ΕΠΑΘΛΟ 121 by John Soultanidis

www.epathlo.gr

Άγιο Όρος Αμοργός Λάδωνας Μπίλιοβο Αθέατος Πειραιάς Ιχθυόσκαλα Κερατσινίου 2019 - I I ≈ 4,00 €

121

Το Νο1 ΚΤΕΟ στον Νομό Αργολίδας

Καλέστε τώρα και επωφεληθείτε από τις ειδικές μας προσφορές

25€

45€

50€

10€

έως 3.5 τόνων

Κατασκευάζουμε ηλιακούς Θερμοσίφωνες από το 1979 Τα προϊόντα μας εξάγονται σε 47 χώρες Πιστοποίηση κατά ISO 9001:2008 & Solar Keymark Ρομποτική τεχνολογία Laser υψηλής απόδοσης

ΔΗΜΑΣ ΑΕΒΕ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΗΛΙΑΚΩΝ ΘΕΡΜΟΣΙΦΩΝΩΝ 2o χλμ Άργους - Ναυπλίου, Άργος 21200, Τηλ. 27510 29110 - 27510 20920, Fax 27510 62671

www.dimas-solar.gr

info@dimas-solar.gr

Ιδιοκτήτρια-εκδότρια: Γεωργία Ντόκου Αρχισυνταξία: Θάλεια Νουάρου Δημιουργικό-Layout: Γιάννης Σουλτανίδης www.positive.net.gr Διαφήμιση: Γεωργία Ντόκου Δημήτριος Σελλής www.airon.gr

9 Αντί Επάθλου ●●●●●●●●●●●●●●●●● 11 Βιβλία, εκθέσεις, φεστιβάλ, πολιτισμός ●●●●●●● 12 Το περιβόλι της Παναγιάς. Ταξίδι πρώτο στο Άγιο Όρος ●●●●●●● 24 Αμοργός. Κάτι απ' τα παλιά ●●●●●●●●●●● 38 Λάδωνας. Στην κοιλάδα των θρύλων ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 46 Μπίλιοβο. Το λιθόκτιστο καλντερίμι ●●●●●●●●●●●● 54 Στην επιφάνεια ο αθέατος κόσμος του Πειραιά ●●●●●●●●●●●●● 64 Ξημέρωμα στην Ιχθυόσκαλα Κερατσινίου ●●●●●●●●●●●●● ●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●● 72 Συνταγές: Πράσινη σαλάτα με γαρίδες και μανιτάρια & Σκορπίνες με κόκκινη σάλτσα (Κερκυραϊκό Μπουρδέτο) 76 Αναδρομές: Το φώς κι ο χαμένος παράδεισος του Χένρι Μίλερ ●●●●●●●●●●●●●● 82 Μια στάση εδώ

●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●●

Εξώφυλλο: Αμοργός

Θάλεια Νουάρου

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167 Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη. 6

Συντακτική ομάδα: Ιωάννα Βενιέρη, Νίκος Γαλάνης, Αναστασία Γέωργα, Νίνα Κουλετάκη, Μάρω Κουρή, Θάλεια Νουάρου, Αλεξία Τούλιου Διορθώσεις κειμένων: Αλέκος Ξυλοπόδης Σ’ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν οι φωτογράφοι: Ιωάννα Βενιέρη, Νίκος Γαλάνης, Γιώργος Λαθύρης, Θάλεια Νουάρου, Γιώργος Ξυπολιάς, Αλεξία Τούλιου, Νίκος Υφαντής Επεξεργασία εικόνας: Γιάννης Πουλημένος Εκτύπωση: pressious Arvanitidis www.pressious.com

ΕΔΡΑ: Μιδέας 5, 21055, Αγία Τριάδα Αργολίδας Τηλ.2752045095, 99700 Fax. 2752045096 e-mail: info@epathlo.gr ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ (ετήσιες) Ιδιωτών: 20,00 € Επιχειρήσεων Νομικών προσώπων Εξωτερικού: 50,00 € Ο.Τ.Α.: 65,00 € Εθνική Τράπεζα: 427 / 00523295 Πειραιώς: 5500018321433 Συνδρομές: Φρόσω Αγγελοπούλου, Γιώτα Μπούνου

Θάλεια Νουάρου

«Έτσι που ό,τι έρχεται από έξω αναγκαστικά να ελαφραίνει πολύ ώσπου να μας βρει.»

να καράβι αρμενίζει στο βάθος. Είναι η Αμοργός. Απεκδυόμενη τα περιττά, γυμνή ακολουθεί τη γραμμή του ήλιου πάνω στη θάλασσα. Σε κάποιο παράλληλο σύμπαν ο Χένρι Μίλερ γράφει ακόμη για την Ελλάδα. Πως θες να κολυμπήσεις στον ουρανό, να πετάξεις τα ρούχα σου, να πηδήξεις τρέχοντας και να βουτήξεις στο γαλάζιο. Και πως ό,τι και αν κοιτάξεις είναι σαν να το βλέπεις (ακόμα) για πρώτη φορά. Αλλού ξημερώνει... Οι πρώτες ηλιαχτίδες εισβάλλουν στα ταβερνεία της Ιχθυόσκαλας κι ο κόσμος χορταίνει με ζεστή κακαβιά καλωσορίζοντας τη μέρα που έρχεται. Κάπου στην έρημο του Αγίου Όρους, ίσως κάποιος ν’ αντικρίζει τον Θεό και τους δώδεκα γυμνούς καλόγερους που κατοικούν στην κορυφή του. Στον Λάδωνα, ο Απόλλωνας κυνηγάει τη Δάφνη κι ο τραγοπόδαρος Πάνας την όμορφη Σύριγγα – στο Μπίλιοβο ακούγεται μια ψαλμωδία. «Και επεθεώρησεν ο παντογνώστης Θεός όλα όσα εδημιούργησε, και είδεν ότι τα πάντα ήσαν εξαιρετικώς καλά, το καθένα με τον σκοπόν και την χρησιμότητα του». Ακούω τη βροχή και ψάχνω λέξεις – τί θα ‘πρεπε να ‘ταν η άνοιξη; Ζωή από νερό, χειρονομίες ευγενικές και λέξεις που στεριώνουν την αγάπη. Τραμπάλα, κρυφτό, τυφλόμυγα, κυνηγητό – χρήσιμα παιδικά παιχνίδια. Φασκόμηλο και δενδρολίβανο, γαρύφαλλο, κανέλα, πορτοκάλι. Σώματα ποθητά κι η τρυφερότητα που συγκρατεί τον κόσμο – χωρίς μεγάλη προσπάθεια. «Σαν να κατοικούσαμε όλοι σε δεντρόσπιτα στον βυθό μιας λίμνης, έτσι που ό,τι έρχεται από έξω αναγκαστικά να ελαφραίνει πολύ, ώσπου να μας βρει»1

Άνοιξη είναι αυτό που θα βρει τρόπο και θα γεννηθεί, λίγα λουλούδια στο βάζο κι η βεβαιότητα για το καλοκαίρι. Καλή Ανάσταση.

ΑΝΤΙ ΕΠΑΘΛΟΥ

1. Από την ποιητική συλλογή της Δανάης Σιώζου, Χρήσιμα παιδικά παιχνίδια, εκδ. Αντίποδες

τις σύγχρονες εγκαταστάσεις του, που βρίσκονται στη θέση Μπάθρα, λίγο έξω από την πόλη του Άργους, το οινοποιείο Δαναών Γη παράγει επώνυμους ποιοτικούς οίνους που τυγχάνουν εξαιρετικής αποδοχής από το οινόφιλο κοινό. Ο Δημήτρης Δούρος, με τη συνδρομή εξαίρετων επιστημόνων (οινολόγων αλλά και γεωπόνων), οινοποιεί σήμερα τις σπουδαιότερες ελληνικές ποικιλίες του Πελοποννησιακού αμπελώνα (Μοσχοφίλερο, Αγιωργίτικο Νεμέας, Μοσχάτο Πατρών, Ροδίτης), μαζί με τις διεθνείς Merlot και Cabernet Sauvignon δίνοντας ποιοτικούς οίνους που τα τελευταία χρόνια γνωρίζουν καταξίωση, όχι μόνο στην εγχώρια, αλλά και τη διεθνή αγορά. Η διασφάλιση της ποιότητας, σύμφωνα με τις σύγχρονες απαιτήσεις (διαθέτει πιστοποίηση διαχειρησης ποιότητας ISO 22000-2005) σε συνδυασμό με την πολυετή εμπειρία, την αφοσίωση, την τεχνογνωσία και το μεράκι έφεραν την επιβράβευση που δεν είναι άλλη από την ολοένα αυξανόμενη ζήτηση. Αυτή η αποδοχή, μαζί με την αμέριστη αγάπη μας για το καλό κρασί, είναι που μας κάνουν να συνεχίζουμε, πιστοί πάντα στις αξίες και το όραμά μας.

Δούρος Δημήτρης

W INERY

21200, Άργος τηλ. 27510 24908 www.danaonwines.gr info@danaonwines.gr

Tinos Food Paths 2019

5η διοργάνωση του Tinos Food Paths έχει ξεκινήσει τις προετοιμασίες της, για να υποδεχθεί στο νησί της Τήνου τους επισκέπτες της γιορτής γαστρονομίας και πολιτισμού. Η φετινή γιορτή θα περιλαμβάνει «Μαγειρέματα» στον χώρο της Παλαιάς Ψαραγοράς στην Χώρα της Τήνου, διαδραστικά δρώμενα, καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις, πεζοπορίες ανάμεσα σε αλώνια και μύλους στο χωριό της Καλλονής, γαστρονομικά εδέσματα και πολλές ιστορίες που θα αποφύγουμε να τις διηγηθούμε για να έρθετε να τις βιώσετε από κοντά. Παράλληλα θα διεξαχθεί το 3ο Aegean Cocktail & Spirits Workshop με προσκεκλημένους κορυφαίους bartenders από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Η έναρξη της γιορτής θα γίνει την Κυριακή 12 Μαΐου με ένα μεγάλο πάρτυ στην Παλαιά Ψαραγορά, όπου bartenders από τα καλύτερα μπαρ της χώρας θα μας σερβίρουν τοπικά κοκτέιλ. Έως και την Κυριακή 19 Μαΐου 2019.

Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας

Σεισμός στο Μουσείο

ρόσφατα εγκαινιάστηκε και στη χώρα μας μία διαδραστική ψηφιακή έκθεση για τον σεισμό από την ΑΧΑ και το Μουσείο Γουλανδρή, σε συνεργασία με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, με τίτλο «Σεισμός στο Μουσείο.» Πρόκειται για μία πρωτότυπη, εκπαιδευτική πρωτοβουλία, που επιτρέπει στους επισκέπτες να περιηγηθούν και να γνωρίσουν καλύτερα το φυσικό αυτό φαινόμενο μέσα από καινοτόμες μεθόδους υψηλής τεχνολογίας. Μοναδικά μοντέλα υδρογείων που δίνουν πληροφορίες για τους σεισμούς, εκπαιδευτικά βίντεο που παρουσιάζουν σημαντικούς σεισμούς του ελλαδικού χώρου από το 1900 έως σήμερα, μετάδοση σε πραγματικό χρόνο των σεισμών που γίνονται παγκοσμίως είναι μερικά από τα εκθέματα. Η διαδραστική εμπειρία της έκθεσης συμπληρώνεται με τη «σεισμική τράπεζα» και τις εφαρμογές «Σεισμός στην Πόλη» και «Γίνε ΣεισμοειδιΒιβλία, εκθέσεις, φεστιβάλ, πολιτισμός

κός», μέσα από τις οποίες το κοινό ενημερώνεται για το πώς μπορεί να προστατευθεί σε περίπτωση σεισμού. Τα βλέμματα, όμως, επικεντρώνονται στην «καρέκλα εικονικής πραγματικότητας», που σχεδιάστηκε με στόχο να δώσει τη δυνατότητα μίας προσομοίωσης σεισμού. Στόχος της έκθεσης είναι η ενημέρωση των επισκεπτών, και ειδικά των παιδιών, για το φυσικό φαινόμενο του σεισμού, δίνοντάς τους την ευκαιρία να το «εξερευνήσουν», να ενημερωθούν για το πώς μπορούν να προστατευτούν και να εξοικειωθούν με το αυτό το φαινόμενο, που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη χώρα μας, καθώς χαρακτηρίζεται από έντονη σεισμική δραστηριότητα. Η έκθεση «Σεισμός στο Μουσείο» θα φιλοξενείται στον χώρο του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας έως τον Ιούνιο του 2019. Εισιτήρια από 4 έως 8 ευρώ. Πληροφορίες:210 8015870, http://www.gnhm.gr/. 11

Το περιβόλι της Παναγιάς Ταξίδι πρώτο στο Άγιο Όρος

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Αλεξία Τούλιου Νίκος Υφαντής

Νίκος Υφαντής

Η ησυχία είναι τόσο εκκωφαντική, που η κραυγή μέσα μου δεν κρατιέται και ξεσπάει σ' έναν κόμπο στο τέλος της γλώσσας. Λίγο ακόμη και θα εναρμονιστεί με τη μουσική της πλάσης.

Ξημερώματα τούτης της άνοιξης βρέθηκα σε μια μικρή πολιτεία της Χαλκιδικής, που θέλει στ' όνομά της μια δόση ουρανού. Πειράζοντας συνεχώς το σκληρό μου μούσι, το οποίο καιρό τώρα άτακτα συντηρώ, σηκώνω συνοφρυωμένος το βλέμμα στον ήλιο της Ουρανούπολης. Τα μακριά μανίκια και παντελόνια που φορώ, δεν επιτρέπουν στη θέρμη του πρώιμου καλοκαιρινού ήλιου να ζεστάνει το δέρμα μου, εξασφαλίζουν όμως την ευσεβή και ασφαλή μου μετάβαση στον «επουράνιο» προορισμό μου. Όπως ο ξενιτεμένος την γυναίκα, έτσι κι εγώ αφήνω στην πόλη τις προσφιλείς, εγκόσμιες συνήθειες να με καρτερούν. Και ξεχωρίζοντας στα δυο τα συνθετικά του ονόματός της, είμαι έτοιμος να ριχτώ σε αυτήν την πρωτόγνωρη μεταφυσική ταξιδιωτική εμπειρία. 14

δη τα πάντα ελαφραίνουν, μέχρι και τα υλικά νιώθω να βιώνουν μια απουσία βαρύτητας, καθώς η μοναδική μου αποσκευή αναρριχάται στους ώμους. Μια αλλαξιά χωρά και ίσως κι αυτή περιττή, όταν αποφασίζεις ν' απογυμνώσεις την ψυχή σου. Με το πολυπόθητο ιερό διαμονητήριο να κρατώ σφιχτά και στα δυο μου χέρια, υπομένω τον αστυνομικό έλεγχο, λίγο πριν το βήμα μου με φέρει στο κατάστρωμα, που θα ενώσει θάλασσα και ουρανό, για να με ταξιδέψει στην ιερή γη του, εκεί που βασιλεύει μόνο μια κυρά, η Παναγιά. Βραχύς ο καιρός για τις Άγιες μέρες και οι συνταξιδιώτες μου βαρείς και ταπεινοί. Ο θόρυβος της μηχανής του καραβιού, το γύρισμα της σελίδας του βιβλίου, και οι ψίθυροι μιας προσευχής, ενσαρκωμένες ευχούλες που σκαρφαλώνουν κόμπο-κόμπο στο μακρύ κομποσχοίνι, ολοκληρώνοντας ακόμη μια στροφή. Η ηρεμία που υφαίνουν τα σύννεφα, διαλύεται με τα φασαριόζικα θαλασσοπούλια. Μουδιασμένος σηκώνομαι να χαρώ την επίσκεψη, προτάσσοντας διστακτικά στον αέρα το παξιμάδι της μάνας μου. Αποφασιστικά και δυνατά, με ακρίβεια χιλιοστού, ένας γλάρος που παραφυλά ξοπίσω μου τ' αρπάζει απο το χέρι μου. Αστραπιαία σκύβω να προφυλαχτώ. Η αφέλειά μου σκορπά με τα γέλια των προσκυνητών. Ξάφνου απέναντι ξεπροβάλλει ένα βουναλάκι. Είναι αυτή η απαρχή του θείου Όρους, που θα κορυφωθεί στο βάθος σε μια τέλεια λίθινη πυραμίδα ύψους 2033μ. Το Άγιο Όρος ξεκινά δειλά να μας συστήνεται με τους μικρούς αρσανάδες των μονών. Το περιβόλι της Παναγιάς – όπως συχνά αποκαλείται το Όρος – διαθέτει 20 μονές, 12 σκήτες και αρκετά κελιά, βυζαντινούς θησαυρούς, πολύτιμα κειμήλια και σπάνιες, ανεκτίμητης αξίας βιβλιοθήκες. Με το καράβι να σιγοπλέει αποχαιρετώ τη μονή Ζωγράφου, μα περισσότερο σαστίζω σαν αντικρίζω τη μονή Δοχειαρίου, η οποία θυμίζει πέτρινο φρούριο. Πριν την αφήσω κι αυτή πίσω, προσπαθώ ν’ αποστηθίσω όλη την ομορφιά. Ιπποτική, προσκαλεί τους πιστούς με τους δυο αρχαγγέλους της, οικοδεσπότες, έναν δεξιά κι έναν αριστερά να ορθώνονται ως αγάλματα σε κίονες ψηλούς, φύλακες και προστάτες της στους αιώνες. Ξεμακραίνοντας και από την Ξενοφώντος έκθαμβος μένω να κοιτώ την ρωσικής τεχνοτροπας,

●

●●

●●●

●●●● ● Η Παναγιά βρίσκεται παντού στο περιβόλι της. ●● Πιο κοντά στον Θεό χρωματίζεται η ψυχή. Ι Μ. Δοχειαρίου. ●●● Γλυκαίνει το μοναστήρι στο πρώτο φως

του ήλιου. Ι.Μ. Ιβήρων.

●●●● Ψηλός-ψηλός καλόγερος και κόκκαλα δεν έχει...

Το περιβόλι της Παναγιάς

Ι.Μ. Καρακάλου. 15

●

Μονή του Αγίου Παντελεήμονος, μια σωστή πολιτεία που με τους σμαραγδένιους θόλους της επιβάλλεται πολυτελώς. Η ανυπομονησία μου φουντώνει να βρεθώ στις δικές μου μονές. Σχεδόν μήνα χρειάζεται κάποιος για να οργανώσει μια επίσκεψη στο Άγιο Όρος και πρέπει να γνωρίζει, ότι δεν μπορεί να φιλοξενηθεί πάνω από τρεις μέρες συνολικά και αυτές μοιρασμένες σε διαφορετικές μονές. Καρυές

●●

Το καραβάκι μας δένει στη Δάφνη και είναι η πρώτη φορά που θα πατήσω το πόδι μου σε αυτόν τον πολυκουβεντιασμένο Άγιο Τόπο. Δεν προλαβαίνω ούτε να νιώσω. Κλέφτης το άγχος στις πρώτες μου εικόνες. Τρέχουμε όλοι γρήγορα, μην φύγει το λεωφορείο, που θα μας μεταφέρει στην πρωτεύουσα, τις Καρυές. Αλαφιασμένος κάθομαι πίσω-πίσω, καθώς οι πρώτες οχτώ θέσεις προορίζονται αποκλειστικά για τους μοναχούς. Στο χωριουδάκι των Καρυών υπάρχουν μόνο σκήτες και κελιά. Ένας καφενές, ένας φούρνος, ένα φαρμακείο και μικροκαταστήματα με αναμνηστικά. Αυτοκίνητα θυμίζουν τον κόσμο που ζούμε, μόνο που εδώ υπάρχουν για την εξυπηρέτηση των μοναχών αλλά και την αποπεράτωση των εργασιών. Οι επισκέπτες θα περιηγηθούν πεζοί στα μονοπάτια του Αγίου Όρους ή με ταξί στον έναν δρόμο που διαθέτει. Στη σκήτη του Αγίου Ανδρέα στις Καρυές, στεγάζεται και η περίφημη Αθωνιάδα Ακαδημία, η οποία παρέχει δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με οικότροφους που οργανώνονται και ζουν κοινοβιακά. Οι γιορτές είναι η ευκαιρία να επανενωθούν με τις οικογένειές τους. Στο Πρωτάτο των Καρυών φυλάσσεται και η θαυματουργή εικόνας της Παναγίας «Άξιον Εστί». Με ευλάβεια προσκυνώ γονατιστός πάνω στο μάρμαρο, εκλιπαρώ τη βοήθειά της και είμαι έτοιμος να εξερευνήσω αυτό το τόσο ενεργειακό μέρος, που ο Θεός έχει ευλογήσει να έχει αυτάρκεια σε αγαθά, από στεριά και θάλασσα. Μονή Φιλοθέου Με μπούσουλα την άριστη διαδικτυακή κατατόπιση και τις σημάνσεις των καλογέρων παίρνω το μονοπάτι για τη Μονή Φιλοθέου. Βήμα ταχύ και τάμα που χρωστώ μια προσευχή, ελέγχουν την αναπνοή μου, καθώς γρηγορεύω για να προφτάσω την πύλη της μονής ανοιχτή. Οι κανονισμοί είναι αυστηροί κι αν τύχει και σε βρει η δύση κανείς δεν πρόκειται να σου ανοίξει. Και είναι η δύση αυτή το ορόσημο για το ξεκίνημα της νέας ημέρας, η πρώτη ώρα η βυζαντινή. Άλλη μέρα και άλλη ώρα εδώ, μα ευτυχώς, ύστερα από τρεισήμιση ώρες ποδαρόδρομο φτάνω εγκαίρως στο Μοναστήρι. Όσο περιμένω τον αρχοντάρη να με οδηγήσει στο δωμάτιό μου, μελετώ τους κανονισμούς. Ως γνωστόν σε αυτήν την αυτόνομη πολιτεία τα πάντα δουλεύουν διαφορετικά. Οι απαγορεύσεις και η αυστηρότητα των μοναχών, όπως τους βλέπω σκυφτούς να περνούν εμπρός μου μετά το πέρας της λειτουργας,

● Ο χρόνος μετρά αλλιώς στο Άγιος Όρος. Ι.Μ. Ιβήρων. ●● Άποψη της Ι.Μ. Δοχειαρίου. ●●● Στον δρόμο για τον αρσανά της Ι.Μ. Ιβήρων.

●●●

Το περιβόλι της Παναγιάς

●

Όταν κάποιος αποφασίσει να μονάσει σε κελί παραμένοντας αμόλυντος και πλησιάσει στην τέλεια αφοσίωση, ίσως αντικρύσει τον θρύλο που θέλει σαν άλλοι Έλληνες Θεοί, δώδεκα γυμνοί καλόγεροι να κατοικούν στην κορυφή του Όρους.

● Τι γυρεύουν τα χρώματα του φθινοπώρου

στην άνοιξη; Ι.Μ. Φιλοθέου. ●● Αρμονία και ηρεμία.

Ι.Μ. Αγίου Παντελεήμονος. 18

υποδηλώνουν την αδιαφορία σε οποιαδήποτε τουριστική ανάπτυξη. Αντιθέτως, θεωρώ πως σου δίνουν μια ευκαιρία να πλησιάσεις λίγο πιο κοντά στον Θεό. Απομεσήμερο και ήρθε επιτέλους η ώρα για το φαγητό. Αποκαμωμένος οδηγούμαι στην τράπεζα μέσα από έναν κλειστό ξύλινο διάδρομο, ο οποίος τη συνδέει με το καθολικό. Συνηθισμένος ευγενής μάταια πασχίζω να σκοντάψω σ' ένα βλέμμα, να ψυχανεμιστώ ένα νεύμα ή έστω ένα μικρό τσαλάκωμα των χειλιών σε ελαφρύ μειδίαμα. Όλα είναι σιωπή, όλα είναι ιερά. Ένας μοναχός στον άμβωνα έχει αναλάβει να διαβάζει προσευχές και εμείς ετοιμαζόμαστε να φάμε νηστίσιμα. Στο Άγιο Όρος κρέας δεν τρώνε, γι' αυτό και δεν υπάρχουν πουθενά οικόσιτα ζώα, μόνο μουλάρια για μεταφορά και πελαγίσια ψάρια. Οικονομικά πορεύονται κυρίως από χειροτεχνίες, ξυλογλυπτική και αγιογραφίες. Υπάρχει όμως κι ένας ακόμη λόγος που δε θα συναντήσεις ζώα πάρα μόνο πολύχρωμα πετούμενα. Εδώ το άβατο δεν πρέπει να παραβιαστεί από κανένα έμβιο θηλυκό ον για χάρη της Παναγιάς και αυτό οφείλει να είναι σεβαστό ακόμη και ως παράδοση αιώνων. Φασολάκια λοιπόν και γεμιστά είναι ψημένα σε ξύλα πάνω στη φωτιά, κάτι που τα κάνει απρόσμενα εύγεστα. Τα συνοδεύουν άριστα, μαύρο ψωμί, τσακιστές ελιές και βαθυκόκκινος ημίγλυκος οίνος απ'τα φροντισμένα αμπελάκια των μοναχών, που σαν κοινωνία ρέει στα τσίγκινα ποτήρια. Με κίνδυνο επίπληξης μα χωρίς να μπορώ ν' αντισταθώ σε αυτή την απόλαυση, ήπια παραπάνω από ένα και δεν το μετάνιωσα, καθώς απαλό το ένιωθα να εξαγνίζει τα σωθικά μου. Ο ήλιος πίσω απο τα βιτρώ παράθυρα στην τράπεζα άρχισε κι απόψε να πεθαίνει και λαβωμένος να τρεμοκοκκινίζει το αίμα του, στα αυλακωμένα πρόσωπα των μοναχών. Ναι, είναι η πρώτη ώρα και η υπενθύμιση της φύσης του Θεού για το διάβα της μοναστικής ζωής που δεν είναι άλλη παρά μια καθημερινή πρόβα θανάτου, καθώς αυτή επιδίδεται στην αέναη μάχη με τους σαρκικούς πειρασμούς. Το δωμάτιο μου λιτό και πεντακάθαρο. Άνθρωπο να πω μια κουβέντα δεν βρήκα. Αύριο θα πάρω τον δρόμο για τη Μονή Ιβήρων. Μονή Ιβήρων Με παράκαμψη από τη Μονή Καρακάλου χάνομαι όλο και περισσότερο στο μονότονο μα τόσο αναζωογονητικό πράσινο. Το καντηλάκι ανάβει στον απομακρυσμένο Άγιο Γεώργιο σημάδι ανδρός, παρέμβαση και

●●

ατέρμονη φροντίδα για να παραμείνει το τελετουργικό ζωντανό. Από σκονισμένους τρακτερόδρομους ξεπέφτω σε λιθόστρωτα καλντερίμια. Στη σχηματισμένη λιμνούλα κάτω από μια βρύση κοντοστέκομαι, πριν ξεδιψάσω και καθρεφτίζοντας το ταλαιπωρημένο μου πρόσωπο, πόσο μου θυμίζει τα σμιλεμένα απο το χρόνο σκαλοπάτια του μονοπατιού, τα πολυχρησιμοποιημένα, που όμως αντέχουν να δείχνουν τον δρόμο. Κι όμως δεν με νοιάζει ο χρόνος ο άκαρδος, γιατί κάπως έτσι φαντάζομαι τον παράδεισο, χρωματιστό και γήινο. Ένα μπλε να ξεκουράζει τις ψυχές κι ένα πράσινο να τις ζωηρεύει. Η ησυχία είναι τόσο εκκωφαντική, που η κραυγή μέσα μου δεν κρατιέται και ξεσπάει σ' έναν κόμπο στο τέλος της γλώσσας. Λίγο ακόμη και θα εναρμονιστεί με τη μουσική της πλάσης. Το μονοπάτι που διαβαίνω δεν με οδηγεί πια στη Μονή, αλλά στον πιο εσωτερικό εαυτό μου, που μου συστήνεται απο την αρχή σαν φίλος ξεχασμένος, πιο ελεύθερος και πιο διαλλακτικός. Το γεφυράκι θα με περάσει πάνω απο το ποταμάκι, να με φέρει σε μια από τις πιο εντυπωσιακές μονές του Αγίου Όρους, τη Μονή Ιβήρων, το σπίτι της θαυματουργής Παναγιάς της Πορταϊτισσας. Τριγύρω κορμοί ξύλων φανερώνουν τις υλοτομικές δραστηριότητες, αμπέλια προστατευμένα σε ξύλινες πέργκολες, ένα πέτρινο υδραγωγείο, μικροί κηπάκοι και μια μελωδία που αντηχεί στο καμαρωτό καμπαναριό στο κέντρο της αυλής, συνθέτουν το σκηνικό. Το μοναστήρι ντύνεται με πέτρα, μα όσο ψηλώνει, χρωματίζει το εξωτερικό σαν να έκλεψε θαρρείς κάποιες απο τις φευγαλέες ανταύγειες ενός ουράνιου τόξου, που ήρθε κάποτε σαν σημάδι ελπίδας και χαράς. Στο κυλικείο αυτοεξυπηρετείσαι, γι' αυτό θα φτιάξω μόνος έναν καφέ αχνιστό και μυρωΤο περιβόλι της Παναγιάς

Στο Άγιος Όρος κρέας δεν τρώνε γι' αυτό και δεν υπάρχουν πουθενά οικόσιτα ζώα, μόνο μουλάρια για μεταφορά και πελαγίσια ψάρια.

●

δάτο. Μετά απο τις νερόβραστες μεν, πεντανόστιμες δε φακές που βλασταίνουν λευκές φύτρες σαν πάνσοφα κεφαλάκια, θα ξεκουραστώ για να παραστώ στη νυχτερινή λειτουργία. Ασπαζόμενος τα λείψανα 160 Αγίων εισέρχομαι εν μέσω της νυκτός στον ναό. Σε βαθιά κατάνυξη, σ’ έναν θεοσκότεινο ναό, οι μοναχοί προσκυνούν ένας-ένας την Παναγιά, ενώ ψάλλουν αρμονικά. Φαντάζουν διάφανα τα πρόσωπά τους, καθώς αυτά αχνοφέγγουν στις φλόγες των κεριών. Μόνο τα ράσα διαγράφουν την ανθρώπινη παρουσία και λες είναι αυτά που τραβούν κάτω τούτες τις μορφές σε έναν επίγειο τάφο ανοιχτό και μαύρο, και μόνο η πίστη με την προσευχή και ψήγματα καθαρής ψυχής ανέρχονται με τον καπνό απο το κερί ψηλά στον τρούλο, σαν μικρές αλήθειες να συναντήσουν τον φιλεύσπλαχνο Θεό, ο οποίος πάντα ανταμείβει τον ενάρετο βίο δίνοντας την αιώνιο ζωή και το μέγα έλεος. Έρημος Ξαπλωμένος στην κλίνη μου νιώθω συνταραγμένος από την αγιότητα των πάντων και ηλεκτρίζομαι από την ενέργεια της ατμόσφαιρας. Η σκέψη μου τρέχει πιο γρήγορα φρενάροντας απότομα στην ιδέα του μοναχισμού. Εδώ, στο Άγιο Όρος, σε μια γωνιά λίγο πριν το ακρωτήρι τελειώσει, τα πάντα στερεύουν κι ερημώνουν. Το πράσινο γκριζάρει μεμιάς και άνθρωπος εδώ δεν λογάς πώς ζει. Είναι η περιοχή «Έρημος» του Αγίου Όρους στην οποία μόνο ατρόμητοι και βαθιά πιστοί, σαν αγέρωχοι αητοί μονάζουν σε κελιά όμοια με δάκρυα που ίσα που συγκρατούνται στα απόκρημνα βράχια του Όρους. Τα λάξευσε θαρρείς έτσι ο Μέγας Γλύπτης για να γκρεμοτσακίζεται κάθε σκέψη κι επιθυμία σαρκική κι ανάγκη υλική. Μα κι αν τύχει και δεν σπάσει ο δαίμονας το ποδάρι του, τότε σηκώνει κύματα θεριά να τις παρασύρουν να χαθούν και να λησμονηθούν στο πιο βαθύ βάραθρο του πελάγους. Οι προσκυνητές μόνο στην έρημο θ'αντικρύσουν τα περίφημα καυσοκαλύβια, που έκαιγε ο καλόγερος για ν'αναζητήσει αλλού κατοικία, όταν γειτνίαζαν και άλλοι μοναχοί, μα και τα τρομακτικά καρούλια που μόνο ίλιγγο προκαλούν ακόμη και στους πιο τολμηρούς. Όταν κάποιος αποφασίσει να μονάσει σε κελί παραμένοντας αμόλυντος και πλησιάσει στην τέλεια αφοσίωση, ίσως αντικρύσει τον θρύλο που θέλει σαν άλλοι Έλληνες Θεοί, δώδεκα γυμνούς καλόγερους να κατοικούν στην κορυφή του Όρους. Είναι σχεδόν άυλοι λένε όσοι τους έχουν συναντήσει, ενώ η φύση τους αγγίζει το υπερφυσικό καθώς ούτε τροφή δεν χρειάζονται πλέον για να ζήσουν. Είναι οι εκλεκτοί, που δεν θα γνωρίσουν τον θάνατο κατά τη Δευτέρα Παρουσία. Κι αν αξιώσει και μένα ο Θεός και δε δειλιάσω εμπρός στο δέος της αφιλόξενης γης, θα βρεθώ σίγουρα στην «Έρημο» την επόμενη φορά. Το ταξίδι μου στο Άγιο Όρος μικρό μα διδακτικό. Όπως οι μοναχοί έτσι κι εγώ δίχως οικογένεια κάτω απο την σκέπη του Θεού και μόνη οδηγό 20

●●

την Παναγιά ακολούθησα το δικό μου μονοπάτι. Πήρα λοιπόν τον δρόμο του Θεού, να δω πρώτος το θαύμα, εδώ στο σπίτι του στη γη και τον φώναζα και τον έψαχνα και αυτός δεν ανταποκρινόταν. Κι όσο έψαχνα, το μονοπάτι μάκραινε λίγα ακόμη μέτρα πιο δύσκολα από πριν και δύσβατα και το «Εγώ» μου, μεγάλο πειραχτήρι, ξεστράτιζε απο τα ουσιώδη και βαρυγκωμούσε. Δεν ήξερε το άμοιρο ως τώρα, πως ο Θεός είναι παντού, μέσα μας και με τα λίγα γαληνεύει η ψυχή, με τα πολλά θυμώνει και γίνεται αγρίμι αχόρταγο, που ψάχνει να φάει στα μάταια, στα άνομα, στα παραπλανητικά.

●●●

●●●●

● Η Ι.Μ. Σταυρονικήτα όπως φαίνεται

από τον αρσανά της Ι.Μ. Ιβήρων.

●● Η αίθουσα της Τράπεζας στην Ι.Μ. Ιβήρων. ●●● Πρωινές εργασίες. ●●●● Ανατολή στον αρσανά της Ι.Μ. Ιβήρων.

Το περιβόλι της Παναγιάς

Ανοίγουμε

προοπτικές,

χτίζουμε

το μέλλον.

Το ΕΠ Πελοπόννησος 2014-2020 με τη συμβολή του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) χτίζει το μέλλον της Περιφέρειας Πελοποννήσου, ανοίγοντας προοπτικές, που την κρατούν σε σταθερά αναπτυξιακή πορεία. Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση του Προγράμματος επικεντρώνεται σε τέσσερις βασικούς άξονες, που καλύπτουν τις καινοτόμες ιδέες και την επιχειρηματικότητα, τον σεβασμό και τη φροντίδα για το περιβάλλον, την εκπαίδευση και τις υποδομές για την υγεία. Ευκαιρίες και απτά οφέλη για τους πολίτες: αυτά είναι τα χαρακτηριστικά του Προγράμματος, που βελτιώνει συνολικά τη ζωή και την καθημερινότητα στην Περιφέρεια Πελοποννήσου.

www.eydpelop.gr

Ευρωπαϊκή Ένωση

Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Αμοργός

Κάτι απ' τα παλιά Θάλεια Νουάρου

Ηλιοβασίλεμα στην Αιγιάλη.

●

Νύχτα, άγονη γραμμή κι ο άνεμος να λυσσομανά. Σύρος, Πάρος, Νάξος, Ηρακλειά, Σχοινούσα, Δονούσα, Κουφονήσι, Κατάπολα - το ταξίδι μοιάζει ατέλειωτο. «Σε δοκιμάζει το νησί» θα μου πει η Νιώτισσα, κ. Χαρίκλεια Πρατέρ, που έζησε για τέσσερα χρόνια ως δόκιμη μοναχή στο Μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας. Ο έρωτάς της έκτοτε αγιάτρευτος: ●

Η θέα της Χώρας από τη γειτονιά του Φωτοδώτη Χριστού. ●●

Στα στενάκια της Χώρας. ●●●

Ο Άγιος Γιώργης σε υποδέχεται στην κορυφή του Κάστρου. ●●●●

«Μπαγιόκο», ένα από τα προσεγμένα καφέ της Χώρας. 26

«Θέλω να πεθάνω στην Αμοργό…»

ράτησα σφιχτά αυτές τις λέξεις, κι επέλεξα την πρώιμη άνοιξη για τη γεύση της πρώτης φοράς. Να δω τη ζωή στην πραγματικότητά της, πιάνοντας φιλία με τους ανθρώπους της. Αυτούς που γύρισαν τον κόσμο όλο και την αγάπησαν τόσο βαθιά, που δεν θα την άλλαζαν με τίποτα. Το νησί βλέπεις, έχει τον τρόπο του. Ή θα φωλιάσει στην ψυχή σου για πάντα ή θα σε διώξει μακριά. Το λένε όλοι. Ίσως ο χαλαζίας στα πετρώματα που δυναμώνει κάθε συναίσθημα, ίσως το αδιαπέραστο λευκό της, που τονίζει τα σκοτάδια της ψυχής. Άκρως θηλυκή, με τη μυστηριακή ομορφιά της απόλυτης γύμνιας, η Αμοργός γίνεται βίωμα για τον καθένα τόσο προσωπικό, έτσι σου έρχεται να πεις: Αμοργάς; Αμοργώ!

●●●

●●

●●●●

Χώρα Είναι πραγματική ευλογία να ξυπνάς στη Χώρα. Από το μικρό σου μπαλκόνι να πίνεις τον καφέ σου αγναντεύοντας ως τα Κατάπολα. Δαιδαλώδη τ’ ασβεστωμένα της στενά, από παντού ξεπροβάλλουν εκκλησιές. Τριάντα στη Χώρα και 180 σε όλο το νησί – μοιάζει να σε κυκλώνουν από παντού. Ταπεινές και κατάλευκες χτίστηκαν από τις κοινότητες κι εύπορους ιδιώτες, συχνά πάνω στα βράχια, ώστε να μην χαραμιστεί ίχνος καλλιεργήσιμης γης. Ένας πρώτος ελληνικός στο καφενείο του Πάρβα που έγινε διάσημο από το ομώνυμο ντοκιμαντέρ του Γεράσιμου Ρήγα. Γλεντζές, πότης, μάγειρας μερακλής, τραγουδιστής και λαουτιέρης, ο Πάρβας ήταν για κάποιους ολόκληρη η Αμοργός και μόνο οι φωτογραφίες στους τοίχους έμειναν να τον θυμίζουν. Έξω, το φως διάπλατο σχεδόν σε τυφλώνει – τόσο ξένοι γίναμε μαζί του εμείς οι άνθρωποι της πόλης. «Τι θαρρείς πως είμαστε, ένα νησάκι άγονης γραμμής με μια ραχοκοκαλιά απ’ άκρη σ’ άκρη», θα μου πει ο Βασίλης για την Αμοργό, που από τόπος εξορίας απέκτησε τη Αμοργός, κάτι από τα παλιά

φήμη του νησιού των εναλλακτικών. Αυτών που κουράστηκαν από τα καλούπια του θεαθήναι, αναζητώντας την αλήθεια του λιτού και τ’ απέριττου. «Μπαγιόκο», «Γιασεμί», «Καθ' Οδόν», «Τρίπορτο», πολύχρωμα καφέ-μπαρ ετοιμάζονται σιγά-σιγά να υποδεχτούν το καλοκαίρι. Ζεστά και περιποιημένα, με εκείνη την αισθητική της απλότητας που πρεσβεύει όλο το νησί, τα καλοκαίρια διοργανώνουν μουσικές βραδιές και τα μενού τους διαθέτουν επιλογές για χορτοφάγους. Από το πλατεάκι του καφέ «Ήλιος» θα πάρουμε το κλειδί και τα σκαλοπάτια που θα μας ανεβάσουν ως το Κάστρο του νησιού. Χτισμένο σε έναν μονόλιθο στο κέντρο της Χώρας είναι το σήμα κατατεθέν της. Χτίστηκε από τους Ενετούς τον 13ο αιώνα, όμοιο καράβι της στεριάς στο κατάρτι του ν’ ανεμίζει τώρα η γαλανόλευκη. Το βλέμμα χάνεται με την πανοραμική θέα και τη βουνοπλαγιά με τους περίφημους ανεμόμυλους, που λειτουργούσαν ως πριν 40 χρόνια στο νησί. Όταν φυσάει στην Αμοργό, θαρρείς πως θα πετάξεις… Κι ούτε τα θολωτά στενά της Χώρας δεν είναι ικανά να σε προστατέψουν από τον βοριά. Έτσι δεν θα αντικρίσω 27

●

●●

●

Κάτω Μεριά. ●●

Παρέα με φίλους στο Βοτανικό Πάρκο Αμοργού φτιάχνουμε παγκάκι με την τεχνική Cob. ●●●

Ο Νώντας και η Βαλέρια με τα βιολογικά τους καλούδια μέσα στο κτήμα τους (Amorgos Organic.) ●●●●

Τα ... γατρόνια σ’ ακολουθούν παντού στην Αμοργό. Η θέα από τη Χοζοβιώτισσα. 28

ποτέ τη θέα από το Καλογερικό στην άκρη του γκρεμού. Αληθινό μπαλκόνι στο Αιγαίο – ίσως από δω να εμπνεύστηκε ο Λικ Μπεσόν το «Απέραντο Γαλάζιο» του, την ταινία-ορόσημο των ‘80s, που έκανε το νησί ξακουστό ως τα πέρατα του κόσμου. Παρέα με τον παπά-Γιώργη θα περιπλανηθούμε στο ιστορικό Γυμνάσιο, το πρώτο που ιδρύθηκε στην Ελλάδα μετά την Επανάσταση, κι από κει στο «Μετόχι», τη γειτονιά του Φωτοδότη Χριστού, ένα πανέμορφο συγκρότημα με κελιά, ολάνθιστα περιβόλια και λεμονόσπιτα γύρω από την εκκλησιά που γιορτάζει στις 6 Αυγούστου. Καθώς ο ήλιος δύει πίσω από το Κάστρο, ντύνει με το βαθύ πορτοκαλί του το τοπίο κι η ψυχή σου γαληνεύει. Τα βράδια στο ταβερνάκι του Φωτοδότη μοιάζει να μαζεύεται όλη η Αμοργός. Νέα, όμορφα παιδιά με εκείνα τα τεράστια γαλάζια μάτια τους, να σου θυμίζουν πως έρχονται από γενιές θαλασσινών κουρσάρων. Μουσικοί, καλλιτέχνες, φυσιολάτρες δίνουν ζωή και άποψη στον τόπο χειμώνα-καλοκαίρι. Κατάπολα «Δεν αλλάζω με τίποτα τα Κατάπολα», λέει η Χαρίκλεια και καθόλου άδικο δεν έχει, αφού όλη η ζωή του νησιού είναι συγκεντρωμένη εδώ. Καθημερνό σημείο συνάντησης,

Το φημισμένο Αμοργιανό φάβα έρχεται από το Κατσούνι, μια σπάνια ποικιλία αρακά που συναντάται αποκλειστικά στην Αμοργό.

●●●

●●●●

το πανέμορφο καφέ του ξενοδοχείου Μινώα. Την ονομασία του εμπνεύστηκε από την Αρχαία Μινώα, μια από τις τρεις πόλεις της αρχαιότητας που χτίστηκε τον 7ο π.Χ. αι., ψηλά στον λόφο πάνω από το λιμάνι. Η θέα από εδώ είναι καθηλωτική. Τόπος θαλασσινός τα Κατάπολα, με τον θρυλικό Σκοπελίτη δεμένο στο λιμάνι, θα δεις τους ψαράδες να φροντίζουν τα δίχτυα τους και τον Μουσταφά να διαλαλεί την ψαριά του με την κοχυλένια του μπουρού. Θαλασσινές κι οι γειτονιές του, το Ξυλοκερατίδι με το γραφικό του νεκροταφείο - θαλασσινό κι αυτό, πιο όμορφο σπάνια θα συναντήσεις. Γαλήνη στα απάνεμα νερά – εδώ ο αέρας κόβει κι ήλιος μοιάζει πιο ζεστός, καθώς τον ρουφάμε ολόκληρο στον μικρό γιαλό κάτω από το εκκλησάκι. Συντροφιά μας τα …γατρόνια – που σ’ ακολουθούν παντού στο νησί – κι ο θαλασσινός βράχος με το άγαλμα της Ναυσικάς. Τη δώρισε ο αμοργιανός γλύπτης Γιώργος Πολυχρόνης μαζί με την Ερατώ, που ατενίζει το πέλαγος, καλωσορίζοντας τους επισκέπτες στο λιμάνι.

Αμοργός, κάτι από τα παλιά

Οι άνθρωποι της Αμοργού Είναι πραγματικά αξιέπαινο πως χάρη στη νέα γενιά, στο νησάκι των 800 περίπου μόνιμων κατοίκων, έχεις να κάνεις μαθήματα κεραμικής, γιόγκα και σύγχρονου χορού, θέατρο, να ασχοληθείς με τα βότανα, που παντού ευωδιάζουν. «Την ένταση και τις σπάνιες θεραπευτικές τους ιδιότητες, τους προσφέρει η ανυδρία του εδάφους», θα μας πουν ο Μάνος και ο Θοδωρής από το Βοτανικό Πάρκο Αμοργού στα Κατάπολα. Ήθελαν να επιστρέψουν και να μείνουν στο νησί, δημιουργώντας κάτι όμορφο, προσφέροντας στον τόπο και τον εαυτό τους. Έτσι πήραν την πρωτοβουλία να αναδείξουν και να διατηρήσουν τη σπάνια αυτοφυή χλωρίδα του, μέσα σ’ έναν προσεγμένο χώρο, που φτιάχτηκε σχεδόν αποκλειστικά με προσωπική εργασία. Τα κεφάλαια μηδαμινά, στο πλάι τους όμως στάθηκαν πολλοί φίλοι της Αμοργού, στηρίζοντας χρηματικά το εγχείρημα. Εμείς τους βρήκαμε να ανακατεύουν λάσπη, άχυρο και πηλό κατασκευάζοντας ένα παγκάκι με την τεχνική Cob. Σκοπός, βλέπεις, είναι το Πάρκο να λειτουργεί παράλληλα σαν στέκι πολιτισμού. Έτσι εκτός από σεμινάρια διοργανώνουν μουσικές βραδιές και πειραματίζονται με βότανα φτιάχνοντας μείγματα αφεψήματα και καλοκαιρινά κοκτέιλ. Τη φύση αξιοποιεί και ο Νίκος Κωβαίος στο εργαστήρι του στα Κατάπολα που μοσχοβολά φρεσκάδα και καθαριότητα. Επιχειρηματίας, ζωγράφος, μουσικός, ασχολούνταν πάνω από 30 χρόνια και με το σαπούνι, αποφασίζοντας τελικά να το δει 29

Την Κυριακή του Πάσχα η εικόνα γυρίζει όλο το νησί, που ευωδιά δενδρολίβανο από το «πατατάτο» κατσικάκι που αργοψήνεται στους ξυλόφουρνους.

διαφορετικά. Κι όπως ομολογούν οι φανατικοί του πελάτες ανά την Ελλάδα έκανε πολύ καλά. Ελαιόλαδο, λάδι καρύδας, φυσικά αιθέρια έλαια και εκχυλίσματα, το μυστικό της επιτυχίας τους. Η Χαρίκλεια δεν αλλάζει με τίποτα την άγρια τριανταφυλλιά, οι άντρες προτιμούν το δεντρολίβανο, εξαιρετικός για το πρόσωπο ο κόκκινος άργιλος και το ρυζόγαλο, ανάρπαστα το βάλσαμο και ο ενεργός άνθρακας. Θα τα βρείτε σε διάφορα σημεία της Αμοργού και ως το καλοκαίρι, το KATOI SOAP θα ‘χει το δικό του μαγαζάκι στη Χώρα. Λίγο πιο κάτω στη μικρή του οικοτεχνία, ο 19χρονος Λεωνίδας Βλαβιανός ανακατεύει το μίγμα για την εξαιρετική του γραβιέρα, που φτιάχνει με αιγοπρόβειο γάλα από τα ζωντανά του πατέρα του. Κεφαλοτύρι, φρέσκια μαλάκα και ξινομυζήθρα συμπληρώνουν την ποικιλία των αμοργιανών τυριών με την πλούσια, ανεπανάληπτη γεύση. Ταιριάζουν τέλεια με την ψημένη ρακή, το ποτό του καλωσορίσματος που φτιάχνεται με καραμελωμένη ζάχαρη, βότανα και μπαχαρικά, δίνοντας στην κάθε μια τη δική της προσωπικότητα. Παλιά την κάνανε με το εξαιρετικό μέλι του νησιου και ρακή απο τα ντόπια καζάνια, αφήνοντας την να ψηθεί για μήνες στον ήλιο... Σε ένα στενό των Καταπόλων θα συναντήσουμε τον Νώντα Γαβαλά, που πριν από 30 χρόνια αποφάσισε να αφήσει την πρωτεύουσα και την καριέρα του δικηγόρου, για να καλλιεργήσει βιολογικά τα κτήματα του πατέρα του. Η ηρεμία του είναι μαγική, όμοια και η βόλτα στο αγρόκτημα. Εδώ είναι και το όμορφο σπίτι του με τις κολοκύθες στα σκαλιά, τα περιβόλια με τα ξινόδεντρα, τις αμυγδαλιές που τώρα ανθίζουν, η φραγκοσυκιά, τα μποστάνια, τα αμπελάκια, το άλογό του. Τι άλλο να ζητήσει κανείς. Στον πάγκο όλα φρεσκοκομμένα και της εποχής, αφού ο Νώντας δεν βρίσκει κανένα λόγο να ασχοληθεί με θερμοκήπια. Θα βρείτε 30

επίσης βαλσαμόλαδο, μαρμελάδες, τσατνέι και τουρσιά απο τη σοδειά του κτήματος αλλά και το φημισμένο αμοργιανό φάβα (όπως χαϊδευτικά λένε στο νησί.) «Έρχεται από το Κατσούνι, μια σπάνια ποικιλία αρακά που συναντάται αποκλειστικά στην Αμοργό. Μέχρι πριν δέκα χρόνια δεν το γνωρίζαμε. Ο σπόρος διατηρήθηκε μες τους αιώνες και τώρα περιμένουμε να πιστοποιηθεί με Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη...» Χοζοβιώτισσα Μοιάζει με καράβι στεριωμένο στο πιο άγριο τοπίο της Αμοργού. Αυτό το μέρος διάλεξαν οι ναυτικοί από το Χόζοβο της Παλαιστίνης για σπίτι της Παναγιάς. Η προέλευση της εικόνας ανάγεται στα χρόνια της Εικονομαχίας. Τριακόσια σκαλοπάτια σ’ ανεβάζουν ως την «Κυρία Χοζοβιώτισσα», όπως την αποκαλεί η Χαρίκλεια. Ολόλευκη στο βάθος, κάτω από τους απειλητικούς βράχους, σου προκαλεί δέος. «Είναι απίστευτη η ενέργεια του μέρους…» Πληθωρικός, δραστήριος κι «έξω καρδιά», ο ηγούμενος Σπυρίδων μας υποδέχεται στο αρχονταρίκι. Είναι στο μοναστήρι από τα 18 του. «Από 10 χρόνων ερχόμουν με τα πόδια απ’ τη Λαγκάδα…» Δίπλα του η πολυθρόνα από ελεφαντοστό και φίλντισι που του χάρισε ο Μομπάρατ της Αιγύπτου, μα «ο γέροντας δεν κάθεται ποτέ», λέει χαμογελαστά ο Θεόφιλος. Είναι ο νεότερος στο μοναστήρι και θα μας ξεναγήσει κάτω, στον πανέμορφο χώρο του μουσείου. Πέτρινο όλο με ξυλοδεσιές στο ταβάνι αποτελεί και χαρακτηριστικό δείγμα της ντόπιας αρχιτεκτονικής. Ο Φιλάρετος δεν μιλάει πολύ, έχει όμως εκείνη την όψη του Αγίου, που παίρνουν με τα χρόνια οι μοναχοί. Είναι μαζί με τον Σπυρίδωνα σχεδόν από την αρχή. Μας μαγείρεψε γιουβέτσι με καλαμάρι, ψαριά από την Ηρακλειά. Όλα τα καλούδια είναι εδώ: αλμύρα (το σταμναγκάθι της θάλασσας) και κρασί από το πατητήρι τους, γλυκόπιοτο σαν κοινωνία. «Τα πάντα είναι καλά κι ευλογημένα, όταν γίνονται με μέτρο», θα πει ο Σπυρίδων γεμίζοντας τα ποτήρια. Έχουν το μποστάνι τους, φτιάχνουν τη ρακή τους, μαγειρεύουν στις γιορτές, φροντίζουν για τα πάντα. «Είναι χιλιάδες ο κόσμος που περνάει από δω…» Η Χοζοβιώτισσα χτίστηκε περί το 1088 κι ήταν ένα απροσπέλαστο φρούριο ορατό μόνο από τη θάλασσα. Γιορτάζει στα Εισόδια με μεγάλο πανηγύρι, όμως εγώ σκέφτομαι την κατάνυξη των ημερών. Πάσχα στη μέση του πουθενά, να μοσχοβολάει φασκόμηλο και θαλασσινό αεράκι. Την Κυριακή του Πάσχα η εικόνα γυρίζει όλο το νησί, που ευωδιά δενδρολίβανο από το «πατατάτο» κατσικάκι που αργοψήνεται στους ξυλόφουρνους. Μέχρι τότε τα αγριοκάτσικα θα σεργιανούν ανέμελα στα βράχια της Αγίας Άννας και τίποτα δεν θα θυμίζει καλοκαίρι… Αιγιάλη «Γιάλη» τη λένε οι ντόπιοι κι είναι στον διάσημο βορρά του νησιού. Με εκείνο το άγριο επιβλητικό του τοπίο, το βράχο, το γκρεμό και το πέλαγο. Η ακτή του Αγίου Παύλου - ένα σχεδόν με το ερημονήσι της αντικρινής

Σαν πετρωμένο καράβι, ορατή μόνο απ' τη θάλασσα η Μονή Χοζοβιοτισσας.

Αμοργός, κάτι από τα παλιά

●

●●

●●●

Αναρίθμητα και τα μονοπάτια της, όλα καλοδιατηρημένα, το ωραιότερο με διαφορά είναι αυτό που σ’ ανεβάζει ως τον Θεολόγο στις κορυφές του Κρίκελου. 32

●●●●

● Στα γραφικά Θολάρια. ●● Η μοναχή Ειρήνη

μας καλωσορίζει στον Άγιο Γεώργιο τον Βαλσαμίτη. ●●● Εκκλησάκια με θέα. ●●●● Καφεδάκι με τα «Γλυκά της Ποθητής» στο καφέ του Ξενοδοχείου Μινώα. Αμοργός, κάτι από τα παλιά

Νικουριάς, γλαρόπουλα, κατσίκια κι εκκλησάκια σκαρφαλωμένα στα βράχια. Όμορφη η «Γιάλη» με το γραφικό της λιμανάκι και τον θαλασσινό ανεμόμυλο. Το ηλιοβασίλεμα της μαγικό, από πάνω της η Λαγκάδα, στους κόλπους της η αμμουδιά με τ’ αλμυρίκια και πιο πέρα η Λεβρωσσός– θα τη βρεις μόνο με τα πόδια. Ανείπωτα τα πάρτι στην ιστορική Disco The Que πάνω στον γιαλό, με τις ευφάνταστες κατασκευές του Μίμη, γλύπτη και ιδιοκτήτη της. Τα καλοκαίρια η νεολαία (και όχι μόνο) μοιράζεται στα δύο κάμπινγκ του νησιού, στα Κατάπολα και τη «Γιάλη.» Η ομορφιά της Λαγκάδας είναι σχεδόν ποιητική. Πασχαλιές και καφενέδες απλώνονται νωχελικά χρωματίζοντας το σκαλωτό της καλντερίμι μέχρι το «Ίαμα». Εδώ, ο Βαγγέλης και η Ελένη Βασσάλου προσφέρουν εναλλακτικές θεραπείες με χειροποίητα αιθέρια έλαια από τα βότανα της Αμοργού: «η ρίγανή της είναι φάρμακο…» Αναρίθμητα και τα μονοπάτια της, όλα καλοδιατηρημένα, το ωραιότερο με διαφορά είναι αυτό που σ’ ανεβάζει ως τον Θεολόγο στις κορυφές του Κρίκελου με θέα τη Δονούσα, τη Νάξο, την Ικαρία. Το μονοπάτι ξεκινά απ’ την πλατεία της Λαγκάδας και θέλει μιάμιση ώρα ανάβαση. Αρκεί να μη φυσάει… Με θέα το φαράγγι, τα Θολάρια είναι ένα από τα ομορφότερα χωριά του νησιού. Αυθεντικό κι ανεπιτήδευτο, αξίζει να το περπατήσεις όλο. Να αγναντέψεις τη θέα στη «Γιάλη», να δεις το ηλιοβασίλεμα σε μπαλκόνια, που κρέμονται στο Αιγαίο… «Υπάρχει ακόμα ο Χορευτής;» με ρωτά ένας φίλος. Χωμένο στα γραφικά στενά του οικισμού είναι ένα από τα παλιότερα καφενεία - οινοπαντοπωλεία της Αμοργού, όπου θα δεις μαζεμένες όλες τις εμβληματικές φυσιογνωμίες του νησιού. Στον Ποταμό υπάρχει ένα από τα παλιότερα σπίτια της Αμοργού, ηλικίας άνω των 500 ετών και στον ερημωμένο Ασφοντυλίτη, οι ξερολιθιές φαντάζουν με λαβύρινθο. Στο μονοπάτι που ενώνει τον οικισμό με τον Ποταμό θα δείτε και τις μορφές, που κέντησε στο βράχο ο Μιχάλης Ρούσσος τον προηγούμενο αιώνα. Του πήρε μια ζωή αφού μια αρρώστια του στέρησε τα πόδια. Στον οικισμό δεν υπάρχει ρεύμα, μόνο μια εκκλησιά και το ταβερνάκι της κυρίας Σοφίας που τα καλοκαίρια μαγειρεύει ρεβυθάδα στον ξυλόφουρνο. Κάτω Μεριά Το τοπίο της σε ηρεμεί. Ξωκκλήσια ερημικά και λιβάδια εύφορα, βοσκοί με τα κοπάδια τους κι ο ταχυδρόμος φορτωμένος την τσάντα των ΕΛΤΑ – ξεκινά απ’ τα Κατάπολα και 33

●●

●

γύρνα με τα πόδια όλο το νησί! Στη Βρούτση τα καφενεδάκια περιμένουν ευλαβικά έναν άνθρωπο να αλλάξουν μια κουβέντα. Μια στροφή ως τον Μούρο, την ωραιότερη παραλία που συναντήσαμε, με βαθιά νερά κάτω από τον επιβλητικό βράχο με τις σπηλιές. Στην Αρκεσίνη αναζητάμε τον αρχαίο Πύργο της Αγίας Τριάδας. Χτισμένος με γιγάντιες πέτρες στέκεται από τον 4ο αιώνα κι είναι ο πιο καλοδιατηρημένος στις Κυκλάδες. Ίσως λειτουργούσε σαν φρυκτωρία με σήματα φωτιάς – μα πού είναι; Η Μαρία Πατηνιώτη έχει εδώ το ταβερνάκι της και μας καθοδηγεί. Με το χαμόγελο στα χείλη, παρέα με τις τρεις της κόρες, ζυμώνει το ψωμάκι της, μαγειρεύει σαν στο σπίτι της, πειραματίζεται με γλυκά κι είναι εδώ χειμώνα-καλοκαίρι. Μισοβυθισμένο σ’ έναν όρμο, το σκουριασμένο σκαρί του Ολύμπια κι έπειτα η Καλοταρίτισσα – μια τιρκουάζ αγκαλιά στο φόντο του πελάγους. Ο δρόμος τελειώνει στα Παραδείσια με την εκκλησιά της Αγίας Παρασκευής, όπου 26 Ιουλίου γίνεται το μεγαλύτερο πανηγύρι των Κυκλάδων. Πριν κινήσεις για την Κάτω Μεριά θα περάσεις από τον Άγιο Γιώργη τον Βαλσαμίτη. Μετόχι κι αυτό της Χοζοβιώτισας, λαμποκοπά από καθαριότητα. Φροντίζει γι' αυτό η μοναχή Ειρήνη – η πρώτη κάτοικός του μετά σχεδόν τρεις αιώνες. Φωτεινή και πανέμορφη, την βρήκαμε να ζωγραφίζει. «Μέχρι και το National Geographic έχει περάσει από δω…» Ίσως επειδή λέγεται πως εδώ ήταν ένα από τα σπουδαιότερα μαντεία της αρχαιότητας μαζί με αυτά των Δελφών και της Δωδώνης. Μας δείχνει το νερό που αναβλύζει σε μια σπηλιά μέσα στον ναό. «Λάλων ύδωρ» ή αγίασμα; Η φήμη πάντως σχετικά με τις μαντικές του ιδιότητες το ακολούθησε και στους Χριστιανικούς χρόνους. Αποφεύγει να μιλάει γι’ αυτό η Ειρήνη, η οποία μέχρι πριν λίγα χρόνια ζούσε στην Αθήνα, δούλευε σε διαφημιστική κι ερχότανε στην Αμοργό για διακοπές. Θα μας πει όμως κάτι καλύτερο: «Να αγαπάτε ό,τι κάνετε κορίτσια και να ‘στε πάντα ελεύθερες. Ελεύθερες μέσα σας…» ● Φάβα με χταποδάκι ‹στου «Μαλανδράκη»’ στα Κατάπολα. ●● Παντού σε κερνάνε μια ψημένη ρακή. ●●● Ο Λεωνίδας Βλαβιανός με τις αμοργιανές του γραβιέρες. ●●●● Χαμόγελα στον Πύργο στην Αρκεσίνη.

●●●

Η ψημένη ρακή, είναι το ποτό του καλωσορίσματος και φτιάχνεται με καραμελωμένη ζάχαρη, βότανα και μπαχαρικά που δίνουν στην κάθε μια τη δική της προσωπικότητα. info's Ευχαριστούμε τον Δήμο Αμοργού κι όλους όσους βοήθησαν την πραγματοποίηση του ρεπορτάζ. Thomas Auto-Moto Rental. Φαίνεται απίστευτο μα θες τουλάχιστον δέκα μέρες να γυρίσεις όλο το νησί, και το μεταφορικό μέσο είναι οπωσδήποτε απαραίτητο. Με τρία υποκαταστήματα στα Κατάπολα, την Αιγιάλη και τη Χώρα, ο Θωμάς είναι ο άνθρωπός σας. Τηλ.: 22850 71777, www.thomas-rental.gr Διαμονή Pension Chora. Σπιτάκια διαμορφωμένα στο πρότυπο του παραδοσιακού και μπαλκονάκια με θέα ως τα Κατάπολα. Μια από τις λίγες πανσιόν στο νησί που μένουν ανοιχτές ολόκληρο το χρόνο. Τηλ.: 22850 71882, 6938 303912, κ. Αργυρώ Γιαννάκου. Hotel Minoa. Κομψότατο, μικρό ξενοδοχείο στο κέντρο των Καταπόλων με λιτή, μοντέρνα διακόσμηση και μπαλκόνια με θέα το λιμάνι. Κάτω στο καφέ απολαμβάνουμε και τα περίφημα Γλυκά της Ποθητής -παραδοσιακά παστέλια και ξεροτήγανα, σιροπιαστά, απίθανα cheesecake και τις ανάρπαστες πίτες της που παρασκευάζει καθημερινά δίπλα στο εργαστήρι της. Ανοιχτά όλο τον χρόνο. Τηλ.: 22850 71480, 74055,www.hotelminoa.gr. Φαγητό «Στου Μαλανδράκη» όπως λένε οι Αμοργιανοί, ένα από τα εναπομείναντα παντοπωλεία –ουζομεζεδοπωλεία του νησιού θα απολαύσουμε φάβα παρέα με χταποδάκι, άγρια χόρτα, τυριά, κρέατα, θαλασσινά – όλα ντόπια - μαζί και καταπληκτικές σπιτικές πίτες με θέα τα απάνεμα νερά των Καταπόλων. PROTON Market, τηλ.: 22850 74254. Στον Πύργο. Ψωμί επτάζυμο ζυμωτό, ψημένο στον ξυλόφουρνο, κατσικάκι λαδορίγανη, νησιώτικα γιαπράκια κι ομελέτα με καβουρμά στο αυλιδάκι του στην Αρκεσίνη. Εξαιρετική φιλοξενία, κι οι καλύτεροι κεφτέδες που έχεις δοκιμάσει ποτέ. Τηλ.: 22850 72258. Αγορές

●●●●

Αμοργός, κάτι από τα παλιά

ΚΑΤΟΙ SOAP Χειροποίητα σαπούνια της οικογένειας Κωβαίου. Με λεβάντα, κανέλλα, αλόη, γάλα καρύδας, θαλασσινά φύκια –η λίστα μοιάζει ατέλειωτη. Κρέμες προσώπου από μελισσοκέρι, ελαιόλαδο και αιθέρια έλαια, φυσικές αντικουνουπικές, balsam χειλιών με αμυγδαλέλαιο και λάδι μπανάνας, και πολλά ακόμη αγνά καλλυντικά, αποστέλλονται πανελλαδικώς λιανική και χονδρική. Τηλ.: 6971 739936. Amorgos Organic. Το μπρούσκο κρασάκι του ανάρπαστο στην Αμοργό, το γλυκό τριαντάφυλλο το ωραιότερο απ’ όσα έχω δοκιμάσει, μοσχοβολά η μαρμελάδα του από μανταρίνι χιώτικο. Φρεσκοκομμένα φρούτα κι οπωροκηπευτικά - όλα της εποχής, μεγαλωμένα βιολογικά με φροντίδα και αγάπη– σαν τα ντοματάκια του Νώντα δεν έχει! Τηλ.: 6945 793928.

Ελευθερίου Βενιζέλου 83, Νεμέα τηλ. 2746020456 - info@bairaktariswines.gr www.bairaktariswines.gr

Λάδωνας

Στην κοιλάδα των θρύλων

Αναστασία Γέωργα Γιώργος Ξυπολιάς Δήμος Γορτυνίας

Θαλασσινή γαρ, συνηθισμένη στην αλμύρα και τον παφλασμό της θάλασσας, μια επιθυμία είχα από παιδί. Να δω ένα ποτάμι, μια λίμνη, ψηλά βουνά, φαράγγια, να ξεφύγει το μάτι μου, να χορέψει δίπλα στα έλατα και να με νανουρίσουν τα πρώτα ακούσματα της φύσης. Η «υποδοχή» απ’ τους δυο ορεινούς όγκους - Μαίναλο και Αφροδίσια Όρη - που αγκαλιάζουν στην κυριολεξία τη λίμνη του Λάδωνα ήταν μεγαλοπρεπής! Χιονισμένοι, επιβλητικοί, έμοιαζαν σαν δυο προστάτες Αγίους με τα μακριά κατάλευκα γένια τους, κι ήταν σαν να μας έλεγαν: «ετούτος ο τόπος είναι δικός μας, αγαπήστε τον για να σας αγαπήσει.» 38

Το δίτοξο γεφύρι από πωρόλιθο, που ενώνει τις δυο όχθες του ποταμού.

ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ / Λάδωνας

●

διαδρομή προς την Τρίπολη είναι λίγο πολύ γνωστή σε όλους. Βατοί δρόμοι, μεγάλες λεωφόροι, καμία ένδειξη για αυτό που θα ακολουθούσε από κει και πέρα. Μετά την Τρίπολη και κατά τη διαδρομή προς το χωριό Δήμητρα, ένα απίστευτα υπέροχο θέαμα, χωρίς αρχή και τέλος, ξετυλιγόταν μπροστά στα μάτια μου, καθώς «καταβροχθίζαμε» τα χιλιόμετρα. Πότε εύκολα, διασχίζοντας σχετικά μεγάλους δρόμους και πότε δύσκολα, όντας υποχρεωμένοι να κάνουμε «ισορροπία» ανάμεσα στα ψηλά βουνά και τα ατέρμονα φαράγγια. Το ένα χωριό διαδεχόταν το άλλο, σπίτια πετρόχτιστα με κεραμιδένιες σκεπές. Χωριά μικρά και πεντακάθαρα, ξεχασμένα στον χρόνο που κουβαλούσαν αιώνες παράδοσης στους ώμους τους. Η γη των «Φαλάνθιων» ή και «βελανοφάγων», η Αρκαδία απλωνόταν μπροστά μας, αρχόντισσα μες την απλότητά της. Πολύ συχνά, συναντούσαμε κοπάδια προβάτων, με τους τσοπάνηδες να χαιρετούν εγκάρδια κι ας μη σε ξέρουν. Ρωτούν που πας, αν χάθηκες και χρειάζεσαι βοήθεια, πράγματα πρωτόγνωρα για τη σύγχρονη εποχή, που παντού σχεδόν πρωτοστατεί η αδιαφορία… Πάντα με προορισμό τον Λάδωνα, συνεχίζουμε το ταξίδι μας, ανακαλύπτοντας την «Άλλη Πελοπόννησο» μια κρυφή μαγευτική διαδρομή γεμάτη μυστικά και εκπλήξεις. Περνάμε τα Λαγκάδια, το χωριό των πετράδων, και κάνουμε μια πρώτη στάση στο κεφαλοχώρι της περιοχής, τα Τρόπαια, έδρα του ομώνυμου Δήμου, πριν από το πρόγραμμα Καποδίστρια. Ένας οικισμός γραφικός και συνάμα σύγχρονος, γεμάτος εστιατόρια, καφετέριες και ωραία μπαράκια, όπου πρωταγωνιστεί το ξύλο, η πέτρα και το κεραμίδι. Σε αντίθεση όμως με την άλλη πλευρά της Γορτυνίας, που έχει αναπτυχθεί αρκετά, οι τρείς Δημοτικές Ενότητες που περιβάλουν τον Λάδωνα, της Κλείτορος, της Κοντοβάζαινας και των Τροπαίων, δεν είχαν δυστυχώς την ίδια τύχη… Στην αίθουσα του παλιού Δημαρχείου συναντήσαμε την κυρία Μαρίνα Διαμαντοπούλου, δημοτική σύμβουλο και Πρόεδρο της κοινωφελούς επιχείρησης Δήμου Γορτυνίας 40

προκειμένου να συζητήσουμε για το μέλλον της περιοχής. Το φράγμα του Λάδωνα έγινε απ’ τους Ιταλούς, μέσα στα πλαίσια των πολεμικών αποζημιώσεων του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ξεκίνησε το 1950 και τέλειωσε το 1955. Τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του δεν ήταν λίγος ο κόσμος που δούλεψε σ’ αυτό αποτελώντας για χρόνια πηγή εσόδων για αρκετές οικογένειες. «Δυστυχώς, με το πέρασμα των χρόνων, έχει χάσει την “αίγλη” του με αποτέλεσμα να αποδυναμωθεί…» θα πει η κ. Διαμαντοπούλου. Στόχος του Δήμου είναι να αναδείξει τις ομορφιές της λίμνης και των οικισμών που την περιβάλλουν. «Μελέτη υπάρχει εδώ και χρόνια. Με την πρώτη ευκαιρία που θα "ξεκλειδώσουν" προγράμματα θα υποβληθεί…» Η βελτίωση του οδικού δικτύου και των πεζοπορικών μονοπατιών γύρω απ’ τη λίμνη αποτελεί επίσης προτεραιότητα για την αύξηση της επισκεψιμότητας στα χωριά γύρω από τον ποταμό. «Έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας, χρειάζονται υποδομές…» Τα πολιτιστικά δρώμενα, πολλά και ποικίλα, στοχεύουν στην τουριστική ανάδειξη της περιοχής: «Διοργανώνουμε κάθε χρόνο το “Ορεινό τρίαθλο”, που περιλαμβάνει αγώνες κολύμβησης μικρής απόστασης, τρέξιμο γύρω από τη λίμνη και ποδηλατοδρομία. Αυτό γίνεται, τέλος Ιούνη με αρχές Ιούλη. Το καλοκαίρι επίσης ο “Πολιτιστικός Αύγουστος” με συναυλίες και άλλες εκδηλώσεις δίνει πνοή στην περιοχή. Αρχές Οκτώβρη, έχουμε τον “καθαρισμό της λίμνης”, με πολλά happenings. Πέρυσι, για πρώτη φορά την Πρωτομαγιά οργανώσαμε εξόρμηση στη λίμνη, ενώ ανήμερα κάθε Θεοφάνιων, έχει οριστεί σαν σημείο εορτασμού για όλη τη Γορτυνία, ο Λάδωνας...» Πάμε να ανακαλύψουμε ιδίοις όμμασι τα μυστικά του Λάδωνα και των γύρω οικισμών. Η διαδρομή προς το χωριό Δήμητρα, ήταν μαγευτική! Η λίμνη, εμφανής από πολλά σημεία του δρόμου, απλωνόταν σαν φίδι που λιάζεται τεμπέλικα στον ήλιο. Η πλούσια βλάστηση, απ’ τη μια, και το φαράγγι από την άλλη, μετέτρεψαν μια απλή διαδρομή, σε περιπέτεια δράσης που ανεβάζει την αδρεναλίνη στα

● Άποψη της τεχνητής λίμνης του

Λάδωνα, που μοιάζει σαν φίδι που λιάζεται νωχελικά. ●● Τρόπαια.

●●● Το δωμάτιό μας στο πανέμορφο «Σπίτι

της Θεώνης» στον οικισμό της Δήμητρας.

Λάδωνας, στην κοιλάδα των θρύλων

●●

●●●

Πετρόχτιστα σπίτια, παλιά διώροφα αρχοντικά, μαρτυρούσαν ότι κάποτε το μέρος έσφυζε από ζωή. 41

ύψη. Μετά από μια ώρα περίπου, κι ενώ περάσαμε πολλούς μικρούς οικισμούς, φτάσαμε στον προορισμό μας. Πετρόχτιστα σπίτια, παλιά διώροφα αρχοντικά μαρτυρούσαν ότι κάποτε το μέρος έσφυζε από ζωή. Στη Δήμητρα μας υποδέχτηκαν θερμά, ο Γιώργος και η Νεκταρία Μακρή, ιδιοκτήτες της ταβέρνας «Το στέκι του Μερακλή.» Η Νεκταρία τελεί και χρέη σπιτονοικοκυράς του μοναδικού ξενώνα της περιοχής, «Το σπίτι της Θεώνης», όπου και θα διανυκτερεύσουμε. Ο ξενώνας, ένα πετρόχτιστο παλιό αρχοντικό, χτίστηκε το 1850 από Λαγκαδινούς μαστόρους και το σπίτι συντηρούσε για χρόνια η θεία Θεώνη. Αργότερα πέρασε στην ιδιοκτησία της κυρίας Κρυσταλλίας Χριστοδουλάρη. Ζεστή, σπιτική φιλοξενία, με τα υπέροχα πρωινά της Νεκταρίας Μακρή (υπεύθυνης του ξενώνα, όταν λείπει η κυρία Κρυσταλλία), αποτελεί ορμητήριο για τους λάτρεις της φύσης. Μέχρι πέρυσι, αποτελούσε και σημείο συνάντησης για τους οπαδούς του καγιάκ και του ράφτινγκ. Δυστυχώς όμως ένα ατύχημα ανέστειλε προς το παρών τις δραστηριότητες. Καταπληκτικό στέκι για τους πεινασμένους «ο Μερακλής», του οποίου τα θεϊκά φαγητά απολαύσαμε δεόντως στα πλαίσια μιας ζεστής και ανιδιοτελούς φιλοξενίας. Περπατώντας, με οδηγό μας τη Νεκταρία, φτάσαμε στις όχθες της λίμνης, όπου ξεχωρίζει το περίφημο «δίτοξο γεφύρι», με εκατό μέτρα μήκος και τεσσεράμισι μέτρα πλάτος, χτισμένο από πωρόλιθο, αποτελούσε μέχρι και το 1950 τον μοναδικό δρόμο, που ένωνε τα εννιά χωριά του Δήμου. Τοπία που η ομορφιά τους σε αφήνουν άφωνο. Απερίγραπτο κάλλος, βλάστηση, νερά γαλαζοπράσινα, συνθέτουν ένα «θεϊκό» σκηνικό, όπου η μυθολογία φαίνεται να διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Εδώ, ο θεός Παν κυνηγούσε τις νύμφες, ώσπου ερωτεύτηκε μια από αυτές: τη Σύριγγα. Ο Λάδωνας για να την προστατεύσει, την μεταμόρφωσε σε καλάμι. Από αυτά τα καλάμια ο Πάνας, έφτιαξε το μουσικό του αυλό, τη λεγόμενη Σύριγγα. Επίσης στα νερά του κολυμπούσε η Δήμητρα, και στις όχθες του κυνηγούσε η Άρτεμις. Είναι βλέπετε ένα από τα αρχαιότερα ποτάμια της Ελλάδας γι’ αυτό κι οι μύθοι γύρω από το όνομά του περισσεύουν. Οι αρχαίοι φαντάζονταν τον Λάδωνα υπερμεγέθη με την ικανότητα να παραμένει άυπνος. Αλλού ήταν ο Δράκος που φύλαγε τα «χρυσά μήλα των εσπερίδων», ενώ αναφέρεται και ως γιός της Γαίας. Κατά κάποιους, Λάδων ονομαζόταν ο θεός της Αρκαδίας, κι ήταν γιος του Ωκεανού και της Τιθύος, πατέρας της Στυμφαλίδας, της Δάφνης και της Μετώπης, η οποία νυμφεύθηκε τον Ασωπό. Σήμερα, ο Λάδωνας είναι ο κυριότερος παραπόταμος του Αλφειού, με σημαντικότερο αξιοθέατο το φράγμα του, μήκους 104 μ. και ύψους 55 μ. που είναι ορατό από τη θέση «Πήδημα» και παράλληλα πολύ δύσκολο στην προσέγγισή του. Εκτός από το «δίτοξο γεφύρι», υπάρχει και το μοναδικής ομορφιάς «της κυράς το Γεφύρι», που όμως είναι ορατό μόνο κατά τους θερινούς μήνες, όταν η στάθμη του νερού κατεβαίνει. Αυτό είναι πεντάτοξο, και έχει κατασκευαστεί τον 13ο αιώνα, προκειμένου να διευκολυνει το πέρασμα στις όχθες του Λάδωνα πριν την κατασκευή της λίμνης. Το μοναστήρι της «Παναγίας Κλειβωνά» στην Κοντοβάζαινα κρέμεται στην κυριολεξία στο φαράγγι του Λάδωνα. Μπορεί να μην ενδείκνυται για υψοφοβικούς, η επίσκεψη του όμως αποτελεί αναμφίβολα μια μοναδική 42

Με θέα τον ποταμό και την κοιλάδα του Λάδωνα, η Κοντοβάζαινα είναι ένα από τα γραφικότερα χωριά της περιοχής, αλλά και γενέτειρα του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη.

●

Ορεινό τρίαθλο στη λίμνη. ●●

Η γραφική πλατεία του Αγ. Νικολάου, στη Δήμητρα, με τον αιωνόβιο πλάτανο στη μέση. ●●●

Ι.Μ Παναγίας Κλειβωκά. Το σπήλαιο όπου βρέθηκε από βοσκό η εικόνα της Παναγίας.

●●

●

●●●

Λάδωνας, στην κοιλάδα των θρύλων

εμπειρία για όσους αγαπούν την περιπέτεια και τη φύση. «Η εικόνα της Παναγίας εξαφανίστηκε ως δια μαγείας από την εκκλησία, που κρεμόταν κατά τη διάρκεια της λεηλασίας του χώρου από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ», μας λέει η Ηγουμένη Σεραφειμία, καθώς μας ξεναγεί στα ενδότερα του μοναστηριού. Χτισμένη στις πλαγιές του Αφροδίσιου, με θέα τον ποταμό και την κοιλάδα του Λάδωνα, η Κοντοβάζαινα είναι ένα από τα γραφικότερα χωριά της περιοχής, αλλά και γενέτειρα του ποιητή Τάσου Λειβαδίτη. Είναι αρκετά ακόμη τα χωριά γύρω από τη λίμνη – όμορφα χωριά, που η φύση στάθηκε απλοχέρη μαζί τους: η Δάφνη με την πλούσια βλάστηση και τις άφθονες πηγές, και η Μουριά με τη φαντασμαγορική θέα στα ήρεμα, γαλαζοπράσινα νερά της. Σίγουρη για την ομορφιά της, η περιοχή του Λάδωνα καρτερικά περιμένει τη σειρά της να αναδείξει τα κάλλη της. Δυο μέρες μόνο δυστυχώς δεν αρκούν να εντρυφήσει κανείς σε όλη αυτή την ομορφιά. Είναι όμως αρκετές για να διαπιστώσει το δυνατό χαρτί της περιοχής, που δεν είναι άλλο από την ονομαστή αρκαδική φιλοξενία, η οποία εδώ έχει μείνει παρθένα κι ανέπαφη. Όπως ακριβώς και το τοπίο.

●

Σημεία θέασης στη λίμνη. ●●

Eρείπια ναού της Ερικύνης Αφροδίτης και Άγιος Πέτρος στην Κοντοβάζαινα.

info's Ευχαριστούμε θερμά την κυρία Κρυστάλλια και «Το σπίτι της Θεώνης» για την τόσο ζεστή και αυθόρμητη φιλοξενία. Ένα παλιό αρχοντικό που μεταμορφώθηκε σε φιλόξενο ξενώνα με όλες τις σύγχρονες ανέσεις βρίσκεται στον οικισμό της Δήμητρας. Σε κομβικό σημείο, μόλις μιάμιση ώρα από την Αρχαία Ολυμπία, και περίπου δυο ώρες από την Τρίπολη αποτελεί ιδανικό σημείο εξόρμησης στη φύση του Λάδωνα και των γύρω περιοχών. Τηλ.: 6973 028265. www.theoni.net

●●

Για το φαγητό σας επιλέξτε το περίφημο «Στέκι του Μερακλή» του Γιώργου και της Νεκταρίας Μακρή -μερακλήδες όνομα και πράγμα. Σπεσιαλιτέ τους ο αλανιάρης κόκορας με σπιτικές χυλοπίτες, το παστό χοιρινό, τα χωριάτικα λουκάνικα στα κάρβουνα, το απίθανο αρνάκι λαδορίγανη, η σπιτική χορτόπιτα ημέρας με χόρτα του βουνού και μπόλικη φετούλα, όλα παραγωγής τους. Τηλ.: 27970 24080.

Λάδωνας Το αλπικό τοπίο, µε τα ακίνητα, γαλανά νερά καθρεφτίζουν τις καταπράσινες πλαγιές του Αφροδισίου. Οδηγώντας παράλληλα µε το ποτάµι απολαµβάνεις τα ειδυλλιακά φυσικά τοπία και τις καταπράσινες βουνοπλαγιές που διακόπτονται από τα πετρόχτιστα χωριουδάκια µε τις µαρµάρινες κρήνες. Η επιβλητική Μονή Παναγίας της Κλειβωκάς χτισµένη στην άκρη του γκρεµού αποκαλείται όχι άδικα το Μετέωρο της Γορτυνίας. Πεζοπορία, ποδηλασία βουνού, ράφτινγκ και καγιάκ προσφέρονται στα γαλαζοπρασινα νερά της λίµνης. Τοπικές νοστιµιές και σπιτικά µαγειρευτά θα απολαύσετε στα φιλόξενα ταβερνάκια της περιοχής.

Δήµος Γορτυνίας

Δηµητσάνα, 22007 | Τηλ. 2795 360330, Fax. 2795 031855 e-mail: info@gortynia.gov.gr, contact@gortynia.gov.gr www.gortynia.gov.gr, www.discovergortynia.gr Discover Gortynia

Παραµύθι στο νερό

Μπίλιοβο

Το λιθόχτιστο καλντερίμι

Νίκος Γαλάνης

Κυριακή, 7 το πρωί. Μου πήρε μισή ώρα να φτάσω από την Καλαμάτα στα Αλτομιρά, από την πολύβουη μεσσηνιακή πρωτεύουσα στο εδώ και δεκαετίες εγκαταλελειμμένο ορεινό χωριό της Μάνης. Ο ανοιξιάτικος ήλιος είναι έτοιμος να ξεπροβάλλει από τη σκοτεινή πλευρά του Ταΰγετου. Ούτε ένας κάτοικος δεν ζει πια εδώ. Απόλυτη ησυχία, ή σχεδόν απόλυτη αφού κάπου κάπου ο πρωινός άνεμος φέρνει στα αυτιά μου ψαλμωδίες από την εκκλησία στα Σωτηριάνικα. «Και είδον ουρανόν καινόν και γη καινήν, ο γαρ πρώτος ουρανός και η πρώτη γη απήλθον, και η θάλασσα ουκ έστιν έτι». (Απ. 21,1) ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΟ / Μπίλιοβο

Το 1904 άρχισε η κατασκευή του με τη βοήθεια μηχανικών και κυριότερα την προσωπική εθελοντική εργασία των ντόπιων κατοίκων. ●

●●

●●●

●

Η φύση αναγεννάται μέσα από τα ερείπια. ●●

Η περιοχή είναι πλούσια σε μονοπάτια. ●●●

Οι τραβέρσες του Μπιλιόβου από ψηλά. Μπίλιοβο

ια να φτάσω εκεί, θα πρέπει να περπατήσω στο πιο καλοδιατηρημένο καλντερίμι της Ελλάδας, το ξακουστό Μπίλιοβο. Αφετηρία μου τα Αλτομιρά. Ένας έρημος, πια, διατηρητέος οικισμός, άντρο κλεφτών και ληστών στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, γόνος παλικαριών που έδωσαν τη ζωή τους για να ελευθερωθεί ο τόπος. Ένας από αυτούς μάλιστα, ο Αλτόμορος φέρεται να είναι και ο «νονός» του οικισμού με τα πέτρινα αρχοντικά, δείγματα εξαιρετικής μανιάτικης αρχιτεκτονικής, αφημένα σήμερα στην αδυσώπητη επίδραση του χρόνου. Το χωριό άρχισε να ερημώνει μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο και τον εμφύλιο, και ο τελευταίος του κάτοικος χρονολογείται στη δεκαετία του 1970. Κάποιοι λίγοι επιστρέφουν τα καλοκαίρια και με φασαριόζικα γλέντια και πανηγύρια θυμούνται και τιμούν τη γη των προγόνων τους. Τελευταία στάση πριν το Μπίλιοβο, στην έξοδο του γραφικού αυτού χωριού, είναι οι πετρόχτιστες βρύσες. Γεμίζω το παγούρι μου με δροσερό νερό από τις πηγές του Ταΰγετου και ξεκινώ για το ιστορικό καλντερίμι. Περπατώ αρχικά πάνω στον ασφαλτόδρομο που έχει καλύψει τη χάραξη του παλιού μονοπατιού. Καθώς ο πανδαμάτωρ ήλιος αρχίζει την ημικυκλική διαδρομή του στον ουράνιο θόλο, ο ιερέας συνεχίζει το μυστήριο της Θείας Λειτουργίας: «Οι ουρανοί ανήκουν μόνο στον Κύριο, αλλά τη γη την εμπιστεύτηκε στους ανθρώπους». (Ψαλμός 115[113Β]:17) Μου παίρνει ένα εικοσάλεπτο να φτάσω στο χωμάτινο μονοπάτι που οδηγεί στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου και το Μπίλιοβο. Προσπερνώ τον ναό και μια ξύλινη πινακίδα με σβησμένα ακατανόητα γράμματα, μάλλον με προειδοποιεί για την αρχή του καλντεριμιού. Η θέα μπροστά μου κόβει την ανάσα. Όλος ο κάμπος της μεσσηνιακής Μάνης, καταπράσινο χαλί και ακριβώς μετά μια καταγάλανη ήρεμη θάλασσα, που κλίνεται από τη χερσόνησο της Πυλίας. Το μάτι μου φτάνει μέχρι το Πεταλίδι και την Κορώνη. Αρχίζω να κατηφορίζω. Από τα 850 μέτρα υψόμετρο θα πέσω στο τέλος της διαδρομής στα 350 μέτρα. Σχεδόν κατακόρυφα, σαν να κατεβαίνεις μια σκάλα! Η ψαλμωδία ακούγεται όλο και πιο καθαρά ενόσω ο βηματισμός μου εντείνεται. «Σαν το χορτάρι είναι του ανθρώπου η ζωή, σαν το λουλούδι του αγρού, έτσι ανθίζει. Μα άνεμος πάνω του περνά και δεν υπάρχει πια κι ούτε που φαίνεται ο τόπος που βρισκόταν.» (Ψαλμός 103 [102]: 15) Η χλωρίδα της περιοχής είναι πλούσια. Έλατα κρέμονται στις γκρίζες κορυφές, πάνω μου κέδροι, κυπαρίσσια, ευκάλυπτοι και μαυρόπευκα μου προσφέρουν τη σκιά τους, ενώ περπατώ ανάμεσα σε θάμνους, όπως πουρνάρια, σφενδάμια και χουμαριές. Οι αισθήσεις μου βρίσκονται στο ζενίθ, με κυρίαρχη την οσμή. Οι μυρωδιές από το τσάι, το δενδρολίβανο, το θυμάρι και τη ρίγανη μου γαργαλάνε τη μύτη. Σιγά σιγά μπαίνω στο κυρίως μέρος του καλντεριμιού. Τρία χιλιόμετρα όπου το μονοπάτι απλώνει σαν το φίδι 49

●

Κάδρο εγκατάλειψης. ●●

Η αρχή του μονοπατιού στα Σωτηριάνικα. ●●●

Απομεινάρια της ζωής στα Αλτομιρά. ●●●●

Λαξευμένες πέτρες στην υπηρεσία του ανθρώπου.

●

Πετροχτιστάδες λάξευαν την πέτρα για χρόνια, ώστε να ενωθούν τα απομονωμένα Αλτομιρά με τα Σωτηριάνικα και τον κάμπο της Αβίας. 50

το κορμί του. 83 στροφές (οι περίφημες τραβέρσες) διαδέχονται η μία μετά την άλλη, θαυμαστό έργο με πάνω από έναν αιώνα ζωής. Το 1904 άρχισε η κατασκευή του με τη βοήθεια μηχανικών και κυριότερα την προσωπική εθελοντική εργασία των ντόπιων κατοίκων. Πετροχτιστάδες λάξευαν την πέτρα για χρόνια, ώστε να ενωθούν τα απομονωμένα Αλτομιρά με τα Σωτηριάνικα και τον κάμπο της Αβίας. Το βλέπεις και δεν το πιστεύεις πώς οι άνθρωποι με τις τότε γνώσεις, υλικά και μηχανήματα έφτιαξαν ένα θαυμαστό έργο που αντέχει ακόμα παρά την ηλικία του. Το Μπίλιοβο, όπως είναι προφανές, είναι λέξη σλάβικης προέλευσης προερχόμενη από το bilo που σημαίνει βουνοκορφή. Σκέφτομαι πόσος ιδρώτας κύλισε κάτω από τον καυτό ήλιο, με το σφυρί και το καλέμι ώστε να πάρουν οι λίθοι το κατάλληλο σχήμα και να κατασκευαστεί αυτό το ανθρώπινο μνημείο. Αισθάνομαι δέος από την ανθρώπινη παρέμβαση αλλά και τη θέα που απολαμβάνω μέσα από το δασωμένο λούκι που κατηφορίζω. «Καί ενεφύσησε, φησίν, είς τό πρόσωπον αυτού πνοήν ζωής. Ζωτικήν, φησίν, ενέργειαν το εμφύσημα εχαρίσατο τω εκ γής πλασθέντι.» (Εις την Γένεσιν 53,103). Τα λόγια του ιερέα καλύπτονται από τις κουδούνες ενός κοπαδιού. Δε-

●●

●●●

κάδες κατσίκια και τράγοι χρησιμοποιούν το μονοπάτι την ίδια ώρα με εμένα. Αυτά ανεβαίνουν κι εγώ κατεβαίνω. Η συνάντηση μας θυμίζει πρώτο ραντεβού. Στην ατμόσφαιρα κυριαρχεί η αμηχανία, ο θαυμασμός και οι ελεγκτικές ματιές. Χαίρομαι που το μονοπάτι παίζει ακόμα σημαντικό ρόλο στη ζωή του τόπου και δεν έχει ξεχαστεί στη λήθη του χρόνου. Πλησιάζω στο τέλος του φαραγγιού και των στροφών. Ανοίγεται μπροστά μου ο κάμπος, προσπερνώ τα πρώτα χωράφια και μαντριά. Το τέλος του καλντεριμιού οδηγεί σε αγροτικούς χωμάτινους δρόμους. Λίγο πριν τα Σωτηριάνικα, περπατώ σε άσφαλτο πάλι και οι αστράγαλοί μου είναι χαρούμενοι για αυτό! «Και επεθεώρησεν ο παντογνώστης Θεός όλα όσα εδημιούργησε, και είδεν ότι τα Μπίλιοβο

●●●●

πάντα ήσαν εξαιρετικώς καλά, το καθένα με τον σκοπόν και την χρησιμότητα του.» (Εις την Γένεσιν 53,103). Μπαίνοντας στο χωριό, μόλις έχει τελειώσει και η Λειτουργία. Με σταματάει ο κυρ-Ηλίας, παππούς 92 χρονών. Διόλου δεν με εκπλήσσει η απορία του «τίνος είμαι εγώ.» Του εξηγώ πως ήθελα να διανύσω το Μπίλιοβο και χαίρεται. Μου αποκαλύπτει πως όσο αυτός ζει, το μονοπάτι υπήρχε και γινόταν χρήση του από τους ντόπιους μέχρι να ανοίξει ο αμαξωτός δρόμος που οδηγεί στα Αλτομιρά. Μου αναφέρει τα αδέρφια Σταυριανέα από τα Σωτηριάνικα και τους Κοζομπόληδες από τα Αλτομιρά. Σύμπραξη ντόπιων οικογενειών για το καλό του τόπου. Με λύπη του παραδέχεται πως οι νέοι έχουν φύγει για την Καλαμάτα και την Αθήνα, «είχαμε τρία δημοτικά σχολεία» μου φωνάζει καθώς κουνά το χέρι δείχνοντας προς το κέντρο του χωριού. Θέλω να μάθω κι άλλα, όμως μου αποκαλύπτει πως πρέπει να μαζέψει δεντρολίβανο για να μαγειρέψει το ταπεινό νηστίσιμο μεσημεριανό του, φακές. Στα λόγια και στο πρόσωπό του διαγράφεται το ίδιο το Μπίλιοβο. Οι βαθιές ρυτίδες του μου θυμίζουν τους παλιούς πελεκητάδες και τις τραβέρσες του καλντεριμιού, ενώ η τιμιότητα και απλότητα των λόγων του, την ιστορικότητα και την τέχνη μιας άλλης παλιάς – ξεχασμένης (;) – εποχής. 51

Αχλαδ καμπος 1957

ξενώνας hostel

Ξενώνας Αχλαδοκάμπου Πλατεία Αχλαδοκάμπου www.xenonachladokampos.gr Τηλ: 27510 81 300 • T.K. 221 00 e-mail: xenonachladokampos@gmail.com Δήμος Άργους - Μυκηνών

1ο ΧΛΜ. ΑΡΓΟΥΣ - ΚΑΡΥΑΣ /ΣΚΑΦΙ∆ΑΚΙ -ΑΡΓΟΥΣ ΤΗΛ. 27510 63442/42302 • ΚΙΝ. 6974779901, 6974649260

www.fitoria-faklaris.gr

Στην επιφάνεια Παραμονή 25ης Μαρτίου σε μια άδεια πρωτεύου-

Ο αθέατος κόσμος του Πειραιά

σα κατηφορίσαμε με τον ηλεκτρικό ως τον ιστορικό σταθμό του ΗΣΑΠ «Πειραιάς», τον πρώτο σταθμό που φτιάχτηκε επί Μαυρο Όλγα Ιωαννίδη, Tάσος Ντόκος Γιώργος Λαθύρης, ΚΕΔΡΟΣ travel

κορδάτου, για να συνδέσει την πρωτεύουσα με το λιμάνι. Εδώ, μπροστά από το Μουσείο Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων μάς περίμενε η ομάδα της ΚΕΔΡΟΣ travel μαζί με την Πειραιώτισσα ξεναγό Κατερίνα Ασημάκου και αρκετούς ακόμη ανθρώπους, που προτίμησαν την ηλιόλουστη αυτή μέρα να περιηγηθούν και να μυηθούν στον αθέατο κόσμο του Πειραιά, που ήρθε στην επιφάνεια με αφορμή την επέκταση του Μετρό της Αθήνας. 54

ερπατώντας στην πόλη, δίπλα ακριβώς από το πεζοδρόμιο ή κάτω από αυτό, υπάρχει μια άλλη πόλη. Με τους δρόμους της, τις οικίες και τις αυλές της, τα πηγάδια της και τα αυτόνομα υδραυλικά συστήματα… Ιστορίες, μικρές, καθημερινές, μιας άλλης εποχής, που όμως υπάρχουν σήμερα στη σύγχρονη και συνεχώς μεταβαλλόμενη πραγματικότητα του πρώτου λιμανιού της χώρας», σημειώνει η διευθύντρια της ΚΕΔΡΟΣ travel, κ. Ιωάννα Γάλλου. Διαβάζοντας το ενημερωτικό φυλλάδιο, νιώθουμε προσμονή και περιέργεια για την πρωτότυπη και διαφορετική αυτή ξενάγηση. Αρχαίες σήραγγες και δεξαμενές, το ρωμαϊκό υδραγωγείο, οι Aστικές πύλες και τα κατάλοιπα των οικισμών του αρχαίου Πειραιά συνθέτουν το ιδιαίτερο αυτό αφήγημα. Ο Πειραιάς γνώρισε δύο φάσεις ακμής, μία κατά τον 5ο αιώνα στην κλασσική εποχή, οπότε και η πόλη των Αθηνών είχε ανάγκη από ένα καινούριο επίνειο και τη δεύτερη φάση με την επανίδρυση του ελληνικού κράτους και τη μεταφορά της πρωτεύουσας από το Ναύπλιο στην Αθήνα. Στο νεοσύστατο πλέον κράτος, ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος αποφασίζει τη σύνδεση της πρωτεύουσας με το λιμάνι της και έτσι δημιουργείται ο πρώτος σταθμός του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου. Η πρώτη γραμμή ήταν Θησείο-Πειραιάς και χρησιμοποιούνταν ατμήλατα βαγόνια, ενώ περίπου 20 χρόνια μετά συμπληρώνεται η γραμμή από την πλατεία Αττικής έως την Κηφισιά. Στα κοσμικά νέα της εποχής το τρένο ήταν ανεπιθύμητο για τις Κηφισιώτισσες, καθώς ενοχλούνταν από τον έντονο θόρυβο του βαγονιού και τον μαύρο κα-

ΞΕΝΑΓΗΣΗ - Ο αθέατος κόσμος του Πειραιά

Σκοπός της πρόδρομης έκθεσης είναι να προϊδεάσει το κοινό για τα εκθέματα που θα παρουσιαστούν στον τερματικό σταθμό του Μετρό, με θέμα την ύδρευση της αρχαίας πόλης.

●

πνό που λέρωνε τις μπουγάδες τους! Ο ηλεκτρικός σιδηρόδρομος γνωρίζει ιδιαίτερη ώθηση κατά τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς αγώνες το 1896, ο οποίος αποτελεί το κατεξοχήν μέσο μαζικής μεταφοράς. Ξεκινώντας την περιήγηση στις άγνωστες πτυχές της πόλης, περάσαμε μέσα από το καθιερωμένο κυριακάτικο παζάρι. Πλανόδιοι και μικροπωλητές με το χαμόγελο στα χείλη πωλούσαν την πραμάτειά τους, από λαχανικά και εποχιακά φρούτα μέχρι παλιούς δίσκους και αντίκες. Σαν γνήσια Πειραιώτισσα η ξεναγός δεν θα μπορούσε να μην σταθεί και να μας πει δύο λόγια για τον «Πύργο» του Πειραιά. Σύμβολο της πόλης, το μεγαλεπήβολο κτίριο χτίστηκε επί Χούντας ως το αντίπαλον δέος του αντίστοιχου «Πύργου» της Αθήνας, ωστόσο δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ για στατικούς λόγους, καθώς, όπως είναι γνωστό, προϊστορικά ο Πειραιάς ήταν νησί και η περιοχή δεν είχε σταθερό υπέδαφος... Οι Αστικές Πύλες και τα Μακρά Τείχη ●

Η έκθεση από τη διάνοιξη του Μετρό στην Ξυλαποθήκη του Πειραιά. ●●

Σιδηροδρομικός σταθμός. ●●●

Με την ομάδα της ΚΕΔΡΟΣ travel. 56

Χαμένοι θαρρείς σε μια εγκαταλελειμμένη πόλη, η ξεναγός μάς οδηγεί στα κατάλοιπα από τις Αστικές Πύλες και τα Μακρά Τείχη της κλασσικής εποχής. Χτισμένες από τον Θεμιστοκλή το 493 π.Χ., οι Πύλες ένωναν την πόλη των Αθηνών με το λιμάνι της, οπότε και ιδρύεται η πόλη του Πειραιά. Αποτελούσαν την κύρια είσοδο της πόλης κι αρχικά ήταν κυκλικές. Με την πάροδο των ετών απέκτησαν γωνίες, ώστε να μην πολιορκούνται εύκολα από τους εχθρούς. Στο βόρειο τμήμα της οχύρωσης του Πειραιά χτίστηκε η Νέα Πύλη. Πολυμήχανος ηγέτης, ο Θεμιστοκλής, αφού κατάλαβε πόσο επικίνδυνη είναι η περσική απειλή, προχώρησε στα οχυρωματικά έργα του Πειραιά,

●●

τα Μακρά Τείχη που ένωναν την αρχαία Αθήνα με το λιμάνι, διαμέσου της σημερινής οδού Πειραιώς. Εδώ να σημειωθεί ότι τα Τείχη ολοκληρώνονται από τον άλλο μεγαλό Αθηναίο ηγέτη, τον Περικλή, αφού ο Θεμιστοκλής αυτοκτονεί στην αυλή του Πέρση Βασιλιά, εξορισμένος από τους συμπατριώτες του με την κατηγορία του μηδισμού, κάτι που δεν ίσχυε. Παράλληλα, αντιλαμβανόμενος ο Θεμιστοκλής πως ο μόνος τρόπος να νικήσει τον πολυάριθμο στρατό των Περσών είναι ο στόλος, τα λεγόμενα «ξύλινα τείχη» σύμφωνα με το μαντείο των Δελφών, μεταφέρει το επίνειο της πόλης από το Φάληρο στον Πειραιά, όπου εκεί υπήρχαν τρία φυσικά λιμάνια, ο Κάνθαρος, το κεντρικό σημερινό λιμάνι του Πειραιά, η αρχαία Ζέα, το σύγχρονο Πασαλιμάνι και το λιμάνι της Μουνιχίας, το Μικρολίμανο. Τα Τείχη αυτά είναι μεγαλεπήβολα και ισχυρά και η τάφρος τα καθιστά απροσπέλαστα. Το 477 π.Χ. γίνεται η περιμετρική τείχιση του Πειραιά. Η δυναμική τους αποδεικνύεται τόσο από την πολιορκία των Σπαρτιατών κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο όσο κυρίως από τη σκληρή ποΣτην επιφάνεια / Ο αθέατος κόσμος του Πειραιά

●●●

λιορκία του Ρωμαίου Σύλλα. Τα Μακρά Τείχη γκρεμίζονται ατιμωτικά με τη συνοδεία μουσικής, όπως μας εξιστορεί ο Ξενοφών το 404 π.Χ., μετά την ήττα των Αθηναίων από τους Σπαρτιάτες στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Στη συνέχεια ξαναχτίζονται επί Κόνωνα, οπότε πήραν και τη μορφή με την οποία τα βλέπουμε σήμερα, έπειτα από τις ανασκαφές που τα έφεραν ξανά στην επιφάνεια. Η έκθεση στην Ξυλαποθήκη Βαδίζοντας παράλληλα στα Τείχη φτάσαμε έξω από την Ξυλαποθήκη του Πειραιά, την ύπαρξη της οποίας ελάχιστοι γνωρίζουν. Παρότι αποτελεί ένα πανέμορφο μοντέρνο κτίριο με εξαιρετικά ενδιαφέρον περιεχόμενο και με μία έκθεση που φέρνει άγνωστους θησαυρούς «Στην Επιφάνεια...», όπως χαρακτηριστικά τιτλοφορείται. Η Ξυλαποθήκη χτίστηκε στα πλαίσια της πολιστικής Ολυμπιάδας ως ένα μουσείο για οχυρώσεις, σχεδιασμένο από καθηγητές του Πολυτεχνείου των Αθηνών. Δεν έγινε όμως ποτέ μουσείο και ονομάστηκε «Ξυλαποθήκη», επειδή αρχιτεκτονικά μοιάζει με τις αποθήκες ξυλείας, που βρίσκονται στην 57

●

περιοχή του Πειραιά. Ο χώρος δόθηκε τελικά στην αρχαιολογική υπηρεσία. Στον κάτω όροφο γίνεται η συντήρηση όλων των ευρημάτων που ανακαλύπτονται από τα έργα διάνοιξης του Μετρό και του Τραμ και - για πρώτη φορά για τα ελληνικά δεδομένα - είναι ορατός στο κοινό. Ο επάνω όροφος λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος, όπου μέσα από φωτογραφίες, βίντεο, σχέδια και κείμενα αποκαλύπτεται η ιστορία πίσω από τα τεχνικά έργα σε παραλληλισμό με την ανασκαφική διαδικασία. Σκοπός της πρόδρομης αυτής έκθεσης είναι να προϊδεάσει το κοινό για τα εκθέματα που θα παρουσιαστούν στον τερματικό σταθμό του Μετρό, απέναντι από το Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά, με θέμα την ύδρευση της αρχαίας πόλης. Ήταν άλλωστε η σπουδαιότερη ανακάλυψη που ήρθε στο φως κατά τη διάρκεια των έργων επέκτασης του Μετρό και του Τραμ, γεγονός που επιβεβαιώνεται από τον εντοπισμό αρδευτικού καναλιού στη Νίκαια, αλλά και διάσπαρτων υπόγειων υδραγωγείων σε διάφορα σημεία του Πειραιά. ●

Ερείπια του αστικού πυλώνα και συγκεκριμένα της Νέας Πύλης, της διαμέσου πύλης και κατάλοιπα από τα περιμετρικά τείχη του Κόνωνα, ο οποίος επισκεύασε τα Μακρά Τείχη μετά το γκρέμισμά τους. ●●

Ο κάτω όροφος της Ξυλαποθήκης λειτουργεί σαν εργαστήριο. Εδώ γίνεται η συντήρηση όλων των ευρημάτων από τα έργα του Μετρό και του Τραμ. Ο χώρος είναι ανοιχτός και οι επισκέπτες μπορούν να τον δουν. 58

Το Ιπποδάμειο σύστημα Περπατώντας στα στενά, με τις σημειώσεις ανά χείρας, η πόλη συνεχίζει να μας εκπλήσσει μες στις αντιθέσεις της. Από αρχαία και ρωμαϊκά κατάλοιπα, στην υποβαθμισμένη πάλαι ποτέ Τρούμπα και τις αριστοκρατικές γειτονιές της Τερψιθέας. Πλατείες σουρεάλ ενός υποβαθμισμένου σήμερα Πειραιά που καθόλου δεν λυπήθηκε η οικονομική κρίση, ετοιμόρροπα εμπορικά κέντρα που δεν χρησιμοποιήθηκαν ποτέ και γκρι πολυκατοικίες δίπλα σε λίγα εναπομείναντα νεοκλασικά, που γλίτωσαν ως εκ θαύματος τη μανία της αντιπαροχής. Κάπως έτσι φτάνουμε στα αρχαία κατάλοιπα του Ιπποδάμειου συστήματος, που με δυσκολία μπορεί κάποιος να τα παρατηρήσει καθώς δεν έχουν τύχει της κατάλληλης προβολής κι ανάδειξης. «Πέτρες» πνιγμένες στα χορτάρια της άνοιξης ζωντανεύουν μέσα από την αφήγηση της Κατερίνας. Ο Περικλής προσκαλεί το 460 π.Χ. στον Πειραιά τον αρχιτέκτονα Ιππόδαμο από τη Μίλητο, στον οποίο απονέμει τιμητικά το δικαίωμα του πολίτη. Σύμφωνα με μία κάπως συγκεχυμένη πληροφορία, ο Ιππόδαμος φαίνεται να κατοικεί σε σπίτι του Πειραιά. Ο πολεοδόμος Ιππόδαμος και το λεγόμενο Ιπποδάμειο

●●

Σύστημά του ακολουθούν τις αρχές της δημοκρατίας και της ισονομίας, μιας και κάθε πολίτης είχε ίσα τετραγωνικά μέτρα. Μετά από ανάλυση των ευρημάτων από τις κατοικίες του ιπποδάμειου συστήματος ανακαλύφθηκε ότι τα σπίτια ήταν όλα πανομοιότυπα και ότι ο Πειραιάς τον 5ο αιώνα π.Χ. έμοιαζε με σύγχρονη συνοικία «κατοικιών σε σειρά». Κάθε οικοδομικό τετράγωνο είχε οχτώ οικίες, τέσσερις μπροστά και τέσσερις πίσω. Τα σπίτια ήταν διώροφα και τα πάντα φαίνεται πως γίνονταν γύρω από μία αυλή. Αναφορικά με την ύδρευση κάθε σπίτι είχε τη δική του δεξαμενή και το δικό του σύστημα άντλησης υδάτων, προκειμένου να γίνεται σωστά η εκμετάλλευσή τους. Με τα έργα επέκτασης του Μετρό κάποιες από τις δεξαμενές αυτές ήρθαν στην επιφάνεια. Μία από αυτές βρέθηκε στο Δημοτικό θέατρο Πειραιά, ενώ συνολικά υπολογίζονται σε εκατοντάδες και ανάγονται ως την ελληνιστική εποχή. Το αρχαίο υδραγωγείο στο κτίριο της Χ.Ο.Ν. Μια ακόμη δεξαμενή βρέθηκε με παράδοξο τρόπο στο κτίριο που φιλοξενεί τη Χριστιανική Οργάνωση Νέων συμπληρώνοντας το υδρευτικό παζλ της αρχαίας πόλης. Στην επιφάνεια / Ο αθέατος κόσμος του Πειραιά

●

Ο αθέατος κόσμος κάτω από το Δημοτικό θέατρο Πειραιά. Από την έκθεση στην Ξυλαποθήκη. ●●

Πέτρες-κατάλοιπα από το Ιπποδάμειο σύστημα, το οποίο επί ρωμαϊκής εποχής άλλαξε μορφή. Ο οικισμός και εδώ είναι ρωμαϊκός. ●●●

Το πηγάδι που υπήρχε στο κτίριο της Χ.Ο.Ν. και ενώνεται με τη δεξαμενή που βρέθηκε αργότερα. 60

Το εύρημα ήρθε στην επιφάνεια κατά τα έργα αποκατάστασης του κτιρίου μετά τον μεγάλο σεισμό του 1999. Η αφήγηση του κ. Ευαγγέλου, συνταξιούχου εκπαιδευτικού και προέδρου σήμερα της Χ.Ο.Ν. είναι άκρως αποκαλυπτική. «Το κτίριο, που αγοράστηκε το 1981, ήταν ένα απλό νεοκλασικό χωρίς αρχαιολογικά στοιχεία πάνω του. Μετά τον σεισμό χαρακτηρίστηκε ως ετοιμόρροπο και έτσι ξεκίνησαν τα έργα αποκατάστασής του. Το μόνο που ήταν θεατό ήταν ένα μικρό πηγαδάκι, για το οποίο δεν ήταν γνωστή η χρονολογία κατασκευής του. Με τη μετακίνηση της πέτρινης πλάκας αποκαλύφθηκε το στόμιο της αρχαίας δεξαμενής. Η δεξαμενή αυτή ενώνεται με το πηγάδι, την ύπαρξη του οποίου γνώριζαν εξαρχής οι ιδιοκτήτες του κτιρίου. Αυτό σημαίνει ότι ο κάτοικος του αρχαίου αυτού σπιτιού είχε δημιουργήσει το πηγάδι και αργότερα, όταν αλλάζει το σύστημα ύδρευσης κάνει μία διάνοιξη για να ενώσει αυτές τις δύο δεξαμενές και να έχει παραπάνω νερό…» Ο κ. Ευαγγέλου, μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της Χ.Ο.Ν. αποφάσισαν να αναδείξουν αυτό το «δώρο από τον Θεό», όπως χαρακτηριστικά το αποκαλεί. Στόχος τους από τούδε και στο εξής το υδραγωγείο να είναι προσβάσιμο και επισκέψιμο στον κόσμο και μάλιστα δωρεάν. Στο εγχείρημα αυτό βρήκε συμμάχους τη Δημοτική αρχή και πλήθος κόσμου, που ενίσχυσαν την όλη προσπάθεια. Με την κατάλυση της δημοκρατίας και περνώντας σιγά σιγά στα ελληνιστικά χρόνια και στα ρωμαϊκά ο τύπος οικίας αλλάζει. Αγοράζονται τα διπλανά οικόπεδα, οπότε και ενώνονται αποτελώντας πλέον ένα σπίτι. Μαζί με τα σπίτια ενώνονταν και τα υδραγωγεία, για να καλύψουν καλύτερα τις ανάγκες των ανθρώπων τις εποχής. Σταθμός Δημοτικού θεάτρου Περπατώντας στη λεωφόρο Ηρώων Πολυτεχνείου φτάνουμε στο Δημοτικό Θέατρο. Σύμβολο της πόλης αποτελεί πραγματικό κόσμημα ειδικά μετά την πρόσφατη ανακαίνισή του. «Εσωτερικά θυμίζει θέατρο της Βιέννης και είναι από τα λίγα θέατρα που σώζο-

●●

●●●

νται και αποπνέουν τον αέρα εκείνης της εποχής, το τέλος του 19ου αιώνα…», θα πει η ξεναγός διαβάζοντάς μας έπειτα ένα απόσπασμα από την «Σφαίρα», πειραϊκή εφημερίδα της εποχής που υποδέχεται με διθυράμβους το εμβληματικό για την εποχή κτίριο. Στον μελλοντικό ομώνυμο σταθμό της πλατείας Κοραή θα παρουσιαστούν σε μόνιμη πια έκθεση αντίγραφα τριών δεξαμενών και τμήματος αυλής πειραϊκού σπιτιού της ελληνιστικής περιόδου, φέρνοντάς μας κοντά με την ύδρευση της αρχαίας πόλης ως αναγκαίο παράγοντα της ζωής των κατοίκων της, αλλά και ως συστατικό του αρχικού πολεοδομικού σχεδιασμού της από τον Ιππόδαμο. Κάπου εδώ η όμορφη βόλτα μας θα λάβει τέλος. Ήταν μια περιήγηση μεστή, νοσταλγική, κι άκρως ενδιαφέρουσα μες τις αντιφάσεις της πόλης, που έχει τόσα να διηγηθεί. Πάντα με την καλή συντροφιά της ΚΕΔΡΟΣ, η οποία ανανεώνει το ραντεβού της με τον «Αθέατο Πειραιά» ξανά στις 20 του Απρίλη.

Στην επιφάνεια / Ο αθέατος κόσμος του Πειραιά

info's H KEΔΡΟΣ travel είναι μια νέα, καινοτόμος εταιρία στον χώρο του ταξιδιού. Χάρη στις πρωτότυπες θεματικές της ξεναγήσεις μας φέρνει σε επαφή με άγνωστες πτυχές πολλών, φαινομενικά γνωστών μας προορισμών. Κάθε περίπατος με την ΚΕΔΡΟΣ είναι μια μοναδική βιωματική εμπειρία γνώσης, ένας διάλογος του σήμερα με το χθες, που αφορά όλους. Αναλυτικό πρόγραμμα των εξορμήσεων: www.kedrostravel.com και www.facebook.com/kedrostraveling. Περισσότερες πληροφορίες, τηλ: 210 9944909, email: info@kedrossa.gr.

• Μετακινήσεις & transfers (6-9 ατόµων & Α.Μ.Ε.Α) ∆ΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΑΝΑΠΗΡΙΚΟΥ ΑΜΑΞΙ∆ΙΟΥ

• Εκδροµές • Ιατρικές επισκέψεις • Πολιτιστικές δραστηριότητες • Αθλητικές δραστηριότητες • Θρησκευτικός τουρισµός • Επαγγελµατικά ταξίδια

Ελ. Βενιζέλου 19, Τρίπολη τηλ. 6980 499666 email: tranfer4allgr@gmail.com

ΜΑΛΑΜΟΤΕΧΝΙΚΗ Α.Ε. ΕΜΠΟΡΙΟ & ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΤΑΛΛΩΝ Ε Μ Π Ο Ρ Ι Ο Α Λ Ο Υ Μ Ι Ν Ι Ο Υ

• ΚΟΙΛΟ∆ΟΚΟΙ • ΣΤΡΑΤΖΑΡΙΣΤΑ • ΛΑΜΑΡΙΝΕΣ • ∆ΙΑΤΡΗΤΕΣ ΛΑΜΑΡΙΝΕΣ • ΤΣΙΓΚΟΦΥΛΛΑ • ΣΥΡΜΑΤΑ ΠΕΡΙΦΡΑΞΕΩΝ • ΠΟΝΤΑΡΙΣΤΑ ΣΥΡΜΑΤΑ • ΠΑΝΕΛ • ΛΟΓΧΕΣ • ΚΑΡΑΒΟΛΑ • ΑΝΟΞΕΙ∆ΩΤΕΣ ∆ΕΞΑΜΕΝΕΣ • ΚΥΚΛΟΘΕΡΜΙΚΟΙ ΦΟΥΡΝΟΙ • ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ

ΜΑΛΑΜΑΣ Ανταγωνιστικότητα Λεπτότητα Αναγνωρισιµότητα Μέταλλο Οργάνωση Ταχύτητα Εµπιστοσύνη Χαρακτηριστικότητα Νοοτροπία Ικανότητα Καινοτοµία Ηθική • ΠΡΟΦΙΛ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ • ΡΟΛΛΑ • ΣΙΤΕΣ • ΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΕΣ ΠΟΡΤΕΣ • ΚΑΓΚΕΛΑ ΙΝΟΧ • ΕΞΑΡΤΗΜΑΤΑ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ • ΚΑΓΚΕΛΑ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ ΙΙ

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ: ΑΝΤΙΚΑΛΑΜΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΑΘΗΝΩΝ 140 τηλ. 27210 21135-6 • fax. 27210 62006 email: malamotechniki@yahoo.gr • www.malamotechniki.gr

Ξημέρωμα στην Ιχθυόσκαλα Κερατσινίου Μάρω Κουρή

Έξι χρόνια τώρα αφιερώνω κάποια ξενύχτια και ξημερώματα στη μεγαλύτερη ψαραγορά της χώρας. Μέσα από τα μάτια της καρδιάς κοιτάζω τον άνθρωπο στην απλότητά του, στην απώλεια του καταναλωτισμού και στην τρυφερότητα που φωλιάζει μες τη φαινομενική σκληρότητα…

έσα στις κασέλες με τις σφυρίδες, τα μύδια και τις κουτσομούρες, οι Αιγύπτιοι εργάτες καθαρίζουν λίγες σουπιές για να μαγειρέψουν το πρωί, όταν επιστρέψουν με το καλό στο σπίτι τους, να φάνε, ενώ οι επιχειρηματίες αν και εν μέσω κρίσης, γειωμένοι, απολαμβάνουν όσο μπορούν το βίωμα της εργασίας και του ξενυχτιού. Πριν το 2011, ο κόσμος αγόραζε περισσότερα ψάρια και ακριβά. Τώρα, ο οικογενειάρχης αγοράζει οικονομικά, περισσότερο κρέας, και λιγότερο το ψάρι. Τα «λαϊκά» ψάρια, ο γαύρος, η σαρδέλα, η μαρίδα, ο κολιός, τα σαυρίδια κι η γόπα, ψαρεύονται στις ίδιες ποσότητες, μα παρουσιάζουν μείωση 16% στην κατανάλωση. «Είναι εύγεστα και προνομιούχα σε ιχνοστοιχεία και πρωτεΐνες, ενώ οι τιμές τους παραμένουν προσιτές και χαμηλότερες από παλιά», μας λέει ο Σάββας Σμυρνάκης, ιχθυολόγος, Πρόεδρος των εμπόρων Ιχθυόσκαλας Πειραιά. Ο Σάββας από τα έντεκα του χρόνια βοηθούσε τον πατέρα του, μόλις τελείωνε το σχολείο. Η οικογένεια του είναι τέσσερις γενιές στην Ιχθυόσκαλα. Τη νύχτα, οι αντιστάσεις «γκρεμίζονται», οι αλήθειες ξεγυμνώνονται μέσα στις τριβές της σχέσης που λέγεται «αλισβερίσι». Ψαράδες, ψαρέμποροι με γενναιόδωρη ζωντάνια και εκφραστικότητα στέκονται αγέρωχα μπροστά στα λευκά κουτιά από φελιζόλ, τα γεμάτα πάγο και όλων των ειδών τα θαλασσινά. Βροντάζουν με φωνές από το «χάρα» – όπως λένε οι ινδουιστές την περιοχή κάτω από το στομάχι – όπου πηγάζει η δύναμη μας. Μοιάζουν άφοβοι, θαρραλέοι, με λίγες σκέψεις, περισσότερη σιωπή, πείρα, γνώση. Είναι δύσκολο να καταφέρνεις να εργάζεσαι μαζί με άλλους σε έναν κοινό χώρο, αν δεν μπορείς να εστιάσεις. Ένας τόπος αληθινού, δίκαιου αγώνα, κεφιού και μελαγχολίας, με ελάχιστες γυναίκες και πολλούς άνδρες που εμπορεύονται νυχθημερόν. Ζούνε μέχρι το μεδούλι. Παρόντες, σαν τους ηθοποιούς στη σκηνή. Βρέχει, χιονίσει, κάθε βράδυ, όλο τον χρόνο, εκτός Σαββάτου, με γαλότσες μες το τσουχτερό κρύο των χειμώνων ή στην έντονη υγρασία των καλοκαιριών. Μοιάζει με ατέλειωτη τελετή.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ - Ιχθυόσκαλα Κερατσινίου

«Η Ιχθυόσκαλα μεταδίδει θετική ενέργεια. Ίσως τα κύματα που σκάνε στην προβλήτα με θέα το παλιό βιομηχανικό Κερατσίνι, ίσως οι άνθρωποι, ίσως οι ριπές της αρμύρας, οι γλάροι που πετάνε ολόλευκοι μες τη νύχτα κι ίσως όλα μαζί…»

Η Ιχθυόσκαλα Κερατσινίου είναι η μεγαλύτερη ανάμεσα στις δέκα ιχθυόσκαλες της χώρας που είναι της Θεσσαλονίκης, της Καβάλας, της Χαλκίδας, της Αλεξανδρούπολης, της Χίου, της Καλύμνου, των Χανίων, της Πάτρας, του Μεσολογγίου και της Πρέβεζας. Η ομορφιά των ψαριών μέσα στη νεκρότητά τους, τακτοποιημένα σε λευκές κούτες, σε δίχτυα τα όστρακα, τα πανέμορφα σαλάχια, οι συναγρίδες, οι πεσκαρδίτσες, οι σκορπίνες, τα μπαρμπούνια… Σκορπιοί, φαγκριά, καβούρια, οι εργάτες τα ραντίζουν και λαμπυρίζουν τα παγωμένα τους μάτια, τα λέπια, οι καμπύλες τους. Συνήθως, ο πατέρας εργάζεται στην Ιχθυόσκαλα, η μητέρα έχει ιχθυοπωλείο σε κάποια γειτονιά και το παιδί πάγκο ψαρικών στις λαϊκές αγορές. «Εδώ είναι ένα μικρό χρηματιστήριο», λέει ο Γεώργιος Τελλής στο κιτρινόμαυρο, μικροσκοπικό γραφείο, όπου τα διακοσμητικά σουβενίρ παραπέμπουν στην ομάδα του: οι αρβύλες, η τηλεφωνική συσκευή κι οι λάμπες έχουν όλα κιτρινόμαυρο χρώμα. Ο Γιώργος σπούδασε ηλεκτρολόγος και εργάζεται εδώ 23 χρόνια. «Ήταν ο πεθερός μου ψαράς κι η σύζυγός μου είναι στην εταιρία. Η Ιχθυόσκαλα είναι από τα πιο παραγωγικά κομμάτια της Ελλάδας. Είναι αδιαφήμιστη η άριστη ποιότητα των ψαριών μας. Το αλίευμα ελέγχεται από κτηνίατρο και τα σκάφη μας από το λιμεναρχείο. Έχουμε ιατρείο», λέει. «Διαθέτουμε συσκευαστήριο, όπου συσκευάζουν οι ψαράδες γαύρο και σαρδέλα για τη Νέα Υόρκη, κολιό και κουτσομούρα για Ιταλία, Γαλλία, Ισπανία μέχρι και Ιαπωνία. Των δικών μας θαλασσών τα ψάρια ξεχωρίζουν για τη νοστιμιά τους. Ο τόνος μας “ταξιδεύει” στην Ιαπωνία να γίνει σούσι, επίσης τα μαγιάτικα και ο ξιφίας. Και στο Χονγκ-Κονγκ έχουν ζήτηση τα ψάρια μας. Έχουμε όμως ασταθή πα-

Κάθε χρόνο δωρίζουμε είκοσι δύο τόνους στα κοινωνικά παντοπωλεία των Δήμων, στις εκκλησίες και στο «Χαμόγελο του Παιδιού.» ΡΕΠΟΡΤΑΖ - Ιχθυόσκαλα Κερατσινίου

ραγωγή λόγω καιρικών αλλαγών καθώς στις μεγάλες θάλασσές μας, τα κυνηγάς τα ψάρια, και αυτός είναι ένας λόγος που μένουν ψάρια στα χέρια των ψαράδων», λέει ο Βασίλης Κατσιώτης, εφτά χρόνια Διευθυντής της Ιχθυόσκαλας Κερατσινίου και γενικός διευθυντής όλων των ιχθυόσκαλων Ελλάδας. «Κάθε χρόνο δωρίζουμε είκοσι δύο τόνους στα κοινωνικά παντοπωλεία των Δήμων, στις εκκλησίες και στο «Χαμόγελο του Παιδιού», και μαγειρεύονται περίπου 650.000 μερίδες.» Η ώρα πάει περασμένες τρεις και η κίνηση έχει φθάσει στο ζενίθ. Ο ολοφώτιστος, πεντακάθαρος χώρος της αγοράς είναι κατάμεστος. «Στο ζωντανό χρηματιστήριο αλλάζουν οι τιμές ανάλογα με τον καιρό, τη ζήτηση, τις ποσότητες που “μπαίνουνε”, το είδος, ακόμη και ανάλογα το γέμισμα ή τη χάση του φεγγαριού», λέει ο πρόεδρος. «Τα πρωινά μετά τη δουλειά, πλενόμαστε και τρέχουμε για άλλες γραφειοκρατικές υποχρεώσεις και πληρωμές», συνεχίζει. «Ο θεσμός των ιχθυοσκαλών ξεκίνησε τη δεκαετία του ‘50, κι έλαβε συγκροτημένη μορφή το 1965, οπότε φτιάχτηκε ένα στιβαρό πλαίσιο διαχείρισης αλιευμάτων κι εμπορίας. Το 70% του πλαισίου παραμένει το ίδιο από το 1970. Τα μέσα, οι περιοχές αλίευσης καθώς και τα ιχθυοαποθέματα άλλαξαν. Χρειαζόμαστε αναπροσαρμογή της νομοθεσίας στη σημερινή εποχή, τόσο στη διακίνηση όσο και στην αλιεία, όπως ορίζει η Ε.Ε.», επισημαίνει ο διευθυντής. «Για παράδειγμα, η φορολογική νομοθεσία επιτρέπει στον ψαρά να διακινεί τα αγαθά του με ηλεκτρονικό παραστατικό μέσω του κινητού του, ενώ η παλιά αλιευτική νομοθεσία, που είναι σε ισχύ, επιβάλλει τυπωμένο τιμολόγιο με σφραγίδα.» «Πάρε ροφό να φας βραστό ή ψητό, να γλύφεις τα δάχτυλά σου», ακούγεται μια φωνή από έναν πάγκο. Η Ιχθυόσκαλα είναι ανοιχτή μόνο για χονδρεμπόρους και κλειστή προς το κοινό. «Σχεδιάζουμε να ανοίξουμε στον απλό καταναλωτή για να γνωρίσει από κοντά την πρώτη πηγή του ψαριού, πλάι στη θάλασσα», συνεχίζει ο πρόεδρος. «Άδεια παίρνω. Τη χαίρομαι όμως, όταν το πόστο δουλεύει και χτυπούν τα τηλέφωνα; Ένα τριήμερο πάντως φεύγω αγκαλιά με τους φιλάθλους, να δούμε την ομάδα, όταν παίζει στο εξωτερικό. Έχω κάνει χίλιες δυο εργασίες στη 69

ζωή μου. Από ασφαλτοστρώσεις δρόμων, μεταφορές, μονώσεις σε ταράτσες, μέχρι που έμπλεξα με τα ψάρια. Όλες τις αγάπησα. Ο πατέρας μου ήταν καπετάνιος και αγαπούσε να φωτογραφίζει. Όταν ερχόταν στο νησί, έφερνε φωτογραφίες», λέει συγκινημένος ο κύριος Τελλής παρατηρώντας την ομάδα του φωτογραφικού σεμιναρίου που τον αιχμαλωτίζουμε με τους φακούς μας. Η μόνη παρούσα έμπορος γυναίκα στην Ιχθυόσκαλα λέγεται Παναγιώτα Πάτρωνα και είναι 38 ετών. «Ακολουθώ τα χνάρια του πατέρα μου, επειδή αγαπώ αυτήν την εργασία, τους ανθρώπους, την επικοινωνία, το ξενύχτι, τα χρήματα, όλο το κλίμα, κρατώντας τις καλές στιγμές. Εύχομαι στα παιδιά μου να ζήσουν τη ζωή τους όπως θέλουν. Βλέπουν τη μητέρα τους δυναμική στην αγορά και μαμά με τα όλα της στο σπίτι.» Περίπου το 30% των εμπόρων της Ιχθυόσκαλας είναι οι ίδιοι ψαράδες ή αντιπρόσωποι και τα πουλάνε μόνοι τους. Το 70% είναι εμπορικές επιχειρήσεις που αγοράζουν αλιεύματα και τα μεταπουλάνε μέσα στην αίθουσα δημοπρασίας. Ψάρια ελληνικής ιχθυοκαλλιέργειας και εισαγωγής π.χ. Σενεγάλης, μπακαλιάρος Καναδά, Νορβηγίας, Ισπανίας, πρώτης ποιότητας γλώσσα Γαλλίας, γαύρο και κουτσομούρα Ιταλίας. Πανελλαδικά, διακινούνται περίπου 55.000 τόνοι αλιευμάτων ετησίως μέσα από τις ιχθυόσκαλες. Οι 23.000 διακινούνται στην Ιχθυόσκαλα Κερατσινίου. Έρχονται 5-7 έμποροι από την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και κοντινούς νομούς. Κάθε βράδυ 650 αυτοκίνητα μπαίνουν για αγορά ψαριών, που μεταπωλούνται σε λαϊκές και ιχθυοπωλεία, με περίπου 700 αγοραστές (σε κάποια αυτοκίνητα έρχονται δύο αγοραστές.) Μέσα στην Iχθυόσκαλα εδρεύουν 110 επιχειρήσεις. Φόρτωμα, ξεφόρτωμα, πάγωμα, ξεπάγωμα. Σε ένα καΐκι, ένας Αιγύπτιος εργάτης απλώνει μπουγάδα τη φόρμα εργασίας του. «Γαύρο, σαρδέλα, κέφαλο έχω σήμερα, από τη Θεσσαλονίκη για ψητό, την Καβάλα και μαρίδα Ευβοίας για τηγάνι». H επιχείρηση του 24χρονου Θανάση Κόντζογου κρατά από πάππου προς πάππου. «Είμαι τυχερός που βρήκα μία επιχείρηση να αναλάβω», λέει. Δίπλα του ο 17χρονος αδερφός του, σπουδαστής παράλληλα στο τμήμα Η/Υ του Πανεπιστήμιου Δυτι70

κής Αθήνας. «Όταν με το καλό πάρω το πτυχίο θα έχω δέκα γνώσεις παραπάνω από το σχολείο της Ιχθυόσκαλας», λέει γεμάτος αισιοδοξία. Η Ιχθυόσκαλα μεταδίδει θετική ενέργεια. Ίσως τα κύματα που σκάνε στην προβλήτα με θέα το παλιό βιομηχανικό Κερατσίνι, ίσως οι άνθρωποι, ίσως οι ριπές της αρμύρας, οι γλάροι που πετάνε ολόλευκοι μες τη νύχτα κι ίσως όλα μαζί…» Ο Ρεζκ Μοχάμεντ ήρθε από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου πριν 25 χρόνια κι από τότε εργάζεται εδώ. Οι συμπατριώτες του έρχονται για δυο χρόνια εργασίας και μένουν μέσα στα σκάφη. «Οι συχνές καθυστερήσεις στην έγκριση αδειών εργασίας των Αιγύπτιων αλιεργατών έχει αρνητική συνέπεια στο να χαθεί πολύτιμος χρόνος αλιείας. Έχουμε μόνο 550 ενεργά αλιευτικά σκάφη που προμηθεύουν με ψάρια τις ιχθυόσκαλες της Ελλάδας. Θα λιγοστέψουν επειδή βγάζουν μικρό κέρδος κι έχουν υψηλό κόστος πετρελαίου», προειδοποιεί ο διευθυντής. Η υπεραλιεία είναι ένα ακόμη πλήγμα, που λειτούργησε μπούμερανγκ στα γρι-γρι και στις μηχανότρατες. «Οι αλιείς χρειάζεται να εξειδικευτούν στη διαχείριση των ποσοτήτων για εξισορρόπηση των αγορών, ώστε να αποφευχθεί ο αθέμιτος ανταγωνισμός κι η απληστία της υπεραλιείας», τονίζει ο πρόεδρος. Οι θαμώνες της Ιχθυόσκαλας, θα πιούνε καφέ, κρασί, μεζέ με σειρά σε τακτά διαλείμματα στο στέκι της πολυπράγμων Λίας. Οι πρώτες ηλιαχτίδες «χώνονται» στα ταβερνεία της αγοράς, όπου ο κόσμος θα χορτάσει με ζεστή κακαβιά και θα τσουγκρίσει το κρασοπότηρό του καλωσορίζοντας τη μέρα που έρχεται.

Πράσινη σαλάτα με γαρίδες και μανιτάρια Ιωάννα Βενιέρη

Υλικά: • 8 γαρίδες μεγάλες • 1 σαλάτα • Άγρια ρόκα χοντροκομμένη • 1 ντομάτα • 5 μανιτάρια φρέσκα • 1 κίτρινη, 1 πράσινη και 1 κόκκινη πιπεριά • 1 φλιτζάνι ελαιόλαδο (για το τηγάνισμα) • Αλάτι και πιπέρι • 1 σκελίδα σκόρδο (προαιρετικά για τις γαρίδες) Για το ντρέσινγκ: • 4 κουταλιές σούπας ελαιόλαδο • 3 κουταλιές σούπας ξίδι μπαλσάμικο • 2 κουταλιές της σούπας μουστάρδα • 3 κουταλιές της σούπας μέλι • Αλάτι, πιπέρι • ½ κουταλάκι του γλυκού ρίγανη

ε άφθονο νερό πλένουμε καλά τα φύλλα της σαλάτας ένα-ένα και τα κόβουμε με το χέρι σε κομμάτια. Το ίδιο κάνουμε και με τη ρόκα. Κόβουμε την ντομάτα σε μικρά κυβάκια και τα φρέσκα μανιτάρια σε λεπτές φέτες. Τα τοποθετούμε όλα μαζί σε ένα μεγάλο ρηχό πιάτο. Σε αντικολλητικό τηγάνι σοτάρουμε στο ελαιόλαδο την κόκκινη, την πράσινη και την κίτρινη πιπεριά, κομμένες σε λωρίδες. Ρίχνουμε αλάτι και πιπέρι. Στη συνέχεια τηγανίζουμε τις γαρίδες. Προαιρετικά, προσθέτουμε στο τηγάνι λίγο σκόρδο ψιλοκομμένο. Τοποθετούμε όμορφα τις γαρίδες και τις πιπεριές πάνω από το μείγμα της φρέσκιας σαλάτας. Ετοιμάζουμε το ντρέσινγκ χτυπώντας όλα τα υλικά μαζί στο multi ή με σύρμα σε ένα μπολ. Αν χρειαστεί, προσθέτουμε λίγο ελαιόλαδο ακόμη, μέχρι να πάρουμε ένα παχύρρευστο ντρέσινγκ. Περιχύνουμε με αυτό τη σαλάτα μας και σερβίρουμε αμέσως. Συμβουλή! Τα μανιτάρια μπορούμε να τα βάλουμε φρέσκα στη σαλάτα ή να τα σοτάρουμε μαζί με τις πιπεριές στο τηγάνι.

Σκορπίνες με κόκκινη σάλτσα (Κερκυραϊκό Μπουρδέτο)

Υλικά: • 4 ολόκληρα καθαρισμένα ψάρια σκορπίνες (προαιρετικά, κέφαλος ή λυθρίνι) • Χυμός ενός λεμονιού • Αλάτι και πιπέρι • ¾ φλιτζανιού έξτρα παρθένο ελαιόλαδο • 2 μεγάλα κρεμμύδια κομμένα σε λεπτές ροδέλες • 2 ψιλοκομμένες σκελίδες σκόρδο • ¾ φλιτζανιού ξηρό λευκό κρασί • 2 κουταλιές της σούπας ντομάτα πελτέ • 1/2 φλιτζάνι νερό • 2 φύλλα δάφνης • 1 κουταλάκι του γλυκού ξερό θυμάρι • Λίγο πιπέρι καγιέν • 1 ματσάκι μαϊντανό ψιλοκομμένο

Συνοδεύονται ιδανικά με ούζο ή τσίπουρο Μαυράκη. ΣΥΝΤΑΓΕΣ

λένουμε τα ψάρια και τα αφήνουμε σε μια πιατέλα με απορροφητικό χαρτί να στεγνώσουν. Τα περνάμε με λεμόνι και αλατοπίπερο εσωτερικά και εξωτερικά. Τα βάζουμε σε μια ρηχή γαβάθα, τα ραντίζουμε με ένα τέταρτο φλιτζανιού ελαιόλαδο και τα βάζουμε για μια ώρα στο ψυγείο. Ρίχνουμε το ελαιόλαδο σε βαθύ τηγάνι, σοτάρουμε τα κρεμμύδια σε χαμηλή φωτιά, μέχρι να μαλακώσουν. Στην συνέχεια ρίχνουμε και το σκόρδο και ανακατεύουμε μια-δυο φορές. Σβήνουμε με το κρασί. Προσθέτουμε την ντομάτα πελτέ διαλυμένη σε λίγο νερό. Αφήνουμε το μείγμα να βράσει σε χαμηλή φωτιά. Αν χρειαστεί, προσθέτουμε λίγο ζεστό νερό μέχρι να ετοιμαστεί και να δέσει η σάλτσα. Προσθέτουμε τα φύλλα δάφνης, το πιπέρι καγιέν, το θυμάρι, το μισό μαϊντανό ψιλοκομμένο και σιγοβράζουμε για άλλα 5 λεπτά. Προθερμαίνουμε το φούρνο στους 180ο βαθμούς C και περιχύνουμε το ψάρι με τη σάλτσα. Προσθέτουμε το υπόλοιπο ελαιόλαδο και ψήνουμε το ψάρι, σε σκεπασμένο ταψί με λαδόκολλα και αλουμινόχαρτο (ή σε γάστρα), για λίγα λεπτά, μέχρι να αρχίσει να σκάει η σάρκα του ψαριού. Το ξεσκεπάζουμε και το αφήνουμε να ψηθεί για λίγο ακόμη. Σερβίρουμε το φαγητό ζεστό, γαρνιρισμένο με πιπέρι καγιέν και λίγο μαϊντανό ψιλοκομμένο. 73

Λυγουριό Ασκληπιού 51 2753022290

Ναύπλιο Ασκληπιού & Τσιλικανίδου 1 Τηλ. 2752027861

Άργοσ Κορίνθου 212 Τηλ. 2751021081

ΝΕΟ

Άργοσ Τριπόλεωσ 36 2751020500

Νέα Κίοσ Κεντρική Πλατεία 2751051347

μαλακιά φέτα • • • • •

έχει περισσότερη υγρασία έχει λιγότερο αλάτι συντηρείται σε πιο χαμηλές θερμοκρασίες από τη σκληρή είναι πιο φρέσκια, μένει δηλαδή λιγότερο χρόνο στο βαρέλι επειδή είναι πιο φρέσκια, είναι και πιο ευάλωτη και έχει σχεδόν τον μισό χρόνο συντήρησης σε σχέση με τη σκληρή φέτα

Σεβασμός στην πρώτη ύλη ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΤΥΡΟΚΟΜΙΚΩΝ

Η Ελληνική αλυσίδα σούπερ μάρκετ ΓΑΛΑΞΙΑΣ που σας προσφέρει πάντα ποιοτικά προϊόντα, τώρα μπορείτε να προμηθευτείτε, την πολύ βραβευμένη μαλακή φέτα ΕΛΑΤΟΣ με την ιδιαίτερη γεύση. Το προϊόν μπορείτε να το προμηθευτείτε σε επιλεγμένα καταστήματα.

60 χρόνια τυροκόμοι. Πάππου προς πάππο. Αυτοί είναι οι αδελφοί Καπετάνου του τυροκομείου «Ελατος», στο Σχοινοχώρι του Αργους. Τη σκληρή φέτα τους την είχαμε δοκιμάσει στον «Γαστρονόμο» και είχαμε ενθουσιαστεί. Πηγαίνοντας για το ρεπορτάζ βρήκαμε τους αδελφούς Καπετάνου, τον Βασίλη που είναι ο «μάστορας» και τον Γιώργο που είναι ο «εμπορικός» της επιχείρησης, επάνω καταπάνω στην παραγωγή. Ο Βασίλης σχεδόν με το ζόρι βρήκε λίγο χρόνο για να μας μιλήσει. Η έννοια τους ήταν στο τυρί, όχι στην προβολή τους. Οταν ανέλαβαν το τυροκομείο, το 1989, ήταν ακόμη μια μικρή, οικογενειακή εταιρεία. Σήμερα είναι μια μεσαία επιχείρηση με σημαντικό τζίρο. Τα εξαιρετικά ΠΟΠ προϊόντα τους, τα βρίσκουμε στα καλύτερα μπακάλικα της Αθήνας και της Πελοποννήσου. Η σκληρή τους φέτα κέρδισε τους σεφ του «Γαστρονόμου» στην τυφλή γευσιγνωσία μας. Το μυστικό της επιτυχίας τους δεν θέλησαν να το αποκαλύψουν, αλλά επέμειναν ότι οφείλεται στη σκληρή δουλειά, στον σεβασμό της πρώτης ύλης και των διαδικασιών τυροκόμησης, στον χρόνο που αφιερώνουν στα τυριά τους. Και το αποτέλεσμα τους δικαιώνει.

Μάνδρα Σχοινοχωρίου Αργολίδας | τηλ. 27510 22718

Ελλάδα:

Το φως κι ο χαμένος παράδεισος του Χένρι Μίλερ Νίνα Κουλετάκη

«Το φως της Ελλάδας άνοιξε τα μάτια μου, διαπέρασε τους πόρους μου, επεκτάθηκε σ’ολόκληρο το είναι μου. Γύρισα πίσω στον κόσμο έχοντας βρει το αληθινό κέντρο και το αληθινό νόημα της κοσμικής περιστροφής.»

εννημένος και μεγαλωμένος στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, παιδί για όλες τις δουλειές, συντηρούμενος οικονομικά από τη σύζυγο και τους φίλους του, θα χρειαστεί να περιμένει μέχρι τα 43 του χρόνια και το 1934, για να δει να τυπώνεται το πρώτο του βιβλίο «Ο τροπικός του Καρκίνου» – κι αυτό με την χορηγία της Αναίς Νιν – πριν καταστεί ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς του Μεσοπολέμου, ίνδαλμα της γενιάς των μπιτ λογοτεχνών του ’50 και ‘60, τόσο συγγραφέας όσο και ζωγράφος, λάτρης της Ελλάδας και του αξεπέραστου ελληνικού φωτός που θα υμνήσει αμφότερα στα βιβλία του. Ο Μίλερ έρχεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1939, μέσα στην δικτατορία του Μεταξά και στις παραμονές του Β' Παγκοσμίου πολέμου, καλεσμένος φορτικά από τον Λώρενς Ντάρελ που ζει με την οικογένειά του στην Κέρκυρα. Ο Μίλερ γοητεύεται από το φως και τη φύση της Ελλάδας, αισθάνεται ελεύθερος κι ευτυχισμένος, αποβάλει κάθε τι περιττό – μαζί και τα ρούχα του - περιφέρεται εντελώς γυμνός τόσο στην παραλία κάτω από το σπίτι των Ντάρελ, όσο και μέσα στο ίδιο το σπίτι, γράφει διθυράμβους για την Ελλάδα, τα μέρη και τους ανθρώπους της. Θα συντροφεύσει τον Ντάρελ στην Αθήνα και θα γνωριστεί με την ελληνική διανόηση της εποχής: Γιώργο Κατσίμπαλη, Γιώργο Σεφέρη, Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα, τους Τσάτσους και τόσους άλλους. Θα ταξιδέψει μαζί τους στην Πελοπόννησο, στην Κρήτη και στα νησιά του Αργοσαρωνικού, τους 9 μήνες που θα διαρκέσει η παραμονή του στην Ελλάδα. Ο Γιώργος Κατσίμπαλης και το πνεύμα του θα τον εντυπωσιάσουν, θα γράψει γι αυτόν το «Ο Κολοσσός του Μαρουσιού». Ο Κατσίμπαλης θα τον ξεναγήσει στην Πελοπόννησο, θα επισκεφθούν το Ναύπλιο, την Επίδαυρο, τις Μυκήνες, το Άργος, την Τίρυνθα,

το Λεωνίδιο και άλλα μέρη. Θα περάσει από την Πάτρα αλλά και την Αράχωβα, τους Δελφούς κ.ά. Ο Μίλερ θα φύγει από την Ελλάδα, παρά τη θέλησή του, ύστερα από τις πιέσεις της αμερικανικής πρεσβείας να εγκαταλείψουν οι υπήκοοί της τη χώρα μας, λόγω του πολέμου που είχε ήδη αρχίσει. Ο Χένρι Μίλερ αγάπησε την Ελλάδα και έγραψε για εκείνη, με τον τρόπο που θα έπρεπε να το είχαμε κάνει εμείς. Είναι αλήθεια πως ενθουσιαζόταν με τα πάντα και δεν εύρισκε τίποτα το αρνητικό. Κατόρθωνε να μετουσιώνει την εικόνα της φτώχειας, της δυστυχίας, της έλλειψης των ανέσεων του δυτικού κόσμου στην ελληνική επαρχία, σε εικόνα απόλυτης ευτυχίας και γαλήνης. Στην Κρήτη, όπου βρέθηκε σε μια συντροφιά διανοούμενων του νησιού, τον ρώτησαν τι έχει, επιτέλους η Ελλάδα και του αρέσει τόσο πολύ. «Φως και φτώχεια», απάντησε. «Είμαι αρκετά τρελός για να πιστεύω πως ο ευτυχέστερος άνθρωπος στη γη είναι εκείνος με τις λιγότερες ανάγκες. Και επίσης πιστεύω, πως αν έχεις φως, όπως έχετε εδώ εσείς, εκμηδενίζεται κάθε ασχήμια». Τον ρωτούν «Μα δεν είδες πόσο φτωχός είναι ο κόσμος, πόσο μίζερα ζουν;». Τους απαντά «Έχω δει χειρότερη μιζέρια στην Αμερική. Η φτώχεια από μόνη της δεν κάνει μίζερους τους ανθρώπους». Αυτό το ελληνικό φως ύμνησε στα βιβλία του, τρία συνολικά, που αναφέρονται στην Ελλάδα: «Ο Κολοσσός του Μαρουσιού» (1941), «Ελλάδα» (με σχέδια της Αν Πόουρ, 1964), «Πρώτες εντυπώσεις από την Ελλάδα» (1973). Διαβάζουμε στις σημειώσεις1 του από τα ταξίδια του στην Ελλάδα: «...Στις Μυκήνες περπάτησα πάνω στους φωσφορίζοντες νεκρούς, στην Επίδαυρο ένιωσα μια ακινησία τόσο έντονη, που για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου άκουσα τη μεγάλη καρδιά του κόσμου να χτυπά και κατάλαβα το νόημα του πόνου και της λύπης: στην Τίρυνθα στάθηκα στον ίσκιο του κυκλώπειου ανθρώπου και 1. Aπό τα βιβλία του «Ο Κολοσσός του Μαρουσιού» και «Πρώτες εντυπώσεις από την Ελλάδα» των εκδ. ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ.

ένιωσα τη φλόγα εκείνου του εσωτερικού ματιού, που τώρα έχει γίνει ένας αρρωστιάρικος αδένας: στο Άργος ολόκληρη η πεδιάδα ήταν μια πύρινη ομίχλη στην οποία είδα τα φαντάσματα των δικών μας Ινδιάνων και τους χαιρέτησα σιωπηλά... Τριγυρνούσα μ' έναν ξεκομμένο τρόπο, τα πόδια μου πλημμυρισμένα από μια γήινη λάμψη. Βρίσκομαι στην Κόρινθο μέσα σ' ένα ροζ φως, ο ήλιος μάχεται το φεγγάρι, η γη γυρίζει: αργά με τα χοντρά της ερείπια περιστρέφεται στο φως σαν νερόμυλος που αντανακλάται σε ακίνητη λίμνη...». «...Στην Κρήτη οι αλλαγές είναι χτυπητές, σχεδόν οδυνηρές. Σε μερικά μέρη μπορείς να διασχίσεις όλες τις αλλαγές πενήντα αιώνων μέσα σε πέντε λεπτά. Όλα είναι σχεδιασμένα, σμιλεμένα, χαραγμένα. Ακόμα και τα έρημα χωράφια έχουν μια αιωνιότητα. Βλέπεις το καθετί στη μοναδικότητά του – έναν άνθρωπο σ' έναν δρόμο κάτω από ένα δέντρο: έναν γάιδαρο να ανηφορίζει ένα μονοπάτι κοντά σ' ένα βουνό: ένα καράβι σ' ένα λιμάνι σε μια θάλασσα τιρκουάζ: ένα τραπέζι σε μια βεράντα κάτω από ένα σύννεφο. Και πάει λέγοντας. Ό,τι και αν κοιτάξεις είναι σαν να το βλέπεις για πρώτη φορά: δεν θα το σκάσει, δεν θα κατεδαφιστεί σε μια νύχτα: δεν θα αποσυντεθεί ούτε θα λιώσει ούτε θα επαναστήσει. Το κάθε πράγμα που υπάρχει, φτιαγμένο είτε από τον Θεό είτε από τον άνθρωπο, είτε καρποφόρο είτε φυτεμένο, εξέχει σαν κάστανο σ’ ένα φωτοστέφανο λάμψης, χρόνου και χώρου. Ο θάμνος είναι ίσος με τον γάιδαρο: ένας τοίχος είναι το ίδιο μ' ένα κωδωνοστάσι: ένα πεπόνι είναι τόσο καλό όσο ένας άνθρωπος... «...Στην Ελλάδα επιθυμείς να κολυμπήσεις στον ουρανό. Θέλεις να πετάξεις τα ρούχα σου, να πηδήξεις τρέχοντας και να βουτήξεις στο γαλάζιο. Θέλεις να αιωρηθείς στον αέρα σαν άγγελος, να ξαπλώσεις στο χορτάρι και να χαρείς με αυτό τον καταπληκτικό τρόπο την έκσταση. Πέτρα και ουρανός εδώ παντρεύονται. Είναι η αέναη αυγή της αφύπνισης του ανθρώπου... Σε κάθε μέρος ανοίγω μια καινούργια φλέβα εμπειρίας, ένας μεταλλωρύχος που σκάβει πιο βαθιά μέσα στη γη, πλησιάζοντας την καρδιά του άστρου που δεν έχει ακόμα σβήσει. Το φως δεν είναι πια ηλιακό ή σεληνιακό: είναι το αστρικό φως του πλανήτη στο οποίο ο άνθρωπος έχει δώσει ζωή... Η γη είναι ζωντανή μέχρι τα βαθιά της έγκατα: στο κέντρο είναι ένας ήλιος με τη μορφή του εσταυρωμένου ανθρώπου. Ο ήλιος ματώνει στο σταυρό του στα κρυμμένα βάθη. Ο ήλιος είναι ο άνθρωπος που αγωνίζεται να βγει σ' ένα άλλο φως. Από φως σε φως, από ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ

γολγοθά σε γολγοθά. Το τραγούδι της γης...» Ο Χένρι Μίλερ αγάπησε βαθιά την Ελλάδα και την βίωσε ως αρχέγονη εμπειρία. Την κοίταξε κατάματα με βλέμμα βαθύ, όχι με το επιφανειακό του Αμερικανού τουρίστα. Δεν δόξασε μόνο τα μνημεία της, αλλά κυρίως ύμνησε κάθε ατέλεια και κάθε τυχούσα ασχήμια της. Ο έρωτάς του για την Ελλάδα ήταν ωμός και παθιασμένος, αλλά ταυτόχρονα, αγνός και συγκινητικός, όπως είναι όλοι οι μεγάλοι έρωτες. Η Ελλάδα τον έκανε να αναθεωρήσει πολλές πλευρές της ζωής του και να επιβεβαιώσει άλλες. Όπως γράφει ο ίδιος για τον εαυτό του: «…Άλλοι άνθρωποι είναι πιο γρήγοροι στο συντονισμό οράματος και δράσης. Αλλά το θέμα είναι ότι τελικά αυτόν τον συντονισμό τον κατάφερα στην Ελλάδα. Ξεφούσκωσα, επανήλθα στις κανονικές ανθρώπινες αναλογίες, έτοιμος να δεχτώ τη μοίρα και προετοιμασμένος να δώσω όσα έλαβα.» Κι αυτό που κυρίως εξυμνεί ο Μίλερ είναι η πνευματική Ελλάδα, τον αφρό της οποίας συναναστράφηκε. Μια πνευματική Ελλάδα ζωντανή και πάλλουσα, αντίδοτο, κατ’ αυτόν, στην αλλοτρίωση που επέφερε ο καπιταλισμός στον κόσμο: «Γεννήθηκα στη Νέα Υόρκη, τη μεγαλύτερη και πιο άδεια πόλη του κόσμου. Στέκομαι τώρα στις Μυκήνες, προσπαθώντας να καταλάβω τι συνέβη εδώ πριν μια περίοδο αιώνων. Νιώθω σαν κατσαρίδα που έρπει ανάμεσα στα χαλάσματα παλιών μεγαλείων.» Διαβάζοντας σήμερα τα βιβλία του Χένρι Μίλερ, μεταφερόμαστε σε μια Ελλάδα που πια δεν υφίσταται, σ’ έναν παράδεισο οριστικά χαμένο. Μα το χειρότερο, κατά τη γνώμη μου, η τραγωδία η μεγαλύτερη απ’ όλες είναι που δεν υπάρχουν πλέον αυτές οι συντροφιές πνευματικών γιγάντων να κουβεντιάζουν με τους σημερινούς Μίλερ πίνοντας, καπνίζοντας και ταξιδεύοντας, να τους κάνουν να ερωτευτούν δια βίου την Ελλάδα και τους Έλληνες.

Ο Χένρι Μίλερ αγάπησε την Ελλάδα και έγραψε για εκείνη, με τον τρόπο που θα έπρεπε να το είχαμε κάνει εμείς. 77

Νοµός Σερρών... µία εναλλακτική εκδοχή στις τουριστικές αναζητήσεις του δυνητικού επισκέπτη, όλες τις εποχές του χρόνου, για µία απόδραση στη φύση, στην ιστορία, στην παράδοση, στον πολιτισµό, αλλά και για extreme απολαύσεις. Ένας 4ήµερος συνδυασµός όλων αυτών είναι ό,τι καλύτερο µπορεί να προγραµµατίσει κάποιος. Οικολογική πανδαισία στη λίµνη Κερκίνη (τηλ. 23270-28004 ) µε τα παραδοσιακά καταλύµατα, τις περιηγήσεις στη λίµνη, το birdwatching, τα νούφαρα, τα βουβάλια, τα εκατοντάδες είδη πουλιών, το φρέσκο ψάρι στις ταβέρνες. ∆έος και θαυµασµός στο σπήλαιο Αλιστράτης (τηλ 23240-82045), που αποτελεί ένα θαύµα της φύσης, µε την τεράστια ποικιλοµορφία σταλακτιτών, σταλαγµιτών, εκκεντριτών. Extreme αποδράσεις (raﬅing) για τους τολµηρούς και όχι µόνο στο φαράγγι του ποταµού Αγγίτη, που µε τα οκτώ (8) µαιανδρίζοντα χιλιόµετρά του και τα κατακόρυφα πρανή του, ύψους 70-80m προκαλεί ρίγη απόλαυσης στους επισκέπτες του. Υπόκλιση µπροστά στο βυζαντινό µεγαλείο των µοναστηριών Τιµίου Προδρόµου και Παναγίας Εικοσιφοίνισσας (τηλ. 23210-74623 και 25920-61566 αντίστοιχα) και πολλών άλλων, που συνδυάζουν, πέρα από χριστιανική κατάνυξη, και ανείπωτη φυσική οµορφιά. Μνήµες αρχαίας ιστορίας σε ένα από τους πλέον αξιόλογους αρχαιολογικούς χώρους της πατρίδας µας, την Αρχαία Αµφίπολη, µε το αρχαιολογικό της πάρκο, το µουσείο της και το οικουµενικό πλέον µνηµείο της, τον Τύµβο Καστά (τηλ 23220-32474) Σκι το χειµώνα και απόλαυση της φύσης τους λοιπούς µήνες στον καταπράσινο και δασώδη Λαϊλιά εκεί ψηλά στα 1850 m, µε τα δεκάδες περιπατητικά µονοπάτια, την πολυποίκιλη χλωρίδα και πανίδα και το θαυµάσιο χιονοδροµικό του κέντρο (τηλ. σαλέ 23210-58783). Χαλάρωση αλλά και θεραπευτικός συνδυασµός στις πολλές ιαµατικές λουτροπόλεις του νοµού µας (τηλ.: Σιδηρόκαστρο 23230-22422, Άγκιστρο 23230-41296,41420, Νιγρίτα 23220-22892) Θα τύχει, αν πρόκειται για Σαββατοκύριακο, να παρακολουθήσει ο επισκέπτης και κάποιο αγώνα στο αυτοκινητοδρόµιο των Σερρών (τηλ 23210-39699) που είναι το µοναδικό στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια. Πλούσια λαϊκή παράδοση (αναστενάρια, τηλ 23210-41239, γυναικοκρατία τηλ 23210-88262) αλλά και έντονη νυκτερινή ζωή στην πόλη των Σερρών. Φυσικά, νοστιµότατα ο σερραϊκός ακανές, το σουβλάκι και η µπουγάτσα των Σερρών. Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας/ Περιφερειακή Ενότητα Σερρών ∆ήµοι: Σερρών, Εµµ. Παππά, Αµφίπολης, Ν. Ζίχνης, Ηράκλειας, Βισαλτίας Επιµελητήριο Σερρών, Αναπτυξιακή Εταιρία Σερρών Τηλ 2321-350375,450, Φαξ 2321-350498, e-mail: tourism@serres.pkm.gov.gr

serres.pkm.gov.gr

www.agro-trust.gr Το γραφείο µελετών «AGRO-TRUST» ιδρύθηκε τον Φεβρουάριο του έτους 2000 αποτελεί ένα από τα πρώτα οργανωµένα γραφεία στη Χώρα που εξειδικεύεται στον σχεδιασµό και την παρακολούθηση επενδυτικών σχεδίων που υποβάλλονται για υπαγωγή σε επιχειρησιακά προγράµµατα. Τα στελέχη της επιχείρησης διαθέτουν υπερδεκαπενταετή ειδική εµπειρία στην υποβολή φακέλων υποψηφιότητας σε επιχειρησιακά προγράµµατα και στον Αναπτυξιακό Νόµο. Πρωταρχικός στόχος της επιχείρησης από την ίδρυσή της έως και σήµερα, είναι η παροχή υπηρεσιών ποιότητας, και η οργανωµένη και ορθολογική διαχείριση της πληροφορίας που δέχεται, µε απώτερο σκοπό την ικανοποίηση του πελάτη. Προκειµένου να επιτύχει το σκοπό αυτό η διοίκηση εφαρµόζει από το έτος 2001 σύστηµα διασφάλισης ποιότητας ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 9001/2000. Η επιχείρηση θεωρεί ότι η ικανοποίηση του πελάτη δεν προέρχεται µόνο από την έγκριση του επενδυτικού του σχεδίου από τις αρµόδιες αρχές, αλλά αυξάνεται από τη συνεχή, υπεύθυνη και έγκαιρη επικοινωνία σε όλα τα στάδια υλοποίησης του έργου από την πρώτη επαφή µέχρι και την ολοκλήρωση της επένδυσης.

Ο φορέας µας είναι ο µοναδικός στην Πελοπόννησο που έχει πιστοποιηθεί από τον ΟΠΕΚΕΠΕ για την υποβολή δηλώσεων ΟΣΔΕ σε 2 Νοµούς Αργολίδας και Κορινθίας.

Γραφεία Αργολίδας: παραλιακή Ναυπλίου-Νέας Κίου 21100, Ναύπλιο τηλ. 2752029727-8 κιν. 6948729691 e-mail: agronaf@otenet.gr Γραφεία Κορινθίας: Παπακωνσταντίνου 81Β 20500, Νεµέα τηλ.: 2746020000 e-mail: info@agro-trust.gr Υπεύθυνος: Δηµήτρης Βασιλόπουλος (Σύµβουλος Αναπτυξιακών προγραµµάτων - Μελετητής Γεωπόνος Msc Γ.Π.Α.)

Ενδεικτικά το γραφείο µελετών «AGRO-TRUST» αναλαµβάνει:  την εκπόνηση οικονοµοτεχνικών µελετών και την σύνταξη φακέλων υποψηφιότητας για υπαγωγή επενδυτικών σχεδίων:  στον Αναπτυξιακό Νόµο όπως ισχύει κάθε φορά  στο µέτρο 4.1 Σχέδια βελτίωσης γεωργικών εκµεταλλεύσεων του ΠΑΑ 2014-2020  στο µέτρο 4.2. Επενδύσεις στη Μεταποίηση γεωργικών προϊόντων του ΠΑΑ 2014-2020  στο µέτρο 6.1. Εγκατάσταση Νέων Γεωργών του ΠΑΑ 2014-2020  στα προγράµµατα: Ενίσχυση επιχειρήσεων µεταποίησης τουρισµού εµπορίου και υπηρεσιών στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ.  Την υποβολή φακέλων υποψηφιότητας στο επιχορηγούµενο πρόγραµµα Βιολογικής Γεωργίας – Κτηνοτροφίας.  Την Συµµετοχή Γεωργών σε Συστήµατα για την Ποιότητα Τροφίµων  Την ίδρυση, οργάνωση και διαχείριση οµάδων παραγωγών.  Την Υποβολή δηλώσεων ΟΣΔΕ – µεταβιβάσεις δικαιωµάτων ΕΑΕ (Πιστοποιηµένος φορέας Α) Τρέχουσες προσκλήσεις: Προγράµµατα Αγροτικής Ανάπτυξης (Μέτρο 6.3: Ανάπτυξη µικρών γεωργικών εκµεταλλεύσεων , Μέτρο 19: Αγροτουρισµός Leader , Μέτρο 2.1: Γεωργικοί Σύµβουλοι) Μεταποίηση γεωργικών προϊόντων Προγράµµατα ΕΣΠΑ

ΜΑΝΤΑΣ Γ.& ΣΙΑ ΟΕ | 3o χλμ. Άργους-Ναυπλίου. Άργος, 21200 τηλ: 27510-69505-6 | fax: 27510-69508

Αλεξία Τούλιου

Το καλοκαίρι ο ουρανός διανυκτερεύει οι μυρουδιές έχουν την παιδική μας ηλικία μέσα στον ύπνο μας κοιμούνται τα πιο ωραία ταξίδια κι εγώ δεν έχω άλλο όπλο απ’ το να διηγούμαι ψεύτικες ιστορίες και να τις πιστεύω. Τάσος Λειβαδίτης

Μια στάση εδώ