Je muziek releasen

JE MUZIEK

RELEASEN

YANNICK H’MADOUN & JAN PAULY /

ISBN: 9789490825065 Wettelijk depot: D/2016/9498/1 NUR 669 Auteurs: Yannick H’Madoun, Jan Pauly Eindredactie: Jan Pauly Lay-out: Joachim Wemel De themapublicatie ‘Je muziek releasen’ is een uitgave van Poppunt vzw.

Dit werk is gelicenseerd onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen 4.0 Internationaal. Ga naar http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/legalcode om de volledige licentietekst te lezen.

Hoewel bij de totstandkoming van deze gids de grootst mogelijke zorg is betracht, bestaat de mogelijkheid dat bepaalde informatie na verloop van tijd verouderd of niet meer juist is.

De uitgever, de redactie en de auteurs zijn dan ook niet aansprakelijk voor de gevolgen van activiteiten die worden ondernomen op basis van deze uitgave.

Themapublicatie ‘Je muziek releasen’ versie 1.0 – oktober 2016

oppunt zet zich in voor muzikanten en dj’s uit pop, rock, dance en aanverwante genres. We geven je duidelijke informatie over elke stap in je muzikale traject, of je nu een absolute beginner bent of al wat ervaring hebt opgedaan. Al die info, aangevuld met een adressengids, educatiekalender en virtuele datingplek voor muzikaal talent, verzamelden we op poppunt.be.

Vind je daar niet wat je zoekt, dan is er ook nog altijd ons persoonlijk advies. We leggen je in een glasheldere taal de regels van het spel uit en vertalen die meteen naar jouw praktijk. Je kan op ons een beroep doen zo vaak als je zelf wil: onze service is helemaal gratis. Altijd welkom via telefoon en mail of voor een persoonlijk gesprek.

Daarnaast creëren we concrete kansen. Dat doen we op vi.be, ons platform voor bands, dj’s en producers die op zoek zijn naar speelkansen, airplay, recensies en wedstrijden. Elke week worden er nieuwe kansen, grote en kleine, toegevoegd door organisatoren die muzikaal talent een warm hart toedragen.

Met ons driemaandelijkse Poppunt Magazine blijf je dan weer op de hoogte van wat reilt en zeilt in het muzieklandschap: music-o-holics vertellen over hun passie, muziekprofessionals krijgen een gezicht, we geven tips en tricks, spitten scenes en muzikale trends uit en zetten vers talent voor de lens van onze fotograaf.

Wil je ons in levende lijve aan het werk zien? Kom dan naar Play & Produce, SOUND/CHECK, een Stoemp!-concert of één van onze andere evenementen.

Waar je ook naar op zoek bent, we wijzen je graag de weg!

Poppunt dankt zijn structurele partners:

INHOUD 1. VOORBEREIDING 1.1. Planning 1.2. Het budget 1.2.1. Geld vinden 1.2.2. De uitgaven 1.2.3. De inkomsten 1.3. Auteursrechten 1.3.1. Bescherming van de opgenomen titels 1.3.2. Aansluiting en aangifte van de werken 1.3.3. Naburige rechten

2. OPNEMEN 2.1. Homerecording 2.1.1. Demo’s als visitekaartje en professionele thuisopnames 2.2. Studio recording 2.2.1. De voorbereiding 2.2.2. Het opnameproces 2.2.3. Mixing 2.2.4. Mastering 2.3. Werken met een producer 2.3.1. De juiste producer kiezen 2.3.2. Samenwerken met een producer: het proces

8 8 10 10 16 20 28 28 28 31 35 35 35 37 37 42 48 55 64 64 68

3. VERKOOP 3.1. Online 3.1.1. Muziek verkopen op je eigen website 3.1.2. Muziek verkopen via online platforms 3.2. Offline 3.2.1. Artwork 3.2.2. Barcode 3.2.3. De verpakking 3.2.4. ISRC 3.2.5. Mechanische reproductierechten 3.2.6. Fabricage 3.2.7. Verkoopsvormen 3.2.8. Downloadcards

4. PROMOTIE 4.1. Ken je pappenheimers 4.2. Timing 4.3. Extra content 4.4. Externe promo 4.5. 10 tips voor geslaagde promo

74 74 74 76 85 85 90 91 98 99 102 106 109 113 113 114 115 116 117

INLEIDING

Je muziek vastleggen voor de eeuwigheid blijft voor vele muzikanten het ultieme doel. Decennia lang was het opnemen en uitbrengen van muziek het exclusieve domein van de platenfirma’s, maar die tijd ligt ondertussen al even achter ons. De democratisering van het opname- en distributieproces heeft de weg naar je release in eigen beheer een stuk toegankelijker gemaakt. Maar dat betekent niet dat de wereldwijde roem voor het rapen ligt: een succesvolle release cycle telt best wel wat stappen die je moet doorlopen, en er komt veel meer bij kijken dan gewoon je songs op een schijfje branden of het www op pleuren.

Net door de vele mogelijkheden om je muziek kwalitatief op te nemen en te distribueren is de laatste jaren een ander probleem ontstaan: hoe kan je voldoende aandacht genereren voor jouw release? De platenlabels hebben het monopolie op opnames dan wel niet meer, ze hebben – misschien zelfs nog meer dan vroeger – een grote impact op de verschillende promotiekanalen voor muziek. Deze verschuivingen zorgen ervoor dat het uitbrengen van muziek in eigen beheer andere accenten kent dan pakweg tien jaar geleden.

In deze publicatie trachten we het release-parcours anno nu weer te geven in een overzichtelijke leidraad. We beginnen bij het absolute begin en benadrukken het belang van een goeie planning en begroting. Daarna doorlopen we samen het volledige opname-, mixing- en masteringproces om vervolgens stil te staan bij de verschillende manieren van muziek releasen en wat daar allemaal bij komt kijken. Uiteraard halen we ook de saaie theorie erbij: hoe moet je omgaan met de inkomsten uit verkoop van muziek, en hoe zit het precies met auteursrechten? In een laatste blok geven we je een hoop tips mee voor de promotie van je release, want het motto luidt nog steeds ‘geen distributie zonder promotie’.

Deze themapublicatie is geen gouden recept voor wereldwijde miljoenenverkoop, wel een handig naslagwerkje om te raadplegen vooraleer je aan de slag gaat of als je ergens onderweg een duwtje in de rug nodig hebt. Veel leesplezier!

Yannick H’Madoun & Jan Pauly

1. VOORBEREIDING 1.1. PLANNING Zoals elk project start het opnemen en uitbrengen van je muziek ook best met een degelijk plan. Een minimum aan voorafgaand kritisch zelfonderzoek is een absolute vereiste. Zijn alle bandleden overtuigd van het plan om iets uit te brengen? En is iedereen even gemotiveerd om er tijd en geld in te investeren? Zal die motivatie nog steeds aanwezig zijn bij de eerste tegenslag(en) of bij een tekort in het budget? Staat iedereen volledig achter de songs die je gaat opnemen of is het toch beter om eerst nog wat nieuwe nummers te maken? Zelfs nog voor je gaat denken over de concrete uitwerking van je opnames is het goed om even stil te staan bij deze vragen.

Een andere heel belangrijke vraag is: wat wil je bereiken met de release?

Maar al te vaak beginnen artiesten onbezonnen aan een opnametraject om achteraf te zien dat er niemand zit te wachten op een plaat van een onbekende artiest. Veel bloed, zweet, tranen en vooral veel geld later, beseffen ze dan dat het misschien nog niet het juiste moment was. Of dat ze met een goed plan voor veel meer impact hadden kunnen zorgen.

Het antwoord op de vraag wat je wilt bereiken met je opnames zal ook van invloed zijn op het proces en de rest van de planning. Beschouw je de opname als een doel op zich, zodat je je muziek kan verkopen via eigen kanalen of met behulp van een distributeur? Of dient de opname in de eerste plaats om andere partijen te overtuigen, bv. om meer optredens vast te krijgen, een samenwerking met een platenfirma of uitgever te versieren ‌)? Budget en werkwijze zullen allicht zeer verschillend zijn.

Wees in elk geval realistisch met je doelstellingen. Hoezeer je ook in de wolken bent met je nummers, bereid je voor op de harde realiteit. Er

-8-

1. VOORBEREIDING

is een overvloed aan goede releases in alle denkbare genres. Artistiek talent alleen is al lang niet meer de sleutel naar een succesvolle muzikale carrière. Zelfs met de beste songs en opnames onder de arm, zal er nog veel creativiteit, doorzettingsvermogen en (financieel) engagement nodig zijn om jouw muziek de aandacht te geven die ze nodig heeft om boven het maaiveld uit te steken.

Als je het eens bent over het doel en de meer conceptuele vragen, is het ook belangrijk om de timing eens te bekijken. Je zou de eerste artiest niet zijn waarvan de cd’s nog niet af zijn op de releaseshow omdat de persing vertraging heeft opgelopen. Een goede retroplanning met voldoende speling is essentieel. Die kan er bijvoorbeeld zo uitzien:

T-18 weken preproductie

T-10 weken T-4 weken mixing mechanicals

BEGROTING

RELEASE Repeteren

T-34 weken studio boeken

T-14 weken opnames

T-2 weken persing T-6 weken mastering + artwork

Als je een studio nodig hebt, denk er dan aan om die op tijd te boeken.

Een goed draaiende studio is immers vaak ver op voorhand volgeboekt, zeker in de weekends en vakantieperiodes. En misschien nog de belangrijkste tip van allemaal: gebruik de periode voor je de studio in duikt om de opnames zo goed mogelijk voor te bereiden. Om te beginnen, moet iedereen goed weten wat hij/zij moet spelen en kan je er het best voor zorgen dat de songs zo goed mogelijk in de vingers zitten. Zo kunnen de opnames veel sneller verlopen. Denk vervolgens ook al eens na over de exacte tempo’s, de sounds, eventuele extra arrangementen, etc.

-9-

Vergeet ook niet de nodige aanvragen in orde te brengen. Misschien is deze release het uitgelezen moment om een lidmaatschap van de verschillende beheersvennootschappen te overwegen. Ook het aanvragen van ISRC’s en toelating tot reproductie op geluidsdrager zijn stappen die je meestal moet doorlopen en die je dus het best meerekent in je planning. Meer daarover vanaf p. 85.

1.2. HET BUDGET 1.2.1. GELD VINDEN Vooraleer je op zoek gaat naar geld, doe je er goed aan om eerst een gedetailleerde begroting op te maken van je plannen (zie p. 16). Deze oefening leert je niet alleen hoe groot het potentieel probleem is, maar vertelt je ook waar dat probleem zit. Als je activiteit zelfbedruipend is, maar er wel een cashflowprobleem zit (je hebt op het moment dat je een factuur moet betalen nog niet genoeg inkomsten om ze dan te kunnen betalen) heb je genoeg aan een krediet. Een soort lening dus, die je terugbetaalt binnen een bepaalde vooraf afgesproken of opgelegde termijn. Als de kans groot is dat de activiteit in kwestie verlieslatend is, sta je voor andere opties. Ofwel tracht je ze zelf te financieren vanuit andere inkomsten of je eigen kapitaal, of je tracht een gulle gever te vinden, de kosten te verkleinen of subsidies aan te vragen.

Als je over voldoende eigen kapitaal beschikt, stelt er zich uiteraard geen probleem. Door volledige zelf-financiering heb je het voordeel dat je 100 % controle hebt over het project en je aan niemand rekenschap moet afleggen. Keerzijde hiervan is natuurlijk dat je als enige alle risico’s draagt.

Moet je toch extern geld gaan zoeken, dan vind je hieronder enkele opties.

- 10 -

1. VOORBEREIDING

Lenen • Een ‘gewone lening’: ga geld lenen bij vader, moeder, vriend, tante, nonkel of bij de buurman met de Ferrari. In zo een lening spreek je af welk bedrag je leent, op welke termijn je die lening zal terug betalen, wanneer de terugbetaling zal starten, hoe die zal verlopen (in één keer of in schijven) en of er een vergoeding tegenover staat (een rente). Om het helemaal officieel te maken en onder het motto ‘zakelijke dingen moet je zakelijk regelen’ zet je er best ook de datum en de plaats bij waarop de overeenkomst werd gesloten, de namen van de mensen tussen wie de overeenkomst werd gesloten én de vermelding ‘gelezen en goedgekeurd’.

• Winwinlening: de winwinlening is een maatregel van de Vlaamse overheid die particulieren moet stimuleren om geld uit te lenen aan kleine of middelgrote ondernemingen met een fiscaal gunstige maatregel. Om als ‘onderneming’ in aanmerking te komen voor deze regeling is het voldoende dat je bent aangesloten bij een sociale kas voor zelfstandigen of dat je ingeschreven bent bij de kruispuntbank voor ondernemingen.

Het is dus mogelijk om als zelfstandige muzikant of vzw te profiteren van deze gunstige voorwaarden. De winwinlening maakt het mogelijk om bij vrienden, familieleden of andere gulle gevers een lening aan te gaan tot € 50.000 per kredietgever over een looptijd van acht jaar en een interestvoet van minimum 1,125 en maximum 2,25 %. De kredietgever krijgt in de plaats recht op een jaarlijks belastingkrediet van 2,5 % op het openstaande kapitaal en eventueel een fiscale recuperatie als je het bedrag niet kan terugbetalen (bijvoorbeeld bij faillissement). Er zijn een aantal voorwaarden voor de winwinlening, zo moet ze schriftelijk worden vastgelegd en moet je een exemplaar van de akte laten registreren bij de Participatiemaatschappij Vlaanderen. Alle documenten en meer info vind je op pmvz.eu/winwinlening.

- 11 -

• Crowdfunding: steeds meer artiesten gaan de uitdaging aan om zelf de nodige fondsen bijeen te sprokkelen voor hun (opname)projecten. Rechtstreeks naar je fans stappen – ofte crowdfunding – is hierbij de nieuwe buzz. Hier zijn verschillende vormen mogelijk van een simpele voorkoopactie tot een systeem waarbij een fan een ‘aandeel’ koopt in de artiest en alles tussenin. Bij een zuiver presale-model verkoop je je cd op het moment dat je hem nog moet beginnen maken.

Het geld dat je zo ophaalt, dient om alle kosten te betalen en van zodra de cd klaar is, krijgen diegenen die hem al kochten hun (gesigneerde) exemplaar opgestuurd. Bij een ‘aandeelhouderssysteem’ heb je meer investeerders nodig, die elk een iets kleiner bedrag inleggen, maar waarbij zij een aandeel krijgen in de winst / omzet die met de cd gerealiseerd wordt.

Bij de laatste lichting crowdfundingplatformen tenslotte – zoals het Belgische Hello crowd!, Kickstarter.com, Indiegogo.com of KissKissBankBank – vraag je je fans om geld te doneren voor een vooraf bepaald project en in return kan je een waaier aan producten als return aanbieden gaande van stickers, cd’s of merch tot een persoonlijke fan-ervaring voor de gulste mecenassen, afhankelijk van de omvang van de donatie. Je fans om steun vragen, kan een effectieve manier zijn om een project te financieren, maar hou er rekening mee dat een succesvolle crowdfunding campagne heel wat toewijding vraagt. Er is immers zoveel concurrentie als om het ophalen van centjes gaat, dat je een ijzersterke strategie nodig hebt om in het oog te springen en de geldbeugels te openen. Creativiteit en goede promotie zijn hier de sleutelwoorden! Denk ook goed na waarvoor je crowdfunding wilt inzetten: je fans zullen je misschien graag willen steunen, maar zeker niet elke week. Hou er dus rekening mee dat het na één keer misschien gedaan is en zorg dat het dan ook meteen raak is!

• Kunstenaarstoelage van de Vlaamse Gemeenschap: een kunstenaarstoelage is een overbruggingskrediet aan kunstenaars.

- 12 -

1. VOORBEREIDING

Alleen de kunstenaars zelf (als natuurlijke persoon) kunnen zo’n toelage aanvragen. De toelage bedraagt maximaal € 15.000 en moet binnen de vijf jaar kunnen worden terugbetaald. Deze toelage is een renteloze lening, wat het uitermate interessant maakt. Een van de voorwaarden is wel dat je een professionele kunstenaar bent. Dat wordt echter niet verder gedefinieerd. Je moet er zelf de bewijslast voor aandragen door middel van een loonstrookje, flyers, etc. Als popartiest zou dat bijvoorbeeld kunnen gebeuren via de C4’s die je krijgt wanneer je via een interimbureau werkt. Verder moet je aangeven welke kosten je (op dat moment) niet zelf gefinancierd krijgt en hoe je die zal kunnen terugbetalen binnen de gevraagde termijn. De terugbetaling verloopt in principe in maandelijkse schijven en moet ten laatste zes maanden na de storting van het krediet starten. Bij de beoordeling wordt géén artistiek oordeel geveld.

Er wordt wel gekeken of het een professionele kunstenaar is die de aanvraag indient en of er een artistieke finaliteit is. Meer info op kunstenerfgoed.be/kunstenaarstoelage.

• Dossier bij CultuurInvest: via CultuurInvest kunnen Vlaamse ondernemingen een aanvraag indienen om een achtergestelde lening tot € 300.000 te bekomen. De aanvraagprocedure bij CultuurInvest verloopt steeds volgens een vaste procedure. Het startpunt is het ondertekenen van een ‘aanmeldingsovereenkomst’. Daarin wordt bijvoorbeeld de vertrouwelijkheid van de aanvraag afgesproken. Pas na het tekenen van die overeenkomst kan het elektronische aanvraagformulier ingevuld worden. In dat formulier reik je alle basisgegevens aan van het project, de activiteit of de onderneming waarvoor je extra kapitaal zoekt. Hierop volgt een kennismakingsgesprek en een uitvoerige analyse van het risico van de investering. Daarbij wordt met alle financiële, organisatie-eigen, en markteigen aspecten rekening gehouden en zo gedetailleerd mogelijk onderzocht wat het te verwachten resultaat zal zijn. Op basis van deze gegevens kan een

- 13 -

voorwaardelijk aanbod gedaan worden door CultuurInvest.

Als de aanvrager zich daar akkoord mee verklaart, wordt het voorgelegd aan het investeringscomité. In dit comité zitten niet zozeer sectorspecialisten maar wél accountants die de financiële aspecten inschatten. Dit investeringscomité beslist autonoom of er al dan niet geïnvesteerd wordt. De lat ligt bij CultuurInvest steeds hoog. Het moet gaan om een heel degelijk dossier met een maximale kans op winst. Meer info op pmv.eu.

Subsidies Je kan niet voor alles subsidies krijgen, laat dat vooral duidelijk zijn. Maar binnen je muzikaal traject zijn er zeker een aantal opties die interessant kunnen zijn. Er zijn verschillende mogelijkheden en bevoegde instanties om subsidies aan te vragen. Alle subsidiemogelijkheden die er bestaan hier op een rijtje zetten is quasi onmogelijk. In de eerste plaats is het zo dat er bij verschillende departementen een ingang gevonden kan worden voor subsidies. Voor muzikanten en muziekondernemers liggen de belangrijkste opties bij het departement Cultuur.

In 2013 werd het nieuwe kunstendecreet gestemd door het Vlaams parlement. Vanaf eind 2015 verlopen de dossiers volgens dit decreet. Voor artiesten jonger dan 25 jaar zijn er ook nog een aantal mogelijkheden binnen Jeugd. Wat je daarnaast zeker ook moet onderzoeken, zijn de lokale mogelijkheden. Heel wat gemeenten en provincies hebben immers ook subsidies waar je mogelijks voor in aanmerking komt. Het Forum voor Amateurkunsten heeft een handige subsidiewijzer op amateurkunsten.be waar je per provincie kan zoeken op mogelijke subsidies.

• Projectsubsidies binnen het Kunstendecreet. Deze subsidievorm kan zowel aan natuurlijke personen als aan rechtspersonen worden gegeven. Is jouw band dus gevestigd als vzw, dan kan je in die vorm subsidies aanvragen, maar

- 14 -

1. VOORBEREIDING

ook zonder organisatievorm kan je de subsidie aanvragen als muzikant. Ook als niet-Belgische kunstenaar of organisatie kom je in aanmerking zolang je aanvraag een link heeft met de Vlaamse gemeenschap. Een project kan theoretisch alles zijn: een creatieproject, organiseren van workshops, opstart van een managementkantoor of zelfs een concerttournee in binnen- of buitenland. Deze subsidieaanvraag is in tegenstelling tot de werkingssubsidies wel beperkt in tijd en doelstelling, een project kan zich uitstrekken over meerdere jaren met een maximum van 3 jaar. Je kan een aanvraag voor een projectsubsidie indienen op drie vaste data per jaar, zijnde 15 januari, 15 mei en 15 september.

Ook een opnameproject valt binnen het nieuwe decreet onder de ‘Projectsubsidies’. Zo kan je dus een subsidie aanvragen voor de opnames en de release van je album. Geef zeker een duidelijke omschrijving van de manier waarop de distributie en promotie zal verlopen. Ook de artistieke waarde van jouw project is van belang. Geef dus ook wat uitleg bij de plaats van jouw band binnen het muzieklandschap, de artistieke cv van de bandleden, de producer, de studio enzovoort.

• Werkingssubsidie binnen het Kunstendecreet. Deze vorm van subsidie dient voor organisaties die beschikken over een rechtspersoonlijkheid met een niet-commercieel karakter. Je moet daarnaast gevestigd zijn in Vlaanderen of Brussel. Deze subsidie wordt gegeven voor een periode van 5 jaar. Het gaat dus om organisaties waarbij de aard van de werking gebaat is bij een meer continue steun. Bands, dj’s of producers zullen maar zelden in aanmerking komen om op deze manier subsidies te ontvangen.

Doorgaans is het interessant om eerst enkele succesvolle projectsubsidies af te ronden vooraleer te proberen om een werkingssubsidie binnen te halen.

• Beurzen binnen het Kunstendecreet. Een aanvraag voor een beurs kan voor korte of lange termijn (max. 3 jaar). Beurzen

- 15 -

kunnen enkel gegeven worden aan individuen. Opnieuw moet je artistieke bezigheden betrekking hebben op de Vlaamse gemeenschap. Beurzen laten je toe om nieuwe wegen te verkennen en ideeën te ontwikkelen, dit kan indirect eventueel gelinkt worden aan de creatie van nieuwe nummers of opnames. De kortlopende beurs is er zowel voor jonge, ‘nieuwe’ kunstenaars als reeds erkende kunstenaars. De meerjarige beurs is echter enkel voor die laatste categorie kunstenaars weggelegd.

Alle aanvragen die in het kader van het Kunstendecreet worden ingediend verlopen sinds midden 2015 via KIOSK, een online module waar je heel het project kan voorbereiden en opvolgen. Meer info en een uitgebreide handleiding vind je op kunstenerfgoed.be.

Tips voor subsidiedossiers Elke subsidiemogelijkheid kent eigen criteria, deadlines, indienwijze, aanvraagformulieren en commissies. Zorg dat je steeds goed weet waaraan je begint. Al te snel knippen en plakken uit dossiers die je vroeger indiende, zorgt er vaak voor dat je niet professioneel overkomt en je eigen kansen verpest. Probeer ook steeds realistisch je kansen in te schatten. Het heeft geen zin dagen te werken aan een dossier voor een subsidie waarvoor je vrijwel zeker geen kans maakt. En verder kunnen we je enkel succes en een gunstige stand van de planeten toewensen.

1.2.2. DE UITGAVEN Maak een goeie begroting Als je beslist hebt dat je zover bent om je muziek op te nemen en uit te brengen, dan kan je maar best even een rekenmachine zoeken en een deftige begroting opstellen. Het laatste wat je wil, is je zuurverdiende spaarcenten investeren in een project dat niets opbrengt. Maar je moet ook realistisch zijn: met platen verkopen valt de jongste jaren steeds minder geld te verdienen. Een goede begroting helpt je wel om op elk

- 16 -

1. VOORBEREIDING

moment te weten waar je aan toe bent: ben je bijna uit de kosten, maak je al winst of zit je nog in de rode cijfers?

Hoe het financiële plaatje eruit ziet, hangt natuurlijk sterk af van welk soort muziek je maakt, hoe je je productie wil aanpakken, etc.

Een producer die in zijn slaapkamer fantastische techno maakt, zal normaal minder productiekosten hebben dan een poprockband die een retrosound wil creëren en dus een studio moet afhuren met vintage analoog opnamemateriaal. En het spreekt voor zich dat een cd- of vinylrelease (veel) meer geld kost dan een plaat die enkel via Bandcamp, iTunes of Beatport wordt verspreid. En ook: sluit je een bepaalde deal (bv. met een platenfirma, distributeur of promodeal), dan weet je dat je de koek moet verdelen en een deel van je inkomsten moet afstaan. Daar staat meestal wel tegenover dat je de kosten niet (volledig) zelf moet investeren.

Op onze site vind je een Excel-bestand waarmee je een handige tool in huis hebt om je project te begroten.

Kosten Een begroting is voor elk project, elke band of elke producer anders.

Een productieproces van een release kan je meestal opsplitsen in een aantal onderdelen, dus die neem je best allemaal mee in je rekensommetje. We zetten ze even op een rijtje: 1. Opname en mixing

• Huur studio: als je een studio nodig hebt voor je opnames (bv. omdat je zelf niet over een geschikte ruimte of het nodige materiaal beschikt), hoeveel kost die dan per dag? En hoeveel dagen heb je de studio nodig? Tip: om op je gemak te kunnen werken (zeker als je nog niet veel studio-ervaring hebt) reken je best 1 dag opname en 1 dag mixing per nummer.

- 17 -

• Technicus: soms is er in de dagprijs voor een studio enkel een assistent-engineer inbegrepen en moet de engineer apart betaald worden. Vraag dat zeker na als je verschillende studio’s contacteert. Wat is de dagprijs voor de technicus? En uiteraard heb je die elke dag nodig …

• Producer: als je met een externe producer werkt (zie p. 64), zijn er verschillende manieren om die te vergoeden. Werk je met een vaste fee, dan kan je die zonder problemen in je begroting opnemen. Werk je met een percentage van de royalty’s of auteursrechten, dan wordt dat iets moeilijker. Probeer in elk geval een soort van realistische inschatting te maken van hoeveel de producer je gaat kosten voor het hele project.

• Catering: sommige studio’s bieden spijs en drank aan min of meer democratische prijzen, bij andere sta je zelf in voor je dagelijks potje. Als je lang in de studio zit, kan het cateringbudget al eens aardig oplopen. Vergeet dat dus zeker niet te voorzien in je budget.

2. Mastering

• Studiotijd + technicus: sommige masteringstudio’s vragen een uurprijs, sommige een prijs per track, sommige rekenen zelfs een vaste prijs voor een heel project. Hoe dan ook: check altijd of in de prijs ook een technicus begrepen zit, anders sta je uiteraard nog geen stap verder …

• Extra kosten: kies je voor een fysieke release, dan zal de mastering studio je meestal master cd’s aanleveren. De prijs van die schijfjes wordt normaal gezien doorgerekend aan de klant – jij, dus.

- 18 -

1. VOORBEREIDING

3. Artwork

• Lay-out: huur je een illustrator, ontwerper … in om je artwork te maken? Dan zal je die uiteraard moeten betalen. Je spreekt best een vaste prijs af voor het volledige ontwerp, inclusief een aantal afgeleiden (bv. een Facebook-topbanner, achtergrondafbeelding voor je Twitter-account …). Als je je plaat fysiek wil releasen, zorg er dan voor dat de ontwerper je de bestanden drukklaar aanlevert (zie p. 85).

• Foto’s: wil je professionele foto’s gebruiken, dan moet je rekening houden met enerzijds de prijs van de fotograaf, en anderzijds het feit dat je de hoge-resolutiefoto’s zal moeten afkopen, inclusief auteursrechten. Maak zeker over dit laatste aspect goeie afspraken met de fotograaf.

• Barcode: een barcode is nodig als je je fysiek product in reguliere distributie wil steken. De meeste winkels werken immers met barcodes om hun stock te beheren. Ook het tracken van verkoop voor charts zoals Ultratop kan niet zonder barcode.

Een barcode aanvragen bij GS1 (gs1belu.org) kost je € 72,6 (incl. btw). Met dit soort barcode mag je max. 3 producten lanceren (zie p. 90).

4. Persing

• Glasmaster: wil je cd’s persen, dan is dit een onmisbare stap in het productieproces. Soms rekent de perserij hiervoor een aparte prijs, soms zit de prijs voor de glasmaster vervat in de eenheidsprijs die ze per cd aanrekenen.

• Eenheidsprijs: afhankelijk van welk soort verpakking je kiest, hoe je je artwork wil laten drukken, etc. zal de perserij je een prijs per exemplaar voorstellen. Bekijk goed of alles in die prijs

- 19 -

vervat zit: cd / vinylplaat, hoes, druk artwork, eventuele sticker, sealing …

• Mechanische reproductierechten: zet je SABAM-repertoire op een drager, dan moet je mechanische rechten betalen vooraleer je mag persen. Afhankelijk van de winkelprijs en het aantal exemplaren dat je wil aanmaken, kan dit een serieuze hap uit het budget nemen. Zeker niet vergeten dus (zie p. 99)!

5. Promotie

• Promotor / plugger inhuren: geen betere promo dan professionele promo, natuurlijk. Maak duidelijke afspraken met de promotor over de prijs en wat hij daarvoor precies zal doen.

Reken tussen € 500 en € 1.500 voor een promotiecampagne.

• Affiches / flyers / stickers / …: dit soort drukwerk kost tegenwoordig bijna niets meer, maar kan je wel mooie visibiliteit opleveren. Te lui om zelf affiches te gaan plakken? Je kan perfect een bedrijf inhuren om dat te doen, maar vergeet dan uiteraard niet om die kost mee te budgetteren.

• Advertenties: een kwart- of halve pagina in een magazine of krant is leuk, maar kost vaak handenvol geld. Weeg dus heel hard af of dit soort promotie voor jouw project geschikt is. Een post op social media wat boosten daarentegen moet niet altijd veel kosten en is vaak behoorlijk effectief om je doelpubliek te bereiken.

1.2.3. DE INKOMSTEN Eens je weet hoeveel het ganse productieproces je gaat kosten, kan je ook eens naar de inkomstenkant kijken. Voor welke prijs wil je je tracks / album te koop aanbieden? Als je dat hebt bepaald, weet je meteen ook hoeveel exemplaren je moet verkopen om op z’n minst uit

- 20 -

1. VOORBEREIDING

de kosten te geraken. En als blijkt dat dat aantal totaal onrealistisch wordt, dan kan je in je begroting gaan knippen en besparen of je prijs opvoeren.

Hou er natuurlijk wel rekening mee dat je nooit 100 % van de verkoopprijs krijgt uitbetaald of in je eigen zak kunt steken, behalve als je de distributie volledig zelf in handen houdt (bijvoorbeeld door na shows te verkopen). Bij alle andere vormen van verkoop blijft er wel ergens een percentje plakken. Heb je een deal met een platenfirma, distributeur … dan weet je dat je sowieso maar een deel van de inkomsten zult ontvangen. Onderstaande rekenvoorbeelden maken een en ander duidelijk.

Cd-verkoop We nemen voor het gemak een cd die aan € 10 verkocht wordt in de winkel. Let op: de genoemde bedragen zijn louter illustratief en zullen waarschijnlijk niet 100 % overeen komen met de realiteit, aangezien elke winkel probeert betere voorwaarden te onderhandelen met de distributeur en elke winkel zijn eigen winstmarges hanteert. We gaan hier uit van een winstmarge voor de winkel van 20 % en een distributeur die 30 % voor zichzelf houdt. Werk je zonder distributeur, of heb je een andere verdeling afgesproken, dan zal dat natuurlijk ook gevolgen hebben voor het bedrag dat uiteindelijk in jouw zakken terecht komt.

• Winkelprijs: € 10 (incl. 21 % btw) • Winkelprijs: € 8,26 (excl. btw) • Distributeur ontvangt winkelprijs – 20 % winstmarge = € 6,88 – 21 % btw = € 5,69 (dit is de zgn. Published Price to Dealer of PPD) • Artiest ontvangt PPD – 30 % = € 4,38 (incl. 21 % btw) Als we uitgaan van een productieproces van € 6.500, dan moet deze artiest dus ongeveer 1.480 exemplaren verkopen om break-even te

- 21 -

draaien. Verkoopt diezelfde artiest zijn cd’s na shows voor € 10, dan moet hij er maar 650 verkopen.

Online verkoop Verkoop je je tracks via een van de bekende downloadstores (bv. iTunes), dan zit de verdeling iets anders in elkaar. In dit voorbeeld gaan we uit van een full album dat voor € 9,99 te koop wordt aangeboden. De artiest koos voor Tunecore als aggregator.

• Prijs iTunes: € 9,99 (incl. 21 % btw) • Prijs iTunes: € 8,26 (excl. btw) • Percentage iTunes (winstmarge, mechanisch reproductierecht …) = ca. 30 % • Tunecore ontvangt € 8,26 – 30 % = € 6,35 • Tunecore betaalt 100 % door aan artiest, dus artiest ontvangt ca. € 6,35 per verkocht album. Let wel, je betaalt wel jaarlijks een vast bedrag aan Tunecore om je tracks of album in de stores te krijgen.

Bij een productiekost van € 6.500, moet deze artiest ca. 1.025 volledige albums (zgn. bundled downloads) verkopen om break-even te draaien.

Andere aggregators dan Tunecore hanteren andere percentages die ze doorbetalen aan de artiest. Als die artiest daarenboven ook nog eens bv. een licentiedeal heeft met een platenfirma, gaat er nog eens een flink deel van af.

Bij Bandcamp gaat het er nog iets anders aan toe. Zij houden 10 % van de verkoopprijs voor zich, en aangezien betalingen via PayPal verlopen, houden die ook nog een klein deeltje van de koek (ca 3 % + € 0,20 vaste kosten per transactie). Van een plaat die voor € 5 te koop wordt aangeboden, blijft dus ongeveer € 4,22 over voor de artiest. Let op: als je kiest voor de optie waarbij kopers zelf mogen bepalen hoeveel ze geven, hou er dan rekening mee dat veel van hen (de meeste, waarschijnlijk) jouw plaat gratis zullen downloaden …

- 22 -

1. VOORBEREIDING

En wat dan met Spotify? Spotify betaalt een vrij hoog percentage van al hun inkomsten (reclame, betaalde abonnementen …) door aan de rechthebbenden. Vaak zijn er echter verschillende partijen (labels, etc.) die met een deel van de koek gaan lopen.

De realiteit leert dat Spotify ongeveer € 0,003 à € 0,004 per stream uitbetaalt. Al verschilt dit nog per land (waar de stream gebeurt) en of het door een betalende of freemium gebruiker is. Als de artiest (bv. via Tunecore) zijn nummers zelf aanbiedt in Spotify, krijgt hij daar dus 100 % van. Voor een productie van € 6500 (en ervan uitgaande dat het om een plaat met 10 nummers gaat), moet het volledige album dus 162.500 keer gestreamd worden. Voor de meeste artiesten is dat natuurlijk onhaalbaar, vandaar dat streaming momenteel nog een bijkomende bron van inkomsten is. Inkomsten uit streaming zijn wel nog steeds aan het stijgen, terwijl inkomsten uit downloads stilaan stagneren en terugvallen.

Btw en belastingen Als je je muziek te koop aanbiedt, op welke manier dan ook, dan verdien je daar hopelijk wat euro’s mee. Rijk zal je er waarschijnlijk niet mee worden, maar ook als je gewoon je gemaakte kosten eruit wil halen, moet je toch rekening houden met hoe de fiscus hierover denkt …

• Btw: zoals je misschien wel weet, zit er in de prijs van zowat alles dat je koopt een bepaald bedrag aan btw vervat. Deze moet door de verkoper worden bijgerekend. Dat bedrag aan btw mag je niet zelf houden: het is bedoeld voor de Belgische schatkist, dus je moet dat geld doorstorten. Ook voor de verkoop van cd’s, digitale downloads etc. moet je dus als verkoper in principe 21 % btw aanrekenen.

Om dat te kunnen doen, moet je btw-plichtig zijn, of anders gezegd een btw-nummer hebben. Ben je zelfstandige, heb je een vzw of een vennootschap, dan kan de btw-administratie je zo’n

- 23 -

nummer toekennen (of niet). Voor natuurlijke personen (‘gewone mensen’ die zich niet op een of andere manier georganiseerd hebben) of feitelijke verenigingen kan dat niet. Dus: verkoop je na je optreden cd’s, maar kan je geen btw-nummer krijgen, dan bevind je je in een grijze zone. Langs de ene kant moet je die 21 % btw doorstorten, langs de andere kant is dat onmogelijk als je geen btw-nummer hebt.

Btw-plichtig zijn of niet is eigenlijk geen keuze. Het is de btwadministratie die op basis van jouw activiteiten zal beslissen of ze je btw-nummer al dan niet activeren. Als je vermoedt dat de btw-plicht ook op jouw activiteiten van toepassing is, ga je best langs het lokale btw-kantoor. Als je btw-plichtig bent (op basis van je activiteiten, bv. cd’s verkopen), maar je omzet op jaarbasis lager ligt dan € 25.000, dan kan je een beroep doen op de ‘kleine ondernemingsregel’, waardoor je geen btw hoeft aan te rekenen op je facturen. Je vermeldt dan ‘Vrijgesteld van btw als kleine onderneming op basis van artikel 56§2 WBTW’. Je kan dan ook geen btw aftrekken van je aankopen.

Als je muziek verkoopt, heb je die muziek uiteraard eerst gemaakt en opgenomen, en daarbij komen al eens wat kosten kijken. Daarom kan het interessant zijn om te kiezen voor een organisatievorm die btw-plichtig is (bv. als zelfstandige, vzw, vennootschap …), omdat je zo de btw die je moet betalen, kan recupereren. Maar btw vraagt ook wat administratie, dus denk best twee keer na voor je hiervoor kiest.

• Royalty’s: als je je muziek verkoopt via een platenfirma, dan zal dat label je een royalty uitbetalen. Die royalty is vrijgesteld van btw als je een natuurlijke persoon bent. Als je vanuit een vzw of andere vereniging zou factureren, geldt die vrijstelling niet.

Ben je vrijgesteld, dan moet je geen btw aanrekenen als het label je om een factuur vraagt, en ook geen btw doorstorten op het bedrag dat je van je label krijgt uitbetaald.

- 24 -

1. VOORBEREIDING

• Belastingen: als je ergens geld mee verdient, dan moet je daarop belastingen betalen. Zo is het ook met de verkoop van je muziek: op de winst die je maakt, zal je belastingen moeten betalen.

Hoeveel belastingen je moet betalen, en hoe je dat moet regelen, verschilt van geval tot geval afhankelijk van de manier waarop je je georganiseerd hebt. Het systeem is namelijk anders voor natuurlijke personen, zelfstandigen, vzw’s en vennootschappen.

Onthoud dit: op alle winsten die op je persoonlijke rekening terechtkomen, moet je personenbelasting betalen. Wil je dat vermijden, dan moet je er ofwel voor zorgen dat er geen winst gemaakt wordt (hou al je bewijsmateriaal van gemaakte kosten goed bij!), ofwel moet je ervoor zorgen dat het geld niet op jouw persoonlijke rekening terecht komt. Dat kan bv. door een vzw of vennootschap op te richten. Veel meer over belastingen lees je op onze site.

Royalty’s worden apart belast aan een verlaagd tarief van 15 %.

Het is aan diegene die de royalty uitbetaalt (het label dus) om die 15 % al op voorhand af te houden en door te storten. Daar moet de uitbetaler ook een fiscale fiche (273S) van opmaken. Deze regeling geldt ook voor uitbetaling aan vzw’s, maar niet voor vennootschappen (bv. VOF, BVBA …), die worden gewoon belast in de vennootschapsbelasting.

Voorbeeld van een voorlopige begroting voor een cd Vooraf Hoeveel cd’s wil je laten persen?

1.000

Aan welke prijs kan je ze verkopen?

€ 10

- 25 -

Opnamekosten

EENHEIDSPRIJS

AANTAL

TOTAAL

Huur studio

€ 350

10

€ 3.500

Technicus

€ 150

10

€ 1.500

Producer

€ 700

1

€ 700

Catering

€ 50

6

€ 300 € 6.000

TOTAAL

Mastering

EENHEIDSPRIJS

AANTAL

TOTAAL

Studiotijd + technicus

€ 75

11

€ 825

Kosten cd’s

€ 15

1

€ 15 € 840

TOTAAL Lay-out

EENHEIDSPRIJS

AANTAL

TOTAAL

Foto’s met gebruiksrecht lay-out

€ 130

2

€ 260

Lay-out drukklaar aangeleverd

€ 500

1

€ 500

Barcode

€ 72,60

1

€ 72,60 € 832,60

TOTAAL

- 26 -

1. VOORBEREIDING

Persing

EENHEIDSPRIJS

AANTAL

TOTAAL

Glasmaster

€ 240

1

€ 240

Cd’s + hoes

€ 0,90

1.000

€ 940

Mechanische rechten (8 % prijs + 6 % btw)

€ 0,80

1.000

€ 800 € 1.980

TOTAAL Promotie

EENHEIDSPRIJS

AANTAL

TOTAAL

Advertenties

€ 350

1

€ 350

Affiches drukken

€ 0,1

1.500

€ 180

Affiches laten plakken

€ 0,4

600

€ 240

Promotor / plugger inhuren

€ 750

1

€ 750 € 1.520

TOTAAL

Berekening break-evenpunt Totale kostprijs van het project

€ 10.340

Break-even is bereikt na verkoop van hoeveel stuks?

€ 1.034

Maximale winst bij uitverkoop stock

€ - 340

Resultaat bij verkoop 200 stuks

€ - 8.340

Resultaat bij verkoop 500 stuks

€ - 5.340

- 27 -

1.3. AUTEURSRECHTEN Tijdens de productie van een release ga je allicht in aanraking komen met auteurs- en naburige rechten. Een kort overzicht van al deze rechten en een woordje uitleg bij de werking van de beheersvennootschappen is hier dus op zijn plaats. Voor meer gedetailleerde uitleg kan je terecht op onze site of in de themapublicatie ‘Auteursrechten & Publishing’.

1.3.1. BESCHERMING VAN DE OPGENOMEN TITELS Auteursrecht ontstaat automatisch, door de creatie van het werk, zonder verdere formaliteiten. Om van deze wettelijke bescherming te kunnen genieten, is een lidmaatschap bij SABAM of andere beheersvennootschap dus niet noodzakelijk. Er is wel een verschil tussen het ontstaan van het auteursrecht en het bewijs ervan. Wil je verhinderen dat anderen auteursrecht claimen op jouw nummers, dan zal je moeten bewijzen dat het inderdaad jouw nummers zijn.

Daarvoor kan je je werk laten opnemen in onlinedepot.be. Dit is een dienst van SABAM die volledig los staat van haar werking als beheersvennootschap. De dienst is gratis, zowel voor SABAM-leden als voor niet-leden. Om effectief een certificaat van registratie te bekomen, zal je nog wel € 30 moeten betalen als je een gratis account hebt. Dit heb je gelukkig enkel nodig in geval van een betwisting. Het depot levert dan een document af waarmee je kan bewijzen dat jij de auteur bent van een bepaald werk. Het depot is 5 jaar geldig, daarna vervalt het of kan het worden verlengd voor 5 jaar. Een verlenging zal je in tegenstelling tot de originele registratie wel € 10 kosten.

1.3.2. AANSLUITING EN AANGIFTE VAN DE WERKEN Als je je toch wilt aansluiten bij SABAM om je auteursrechten te laten beheren, ga je je werken moeten aangeven. SABAM maakt een onderscheid tussen uitgegeven en onuitgegeven werken. Uitgegeven

- 28 -

1. VOORBEREIDING

werken zijn – zoals de benaming aangeeft – werken waarbij je een beroep doet op een uitgever of zelf als uitgever optreedt. In het kader van een eigen-beheerproductie zal je over het algemeen te maken hebben met onuitgegeven werken. Het Algemeen Reglement van SABAM zegt hierover het volgende: “De aangifte van onuitgegeven werken wordt aan de beoordeling van de rechthebbende overgelaten.

Evenwel kan deze laatste geen aanspraak maken op de uitkering van rechten voor de periode voorafgaand aan deze aangifte.” Wil je dus de uitbetaling verzekeren van je rechten als auteur, bijvoorbeeld als je nummers op de radio gedraaid worden, dan ben je genoodzaakt je nummers bij SABAM aan te geven. Dit impliceert meteen dat je je ook als lid bij SABAM zal moeten aansluiten. Als er weinig of geen exploitatie van je werken is, dan heeft de aangifte ervan weinig zin.

Lidmaatschap Het lidmaatschap bij SABAM is verbonden aan een aantal voorwaarden.

Ten eerste zal je eenmalig het lidgeld moeten betalen door inschrijving op een ‘maatschappelijk aandeel’. Hierdoor word je vennoot van de CVBA SABAM. Een maatschappelijk aandeel kost € 124, maar je bent niet verplicht dit aandeel integraal te storten. Een gedeeltelijke betaling is ook mogelijk, je betaalt dan slechts één vierde. Het verschil is dat je dan geen stemrecht hebt op de algemene vergaderingen en evenmin verkiesbaar bent voor bestuursmandaten, maar verder heb je alle rechten van een volledig vennoot.

Ten tweede moet je met SABAM een cessieovereenkomst sluiten waarmee je het beheer van je vermogensrechten als auteur aan SABAM afstaat. Dit gebeurt door middel van de “Overeenkomst van aansluiting en fiduciaire afstand”.

Ten derde moet je als auteur van muziekwerken (componist of tekstschrijver) voldoen aan een kwantitatieve voorwaarde: je moet ten minste 5 werken voorleggen of een aantal werken met een gezamenlijke

- 29 -

duurtijd van minstens 15 minuten. Maar niet getreurd als je op basis van deze laatste voorwaarde nog niet onmiddellijk in aanmerking komt voor lidmaatschap: SABAM houdt je dossier zolang in beraad maar verwerkt je werken vanaf de aangifte. De uitbetaling van de uitvoerings- en reproductierechten wordt evenwel nog uitgesteld.

Om lid te worden van SABAM, verzoek je de Dienst Aanvaardingen om je het modelformulier “Aanvraag tot lidmaatschap in hoedanigheid van auteur en opgave van de werken” op te sturen. Dit kan ook online via de e-module. Iedere auteur-componist moet afzonderlijk een aanvraag tot lidmaatschap en aangifte van werken indienen: als groep lid worden van SABAM is niet mogelijk. Je kan je groepsnaam wel opgeven bij je lidmaatschap.

De aangifte Ook als je reeds lid bent van SABAM, moet je individueel aangifte doen van de nummers waaraan je hebt meegewerkt. Als je groep bestaat uit meerdere auteurs of componisten, moet je dus eerst uitvechten welke prestaties aan wie toe te schrijven zijn, zodat hierover geen discussie meer kan bestaan. De aangifte zelf gebeurt best in de e-module onder MyWorx. Als je meerdere componisten en/of auteurs aangeeft, zal iedereen dit eerst moeten goedkeuren vooraleer dit aanvaard wordt.

Uitbetaling van de rechten Naast de inning van auteursrechten, staat SABAM als beheersvennootschap ook in voor de uitbetaling van deze auteursrechten aan de rechthebbenden. Voor de uitbetaling wordt er door SABAM een onderscheid gemaakt tussen enerzijds de “uitvoeringsrechten” en anderzijds de “mechanische reproductierechten”. De uitvoeringsrechten zijn de auteursrechten die verschuldigd zijn als je werk publiek uitgevoerd wordt (live, via radio …)

- 30 -

1. VOORBEREIDING

Mechanische reproductierechten zijn verschuldigd telkens er SABAM repertoire op een drager geperst wordt of bij digitale sales of streams (zie p. 99). Heb je je eigen materiaal geschreven en in eigen beheer uitgebracht, dan is de band tegelijkertijd ‘producent’ en ‘auteur’. Heb je de opgenomen nummers bij SABAM aangegeven (en dus mechanische reproductierechten betaald), dan krijg je die rechten na verloop van tijd weer terug van SABAM onder de vorm van auteursrechten.

Hiervan wordt weliswaar door SABAM een bepaald percentage administratiekosten afgehouden.

1.3.3. NABURIGE RECHTEN Naburige rechten van de uitvoerende kunstenaar Tekstdichters en componisten worden beschermd via het auteursrecht en vertrouwen het collectieve beheer van hun rechten toe aan SABAM. De Auteurswet van 30 juni 1994 heeft een vergelijkbaar beschermingsregime ingevoerd voor uitvoerende kunstenaars. Men spreekt in dit verband over de “naburige rechten” die zij op hun prestaties hebben.

Als uitvoerende kunstenaar lopen je rechten grotendeels gelijk aan de vermogensrechten die de auteurs krijgen op hun werk. Telkens je uitvoering wordt vastgelegd kan je een aantal rechten laten gelden op die productie. Zo hebben uitvoerders ook vermogensrechten in de vorm van een exclusief reproductie-, distributie-, verhuur- en uitleenrecht op hun uitvoering. Daarnaast kunnen ze ook controle uitoefenen op de publieke mededeling van hun werk, met de uitzondering dat ze niet kunnen verhinderen dat hun werk wordt gespeeld door omroepen of op gratis toegankelijke openbare plaatsen (zonder dat er een echte voorstelling plaatsvindt). Denk voor dit laatste aan het gebruik van je muziek in horeca- of handelszaken. Voor deze exploitaties kan je wel aanspraak maken op een vergoeding die geïnd wordt via de Billijke Vergoeding.

- 31 -

Als je bij de opnames sessiemuzikanten inschakelt, moeten er afspraken worden gemaakt. Als uitvoerend kunstenaar hebben ook sessiemuzikanten naburige rechten op hun prestatie, zelfs als die heel miniem is. In sommige gevallen hebben zij als arrangeur zelfs auteursrechten op een song.

Juridisch gezien moeten zij dan ook geraadpleegd worden bij de verdere exploitatie van de plaat, bv. als je een licentiecontract tekent. Aangezien je na de opname misschien geen contact meer hebt, kan je zulke situaties beter vermijden.

In veel gevallen wordt daarom overeengekomen dat de gastmuzikant afstand doet van zijn naburige rechten ten voordele van de groep.

Om nare discussies achteraf te vermijden, kan je best de afspraken op voorhand vastleggen in een overeenkomst met bepaling van de vergoedingswijze (flat fee of royalty), welke rechten worden overgedragen etc.

In de praktijk komt het er vooral op neer dat je als uitvoerend artiest een vergoeding kunt krijgen als er opnames worden gebruikt waarop jij hebt meegespeeld. Om effectief uitbetaald te worden, zal je je wel moeten aansluiten bij PlayRight, de collectieve beheersvennootschap voor alle uitvoerende kunstenaars. Als muzikant zal je voor live shows geen vergoeding kunnen krijgen via PlayRight, maar enkel als je opvoering wordt vastgelegd / opgenomen. De vergoedingen voor uitvoerende kunstenaars volgen dus enkel uit volgende vormen van gebruik: kopieën voor eigen gebruik, de billijke vergoeding, uitzending via de kabel en commerciële en openbare verhuur.

Naburige rechten van de producent Als je een eigen label hebt, of je brengt je muziek uit in eigen beheer, kan je ook naburige rechten hebben als producent. Je krijgt als producent enkel rechten als het gaat om de eerste vastlegging van muziek of films.

- 32 -

1. VOORBEREIDING

Je krijgt dus geen naburige rechten voor het uitbrengen van compilaties van eerder verschenen werk.

Voor het toekennen van de nevenrechten voor producenten is het van belang wie er eigenaar is van de master of moederband van de opnames.

Breng je een plaat uit in eigen beheer, dan ben je zelf de masterowner.

Werk je samen met een platenfirma, dan hangt het masterownership sterk af van de specifieke overeenkomst die je met een platenfirma kan hebben. In theorie is degene die de opnames bekostigd heeft meestal de eigenaar van de mastertapes.

De naburige rechten voor de producent lopen volledig gelijk met die van de uitvoerende artiest. Voor de inning en verdeling van naburige rechten voor de producent kan je een beroep doen op SIMIM. Deze beheermaatschappij zal dan, naar analogie met PlayRight of SABAM, een aantal vergoedingen voor jou gaan innen.

Om je aan te sluiten bij SIMIM zijn er twee mogelijkheden: • Je sluit je aan als mandaatgever: je geeft aan SIMIM het mandaat om de collectief beheerde rechten voor jouw rekening te innen.

Zo’n aansluiting als mandaatgever is volledig gratis en daar zijn voor de rest ook geen voorwaarden aan verbonden.

• Je sluit je aan als vennoot: in dat geval dien je eenmalig een aandeel van € 1.250 te kopen. Om toegelaten te worden als vennoot moet je voornaamste activiteit (als natuurlijk persoon of bedrijf) de productie van fonogrammen zijn. In de afgelopen 5 jaar moet je minstens 50 muziekopnames te hebben geproduceerd (of er rechthebbende van te zijn). Een aanvraag om vennoot te worden moet ook worden goedgekeurd door de raad van bestuur van SIMIM. Het enige verschil tussen een vennoot en een mandaatgever is dat een vennoot stemrecht heeft op de jaarlijkse algemene vergadering en kandidaat kan zijn bij de tweejaarlijkse verkiezingen van de raad

- 33 -

van bestuur. Voor de rest hebben vennoten en mandaatgevers precies dezelfde rechten en plichten. Met vragen over het lidmaatschap kan je terecht bij simim@simim.be.

SIMIM int en verdeelt de rechten voor deze vormen van gebruik: billijke vergoeding, kopieĂŤn voor eigen gebruik, leenrecht, doorgifte via de kabel, vergoeding voor achtergrondmuzieksystemen, gebruik op het internet en reproductie voor TV.

- 34 -

2. OPNEMEN

2. OPNEMEN 2.1. HOMERECORDING 2.1.1. DEMO’S ALS VISITEKAARTJE EN PROFESSIONELE THUISOPNAMES Misschien sta je voor je allereerste opname-ervaring of misschien ben je je derde full album aan het voorbereiden, demo’s kunnen in elk stadium van je carrière interessant zijn. En met de huidige mogelijkheden is het behoorlijk gemakkelijk om thuis zelf aan de slag te gaan!

Hardware en software Geluidskwaliteit vormt in dergelijk geval geen struikelblok: in eerste instantie gaat het om de contouren en de algemene sfeer van de muziek. Je aanpak zal er dan ook op gericht zijn zo veel mogelijk zo volledig mogelijk te registreren, zonder dat je je druk hoeft te maken om technische aspecten. Een laptop heeft alle voorzieningen daartoe al aan boord: een ingebouwde microfoon en een toepassing waarmee je het inkomend signaal kan opnemen en weergeven. Leg je computer voor anker op een plek in je ruimte met een bruikbare globale balans (vertrouw daarbij gerust op je oren) en je kan de volgende uren vertederd toekijken hoe zich op het scherm een prachtige golfvorm ontvouwt terwijl je de sterren van de hemel speelt.

Voor wie intussen oud genoeg is om zich de onvolprezen cassetterecorder te herinneren: de meeste softwarepakketten laten je toe snel markeerpunten te plaatsen tijdens de opname zelf. Die kunnen je behoorlijk wat tijd besparen wanneer je naderhand een bepaalde passage probeert terug te vinden. Mac-gebruikers krijgen met Garageband gratis en voor niets een volwaardig muziekprogramma

- 35 -

bij hun computer; het al even kosteloze Audacity vormt een prima tegenhanger voor wie in een Windows- of Linuxomgeving werkt. Ook erg interessant is Cockos Reaper, een zeer betaalbare toepassing die de gevestigde namen in het DAW-landschap naar de kroon steekt. Als je over wat meer budget beschikt kan je kijken richting Apple Logic Pro, Avid Protools, Steinberg Cubase of Ableton Live, enkele van de veel voorkomende applicaties in opnameland, elk met zijn eigen sterktes en zwaktes.

Ook de meeste courante smartphones en tablets zijn inmiddels uitstekend uitgerust voor basisopnames. Hier gelden overigens dezelfde regels: bij strategische plaatsing van het toestel leveren de ingebouwde microfoon(s) en de standaard app voor spraakopnames alvast meer dan aanvaardbare resultaten op. Voor het spreekwoordelijke stapje hogerop staat er je een brede waaier apps ter beschikking. Een externe microfoon (vaak een opklikmodel) levert je meer detail op in je opname en de mogelijkheid om in stereo op te nemen.

Ten slotte kan je nog je toevlucht nemen tot een videocamera of een draagbare recorder met flash-geheugen. Beide soorten apparaten zijn specifiek ontworpen in functie van genuanceerde geluidsopnames en bieden dan ook een stevige basis op het niveau van de hardware en uitgebreide mogelijkheden om externe apparaten (interfaces, microfoons …) aan te sluiten.

No mix, no fix?

De essentie van deze aanpak bestaat erin dat je de algemene klank van de uitvoering opneemt. Daarin schuilen meteen ook de voornaamste beperkingen. Ten eerste heb je geen vat op individuele elementen in de opname, ten tweede kan je met één microfoon niet méér opnemen dan wat er te horen valt. Je moet, met andere woorden, zelf voor je balans zorgen. Dat mag vanzelfsprekend lijken voor een singer-songwriter die zichzelf begeleidt op gitaar, maar bij heel wat bands komt er daarvoor de nodige versterking aan te pas. Er valt dan wel wat voor te zeggen om uit

- 36 -

2. OPNEMEN

te gaan van je vertrouwde podium- of repetitiebezetting en de opname te maken aan de hand van een strategisch geplaatste (zaal)microfoon.

Als je gewend bent alles te versterken via een PA-systeem, kan je overwegen de outputs van de mengtafel als bron te gebruiken.

Gebruik je de computer als steun en toeverlaat voor alles wat met muziek te maken heeft, configureer je setup dan zodanig dat je gemakkelijk een algemeen audiospoor kan laten meelopen. In de meeste programma’s kan je zonder veel moeite de globale output van het systeem naar een specifieke opnamebestemming leiden.

Tot dusver hebben we het belang van een ongedwongen, transparant opnameproces in de verf gezet. Naarmate je hogere eisen stelt aan de technische aspecten van je resultaat, moet je meer delen van het proces mee in overweging nemen. Enerzijds bepaalt de kwaliteit van het signaal bij de bron heel sterk de uitkomst van je opname. En anderzijds levert een doordachte aanpak van de opnamesessie zelf je een optimale bewegingsvrijheid op in de nabewerkingsfase. En dan schuiven we onvermijdelijk op richting de studio-aanpak.

2.2. STUDIO RECORDING 2.2.1. DE VOORBEREIDING De juiste studio kiezen De eerste vraag die je je kan stellen is: heb je wel een studio nodig voor je opnames? De voorbije vijftien jaar is de markt van de muziektechnologie immers heel snel gedemocratiseerd. Iedereen die thuis een PC of Mac, een microfoon en een geluidskaart heeft, kan eigenlijk aan de slag in zijn eigen ‘opnamestudio’. Je moet dus helemaal niet op zoek naar een opnamestudio, je kan gewoon zelf aan de slag in je slaapkamer. Of toch niet? Zoals zo vaak ligt de waarheid ergens in het

- 37 -

midden. Bepaalde dingen kan je zeker thuis opnemen, maar er zijn twee factoren waar je steeds rekening mee moet houden: • Akoestiek: de klank van bepaalde instrumenten wordt grotendeels bepaald door de ruimte waarin ze bespeeld worden.

We denken dan in de eerste plaats aan drums, maar ook aan piano, akoestische gitaar, strijkers … Voor opnames van deze instrumenten moet de akoestiek van de opnameruimte aangepast zijn aan het instrument. Daarvoor kan je het best terecht in een aangepaste opnamestudio. Andere instrumenten zoals elektrische gitaar, synths … hebben niet per se een akoestiek nodig dus die partijen kan je eventueel thuis opnemen.

• Vakmanschap: je mag de beste apparatuur en instrumenten van de wereld ter beschikking hebben, als je er niet mee kan werken, ben je er niets mee. De opnamemarkt mag dan wel een stuk toegankelijker geworden zijn, skills zijn nog steeds even belangrijk als pakweg tien jaar geleden en dat koop je niet zomaar in de MusicStore. Als je niet zelf over de nodige ervaring bezit, is de keuze van de engineer dus een zeer bepalende factor.

Sommige studio’s werken vast met een aantal engineers of producers en ook omgekeerd hebben de geluidsmannen vaak hun geliefde studio’s of materiaal. De combo engineer – studio is dus een niet te onderschatten factor! Het is niet altijd gemakkelijk om vakmanschap goed in te schatten, maar begin eens door te kijken met wie andere groepen met een goede opname hebben samengewerkt. En als je het budget hebt, moet je zeker niet te bescheiden zijn om eens internationaal rond te vragen. Een nee heb je, een ja kan je krijgen.

Er zijn verschillende personen die je kan inschakelen om je plaat op te nemen of naar een hoger niveau te tillen. De typische engineer is de persoon die weet waar je de micro’s moet plaatsen om de juiste sound te krijgen, meestal zit die ook achter de knoppen tijdens het opnemen. Ook daar komt immers wat

- 38 -

2. OPNEMEN

vakkennis bij kijken om het signaal zo zuiver mogelijk op te nemen. Later kan deze persoon zich ook over het mixproces buigen; je kan er voor kiezen om daar een andere mixingengineer voor in te schakelen, maar meestal gebeurt dit door dezelfde persoon. Als je ook op zoek bent naar songtechnisch advies tijdens (of voor) de opnames, dan moet je op zoek naar een producer. Sommige producers kunnen ook de technische kant opvolgen en omgekeerd, dus budgetgewijs kan het interessant zijn om iemand te zoeken die van meerdere markten thuis is.

Vandaag is het heel belangrijk om aan het eind van je opnames een kwaliteitsproduct te hebben. De concurrentie op de muziekmarkt is tenslotte groot. Om je slaagkansen te vergroten en een publiek op te bouwen, kun je dus maar beter zorgen dat je demo, ep of album beter of minstens even goed klinkt dan die van anderen. Probeer niet per se om alles zelf te doen, maar laat je adviseren en begeleiden door een professionele producer of engineer die ervaring heeft. Het zou zonde zijn om er al je energie in te steken en achteraf een halfslachtig resultaat te hebben.

Succescriteria Welke studio, welke producer, welke engineer … is nu het meest geschikt? Om hierin de juiste keuze te maken moet je je vooral afvragen wat je nodig hebt om tot een vette productie te komen. Hierbij kan je ruwweg drie criteria hanteren: • Muzikaal / creatief aspect. Dit is misschien wel het belangrijkste criterium. De studio moet een plek zijn waar je als band op je best bent en een topperformance kan neerzetten. Dit heeft te maken met de manier waarop je gaat opnemen: ben je als band het sterkst wanneer jullie samen live spelen of ben je meer op je gemak als je één voor één je partijen opneemt en daarna gaat knutselen en knippen / plakken? Dit heeft een invloed op

- 39 -

je studiokeuze. Als je allemaal samen live wil spelen, dan moet de opnameruimte groot genoeg zijn of moeten er verschillende opnameruimtes zijn waarbij de bandleden visueel contact hebben. Als iedereen zijn partijen apart gaat inspelen, dan volstaat een studio met een kleinere opnameruimte. Of misschien wordt het wel een mengvorm: een studio met een grote opnameruimte om basistracks (drums, bas, gitaar) in te spelen en daarna een kleinere studio voor overdubs, vocals … Een ander luik van het muzikaal / creatief aspect is je instrumentarium.

Zoals hierboven vermeld worden bepaalde instrumenten meer beïnvloed door de akoestiek van een ruimte dan andere. Als je bijvoorbeeld drums moet opnemen, dan zoek je beter een studio met een grote opnameruimte en een leuke akoestiek. Neem je daarentegen een hiphopplaat met geprogrammeerde beats op, dan heb je misschien helemaal geen grote opnameruimte nodig.

• Geluidstechnisch aspect: hier moet je je de vraag stellen hoe je plaat moet gaan klinken. Wil je een ruwe sound en de energie van een liveconcert, zoek dan een studio met een grote opnameruimte waar je met de hele band tegelijk in één ruimte kan spelen. Of wil je net een heel cleane, gepolijste plaat? Dan is een studio met meerdere ruimtes, waar je de verschillende instrumenten akoestisch van elkaar kan gaan scheiden, misschien meer je ding.

• Een ander geluidstechnisch aspect is de gewenste klankkleur.

De mengtafel, microfoons en outboard gear (randapparatuur) van een studio creëren samen met de sound van de instrumenten een bepaalde klankkleur. Analoge apparatuur klinkt bijvoorbeeld heel anders dan digitale apparatuur. Vaak wordt de voorkeur gegeven aan analoge apparatuur omdat deze een “warmere” klank heeft en meer karakter aan een klank geeft dan digitale apparatuur.

Denk maar aan een vintage Neve of API mengtafel uit de jaren zeventig. Toch heeft elk voordeel zijn nadeel. Oude analoge

- 40 -

2. OPNEMEN

apparatuur is minder betrouwbaar en je kan er ook geen settings in opslaan of recallen. Dat heeft zijn invloed op de worklfow.

• Logistiek aspect: dit speelt natuurlijk ook mee in je studiokeuze. Sommige bands kiezen er bijvoorbeeld voor om naar een studio in het buitenland te trekken. Soms is dat om met een bepaalde producer samen te werken of om in de vibe van een legendarische studio (Sound City, Abbey Road …) op te nemen.

De logistieke organisatie ligt natuurlijk een stuk moeilijker als je naar een buitenlandse studio wil: hoe krijg je al je backline daar? En is het budgettair haalbaar? Als je beslist om in België te blijven heb je ook een mooi aanbod aan studio’s waarin je terecht kan. Stel jezelf de vraag wat het handigst is: een residentiële studio waar iedereen overnacht en je 24/24 u kan opnemen of een studio dichtbij huis. Het één heeft als voordeel dat je als band 24/24 u in dezelfde vibe zit en volledig voor je opnames kan gaan, terwijl de andere optie logistiek natuurlijk eenvoudiger ligt.

• Nog logistiek (maar eigenlijk een mix van alle bovenstaande criteria) is de keuze voor een bepaalde backline. Misschien ben je op zoek naar een heel typisch orgel- of versterkergeluid, of wil je je zang opnemen met een bepaalde microfoon. Sommige studio’s hebben bepaalde instrumenten of gear staan of kunnen voorzien wat je wil. Andere kunnen of willen dat dan weer niet, meestal omdat ze een lage(re) prijs vragen voor de studiohuur.

De backline en het voorhanden zijnde materiaal kunnen dus een belangrijke factor zijn, maar hou zeker ook rekening met het beschikbare budget.

Er zijn dus heel wat factoren die een rol spelen bij het kiezen van de juiste studio. Het allerbelangrijkste voor goede opnames is natuurlijk dat je je er als muzikant goed voelt, zodat je in een goede vibe aan je opnames kunt werken.

- 41 -

2.2.2. HET OPNAMEPROCES Wat gebeurt er tussen het moment dat je de studio betreedt en het moment waarop de laatste opnames worden afgerond? We geven een beknopte samenvatting van de verschillende fases van het opnameproces.

Preproductie Wat veel mensen niet weten: de belangrijkste fase in het opnameproces is misschien wel die vóór je de studio intrekt. Zorg ervoor dat je op alle vlakken klaar bent voor de opnames beginnen. Zijn je instrumenten wel in orde? Check de snaren van je gitaren, drumvellen, lampen in je versterkers, batterijen in je pedaaltjes … Je zult zien: Murphy is nooit veraf en wat je net niet checkte, loopt gegarandeerd fout en zorgt voor tijdverlies en frustratie in de studio. Naast de broodnodige technische check-up is de preproductie ook de periode bij uistek om je songs zelf op punt te stellen. Welke sound wil je voor elk nummer? Staat die bridge daar wel op zijn plaats? Welk tempo wil je aanhouden? etc. Al die vragen los je best op vóór je de studio in duikt. Omdat je daar natuurlijk heel ver in kan gaan, kan de preproductie fase ook best een hele tijd in beslag nemen. Maar eigenlijk is dit het belangrijkste stuk van het opnameproces, dus je mag er gerust je tijd voor nemen.

Set-up De eerste stap wanneer je gaat opnemen is de opstelling. Samen met de producer en/of engineer bepaal je waar iedereen zich opstelt in de opnameruimte(s). Hierbij speelt natuurlijk de akoestiek een rol, maar ook het comfort van de band. Als het mogelijk is, heb je het best visueel contact met de andere bandleden. Ook de algemene klank die je zoekt, speelt hierin mee. Wil je een live feel, dan stelt de volledige band zich vaak op in één ruimte. Wil je een gepolijste, cleane sound, dan probeer je beter om zo weinig mogelijk overspraak te hebben tussen de verschillende instrumenten. We spreken van overspraak als een

- 42 -

2. OPNEMEN

microfoon bij één instrument ook het signaal van een ander instrument opneemt.

Wees ook niet té bang van overspraak. Overspraak kan ook leuk zijn en karakter geven aan je opname, als ze goed klinkt tenminste.

Micing Eens de opstelling achter de rug is, kan de engineer de instrumenten mic’en. De engineer en producer bepalen dan welke mic het meest geschikt is voor welk instrument en waar die geplaatst moet worden om de gewenste klankkleur te verkrijgen. Laat gerust weten aan de engineer of een mic je belemmert bij het spelen, of als je bang bent om hem te raken tijdens het spelen. Het belangrijkste is dat je comfortabel en ongehinderd kan spelen.

Let wel op dat je steeds ongeveer dezelfde positie behoudt tegenover de microfoon tijdens de opnames.

Gain-structuur en klank maken Nadat de mics geplaatst zijn, komen alle signalen aan op aparte tracks op de mengtafel of rechtstreeks in de computer via een interface. Het eerste wat dan gebeurt, is het opnameniveau afstellen. Aan de hand van preamps worden de microfoonsignalen versterkt zodat ze luid en duidelijk worden opgenomen. Eens dat gebeurd is, kan je de signalen apart gaan beluisteren en verschillende signalen samenvoegen. Dan wordt het vaak duidelijk dat bepaalde microfoons toch niet de gewenste klankkleur geven en worden dikwijls nog microfoons vervangen. In dit stadium wordt dus grotendeels de klank van de opnames bepaald. Naast microfoonkeuze en microfoonplaatsing kan hier ook equalising worden toegepast om storende frequenties weg te werken.

- 43 -

Opname Alle verschillende signalen worden op verschillende sporen opgenomen.

Tegenwoordig gebeurt dit meestal op een digitaal platform met software als Avid Protools, Logic of Cubase. Dit kan echter ook nog steeds analoog, op tape, zoals het in de jaren ’60, ’70 en ’80 al gebeurde. Dit geeft dan weer een andere klankkleur. Er is wel één fundamenteel verschil: wanneer je digitaal opneemt, kun je nadien nog heel veel gaan finetunen. Je kan knippen en plakken, dingen vertragen of versnellen, een valse noot recht trekken etc. Analoge opnames zijn wat ze zijn, je kan er nog weinig aan veranderen.

Editing Na de opname komt er eventueel een fase van editing. In deze fase wordt er geknipt en geplakt. Dit kan om finetuning gaan: een kick of een snare komt net iets te vroeg of te laat en moet wat verschoven worden. Maar de editing kan ook heel ver gaan: als de groove in een bepaald refrein beter zit dan in een ander refrein, dan kunnen alle refreinen in de editing vervangen worden door die ene beste take. Of dat het geheel altijd ten goede komt, is natuurlijk een andere zaak.

Monitormix De ‘monitormix’ is wat je als muzikant in je koptelefoon hoort tijdens de opnames. Neem steeds de tijd om samen met de engineer voor de perfecte monitormix te zorgen. Je performance wordt immers heel sterk beïnvloed door hoe je jezelf en je medebandleden door je koptelefoon hoort.

Punch in, overdubs en guidetrack Tot slot nog iets over 3 belangrijke ingrepen of fases in het opnameproces. Eens de basistracks van een song opgenomen zijn, worden meestal nog twee dingen gedaan. Ten eerste wordt hier en

- 44 -

2. OPNEMEN

daar wat gerepareerd in de basistracks (als daar iets fout zit). Zo kan bijvoorbeeld een baslijntje van twee maten opnieuw ingespeeld worden omdat je denkt dat het beter kan. Dit wordt een punch in genoemd: enkel die twee maten bas worden opnieuw opgenomen en de rest van de oorspronkelijke take blijft behouden.

Daarnaast worden er meestal ook overdubs gedaan. Dat zijn extra lijnen die bovenop de basistracks opgenomen worden. Op die manier bouw je tijdens de opnames een song op, laag per laag.

Eén van de laatste lagen die je toevoegt is meestal de zang. Tijdens de opnames van de basistracks kan de zanger gerust meezingen, dat komt de vibe meestal ten goede. Die zangtrack noemen we een guidetrack.

Het is echter aan te raden om wat extra tijd te voorzien om de zang aan het eind van de opnames op te nemen. De stem is een delicaat instrument en verdient voldoende aandacht. Bovendien is de zang meestal één van de belangrijkste elementen van je song. Let bij deze opnames niet enkel op de klankkleur, maar ook op articulatie, accent, verstaanbaarheid en niet in het minst op het gevoel dat overgebracht wordt.

Als je al deze fases op een goeie manier doorloopt, heb je een grotere kans op een kwaliteitsvolle plaat. Minieme aanpassingen en details waar je vroeger niet op lette, kunnen het verschil maken. Het is natuurlijk een investering, maar die is achteraf meer dan de moeite waard.

Ten slotte nog 10 tips om je opnames tot een goed einde te brengen • Bereid je songs grondig voor. Deze tip lijkt evident, maar vaak wordt er kostbare tijd verkwanseld door in extremis aan de arrangementen te werken in de studio. Je kan dit beter doen in de preproductiefase en de gewonnen tijd gebruiken voor extra overdubs.

- 45 -

• Katers zijn niet oké. Een plaat of demo opnemen is een feest, zeker als je voor de eerste keer de studio in gaat. Maar het is echt geen goed idee om je te goed te doen aan alcohol of drugs of een nachtje door te feesten voor je gaat opnemen. Kom goed uitgerust en gefocust naar de studio. Drink veel water als je zingt en belast je stem niet teveel.

• Zorg dat je materiaal technisch in orde is. Oude snaren en drumvellen klinken dof en plat en halen daarom de opnamekwaliteit naar beneden. Snaren kunnen springen, en een nieuwe vraagt tijd om de juiste spanning te behouden. Batterijen gaan al eens plat. Zorg er dus zeker voor dat je op voorhand je materiaal controleert, of op zijn minst reserveonderdelen bij hebt.

• Ken je sound, maar wees realistisch. Probeer de producer of geluidstechnicus duidelijk te maken hoe je wil klinken. Je kan hiervoor best enkele referenties opzoeken. Wees er wel van bewust dat het onmogelijk is om een exacte kopie te maken van de sound die je hoort op je favoriete cd. Het is bijvoorbeeld quasi onmogelijk om een bepaalde drumklank volledig te reproduceren, tenzij de partij wordt ingespeeld door dezelfde drummer, op dezelfde kit, in dezelfde studio en in exact dezelfde omstandigheden. Vergeet ook niet dat de geluidsbron het meest bepalend is voor de klank. Bijvoorbeeld: een goedkoop Casiokeyboardje zal zelfs met de beste studioapparatuur steeds goedkoop blijven klinken. Hoe beter de geluidsbron, hoe beter de opname.

• Stop op tijd. Een studio-opname is altijd een race tegen de klok. Je wilt zoveel mogelijk kunnen doen binnen de beschikbare tijd. Je moet echter ook weten wanneer te stoppen. Te lang je instrument bespelen, zorgt voor vermoeidheid wat op zijn beurt de performance niet ten goede komt. Ook je gehoor kan vermoeid geraken. Denk dus twee keer na voordat je een

- 46 -

2. OPNEMEN

marathon opname- of mixsessie plant. Als de vermoeidheid toeslaat, haal je doorgaans meer uit je tijd door ermee te kappen en de volgende dag terug te komen.

• Doe geen 100 takes van dezelfde song. Als je na pakweg 10 of 15 takes nog altijd geen goede versie hebt opgenomen van een song, dan is het meestal aangewezen om het nummer even te laten liggen en een andere song aan te snijden. Als je dezelfde song eindeloos opnieuw speelt, zal het op den duur niet meer fris klinken, tenzij er na iedere take een duidelijke vooruitgang wordt geboekt.

• Speel niet steeds op veilig. Sommige muzikanten die in het repetitielokaal of slaapkamer hun instrument als een beest bespelen, veranderen in de studio in bange kwezeltjes. Partijen worden soms afgevlakt omdat er ‘geen fouten gemaakt mogen worden’. Het belangrijkste is echter dat je de ‘vibe’ van in het repetitiekot of eender welke andere vertrouwde omgeving kan reproduceren in de studio. Dit is meestal veel belangrijker dan het willen vermijden van foutjes in de opname. Er zijn natuurlijk wel grenzen, maar doorgaans is het beter om de take te kiezen met het meeste ‘karakter’ in plaats van de take met de minste fouten. Een performance die op veilig is gespeeld, klinkt saaier en vlakker.

• Leg op voorhand de tempo’s vast. De tempo’s leg je het beste vast in de preproductiefase. Zelfs als je niet van plan bent om de zaak met een clicktrack in te spelen, blijft het nuttig om de begintempo’s vast te leggen. Zo vermijd je trouwens ook discussies in de studio over het feit of een song al dan niet sneller of trager moet worden gespeeld.

• Pas op met die clicktrack! Spelen met een clicktrack heeft zijn voor- en nadelen. Als een minder ervaren drummer in het repetitiehok de songs zonder klik repeteert en vervolgens in de

- 47 -

studio alles met klik inspeelt, dan loopt het steevast fout. De drumpartijen zullen minder schwung hebben en braafjes klinken.

Pop- en rocksongs hebben bovendien vaak een natuurlijk tempoverloop. Het tempo mág met andere woorden (lichtjes) stijgen of dalen. Dat is niet per se een fout. Spelen met een clicktrack heeft natuurlijk ook voordelen. De drummer zal steeds in hetzelfde tempo spelen, wat het editen vergemakkelijkt. Hij of zij zal bovendien niet kunnen versnellen of vertragen op plaatsen waar het niet mag. Als je beslist om met clicktrack op te nemen en toch de schwung wilt bewaren, is het voor de minder ervaren drummer enorm belangrijk dat er tijdens de preproductiefase met clicktrack wordt gerepeteerd.

• Laat de ego’s thuis. Jouw gitaar hoeft er echt niet 10 decibel bovenuit te springen om gehoord te worden. De classics zijn bijvoorbeeld de drummers die hun toms steeds maar luider willen horen bij de mix, of de leadgitaristen die vinden dat hun gitaar alles mag overstemmen. Je mag nooit vergeten dat je mixt om het geheel in balans te brengen en niet om de virtuositeit van één van de groepsleden te etaleren, tenzij dit expliciet de bedoeling is. Als de producer of geluidstechnicus daarom vindt dat jouw instrument wat zachter moet staan in de mix, dan is dat geen persoonlijke aanval op jouw eer, libido, of wat dan ook.

Probeer dus altijd in functie van het geheel te denken.

2.2.3. MIXING Een beetje historiek Tot voor 1960 waren opnameproces en mixing één geheel. Wanneer een zanger met zijn orkest in de studio opnam, werd die sessie in één keer op een master gezet. Eerst was dit rechtstreeks op vinyl, later werd er ook op band opgenomen. Opnames en mixing gebeurden met beperkte middelen. Omdat fouten niet konden worden rechtgezet, werden slechte opnames gewoon integraal overgedaan.

- 48 -

2. OPNEMEN

Begin de jaren ’60 kwam daar verandering in door de uitvinding van de multitrack taperecorder. Eerst kwamen 2-, dan 3-, 4-, 8- en uiteindelijk 16- en 24-track multitrack recorders op de markt. Songs werden bovendien niet meer in één keer opgenomen maar in een aantal stappen, waarbij er telkens een deel van de muziek werd toegevoegd. Gaandeweg werden beslissingen uitgesteld die voordien deel uitmaakten van het opnameproces en pas later onder de loep genomen: het mixen was geboren.

Maar wat is ‘muziek mixen’ nu eigenlijk? Kort samengevat zou je kunnen stellen dat muzikale energie bij muziekopnames wordt omgezet naar elektrische energie zodat ze opgeslagen kan worden op tape of op een digitale drager (zoals een harde schijf). De verschillende instrumenten en effecten worden daarbij op twee sporen opgenomen. Mixing komt in diverse branches van de audio-industrie voor, zoals muziekopnames voor cd’s, livemixing bij tv, radio en concerten, mixing voor film, postproductie (bv. voor reclame) etc. Tot zover de theoretische kant van de zaak. Hoe wordt dit proces nu precies aangepakt?

Signalen en sporen Mixen gebeurt op een mengtafel. Mengtafels zijn altijd in twee delen opgedeeld: een centraal monitorgedeelte, waarop je o.a. het volume en de set luidsprekers kiest waarop je luistert, en het mixinggedeelte met de inputkanalen. De belangrijkste functie van het mixinggedeelte is de verschillende signalen bij elkaar optellen. Die kunnen van een bandopnemer of een digitale recorder (ook DAW of digital audio workstation genoemd) komen en brengen de audio spoor per spoor naar de mengtafel. Op elk kanaal van de mengtafel komt één spoor toe. Bij complexere mixen loopt dat soms zelfs tot 100 of 200 kanalen op.

Daarnaast bevat het mixinggedeelte ook nog een aantal aux-sends. Dat zijn aparte aftakkingen per kanaal die worden gebruikt om externe apparatuur en/of koptelefoons aan te sturen.

- 49 -

Stap 1: zoek balans en maak een stereobeeld Balans maken vergt heel wat werk, maar het is een cruciale fase in het mixingproces. Het is een voortdurende dialoog tussen de faders waarmee het volume bediend wordt en de speakers waarop geluisterd wordt. De faders per kanaal zijn het belangrijkste element op de mengtafel. Ze zijn immers een erg goede graadmeter: zijn de vocals in evenwicht met de muziek? Staat de basgitaar goed in balans ten opzichte van de drum? Geven de micro’s een goed algemeen beeld? Een mixer moet er dus zeker het hoofd bij houden. Het is van groot belang dat je stilstaat bij deze vragen, want bijna 60 % van het mixen heeft te maken met balanceren. De overige 40 % heeft vooral te maken met het inkleuren van instrumenten.

Het stereobeeld vormgeven is ook een basistool bij het mixen. Stereo is ons links-rechts en ruimtelijk beeld en wordt meestal via een draaiknop of panpot geregeld. Je zou het kunnen vergelijken met wat je ziet op een podium en hoe zich dat vertaalt in een opname. Wanneer de zanger in het midden van een podium staat, wil je dat ook zo horen in je opname.

Daarbij staat de panpot in het midden en komt er evenveel signaal uit de linker- en rechterspeaker. Als de sologitarist bv. aan de rechterkant staat, zet je de panpot een beetje naar rechts. Bij mono, daarentegen, is er geen sprake van een stereobeeld en komen alle signalen vanuit één punt.

Stap 2: creëer meer ruimte met effecten De sound die door een ruimte gecreëerd wordt, bepaalt voor een groot deel de diversiteit en diepgang van je opnames. De afstand tussen een instrument en een microfoon kan hier een rol in spelen, maar ook het weerkaatsen van instrumenten tegen de muren, de vloer en het plafond van een studio voegen een extra dimensie toe. Studio’s zijn door de jaren heen geëvolueerd van grote, live feel opnameruimtes naar drogere en vaak kleinere ruimtes. Daardoor ontstond de noodzaak om instrumenten een ruimtelijker gevoel te geven.

- 50 -

2. OPNEMEN

Een van de eerste methodes die daarvoor wordt gebruikt, is het opgenomen droge signaal door een luidspreker weergeven die in een hal (hall) of een kale ruimte staat (room) en het vervolgens terug opnemen via microfoons die verder in de ruimte zijn opgesteld. Dat signaal, de ’reverb’, wordt aan het originele signaal toegevoegd en geeft zo de illusie dat de droge opname in een grote, live klinkende ruimte werd geregistreerd. De aansturing van de reverb gebeurt meestal via een aftakking op de mengtafel, ook ‘aux-send’ genoemd.

Twee andere bekende en nog vaak gekopieerde methodes om reverb te maken, zijn de plaat (plate) en de verengalm (spring). Deze methodes zijn gelijkaardig: een klein luidsprekertje wordt op een grote plaat of een lange veer gemonteerd met aan de andere kant een contactelement dat trillingen opneemt. Allebei hebben ze hun typische geluid en worden ze, vooral nu retro opnieuw hip is, vaak gebruikt.

Het gebruik van delay of echo kan ten slotte ook helpen om meer diepte aan een instrument of aan vocals te geven. Delay zal vooral helpen om een instrument of stem te blenden in een track. Daarnaast kan delay ook echt als effect gebruikt worden: als repeats van woorden of zinnen in een stemopname, of als onderdeel van een partij van een instrument.

Stap 3: equalising en dynamische controle Een ervaren mixer weet hoe belangrijk het is om eerst een goede basisbalans van een nummer te maken vooraleer zich te verdiepen in de klankkleuren van afzonderlijke tracks. Daar komen natuurlijk wat Engelse vaktermen bij kijken zoals EQ’s, distortion en compressors.

Qué?

• Toonregeling of equaliser: in muziek hebben we constant te maken met geluidsgolven. De geluidsgolven die mensen kunnen horen, variëren qua frequentie van 50 Hz tot 20.000 Hz en kunnen in drie frequentiegebieden worden onderverdeeld: de bassen, de hoge tonen en het middengebied. Door de verhouding

- 51 -

van die drie te veranderen, kan de klankkleur van de vocals of een instrument gewijzigd worden. Daarom bevatten alle mengtafels per kanaal een toonregeling of ‘equaliser’, kortweg EQ. Die kan storende frequenties wegwerken en een slechte microfoonplaatsing verdoezelen, tracks functioneler maken door ze bij te kleuren of simpelweg de creatieve mens in jezelf stimuleren … Naast de standaardtoonregeling op zijn mengtafel kan een technieker natuurlijk ook gebruik maken van allerlei outboard EQ’s. Elk van deze units heeft zijn eigen geluid en biedt mogelijkheid tot creativiteit. Zo heb je bijvoorbeeld grafische en parametrische EQ’s, dynamische EQ’s, tube EQ’s, filters, LC filters en Notch filters. Allemaal dure termen voor het accentueren of weghalen van bepaalde frequenties.

• Enhancers en distortion: bij enhancers gaat het niet om klankregeling, maar wel om het veranderen van de harmonische inhoud of boventonen. Muziekinstrumenten bevatten naast de grondtoon (bv. 440 Hz voor een la) ook nog boventonen.

Enhancers zijn toestellen die de balans tussen de grondtoon en zijn boventonen veranderen. Daardoor nemen bepaalde instrumenten een andere plaats in het klankspectrum in en nemen we ze anders waar. Vervorming of distortion toevoegen aan een instrument, instrumentengroep of zelfs aan een volledige mix kan de harmonische inhoud ook veranderen. Vaak ervaren we het geheel dan als ‘luider’ of ‘energieker’.

• Dynamische controle: dynamiek in muziek is het verschil tussen de luidste en de zachtste gedeeltes. Als een muzikant in een bepaalde passage luid speelt en in een andere zacht, spreek je van grote dynamiek. Is alles ongeveer even luid of zacht, dan spreek je van een kleine dynamiek. Om luid te klinken op kleine systemen, radio’s en tv’s moet je de dynamiek vaak drastisch beperken. Goed gecontroleerde vervorming kan daarbij wonderen doen. Een erg drastisch toestel om de dynamiek te beperken is een ‘limiter’, een toestel dat oorspronkelijk gebouwd

- 52 -

2. OPNEMEN

werd om taperecorders, radiozenders en snijtafels voor vinyl te beschermen tegen ongecontroleerd luide signalen. Later vond het ook zijn weg in het mixingproces. Een limiter wordt ingesteld op een bepaald geluidsniveau. Elk signaal dat luider is dan het ingestelde level wordt door de limiter teruggebracht tot onder dat level. Vaak zal de impact die limiters hebben op geluid wat bruut overkomen. Daarom wordt er meestal gebruik gemaakt van een zachtere, ietwat muzikalere variant: de ‘compressor’.

Compressors laten het signaal boven het aangegeven geluidslevel slechts gedeeltelijk passeren. De mate waarin ze dat doen, noemen we de compressieverhouding of ratio.

Mixing-platforms: analoge en digitale mengtafels Hoewel het digitale tijdperk niet stilstaat en de digitale techniek zeker in de live-wereld stilaan de bovenhand neemt, zijn de meeste specialisten het erover eens dat analoog of ‘old school’ mixen qua audiokwaliteit nog steeds superieur is. Analoge summing, analoge compressie, analoge EQ’s, het directe contact met een mengtafel: het heeft zijn charmes. De aankoop van een dure mengtafel en bijhorende randapparatuur plus het onderhoud ervan zorgen er echter voor dat analoog werken maar voor ‘the happy few’ is weggelegd.

Een digitale mengtafel ziet er wel wat hetzelfde uit als een analoge tafel, maar daar houdt het ook op. Het gebruik van faders en een aantal knoppen wordt behouden, maar vaak zijn de tafels kleiner en wordt er gewerkt in lagen. Ook EQ’s en aux-sends zijn nog per kanaal beschikbaar, maar worden vanuit een centraal gedeelte bediend. Digitale mengtafels worden tegenwoordig veel gebruikt voor live en broadcast doeleinden. Dat komt omdat ze de ideale verhouding hebben tussen enerzijds een live feel (waarbij je instant en zonder te veel submenu’s aanpassingen kan doen) en anderzijds de mogelijkheid tot het maken van vooraf geprogrammeerde balansen en klanken. In een opnamestudio zijn digitale mengtafels minder ingeburgerd. Daar kom je soms wel

- 53 -

‘controllers’ tegen. Die lijken een beetje op een digitale mengtafel, maar zijn eigenlijk enkel een bedieningsmiddel van de computer.

‘In the box’ mixing ‘In the box’ mixing is via een programma en met behulp van een geluidskaart muziek opnemen, bewerken en mixen op je computer. De bekendste programma’s of DAW’s (kort voor Digital Audio Workstation) hiervoor zijn Pro Tools, Logic, Ableton Live en Cubase. De computer fungeert in dat geval als “mengtafel” en digitale recorder met editingmogelijkheden’. Naast audio kunnen deze programma’s meestal ook midi opnemen. Bovendien kun je naast “live” gespeelde muziek ook geprogrammeerde tracks integreren in je songs.Een van de grote verschillen tussen in the box mixen en old school mixen, is dat je met de in the box-methode op elk moment digitale mixen kan terugroepen, wat een heel andere dynamiek aan het mixingproces geeft. Zo kan je al een opzet maken van een mix en het op een ander moment weer oppikken.

Nog een voordeel is dat er een heel arsenaal aan soundgerelateerde plug-ins beschikbaar is zoals EQ’s en compressors.Tegenwoordig is er een gigantisch aanbod aan plug-ins. Die hoeven niet noodzakelijk van hetzelfde merk te zijn als je DAW.

Keuzes maken Of je nu op een grote analoge tafel of in the box werkt: uiteindelijk gaat het erom dat er iemand bij het mixen een idee naar voren schuift, zijn/ haar visie geeft en keuzes durft te maken. Dat kan over verschillende zaken gaan: maak ik een mooi klankbeeld van mijn mix en balanceer ik alles uitgebreid? Gebruik ik veel reverb of wil ik het kurkdroog? Knipt de mixer in de aangeleverde tracks? Maar vóór je aan het hele proces begint, moet je het erover eens zijn of de mix door één persoon, de mixer, wordt gemaakt of door een groep mensen, waarbij iedereen zijn input geeft.

- 54 -

2. OPNEMEN

Veel hangt af van je verwachtingen over de mixer. Het zou kunnen dat je verwacht dat hij of zij creatief aan de slag gaat met je materiaal.

Bijvoorbeeld: je hebt drums opgenomen, maar vraagt de mixer om de beste maten uit de opname te halen en die waar mogelijk te kopiëren.

Of je hebt vocals opgenomen en verwacht dat je mixer de beste uitkiest.

Het is een verantwoordelijkheid die je uit handen geeft; keuzes die je door iemand anders kan laten maken.

Je moet voordien voor jezelf uitmaken wat je wil en daar duidelijke afspraken over maken. Als mixer is het erg fijn als je iemands muziek goed hebt weten te vertalen en omgekeerd ook wanneer de mixer een meerwaarde heeft kunnen betekenen voor jouw plaat. Een goede basis en verstandhouding komen je samenwerking zeker ten goede!

2.2.4. MASTERING In de oorspronkelijke betekenis van het woord is mastering een kurkdroog technisch proces. De mastering engineers van weleer waren in feite transfer engineers, technici in witte jassen wiens enige (maar cruciale) taak het was ervoor te zorgen dat geluidsinformatie zo getrouw mogelijk werd overgebracht van de kwetsbare mastertape naar een playbackmedium dat beter geschikt was voor verspreiding op grote schaal, zoals de vinylplaat. De kunst bestond er dan ook in de technische beperkingen en eigenaardigheden van beide media – en dat waren er nogal wat – met elkaar te verzoenen.

Onder impuls van enkele ondernemende mastering engineers en ondersteund door de technologische evolutie kreeg deze technische handeling gaandeweg ook een uitgesproken creatief aspect. De grenzen van een al bij al primitief medium – een naald in een groef – werden afgetast en verlegd. Engineers maakten zich los uit de interne structuur van de platenmaatschappijen, ontwikkelden hun eigen studio en hun eigen “sound” en gingen er prat op meer impact en luidheid (loudness) uit het vinyl te kunnen halen dan om het even wie anders.

- 55 -

Het grote publiek had er duidelijk oren naar: “luide” platen deden het stelselmatig beter op de radio en in de hitlijsten. De mastering engineer nestelde zich als vitale schakel tussen de artiest, de platenfirma en de luisteraar. Intussen heeft de digitale revolutie uiteraard de muziekindustrie overspoeld. De mechanische beperkingen van het verspreidingsmedium zijn alvast opgeheven; er is immers geen rechtstreeks contact meer tussen een cd en de laserstraal die er overheen gaat. Bovendien is er in strikt technische zin niets dat je nog belet rechtstreekse en identieke duplicaten te maken van het (digitale) medium dat de (home)studio verlaat, zonder verlies van kwaliteit op de koop toe. Wat is er dan wel geworden van die mastering engineers …?

Waarom masteren?

Je kan de rol van een mastering engineer vandaag nog het best vergelijken met die van een eindredacteur bij een krant. Die laatste neemt in feite het perspectief in van de lezer. Het is zijn taak teksten nog een laatste keer nauwkeurig te controleren op taalfouten, voordat ze de pers op gaan. Bovendien beoordeelt hij een artikel in zijn geheel op bevattelijkheid, leesbaarheid en schrijfstijl. Waar nodig grijpt hij dan ook in om de woordkeuze of de zinsbouw aan te passen, met respect voor het karakter van de tekst en wat de auteur ermee bedoelt. Desnoods accentueert hij bepaalde aspecten of verwijdert minder relevante passages. Ten slotte zorgt hij ervoor dat er geen stijlbreuk ontstaat met de bijdragen van andere auteurs.

De mastering engineer neemt een mix dus eerst en vooral grondig onder de loep om te controleren of alles objectief – “taalkundig” – klopt. Voorbeelden van zo’n objectieve problemen zijn een foutieve sample rate, dropouts, clicks, storende bijgeluiden, fades die slordig zijn uitgevoerd en hoorbare edits in het algemeen. Net zoals bij het proeflezen van een tekst zijn dergelijke fouten, ook al vallen ze een buitenstaander vaak meteen op, vaak nog moeilijk te onderscheiden voor wie rechtstreeks (als uitvoerder, technicus, producer …) betrokken was bij eerdere stadia van de productie.

- 56 -

2. OPNEMEN

In een volgende stap neemt de mastering engineer afstand en probeert hij de impact van de opname op punt te stellen. Naast zuiver compositorische eigenschappen – melodie, arrangement of thematiek van de tekst – zijn het immers aspecten als relatieve luidheid, timbre en dynamisch verloop die verder bijdragen tot de mate waarin de luisteraar emotioneel betrokken raakt, en dat ook blijft. Het is dan ook de verdienste van de mastering engineer aan te voelen wat de uitvoerder of de auteur te vertellen heeft en de opname in functie daarvan te boetseren.

Dit abstracte proces is onmogelijk uit te drukken in vaste formules en vereist van de technicus in eerste instantie muzikaliteit en luisterervaring. In dit stadium doet de combinatie met apparatuur van topniveau een goeie mix werkelijk tot leven komen op het vlak van klankkleur en presence. De onderlinge volgorde, de pauzes en het volumeverloop tussen individuele tracks bepalen de meerwaarde van een album ten opzichte van een verzameling losse nummers.

Consistentie in het klankkarakter en aandacht voor de manier waarop tracks elkaar opvolgen, leiden de luisteraar door het “verhaal” en houden het boeiend. De masteringsessie is het aangewezen moment om ook hierin orde op zaken te stellen. Het groeiende succes van onlinedistributie stelt mastering engineers trouwens voor de uitdaging individuele tracks ook buiten de context van een album overeind te houden.

Ter afronding van het proces plaatst de technicus de codes die een cd-speler vertellen waar elke track begint en eindigt. Samen met de registratiecodes van de muziekindustrie (ISRC, zie p. 98) en de audiodata worden deze gegevens volgens de Red Book-norm van Sony / Philips weggeschreven op een cd of omgezet naar een digitaal bestand.

Het resultaat wordt vervolgens nog eens doorgelicht op eventuele fouten in de datastructuur en een laatste keer integraal beluisterd.

Samengevat biedt mastering je de gelegenheid om een klankopname als geheel te beoordelen en er de laatste hand aan te leggen. Emotie,

- 57 -

akoestiek en elektronica gaan hand in hand en maken van een goeie masteringstudio zowel een knusse huiskamer als een microscoop voor geluid. De specifieke benadering van de mastering engineer verschilt bovendien wezenlijk van het perspectief van de andere spelers die bij een productie zijn betrokken. Met dat besef (en de gevolgen ervan) staan of vallen overigens de slaagkansen van wie z’n eigen materiaal wil masteren.

Fix it in the mix Een wezenlijke beperking van de bewegingsvrijheid van een mastering engineer, maar tegelijkertijd een noodzakelijke voorwaarde om zijn perspectief te kunnen behouden, is het feit dat bepaalde aspecten van een opname niet langer kunnen worden gemanipuleerd. Interne balansen, individuele instrumenten of effecten liggen vaak zodanig diep ingebed in de mix dat je er met geen multibandprocessor ter wereld nog aan kan zonder ook andere elementen te wijzigen. Weersta dus de verleiding en laat wijzigingen in individuele tracks steeds over aan de mixing engineer.

Maak van je scheet een donderslag Het succes van een masteringsessie hangt in belangrijke mate af van de kwaliteit van de mix. Met gezond verstand kom je gelukkig al een heel eind, en de rest zal spoedig tot je gezond verstand gaan behoren eens je er eenmaal tegen gezondigd hebt. Hier zijn alvast een paar vuistregels om zoveel mogelijk opties ter beschikking te houden: • De allereerste noot van een song is misschien wel de belangrijkste. Gebruik dus de faciliteiten van je (virtuele) studio – mutegroepen, noise gates … – om het begin van je track zo clean en ruisvrij mogelijk te houden. Hou effecten die niet meteen relevant zijn, uit de mix. Als je drummer de song aftelt, let er dan op dat eventuele galm op de hihat of de sticks de eerste noot niet verdoezelt, tenzij dat natuurlijk deel uitmaakt van het concept

- 58 -

2. OPNEMEN

van je song. In het andere geval laat je de count-in best voor wat die is: in de mastering knippen ze die er in minder dan geen tijd wel tussenuit.

• Probeer een song niet manueel te faden tijdens de mix. Eens de fade is gebeurd, kan je er immers niets meer aan veranderen.

En ook al is je fade dan muzikaal in orde, de kans bestaat dat de grondruis van je apparatuur niet samen met de muziek wegebt en dat er tijdens de masteringsessie een tweede fade nodig blijkt om de eerste te corrigeren. Hou de fades dus voor tijdens de mastering. Indien je de sessie niet zelf bijwoont, kan je uiteraard steeds een afzonderlijk bestand aanleveren met jouw fade als voorbeeld.

• Laat je er tijdens de mixdown niet toe bewegen meer processing te gebruiken dan strikt noodzakelijk. Gebruik dus geen extra compressors, exciters of wat dan ook omdat je denkt dat je je mix zo al in de buurt van het eindresultaat krijgt: je kan het effect niet meer ongedaan maken, en als de settings uiteindelijk niet blijken te werken in combinatie met de masteringprocessing, dan ben je zonder meer uitgepraat. Overigens vertrouwen nogal wat engineers tijdens de mixdown op een buscompressor om de zaak wat bij elkaar te houden, en daar is absoluut geen bezwaar tegen.

Let er alleen op dat het bij een paar dB blijft. Als het je enige bedoeling is alles wat luider te krijgen, laat je compressor dan ongemoeid en zet het volume van je monitors hoger.

• Blaas je mix niet buitenproportioneel op. Werk eraan tot je er tevreden mee bent, maar bedenk dat je vaak veel beter af bent met een bescheiden, correct uitgebalanceerde mix. Anderzijds werk je jezelf gegarandeerd in nesten wanneer je er zonder meer van uitgaat dat mastering het karakter van je mix radicaal kan / zal veranderen. Als je uit bent op een bepaalde sound, ga dan van in het begin voor die sound. Een ogenschijnlijk “brave” mix

- 59 -

daarentegen geeft zijn ware potentieel vaak pas vrij tijdens de mastering.

• Maak je niet teveel zorgen over de signaalniveaus van je mix.

Zolang alles binnen de grenzen van het redelijke blijft – voor de minder goede verstaander: dat is niet hetzelfde als “zo luid mogelijk” – is er geen enkel probleem. Een reserve van 6 tot 8dB is prima: het uiteindelijke niveau valt hoe dan ook pas in de plooi tijdens de mastering. Digitale clipping is vrijwel onmogelijk ongedaan te maken.

• De “Normalize”-functie van je software is volstrekt irrelevant wanneer je mixes nadien zullen worden gemastered. Bovendien beperkt een genormaliseerde mix de technische wendbaarheid van de mastering engineer.

• Maak backups van je mixes. Luister ernaar op zoveel mogelijk locaties en systemen als maar mogelijk is. Exporteer je bestanden ten slotte als ongecomprimeerde 24-bits audiofiles op cd of dvd.

Waarom je n(i)et zo goed op je zolderkamertje kan masteren Het zal je niet ontgaan zijn dat er in het doorsnee cd-boekje telkens verschillende technici en studio’s vermeld staan voor de opname, de mix en de mastering. De meest voor de hand liggende verklaring daarvoor, althans wat mastering betreft, is objectiviteit. Elke mixing engineer zal je namelijk bevestigen hoe moeilijk het kan zijn om bij de les te blijven en door al die bomen het bos te blijven zien wanneer je voor de zoveelste keer hetzelfde stukje uit dezelfde song te horen krijgt. Een mastering engineer hoort een project vaak voor het eerst in de eindfase ervan, waardoor hij het met open oren en geest kan beoordelen. Je zou kunnen stellen dat hij vanuit zijn positie het overzicht bewaakt door uitgerekend

- 60 -

2. OPNEMEN

op die details te letten die onopgemerkt zijn gebleven in de intense sfeer die nogal wat opname- en mixsessies kenmerkt.

Bij de productie van een album komt doorgaans behoorlijk wat volk kijken en het relatieve succes van de onderneming is het resultaat van de mate waarin specifieke benaderingen en expertisegebieden elkaar aanvullen en versterken. Professionele opnamefaciliteiten waren sinds mensenheugenis enkel weggelegd voor het selecte gezelschap oppergoden van de muziekwereld. Sedert een jaar of tien echter staat dit alles op losse schroeven: Ken Ishii heeft in z’n eentje van onder z’n hoofdtelefoon zowat elke dansvloer ter wereld veroverd en mocht Jimi Hendrix het lang genoeg hebben uitgezongen, dan had iedereen het nu misschien over een laptopwonder in plaats van over een gitaargod.

Kortom, de hele traditionele studiowereld – mastering incluis – gaat in ijltempo de dieperik in. Toch?

Niet dus. Op z’n minst niet helemaal, en wat mastering betreft zelfs helemaal niet. Meer dan ooit blijkt er behoefte aan de objectiviteit waarvan eerder sprake, aan iemand en ergens waar je met het resultaat van je huisvlijt terecht kan voor een genuanceerde “second opinion”.

Ook als het over de kwaliteit van de monitoring gaat, beschikken serieuze masteringstudio’s over een structurele voorsprong, die jou dan weer de garantie biedt dat je mixes in alle omstandigheden optimaal uit de verf komen. Ten slotte staan mastering engineers als omnivoren bovenaan de muzikale voedselketen. Of je dus harp speelt in een klassiek orkest dan wel triple bass drum bij een metalband – of net omgekeerd, wie weet – je mag er alvast van uitgaan dat zij over voldoende muzikale en technische bagage beschikken om elke opname luid en duidelijk tussen zijn representatieve soortgenoten gemikt te krijgen.

- 61 -

Toch zelf doen?

We hebben zo onderhand voldoende argumenten aangehaald om je mastering aan een gespecialiseerde technicus over te laten. Laten we het dus even over een andere boeg gooien en ervan uitgaan dat je nu eenmaal niet over de luxe beschikt om je pasgeboren meesterwerk aan de groten der aarde toe te vertrouwen. Al ben je geen tweede Bob Ludwig, dan nog kan je je eigen mastering wel degelijk tot een goed einde brengen. Je hoeft ons zelfs niet eens op ons woord te geloven: het tastbare bewijs vind je in de platenrekken of op het internet. En nu we toch op dreef zijn: in wezen maakt het weinig uit welke apparatuur je er precies voor gebruikt. Uit de vorige paragrafen zou je eigenlijk al moeten kunnen afleiden welke voorwaarden je kans op slagen bepalen.

• Mastering heeft alles te maken met consistentie, controleerbaarheid en herhaalbaarheid. Je monitors – en bij gebrek daaraan, je hoofdtelefoon – zijn de enige toestellen in je studio die je ook daadwerkelijk kan horen. Ze zijn bovendien je enige referentiepunt. Vervang wat ons betreft elke maand de ganse inboedel van je studio, tot en met je lavalamp, op je luidsprekers na. Geen enkel type luidspreker is perfect, dus gun jezelf de tijd om het karakter van je monitors te doorgronden – en reken maar dat je daar tijd voor nodig zal hebben! Luister kritisch naar het klankkarakter van je eigen mixes en dat van commerciële releases, op je eigen systeem en elders, en probeer te analyseren in welke mate kleuring het gevolg is van je monitors, je hoofdtelefoon, de akoestiek van je kamer of andere factoren. Probeer tekortkomingen in je monitors of je akoestiek niet te compenseren met zogenaamde “room EQ”.

Hou je volumeknop min of meer op een vaste waarde die jou (en hopelijk ook je buren) toelaat comfortabel te werken.

• Een relatief beperkt arsenaal veelzijdige en nauwkeurige processors valt te verkiezen boven een rack vol “one trick ponies”. Een overvloed aan keuzemogelijkheden leidt namelijk

- 62 -

2. OPNEMEN

zelden tot een creatieve oplossing. Je processors zijn je instrumenten; het loont dus meer dan de moeite ze optimaal te leren kennen en te gebruiken.

• Digitaal, analoog, outboard of plugin: elk (virtueel) toestel heeft zo zijn sterke en zijn minder sterke kantjes. Hetzelfde geldt voor de DAW-software die je gebruikt. Een correcte bitstructuur (24 bits in = 24 bits uit) en een hoge interne precisie bij DSPbewerkingen zijn wel degelijk essentieel. Al lijkt dat de logica zelve, het blijkt toch eerder uitzondering dan regel.

• Stel je niet zonder meer tevreden met presets. Iedere opname is uniek en verdient een individuele benadering. Je kan zo’n preset natuurlijk wel als uitgangspunt gebruiken.

• Opname, mixing en mastering zijn verschillende disciplines.

Geef je mixes voldoende tijd om te bezinken voordat je aan de mastering begint.

• Vergelijk het (tussentijdse) resultaat van je inspanningen regelmatig met commerciële releases. Zorg daarom dat je vlot kan switchen tussen verschillende referentiebronnen.

• Leer wat je hoort gaandeweg te vertalen in geluidstechnische termen. Je hebt voor mastering geen bovenmenselijk stel oren nodig en evenmin een absoluut gehoor – per slot van rekening heb je altijd nog je meters om bepaalde problemen te helpen identificeren. Leer luisteren naar details zonder je erdoor te laten afleiden van het geheel.

• Hou je oren open voor zoveel mogelijk muziekjes. Mastering staat los van trends of stijlen en is niet bedoeld om je met de starre conventies van een of ander genre bezig te houden.

- 63 -

• Gun je oren regelmatig rust – tien minuutjes pauze per uur blijkt zeker geen overbodige luxe – en draag er zorg voor. Sterker nog: de kleinste monitors zijn gemakkelijk in staat om je op termijn flinke gehoorschade te bezorgen, om van hoofdtelefoons nog maar te zwijgen. Het klinkt niet meteen rock & roll, maar je hebt er zelf alle belang bij je systeem zodanig te kalibreren dat de maximale geluidsdruk binnen de perken blijft.

• Sla je instellingen op, documenteer je verschillende stappen en werk zo systematisch mogelijk.

• Hou op technisch vlak de touwtjes zo stevig mogelijk in handen, maar verlies nooit uit het oog dat je met muziek te maken hebt.

Verwar objectiviteit niet met onverschilligheid en afstand niet met afstandelijkheid.

2.3. WERKEN MET EEN PRODUCER 2.3.1. DE JUISTE PRODUCER KIEZEN Je hebt maanden, zoniet jaren gerepeteerd en aan je muziek gewerkt.

Je krijgt je instrument of je softwarepakket stilaan onder controle en je songs lijken veel potentieel te krijgen in de repetitieruimte, wanneer je optreedt of achter je computer werkt. Op sommige momenten vind je jezelf zelfs geniaal, op andere zie je jezelf als de grootste knoeier van het universum. Maar ondanks die twijfel krijg je hoe langer hoe meer positieve reacties van vrienden en voel je zelf ook wel aan dat een plaat maken tot de mogelijkheden behoort. Misschien wordt het dan stilaan tijd om een producer te contacteren …

- 64 -

2. OPNEMEN

Hoe kies je een producer voor je muziek?

Heb je zelf al wat opnames gemaakt, maar vind je het moeilijk om de energie in je muziek vast te leggen en dezelfde impact en focus te bereiken die je hoort op andermans producties? Wellicht is de tijd voor jou dan rijp om externe, professionele hulp te zoeken. Een middelmatige plaat maken is verrassend eenvoudig, maar het wordt een stuk moeilijker om alle potentieel van een artiest, band en muziek succesvol naar de oppervlakte te brengen. Daar situeert zich de rol van een (externe) producer. Dat betekent niet dat je minder hard zal moeten werken, maar zij of hij helpt om de sterke elementen in je muziek meer efficiënt uit te vergroten. De keuze van een producer is dan ook rechtstreeks gekoppeld aan de vraag: “Wat kan mijn muziek gebruiken en wie kan me daarbij helpen?”.

Misschien ben je een uitstekend singer-songwriter, maar heb je moeite om je songs langer dan twee minuten interessant te houden. Dan is een samenwerking aangewezen met een producer die sterk staat in songstructuren en harmonieën, om je te helpen de songs uit te diepen, alle zeggingskracht te behouden en te versterken.Misschien maak je dance en zijn je nummers erg ‘groovy’, maar kunnen de beats een stuk beter klinken. In dat geval wil je waarschijnlijk een producer die beats en synths programmeert en de impact kan vergroten.Speel je in een band met veel individueel talent, maar ontbreekt er een gemeenschappelijke focus of zijn er spanningen die een vlot creatief werkproces in de weg staan? Dan zoek je waarschijnlijk een ervaren muziekproducer met een sensitiviteit voor menselijke interactie, die weet wanneer hij moet zwijgen en wanneer er ingegrepen moet worden.Misschien heb je veel ideeën, maar ben je zelf te beperkt in je instrumentale mogelijkheden.

Dan kan je kiezen voor een producer die samen met jou je plaat maakt.

Kortom, je zoekt iemand die weet uit welke elementen een plaat is opgebouwd en je kan helpen. De meeste producers zullen een album of single afstemmen op jouw stijl en smaak. Maar sommige producers drukken zo hard hun stempel op hun producties, dat ze (steeds) hun

- 65 -

eigen platen lijken te maken, waarin de artiest slechts een aanvullende rol krijgt toebedeeld. Daar is niets mis mee zolang alle partijen er zich bewust van zijn en mee instemmen. Phil Spector in de jaren ’60, Chinn & Chapman in de jaren ’70, Stock, Aitkin & Waterman in de jaren ’80 zijn slechts enkele voorbeelden in deze lange traditie.

Indien je niet goed weet wie je muziek zou kunnen produceren, lees dan de ‘album credits’ na van je favoriete artiesten, en je zal merken dat vaak dezelfde namen van producers, technici en studio’s terugkomen. Het is overigens gebruikelijk dat een artiest minstens een aantal gesprekken heeft met verschillende producers om te zien met wie het voldoende klikt om samen te kunnen werken.

Waarop let een producer?

Ook producers hanteren natuurlijk een aantal criteria om te kiezen met wie ze een plaat willen opnemen. Net zoals een artiest wilt een producer ook zijn ‘carrière’ vooruithelpen. Dat wilt niet zeggen dat de doorsnee producer enkel wil samenwerken met bands die al een zekere reputatie hebben. Wel dat ze enkel producten willen afleveren waar ze zelf ook 100 % achter staan en trots op kunnen zijn. Zoals bij alles in de muziek, moet ook de producer die ‘klik’ voelen. De precieze invulling van dat magische element verschilt natuurlijk van persoon tot persoon. Je hebt producers die zich resoluut op een bepaalde genre toespitsen, maar je hebt er evenzeer die houden van de uitdaging om zoveel mogelijk verschillende stijlen te producen.

Waar de technicus één duidelijke muzikaal-technische verantwoordelijkheid heeft, is de muziekproducer doorgaans verantwoordelijk voor verschillende zaken: het concretiseren van de artistieke visie, het beheer van het beschikbare budget, en het managen van de opnamesessies. Zij of hij heeft de eindbeslissing wie deel zal uitmaken van het technische team en stelt vaak de namen van één of meerdere mensen voor m.b.t. de mix en de mastering. Sommige artiesten (Prince zaliger, N.E.R.D., Daft Punk …) producen meestal zichzelf. Maar

- 66 -

2. OPNEMEN

veel pop- en rockartiesten werken samen met een producer eenmaal ze een opname willen realiseren.

En hoewel de moderne muziekproducer meerdere disciplines combineert, kan je grofweg 3 types onderscheiden: • De meer technische producer vertrekt van de identiteit van de artiest, de band, het instrumentarium en de uitvoeringen van de artiest en band. Hij werkt vaak op klank, en betrekt indien nodig externe arrangeur(s) en muzikanten bij de productie. Zijn visie werd vaak ontwikkeld tijdens een periode waar hij voor andere producers en artiesten als ‘engineer’ of als mixer optrad.

Dit type van producer kent uiteraard de bouwstenen in een muziekproductie door en door.

• Een producer-arrangeur is als muziekproducer in origine sterk muzikaal gericht en zal de songs vorm geven door zijn visie op arrangementen uit te werken. Vaak bespeelt hij één of meerdere instrumenten, is hij vertrouwd met het schrijven van (strijkers) arrangementen, en/of is hij een uitstekende ‘programmer’ van synths en beats. Soms heeft hij een eigen carrière (gehad) als artiest. Dit type producer ontwikkelt het arrangement en de ‘muzikale achtergrond’ (backingtrack) in functie van de artiest.

Soms op aangeven van de artiest, maar mogelijk ook vanuit een eigen visie. Een producer-arrangeur zoekt de muzikale balans tussen de verschillende instrumenten, klanken en de zang.

Hierdoor brengt hij vaak tijdens een productie ‘zijn’ klankbeeld aan. Vele hip-hop producers vallen onder deze categorie, maar ook producers met een eigen carrière als artiest of songwriter.

Sommige producer-arrangeurs lijken wel voor een bepaalde tijd met een ‘geheime formule’ en een uitgesproken klankbeeld met verschillende artiesten succes te hebben.

• De meer op ‘het creatief proces gerichte’ producer beschouwt zichzelf niet noodzakelijk als muzikant. Maar door de

- 67 -

artiest(en) te coachen en te vertrouwen op een technische ploeg werkt hij naar een eindproduct. Hij is in zijn functie van producer een ‘gids’ voor de artiest, en minder aan één bepaalde muziekstijl gebonden. Zijn kenmerk is niet zozeer die ene bepaalde klank of een timbre (‘sound’) waarin een mysterieuze sleutel tot succes verborgen ligt, maar een brede visie waardoor hij tijdens zijn carrière met meerdere artiesten in verschillende genres werkt.

Dit type producer vertrekt van de identiteit van de artiest en de ‘aangeleverde grondstof’ en kadert vervolgens de productie daarrond. Ideeën, uitvoering en resultaten worden voortdurend tegen het licht gehouden en getoetst aan de identiteit en het werk van de artiest. Zo zal de keuze van de songs, de arrangementen en de samenstelling van het team volledig in functie van het DNA van de artiest worden gekozen. Hij coacht, op welke wijze dan ook, de artiest en het creatieve proces om zo het beste uit zichzelf te halen en optimaal te presteren.

Deze types kunnen allemaal erg succesvol zijn. De meeste hedendaagse producers zijn echter een combinatie van alledrie, hoewel één aspect meestal iets meer naar voren komt.

2.3.2. SAMENWERKEN MET EEN PRODUCER: HET PROCES Niet elke producer gaat op dezelfde manier te werk, en dat is maar goed ook. We schetsen hieronder een aantal mogelijke scenario’s. Het komt er in elk geval op aan om goeie afspraken te maken met de producer waarmee je uiteindelijk in zee wil gaan.

Stijl en werkwijze Past je muziek in een duidelijke stijl, dan is het goed om weten dat sommige muziekstijlen een specifieke volgorde van opnemen kennen en een bepaalde productionele werkwijze volgen.

- 68 -

2. OPNEMEN

Zo berust een productie van klassieke muziek niet alleen op de opname van een collectieve, kwaliteitsvolle live-uitvoering in een akoestisch aangepaste ruimte (bv. een kerk of concertzaal), maar ook op de organische montage van alle best gespeelde passages. Die elementen vormen na de montage een illusie van een continue uitvoering, maar werden in realiteit in ‘stukjes’ opgenomen.

Ook een moderne metal-productie start bij liveopnamen, maar de daaropvolgende montage is veel meer ingrijpend. Doorgaans wordt elk instrument helemaal ‘uitgemonteerd’. Niet alleen worden de drums op timing en groove geselecteerd, maar ook de bas, de gitaren, e.d. worden haast tot op de kern gesplitst om vervolgens terug samen gebracht te worden.

De artiest en het productieteam streven zo naar een ideale uitvoering van elk element en gaan bewust voorbij aan de ruwere kwaliteit van de initiële opname.

Het is dus niet onlogisch (maar zeker niet verplicht) om een producer te kiezen op basis van zijn ervaring binnen de stijl van het project, aangezien zijn werkwijze beter past voor je eigen project, waardoor hij/ zij de productietijd sterk kan verkorten en het budget efficiënter kan aanwenden.

Budget, tijd en kwaliteit In elke muziekproductie zijn budget, tijd en kwaliteit sterk met elkaar verbonden. Het zijn drie communicerende vaten die elkaar voortdurend beïnvloeden. Wanneer één van deze 3 elementen wordt beperkt, zullen de andere twee steeds reageren.

• Als de kwaliteit centraal staat, maar de tijd beperkt is, zal het budget moeten toenemen, omdat er bijvoorbeeld extra muzikanten moeten worden ingehuurd. Met die extra ‘mankracht’ kan je immers sneller werken. Of misschien moet je uitwijken

- 69 -

naar een grotere studio waar alle muzikanten simultaan kunnen spelen en opnemen.

• Indien het budget echter beperkt is, en de kwaliteit toch centraal staat, zal de totale tijd toenemen. De tijd in een repetitieruimte is goedkoper dan die in een opnamestudio, dus dan kan je beter een langere repetitie- en preproductiefase inlassen om zo minder tijd te verspillen in de studio.

• Dus een ervaren muziekproducer weet bijvoorbeeld dat bij een ‘low/no-budget scenario’ met een onervaren band, de productietijd sterk zal moeten toenemen indien hij de kwaliteit wil bereiken waar hij doorgaans naar streeft.

Preproductie In een scenario met live muzikanten (zoals bij een band) zorgt een goede preproductie voor een sterke toename in efficiëntie eenmaal je aan de slag gaat in de opnamestudio. Toch bestaat er niet één universeel en duidelijk scenario dat geldt voor elke productie.

Sommige bands en artiesten hebben nood aan een periode van repetities waarin ze het songmateriaal verder kunnen verfijnen, hun focus kunnen aanscherpen of misschien hun instrumenten beter willen leren beheersen. Soms moet er ook tijd worden voorzien om nieuw aangeschaft materiaal of technologieën te leren kennen. Andere bands hebben daarentegen genoeg ervaring, vinden snel hun weg in de studio en functioneren net erg goed zonder veel voorbereiding.

Sterke songs en goede arrangementen staan sowieso centraal in elke goede productie. Een goede muzikant laat zijn collega-muzikanten beter klinken. Dat bereik je door te luisteren naar wat zij doen en daarop in te spelen, waardoor het arrangement in kwaliteit toeneemt en het geheel groter wordt dan de som van zijn delen. Hoe beter het arrangement en de uitvoering ervan, hoe beter de song tot zijn recht komt, hoe

- 70 -

2. OPNEMEN

overtuigender de opname wordt én hoe eenvoudiger de balans tijdens de mix zal zijn.

Te weinig preproductie, in combinatie met zwakke uitvoeringen en mindere arrangementen verleggen het zwaartepunt naar de volgende fases: montage, de mix en mastering. Door uitgebreide montage en mix kunnen dingen vaak verbeterd worden, maar is er reële kans dat het geheel minder opwindend wordt en de identiteit sterk afneemt door het gemanipuleerde resultaat. Ook het tempo van de muziek speelt een belangrijke rol en kan best tijdens de preproductie worden bepaald.

Sommige muziek moet meer ‘leven’ en komt beter tot zijn recht als je in de opname niet refereert aan een vast tempo. Andere uitvoeringen, bv. producties waarin je loops wil gebruiken, moeten net wel geruggesteund worden door een stabiel metrum (met een clicktrack). Het uitzoeken van het juiste tempo is een goed voorbeeld van een nuttige voorbereiding die veel tijd bespaart eenmaal je naar de studio trekt.

Samengevat wil je dus dat door de preproductie iedereen genoeg is voorbereid, de arrangementen zijn uitgepuurd, het tempo is bepaald en de inspiratie van de betrokkenen werd aangescherpt, maar zonder dat het punt van verveling werd bereikt. Hierdoor blijft de uitvoering in de studio spontaan en geïnspireerd, en rust de focus op de opname.

Indien jouw muziek vanuit programming ontstaat (bv. dance, experimentele pop …) heeft een preproductie met repetities misschien minder zin. Door jouw melodieën en je klankideeën onmiddellijk vast te leggen op je PC of Mac DAW, met ProTools, Logic, Cubase, Ableton Live … bouw je rechtstreeks aan het arrangement terwijl je het nummer schrijft.

In dit scenario vervagen dus de grenzen tussen compositie en (pre)productie, aangezien het componeren, het arrangeren en de opname ervan simultaan gebeurt, en wordt er zelden gerepeteerd als voorbereiding voor een studiosessie. Maar ná de productie breekt er

- 71 -

vaak wel een intensieve periode aan om de arrangementen van de geprogrammeerde wereld van het album naar optredens toe te vertalen.

Vergoeden van een producer Muziekproducers worden doorgaans vergoed door de producenten, dit zijn de financiers en eigenaars van de opnamen (de masterowner, zie p. 32). Sommige producers denken en handelen echter ook als ondernemers en gaan zelf artiesten opzoeken of ‘acts’ zoals boysbands en girlgroups samenstellen en ontwikkelen.

Oorspronkelijk werkten muziekproducers in loondienst voor de grotere platenfirma’s. Toen meer en meer producers vanaf de jaren 1960 onafhankelijk werden, ontwikkelde zich een nieuw financieel model waarbij de producenten hen niet zozeer vergoedden voor hun tijd en expertise, maar vooral beloonden bij commercieel succes. Enkele percenten op de totale verkoop leverde al snel substantiële bedragen op voor alle betrokken partijen. Het voordeel van deze winstdeelname, beter bekend als royalty’s, is het lagere risico voor de platenfirma. Maar het nadeel is een complexe boekhouding aangezien jaar na jaar alle royalty’s van élke producer van élke opname van alle artiesten, correct moeten worden uitgesplitst. In dit scenario krijgt de producer doorgaans een voorschot op toekomstige royalty’s, maar zal vervolgens moeten wachten tot de opname genoeg opbrengt om extra gelden te ontvangen.

Met de evolutie naar een download- en streamingmodel, genereert de verkoop van opgenomen muziek tegenwoordig slechts dramatisch kleine bedragen. Daardoor is een muziekproductie op zich veel minder rendabel geworden. Waar vroeger platenfirma’s als financiers optraden voor hun artiesten, zijn het nu vaak de artiesten zelf die investeren in hun muziekopnamen. Hierdoor worden ze naast featured artist ook eigenaar van de opnamen en moeten ze zelf afspraken maken met de producer(s). De dagelijkse realiteit dwingt dus artiesten, producers en producenten om te zoeken naar nieuwe methodes om budgetten bijeen te krijgen en af te spreken hoe ingehuurde partijen vergoed worden.

- 72 -

2. OPNEMEN

Het is belangrijk te beseffen dat zowel artiesten als de producers er alle baat bij hebben dat het resultaat van hun werk gepromoot en ‘geëxploiteerd’ wordt. Niets is zo frustrerend als een opname waar hard werd aan gewerkt, maar om welke reden dan ook toch niet wordt uitgebracht.

Vanuit het standpunt van een producer is het dus niet onlogisch om vandaag de dag een groter voorschot te onderhandelen omdat de feitelijke opbrengst van royalty’s niet meer zoveel voorstelt, hoewel het werk minstens even complex gebleven is en het de producent dwingt om na te denken over de toekomstige exploitatie. Wanneer er initieel weinig geld beschikbaar is voor de productie, zal een belangrijk deel van de investering op de schouders belanden van de producer, waardoor zij/ hij een hogere winstdeelname zal willen die haar/zijn financieel risico respecteert. Omdat de verkoop van singles en downloads nog weinig opbrengt, zie je de laatste jaren een evolutie waarbij de producer bij geen of een kleine vergoeding een deel van de auteursrechten van de geproducete songs krijgt toebedeeld. Alles is dus onderhandelbaar en doorgaans vinden alle betrokken partijen elkaar in een afspraak waar iedereen zich goed bij voelt. De basisregel is: hoe minder geld er op voorhand ter beschikking is, hoe groter het aandeel in royalty’s en/of auteursrechten.

Een laatste tip: zorg ervoor dat alle afspraken op voorhand worden gemaakt om latere frustraties te vermijden.

- 73 -

3. VERKOOP 3.1. ONLINE 3.1.1. MUZIEK VERKOPEN OP JE EIGEN WEBSITE Als je je tracks digitaal wil verkopen, denk je waarschijnlijk meteen aan iTunes, Beatport of Bandcamp. Maar ook via je eigen site, dé thuisbasis voor je fans, kan je je muziek aan de man brengen. We zetten enkele opties op een rijtje.

Je eigen webwinkel Je zou ervoor kunnen opteren om een echte shop te bouwen die je in je website integreert. Daarin kan je alles kwijt wat je wil: losse tracks, ep’s, albums, maar ook merchandise, concerttickets, etc. Een eigen webshop heeft enkele voordelen: je kan die volledig vormgeven zoals je wil, zodat de shop volledig deel uitmaakt van je site. Je kan constant nieuwe dingen toevoegen of oude items weghalen, zonder omslachtige procedures. Je hebt alles zelf in handen en hangt niet af van andere platformen, die regelmatig features veranderen of verwijderen, enzovoort.

Helaas heeft een eigen webshop ook best wel wat nadelen. Het begint al met de ontwikkeling ervan: tenzij je zelf een beetje handig bent in programmeren, kan de ontwikkeling van een eigen webwinkel door externe personen duur uitvallen. Het risico op bugs blijft ook altijd bestaan. Je wil natuurlijk ook zoveel mogelijk bezoekers en kopers in je shop krijgen. Goede promotie is daarvoor onontbeerlijk, en die promotie is vaak betalend. Je moet je kopers de nodige flexibiliteit bieden en vooral verschillende betalingsmethodes voorzien (Visa, PayPal, eventueel overschrijving …) en dat maakt alles een stuk complexer. Je

- 74 -

3. VERKOOP

moet zelf aan stockbeheer doen, en ervoor zorgen dat je constant weet wat er verkocht is en wat je nog in voorraad hebt. Je staat bovendien zelf in voor de shipping, dus bereid je maar voor op regelmatige tochtjes naar het postkantoor of telefoontjes naar de koerierdienst.

Bovendien moet je auteursrechten betalen om muziek (streaming of downloads) aan te bieden op je site, ook als het om je eigen muziek gaat en je lid bent van SABAM (zie p. 29).

Genoeg redenen dus om de alternatieven eens te bekijken. Je kan het beste een tool gebruiken die je in staat stelt om een bestaande musicplayer of verkooppunt te embedden. We sommen enkele geschikte tools voor je op: • Bandcamp.com: Bandcamp laat je zelf de prijs voor je muziek bepalen: gratis, een vaste prijs, een prijs die de fans zelf kunnen bepalen … Bovendien kan je ook een bepaalde prijs koppelen aan de kwaliteit van de download. Zo kan je een 192 kbps mp3 gratis aanbieden, maar wel geld vragen voor de bestanden in FLAC of Apple Lossless. Daarenboven beschik je over een embeddable music player (en een Facebook app) en ‘Real-time Statistics’. De grootste sterkte is wellicht dat je Bandcamp-profiel erg goed scoort in zoekacties met Google. Bandcamp keert bovendien je 85 % van de opbrengsten uit. Meer info over muziek verkopen via Bandcamp vind je op p. 81.

• Topspinmedia.com: Topspin is veel meer dan louter een webwinkel, het is een zogenaamd ‘direct-to-fan’ platform. Je kan er je muziek en merch verkopen, of tracks gratis aanbieden in ruil voor een mailadres. Je beschikt over een fan management systeem met gedetailleerde rapporten. Je kan er makkelijke concerttickets mee aanbieden voor je grootste fans. Je hebt een e-mail management systeem, geschikt om mailings te versturen naar 2.000 fans. Allerhande widgets laten je toe om je webwinkel te integreren in diverse platformen, zoals Facebook

- 75 -

of je persoonlijke website als die opgebouwd is met Wordpress of Drupal, Virb, Bandzoogle, Ning, Stagebloc, Squarespace, etc. Bij Topspin behoud je steeds de volledige controle over je inkomsten, je fans en je database, dankzij een uitgebreide sales report. Het platform biedt volgens ons momenteel de krachtigste tool om professioneel en rechtstreeks aan je fans online te verkopen. Nadeel: Topspin is een betalend plaftorm. Voor de basisversie betaal je $ 100 per jaar, de Enterprise versie kost je $ 1.000 per jaar.

• Google Play Artist Hub: Google Play biedt muzikanten sinds kort een eigen webwinkel aan waar je als artiest je muziek (full album, ep, live opnames, enz.) kan sharen en verkopen aan een zelf ingestelde prijs. En dat zonder jaarlijkse fee of een forfaitaire vergoeding per album: de eenmalige registratie kost je $ 25.

Nadien kan je ongelimiteerd tracks en albums aanbieden. Je ontvangt 70 % van de inkomsten. Leuk extraatje is dat je ook via YouTube je tracks kan aanbieden.

3.1.2. MUZIEK VERKOPEN VIA ONLINE PLATFORMS Of je nu muziek maakt of een label runt, je kunt er niet omheen: muziek wordt meer dan ooit via internet geconsumeerd. Online muziekservices rijzen dan ook als paddenstoelen uit de digitale grond: er zijn te veel webshops, streamingservices, promotieplatforms … om op te noemen.

Maar hoe zorg je er nu voor dat je muziek daar te koop is? We zetten het voor jou op een rijtje.

Je kan je muziek online verkopen via een webshop op je eigen site (al dan niet zelf gebouwd) of via een klassieke distributiedeal waar meestal een digitaal luik in verwerkt is. Beide systemen hebben hun voor- en hun nadelen. Als je als muzikant zoveel mogelijk zelf in handen wil houden en ook het maximum aan inkomsten wil verzamelen dan zijn er voldoende tools voorhanden om je digitale distributie gewoon zelf te regelen. Voor de meeste verkoop- en streaming services geldt

- 76 -

3. VERKOOP

dat je via een omweg moet gaan – de zogenaamde ‘aggregator’ of online distributieplatform. Het principe is meestal hetzelfde: je creëert een account, betaalt een vast bedrag of staat een percentage van de opbrengst af, en de aggregator zorgt ervoor dat je muziek verdeeld wordt. Onderling verschillen die platforms echter nogal sterk qua kostprijs, aantal winkels waarin je muziek wordt aangeboden, etc.

Om het wat makkelijker te maken, hebben we een paar van de belangrijkste platforms in een overzichtstabel gegoten. Uiteraard is deze lijst niet volledig, want dat zou onbegonnen werk zijn, maar je krijgt toch al een goed beeld van enkele van de voornaamste platformen.

Fast-forward naar p. 78.

- 77 -

PLATFORM

STORES

Tunecore.com

+150 (o.a. iTunes, AmazonMP3, Amazon On Demand, Beats Music, Deezer, eMusic, Google Play, iHeartRadio, MediaNet, MySpace Music, Nokia, Rhapsody, Simfy, Spotify, VerveLife, Zune)

CDBaby.com

+95 (o.a. iTunes, AmazonMP3, Beats Music, Google Play, eMusic, Rhapsody, Spotify, Rdio, Simfy, Nokia, Last.FM, Zune, Medianet, MOG, Tradebit, GreatIndieMusic, 24-7, 7Digital, Myxer, IHeartRadio, Deezer)

Distrokid

+100 (o.a. iTunes, Spotify, Amazon.com, Google Play, Beats Music, Rdio, Deezer, YouTube Key Music, TIDAL, en 150+ stores van het MediaNet-netwerk)

ONErpm.com

ca. 80 (o.a. iTunes, Spotify, Deezer, Tidal, SoundCloud, YouTube, AmazonMP3, eMusic, Rhapsody, 7Digital, Vevo)

ReverbNation.com

ca. 40 (o.a. iTunes, Spotify, Deezer, Nielsen Soundscan, Gracenote, Google Play, AmazonMP3, Last.fm, Shazam, eMusic, Rhapsody)

Label Worx

+100 (Zowat elk platform dat hierboven werd aangehaald. Ook Beatport en andere danceplatforms behoren tot de service.)

RouteNote

18 (Enkel de grootste en belangrijkste download- of streamingplatforms.)

- 78 -

3. VERKOOP

KOST

OPBRENGST

Single (1 of 2 tracks): $ 9,99 Ringtone: $ 19,99 Album (3 tracks of meer): $ 29,99 Jaarcontract (let op: $ 49,99 vanaf het tweede jaar en wordt automatisch verlengd; kan afgevinkt worden in accountinstellingen.)

100 % (na aftrek van de marge voor de online store in kwestie – meestal ca. 30 %)

Single (1 track): $ 9,95 Album (meerdere tracks): $ 49 Kortingtarieven voor meerdere opeenvolgende singles of albums (bv. $ 42,50 voor 5 singles = 15 % korting)

91 % (na aftrek van de marge)

$ 19,99 voor onbeperkt aantal tracks $ 35,99 voor 2 artiesten/bandnamen (+ custom releasedate) $ 79,99 voor 5+ artiesten/bandnamen (labels) Jaarcontract (let op: wordt automatisch verlengd)

100 % (na aftrek van de marge)

Arena Package: jaarlijkse fee van € 10 (single) of € 29,95 (album) Premium Package: gratis Aparte prijs voor specifieke services (bv. € 29,99 voor Vevo)

Premium Package: 85 % (na aftrek van de marge) Arena Package: 100 % (na aftrek van de marge)

Single: $ 9,95 Album: $ 19,95 / $ 49,95 vanaf tweede jaar Jaarcontract (let op: wordt automatisch verlengd)

100 % (na aftrek van de marge)

Geen ‘lidmaatschapskosten’, enkel commissie op verkoop met degressieve tarieven afhankelijk van de verkoop.

80 % tot 90 % (na aftrek van de marge)

RouteNote Free: gratis RouteNote Premium: $ 10 (single), $ 20 (ep), $ 30 (album). Daarna jaarlijks $ 9,99.

RouteNote Free: 85 % (na aftrek van de marge) RouteNote Premium: 100 % (na aftrek van de marge)

- 79 -

Zoals je ziet, is het bijna even moeilijk om online distributieservices te vergelijken als GSM-operatoren. De ene biedt een beetje meer, de andere vraagt een beetje minder. Daarom is het belangrijk om echt de tijd te nemen om een goeie keuze te maken. Lees goed alle voorwaarden, want van zodra je op ‘I agree’ klikt, onderteken je eigenlijk een platencontract.

De meeste aggregators werken met non-exclusieve deals, maar je wil toch niet voor verrassingen komen te staan.

Bovendien check je best ook de extra’s die een platform aanbiedt.

Allemaal hebben ze tools ter beschikking om je muziek extra te promoten, maar bij sommige is dat eerder beperkt, terwijl anderen net the extra mile gaan. Tunecore bijvoorbeeld geeft je een aantal Streaming Media Players die je overal kan embedden, maar dat is het zowat.

ONErpm gaat nog iet verder en heeft een Facebook app waar je ook je muziek kunt verkopen.

Services als ReverbNation of CDBaby gaan heel ver, en bieden je tools om mailing lists aan te maken, data van je fans te verzamelen, al je social media te synchroniseren … Zelfs extra ondersteuning, bijvoorbeeld hulp bij het vinden van optredens of tips rond touren, behoren tot de mogelijkheden. Dit alles bepaalt natuurlijk mee de prijs: soms is een iets hoger (of jaarlijks) bedrag dus de moeite, als je er maar genoeg voor in de plaats krijgt.

Eigenlijk zou je de FAQ of Help-sectie van alle bovenstaande sites nagenoeg vanbuiten moeten kennen. Pas dan heb je echt een heel volledig beeld van de kleine details die het verschil maken tussen de platforms. Lees alles grondig na (zo weet je bijvoorbeeld ook wat je moet doen of hoeveel het kost om je muziek uit online stores te verwijderen) en kies de service die het best aan jouw noden beantwoordt.

En uiteraard begint het verhaal pas eens je muziek netjes in allerhande digitale vitrines te koop staat.

- 80 -

3. VERKOOP

Wat met Bandcamp?

Bandcamp is een beetje een geval apart. Het is geen aggregator, maar onder onafhankelijke artiesten wel een van de bekendste en meest gewaardeerde manieren om je muziek online te verkopen. Bandcamp zal er niet voor zorgen dat je muziek in allerhande online stores komt te staan. Ze hebben wel een handige eigen webwinkel, een mooie Facebook app en een hele reeks widgets die je kan embedden op je eigen site, je blog, etc. De kracht zit ’m vooral in kleine dingen. Zo kan je ervoor kiezen om je muziek enkel als stream of als download aan te bieden. En als je kiest voor download, kan je je nummers ofwel gratis weggeven (al dan niet in ruil voor een mailadres), ofwel voor een vast bedrag, ofwel laat je de koper zelf kiezen hoeveel hij/zij ervoor wil geven. Bovendien kan je de kwaliteit van de download zelf bepalen (van mp3 128 kbps tot FLAC, Apple Lossless, Ogg Vorbis …). Bandcamp laat je ook toe om fysieke cd’s, vinyls en merchandising via het platform te verkopen.

De diensten van Bandcamp zijn helemaal gratis, maar in ruil nemen ze wel een deel van de opbrengst: 15 % op digitale verkoop, 10 % op fysieke verkoop. Van zodra je voor $ 5.000 hebt verkocht, zakt hun aandeel van 15 % naar 10 %.

Bandcamp is niet het meest flitsende of uitgebreide platform, maar het heeft een heel stevige reputatie als het op direct-to-fan-verkoop aankomt. Als een fan muziek van jou koopt, betaalt hij ook rechtstreeks op jouw PayPal-account, wat de band natuurlijk nog sterker maakt.

Bovendien zal je zien dat je op Bandcamp meer volledige platen zult verkopen (5 keer meer dan losse tracks); via winkels als iTunes zal je meer losse tracks verkopen (16 keer meer dan volledige albums). Nog een bewijs dat je je fans een echte service kunt bieden door je muziek te verkopen via Bandcamp.

- 81 -

Wat met Beatport?

Beatport is de marktleider voor de online verkoop van elektronische muziek. Als elektronische producer wil je je tracks natuurlijk maar wat graag via dit platform aanbieden. Helaas is Beatport een van de meest ontoegankelijke webshops. Tot voor enkele jaren werkte een aantal aggregators samen met Beatport, maar op een bepaald moment besloten ze hun voorwaarden te veranderen en enkele strenge selectiecriteria te hanteren: • Je hebt een label nodig met een toekomstig releaseschema van minimum 6 maanden, met bijhorende promotie- of marketingplanning.

• Je label moet voldoende online aanwezig zijn (website, Facebook, mailinglist, Twitter, YouTube …).

• Je label moet voldoende repertoire kunnen voorleggen van relevante artiesten en/of remixers.

• Aanbevelingsbrieven of getuigenissen over eerdere releases zijn mooi meegenomen.

Concreet komt het er dus op neer dat Beatport volledig zelf beslist welke muziek er op komt en welke niet. Een aggregator als Label Worx distribueert je muziek wel degelijk naar Beatport, maar ze kunnen nog altijd beslissen om jouw tracks niet toe te laten. En zoals je in de kleine lettertjes kunt lezen: je kunt in dat geval niet gaan klagen, zij hebben “gewoon hun werk gedaan”.

Apple Music Sinds 30 juni 2015 is er een nieuwe telg in de steeds groter wordende familie van streamingdiensten. Met Apple Music wil Apple de concurrentie aangaan met de Spotify’s van deze wereld. Of dat zal lukken is nog maar de vraag (er zijn al hele boeken bij elkaar geschreven over de pro’s en con’s van de nieuwe serivce), maar in afwachting kan het natuurlijk geen kwaad om je muziek ook via Apple Music aan te

- 82 -

3. VERKOOP

bieden. Er zijn eigenlijk twee kanten aan het Apple Music-verhaal: de streamingdienst zelf en Apple Music Connect, dat je toelaat om jouw artiestenprofiel op Apple Music te beheren, exclusieve content toe te voegen …

Eerst en vooral moet je je muziek in Apple Music krijgen. Er zijn 3 opties: • Je hebt al muziek in de iTunes Store geüpload (via een aggregator, zie hierboven): die muziek zit nu ook automatisch in Apple Music.

• Je werkt al met een aggregator om je muziek in online stores te krijgen, maar je hebt niet voor de streaming services gekozen: pas je abonnement bij je aggregator aan, zij zorgen er dan voor dat je muziek ook vindbaar is op de streamingplatformen van jouw keuze (waaronder dus ook Apple Music).

• Je hebt nog geen muziek gedistribueerd via een aggregator: check p. 78, lees en vergelijk, kies een aggregator, upload je muziek en vergeet niet om de streaming-optie aan te vinken.

Afhankelijk van met welke aggregator je werkt, kan het even duren eer je muziek in Apple Music verschijnt.

Eens je je muziek in Apple Music hebt gekregen, kan je je profiel beheren via Apple Music Connect. Eerst en vooral moet je je Connectprofiel ‘claimen’. Vervolgens klik je op ‘Artists’ en op het ‘+’-teken om een nieuw profiel toe te voegen. Bij ‘Add an artist’ kan je dan het beste de URL van je artiestenpagina in de iTunes Store kopiëren in plaats van je eigen artiesten- of bandnaam, om verwarring en vertraging te vermijden. Vervolgens vul je jouw ‘rol’ in (bv. solo-artiest, bandlid, manager …) en alle andere gegevens. Als je geen label of management hebt: geen probleem. Vul daar dan gewoon jouw eigen gegevens in. Als je op ‘done’ klikt, zal Apple je aanvraag eerst bestuderen en als alles goed gaat, kan je al snel je eigen profiel gaan beheren. Via Connect kan je nu

- 83 -

video’s, extra audio-content (zoals bv. exclusieve remixes, podcasts …) of foto’s toevoegen aan jouw profiel.

Shazam Shazam is wereldwijd de populairste mobiele applicatie voor muziekherkenning. Uit cijfers blijkt ook dat maar liefst 8 % van de gebruikers rechtstreeks overgaat tot een aankoop van de song na herkenning door de app. Een niet te onderschatten manier om je muziek aan de man te brengen dus. Hoe krijg je jouw hits in hun databanken?

Shazam heeft overeenkomsten met een aantal labels, platformen en distributiediensten om hun databank zo compleet mogelijk te maken.

Als je muziek al beschikbaar is via een label of aggregator kan je dus best eerst nakijken of je al niet bent opgenomen in de Shazam database.

De beste manier om dit te doen, is simpelweg de app downloaden en testen of je muziek herkend wordt. Als je muziek nog niet herkend wordt door Shazam heb je enkele opties: • Als je een eigen label runt en je wilt meteen je hele catalogus insturen kan je het best rechtstreeks contact opnemen met Shazam. De beste manier om dit te doen is via het contactformulier op hun site.

• Als je enkel je eigen muziek wilt insturen en je al werkt met een aggregator of distributiedienst kan je best eerst bij je aggregator eens kijken of Shazam al een van de distributiekanalen is. Meestal kan je dit gemakkelijk terugvinden op de site van een distributiedienst. Momenteel werken onder meer BelieveDigital / CDBaby / DittoMusic / finetunes / Fuga / Ingrooves / The Orchard / Tunecore al samen met de app. Als Shazam er nog niet bij hoort, kan je de aggregator altijd vragen om dit in hun pakket op te nemen. Het is immers een extra kanaal dat ze kunnen aanbieden zonder extra kosten.

- 84 -

3. VERKOOP

• Het is niet meer mogelijk om individuele tracks of albums in te sturen zonder via een aggregator of label te gaan. Alle verdere informatie vind je op support.shazam.com.

Best practices Bij het samenwerken met aggregators en andere distributie- of promodiensten, kan je best steeds enkele regels in het achterhoofd houden om er voor te zorgen dat alle details perfect in orde zijn of dat je achteraf geen problemen krijgt. Eerst en vooral moet je er zeker van zijn dat je de rechten hebt om de tracks te mogen insturen. Als je de songs helemaal zelf geschreven en opgenomen / ingespeeld hebt, is dat zeker geen probleem. Is dat niet het geval, vraag dan voor de zekerheid eens na bij al degene die betrokken waren bij het schrijven, componeren, opnemen en uitbrengen van de songs.

Zorg er ook voor dat de kwaliteit van je tracks optimaal is, liefst in .wav-formaat (16-bit) of minimum 192kbps voor mp3, maar meer is altijd beter. Ten slotte moet ook alle meta-informatie correct en zo compleet mogelijk zijn. Meta-data is alle informatie zoals de naam van de artiest en individuele tracks, naam van het album, enzovoort. De aanvullende informatie die services als Shazam aanbieden bij het identificeren van een liedje wordt namelijk automatisch opgehaald uit verschillende andere databanken op basis van de meta-data die jij bij je track voorziet.

Hoe beter je deze dus aanlevert, hoe beter alle informatie aan jouw songs kan gelinkt worden.

3.2. OFFLINE 3.2.1. ARTWORK Het oog wil ook wat: een fysieke release (cd, vinyl, tape …) moet er goed uitzien. Tenzij je alles zelf ineen knutselt, moet je een ontwerp voorzien voor de verschillende onderdelen van de verpakking en de drager zelf.

- 85 -

Vaak gebeurt dat op basis van templates – de digitale drukbestanden van de verpakking – die je krijgt van de perserij. Naast het feit dat het vooral een creatief proces is, moet je met een aantal praktische zaken rekening houden.

De voorkant en de rug Het belangrijkste van de hoes is de vormgeving. Dat is het eerste wat veel mensen te zien krijgen van een artiest en moet dus een bepaalde identiteit uitstralen. Een slonzig of inspiratieloos vormgegeven plaat zal je als artiest dezelfde, slechte uitstraling geven. Algemene regels of verplichte vermeldingen bestaan er echter niet voor de cover. Als (beginnende) artiest doe je er wel goed aan om naam en titel heel duidelijk te vermelden. Vooral professionele beluisteraars zoals journalisten, die stapels cd’s te verwerken krijgen, doen een eerste selectie op het zicht: (her)ken ik de naam? Word ik bijzonder aangetrokken door het ontwerp?

Vergeet niet dat in een wereld waarin muziek steeds meer online wordt beluisterd, de cover vaak het enige artwork is dat mensen te zien krijgen. Ook wanneer ze een plaat of losse nummers beluisteren via iTunes, smartphone, Soundcloud, Spotify … krijgen ze telkens enkel de voorkant te zien. Die vormt het gezicht van je album.

Let er daarnaast op dat ook de rug – de smalle zijkant van de cd die je enkel ziet in de platenkast – voorzien is van de titel en de naam.

Belangrijk daarbij is de tekstrichting van de titel: mensen kantelen hun hoofd automatisch naar rechts en niet naar links. Af en toe zie je op die rug ook het catalogusnummer.

De achterkant De achterkant van een plaat leert je door de verplicht te vermelden informatie doorgaans in één oogopslag of het schijfje een demo of een

- 86 -

3. VERKOOP

echte release is. Officieel uitgebrachte platen moeten namelijk aan een aantal voorwaarden voldoen, wil je ze overal aan de man brengen.

• Barcode: de meeste winkels gebruiken een streepjescode voor hun stockbeheer. De oorspronkelijke, zwart-witte barcode bestaat uit 13 cijfers, en die wordt dan omgezet in een streepjescode. Zie p. 90 voor meer uitleg.

• Logo’s: de logo’s van de platenfirma en/of distributeur vind je op de achterkant terug. Als je je eigen label hebt, is het aangewezen om zelf een logo ontwikkelen en dat samen met het logo van je distributeur op je cd te plaatsen. Staat er SABAM-repertoire op de plaat, dan moet je ook het letterwoord “SABAM” verplicht vermelden.

• Catalogusnummer: elke platenmaatschappij nummert de fysieke releases die hij uitbrengt: de allereerste krijgt het nummer 01, voorafgegaan door de naam van de platenmaatschappij. Vaak wordt die naam afgekort tot de initialen van het bedrijf. Stel dat je platenmaatschappij de naam ‘Stupid Songs’ draagt en die brengt een vijfde plaat uit, dan staat er op de cd bijvoorbeeld ‘SS05’. Het catalogusnummer kan je doorgaans helemaal zelf kiezen, dus ook als je een plaat in eigen beheer uitbrengt, kies je best zelf zo’n catalogusnummer.

• De © : deze omcirkelde c staat voor ‘copyright’ en geeft aan dat het om auteursrechtelijk beschermd werk gaat. Het symbool wordt gevolgd door het jaar waarin de nummers de eerste keer zijn uitgebracht, en daarna komt de naam van de auteurs en/of publisher.

• De ℗ : de omcirkelde p die je achteraan een release vindt, geeft aan bij wie het masterownership van de cd ligt. Het gaat met andere woorden om de producent. In het Engels staat deze ‘p’ dan ook voor ‘sound recording copyright symbol’ of ‘phonomark’.

Het gaat dus specifiek over de rechten van de opgenomen versie van de nummers en niet over andere versies ervan. Ook hier wordt het symbool gevolgd door het jaar waarop de muziek voor

- 87 -

het eerst is uitgebracht en de naam van de masterowner, in veel gevallen de platenfirma.

• Copyright notice: op bijna elke albumhoes vind je helemaal onderaan in kleine lettertjes de woorden ‘Unauthorised copying, reproduction, hiring, lending, public performance and broadcasting prohibited’ terug. Soms houden ze het korter en staat er gewoon ‘all rights reserved’. Deze zin is niet verplicht en draagt eigenlijk ook niets bij tot een goede bescherming. Die heb je immers automatisch door het auteursrecht. Breng je je plaat uit in de VS, dan is zo’n zinnetje wel verplicht.

Uiteraard ook uiterst handig om te vermelden: • Tracklist: op de achterkant staan meestal alle nummers die op de plaat staan, in de juiste volgorde. Dat is niet verplicht maar veel potentiële kopers weten graag welke nummers ze krijgen als de release kopen. Vaak wordt ook de duurtijd van elke song vermeld.

• Links: je website, Facebook, Twitter … zet je best op de achterkant of in het boekje. Laat gerust het ‘http://www’-gedeelte weg en hou het dus simpelweg op ‘deartiest.com’. Via deze weg vinden fans hun weg naar je concertdata, videoclips en andere informatie.

• Contact: de e-mailadressen van de boeker, manager en/of artiest zijn meestal terug te vinden op ep’s of demo’s van groepen, om zo sleutelpersonen uit de muziekindustrie de kans te geven hen te contacteren. Bekendere artiesten denken beter twee keer na voor ze dergelijke contactgegevens te grabbel gooien; naast interessante mails brengt dat veel spam en extra fanmail met zich mee.

Het boekje Een boekje is zeker niet verplicht. Het biedt wel een unieke gelegenheid om extra’s aan je plaat toe te voegen. Tegenwoordig is een album een

- 88 -

3. VERKOOP

luxeproduct dat enkel nog door de meerwaardezoeker wordt gekocht.

Dan kan net het boekje het verschil maken. Dat geldt trouwens niet alleen voor de fysieke verkoop: als je via online kanalen zoals iTunes het boekje mee aanbiedt, moet je er aandacht aan besteden.

Naast songteksten, foto’s of tekeningen, vind je er – vaak op de laatste pagina – heel wat andere informatie: • Credits: wie heeft aan welk nummer meegewerkt en op welke manier? Wie bespeelde welk instrument en wie schreef de tekst?

Vaak zijn bepaalde nummers (mee) gearrangeerd door iemand of speelde een gastmuzikant mee. Die mensen hebben recht op een vermelding bij het nummer waaraan ze meewerkten.

Soms is deze verplichting niet alleen moreel, maar komt ze voort uit een contractuele bepaling. Iemand die bijvoorbeeld voor PlayRight zijn uitvoeringsrechten wil claimen, gebruikt vaak het boekje als bewijs. Als er een gastmuzikant meedoet die een exclusiviteitscontract heeft bij een platenfirma, moet er toestemming van die firma zijn. Die toelating wordt meestal vermeld d.m.v. het zinnetje ‘[artist X] appears courtesy of [firma Y]’.

• De auteur: ‘All music and lyrics by’ of ‘Words and music by [rechthebbende]’.

• De producer: ‘Produced by [naam producer] at [naam studio, stad]’.

• De mixing engineer: ‘Mixed by [naam mixer] at [naam studio, stad]’.

• De mastering engineer: ‘Mastered by [naam] at [naam studio, stad]’.

• De publisher: ‘All songs published by [naam publishingfirma]’.

• De ontwerper van het artwork: ‘Artwork by [naam artworker]’.

• Bedankwoordje: ‘Thanks to [je lief?]’.

- 89 -

De cd of plaat zelf Ook op het schijfje zelf wordt vaak de ‘copyright notice’ vermeld samen met het catalogusnummer, en plaatsen veel artiesten nogmaals de logo’s die op de achterkant staan. Vergeet ook hier je naam en de titel niet, want zeker cd’s durven wel eens los van hun verpakking rondslingeren.

Bij vinyl is dat minder het geval.

3.2.2. BARCODE Als je jouw cd’s of platen enkel na optredens wil verkopen, heb je geen streepjescode of barcode nodig. De meeste winkeliers gebruiken echter een streepjescode om hun stockbeheer te doen. Dit is een reeks van cijfers die worden uitgebeeld als streepjes van verschillende dikte. Deze code kan afgelezen worden met een speciale scanner. Denk maar aan de kassa bij de supermarkt in je buurt.

Elk product heeft een unieke streepjescode. Die voor cd’s hebben 13 cijfers. Er wordt in Europa steeds gewerkt met de GS1-streepjescode of kortweg ‘GTIN-13’. Twee cijfers verwijzen naar het land van herkomst, 5, 6 of 7 cijfers naar de identificatie van de fabrikant, respectievelijk 5, 4 of 3 cijfers naar de identificatie van het product en het laatste cijfer is een controlegetal. In de barcode zit ook steeds een start- en stop-code.

Hierdoor wordt het “woord” steeds juist gelezen, ongeacht de manier waarop de code gescand wordt.

In België en Luxemburg kent het bedrijf GS1 deze codes toe. Grotere producenten, die meer dan één product op de markt brengen, kopen normaal gezien licenties voor meerdere codes. Dit kost honderden euro’s per jaar (in verhouding tot je zakencijfer) en is niet haalbaar als je een cd in eigen beheer uitbrengt. Gelukkig heeft GS1 een speciale licentie voor deze categorie van kleinere producenten, waarmee je voor € 72,60 (incl. btw) één code mag gebruiken. Je mag via dit systeem slechts 3 codes na elkaar aanvragen, daarna ben je gebonden aan het gewone systeem. Op

- 90 -

3. VERKOOP

de website van GS1 vind je hier niets over terug, maar je kan via e-mail (info@gs1belu.org) het juiste formulier aanvragen.

De EAN-13 code, die je van GS1 krijgt, moet nog worden omgezet naar een streepjescode. Dit kan met bepaalde softwarepakketten, maar normaal gezien zet de firma die je artwork drukt, die EAN-13 code zelf om in een streepjescode.

Soms hoor je wel eens dat je voor een cd ook een ISBN-nummer kunt aanvragen om zo aan een barcode te geraken. Dat klopt echter niet.

ISBN-codes zijn er enkel voor written music, zoals de uitgave van een partituur of een bundel met songteksten. cd’s of vinylplaten kunnen dus enkel een barcode krijgen als die bij GS1 wordt aangevraagd Er bestaan geen regels over waar je de barcode moet plaatsen. Er zijn wel enkele bepalingen wat betreft de grootte. Alle details lees je in een uitgebreide handleiding met algemene en technische informatie over de GS1-standaarden die je kan downloaden op gs1belu.org.

Ongeacht je distributieplannen zorgt een barcode er ook voor dat je release er professioneel uitziet. Net zoals een labelcode, de copyrightnotice en alle andere dergelijke vermeldingen wekt dit de indruk dat het om een “echte” commerciële release gaat. Dus zelfs als je strikt genomen helemaal geen barcode nodig hebt, kan het interessant zijn om er toch een (random) streepjescode op te zetten. Alle beetjes helpen! Ook als je ambieert om in de Ultratop charts te geraken, zal je een (echte) barcode nodig hebben. De meeste charts hangen immers af van de fysieke verkoop in de winkel en wordt geregistreerd via scanners.

3.2.3. DE VERPAKKING Een hoes beschermt een drager niet alleen tegen mogelijke beschadiging, hij bepaalt ook mee de sfeer rond een release. Daarom is het belangrijk om even stil te staan bij de verschillende verpakkingen die je kan uitkiezen.

- 91 -

Plastic verpakking (jewel case)

Een doorsnee jewel case bevat een aantal elementen: • • • • • • •

Booklet of cd-boekje Tray of cd-houder Inlay Cd met cd-label Rug Bodem Deksel

Een jewel case bestaat uit 3 plastic (polystyreen) onderdelen die in elkaar geklikt worden: de bodem, het deksel en de tray. De bodem en het deksel zijn altijd doorzichtig. Op die manier zie je vooraan het cd-boekje.

Achteraan zit een blad tussen de tray en de doorzichtige bodem in, met daarop de songtitels of artwork. Dat stuk papier heeft een U-vorm, waarbij er 2 zijden omgevouwen zijn. Daarop komt de cd-titel en/of uitvoerder. De tray is van zwart plastic of doorzichtig, waardoor je extra ruimte kunt krijgen voor artwork rond of onder de cd. Dat maakt het echter ook iets duurder dan werken met een zwarte plastic tray. De tray zorgt met zijn kleine plastic tandjes dat de cd blijft zitten.

Een normale jewel case meet 142 x 125 x 10 mm. Het boekje aan de voorkant meet precies 120 x 120 mm. De inlay aan de achterkant is 138 x 120 mm, met aan beide zijden een rugtitel van 6 x 120 mm.

- 92 -

3. VERKOOP

De jewel case is met grote voorsprong de nummer één als meest voorkomende cd-hoes omdat hij de cd goed beschermt, duurzaam is, een snelle levertijd heeft en één van de goedkoopste verpakkingen is.

De enige pijnpunten zijn dat de tandjes van de tray soms afbreken en dat het plastic scharniersysteem tussen het deksel en de bodem fragiel is.

Een oplossing voor die problemen is de iets duurdere super jewel box.

Die verpakking is duurzamer en kun je herkennen aan zijn afgeronde hoeken. Ze heeft een betere sluiting, de tandjes breken minder snel en de scharnieren tussen bodem en deksel werken met een beter systeem.

Bij de promo van singles wordt vaak de slim case gebruikt. Deze verpakking bestaat maar uit twee delen: het deksel en de tray, waardoor er aan de achterkant geen artwork kan worden aangebracht.

Verpakkingen uit karton (digipack, digisleeve en digifile) Het grote verschil met de jewel case is dat het artwork gedrukt wordt op het karton, de verpakking zelf. Er zijn tal van parameters waarin een kartonverpakking kan variëren: • De cd zelf: een digipack kan net als de jewel case een plastic tray bevatten om de cd in vast te klikken. Ofwel wordt de cd in een kartonnen sleeve gestopt. Dat noemt men ook wel een digisleeve. Een laatste optie is de digifile, waarbij de cd voor de helft in een kartonnen gleuf zit.

Digipack met booksleeve

- 93 -

Digisleeve

Digifile

• Het cd-boekje: kan ofwel in een kartonnen booksleeve (zie illustratie hierboven) zitten, ofwel kan de laatste bladzijde vastgelijmd worden, ofwel houdt een kartonnen bookslit of gleuf het boekje vast.

Bookslit

- 94 -

3. VERKOOP

• Flap: als geld geen punt is, kan je er voor kiezen nog extra flappen aan de hoes toe te voegen. Zo hebben veel kartonnen verpakkingen een middenflap met extra info of artwork. Je kunt er zo veel zijdes aan toevoegen als je wil. Hou er wel rekening mee dat je verpakking dan ook dikker wordt.

• Afwerking: telkens als je papier of karton gebruikt bij de verpakking van een cd, moet je kiezen of je een matte of blinkende afwerking wil. Daarnaast kun je er expliciet voor opteren om er spotvarnish, lak of laminaat aan toe te voegen.

En elke verpakking is met afgeronde of vierkante hoeken te verkrijgen.

Digipacks, digisleeves en digifiles zijn vriendelijker voor moeder natuur, omdat je minder of zelfs geen plastic gebruikt. En je kunt er steeds vaker voor kiezen om het artwork te laten drukken op het ecovriendelijke FSC-papier waarbij de bomen die jij laat omhakken voor je hoes opnieuw worden geplant. Een ander voordeel aan karton is dat het minder snel stukgaat. Enkel de hoekjes verslijten iets sneller. Een nadeel is dan misschien weer dat de verpakking niet waterbestendig is.

Algemeen wordt de kartonnen hoes echter gezien als een meer luxueuze optie waarbij het artwork meer tot zijn recht komt. Het is dan ook iets duurder.

De versie voor singles is de zogenaamde carton sleeve of wallet. Dat is een eenvoudig kartonnen hoesje met één opening voor de cd.

Drukkosten Wat betaal je nu om al deze verpakkingen te drukken? Om je daar een idee van te geven, gingen we te rade bij de vaste perserij van een bekende Belgische muzikant.

- 95 -

VERPAKKING

PRIJS PER STUK (VANAF 1.000 EX.)

Cd in jewel case, met inbegrepen in de prijs: glasmastering, persing, label in 5 kleuren - standaard jewel case boekje van 4 pagina’s - transport naar 1 adres in de Benelux

€ 0,86

Cd in digipack, met inbegrepen in de prijs: glasmastering, persing, label in 5 kleuren, standaard digipack van 4 ‘pagina’s’ en 1 tray - boekje van 4 pagina’s - transport naar 1 adres in de Benelux

€ 1,10

Digifile of digisleeve

ongeveer € 0,05 goedkoper

BASISKOSTEN

BEDRAG

Sealing: cellofaan (jewel case) of krimpfolie (overige verpakkingen)

€ 0,027 / stuk (cellofaan) of € 0,05 / stuk (krimpfolie)

VERPAKKING

PRIJS PER STRUK (VANAF 1.000 EX.)

Aanmaak glasmaster (alleen bij eerste persing)

Ongeveer € 150

Transportkost (werd hierboven verrekend in de prijs per stuk)

Ongeveer € 60

1.000 cd’s verpakt in een jewel case met cd-boekje van 4 pagina’s in 4 kleurendruk en cellofaan sealing kost je dus € 1.037. Dat is iets meer dan een euro per cd.

De verpakkingswetten Met een aantal zaken moet je bij de productie van verpakkingen altijd rekening houden. We lijsten de belangrijkste voor je op.

• We hebben ons nu hoofdzakelijk gericht op de twee standaard verpakkingsvormen, maar er zijn nog tal van andere

- 96 -

3. VERKOOP

mogelijkheden, zowel in materialen als in systemen. Weet dat deze twee standaarden wel het snelst geleverd worden omdat ze veelgevraagd zijn. Als je gaat voor bijvoorbeeld een tray gemaakt van aardappel (ja, dat bestaat) kan de levertijd oplopen tot twee maanden in plaats van twee weken. Check dus de levertijden voor je bestelt, ook voor nabestellingen.

• Sommige winkels, zoals Fnac, vragen expliciet een plastic folie rond de cd, ook wel de sealing genoemd. Die voorkomt beschadigingen voor gebruik en de klant weet ook zeker dat de cd niet al geopend werd. Je kunt sealing zelf bij de cd-perser bestellen: cellofaan voor jewel cases en krimpfolie voor andere verpakkingen. Of je laat de distributeur of de stockageplaats de sealing op zich nemen, waarbij dan enkel voor sealing moet gezorgd worden bij die winkels die er expliciet om vragen.

• Wil je benadrukken welke singles er allemaal op je album staan of wil je extra duiding geven? Steeds meer artiesten en platenmaatschappijen kiezen ervoor om een sticker te plaatsen op de omslag. Het kan de verkoop stimuleren, maar zorg er wel voor dat de stijl van de sticker in de lijn ligt van je artwork.

• Aangezien er alsmaar minder fysieke dragers gedrukt worden, is ook het aantal producenten de laatste jaren sterk gedaald. Voor je je album bestelt, vraag je best een offerte aan bij minstens 2 drukkers. Laat je bij de uiteindelijke keuze niet alleen leiden door de vraagprijs, maar ook door de levertermijn, de kwaliteit en de service. Het is bijvoorbeeld belangrijk dat je de drukproeven kan bekijken.

• Heb je een verpakking gekozen en de beste drukker geselecteerd? Vraag hem dan naar templates of “werktekeningen” die duidelijk aflijnen waar de artworker al dan niet afbeeldingen kan plaatsen.

- 97 -

• Nog wat aanvullende tips rond de aanmaak van albums in het algemeen: hoeveel cd’s je moet persen, kunnen we moeilijk in jouw plaats bepalen. Weet dat hoe meer je er drukt, hoe lager de prijs per stuk is. Maar als je alles in eigen beheer doet en dus je eigen platenmaatschappij bent, sta je zelf in voor de financiële risico’s. Zorg dat je niet in de problemen komt als de cd’s niet verkocht raken. Het kan handig zijn om op voorhand aan je distributeur te vragen hoeveel cd’s die denkt weg te kunnen leggen in de platenwinkels en tel er nog een aantal bij voor de verkoop aan de merchandisestand tijdens optredens. De meeste cd-oplages in België liggen tussen de 500 en 2.000 exemplaren, zelfs voor meer gevestigde artiesten.

• Singles worden amper nog fysiek in de winkels gelegd, laat staan verkocht. Toch worden ze vaak in een beperkt aantal exemplaren gedrukt, voor promotiedoeleinden en merchandise. Het kan ook een leuke zoethouder zijn voor fans als het full album nog lang op zich laat wachten of wanneer het gaat om een ep of een maxisingle. Echt kleine aantallen kan je misschien zelf branden en voorzien van artwork. Voor iets grotere aantallen ga je best op zoek naar een bedrijf dat zgn. duplicaties maakt (zie p. 102).

3.2.4. ISRC ISRC staat voor International Standard Recording Code. Deze code werd in het leven geroepen om muziekopnames wereldwijd uniek te kunnen identificeren. Daardoor wordt het voor beheersvennootschappen van auteursrechten makkelijker om bepaalde vergoedingen te innen en te verdelen.

De ISRC wordt bij de mastering van de tracks digitaal in het nummer verwerkt. Hou er dus rekening mee dat je je ISRC’s aanvraagt vooraleer je aan de mastering begint. Je hebt per track een aparte ISRC nodig, aangezien die code alle gegevens bevat over een bepaald nummer: audio / video, mono / stereo, duurtijd, titel, auteur(s) en componist(en),

- 98 -

3. VERKOOP

taal, pop / klassiek, naam van de muzikanten of bandnaam, eventueel naam van de producer, etc.

De ISRC-code bestaat respectievelijk uit een prefix die het land aanduidt (2 letters), de unieke identificatiecode van de producent (label of eigen beheer) (3 tekens), het jaar waarin de opname werd gemaakt (2 cijfers) en een volgnummer dat de producent zelf bepaalt (5 cijfers).

De ISRC van je allereerste opname in 2020 wordt dus BE XXX 20 00001.

Om het XXX-gedeelte (de producentencode) in het bovenstaande voorbeeld te kunnen invullen, moet je je aanmelden bij SIMIM. SIMIM is de enige organisatie in België die nieuwe registraties voor ISRC’s mag doen. Een aanvraag voor zo een producentencode is gratis en wordt vlot per mail afgehandeld. Je meldt je aan bij SIMIM door te mailen naar simim@simim.be met ‘aanvraag ISRC’ als subject van je mail. In de mail zelf geef je dan alle mogelijk info over de producent: eventueel firmanaam, naam contactpersoon, adres, telefoonnummer, e-mail, eventueel btw- of ondernemingsnummer.

Na je registratie krijg een Excel-file toegestuurd. Per track vul je een werkblad of aparte Excel-file in met de vereiste gegevens. Je stuurt de file (of alle files) terug naar SIMIM en zij doen de rest – gratis en voor niets! De ISRC’s zelf geef je aan de mastering engineer, die ze in de tracks zal verwerken.

Als jouw nummers ook effectief worden gedraaid, en je dus recht hebt op vergoedingen als producent (zie p. 32), zal SIMIM je normaal gezien vragen om hen een mandaat te geven om jouw rechten te beheren.

3.2.5. MECHANISCHE REPRODUCTIERECHTEN Voor het reproduceren van muziek heb je de toestemming nodig van de auteur en componist van de nummers in kwestie. Het kopiëren van auteursrechtelijk beschermde werken is immers één van de

- 99 -

exclusieve rechten van de auteur/componist volgens de Auteurswet (zie p. 28). Als de auteur en/of componist is aangesloten bij een beheersvenootschap als SABAM, zal je in ruil voor deze toestemming een vergoeding moeten betalen: mechanische reproductierechten.

Who’s the master(owner)?

Mechanische rechten zijn verschuldigd telkens een producent (diegene die opnames en productie van een drager financiert, bv. een label of jijzelf als je een plaat in eigen beheer uitbrengt) beschermde muziek op een drager reproduceert. Zowel voor fysieke geluidsdragers als beelddragers en digitale formaten moeten deze rechten betaald worden.

Bij fysieke dragers (cd, dvd, vinyl, etc.) worden de mechanische rechten geïnd op het moment dat ze geperst worden.

In het geval van digitale reproducties gebeurt de inning pas bij verkoop, bijvoorbeeld in een downloadstore (vb. iTunes, Google Play …). In dat geval wordt er geen vergoeding op voorhand gevraagd, maar zal er een deeltje van de verkoopprijs worden doorgestort aan de beheersvennootschap.

Papierwerk Wil je dragers persen waarop muziek staat die geschreven werd door leden van SABAM (of één van de zusterorganisaties in het buitenland) dan zal je daarvoor dus via SABAM de toelating moeten vragen en de mechanische rechten betalen. Dat doe je d.m.v. een ‘aanvraag tot reproductie op een geluidsdrager’ via de e-licensing module op de SABAM-site. Ook als je muziek wil reproduceren die niet tot het SABAM-repertoire behoort, zal je een aanvraag moeten indienen. In dat laatste geval zal SABAM na de aanvraag een ‘non-interventieverklaring’ afleveren en moet je geen vergoeding betalen. De perserij heeft in elk geval een document met goedkeuring van de beheersvennootschap nodig voor ze mogen beginnen persen.

- 100 -

3. VERKOOP

Het bedrag van de vergoeding voor mechanische reproductierechten wordt berekend op basis van de verkoopsprijs aan het publiek, maar er gelden ook minima. Voor cd-R betaal je bijvoorbeeld € 60 voor een (maxi-)single en € 125 voor een album, ongeacht het aantal exemplaren.

Voor vinyl liggen de bedragen weer anders en ook voor premiums wordt een ander tarief gehanteerd. Alle info over de tarieven vind je op de site van SABAM. SABAM hanteert een promokorting van 15 % op de persing van nieuwe releases (dus niet voor herpersingen), met een maximum van 250 exemplaren. Concreet: pers je 1.000 exemplaren, dan betaal je maar mechanische reproductierechten voor 850 exemplaren (1.000 – 15 %).

Releases in eigen beheer Als je bent aangesloten bij SABAM en je wil eigen nummers (of covers van nummers die tot het SABAM-repertoire behoren) laten persen, zal je ook de vergoeding voor mechanische reproductie moeten betalen.

Gelukkig kan je een beroep doen op een vrijstelling voor de eerste 1.000 exemplaren, weliswaar onder bepaalde voorwaarden: de nummers die je wil persen mogen niet ondergebracht zijn bij een publisher, de auteur/componist die de vrijstelling aanvraagt is 100 % eigenaar van alle nummers die op de drager zullen staan, etc. Ben je met meerdere songwriters in de groep, dan kan je die vrijstelling ook krijgen, op voorwaarde dat alle auteurs/componisten schriftelijk hun akkoord geven. De vrijstelling moet je expliciet aanvragen, dus als je je aanvraag indient via eLicensing, vermeld je dat in het vak Opmerkingen.

Vroeger kon je die vrijstelling voor producties in eigen beheer maar 1 keer in je hele carrière krijgen, maar dat is gelukkig afgeschaft. Je kan nu dus voor elke release in eigen beheer een vrijstelling krijgen, je betaalt wel telkens € 50 (+ 21 % btw) administratiekosten in ruil.

- 101 -

3.2.6. FABRICAGE Ondanks de opmars van digitale formaten blijkt – onder andere uit de heropleving van de vinylmarkt – dat de moderne muziekliefhebber toch ook nog interesse heeft in een fysiek product. Als je kiest voor een fysieke release van jouw muziek, dan zijn verschillende dragers mogelijk: cd, k7, vinyl, USB-stick, noem maar op. Wij bespreken hier de 2 meest gangbare dragers, te beginnen met de cd.

Cd Je kan cd’s dupliceren met de cd-brander van je computer. Als je pakweg 300 exemplaren wilt, dan zal je ze allemaal één voor één moeten branden. Omdat dit nogal arbeidsintensief is, bestaan er hiervoor talloze bedrijfjes. Zij maken meestal gebruik van torens waarmee er tientallen cd’s tegelijkertijd kunnen worden gedupliceerd. Bovendien nemen de meeste van deze bedrijfjes ook het artwork voor hun rekening als je daar interesse in hebt.

Voordelen: • Korte levertijd: meestal 2 tot 4 werkdagen.

• Je kan het eventueel zelf doen.

• Het drukwerk gebeurt digitaal. Hierdoor heb je geen lithografiekosten of kosten voor extra kleurenfilms.

Nadelen: • De aanmaakkost per exemplaar is (vanaf ± 300 ex.) duurder dan bij replicatie.

• Er is een iets hogere kans op fouten op de cd.

• Bedrijven die enkel cd’s dupliceren zijn niet voorzien op het fabriceren van grote oplages, omdat het inpakken meestal manueel gebeurt.

- 102 -

3. VERKOOP

Replicaten van cd’s worden dan weer in de fabriek gemaakt. Er bestaat op voorhand dus geen blanco schijfje dat beschreven moet worden.

Vooraleer er wordt gerepliceerd, wordt de aangeleverde audio master minutieus onderzocht op fouten in de data. Vervolgens wordt er een glasmaster gemaakt van de originele master-cd. Dit is een glazen schijf waarop de digitale informatie wordt ‘gekrast’. Dit moet gebeuren in een stofvrije ‘clean room’. Stof en zelfs rook kunnen een glasmaster onbruikbaar maken.

Met behulp van de glasmaster wordt een ‘stamper’ gemaakt. Dit is de gietvorm van waaruit de cd wordt gerepliceerd. De cd wordt gegoten uit polycarbonaat en krijgt vervolgens een microscopisch dunne aluminium beschermingslaag. Ten slotte krijgt het schijfje een vernislaagje voor extra bescherming.

Voordelen: • • • •

De aanmaakkost per exemplaar is goedkoper dan bij duplicatie.

Elke cd is foutloos.

Grotere oplages zijn geen probleem.

Er zijn meer mogelijkheden wat betreft drukwerk en verpakking.

Nadelen: • De leveringstijd bedraagt meestal zo’n 10 werkdagen.

• De meeste replicatiebedrijven vragen een minimumoplage van 300 tot 1.000 stuks.

Wil je slechts enkele tientallen cd’s maken, dan is je enige optie cdduplicatie. Voor oplages groter dan 300 exemplaren is cd-replicatie echter voordeliger.

- 103 -

Vinyl De cd mag dan wel het meest gangbare fysieke formaat zijn, de langspeelplaat heeft zich nog lang niet gewonnen gegeven. De laatste jaren zien we zelfs terug een opmerkelijke stijging in de verkoop van vinyl, en niet alleen bij dj’s.

Het productieproces van vinylplaten verloopt logischerwijs niet volgens de duplicatie- of replicatiemethode die voor de cd gebruikt worden. Het creëren van vinylplaten is – ondanks dat er wel wat machines aan te pas komen – nog een echt ambacht en het proces bestaat uit verschillende stappen.

Vinyl is verkrijgbaar in verschillende formaten: 7 inch, 10 inch en 12 inch zijn de meest voorkomende. Theoretisch zijn ook andere formaten en zelfs afwijkende vormen mogelijk, zolang de groeven maar concentrische cirkels zijn. De maximale duur van een vinyl is niet alleen afhankelijk van het formaat, maar ook van hoe dicht de groeven bij elkaar ‘gesneden’ worden, hoe diep de groeven zijn en ook van de snelheid waarop de plaat wordt afgespeeld. Standaard draait een platenspeler op 33 of 45 toeren per minuut (rpm).

Het maximaal aantal minuten speeltijd wordt steeds uitgedrukt per kant. Voor een 7” afgespeeld op 45 rpm mag je rekenen op ongeveer drie tot vijf minuten, op 33 rpm wordt dat verlengd tot zeven à acht minuten. Op een 12” kan je doorgaans om en bij een kwartier muziek plaatsen (33 rpm). Het moet wel gezegd dat dit geen absolute maxima zijn. Het verschilt een beetje van perserij tot perserij en het maximum hangt ook erg samen met de luidheid van de muziek. Bij het snijden van de vinylmaster worden de luidere passages namelijk verder van elkaar gesneden dan de stillere. Een luide plaat kan daardoor minder minuten muziek bevatten dan een stille. Voor een optimaal resultaat kan je dus best niet te veel materiaal op één kant zetten.

- 104 -

3. VERKOOP

Een andere afweging die je zal moeten maken is het gewicht. 12” platen zijn beschikbaar in een gewicht variërend van 120g tot zelfs meer dan 200g. Aangezien vinyl door verloop van tijd en vooral door gebruik beetje bij beetje ‘afslijt’, is de algemene consensus dat zwaarder vinyl (letterlijk een dikke plaat) duurzamer is. Doordat de groeven dieper kunnen gesneden worden, kan men in theorie ook iets dynamischer masteren. Zwaarder vinyl is ook duurder en duurt vaak langer om te produceren. Je zal dus een afweging moeten maken tussen kwaliteit, prijs en efficiëntie. Hoewel 120g zeker een kwaliteitsvol product is, lijkt de standaard tegenwoordig eerder richting 150g of 180g op te schuiven.

Het is belangrijk is om te weten dat er voor vinyl anders gemasterd wordt dan voor cd. Bepaalde excessen in panning of dynamiek of faseverschillen waar je op cd perfect mee kan wegkomen, kunnen er bij vinyl immers voor zorgen dat de naald te snel uit de plaat springt. Als je je muziek wil uitbrengen op cd én vinyl kan het dus aangeraden zijn om je master engineer om een aparte master te vragen. Al zal een goede master engineer je normaal gezien ook wel tips kunnen geven over wanneer een aparte master nodig is en wanneer niet.

Heel wat producers van elektronische muziek laten hun tracks eerst op een test-vinyl persen om ze als dj op het publiek te kunnen testen, desnoods wat extra te editen en pas een definitieve persing te laten doen als ze echt tevreden zijn. Een test-vinyl is meestal de zogenaamde ‘laquer’ persing die in het begin van het reproductieproces gebruikt wordt om de moederplaat te maken. Deze persing op vinylacetaat (een dun laagje hars) is behoorlijk fragiel en kan slechts enkele keren afgespeeld worden voor er hoorbaar kwaliteitsverlies optreedt. Er bestaan ook vinylsnijders (cutters) die met een diamanten naald rechtstreeks in een echte vinylplaat kunnen snijden. Met deze technologie kan vinyl in zeer kleine oplages gemaakt worden omdat er geen moederplaat moet gemaakt worden. Het is echter een dure aangelegenheid: je mag zeker € 25 tot € 45 per exemplaar rekenen. Bij sommige perserijen zijn een aantal testpersingen inbegrepen als je een normale bestelling plaatst.

- 105 -

Beginnende artiesten zullen vaak voor digitaal kiezen, louter financieel is dit immers de interessantste oplossing. Geen kosten voor persing en mechanische reproductierechten, geen last met distributie, verpakkingen, barcodes enzovoort. Maar wat doe je dan voor de fans die graag iets in handen hebben? Hoe verkoop je digitale files na een show?

Downloadkaartjes / -codes kunnen hier een praktische en elegante oplossing bieden. Ook voor fans die hun vinylcollectie graag digitaal ter beschikking hebben is het handig dat je een downloadkaartje of code kan meegeven. Maar hoe werkt dit in de praktijk? We geven een overzicht van enkele veel gebruikte opties.

3.2.7. VERKOOPSVORMEN Er bestaan verschillende mogelijkheden om je cd’s of vinyl te verkopen.

Je kan het zelf doen, of werken met tussenpersonen. Verwacht van hen echter geen wonderen. Het aanbod nieuwe producties is erg groot en distributiefirma’s of licentienemers zijn niet steeds geneigd inspanningen te leveren voor een groep met weinig bekendheid. Vaak blijven groepen voor de verkoop van hun plaat aangewezen op zichzelf. Hierna volgt een overzicht van enkele verkoopswijzen.

Eigen verkoop • Verkoop bij optredens: deze verkoop is het meest eenvoudige en vaak ook het meest efficiënte verkoopskanaal. Sommige groepen slagen erin bij concerten aanzienlijke aantallen te verkopen. Denk er aan dat je soms nog wel wat administratie moet in orde brengen zoals btw en boekhouding (zie p. 23).

• Verkoop op consignatiebasis: je kan je cd aanbieden aan onafhankelijke platenzaken die bereid zijn ze te koop aan te bieden, evenwel zonder dat zij ze zelf aankopen. De platenwinkel zal je met andere woorden slechts de verkochte exemplaren vergoeden (meestal na afhouding van een kleine commissie). De niet verkochte aantallen worden geretourneerd. Dit kan nuttig

- 106 -

3. VERKOOP

zijn als bijkomend verkoopskanaal op lokaal niveau of in zeer genregerichte zaken. Als hoofdkanaal is het echter moeilijk om te beheren en erg kostenintensief, zowel voor de groep als voor de platenwinkel.

Via tussenschakels Hoeveel ondernemingszin en strategieën je zelf ook aan de dag legt voor verkoop van je plaat, de reikwijdte van je acties zal toch vaak beperkt zijn. Een distributie-overeenkomst of een licentie-overeenkomst met een derde partij zal je helpen om je cd of vinyl een grotere verspreiding te verlenen.

• Distributie: de essentiële taak en de meerwaarde van een distributiefirma is de verspreiding verzorgen van geluidsdragers door ze aan de winkels te koop aan te bieden, te bevoorraden en de administratie van bestellingen en leveringen te onderhouden.

Soms zal een distributeur ook een (eerder minieme) promotietaak op zich nemen.

Voor een onbekende artiest is het alles behalve makkelijk om een distributiefirma te vinden die zijn werk wil verspreiden.

Zoek naar firma’s die ervaring hebben in jouw genre, nodig een vertegenwoordiger uit op een optreden, stel een klein dossier samen met jullie verdiensten …

Er bestaan heel wat verschillende vormen van samenwerking met een distributeur, gaande van de meest vrijblijvende overeenkomst op consignatiebasis, een “pressing and distribution” overeenkomst (P&D deal) – waarbij de distributeur wel instaat voor de aanmaak van de geluidsdragers maar verder geen marketing of promotie doet – tot een samenwerking waar de distributeur tevens voor een bepaald bedrag aan promotie en marketing spendeert. De vergoeding van de distributeur varieert naar gelang zijn takenpakket.

- 107 -

Bij het aangaan van een overeenkomst met een distributeur moeten volgende zaken geregeld worden: ÌÌ De duur van de overeenkomst. ÌÌ Het territorium. ÌÌ De aard van de distributie (al dan niet op consignatiebasis). ÌÌ Specifieke taken van de distributeur. ÌÌ De vergoeding van de distributeur. ÌÌ De manier en het tijdstip van afrekening. ÌÌ De exclusiviteit: tracht nooit toe te geven op het recht van de groep om te blijven verkopen tijdens optredens.

Meestal verplicht de distributeur je wel een minimumprijs voor eigen verkoop te hanteren. Indien de distributeur niet sterk is in online distributie, tracht dan de rechten op deze exploitatievorm te behouden.

• Licentie: bij een licentie-overeenkomst geeft de licentiegever (de artiest) het recht aan een licentienemer (meestal een platenfirma) om opnames te reproduceren en te exploiteren. Tot het takenpakket van de licentienemer behoren meestal de persing, de promotie en de verdeling van de geluidsdragers. Licenties bestaan ook in verschillende vormen.

Een licentiedeal regelt minimum volgende zaken: ÌÌ Het voorwerp van de licentie: hetzij een heel album, hetzij een track bv. voor een compilatie-album. ÌÌ Het territorium: een bepaald land of wereldwijd. ÌÌ De exclusiviteit. ÌÌ De duur van de licentie: vaak variërend tussen 3 en 10 jaar. ÌÌ Het formaat: cd, vinyl, ringtones … ÌÌ De taken en kosten van de licentienemer: vaak neemt deze de kosten voor de aanmaak van het artwork op zich en soms zelfs de masteringkost. ÌÌ De royalty voor de licentiegever: afhankelijk van de afrekenbasis en het financieel risico dat de licentienemer draagt variërend tussen 8 % en 25 %.

- 108 -

3. VERKOOP

ÌÌ Het eventueel voorschot op royalty’s. ÌÌ De afrekenbasis.

Licentie-overeenkomsten werden vroeger vooral gebruikt in het dance genre. Vaak ging het daarbij om één of enkele tracks die in licentie werden gegeven voor exploitatie op maxi-cd of op compilatie-albums. Maar ook binnen andere genres worden er steeds meer licentie-overeenkomsten afgesloten, wellicht door het kleinere risico voor de tegenpartij. Hoewel de licentienemer kan besparen op de opnamekost, zijn er ook nadelen aan verbonden: de A&R-manager bij een platenfirma heeft graag inspraak in de totstandkoming van de productie en wordt nu geconfronteerd met een vaak afgewerkt product waaraan hij misschien liever enkele zaken anders had gezien.

Als je een licentie wil bekomen, is het daarom aan te raden de opname nog niet te masteren zodat in overleg eventueel nog zaken kunnen bijgestuurd worden. Een tweede nadeel voor de platenfirma is dat zij geen producent zijn van de opname, maar slechts tijdelijk houder van de exploitatierechten – een gevoelig punt. Veel licentiedeals houden tegenwoordig echter een volledige overdracht van het masterrecht in. Hou er dus rekening mee dat, als je bij je zoektocht naar een artiestenovereenkomst reeds bot ving, de kans op het verkrijgen van een licentieovereenkomst niet noodzakelijk hoger zal liggen.

Meer over platen- en publishingcontracten vind je in onze brochures ‘Platencontracten’ of ‘Auteursrechten en Publishing’, via poppunt.be.

3.2.8. DOWNLOADCARDS Dropcards De bekendste leverancier van downloadkaarten is ongetwijfeld Dropcards. Het Amerikaanse familiebedrijfje levert plastic kaartjes ter

- 109 -

grootte van een bankkaart en de look kan volledig aangepast worden aan de visuele stijl van jouw eigen project. Naast de kaartjes zelf – elk met een persoonlijke downloadcode – bieden de Dropcards ook nog enkele interessante extra’s. Zo krijg je standaard tot 500 mb hosting voor de downloadpagina die ook volledig te customizen valt. Genoeg om je fans de keuze te geven tussen hoogwaardige muziekformaten (.wav, .flac) of zelfs video’s aan te bieden. Wil je de downloads liever op je eigen website hosten, dan kan je gebruik maken van een handige downloadmanager die je gewoon kan embedden. Ten slotte verzamelen ze ook enkele statistieken over de downloads die je kan raadplegen met je account.

Budgettair moet je rekening houden met $ 0,24 tot $ 0,49 per stuk afhankelijk van de oplage. Daarbij komt ook nog een instelkost van $ 49 en $ 46,50 tot $ 84,95 verzendingskosten. Dat is misschien ook meteen het grootste nadeel van Dropcards: doordat het bedrijf in de Verenigde Staten gevestigd is, betaal je relatief veel verzendkosten en aangezien je producten invoert van buiten de Europese Unie zullen er ook nog eens importtaksen bijkomen (reken ongeveer 30 %).

Er zijn een aantal bedrijven die een gelijkaardig product aanbieden als Dropcards. In België vind je downloadkaarten bijvoorbeeld bij Digicards Benelux. Hun productie zit ook in de Verenigde Staten, maar doordat ze een kantoor hebben in ons Belgenlandje, moet je je zelf niets meer aantrekken van invoertaksen en dergelijke. Een kaartje kost tussen de € 0,30 en de € 1,10 per stuk (excl. btw) afhankelijk van de oplage, maar daarvoor worden ze wel aan je deur afgeleverd. Je kan een offerte aanvragen op hun site.

Bandcamp Bandcamp is een fantastisch platform voor artiesten die zich thuis voelen in de woelige wateren van het DIY-gebeuren. Het biedt een aantal handige diensten die het gemakkelijk maken om in directe interactie met je fans te treden. Naast de mogelijkheid om tracks en albums te

- 110 -

3. VERKOOP

verkopen aan je fans krijg je bij je account ook de mogelijkheid om 200 unieke downloadcodes te genereren. Extra codes kan je bijkopen of verdienen door de verkoop van je muziek. Voor elke $Â 500 omzet die je genereert op het platform krijg je 1.000 extra codes.

Bandcamp laat gebruikers de keuze om de codes via mail te verspreiden of om ze te (laten) printen. Wie met MailChimp of ConstantContact werkt, kan de codes automatisch importeren in een e-mailcampagne. De printversie komt als rooster op A4-formaat op basis van een eenvoudige template waar je wat basisinfo en artwork kan toevoegen. De file kan je dan gewoon printen bij je thuis of in een printshop. Dit is bijvoorbeeld een prima oplossing als je gewoon een downloadcode wilt meegeven bij je vinyls. Wie het liever iets meer op maat heeft, kan met de file ook bij een vormgever terecht om de kaartjes een eigen smoel te geven. Of je kan ze zelf aanpassen als je over die skills beschikt.

Om de codes te verzilveren kan je een eenvoudige pagina aanmaken op Bandcamp, de opties om deze een eigen look te geven zijn wel iets beperkter dan bijvoorbeeld bij Dropcards. Ook hier kan je nadien een aantal statistieken raadplegen over je downloads. Spijtig genoeg is het (nog) niet mogelijk om een e-mailadres te vragen in ruil voor de download.

Je eigen website Als je al een eigen website hebt, is het mogelijk om daar zelf een downloadpagina aan te maken. Afhankelijk van welk systeem je gebruikt voor je website, zal je hier best wat skills voor nodig hebben of kan het met enkele muisklikken in orde komen. Als je webstek bijvoorbeeld op basis van WordPress gebouwd is, kan je dit eenvoudig opzetten door een plug-in als WP Download Codes te installeren. Vanaf dan loopt de how-to ongeveer gelijk als bij Bandcamp. De plug-in maakt het mogelijk om unieke codes te genereren en een downloadpagina aan te maken. Je moet er zelf nog wel voor zorgen dat de codes bij je fans terecht komen.

- 111 -

Ook voor wie niet met WordPress werkt, bestaan er soortgelijke alternatieven. Kijk bijvoorbeeld eens naar Cashmusic.org, een service die verschillende open-source tools aanbiedt die muzikanten kunnen gebruiken om hun online bestaan gemakkelijker te maken. Ook voor downloadcodes vind je hier de nodige tools die je kan integreren in je eigen website. Wie een beetje handig is met code kan op deze manier heel ver gaan in het personaliseren van zijn downloadpagina en ervoor zorgen dat die perfect integreert met de look en feel van je website.

Wees creatief Bovenstaande opties staan ongetwijfeld garant voor een professioneel ogend en goed werkend resultaat, maar erg vernieuwend zijn ze natuurlijk niet. Met een beetje creativiteit kan je nog veel meer uit je downloadcodes / -kaarten halen.

De Antwerpenaren van Bed Rugs staken bij de vinyl van hun album ‘Rapids’ bijvoorbeeld handgemaakte papiertjes met de boodschap dat ze je een .zip file met de tracks zouden toesturen als je hen een selfie mailde waarop je het album vast had. Zo vergroot je in één keer het persoonlijk contact met je fans en heb je nadien ook nog eens een hoop foto’s die je eventueel kan gebruiken in een originele promocampagne.

Dit is natuurlijk maar één voorbeeld van wat er mogelijk is, maar het toont wel aan dat je geen ingewikkelde systemen nodig hebt en dat het ook allemaal niet veel hoeft te kosten. Met een portie creativiteit en een klein beetje inzet kom je al een heel eind. Brainstormen maar!

- 112 -

4. PROMOTIE

4. PROMOTIE Je hebt een schijfje vol tophits geschreven, de nummers zijn opgenomen en alles staat klaar om je pareltjes wereldwijd beschikbaar te maken.

Proficiat, nu begint het echte werk! Door de democratisering van het opnameproces is het immers voor iedereen behoorlijk eenvoudig om tot dit stadium te komen. Er zijn nog weinig gatekeepers die je er van kunnen weerhouden om je muziek op te nemen te verspreiden. Maar doordat het aanbod van kwalitatieve muziek zo gigantisch is, wordt het steeds belangrijker om goed na te denken hoe je je release onder de aandacht van zoveel mogelijk mensen kan brengen. En daar zijn er zeker en vast nog gatekeepers en smaakmakers die je moet overtuigd krijgen van je kwaliteiten. Promotie voeren voor je muziek is een heel vak apart, maar we proberen toch alvast enkele essentials mee te geven.

4.1. KEN JE PAPPENHEIMERS Het werk begint eigenlijk al vooraleer je je eerste mails of promo’s verstuurt. Het klinkt evident, maar je moet eerst weten wie de relevante spelers zijn binnen je niche en voor jouw doelpubliek. In de Adressengids op poppunt.be vind je een lijstje van allerlei mediakanalen in Vlaanderen. Een beetje kennis van het Vlaamse muzieklandschap is sowieso mooi meegenomen. Weet in welk circuit je thuishoort, en richt vooral daar je pijlen op. Zo verspil je geen kostbare tijd en energie aan kanalen die te hoog gegrepen zijn of die niet voor jou zijn weggelegd.

Het kan interessant zijn om eens te kijken welke kanalen gelijkaardige artiesten gebruiken om hun muziek wereldkundig te maken. Werken ze vooral via de blogs en gespecialiseerde kanalen of zijn het eerder de klassieke media die aandacht besteden aan jouw soort muziek?

Eens je een goed idee hebt op welke kanalen je je pijlen om moet richten, kan je hier best een lijst van maken. Dit kan je gemakkelijk op

- 113 -

voorhand doen, zodat je op het goede moment alle gegevens bij de hand hebt om de juiste mensen snel te contacteren. Denk zeker aan: relevante blogs, (lokale) radio, eventueel (lokale) televisie, (lokale) geschreven pers, playlists op streamingplatforms, etc.

En je moet je zeker niet beperken tot lokale kanalen. Het kan zomaar zijn dat er in Canada een super relevante blog voor jouw genre te vinden is, met in het beste geval volgers over heel de wereld. Zolang je aanvoelt dat er een goede match is tussen het desbetreffende kanaal en je muziek, moet je zeker niet twijfelen om ze mee te nemen in je lijst. Voor offline media ligt dit nog net iets anders. Meestal zijn de plaatsen voor reviews e.d. hier iets beperkter en haal je er pas ten volle voordeel uit als je release op het moment van bespreking ook (fysiek) beschikbaar is in die landen of dat er op zijn minst een groter promoplan aan gekoppeld is.

Bijvoorbeeld met het oog op tourdata in dat land.

4.2. TIMING Timing is alles. Het heeft geen zin om naar een bespreking te vissen als je tracks al een maand uit zijn. Zowel de traditionele media als online kanalen hebben graag wat tijd om hun content in te plannen en voor te bereiden. Soms ga je ook enkele reminders moeten sturen voor er respons komt op je vragen. Door de band genomen kan je best zorgen dat je een maand voor de release zeker al je mails de deur uit hebt. Je kan altijd vroeger contact opnemen om ze al warm te maken en te laten weten wanneer de release gepland staat en wanneer ze de songs of een preview in hun mailbox kunnen verwachten. Voor gedrukte media reken je er gerust nog een maand bij. Een maandblad dat in mei verschijnt, zit soms al vóór april in druk.

Wat (nationale) radio betreft, hebben de grote zenders normaal wekelijks playlistvergaderingen. Daar bespreken de muzieksamenstellers welke nieuwe tracks er volgende week aan de playlist worden toegevoegd. Hoewel het niet zo nauw komt, zorgen

- 114 -

4. PROMOTIE

de meeste pluggers dat ze een dag voor de playlistvergadering komen aanzetten met nieuwe songs. In de Wie Doet Wat-sectie op poppunt.be kan je van Bram Willems (Studio Brussel) horen hoe het er aan toe gaan op zo’n bespreking en hoe je je eigen muziek daar aan de man kan brengen. Lokale radio’s werken vaak veel losser en veel meer programmagebonden. Daar zoek je dus best aansluiting bij een specifieke show of presentator om je tracks aan te prijzen.

Ook voor je eigen promokanalen maak je best een goede planning op.

Wanneer start je met teasers? Wanneer drop je de videoclip? Welke content kan je na de release nog delen en wanneer plan je dat in?

Probeer je beschikbare content zo goed mogelijk te spreiden zonder de buzz te verliezen.

4.3. EXTRA CONTENT Je hebt natuurlijk je kersverse songs die je maar wat graag de wereld in stuurt, maar om de buzz rond je release zo lang mogelijk gaande te houden, kan je het best ook nadenken over allerhande extra content om je eigen en andere kanalen mee te vullen. Studio-footage, teasers, videoclips, nieuwe persfoto’s, speciale versies (live, akoestisch …), merchandise, etc. Met een beetje planning kan je er voor zorgen dat je de levensduur van je moment in de spotlights aanzienlijk kan rekken. Een release is immers het moment bij uitstek om de aandacht nog eens te claimen. Hoe langer je die aandacht kan vasthouden, hoe beter.

Natuurlijk komt die content er niet vanzelf. Het is aangewezen om nog voor je aan het opnameproces te begint, goed na te denken waar je overal content kan produceren en wanneer je dat kan inplannen. Zorg bijvoorbeeld dat er in de studio een fotograaf of cameraman aanwezig is om wat leuke beelden te schieten. Plan een shoot in voor de videoclip en persfoto’s, etc. Denk er aan dat – net zoals bij het audio-proces – je voor de extra content ook vaak wat tijd nodig hebt om alles deftig af te

- 115 -

werken. Zeker als je met externe mensen werkt, bouw je best wat marge in als je alles op het juiste moment wilt klaar hebben.

4.4. EXTERNE PROMO Eventueel kan je er voor kiezen een externe promoter (ook plugger genoemd) in te schakelen. Een onafhankelijke promoboy/-girl of bureau onderhoudt normaal goede contacten met de verzamelde muziekmedia (radio, televisie, pers, vakbladen, etc.) en kan tegen betaling jouw releases aan de man proberen te brengen. Spijtig genoeg kunnen deze mensen geen garantie op succes geven. Ze hebben al wel het juiste netwerk en misschien al één voet tussen de deur, maar als de media beslissen dat je (nog) niet relevant genoeg bent of ze op dat moment overstelpt worden door andere releases, kan je het evenzeer schudden.

Prijzen voor een promoter verschillen van ongeveer € 500 voor een single tot enkele duizenden euro’s voor een volledig album. Allemaal afhankelijk van hoe intensief en hoe lang er gewerkt wordt op je release en welke kanalen er allemaal worden aangesproken.

In tegenstelling tot wat soms wordt gedacht kan je normaal gezien bij elk medium ook zelf je muziek aanprijzen. Het vergt wat meer werk om overal de juiste personen te vinden en al helemaal om er een soort van band mee op te bouwen. Maar langs de andere kant is het overduidelijk dat geen enkele promoter met zoveel vuur over jouw tracks kan vertellen als je zelf kan. Het hoeft dus zeker geen handicap te zijn om de promo zelf in handen te houden. Al is het wel een tijdrovende bezigheid als je het goed wilt doen. Zoals bij alles is het hier ook belangrijk om goed op te volgen, met één mailtje kom je er niet!

- 116 -

4. PROMOTIE

4.5. 10 TIPS VOOR GESLAAGDE PROMO • Plan je release cycle. Een succesvolle campagne staat of valt met timing. Alle puzzelstukjes moeten klaarliggen om op het juiste moment te lanceren. Zorg dus voor een goede planning voor alle facetten van de release. Zowel voor de opnames als voor alle extra content en de promotie. Een beetje marge is nooit slecht!

• Documenteer alles. Content is king, dus je kan er maar best voor zorgen dat je zoveel mogelijk content produceert. Visuele content werkt nog steeds het beste op de sociale media. Dus zoek een fotograaf en/of cameraman om je te stalken en denk na over welke eindproducten je eruit wil halen.

• Stem je promokanalen op elkaar af. Facebook, YouTube, Twitter, Snapchat, Soundcloud, Bandcamp, vi.be, Instagram, etc.

Ze bieden allemaal de mogelijkheid om je profiel te customisen.

Voor een professionele look zorg je best dat de dag van de release (of in de aanloop naar) al je profielen dezelfde look en feel meekrijgen. Misschien kan je het artwork van de release aanpassen zodat je mooie headers e.a. hebt voor op je sociale media. Of misschien wil je juist teasen door op voorhand alles wat geheimzinnig te houden. Up to you, maar je kan maar best zorgen dat je het over heel de lijn doortrekt. Een release is ook het uitgelezen moment om je persfoto’s, biografie, merchandise en alle andere zaken te updaten!

• Tease er op los. Je moet zeker niet wachten tot de dag van de release om lawaai te beginnen maken. Beter kan je een tijdje op voorhand al beginnen teasen. Zo kan je top-of-mind awareness creëren tegen de dag dat je nieuw materiaal verschijnt en de

- 117 -

impact van je release vergroten. Teasen kan in verschillende vormen: met video’s, snippets van je tracks, artwork, foto’s, studioreports, etc.

• Wees creatief met pre-orders en bundles. Denk eens na of je een pre-order kan organiseren. Digitaal kan dit bijvoorbeeld via iTunes en Amazon, fysiek (en digitaal) biedt Bandcamp aardig wat mogelijkheden of kan je zelf eventueel iets opzetten op je eigen site. Heb je ook iets van merchandise, dan kan je overwegen om bundles aan te bieden waarbij je een beetje korting geeft als ze de release samen met andere merch kopen.

Zeker bij de verkoop op je live shows kan dit goed werken om meer te aan de man te brengen.

• Overweeg exclusives. Je ziet meer en meer dat artiesten hun release exclusief in première geven aan één kanaal. Dat kan een invloedrijke muziekblog zijn, een streamingplatform, de website van een krant of met een beetje geluk kan je zelfs de radio meekrijgen. Exclusiviteit kan een manier zijn om bepaalde kanalen over de streep te trekken. Wees hier echter niet te kwistig mee, uiteindelijk kan maar één iemand de eerste zijn.

Maak ook goede afspraken over hoe lang die exclusiviteit loopt.

• Organiseer een release-party. Je kan je release promotioneel veel kracht bijzetten door een live showcase te organiseren op de dag van de release. Zo’n avond organiseer je best op een locatie waar de condities optimaal zijn om je nieuwe songs (en liveshow) voor te stellen. Kies bij voorkeur een locatie die er uit springt ofwel door zijn reputatie (bekende muziekclubs of zalen) of door hun uniek karakter (eventueel in lijn met een bepaald thema van de release). Zorg voor goede technische omkadering en voldoende tijd om te soundchecken. Kies je locatie liever iets te klein dan te groot, je wil wel voor een volle zaal spelen natuurlijk!

Een release-show is ook een goede booster voor de verkoop van

- 118 -

4. PROMOTIE

je (fysieke) cd’s / vinyl en andere merch. Zorg dat die dus zeker op tijd klaar zijn!

• Schakel je fans in. Je fans zijn je grootste vaandeldragers als je het goed aanpakt. Het heeft geen zin om iedereen dood te spammen met zinnen als “KOOP MIJN ALBUM”. Met een beetje creativiteit en een origineel idee kan je er voor zorgen dat je fans de boodschap voor jou gaan verspreiden.

• Verzamel e-mailadressen. Een release is sowieso een goed moment om al je communicatiekanalen op orde te brengen en te stroomlijnen. En waarom niet nadenken over een nieuwsbrief?

Het blijft een van de meest efficiënte manieren om je doelpubliek te bereiken. Je hangt immers niet af van irritante algoritmes om je doelpubliek te bereiken en je kan zelf volledig de look en feel bepalen. Er kruipt wel wat werk in om consequent een nieuwsbrief uit te sturen, maar het is de ideale manier om je fans en andere geïnteresseerden op de hoogte te houden van nieuws, vorderingen en speciale acties. Geef desnoods een gratis download van je single in ruil voor een e-mailadres of leg een inschrijvingslijst aan je merch-tafel.

• Blijf in de aandacht. Een release is een super fijn moment, je hebt er een lange tijd naar toe gewerkt, er is bloed, zweet, tranen en een heel pak planning aan te pas gekomen. Dat geeft je echter geen tijd om nu op je lauweren te gaan rusten. Tegenwoordig is het zo dat het album aan belang verliest ten voordele van meerdere kleinere releases. Zo kan je op regelmatige tijdstippen terug de spotlight claimen. Een goede langetermijnplanning zou dus kunnen zijn om op regelmatige tijdstippen iets nieuws uit te brengen. Je begint dus al maar best te schrijven aan je volgende release!

- 119 -

BESLUIT

Zoals je ziet, komt er veel kijken bij het uitbrengen van muziek in eigen beheer. Het artistieke aspect, namelijk het op band zetten van je beste nummers, is maar een klein onderdeel in het hele proces. Je wordt als het ware je eigen platenfirma, dus je moet ook de zakelijke kant onder de knie hebben. Kort samengevat is het dan ook geen karwei dat je onvoorbereid kan aanvangen. Als je de nodige stappen onderneemt op het vlak van groepsstructuur, financiën, productie, rechten en promotie / verkoop, kan je met succes zelf een release uitbrengen. Maar vergis je niet: het scenario waarbij een groep zelf een cd uitbrengt, een gigantische hit scoort, veel geld verdient en voor de volgende cd de platenfirma’s van zich af moet slaan, wordt slechts uiterst zelden realiteit. Misschien moet je het eerder bekijken als een visitekaartje, een bewijs dat je het als artiest echt meent of een opstap naar een hoger niveau. Artiesten die vaak live spelen en op een omvangrijke groep fans kunnen rekenen, maken kans om er ook financieel goed uit te komen of er zelfs iets aan over te houden. Sta je op dat vlak nog niet zo ver, dan is het wellicht een beter idee om met demo’s en shows een fanbase op te bouwen, alvorens je in een financieel avontuur te storten.

POPPUNT IS VEEL (VÉÉL) MEER DAN DEZE GIDS. OP DE HOOGTE BLIJVEN? IN WELKE PORTIEVERTEER VERTEER JIJ HETHET BEST? IN WELKE PORTIE JIJJEJENIEUWS NIEUWS BEST?

LAAT MIJ GERUST

JAARLIJKS

3 MAANDELIJKS

WEKELIJKS

< WEKELIJKS

IEDER UUR

UP CLOSE & PERSONAL

IN PAPIER MET EEN NIETJE ERDOORHEEN

SELECTED BY ME

SELECTED BY US

( EN SOMS IETWAT NAAST DE KWESTIE )

EVENT

POPPUNT MAGAZINE

PLAY & PRODUCE SOUND/CHECK

VOOR € 7,99 EEN JAAR LANG IN DE BUS

POPPUNT.BE VOOR ALLE INFO EN ADVIES

VI.BE

HOFLEVERANCIER VAN PODIUM- EN MEDIAKANSEN

NEWSLETTER OVER U, OVER ONS, WANNEER ER IETS TE VERTELLEN VALT

TWITTER.COM/ FACEBOOK.COM/ INSTAGRAM.COM/ POPPUNT

EN ALTIJD WELKOM LANGS TELEFOON ( 02 504 99 00 ), MAIL ( INFO@POPPUNT.BE ) EN VOORDEUR ( BLOEMENSTRAAT 32, 1000 BRUSSEL ) VOOR PERSOONLIJKE INFO EN ADVIES.

•

ALS JE MUZIEK MAAKT, WIL JE DAT ZOVEEL MOGELIJK MENSEN DIE TE HOREN KRIJGEN. LIVE SPELEN IS ÉÉN MANIER, MAAR JE EIGEN MUZIEK OPNEMEN, DISTRIBUEREN OF VERKOPEN BLIJFT VOOR VEEL MUZIKANTEN HET ULTIEME DOEL. DE TIJD WAARIN HET RELEASEN VAN OPNAMES HET EXCLUSIEVE DOMEIN WAS VAN DE PLATENFIRMA’S LIGT ONDERTUSSEN AL EVEN ACHTER ONS. VANDAAG HEB JE ZOWAT ALLE TOOLS ZELF IN HANDEN OM JE MUZIEK WERELDWIJD TE DISTRIBUEREN – WAT UITERAARD NIET BETEKENT DAT JE ALLES PER SE ZELF MOET DOEN. SUCCESVOL UITBRENGEN VAN MUZIEK HOUDT NET IETS MEER IN DAN JE TRACKS OP EEN SCHIJFJE BRANDEN OF OP HET NET GOOIEN. IN DEZE THEMAPUBLICATIE BEGINNEN WE BIJ HET BEGIN – EEN DEGELIJKE VOORBEREIDING EN BUDGETTERING – EN GIDSEN WE JE STAP VOOR STAP DOOR DE HELE RELEASE CYCLE. UITERAARD HEBBEN WE AANDACHT VOOR HET OPNAMEPROCES EN DE INS & OUTS VAN ZOWEL FYSIEKE ALS DIGITALE MUZIEKDISTRIBUTIE. WE GEVEN JE OOK EEN HOOP TIPS OVER PROMOTIE, WANT ALS NIEMAND WEET DAT JE OPNAMES BESCHIKBAAR ZIJN, BEN JE ER NATUURLIJK AAN VOOR DE MOEITE. DEZE THEMAPUBLICATIE IS GEEN RECEPT VOOR WERELDWIJD SUCCES, WEL EEN HANDIG NASLAGWERKJE ALS JE DE WEG VERLOREN BENT ERGENS TUSSEN SONG EN DISTRIBUTIE.

POPPUNT IS HÉT AANSPREEKPUNT VOOR IEDEREEN DIE OP EEN OF ANDERE MANIER ACTIEF MET MUZIEK BEZIG IS. AL 15 JAAR STAAN WE MET AL ONZE SERVICES VOOR JE KLAAR. ZO GEVEN WE OOK DAGELIJKS ADVIES EN BEANTWOORDEN WE CONCRETE VRAGEN VAN MUZIKANTEN EN DJ’S. ALLE KNOWHOW DIE WE DE AFGELOPEN JAREN OPBOUWDEN, IS VOOR IEDEREEN BESCHIKBAAR. OP POPPUNT.BE BIJVOORBEELD, IN DE POPPUNTGIDS VOOR MUZIKANT EN DJ, EN IN THEMAPUBLICATIES ALS DEZE, WAARIN WE EEN SPECIFIEK ONDERWERP HELEMAAL UITSPITTEN. (ER ZIJN OOK THEMAPUBLICATIES OVER AUTEURSRECHTEN, EVENTS ORGANISEREN, JE REPETITIERUIMTE BOUWEN …) VIND JE NIET WAT JE ZOEKT, DAN STAAT ONZE MAILBOX, TELEFOONLIJN OF VOORDEUR ALTIJD VOOR JE OPEN. ONS DOEL IS EN BLIJFT: JUISTE EN BEGRIJPBARE INFORMATIE BIEDEN DIE JE WEER EEN STAP DICHTER BIJ JE DOEL BRENGT.

9789490825065