Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page1
GESCHIEDENIS VAN HET
INDUSTRIEEL ERFGOED IN SINT-GILLIS
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page2
Omslagillustratie : La Linière werd vlakbij de Hallepoort 2
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page3
EEN RIJK VERLEDEN IN EEN NIEUW JASJE Sint-Gillis wordt door de industriële revolutie van de tweede helft van de 19e eeuw fundamenteel hertekend. De gemeente die in 1850 nog 5.000 zielen telde, is in 1900 goed op weg om zich de allures van een stad aan te meten; de bevolkingsteller staat in dat jaar op 50.000 inwoners. 10.000 van hen zijn arbeider. Het Zuidstation wordt in 1864 plechtig geopend. In de omtrek schieten brouwerijen, drukkerijen, smelterijen en confectie- of lederwarenateliers als paddenstoelen uit de grond. Het gemengd functioneel karakter dat zo eigen is aan Sint-Gillis, drukt ook zijn stempel op de zuidrand van de gemeente. Een residentiële wijk rond het Stadhuis fungeert als aantrekkingspool voor industrie en het ambachtswezen. Vroegere industriële gebouwen werden opgekocht door particulieren of door de overheid en kregen een nieuwe woon- of culturele bestemming. De Open Monumentendagen vormen een prima gelegenheid om tijdens een wandeling door de gemeente even onder te duiken in dit rijke verleden. Charles PICQUÉ, Burgemeester 3
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page4
Voormalige zandgroeve in Sint-Gillis, LĂŠopold Speekaert 4
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page5
HET BLAUWE GOUD Sint-Gillis zou in de Middeleeuwen nooit het daglicht hebben gezien als dit gebied niet zo rijk was aan water. De streek die toen nog "Obbrussel" (Hoog-Brussel) heette, werd rijkelijk bevloeid door rivieren, met name dan de Zenne, en telde heel wat waterbronnen. Al vrij snel werd het gehucht het voornaamste waterreservoir voor de stad Brussel. Rivieren en beken werkten heel vroeg activiteiten als land-
bouw, visvangst en veeteelt in de hand, wat ook de bevolking van de gemeente deed aangroeien. De bodem, kleihoudend in het westen van de vlakte en zanderig in het oosten, bood de ideale omstandigheden voor zandgroeves en voor de latere steenbakkerijen, die nodig waren voor de bouwsector, maar ook voor allerhande manufacturen en ambachten. Het nabijgelegen ZoniĂŤnwoud wordt de houtschuur van de inwoners van Sint-Gillis. Zij komen hier brandhout inslaan en treffen er later ook de grondstoffen aan waarmee ze hutten bouwen of meubelen vervaardigen.
H. Collaert, gezicht op Sint-Gillis volgens Hans Bol, omstreeks 1560 5
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page6
KOREN OP DE MOLEN Het aantal inwoners in de gemeente. 33.127 . . . . . . . . . . . . in 1880 40.289 . . . . . . . . . . . in 1890 51.753 . . . . . . . . . . . . in 1900 63.140 . . . . . . . . . . . . in 1910 69.716 . . . . . . . . . . . . . in 1919
Molen in Sint-Gillis
De wind- en watermolens draaien overuren om het graan te malen, het hout te bewerken en voor de vervaardiging van wapens en gereedschap. Al heel snel geniet ook het bier van de gemeente faam. De eerste brouwerijen verschijnen heel zeker in de 11e eeuw, en misschien wel vroeger. Water is er in overvloed, en er wordt gerst en hop verbouwd... Kortom alle ingrediĂŤnten voor succes zijn hier aanwezig. De schapen die in de vlakte grazen, leveren 6
niet alleen vlees, maar ook de wol die aan de basis zou liggen van de latere bloei van de lakenindustrie. Die fundamenteel rurale fysionomie zou stand houden tot halverwege de 19e eeuw. Dan breekt de tijd van de IndustriĂŤle revolutie aan die gepaard gaat met een bevolkingsexplosie en een spectaculaire verstedelijking. Het bevolkingsaantal steeg van 5.000 inwoners in 1850 naar 50.000 in 1900!
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page7
DE STUWENDE KRACHTEN VAN EEN REVOLUTIE Met de IndustriĂŤle revolutie meet Sint-Gillis zich ook een modern gelaat aan. De factoren die daartoe bijdroegen, moeten we zowel binnen als buiten de gemeente zoeken: de opening van het kanaal Brussel-Charleroi, de ontwikkeling van het industriebekken in de Brusselse regio in het verlengde van de as Halle-Vilvoorde, de opmars van de kredietinstellingen, de komst van de naam-
loze vennootschappen die het bedrijfsleven een boost geven - meer in het bijzonder de Generale Maatschappij in 1822 -, een sterke immigratie uit Vlaanderen waar vanaf 1840 de hongersnood zwaar toeslaat, het herstel van de havenactiviteiten in Antwerpen waardoor de bevaarbare waterwegen naar het Kanaal van Willebroek en verderop, naar de haven van Brussel, weer in gebruik kunnen worden genomen. De aanleg van de spoorwegen en de bouw van het Zuidstation dat in 1864 wordt geopend, zijn voor Sint-Gillis zo mogelijk nog ingrijpender. Dit geldt ook voor de afbraak van de vestingwerken van de tweede omwalling en de aanleg van de lanen, de huidige kleine ring. Sint-Gillis gaat stilaan heel harmonisch op in de agglomeratie.
9.000
In 1896 waren in Sint-Gillis meer dan 9.000 mensen in de industrie aan de slag.
Het Zuidstation werd in 1869 ingehuldigd 7
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page8
BAKSTENEN, PANNEN EN HOUT In de bouwsector moet hout geleidelijk plaats ruimen voor steen en baksteen. Steen- en pannenbakkerijen komen zich in Sint-Gillis duurzaam vestigen. Halverwege de 19e eeuw zijn dat er al achttien, verspreid over alle wijken van de Stad, vooral rond het Zuidstation, in het Centrum, in het zuiden. De Louizawijk ontspringt de dans evenmin. Aan het begin van de 20ste eeuw heeft deze sector nog niets van haar glorie verloren. Het aantal steenbakkerijen overschrijdt de kaap van de twintig.
500
De Belgische meubelmanufactuur, gespecialiseerd in rieten meubelen, telde 500 medewerkers die werden bijgestaan door om en bij de 1.500 gevangenen.
De Belgische fabriek van rotanmeubelen, Coenraetsstraat, werd omgevormd tot 70 sociale woningen
Onder impuls van de bouwsector en de meubelateliers en door de nood aan brandhout maakt ook de houtindustrie opgang in Sint-Gillis. Met de Industriële revolutie en de mechanisatie van de gereedschappen zet de sector haar expansie op hetzelfde - weliswaar geestdodende - spoor door; houten knopen, kammen en pijpen zijn maar enkele van de uiteenlopende artikelen waarin deze nijverheidstak zich specialiseert. Een naam uit deze periode die klinkt als een klok is die van de Fabriek van rotanmeubelen, ook wel gekend als Manufacture belge de meubles en joncs et bois courbés. In 1870 neemt ze haar intrek op de nummers 69-71 van de Coenraetsstraat. Naast de 500 arbeiders die in deze fabriek aan de slag waren, stelden de eigenaars, de familie Van Oye-Van Duerne, ook Belgische en Franse gevangenen tewerk. In 1912 bouwde de nieuwe eigenaar "Au bon marché" het gebouw om tot supermarkt. In de jaren 1960 neemt een speelgoedfabriek hier zijn intrek, gevolgd door de fabrikant van chirurgisch materiaal, Hospitera, die hier enkele jaren blijft. 8
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page9
DE BROUWERIJEN Naarmate de tijd verstrijkt, neemt het aantal brouwerijen en distilleerderijen hand over hand toe. Aan de vooravond van de 20ste eeuw zijn het er al een twintigtal. De sector bundelt in 1895 haar krachten in de Collectivité des Brasseurs saint-gillois. Na de Tweede Wereldoorlog verdwijnen de brouwerijen geleidelijk en worden de gebouwen door andere activiteiten ingepalmd. De Brouwerij Houwaerts, die zich in 1894 vestigde op het nummer 19 van de Ja-
marlaan, ging in 1969 tegen de vlakte om plaats te maken voor een parking met zeven verdiepingen. Die werd op zijn beurt in 2009 omgebouwd tot een honderdtal lofts. De meest befaamde distilleerderij van Sint-Gillis wordt vanaf 1881 geëxploiteerd door de familie Cusenier. De bijzonder indrukwekkende industriële infrastructuur en de kantoren van de onderneming krijgen van meet af aan onderdak op het nummer 41 van de Ruslandstraat. De grootse werken om de metrolijn door te trekken doen de door de Parijzenaar Eugène Cusenier opgerichte Grande Distillerie Belge, specialist in wijn en gedistilleerd, in 1979 beslissen om de gemeente te verlaten. In 1994 krijgen de gebouwen als Sportcentrum van Sint-Gillis hun nieuwe bestemming.
La Brasserie Houwaerts Boulevard Jamar omgebouwd tot appartementen.
De brouwerij-mouterij Van Poucke-Joly, Parmastraat 9
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page10
HET INDUSTRIEEL WEEFSEL Zodra zij zich in 1837 in de buurt van de Hallepoort vestigt, behoort de Vlasfabriek of de Société pour la Filature des Lins tot de voornaamste ondernemingen van Sint-Gillis. De fabriek telde 1.200 arbeiders, waarvan 80% vrouwen. De arbeidsomstandigheden en vooral de veiligheid leidden tot een aanslepend sociaal conflict waarin de vrouwen, de huismoeders, een doorslaggevende stem hadden. In 1872 zou de fabriek een tweede bijzonder dodelijke ramp niet meer te boven komen. Bij een ontploffing van de stookketels vielen 10 doden en talloze gewonden. Nog maar twee jaar eerder kostte een gelijkaardig ongeval al het leven aan 8 arbeiders.
In een veel huiselijkere en beslist minder ambitieuze geest vestigt het Huis Hoguet in 1929 zijn naaiateliers aan de nummers 24 tot 28 van de Romestraat. In het art deco gebouw waren ook de administratieve kantoren en het privé-appartement van de directeur ondergebracht. De opslagplaatsen lagen langs de Waterloosesteenweg. De familie Hoguet liet dit schitterende bouwwerk in 1970 na aan de gemeente op voorwaarde dat het voor culturele activiteiten zou worden bestemd. Vandaag zijn de gemeentelijke bibliotheek en het Maison du Livre hier gevestigd. Vanaf het einde van de 19e eeuw kent Sint-Gillis een belangrijke instroom van joden. De inwijkelingen komen overwegend de kleine industriële of ambachtelijke ondernemingen van de confectiesector en de sector van leder en huiden versterken. Zo vestigt de knopenmakerij Vandermeiren zich in 1858 aan de Hallepoortlaan en brengt Cohen, sedert 1887 fabrikant van hoeden en modeartikelen, zijn zetel onder op het nummer 62 van de Vorstsesteenweg. In 2009 worden er woongelegenheden, kantoren en een kunstgalerij in ondergebracht.
1.200 De Vlasfabriek of de vlasspinnerij bood werkgelegenheid aan 1.200 arbeiders, waarvan 80% vrouwen.
La Maison Hoguet, Romestraat 24
La Linière lag in de schaduw van de Hallepoort
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page11
CHEMISCHE PRODUCTEN IN HET HART VAN DE GEMEENTE Waar de Sint-Bernardstraat en de Waterloosesteenweg zich vandaag kruisen, verrijst in 1835 de chemische fabriek van de gebroeders Van Der Elst. De buurt zal vele jaren worden geteisterd door geurhinder. Dat de gemeenteraad zich met hand en tand tegen deze fabriek verzette, maakte geen indruk. Erger nog: de bestendige deputatie gaf de eigenaars in 1847 toestemming om zwavelzuur te produceren; in 1859 krijgen ze groen licht voor de productie van ijzersulfaat en in 1865 worden daar nog salpeterzuur, tinzout en ammoniak aan toegevoegd.
Ondanks herhaalde verontreinigingen waarbij meerdere waterpunten en gewassen worden vergiftigd, brengen de petities koning Leopold II niet van zijn stuk. Gevolg: uit protest neemt het voltallige schepencollege ontslag. Uiteindelijk breken de gebroeders Van Der Elst in 1874, wanneer de Zuidwijk wordt aangelegd, op. Door de chemische activiteiten liep de verstedelijking van deze buurt heel wat achterstand op. De scheikundige fabriek van de gebroeders Van Der Elst op het kruispunt van de Waterloosesteenweg en de Sint-Bernardstraat
11
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page12
KUNST, ZILVER, BRONS Twee smelterijen geven de economische, culturele en artistieke opleving van Sint-Gillis een behoorlijk duwtje in de rug. De Fonderie Jacques Petermann, later omgedoopt tot Société nationale des bronzes, vestigt zich in 1870 op het nummer 55 van de Constantinopelstraat (de huidige Emile Féronstraat). Deze bronsgieterij tekent meer bepaald voor het tweede exemplaar van de "Burgers van Calais" van Auguste Rodin. Op een steenworp daar vandaan, meer bepaald op het nummer 15 van de Denemarkenstraat, zal een andere befaamde bronsbewerker, het Maison Henri Luppens, in 1885 zijn
ateliers onderbrengen. Luppens maakt monumentale kunstwerken voor de Kruidtuin, maar zal vooral verbonden blijven met "Het zotte lied" van de beeldhouwer Jef Lambeaux. De gemeente bouwde deze smelterij waar Rodelle intussen haar opslagplaatsen had ondergebracht in 2010 om tot crèche en woongelegenheden. Ook een vermelding waard is de "Fabrique de Lames et Lisses Métalliques pour métiers à tisser Franz De Wolf" die in de 19e eeuw verscheen en zich vestigde op de nummers 2 tot 5 van de Hallepoortlaan. Het bedrijf dat over een constructie-atelier en een mechanische zagerij beschikte, genoot een uitstekende reputatie. Vanaf het begin van de 20ste eeuw werden hier benzinemotoren en onderdelen gebouwd. Ook vandaag nog getuigt een prestigieus gebouw in Beaux-Artsstijl van dit verleden.
Gieterijen en smederijen van Sint-Gillis 12
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page13
VAN BENZINE TOT DRIJFSTANGEN D'Ieteren vatte in 1857 haar activiteiten in de Broekstraat in Brussel-Stad aan en zou in 1873 wegens plaatsgebrek uitwijken naar Sint-Gillis om er een kleine 40 jaar lang auto's te bouwen. Het bedrijf sluit hier in 1906 zijn deuren en trekt naar de huidige hoofdzetel in de Maliestraat. In 1876 neemt de Carrosserie "de luxe et de commerce" Joseph Mettewie zijn intrek aan de Frankrijkstraat. Net als de industrieel constructeur Michel & Fils wat verderop in de straat past ook Joseph Mettewie zich tot in de 20ste eeuw aan de moderniteit van de benzinemotor aan. Vier jaar na de geboorte van het merk Chrysler in de Verenigde Staten, opent de eerste dealer van het merk in 1928 een indrukwekkende garage op de nummers 7 tot 11 van de Neufchâtelstraat. De prachtige gevel van glas en beton is tot op vandaag behouden gebleven. Sinds 2008 biedt het gebouw ruimte voor een twintigtal wooneenheden.
Maar nog voor de benzinemotor werd uitgevonden en, a fortiori, nog voor het eerste elektrische net, werd industrieel gereedschap aangedreven door stoomturbines. Égide Walschaerts (1820 – 1901), inwoner van Sint-Gillis en spoorwegingenieur, ontwierp de eerste stoommachine zonder condensatie. Dit bijzonder distributietype verwierf in 1848 een patent. Vanaf 1870 zou er geen ander mechanisme wereldwijd zo grootschalig worden ingezet, en beslist niet alleen in locomotieven. Vanaf 1861 produceerden de ateliers Walschaerts op het nummer 62 van het Constantinopelplein (het huidige Heldenplein) dus revolutionaire aandrijf- en mechanische machines die bij heel wat ondernemingen en zelfs bij de in 1901 ingehuldigde Elektriciteitsfabriek van de gemeente sterk in trek waren. De bedrijfsgebouwen ontworpen door architect Van Der Riet verdwenen in de 20ste eeuw. Ook vandaag nog is een straat in de gemeente genoemd naar de beroemde ingenieur. De voormalige Chryslergarage, Neufchâtelstraat
In 1935 opende ook Paul Cousin op de nummers 14 tot 16 van de Morisstraat een autoconcessie van grote Amerikaanse merken. Deze verdeler zou zijn werkterrein geleidelijk verder uitbreiden tot aan het nummer 30 van diezelfde straat. In 1985 vormden de gebouwen een winkelgeheel dat fuseerde met een modernistisch gebouw dat zich uitstrekte van de nummers 233 tot 241 van de Charleroisesteenweg. Dit laatste dateert uit 1872 en werd in de daaropvolgende decennia vergroot. Vandaag is er een Brico in gevestigd.
13
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page14
SACRALE KARAKTERS
De voormalige drukkerij Goffin, waar zich nu het Huis van de Culturen bevindt, Belgradostraat
14
Vanaf de 19e eeuw wemelt het in Sint-Gillis, en meer bepaald in de Zuidwijk, van drukkerijen. Denk maar aan de firma Salomon & Uytterelst aan de Belgradostraat 77 of aan de lithograaf De Grève op het nummer 131 van de Fonsnylaan; een naam die in dit rijtje beslist niet mag ontbreken is drukker Goffin aan de nummers 118 tot 120 van de Belgradostraat. Dit immense industriële gebouw werd in 1895 ontworpen. Vandaag bevindt zich er het Huis van de Culturen. De drukkerij van het nummer 50 van de Hollandstraat werd vaak geroemd, omdat typograaf José Van Houtte er tussen maart 1943 en februari 1944 clandestien 525.000 exemplaren drukte van La Libre Belgique.
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page15
MUNTEN SLAAN IN EEN HERENHUIS In 1871 besliste het Parlement een industrieel gebouw op te trekken waar munten zouden worden geslagen. In 1880 werd het ingehuldigd. Daarmee werd de zetel van de Nationale Munt, die gevestigd was op het Muntplein in het stadscentrum, verplaatst. Het uitgestrekte complex in neo-Lodewijk XIII-stijl werd gebouwd volgens de plannen van architect Armand Roussel. Het besloeg een oppervlakte van grofweg 5.000 m² en lag ingesloten tussen de Munthofstraat, de Moskoustraat, de Overwinningsstraat en de Jourdanstraat. Een halve eeuw lang genoot dit gebouw wereldwijde faam. Verschillende landen uit Afrika en uit het Midden-Oosten lieten hier immers hun munten slaan. Het gebouw omvatte ateliers
van de smelterij, cokesovens, persen en muntstempels. De aanwezigheid van het Munthof trok vanaf 1880 talrijke welgestelden aan die tegenover de Munt schitterende eclectische huizen lieten optrekken geïnspireerd door de Vlaamse neorenaissance. Nadat het Munthof, dat enige tijd leegstond, werd ingenomen door een school werd het gebouw uiteindelijk buiten gebruik gesteld. De gemeente Sint-Gillis kocht het pand en besloot in 1979 het te laten slopen. Vandaag rest aan de Munthofstraat, op het uiterste zuidelijke punt van het park dat binnen de huizenblok werd aangelegd, een klein gebouw met een verdieping waar de post was ondergebracht. Vandaag zijn er gemeentelijke diensten gevestigd.
5.000 Dit omvangrijk complex in neo-Lodewijk XIII-stijl besloeg een oppervlakte van om en bij de 5000 m² 15
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page16
ONDERNEMINGEN IN DE WIJKEN Het gemengde functioneel karakter dat uitgesproken is rond het Zuidstation, was ook aanwezig in het zuidelijke gedeelte van de gemeente, bij het Gemeentehuis; in een woonwijk kwamen zich industrieën vestigen. De omgeving van de IJskelderstraat oefende een sterke aantrekkingskracht uit op kleine ateliers en fabrieken,
De Laboratoria Sanders, Wafelaertsstraat 16
schrijnwerkerijen, chocoladefabrieken en op de papierhandel. De vermaarde IJskelders van Sint-Gillis werden in 1874 gebouwd. In de winter lag hier ijs uit de vijvers van Elsene of Bosvoorde, maar ook uit Noorwegen opgeslagen; in de zomer werd dat met stoomlieren in grote tenen manden weer naar boven gebracht. Vanaf 1881 zorgde een compressiesysteem voor de kunstmatige productie van ijs. Uit deze periode dateert ook het zwembad dat bekend stond als Bad van Sint-Gillis. De naam veranderde in 1924 in Bad Van Schelle. Het zwembadwater kwam van de condensors van de stoommachines van de ijskelder. 's Winters verscheen er een schaatspiste. In de jaren 1980 betekende het algemeen gebruik van huishoudelijke koelkasten het einde van de onderneming; die sloot de deuren in 1993. De plek wordt vandaag gebruikt voor verschillende culturele activiteiten. Op enkele passen daar vandaan, in de Henri Wafelaertsstraat, namen farmaceutische laboratoria hun intrek in een klassiek en kolossaal industrieel gebouw dat perfect kaderde in de residentiële straat. Het gebouw wordt vandaag gebruikt door de Faculté d’Architecture, d’Ingénierie architecturale et d’Urbanisme van de UCL.
De IJskelders van Sint-Gillis, IJskelderstraat
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page17
De IJskelders van Sint-Gillis, IJskelderstraat 17
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page18
MUZIEKFABRIEKEN Ook pianobouwers wisten zich in Sint-Gillis een mooie reputatie aan te meten. Denk maar aan de onderneming Gunther. In 1866 vestigde deze grootste Belgische pianobouwer die ook buiten de landsgrenzen faam genoot zich op het nummer 35 van de Fortstraat. Vandaag heeft het cultureel centrum Pianofabriek hier zijn zetel.
DE TRAMHERSTELPLAATS De Ateliers du Tram, gelegen tussen de Mérodestraat, de Koningslaan en de Belgradostraat, werden in 1900 in opdracht van de Société des Tramways Bruxellois gebouwd. Ze boden voldoende ruimte voor 400 wagens en voor de 250 paarden die indertijd de trams trokken. De ateliers doen niet alleen dienst als stelplaats, maar staan ook nu nog in voor het onderhoud en de herstellingen van de voertuigen en van het net. Tramherstelplaats, Koningslaan en Belgradostraat
250 De tram workshops zijn ontworpen om 400 auto's en 250 paarden tegemoet
18
De Pianofabriek, Fortstraat
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page19
GAS EN ELEKTRICITEIT OP ALLE VERDIEPINGEN De Regie voor gas- en elektriciteitsdistributie van Sint-Gillis bekleedt een heel eigen plaats in de traditie van sociale vooruitgang die de overheid aan de vooravond van de 20ste eeuw zo sterk aanhing. De Elektriciteitsfabriek werd in 1901 ingehuldigd. De zetel was gevestigd op het nummer 32 van de huidige Fernand Bernierstraat. Vanaf 1904 gaan de werking en de dienstverlening van de fabriek exclusief over in de handen van de gemeentelijke overheid die vergeleken met andere gemeenten in het land bijzonder aantrekkelijke prijzen hanteert. Vanaf 1901 beschikte de gemeente over
haar eigen regie voor gasdistributie. Ook voor haar was de prijs van deze energiebron uiterst concurrerend. In de 20ste eeuw werd het complex van de Bernierstraat enkele malen verbouwd; dat was ook het geval in 1959 toen er binnen het huizenblok een immens bijgebouw werd toegevoegd en er een woonhuis langs het nummer 44 van de BosniĂŤstraat werd opgetrokken. Vandaag zijn hier de kantoren van het Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn en de gemeentelijke garage ondergebracht.
Elektriciteitscentrale, Fernand Bernierstraat 19
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page20
VAN DE VOORMALIGE FABRIEKEN TOT DE HEDENDAAGSE ATELIERS Tot op vandaag treffen we in de architectuur nog sporen aan van het rijke industriĂŤle verleden van Sint-Gillis. Daar blijft het echter niet bij. Tal van ateliers sluiten immers ook nu nog aan bij de traditionele ambachten en industrieĂŤn en zijn stille getuigen van het succes van de gemeente bij hout- en ijzerbewerkers, in de textielsector, bij restaurateurs van schilderijen, of nog, bij bouwers van muziekinstrumenten. Hoewel de tijd van de pianofabriek Gunther al ver achter ons ligt (zie p. 18), telt Sint-Gillis vandaag nog vijf vakmannen die zich toe toeleggen op de renovatie en bouw van muziekinstrumenten.
Tanguy Fraval, maker van strijk- en tokkelinstrumenten (Stenen-Kruisstraat), houdt de traditie van instrumentenbouw die vroeger al een vaste waarde was in Sint-Gillis in ere.
20
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page21
REMMEN ? HOE DOE JE DAT ? Louise Windelinckx is de erfgenaam van het industrieel verleden bij uitstek. Haar grootvader richtte in 1920 de firma Windelinckx op, gespecialiseerd in de productie van hydraulische cilinders en zuigers voor autoremmen. Toen hun oorspronkelijke vestiging in Molenbeek te krap werd, zocht de onderneming haar toevlucht in Sint-PietersLeeuw. Louise is tussen de remmen geboren. Ze werkte tot in 1967 in de fabriek van haar grootvader en trok dan naar de Munthofstraat 74 om er haar eigen atelier “Remetafrein” te openen. In deze spelonk waar de koude van metaal flirt met de zachtheid van motorolie, herstelt ze remmen van auto's, en heel vaak van oldtimers zodat die zich opnieuw veilig en wel op weg kunnen begeven. Hoewel ze net iets ouder is dan haar huisnummer, ontbreekt het haar niet aan de nodige dynamiek om nog een hele tijd door te gaan met haar atelier.
Louise Windelinckx, in haar atelier, Munthofstraat 21
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page22
22
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page23
BEKNOPTE BIBLIOGRAFIE Syndicat d’initiative de Saint-Gilles, Vie économique à Saint-Gilles… Des origines à demain, Brussel, 1992. Bernier, Fernand, Monographie de Saint-Gilles-lez-Bruxelles, Weissenbruch, Brussel, 1904. Vandewattyne, Claude, Sint-Gillis, Brussel, stad van kunst en geschiedenis nr. 21, Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 1997, blz. 12-14. Directie Monumenten en Sites van het Ministerie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Inventaris van het bouwkundig erfgoed van de gemeente Sint-Gillis, www.irismonument.be. Les Cahiers de la Fonderie, Bruxelles industrielle hier, nr. 41, december 2009 en Made in Brussels, nr. 49, december 2013.
Coördinatie : Pierre Dejemeppe Redactie : Jean-Pierre De Staercke et Pierre Dejemeppe Grafische vormgeving : Teepee/ Thierry De Prince Productie : Gemeente Sint-Gillis Verantwoordelijke uitgever : Charles Picqué, 39 Van Meenenplein, 1060 Sint-Gillis
HARTELIJK DANK AAN de APEB, de Cercle d’Histoire de Saint-Gilles (CHSG), La Fonderie, Montois Partners Architects en Roberta Saviane voor hun medewerking.
Brochure-patrimoine NL_Brochure-patrimoine NL 27/08/15 23:14 Page24
De IJskelders van Sint-Gillis, schaatsbaan in de winter en zwembad in de zomer.
Brochure uitgegeven door de gemeente Sint-Gillis naar aanleiding van de Open Monumentendagen op 19 en 20 september 2015 met als thema werkplaatsen, fabrieken en kantoren.