są na wyciągnięcie ręki. Więcej informacji można uzyskać na stronie e-recepta.kamsoft.pl. 

reklama

Uwolnij się od dokonywania zawiłych obliczeń dotyczących przysługującej ilości leku! Asystent e-recepty wyliczy odpowiednią ilość dla Ciebie!

e-recepta.kamsoft.pl OSOZ Polska 12/2019

45

CZYM JEST APLIKACJA VISIMED? Aplikacja VisiMed zapewnia szybki dostęp do historii leczenia zgromadzonej na Koncie OSOZ. Z jednego miejsca możesz sprawnie zarządzać swoim zdrowiem – umówić wizytę do lekarza, zamówić receptę czy zarezerwować leki w pobliskiej aptece.

Pomaga również w prowadzeniu domowej apteczki i kontroli dawkowania leków.

Wszędzie i o każdej porze będziesz mógł wygodnie zadbać o swoje zdrowie.

UMÓW WIZYTĘ DO LEKARZA W prosty sposób wyszukasz lekarza i placówkę medyczną, sprawdzisz dostępne terminy wizyt, a wybrany – zarezerwujesz.

Jeśli zdecydujesz się na wizytę komercyjną, będziesz też mógł ją od razu opłacić.

O zbliżającej się wizycie przypomną powiadomienia, wysłane na telefon.

POTRZEBUJESZ RECEPTY? Wygodnie zamówisz e-Receptę na kontynuację leczenia bez potrzeby przychodzenia do przychodni. Gdy tylko lekarz wystawi receptę, otrzymasz ją na telefon. Będziesz mógł wysłać rezerwację do wybranej apteki bez wychodzenia z domu.

PROWADŹ DOMOWĄ APTECZKĘ POSIADASZ E-RECEPTĘ?

ZAREZERWUJ LEKI W APTECE. Wygodnie sprawdzisz dostępność leków w pobliskich aptekach, a także będziesz mógł je łatwo zarezerwować w wybranej aptece. O statusie realizacji rezerwacji będziesz informowany na bieżąco, dzięki czemu do apteki zgłosisz się, gdy leki będą gotowe do odbioru.

Zanim kupisz lek, sprawdź - być może masz go już w domu. Dodaj wszystkie leki, jakie posiadasz, wygodnie skanując ich kody kreskowe. Stworzysz mobilną apteczkę, którą będziesz mógł przeglądać, np. przed zrobieniem zakupów w aptece po wizycie u lekarza.

STATYSTYKI | ANALIZY | WIEDZA

Monitor Zdrowotny OSOZ

49

FELIETON Remanenty

53

RANKINGI PEX Firmy i produkty (listopad 2019)

54

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (listopad 2019)

58

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (listopad 2019)

65

Monitor rynku LEKÓW I PRODUKTÓW MEDYCZNYCH Leki stosowane w chorobach tarczycy

MONITOR ZDROWOTNY F E L I E TO N

Remanenty Ci którzy wierzyli w to, że „szybko już było”, powinni zmienić zdanie.

Dynamika zmian na rynku bynajmniej nie spada, ale rośnie. Niezależnie od tego, czy mowa o tempie spadku ilości aptek, wprowadzania nowych systemów i regulacji, czy wzroście wartości rynku aptecznego. Ale ten tekst nie jest typowym kalendarium „zmian w czasie”.

Jest podsumowaniem tego, co ukazało się w tej gościnnej rubryce od stycznia do teraz. Tylko główne tezy z publikowanych artykułów z aktualnym komentarzem, często wykraczającym poza temat.

Może – przez ten zabieg – coś, co zazwyczaj „umiera”, jakiś czas po przeczytaniu, stanie się mniej ulotne.

Dr Jarosław Frąckowiak Prezes PEX PharmaSequence

Styczeń 2019.

Rynek apteczny w 2018 – e-początek i t-jak-tradycja Fragment artykułu: „Rok 2019 (…) będzie e-rokiem. Wdrożenie i adaptacja do procesów związanych z e-receptą, ZSMOPLem i realizacją dyrektywy fałszyw-

OSOZ Polska 12/2019

49

MONITOR ZDROWOTNY

kowej na pewno będzie sporym wyzwaniem. Wyzwaniem dla malejącej liczby aptek na rynku, na którym konkurencja nie maleje mimo spadku liczby aptek.”

Komentarz: Rok 2019 rzeczywiście był „e-rokiem” i czasem gwałtownego spadku ilości aptek. Termin wdrożenia e-recepty zbliża się nieubłaganie, największym wyzwaniem nie jest teraz system w aptekach – ten działa – ale wdrożenie po stronie wystawiających e-recepty. Trend spadku liczby aptek nie wyhamował. Aktualnie jest ich już mniej niż 13 900. Mimo spadku ilości aptek, poziom konkurencji, szczególnie w atrakcyjnych lokalizacjach, utrzymuje się na wysokim poziomie.

Luty 2019.

Program bezpłatnych leków dla seniorów z perspektywy czasu „Program, jako taki, nie kontrybuuje w sposób bardzo znaczący we wzroście wartości rynku, ale tenże jest efektem innych działań, chociażby cenowych decyzji refundacyjnych. W przyszłości, wpływ programu na funkcjonowanie czy wręcz rentowność aptek, zależy od następujących czynników: jakie nowe molekuły pojawią się w programie i czy wzrośnie spożycie leków w grupie seniorów (nie tylko ze względów demograficznych, ale coraz lepszą świadomość, że leki są w zasięgu budżetu seniorów). (…) Portfolio 75+, szczególnie najbardziej „popularne”, to, używając makaronizmu – must na stoku.”

Must na stoku – niestety nie wszystko było (i jest) w rękach właścicieli aptek i sieci aptek. Rok 2019 był rokiem „braków”. I nie tylko ze względu na wywóz leków, ale na problemy z dostawami.

Okazało się, że dominacja Chin w wytwarzaniu API i zawirowania z zamykaniem fabryk, które je produkują, odbija się błyskawicznie na dostępności do niektórych, kluczowych leków. Do tego do-

50

OSOZ Polska 12/2019

szedł problem zanieczyszczeń (przypadek metforminy). Co to może oznaczać?

W dłuższej perspektywie – droższe leki.

Jeżeli API będzie pochodzić z Europy albo innych krajów, to cena substancji będzie wyższa. Co wtedy zrobią firmy producenckie i regulator?

Program 75+ może przestać być „sierotą”. Koniec roku 2019 to dyskusja o bezpłatnych lekach dla kobiet w ciąży. Symulacja tego wpływu na „rzeczywistość apteczną” jest trudna, brak nadal definicji zestawu leków, które trafią do programu (niniejszy tekst pisany był w połowie grudnia 2019 roku).

Marzec 2019.

A leków, suplementów i kosmetyków jest coraz więcej „Które kategorie (…) są szczególnie „podatne” na nowe wprowadzenia? (…) w ostatnim roku najczęściej wprowadzane są nowe suplementy. W roku 2018, netto, pojawiło się aż 1910 nowych SKUs. Na drugim miejscu ulokowały się kosmetyki (1324 nowych wprowadzeń), a na trzecim – leki na receptę (255 nowych SKUs). Jedyną kategorią, w której bilans wprowadzeń i zaprzestania sprzedaży jest ujemny, stanowią leki OTC (netto z rynku „ubyły” 353 prezentacje).” „Netto” w cytacie wyżej oznacza różnicę pomiędzy nowymi wprowadzeniami i prezentacjami, które zniknęły z rynku. Magazyny apteczne nie są z gumy. Rok 2019 był czasem wielkiego zainteresowania kategoryzacją produktów. Jedną z najbardziej poszukiwanych stała się informacja o tym, „co trzeba mieć (liderzy kategorii), a co nie jest konieczne (obniża rentowność).

Najbardziej adekwatne informacje pochodzą z rynków lokalnych i są w coraz większym zakresie dostępne. Wydaje się, że trendy optymalizacji portfolio i cen będą jednym z najważniejszych w nadchodzącym roku.

Kwiecień 2019.

Ibuprofeny i paracetamole „Często bywa, że brak określonej postaci lub nieracjonalna polityka cenowa (np. jednakowa marża dla opakowań większych i mniejszych) powodują, że pacjent kupi leki gdzie indziej. Liczba aptek spada. Jednak, szczególnie w większych miastach, nie spada poziom konkurencyjności. Coraz bardziej liczy się namysł i działanie oparte nie tylko o konkurowanie ceną dla określonych produktów, ale lepsze zrozumienie potrzeb Klientów.

A te często widać przez ich wybory (lub brak wyborów).”

Ibuprofeny i paracetamole były tylko przykładem do unaocznienia bardziej ogólnych zjawisk. „Bieżączka”, automatyzacja i stereotypizacja części działań w aptekach czy sieciach aptecznych prowadzi do „utraty” pacjentów. W „nowym (nie dodam, „wspaniałym”) świecie”, jedna reguła w operacji „ustawiania cen” czy „zamawiania wg rankingu” może spowodować, że pacjenci nie skompletują nawet typowego koszyka.

Teza zawsze pod rozwagę.

Maj 2019.

Więcej czy mniej pacjentów w aptekach. Przyczynek do analiz rentowności aptek „Oczywistym jest, że zmniejszenie liczby aptek może poprawić rentowność pozostałych (w takim przypadku zapewne liczba pacjentów per apteka wzrośnie).

MONITOR ZDROWOTNY

Tylko jak wytyczyć granicę „właściwej liczby aptek” bez ryzyka utraty podstawowej wartości społecznej związanej z ich ilością, jaką jest dostępność serwisu aptecznego dla pacjentów? Chyba trudno mówić o „właściwej liczbie aptek” nie „pochylając się” nad zróżnicowaniem regionalnym. (…) Marże na leki refundowane są znacznie niższe niż na inne produkty. Właśnie sprzedaż owych produktów bez recepty niejednokrotnie jest choćby częściowym remedium na kłopoty ekonomiczne aptek.”

Zarówno dane od początku roku, jak i najnowsze* za listopad, które analizuje PEX, wskazują na bardzo duży przyrost obrotu statystycznej apteki w porównaniu do analogicznego okresu roku ubiegłego. Porównując tylko listopad roku 2019 i 2018, widać wzrost obrotu o prawie 10%, ale liczba transakcji rośnie trzykrotnie wolniej. Skąd zatem bierze się tak duży wzrost? Rośnie wartość koszyka w kategorii leków na receptę nierefundowanych oraz sprzedaży odręcznej. Rosną także ceny. Ale marże/narzuty nadal spadają. Ale to nie „statystyczna” apteka jest tu istotnym kryterium. Istnieją potężne różnice w rentowności aptek.

W dużej mierze to właśnie one powodują zamknięcia aptek. Końca tego procesu na razie nie widać. Nie widać też kompleksowej analizy zjawiska, a jest zdecydowanie potrzebna.

Zmiana statusu sildenafilu z leku na receptę na lek bez recepty zrewolucjonizowała rynek „preparatów potencję”.

Można ten przykład potraktować jak znak szerszej tendencji obecnej na rynku już od lat: leki na receptę, których bezpieczeństwo stosowania jest przez lata udowodnione, a wskazania według regulatora umożliwiają pacjentom nabywanie ich bez potrzeby (wyłączając przypadki opisane w charakterystyce preparatu leczniczego) wizyty u lekarza, zmieniają swój status. Takich zmian obserwowaliśmy już wiele, a szykują się kolejne. Trwa dyskusja o zmianie statusu na OTC, np. w przypadku statyn czy leków na migrenę. Ten proces to signum temporis – pacjenci zyskują większą prostotę w dostępie do danej terapii, co potencjalnie może poprawić zdrowie lub komfort życia pacjenta bez angażowania kosztów systemu ochrony zdrowia (budżetu na tenże cel).

Lipiec 2019.

Pacjenci w aptekach – wyzwania z obsadą pierwszego stołu

Czerwiec 2019.

Potencjał rynku „potencji” „Z danych PEX PharmaSequence wynika, że w maju 2016 leków OTC oraz suplementów w omawianym wskazaniu/zastosowaniu sprzedano prawie 55 tysięcy opakowań na sumę prawie 2,2 mln zł (w cenach detalicznych dla pacjenta/ konsumenta). Trzy lata później, w maju 2019 roku, pacjenci/konsumenci kupili już ponad 370 tys. opakowań, wydając na nie 9,25 mln zł. Czyli ponad czterokrotnie więcej niż 3 lata temu.”

„W czerwcu 2019 roku przeciętną aptekę (w analizach apteki i punkty apteczne traktowane są łącznie) odwiedziło, robiąc w niej zakupy, 3 640 pacjentów/konsumentów. To o 4,6% więcej niż w roku ubiegłym. Może to już (przynajmniej częściowo) wynikać ze spadku liczby aptek. W okresie od czerwca 2019 do czerwca 2018 ubyło ich ponad 700.”

Mimo, że głównym tematem artykułu były rzadko prezentowane informacje na temat godzinowego i podzielonego na dni natężenia liczby transakcji w statystycznej aptece, to kontekstem był spadek liczby aptek i wzrost liczby pacjentów. Oba zjawiska są związane przyczynowo. Ale wyzwania z obsadą to nie kwestia tylko grafiku. Bo i sam grafik uwarunkowany jest dostępnością stałych czy okresowo wynajmowanych pracowników. Ustawa o zawodzie farmaceu-

ty, „pionizacja” w Inspektoratach mogą mieć znaczący wpływ na sposób funkcjonowania aptek w 2020 roku.

Sierpień 2019.

Koszyki, antybiotyki, probiotyki „W ponad 60% koszyków antybiotykowych nie stwierdzono obecności probiotyku. Trend ten – z niewielkim spadkiem – utrzymuje się w czasie. Dane nie odpowiedzą nam o przyczynę takiego stanu rzeczy. Można tylko snuć przypuszczenia.

Przykładowo, pacjent nie chciał probiotyku lub farmaceuta nie zarekomendował probiotyku. Zakładając, że osłona przy antybiotykoterapii jest potrzebna, oba przypuszczenia nie obrazują pożądanej rzeczywistości. Farmaceuci, co wynika z innych badań, mają przemożny wpływ na zawartość koszyka. W tym przypadku zapewne mocno uzasadniony medycznie.”

Zawartość koszyka pacjenta/konsumenta to nie tylko efekt realizacji potrzeb czy rekomendacji lekarza. Rola farmaceuty w doradztwie pacjentowi jest kluczowa. Nie mamy wprawdzie jeszcze sformalizowanego systemu opieki farmaceutycznej, ale jej elementy zawsze były i są obecne w pracy za pierwszym stołem. „Budowanie” koszyka to nie zawsze jest proces „biznesowy.” O tym, różnie, pisze się najwięcej.

To także pomoc profesjonalisty po uzyskaniu wywiadu od pacjenta, co mu dolega lub po zorientowaniu się, co może dziać się ze zdrowiem pacjenta na podstawie zawartości recepty. Tekst dotyczył współwystępowania w transakcjach antybiotyków i probiotyków. Czy zbadana sytuacja, w której jest wiele transakcji, w których owego współwystępowania nie stwierdzono jest „naturalna”? Na te pytania informacje o charakterze statystycznym nie odpowiedzą, ale mogą wskazać na potencjalne wyzwanie. Wyzwanie, które może dotyczyć też innych leków czy produktów.

OSOZ Polska 12/2019

51

MONITOR ZDROWOTNY

nie w miejscowości X. Debata na temat „dostępności do serwisu aptek” jest często szermierką w oparciu o liczby obrazujące stan na poziomie kraju lub „statystycznie”. A „diabeł dostępności” najczęściej tkwi „w szczegółach lokalizacyjnych”.

Wrzesień 2019.

O dostępności inaczej

Październik 2019.

Polska apteczna

„Magazyn średniej apteki w Polsce (źródło wszystkich danych: reprezentatywny, ogólnopolski panel aptek PEX PharmaSequence*) zawierał 4 224 różne prezentacje produktów (SKUs, dane do sierpnia 2019). To o ponad 100 więcej niż w analogicznym okresie roku ubiegłego). W sierpniu 2019 roku 1 622 SKU (średnia apteka) to leki Rx, a 989 SKU to produkty refundowane. Na ostatnim opublikowanym obwieszczeniu refundacyjnym (sierpień 2019), tylko na liście A1 znajduje się ponad 4 200 SKUs. ergo, ilość SKUs refundowanych (obwieszczenie) jest średnio większa niż ilość wszystkich SKUs dostępnych na magazynie przeciętnej apteki. Nie ma możliwości, by każda apteka miała na stanie wszystkie produkty refundowane.”

„Dotychczasowe analizy obrazujące efekty wprowadzenia AdA koncentrują się na kilku kwestiach: liczba aptek, rentowność aptek, rola sieci i aptek indywidualnych (w tym sprawy własnościowe), dostęp do aptek na terenach wiejskich (różne, sprzeczne opinie). Brakuje jednak analizy, opartej o liczby – po prostu o fakty – a dotyczącej zmiany poziomu dostępności pacjentów do aptek. Mniej aptek może, ale nie musi oznaczać gorszej dostępności. Z drugiej strony, brak potencjału na rentowność aptek pozbawić może wiele osób rzeczonego dostępu. Czy w takim przypadku potrzebna jest dodatkowa regulacja prawna?”

Temat dostępności leków jest jednym z kluczowych od lat. Często jest sprowadzany do problemów z wywozem leków lub – ostatnio – z problemami w dostawach wynikających z braków produkcyjnych czy zanieczyszczeń.

Aby zaradzić, podawane są – w mediach – różne recepty. Na przykład obowiązek posiadania kompletu leków z listy refundacyjnej w każdej aptece. Tak nigdy nie było i bardzo trudno sobie wyobrazić by stać się mogło. Na wszystkie leki brak jest miejsca w magazynach aptecznych, wiele z nich – mimo refundacji – bardzo słabo rotuje. Warto w debacie na temat dostępności brać pod uwagę też realia. Oczywiście faktem jest, że na kluczowe dla pacjentów produkty, do których – w danym okresie – jest ograniczony dostęp, miejsce w magazynie zawsze czeka.

52

OSOZ Polska 12/2019

Wydaje się, że aktualny proces zamykania aptek ma charakter czysto rynkowy. Część aptek nie jest sobie w stanie dalej radzić z powodów ekonomicznych, część jest zamykana przez nowych właścicieli grupy aptek po przejęciach w sytuacji, gdy „nowe” i „stare” apteki przykładowo ze sobą sąsiadują. Czy proces spadku liczby aptek odbije się na dostępie pacjentów do aptek? Czy spowoduje wzrost cen? Na te pytania przyjdzie odpowiedzieć dopiero za jakiś czas. I odpowiadanie na te pytania nie jest proste. Wzrost cen jest zjawiskiem stałym (w tym miejscu chodzi o portfolio poza refundacją), musi pokrywać rosnące koszty zatrudnienia, energii, czynszów, itp. Nie mamy już też deflacji. Nie jest zatem prosto obliczyć wpływ netto zmiany ilości aptek na wzrost cen. I jeszcze kwestia dostępności – nie da się jej mierzyć na poziomie narodowym. Nawet zobrazowane w tekście dane na poziomie wojewódzkim nie mówią zbyt wiele o tym, jak sytuacja wygląda konkret-

Koniec roku 2019.

Zamieńmy „lepiej już było” na „lepiej jeszcze będzie” Tekst „listopadowy” właśnie Państwo przeczytali (dziękuje za cierpliwość tym Czytelnikom, którzy dotarli do tego miejsca). Aby coś napisać o danym miesiącu trzeba mieć dane dotyczące tegoż, stąd miesięczny poślizg w „produkcji” materiału dla Państwa.

Rok 2019 się skończył. Na jego podsumowanie „liczbowe” przyjdzie czas w lutym 2020. Ten rok znowu będzie rekordowym pod względem wzrostu obrotów na rynku aptecznym. Wiem, że dla części z Państwa poprzednie zdanie jest herezją, nie widzicie tego trendu w poprawie rentowności.

Chciałbym Państwu życzyć, aby w roku 2020 nikt nie uznał tezy o „rekordowym wzroście” za herezję, by fakty – te Państwa fakty – dotyczące tego, co robicie (co najmniej) wpisały się w każdy komunikowany medialnie sukces.

A osobiście życzę Państwu, by jak najrzadziej musieli Państwo być pacjentami. Do maksymy „Mens sana in corpore sano!” warto może dodać inną – „Mens sana in sana negotium!”  *Dane i informacje wykorzystane w artykule opracowane na podstawie bazy aptek PEX (DOBA) oraz badań PEX PharmaSequence w tym, na podstawie analiz z reprezentatywnego panelu PEX PharmaSequence umożliwiającego – aptekom i sieciom, członkom Aptecznego Banku Danych – dostęp do szczegółowych analiz.

Adres do autora: jaroslaw.frackowiak@pexps.pl

MONITOR ZDROWOTNY

R a n ki n gi P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty. Listopad 2019 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence).

Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w listopadzie 2019

1

POLPHARMA

2

TEVA

3

ADAMED

4

KRKA

5

SANOFI

6

BAYER

7

SANDOZ

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

         

1

XARELTO

2

PRADAXA

3

NEOPARIN

4

CLEXANE

5

NEBBUD

LEKI NA RECEPTĘ

8

BAUSCH HEALTH

9

GLAXOSMITHKLINE

10

BOEHRINGER INGELHEIM

1

POLPHARMA

2

USP ZDROWIE

3

GLAXOSMITHKLINE

4

SANOFI

5

AFLOFARM

6

HASCO - LEK

7

TEVA

8

RECKITT BENCKISER

9

PROCTER & GAMBLE

10

BERLIN-CHEMIE

6

FOSTEX

7

BISOCARD

8

ELIQUIS

9

INS. GENSULIN

10

PRESTARIUM

1

IBUPROM

2

VOLTAREN

3

GRIPEX

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

L’OREAL AFLOFARM IRENA ERIS SANOFI PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE POLPHARMA ZIAJA NAOS PIERRE FABRE BIOGENED

         

LEKI OTC

         

9

NEOSINE

10

THERAFLU

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

MARKA WŁASNA BEBILON DICOFLOR NUTRAMIGEN D-VITUM NEOCATE DOPPELHERZ MOLLERS MOLEKIN VITRUM

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4

APAP

5

NUROFEN

6

ESSENTIALE

7

MAGNE-B6

8

RUTINOSCORBIN

SUPLEMENTY DIETY AFLOFARM NUTRICIA USP ZDROWIE SIEĆ N.P.ZDROVIT OLIMP LABS POLPHARMA OLEOFARM RECKITT BENCKISER BAYER

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

LEKI OTC

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w listopadzie 2019

         

SUPLEMENTY DIETY

KOSMETYKI

         

KOSMETYKI VICHY PHARMACERIS ZIAJA EMOLIUM BIODERMA LA ROCHE DERMEDIC AVENE CETAPHIL BIOTEBAL

         

Więcej danych?

Wszystkich z Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: rozwiazania@pexps.pl

OSOZ Polska 12/2019

53

MONITOR ZDROWOTNY mo n itor epidemio logicz n y

Monitor epidemiologiczny. Koszty leczenia.

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

OGÓŁEM

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W listopadzie W ODNIESIENIU DO października

90 952 zł

82 797 zł

9 061 zł

7 746 zł

683 zł

613 zł

październik

listopad

październik

listopad

październik

listopad

–8154 zł

–8,97%

–1315 zł

–14,51%

–70 zł

–10,23%

TREND ROCZNY PORÓWNANIE ROKU 2019 I 2018

905 790 zł

978 159 zł

73 691 zł

82 084 zł

11 691 zł

10 808 zł

2018

2019

2018

2019

2018

2019

8393 zł

11,39%

–883 zł

–7,55%

72 369 zł

7,99%

listopad WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Podkarpackie 66 502 zł Warmińsko-Mazurskie 68 485 zł Opolskie 68 613 zł

Podkarpackie 6 253 zł Warmińsko-Mazurskie 6 255 zł Podlaskie 6 365 zł

Opolskie 449 zł Kujawsko-Pomorskie 451 zł Podkarpackie 463 zł

Łódzkie 93 762 zł Wielkopolskie 94 998 zł Mazowieckie 95 629 zł

Wielkopolskie 8 784 zł Lubuskie 9 108 zł Mazowieckie 9 574 zł

Dolnośląskie 706 zł Pomorskie 730 zł Mazowieckie 743 zł

ROK 2019 WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Podkarpackie 785 271 zł Opolskie 810 141 zł Kujawsko-Pomorskie 835 072 zł

Podkarpackie 67 040 zł Opolskie 68 013 zł Świętokrzyskie 68 613 zł

Kujawsko-Pomorskie 7 770 zł Opolskie 7 829 zł Podlaskie 8 073 zł

Łódzkie 1 090 253 zł Wielkopolskie 1 115 303 zł Mazowieckie 1 143 935 zł

Wielkopolskie 92 110 zł Dolnośląskie 93 854 zł Mazowieckie 103 369 zł

Pomorskie 12 247 zł Dolnośląskie 12 504 zł Mazowieckie 13 217 zł

listopad WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADKAMI I WZROSTAMI KOSZTÓW Mazowieckie -12 033 zł Łódzkie -10 006 zł Wielkopolskie -9 596 zł

Mazowieckie -1 873 zł Pomorskie -1 534 zł Łódzkie -1 437 zł

Małopolskie -93 zł Mazowieckie -91 zł Pomorskie -84 zł

Brak wzrostów kosztów

Brak wzrostów kosztów

Brak wzrostów kosztów

zestawienie KOSZTY W listopadzie W OSTATNICH LATACH

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2014

2015

2016

2017

2018

2019

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

54

OSOZ Polska 12/2019

MONITOR ZDROWOTNY

mo n itor epidemio logicz n y

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƖƏƏƏƏ

prognoza

» Koszty leczenia

ѶƔƏƏƏ

koszty, tys. zł

ѶƏƏƏƏ

cały czas utrzymują się na wysokim poziomie.«

ƕƔƏƏƏ ƕƏƏƏƏ ѵƔƏƏƏ ѵƏƏƏƏ ƔƔƏƏƏ ƔƏƏƏƏ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐѶ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 12/2019

55

MONITOR ZDROWOTNY mo n itor epidemio logicz n y

Koszty grypy i przeziębienia przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƏƏƏƏ

prognoza

» W listopadzie

ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ

koszty, tys. zł

ƕƏƏƏ

lekko maleją koszty leczenia grypy i przeziębienia.«

ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

56

OSOZ Polska 12/2019

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐѶ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD

GRUDZIEŃ prognoza

MONITOR ZDROWOTNY

mo n itor epidemio logicz n y

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

ƐѵƏƏ ƐƓƏƏ

» Koszty alergii nadal

koszty, tys. zł

ƐƑƏƏ ƐƏƏƏ

spadają, ale nie potrwa to długo.«

ѶƏƏ ѵƏƏ ƓƏƏ ƑƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐѶ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƐƖ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 12/2019

57

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Struktura dystrybucji leków listopad | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO października

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

21,91 zł

24,53%

224,5 tys. zł

3900

-21,0 tys. zł

-440

0,00 zł

(

(

*

*

-0,24%

*

(

(

*

0,99 zł

PROGNOZA NA

luty

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

OSOZ Polska 12/2019

(

suplementy

INNE

(

*

57,37% 22,97% 9,76% 9,90%

*

*

(

(

*

*

*

POZIOM REFUNDACJI

25,43% -0,20%

Luty to w ostatnich latach najbardziej „zimowy” miesiąc w roku.

Charakteryzuje się on wysokim poziomem obrotu aptecznego.

Szacujemy, że w lutym 2020 roku obrót w statystycznej aptece wyniesie 230 tys. zł.

Dużo zależy jednak od trudno przewidywalnej pogody oraz sytuacji epidemiologicznej dla grypy.

Obrót statystycznej apteki w listopadzie 2019 roku wyniósł 224,5 tys. zł. W porównaniu z październikiem 2019 roku był o 21 tys. zł niższy (–8,6%). Jednocześnie był o 19,5 tys. zł wyższy (+9,5%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 3,1 mld zł. Oznacza to spadek o 308 mln zł (–9,0%) w stosunku do października 2019 roku oraz wzrost o 117 mln zł (+3,9%) w stosunku do listopada 2018 roku. Udział refundacji stanowił 25,43% (–0,2 p.p. w porównaniu z październikiem 2019) obrotu aptecznego i wyniósł 796 mln zł (–9,7%).

Prognozujemy, że obrót w statystycznej aptece w 2019 roku wyniesie 2,62 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu w stosunku do minionego roku o 13% (+300,5 tys. zł) oraz wzrost o 19,1% (+ 421 tys. zł) w stosunku do

58

*

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

57,56 zł

*

2017 roku. Rynek farmaceutyczny osiągnie wartość 37,2 mld zł. To odpowiednio o 2,6 mld zł więcej (+7,6%) niż w 2018 roku oraz o 4,2 mld zł więcej (+12,8%) niż w 2017 roku. Wartość refundacji wyniesie 9,5 mld zł, co będzie stanowiło 25,55% całkowitego obrotu aptecznego.

W listopadzie sprzedaż w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 75,7 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 50,7 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 96,4 tys. zł. W porównaniu z październikiem 2019 roku, dla wszystkich trzech kategorii zanotowaliśmy spadek wartości sprzedaży. W przypadku leków refundowanych spadek ten wyniósł 7,88 tys. zł (–9,4%), dla sprzedaży leków wydawanych na recepty peł-

nopłatne – 5,09 tys. zł (–9,1%), z kolei dla sprzedaży odręcznej wzrost wyniósł 7,78 tys. (–7,5%). Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 1,1 mld zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 706 mln zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,34 mld zł.

Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym był wtorek (10 050 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – poniedziałek (7430 zł). Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wyniósł 2620 zł.

W listopadzie 2019 roku w stosunku do października 2019 roku największy spadek sprzedaży zanotowaliśmy w przypadku leków onkologicznych (–17,10%), leków przeciwzakrzepowych (–16,8%). W żadnej z badanych

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

grup nie zanotowaliśmy wzrostu sprzedaży. Najmniejszy spadek zaś zanotowaliśmy w przypadku produktów na narządy zmysłu (–5,8%) oraz produktów na krew i układ krwiotwórczy (–6,4%).

Największe zmiany w udziale poszczególnych grup terapeutycznych zaobserwowano w przypadku produktów przeciwzakaźnych (spadek udziałów o 0,42 punktu procentowego), produktów na układ sercowo-naczyniowy (wzrost udziału o 0,33 p.p.). Największy udział w wartości sprzedaży należy do grupy produktów na przewód pokarmowy (17,34%).

W listopadzie średnia marża apteczna wyniosła 24,53%. To o 0,24 p.p. mniej niż w październiku 2019 roku oraz o 0,33 p.p. niż w listopadzie 2018 roku. Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 18,92% (–0,02 p.p. w stosunku do października 2019), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 21,40% (–0,01 p.p. w stosunku do października 2019), natomiast dla produktów OTC – 28,74% (–0,57 p.p. w stosunku do października 2019 roku).

Prognozujemy, że marża apteczna w 2019 roku wyniesie 24,65%. Będzie to odpowiednio o 0,36 p.p. mniej niż w 2018 roku oraz o 0,57 p.p. mniej niż w 2018 roku. Dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniesie 19,15% (+0,47 p.p. w stosunku do 2018 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 21,12% (–1,77 p.p. w stosunku do 2018 roku), a dla produktów OTC – 28,93 p.p. (–0,57 p.p. w stosunku do 2018 roku). Średnia cena za opakowanie leku w listopadzie 2019 roku wyniosła 21,91 zł.

Cena ta w porównaniu do października 2019 roku nie zmieniała się. Porównując ją do ceny z listopada 2018 obserwujemy wzrost ceny o 76 groszy. W porównaniu z październikiem 2019 roku, w jednej kategorii sprzedażowej – recepty refundowane – nastąpił spadek średniej ceny sprzedaży (średnia cena wyniosła 28,56 zł, spadek o 15 groszy).

W pozostałych dwóch kategoriach zanotowaliśmy wzrost średniej ceny sprzedaży. Średnia cena za opakowanie leków wydawanych bez recepty – 16,90 zł (+0,12 zł). Dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne średnia cena sprzedaży wniosła 27,00 zł (+0,04 zł) W listopadzie statystyczną aptekę odwiedziło 3900 pacjentów (spadek o 440 pacjentów w stosunku do października

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach listopada (porównanie do ubiegłego roku) listopad 2019

listopad 2018

ƐƑƏƏƏ ƐƐƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach listopada – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) listopad 2019

listopad 2018

ƐƏƏƏƏ ƖƏƏƏ ѶƏƏƏ ƕƏƏƏ ѵƏƏƏ ƔƏƏƏ ƓƏƏƏ ƒƏƏƏ ƑƏƏƏ ƐƏƏƏ Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży układ 5,96% mięśniowo-szkieletowy

17,34% przewód pokarm. i metabolizm

4,5% układ moczowo-płciowy i hormony płciowe

2,27% narządy zmysłów 4,26% leki przeciwzakaźne

10,27% układ oddechowy

0,37% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,54% leki onkologiczne i immunomodulacyjne 5,68% krew i układ krwiotwórczy 1,2% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych

13,04% układ sercowo-naczyniowy

3,25% dermatologia

11,75% centralny układ nerwowy varia 11,39% 7,17% nieokreślona

OSOZ Polska 12/2019

59

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2007–2019 ƒƏѷ ƑƖѷ ƑѶѷ Ƒƕѷ Ƒѵѷ ƑƔѷ ƑƓѷ Ƒƒѷ ƑƑѷ

(

ƑƏƏƕ

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2018–2019

(

ƑƏƐѶ

ƐƏ ƐƐ

ƑƏƐƖ

zapłata pacjenta

refundacja

ƑƔ ƑƏ ƐƔ

ƐƔķƒƓ ƐƔķƑƒ ƐƔķƐѶ ƐƔķƒѶ ƐƔķƓƓ ƐƔķƔƖ ƐƔķѵƓ ƐƔķѵƕ ƐƔķѶƖ ƐƔķѶƒ ƐƔķѶ ƐƔķƑƑ ƐƔķƒƖ ƐƔķƒƒ

ƐƔķƖ ƐƔķѶƓ ƐƔķѶƓ ƐƔķƕѶ ƐƔķѶƕ ƐѵķƏƒ ƐѵķƑƓ ƐѵķƑƖ ƐѵķƒƓ

ƐƏ Ɣ ƓķƖƔ

ƓķѶƐ

ƔķƐ

ƔķƔѶ

ƔķѵƓ

ƔķѶƑ

Ɣķƕƒ

ƔķƔƕ

ƔķƒƖ

ƔķƔƒ

ƔķƓƕ

ƔķƐƐ

ƔķƏƓ

ƔķƑ

ƔķƓƑ

ƔķƔƖ

Ɣķƕѵ

Ɣķѵƒ

ƔķѶѶ

ƔķѵƓ

Ɣķƒƕ

ƔķѵƑ

ƔķƔƕ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

Ə

ƑƏƐѶ

ƐƑ

ƑƏƐƖ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2018–2019 zapłata pacjenta

ƒƏ ƑƔ

ƕķѶƕ

ƕķƖƔ

ƕķƖѶ

ƕķƒƒ

ƕķƔ

ƕķƔ

ƕķƕƒ

ƕķѵѶ

ƕķѵ

ƕķƑƐ

ƕķѵƐ

ƕķƕѶ

ƕķѵ

ƕķƔѶ

ƕķƒѶ

ƕķƓѶ

ƕķƑѵ

ƕķƑƔ

ƕķƑƐ

ƕķƓƑ

refundacja

ƕķƓƓ

ƕķƒƑ

ƕķƒƔ

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƐƖķƕƐ ƐƖķѶѶ ƑƏķƐѵ ƑƏķƐƒ ƑƏķƑѵ ƑƏķƓѶ ƑƏķѵƕ ƑƏķѵƑ ƑƏķѵƒ ƑƏķѵƒ ƑƏķƓƒ ƑƏķѵѵ ƑƏķƑƔ ƑƏķƕƓ ƑƏķѶƑ ƑƏķƖƓ ƑƏķѶƓ ƑƐķƏƔ ƑƏķƖ ƑƏķƕƔ ƑƐķƏƖ ƑƐķƑƕ ƑƐķƑƑ

Ɣ Ə

Ɛ

Ƒ

Ɣ

Ɠ

ƒ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

Ɛ

ƐƑ

Ƒ

Ɣ

Ɠ

ƒ

ѵ

ƑƏƐѶ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƐƖ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2007–2019 ƓѵƏƏ ƓƓƏƏ ƓƑƏƏ ƓƏƏƏ ƒѶƏƏ ƒѵƏƏ ƒƓƏƏ ƒƑƏƏ ƒƏƏƏ

ƑƏƏƕ

60

OSOZ Polska 12/2019

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

(

ƐƏ ƐƐ

ƑƏƐƖ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w listopadzie Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

2019). 3 210 osób zakupiło produkty OTC, 800 – leki refundowane, a 830 – leki wydawane na recepty pełnopłatne.

Największy ruch w statystycznej aptece panował w czwartym tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 21 a 28 listopada. Wówczas w statystycznej aptece zanotowano 953 osoby. Kolejnym w rankingu tygodniem był 15–21 listopada (931 osób), 8–14 listopada (888 osób) i 1–7 listopada (840 osób). Najwięcej pacjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 10.00–12.00.

Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 57,56 zł. To o 1,00 zł więcej niż w minionym miesiącu oraz o 3,19 zł więcej niż w analogicznym okresie roku 2018. Z kwoty tej 42,92 zł zapłacił pacjent, a 14,64 zł dopłacił refundator. Wartość refundacji w porównaniu z październikiem 2019 wzrosła o 1,0%. W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta wzrosła o 2,0% (+0,86 zł). Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 94,65 zł (z czego 24,35 zł to zapłata pacjenta, a 70,31 zł – wartość refundacji), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 61,07 zł, a dla produktów OTC – 30,02 zł.

Prognozujemy, że wartość koszyka statystycznego pacjenta w 2019 roku wyniesie 56,31 zł. Z kwoty tej 41,93 zł zapłaci pacjent, a 14,38 zł dopłaci refundator. W podziale na podstawowe kategorie sprzedażowe, wartość sprzedaży na pacjenta będzie kształtowała się następująco: dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne wyniesie 61,45 zł, produktów OTC – 29,07 zł, a leków refundowanych – 96,49 zł (z czego 25,33 zł to zapłata pacjenta, a 71,17 zł wartość refundacji). 

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach listopada (porównanie do ubiegłego roku) listopad 2019

listopad 2018

ƑƏƏ ƐƕƔ ƐƔƏ ƐƑƔ ƐƏƏ ƕƔ ƔƏ ƑƔ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach listopada (porównanie do ubiegłego roku) listopad 2019

listopad 2018

ƐƏƏƏ ƖƏƏ ѶƏƏ ƕƏƏ ѵƏƏ ƔƏƏ ƓƏƏ ƒƏƏ ƑƏƏ ƐƏƏ Ə

Ɛŋƕ Ѵbv|or-7-

ѶŋƐƓ Ѵbv|or-7-

ƐƔŋƑƐ Ѵbv|or-7-

ƑƑŋƑѶ Ѵbv|or-7-

ƑƖŋƒƏ Ѵbv|or-7-

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

listopad 2019

listopad 2018

listopad 2019

listopad 2018

128 802

118 106

57,37%

57,61%

Lek - OTC

51 563

47 271

22,97%

23,06%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

21 903

19 713

9,76%

9,62%

Pozostałe

22 232

19 910

9,90%

9,71%

Lek - RX

OSOZ Polska 12/2019

61

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za listopad 2019 listopad 2019

zmiana w stosunku do (%) października 2019

stycznia 2019

zmiana w stosunku do (liczbowo)

listopad 2018

października 2019

stycznia 2019

listopad 2018

obrót całkowity (w tys. zł) statystyczna apteka

224,5

-8,6%

-0,9%

9,5%

-21,0

-2,0

19,5

cały rynek apteczny

3 129 081

-9,0%

-5,4%

3,9%

-308 164,5

-177 819,0

117 221,0

statystyczna apteka

75,7

-9,4%

2,4%

5,5%

-7,9

1,8

3,9

cały rynek apteczny

1 055 420

-9,8%

-2,2%

0,1%

-115 155,2

-23 992,4

586,1

statystyczna apteka

50,7

-9,1%

5,2%

13,6%

-5,1

2,5

6,0

cały rynek apteczny

706 517

-9,5%

0,4%

7,7%

-74 556,6

2 709,6

50 651,6

statystyczna apteka

96,4

-7,5%

-5,9%

10,7%

-7,8

-6,1

9,3

cały rynek apteczny

1 343 038

-7,9%

-10,2%

5,0%

-115 110,3

-152 265,0

63 776,0

statystyczna apteka

57,1

-9,3%

4,4%

7,6%

-5,8

2,4

4,1

cały rynek apteczny

795 878

-9,7%

-0,4%

2,1%

-85 166,7

-2 800,3

16 526,2

w całkowitym obrocie

25,43%

-0,8%

5,3%

-1,7%

0,0

0,0

0,0

w sprzedaży refundowanej

74,28%

0,3%

2,2%

1,9%

0,0

0,0

0,0

recepty refundowane (w tys. zł)

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

wartość refundacji (w tys. zł)

udział refundacji

średnia cena opakowania ogółem

21,91 zł

0,0%

5,0%

3,6%

0,0

1,0

0,8

dla leków z list refundacyjnych

28,56 zł

-0,5%

2,6%

1,9%

-0,1

0,7

0,5

dla leków z recept pełnopłatnych

27,00 zł

0,1%

5,3%

5,2%

0,0

1,4

1,3

dla produktów bez recepty (OTC)

16,90 zł

0,7%

3,7%

4,8%

0,1

0,6

0,8

3 900

-10,1%

-7,1%

3,4%

-440,0

-300,0

130,0

Liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

800

-10,1%

-1,2%

6,7%

-90,0

-10,0

50,0

Liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne)

830

-9,8%

1,2%

6,4%

-90,0

10,0

50,0

3 210

-9,8%

-9,3%

2,6%

-350,0

-330,0

80,0

ogółem

24,53%

-1,0%

-1,1%

-1,3%

0,0

0,0

0,0

dla leków z list refundacyjnych

18,92%

-0,2%

-1,1%

0,6%

0,0

0,0

0,0

dla leków na recepty pełnopłatne

21,40%

0,0%

3,2%

-2,8%

0,0

0,0

0,0

dla sprzedaży odręcznej

28,74%

-2,0%

-0,4%

-3,1%

0,0

0,0

0,0

Wartość sprzedaży na pacjenta

57,56 zł

1,8%

6,7%

5,9%

1,0

3,6

3,2

Wartość zapłaty przez pacjenta

42,92 zł

2,0%

4,9%

6,5%

0,9

2,0

2,6

Wartość dopłaty refundatora

14,64 zł

1,0%

12,4%

4,1%

0,1

1,6

0,6

Wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

94,65 zł

0,8%

3,7%

-1,1%

0,7

3,4

-1,1

Wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

24,35 zł

0,0%

-2,2%

-6,3%

0,0

-0,6

-1,6

Wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

70,31 zł

1,0%

5,9%

0,8%

0,7

3,9

0,6

Wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

61,07 zł

0,7%

3,9%

6,7%

0,4

2,3

3,8

Wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

30,02 zł

2,6%

3,8%

7,9%

0,8

1,1

2,2

Liczba pacjentów w aptece

Liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna) Średnia marża apteczna

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto prognoza obrotu

Obrót 2019: 2 620,5 tys. zł

realizacja obrotu

realizacja (poprzedni rok)

ƑѵƏ ƑƔƏ

Zmiana obrotu: wzrost 12 do 14%

ƑƓƏ

Tysiące zł

ƑƒƏ ƑƑƏ ƑƐƏ ƑƏƏ ƐƖƏ ƐѶƏ ƐƕƏ ƐѵƏ

62

OSOZ Polska 12/2019

(

(

(

(

(

*

*

*

*

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do listopada 2019 2019

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2018

2018

2017

2019

2017

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2018

2018

2017

2017

2 620,5

13,0%

19,1%

300,5

421,0

2 374,5

12,7%

18,0%

268,5

363,0

37 213 638,5

7,6%

12,8%

2 630 544,5

4 221 975,0

33 797 190,5

7,5%

12,1%

2 351 336,5

3 644 891,0

894,0

9,4%

14,9%

77,1

116,1

812,0

8,8%

14,1%

65,9

100,1

12 694 655,4

4,2%

8,8%

516 921,3

1 026 725,3

11 556 712,3

3,7%

8,3%

416 926,9

884 514,2

584,9

16,1%

20,8%

81,2

100,8

531,7

15,8%

19,2%

72,5

85,8

8 304 827,8

10,6%

14,4%

795 711,6

1 043 356,3

7 566 525,5

10,4%

13,2%

709 925,8

881 037,1

1 121,4

14,2%

21,6%

139,6

199,3

1 012,2

14,4%

20,6%

127,8

172,9

15 927 294,9

8,8%

15,1%

1 292 720,2

2 095 106,2

14 410 012,6

9,1%

14,5%

1 203 248,6

1 829 515,2

669,4

11,7%

19,3%

70,2

108,1

609,1

11,3%

18,3%

62,0

94,4

9 505 796,1

6,4%

12,9%

574 100,1

1 086 583,8

8 668 766,3

6,1%

12,3%

500 570,3

951 828,4

0,3

-1,1%

0,1%

0,0

0,0

0,3

-1,3%

0,2%

0,0

0,0

0,7

1,8%

3,7%

0,0

0,0

0,7

2,0%

3,7%

0,0

0,0

21,2

1,7%

4,5%

0,4

0,9

21,2

0,3%

3,6%

0,06

0,73

28,7

2,3%

4,3%

0,7

1,2

28,6

1,9%

3,5%

0,52

0,95

26,9

5,9%

9,2%

1,5

2,3

27,0

5,2%

7,9%

1,34

1,97

16,8

6,7%

10,6%

1,1

1,6

16,9

4,8%

10,0%

0,77

1,54

46 532,9

6,2%

8,0%

2 722,9

3 452,9

42 480,0

6,5%

7,5%

2 610,0

2 970,0

9 264,3

7,8%

8,7%

674,3

744,3

8 490,0

8,2%

8,4%

640,0

660,0

9 517,9

6,3%

2,1%

567,9

197,9

8 720,0

6,7%

1,5%

550,0

130,0

38 575,3

5,7%

8,0%

2 075,3

2 865,3

35 160,0

6,0%

7,5%

1 990,0

2 440,0

0,2

-1,4%

-2,3%

0,0

0,0

0,2

-1,3%

-2,3%

0,0

0,0

0,2

2,5%

3,4%

0,0

0,0

0,2

3,0%

3,5%

0,0

0,0

0,2

-7,7%

-14,9%

0,0

0,0

0,2

-8,1%

-15,0%

0,0

0,0

0,3

-1,9%

-1,7%

0,0

0,0

0,3

-1,5%

-1,5%

0,0

0,0

56,31 zł

6,3%

10,3%

3,4

5,3

55,90 zł

5,8%

9,8%

3,1

5,0

41,93 zł

6,7%

10,3%

2,7

3,9

41,56 zł

6,3%

9,7%

2,5

3,7

14,39 zł

5,2%

10,4%

0,7

1,4

14,34 zł

4,5%

10,1%

0,6

1,3

96,49 zł

1,5%

5,7%

1,4

5,2

95,64 zł

0,6%

5,2%

0,6

4,7

25,33 zł

-3,4%

-3,8%

-0,9

-1,0

24,98 zł

-4,7%

-4,3%

-1,2

-1,1

71,17 zł

3,3%

9,6%

2,3

6,2

70,66 zł

2,7%

9,0%

1,8

5,9

61,45 zł

9,2%

18,3%

5,2

9,5

60,98 zł

8,5%

17,5%

4,8

9,1

29,07 zł

8,1%

12,6%

2,2

3,2

28,79 zł

8,0%

12,2%

2,1

3,1

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2019: 37,2 mld zł

Zmiana refundacji: wzrost 6 do 8% (w stosunku do roku 2018)

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2018)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2018)

ƒƔƏƏ

Refundacja: 9,5 mld zł

ƒƏƏƏ ƑƔƏƏ

Miliony zł

Zmiana obrotu: wzrost 7 do 9% (w stosunku do roku 2018)

prognoza obrotu

ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

(

(

(

(

*

*

*

*

OSOZ Polska 12/2019

63

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

689,70

0,08

36507,04

0,16

8051,61

0,05

28455,43

0,50

0,22

0,78

1248,30

29,25

52,93

2. U-30

463,35

0,05

18162,33

0,08

7308,67

0,04

10853,66

0,19

0,40

0,60

749,56

24,23

39,20

3. U-50

270,62

0,03

6670,75

0,03

3787,72

0,02

2883,03

0,05

0,57

0,43

336,91

19,80

24,65

4. U-BEZPŁATNY

21,96

0,00

1796,61

0,01

144,69

0,00

1651,92

0,03

0,08

0,92

62,41

28,79

81,81

5. INWALIDA WOJENNY

13,12

0,00

725,56

0,00

0,67

0,00

724,88

0,01

0,00

1,00

22,78

31,85

55,32

0,21

0,00

6,03

0,00

0,89

0,00

5,14

0,00

0,15

0,85

0,32

18,91

29,30

11,40

0,00

330,75

0,00

51,35

0,00

279,40

0,00

0,16

0,84

17,60

18,79

29,01

0,00

0,00

0,10

0,00

0,00

0,00

0,10

0,00

0,00

1,00

0,01

19,67

28,76

245,44

0,03

10685,78

0,05

9,91

0,00

10675,87

0,19

0,00

1,00

406,44

26,29

43,54

3,60

0,00

837,52

0,00

122,31

0,00

715,21

0,01

0,15

0,85

7,31

114,59

232,46

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

11,50

0,00

1729,53

0,01

874,30

0,01

855,23

0,01

0,51

0,49

50,49

34,26

150,44

12. PEŁNOPŁATNE

1403,42

0,16

50690,00

0,23

50689,17

0,30

0,83

0,00

1,00

0,00

1877,49

27,00

36,12

13. ODRĘCZNA

5773,08

0,65

96358,00

0,43

96357,36

0,58

0,64

0,00

1,00

0,00

6453,79

14,93

16,69

14. RAZEM

8907,40

1,00

224500,00

1,00

167398,66

1,00

57101,34

1,00

0,75

0,25

11233,40

19,99

25,20

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

698,35

0,08

35951,27

0,17

8002,30

0,05

27948,97

0,50

0,22

0,78

1289,98

27,87

51,48

2. U-30

461,37

0,05

17522,62

0,08

7239,67

0,05

10282,95

0,19

0,41

0,59

734,43

23,86

37,98

3. U-50

269,64

0,03

6496,47

0,03

3712,36

0,02

2784,11

0,05

0,57

0,43

333,62

19,47

24,09

4. U-BEZPŁATNY

21,81

0,00

1662,06

0,01

136,22

0,00

1525,83

0,03

0,08

0,92

61,98

26,82

76,21

5. INWALIDA WOJENNY

14,64

0,00

778,55

0,00

2,01

0,00

776,55

0,01

0,00

1,00

24,74

31,47

53,19

0,20

0,00

5,84

0,00

0,99

0,00

4,85

0,00

0,17

0,83

0,31

18,85

29,14

11,58

0,00

326,13

0,00

54,55

0,00

271,58

0,00

0,17

0,83

17,47

18,66

28,17

0,00

0,00

0,07

0,00

0,00

0,00

0,07

0,00

0,00

1,00

0,00

16,90

25,27

243,46

0,03

10255,45

0,05

26,05

0,00

10229,40

0,18

0,00

1,00

392,07

26,16

42,12

3,50

0,00

821,59

0,00

105,83

0,00

715,76

0,01

0,13

0,87

7,34

111,94

234,85

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. NARKOTYKI 11. ŚRODKI POMOCNICZE

10,92

0,00

1685,95

0,01

853,41

0,01

832,55

0,02

0,51

0,49

47,33

35,62

154,46

12. PEŁNOPŁATNE

1387,97

0,16

48339,73

0,22

48335,92

0,30

3,80

0,00

1,00

0,00

1834,70

26,35

34,83

13. ODRĘCZNA

5703,70

0,65

92017,91

0,43

92017,20

0,57

0,70

0,00

1,00

0,00

6370,71

14,44

16,13

14. RAZEM

8827,13

1,00

215863,64

1,00

160486,51

1,00

55377,13

1,00

0,74

0,26

11114,69

19,42

24,45

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – dotyczy aktualnego miesiąca Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1719

0,19

75722

0,34

19478

0,12

56245

0,98

0,26

0,74

2852

26,55

44,04

2. Recepty pełnopłatne

1403

0,16

50690

0,23

50689

0,30

1

0,00

1,00

0,00

1877

27,00

36,12

3. Sprzedaż odręczna

5773

0,65

96358

0,43

96357

0,58

1

0,00

1,00

0,00

6454

14,93

16,69

11

0,00

1730

0,01

874

0,01

855

0,01

0,51

0,49

50

34,26

150,44

8907

1,00

224500

1,00

167399

1,00

57101

1,00

0,75

0,25

11233

19,99

25,20

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1724,54

0,20

73820,05

0,34

19279,97

0,12

54540,07

0,98

0,26

0,74

2861,95

25,79

42,81

2. Recepty pełnopłatne

1387,97

0,16

48339,73

0,22

48335,92

0,30

3,80

0,00

1,00

0,00

1834,70

26,35

34,83

3. Sprzedaż odręczna

5703,70

0,65

92017,91

0,43

92017,20

0,57

0,70

0,00

1,00

0,00

6370,71

14,44

16,13

10,92

0,00

1685,95

0,01

853,41

0,01

832,55

0,02

0,51

0,49

47,33

35,62

154,46

8827,13

1,00

215863,64

1,00

160486,51

1,00

55377,13

1,00

0,74

0,26

11114,69

19,42

24,45

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

%

Wartość

%

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

20639,56

0,19

893957,68

0,34

234663,04

0,12

659294,64

0,98

0,26

0,74

34184,01

26,15

43,31

2. Recepty pełnopłatne

16963,34

0,16

584898,17

0,22

584854,10

0,30

44,07

0,00

1,00

0,00

22395,17

26,12

34,48

3. Sprzedaż odręczna

69862,79

0,65

1121448,32

0,43

1121439,82

0,57

8,49

0,00

1,00

0,00

77877,88

14,40

16,05

131,13

0,00

20195,83

0,01

10124,62

0,01

10071,21

0,02

0,50

0,50

571,09

35,36

154,01

107596,82

1,00

2620500,00

1,00

1951081,59

1,00

669418,41

1,00

0,74

0,26

135028,15

19,41

24,35

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

293248720

0,19

12694655393

0,34

3332609052

0,12 9362046341

0,98

0,26

0,74

485719574

26,14

43,29

2. Recepty pełnopłatne

240909768

0,16

8304827760

0,22

8304203937

0,30

623823

0,00

1,00

0,00

318004750

26,12

34,47

3. Sprzedaż odręczna

992319160

0,65

15927294930

0,43 15927174350

0,57

120580

0,00

1,00

0,00

1106070288

14,40

16,05

1862369

0,00

286860417

0,01

0,01

143005321

0,02

0,50

0,50

8103758

35,40

154,03

1528340017

1,00

37213638500

1,00 9505796064

1,00

0,74

0,26

1917898369

19,40

24,35

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

64

Transakcje Liczba

OSOZ Polska 12/2019

143855096

1,00 27707842436

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Leki stosowane w chorobach tarczycy W okresie ostatnich 17 lat sprzedaż leków z tej grupy wzrosła o ponad 220%. Według różnych źródeł szacuje się, że choroby tarczycy dotykają ok. 22% społeczeństwa, występują dziewięciokrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Nagłośnienie problemu choroby Hashimoto, czyli przewlekłego zapalenia tarczycy, również ma związek ze zwiększoną wykrywalnością. Mimo to, około połowa pacjentów nie wie, że choruje. Prawidłową diagnozę utrudnia fakt, że choroby tarczycy są często trudne do wykrycia. Nadczynność tarczycy jest jedną z najczęstszych chorób endokrynologicznych i dotyczy ok. 1–2% dorosłych w Polsce. Chorują głównie kobiety w wieku 20–40 lat. Inne schorzenia to m.in. guzki, wole i zapalenia tarczycy oraz choroby o podłożu autoimmunologicznym, jak wspomniana choroba Hashimoto oraz Gravesa-Basedowa. W 2017 r. przeprowadzono ponad 25 tys. operacji tarczycy, o ponad 10 tys. więcej niż w 1990 r. Liczba zabiegów i sprzedaży leków jednoznacznie sugerują, że w Polsce rośnie liczba osób, u których rozpoznaje się choroby tarczycy.

Cierpi na nie ponad 300 milionów ludzi na całym świecie.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY LEKÓW STOSOWANYCH W CHOROBACH TARCZYCY. ROK 2018 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002 WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

asortyment

ŚREDNIA CENA

130 690 046

12 909 365

78

10,12 zł

236%

224%

3%

20%

INFORMACJE DODATKOWE Tarczyca to niewielki narząd u podstawy szyi, przylegający do tchawicy. produkuje dwa hormony: trijodotyroninę (T3) i tyroksynę (T4), które spełniają ważne funkcje w organizmie. Do produkcji hormonów tarczycy niezbędny jest jod.

Objawy niedoczynności tarczycy: uczucie zimna, wysuszenie skóry, wzrost masy ciała, osłabienie, senność, problemy z koncentracją itd.

Objawy nadczynności tarczycy: chudnięcie, drżenie rąk, nadmierna ruchliwość i pobudliwość, zwiększona potliwość, skłonność do biegunek itd.

Do najczęstszych chorób tarczycy należą niedoczynność tarczycy i nadczynność tarczycy. Niedoczynność tarczycy polega na niedostatecznej produkcji hormonów przez tarczycę, natomiast jej nadczynność odwrotnie – polega na nadmiernej produkcji hormonów. Najczęstszą przyczyną niedoczynności tarczycy jest choroba Hashimoto, czyli przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy.

300 milionów ludzi na świecie choruje na choroby tarczycy. Ocenia się, że około połowa pacjentów nie wie, że jest chora. Powodem są bardzo niespecyficzne objawy, jakie daje chorująca tarczyca.

160

16

140

14

120

12

100

10

80

8

60

6

40

4

20

2

0

0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

ilość [mln op.]

wartość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2018

PROGNOZA

OSOZ Polska 12/2019

65

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Tarczyca jest gruczołem dokrewnym, znajdującym się pod krtanią z przodu szyi, w jej dolnej części. Choć jest niewielkich rozmiarów, to wydzielane przez nią hormony regulują pracę niemal całego organizmu. Dlatego ważne jest, aby działała prawidłowo. Najczęstsze komplikacje wynikają z nadmiernej lub niedostatecznej produkcji hormonów, powiększenia tarczycy, obecności guzków, stanu zapalnego. Na rynku farmaceutycznym znajduje się wiele produktów wspomagających leczenie chorób związanych z tarczycą.

Opis rynku Poniższe dane obejmują analizę statystyczną leków stosowanych w leczeniu tarczycy, skatalogowanych do klasy ATC H03. Analiza została przeprowadzona na podstawie danych zbieranych począwszy od stycznia 2002 roku.

130,69 mln zł – to kwota, którą pacjenci zapłacili za leki stosowane w leczeniu chorób tarczycy w 2018 roku.

Była ona o 5,08% wyższa niż w roku poprzednim (2017) oraz o 236,03% wyż-

66

OSOZ Polska 12/2019

sza niż w pierwszym roku analiz (2002).

Wartość sprzedaży omawianej grupy leków wzrastała z roku na rok przez niemal cały okres analiz. Wyjątkiem był jedynie rok 2012, kiedy to nastąpił spadek wartości sprzedaży o 1,84%. W pozostałych latach wzrosty wynosiły od 1,34% (w 2004 roku) aż do 17,98% (w 2013 roku).

Sprzedaż leków stosowanych w leczeniu chorób tarczycy kształtuje się analogicznie jak wartość sprzedaży tych pro-

duktów. W 2002 roku pacjenci zakupili 3,97 mln opakowań produktów należących do klasy ATC H03, a w 2018 roku już o 224,86% więcej, czyli 12,91 mln opakowań. Wykres ilości sprzedaży leków stosowanych w leczeniu tarczycy z roku na rok pnie się w górę. Jedynie w 2009 i w 2012 nastąpiły dwa nieznaczne spadki, kolejno o 3,70% i 4,19%.

Sprzedaż leków stosowanych w leczeniu chorób tarczycy nie wykazuje sezonowości. Średniomiesięczna wartość sprze-

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Tab. 2. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów. Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018

26

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2018 a nie będące w ofercie w 2002 roku

1

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

0

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

14

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005

2

Produkty będące w ofercie w latach 2007–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006

1

Produkty będące w ofercie w latach 2008–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

0

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

4

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009

9

Produkty będące w ofercie w latach 2011–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010

2

Produkty będące w ofercie w latach 2012–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

0

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

2

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013

5

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014

5

14,30 13,47 12,15 11,80

Produkty będące w ofercie w latach 2016–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015

1

11,13 10,97 10,72

Produkty będące w ofercie w latach 2017–2018 a nie będące w ofercie w latach 2002–2016

0

Produkty będące w ofercie w 2018 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2017

1 Liczba badanych produktów

9,40

9,50

9,37

9,87

9,58

9,54

9,72 10,52

9,86

9,34 11,96 14,11 13,82 12,62 11,98 11,96 11,87

0,54

0,43

0,46

0,31

0,39

0,49

0,76

1,14

1,96

5,36

6,35

4,25

3,11

3,18

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

12,34 11,79 11,62 11,47 11,30 11,28 11,40 10,87 10,44 0,55

4,99 15,25 —

—

9,61 10,26 10,02 10,16 10,25

1,15

1,11

1,32

1,95

2,09

2,56

2,39

2,51

2,83

3,78

5,00

5,73

0,85

1,09

1,35

2,10

1,83

2,10

1,81

2,60

3,85

3,49

3,87

3,48

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

1,56

1,45

2,45

4,87

5,12

4,95

5,59

5,65

8,97 12,04

11,85 11,87 10,95 10,69 10,27 10,10

9,70

9,72

1,50 10,33

1,88 15,77 51,69 —

—

5,79

4,45

1,74

—

—

—

9,72

—

—

15,78 15,43 13,84 12,14 12,09 12,04 11,63

9,69

8,43

7,91

7,69

—

— 9,65

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018

26

9,40

9,50

9,37

9,87

9,58

9,54

9,72 10,52

9,86

9,34 11,96 14,11 13,82 12,62 11,98 11,96 11,87

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017 a nie będące w ofercie w 2018 roku

2

8,63

8,03

2,25

0,95

1,16

0,78

0,85

1,06

1,33

1,40

2,11

3,09

4,16

3,84

3,45

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w latach 2017–2018

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2018

2

2,79

5,58

1,71

1,05

0,75

0,94

0,60

0,90

0,90

2,65

1,43

2,38

4,49

3,80

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2018

1

11,52 11,35 11,28 11,28

9,82

9,79

7,52

9,87

9,87

9,87

9,87

5,90

8,84

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2018

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2018

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2018

1

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2018

0

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2018

1

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2018

5

16,31 16,57 16,47 17,18 15,95 12,46 10,70

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2018

1

13,92 15,81

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2018

2

7,54

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2018

5

7,54

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2018

3

16,27 16,68 20,32

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2018

3

22,37 100,79

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2018

4

11,61

19,37 19,67 19,44 19,41 16,70 16,44 —

—

—

—

—

—

4,05

9,60 16,60 14,62 16,96 —

—

—

9,33 13,22 15,20 14,18 15,60 10,36 14,24 11,35

9,22

9,11

9,08 12,14

7,71

7,98

7,34 10,24

8,15

7,08

4,18

OSOZ Polska 12/2019

67

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

daży wyliczona na podstawie ostatnich kilkunastu lat jednoznacznie pokazuje, że najwięcej pacjenci płacą za leki na tarczycę w październiku (średnio 7,35 mln zł), a najmniej w styczniu (6,10 mln zł) oraz w lutym (6,13 mln zł).

Średnia cena za pojedyncze opakowanie leku stosowanego w leczeniu chorób tarczycy przez cały okres analiz utrzymuje się na zbliżonym poziomie. W 2013 roku cena sprzedaży była najwyższa i wynosiła 11,17 zł, natomiast w 2002

roku – najniższa, równa 9,79 zł. W 2018 roku średnia cena sprzedaży ukształtowała się na poziomie 10,12 zł.

Rynek produktów na tarczycę jest dosyć hermetyczny. Na rynku pojawia się stosunkowo niewiele produktów, które

Tab. 1. Roczne zestawienie sprzedaży leków stosowanych w leczeniu chorób tarczycy dostępnych aptekach w latach 2002–2018 oraz prognoza na lata 2019–2020

Wartość sprzedaży (zł)

Rok

Liczba sprzedanych opakowań

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

2002

38 892 307

3 973 819

9,79

400 952

40 967

2003

42 638 384

4 248 631

10,04

426 384

42 486

2004

43 207 882

4 356 337

9,92

459 658

2005

45 919 336

4 480 480

10,25

441 532

2006

51 022 947

5 117 061

9,97

2007

52 740 483

5 273 971

2008

60 837 365

6 045 696

2009

62 009 627

2010 2011

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

97

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

100

9,63%

6,92%

46 344

94

1,34%

2,54%

43 082

104

6,28%

2,85%

510 229

51 171

100

11,11%

14,21%

10,00

532 732

53 272

99

3,37%

3,07%

10,06

647 206

64 316

94

15,35%

14,63%

5 821 709

10,65

688 996

64 686

90

1,93%

-3,70%

71 265 110

6 611 575

10,78

712 651

66 116

100

14,93%

13,57%

81 329 624

7 522 650

10,81

789 608

73 035

103

14,12%

13,78%

2012

79 836 124

7 207 633

11,08

840 380

75 870

95

-1,84%

-4,19%

2013

94 188 618

8 433 118

11,17

1 035 040

92 672

91

17,98%

17,00%

2014

102 408 300

9 797 185

10,45

948 225

90 715

108

8,73%

16,18%

2015

109 912 634

10 445 082

10,52

1 099 126

104 451

100

7,33%

6,61%

2016

118 634 912

11 768 546

10,08

1 223 040

121 325

97

7,94%

12,67%

2017

124 367 775

12 289 379

10,12

1 446 137

142 900

86

4,83%

4,43%

2018

130 690 046

12 909 365

10,12

1 675 513

165 505

78

5,08%

5,04%

2019

144 700 607

14 533 125

9,96

—

—

—

10,72%

12,58%

2020

154 130 380

15 357 121

10,04

—

—

—

6,52%

5,67%

Rys. 1. Wartość sprzedaży leków stosowanych w leczeniu chorób tarczycy w aptekach w latach 2002–2018 oraz prognoza na lata 2019– 2020 ƐѶ ƏƏƏ ƏƏƏ

» Wykres wartości sprzedaży leków stosowanych w leczeniu tarczycy systematycznie pnie się w górę. W lipcu 2019 roku miał mejsce widoczny skok wartości sprzedaży.«

Ɛѵ ƏƏƏ ƏƏƏ ƐƓ ƏƏƏ ƏƏƏ ƐƑ ƏƏƏ ƏƏƏ ƐƏ ƏƏƏ ƏƏƏ Ѷ ƏƏƏ ƏƏƏ ѵ ƏƏƏ ƏƏƏ Ɠ ƏƏƏ ƏƏƏ Ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

68

OSOZ Polska 12/2019

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań leków stosowanych w leczeniu chorób tarczycy sprzedanych w aptekach w latach 2002–2018 oraz prognoza na lata 2019–2020 Ɛ ѶƏƏ ƏƏƏ

» Miesięczna sprzedaż leków stosowanych w chorobach tarczycy w 2002 roku nie przekraczała 400 tys. opakowań, obecnie kształtuje się w granicach 1,2 mln opakowań.«

Ɛ ѵƏƏ ƏƏƏ Ɛ ƓƏƏ ƏƏƏ Ɛ ƑƏƏ ƏƏƏ Ɛ ƏƏƏ ƏƏƏ ѶƏƏ ƏƏƏ ѵƏƏ ƏƏƏ ƓƏƏ ƏƏƏ ƑƏƏ ƏƏƏ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

Rys. 3. Średnia cena za pojedyncze opakowanie leku stosowanego w leczeniu chorób tarczycy zakupionego w aptece w latach 2002–2018 oraz prognoza na lata 2019–2020 ƐƓ

ƐƑ

ƐƏ

Ѷ

ѵ

» Średnia cena za pojedyncze opakowanie leku stosowanego w leczeniu tarczycy przez cały okres analiz kształtuje się na poziomie około 10 zł.«

Ɠ

Ƒ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

Rys. 4. Liczba różnych leków stosowanych w leczeniu chorób tarczycy dostępnych w aptekach w latach 2002–2018 ƐƏƏ ƖƏ ѶƏ ƕƏ ѵƏ ƔƏ

» Od 2015 roku asortyment leków stosowanych w leczeniu tarczycy kurczy się. W całym okresie analiz w skali pojedynczego miesiąca dostępnych było od 60 do 80 opakowań omawianego asortymentu.«

ƓƏ ƒƏ ƑƏ ƐƏ Ə

(

ƑƏƏƑ

(

ƑƏƏƒ

(

ƑƏƏƓ

(

ƑƏƏƔ

(

ƑƏƏѵ

(

ƑƏƏƕ

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

ƐƏ ƐƐ

ƑƏƐƖ

OSOZ Polska 12/2019

69

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KĂ“ W

Rys. 5. Ĺšrednia miesiÄ™czna wartość sprzedaĹźy w latach 2002–2018 ŃśĆ?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć•Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

ŃľĆ?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć”Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć“Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć’Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć‘Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?Ć?

Ć?

"|‹1ÂŒ;༉

†|‹

-uŒ;1

utrzymałyby się przez kolejne lata. Równieş niewiele nowych produktów jest wprowadzanych na rynek. Asortyment leków stosowanych w leczeniu chorób tarczycy kształtował się w okresie analiz w przedziale od 78 produktów (w 2018 roku) do 108 produktów (w 2014 roku).

Najwięcej nowych produktów (17) pojawiło się na półkach aptecznych w 2014 roku. Najwięcej wycofanych zostało w 2017 roku (11 produktów).

Zarówno ilość jak i wartość sprzedaşy leków stosowanych w chorobach tarczycy z roku na rok systematycznie pną się w górę. Średnia cena utrzymuje się na stosunkowo wyrównanym poziomie.

Ponişsze prognozy pokaşą, na jakim poziomie ukształtują się te zmienne w 2019 i 2020 roku.

Trendy przyszłości Do pełnych danych za 2019 rok brakuje jedynie danych grudniowych. Na podstawie wyliczonych prognoz, wartość sprzedaşy w tym roku wyniesie 144,70 mln zł. Będzie to najwyşszy poziom w całym okresie analiz. Jednocześnie to kwota o 10,72% wyşsza od tej z roku 2018.

Za podaną kwotę zakupionych zostanie 14,53 mln opakowań leków stosowanych

70

OSOZ Polska 12/2019

‰b;1b;༉

-f

Œ;u‰b;1

brb;1

"b;urb;༉

w leczeniu tarczycy. Te dwie zmienne (wartość oraz ilość sprzedaşy) przełoşą się na średnią cenę za pojedyncze opakowanie równą 9,96 zł – to jedna z najnişszych cen w całym okresie przeprowadzonych badań.

W 2020 roku będziemy nadal obserwowali wzrost wartości sprzedaşy. Wzrost procentowy w porównaniu do roku poprzedniego wyniesie 6,52%.

W następnym roku sprzedanych zostanie 15,36 mln opakowań – co w stosunku do 2019 roku oznaczać będzie wzrost procentowy o 5,67%. Średnia cena za pojedyncze opakowanie wyniesie 10,04 zł, co w stosunku do danych z 2019 roku oznacza wzrost o 0,08 zł oraz 0,80%.

)uÂŒ;vb;༉

-৳7ÂŒb;umbh

bv|or-7

u†7ÂŒb;༉

ci kupujÄ… coraz wiÄ™cej lekĂłw stosowanych w chorobach tarczycy. Za pojedyncze opakowanie produktu z omawianej grupy trzeba zapĹ‚acić Ĺ›rednio 10 zĹ‚. Ta cena w caĹ‚ym okresie analiz jest niemal niezmienna. ď Ź Metodologia prognoz W celu wyliczenia prognozy dla lekĂłw stosowanych w chorobie tarczycy wykorzystano sezonowÄ… metodÄ™ prognozowania z zastosowaniem wahaĹ„ multiplikatywnych. Przy obliczaniu prognozy zaĹ‚oĹźono, iĹź nie wystÄ…piÄ… Ĺźadne czynniki mogÄ…ce w gwaĹ‚towny sposĂłb zmienić tendencjÄ™ sprzedaĹźy (takie jak: zmiana polityki refundacyjnej dla lekĂłw stosowanych w chorobach tarczycy, gwaĹ‚towny wzrost lub spadek zachorowalnoĹ›ci itd.).

Podsumowanie Obecnie pacjenci płacą ponad 130 mln zł rocznie za leki stosowane w leczeniu chorób tarczycy. Prognozy pokazują, şe w 2019 i 2020 roku te kwoty będą jeszcze wyşsze. W 2018 roku sprzedaş leków na tarczycę wynosiła ponad 12 mln opakowań, a to cztery razy więcej niş w pierwszym okresie analiz. Oznacza to, şe średnio co czwarty Polak zakupił jedno opakowanie leku. Te dane pokazują, şe skala problemów z tarczycą jest duşa. Pacjen-

 W 2020 roku sprzedaş leków na tarczycę wzrośnie o ok.6%.

_1;v b<hv ࣀ

;=;h| moঋࣀ? uov|o b vh |;1 mb; -u .7 -f o=;u|. =-ul-1fbĺ

--

-

--

--

--

----

---

----

--

--

-

automatycznie

-

o m-f v v|;l 7o - |ol-| -1fb -lॕ b;ॉ ru ;7v|- b1b;Ѵvhb1_ĺ

www.ks-navicon.pl

OT WART Y SYSTEM OCHRONY ZDROWIA

RAPORT SPECJALNY EDYCJA 2019

j a t i y j z c C l i ka S p EW a w ZN O OS

241 mobilnych

aplikacji zdrowotnych

Dla pacjenta, lekarza i pielęgniarki.

Aktualna lista rozwiązań z całego świata. Łatwe wyszukiwanie według funkcjonalności.