/5-1

ISSN1686-8625

วารสารรายไตรมาส

ปีที่ 5 ฉบับที่ 1 มกราคม-มีนาคม 2552

เผยแพร่ข้อมูลข่าวสารและความเคลื่อนไหวด้านสิ่งแวดล้อมในพื้นที่ภาคใต้ฝั่งตะวันออก

วารสาร

รายไตรมาส

ปีที่ 5 ฉบับที่ 1 เดือนมกราคม-มีนาคม 2552

วัตถุประสงค์ : เพื่อเผยแพร่ความรู้และข่าวสาร

ด้านสิ่งแวดล้อมที่เป็นประโยชน์

ต่อการนำไปเป็นแนวทางการปฏิบัติ

และประชาสัมพันธ์ข่าวสาร/กิจกรรม

ด้านสิ่งแวดล้อม

ที่ปรึกษา ศักดิ์สิทธิ์ ตรีเดช ชาตรี ช่วยประสิทธิ ์

เราทุกคนอยากมีชีวิตที่มีสุขและสมดุล เราอยากรู้สึกดี และแข็ ง แรง มี เ วลาว่ า งมากขึ้ น ประหยั ด เงิ น ค่ าใช้ จ่ า ยของ ครอบครัวและถนอมสิ่งแวดล้อมไปด้วย การดำเนินชีวิตอย่างเป็น มิตรต่อโลก จะช่วยให้เราบรรลุวัตถุประสงค์ดังกล่าวได้ การเป็นมิตรต่อโลก หมายถึง การใช้ชีวิตที่สอดคล้อง กับธรรมชาติของโลกมากขึ้น เป็นหลักสามัญสำนึกที่ใช้ได้จริงกับ หลายแง่มุมของชีวิตสมัยใหม่ หากเราดำเนินชีวิตอย่างเป็นมิตร ต่ อ โลก เราก็ จ ะมี ชี วิ ต ที่ มี ค วามสุ ข และยั ง มี คุ ณู ป การต่ อ

สิ่งแวดล้อมที่อำนวยประโยชน์แก่คนทุกคนด้วย ขอให้ ผู้ ด ำเนิ น ชี วิ ต อย่ า งเป็ น มิ ต รต่ อโลก มี ค วามสุ ข

ในเทศกาลสงกรานต์ในปีนี้ ทุกคน

บรรณาธิการบริหาร จงจิตร์ นีรนาทเมธีกุล

หัวหน้ากองบรรณาธิการ วิกรม เดชหนู

กองบรรณาธิการ รัตนา เมฆาอภิรักษ์ จรงค์ มะสัน รัชฎา แก้วมณี

บรรณาธิการฝ่ายศิลป์ และสร้างสรรค์ ทวี ลือชาสัตย์

ประสานงานการเผยแพร่ รัตนา เมฆาอภิรักษ์ ประกายพร สุขะนันท์ รัชฎา แก้วมณี

จำนวนพิมพ์ 4,000 เล่ม ออกแบบ-จัดพิมพ์

บริษัท บลูอิมเมจ จำกัด โทร.0-7446-4401-2 โทรสาร 0-7446-4403

สนใจสมัครเป็นสมาชิกหรือส่งความคิดเห็นประชาสัมพันธ์ สามารถแจ้งความจำนงได้ท ี่ บรรณาธิการวารสาร “เม็ดทราย” สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16

ถนนกาญจนวนิช ตำบลเขารูปช้าง อำเภอเมือง จังหวัดสงขลา 90000 โทร.0-7431-1882, 0-7431-3419 Home Page : www.reo16.mnre.go.th E-mail : envreo16@hotmail.com

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

Contents

ย้อนดูตายาย...ใช้ชีวิต

4-5

บันทึกทะเลสาบ

6-7

เลาะเลียบชายฝั่ง

8-10

คน...สองทะเล ตอน “นา...แหล่งกับข้าว (อาหาร) สำรองของคนสองทะเล” หากุ้ง ปู ปลา ในดูน้ำพะ

การมีส่วนร่วมของประชาชน ในการแก้ไขปัญหาการพัฒนาลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา การจัดการสิ่งแวดล้อมชุมชน โดยชุมชน เพื่อชุมชน ที่นำไปสู่การจัดการขยะฐานศูนย์ : เทศบาลตำบลปริก อำเภอสะเดา จังหวัดสงขลา

ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ควบคุมแมลงตามธรรมชาติ

ช่วยกันคิด...ช่วยกันทำ

12-13

สิ่งแวดล้อมต่างแดน

14-16

เรื่องเล่าจากเยาวชน เกร็ดเล็กเกร็ดน้อย

17 18

เก็บธรรมชาติมาวาดการ์ตูน ที่นี่...มีรางวัล

19 19

ถังหมักก๊าซชีวภาพจากขยะอินทรีย์ พิธีเปิดงานปีดาราศาสตร์สากล 2009 ณ องค์การยูเนสโก

เครื่องปรับอากาศกินไฟมากที่สุด

11

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

คน......สองทะเล

ตอน“นา.....แหล่งกับข้าว(อาหาร)สำรองของคนสองทะเล”

หากุ้ง ปู ปลา ในดูน้ำพะ 3

สะพานไม้เคี่ยมยังเป็นสถานที่ที่สำคัญอีกประการหนึ่งสำหรับคนสองทะเล ทะเลอ่าวไทยทางทิศตะวันออก ของคาบสมุทรสทิงพระ ปกคลุมไปด้วย เมฆฝนแห่งฤดูฝน และเพียงครู่เดียวเมฆ ฝนที่เคยปรากฏอยู่ที่บริเวณริมขอบฟ้าของ ทะเลอ่ า วไทยก็ ถู ก ลมนอกพั ด พามาปกคลุ ม เหนื อ คาบสมุทรสทิงพระจนเต็มทั่วทั้งท้องฟ้า ปรากฏการดัง กล่าวเป็นสัญญาณบอกคนสองทะเลหรือคนคาบสมุทร สทิงพระว่านับตั้งแต่วันนี้เป็นต้นไปเป็นเวลานับแรมเดือน หรืออาจจะหลายเดือนที่ท้องฟ้าเหนือคาบสมุทรสทิงพระ จะถูกปกคลุมด้วยเมฆฝนและช่วงเวลากลางวันจะไม่มี แม้แต่เงาของดวงอาทิตย์โดยสิ้นเชิง ท้องฟ้าจะปกคลุม ไปด้วยเมฆฝนและเมฆฝนเท่านั้น หยาดฝนเม็ดแรกได้ สั ม ผั ส กั บ พื้ น ดิ น แห่ ง คาบสมุ ท รสทิ ง พระ ซึ่ ง เป็ น หยาดฝนแห่งการรอคอย หยาดฝนแห่งความหวัง และความปลาบปลื้ม ของชาวนาแห่งคาบสมุทร หยาดฝนแรกเป็นตัวการันตีได้ว่าอย่างน้อยปีนี้ฝน นอกมาถูกต้องตามฤดูกาล ต้นข้าวที่ชาวคาบสมุทร ได้ลงทุน ลงแรง ตั้งแต่ ไถ หว่าน ดำ คงมีน้ำเพียง พอที่จะหล่อเลี้ยงต้นข้าวให้เจริญเติบโตและผลิตรวง ข้าวให้คนสองทะเลได้เก็บเกี่ยวกัน ฝนนอกโปรยปราย ลงสู่คาบสมุทรสทิงพระ หยาดฝนมาพร้อมกันกับรอยยิ้ม ที่เปื้อนบนใบของชาวนาแห่งคาบสมุทร แต่ละคนต่าง แหงนหน้าขึ้นมองท้องฟ้าด้วยสายตาแห่งความหวังและ ขอบคุณสายลมนอกที่นำฝนนอกมาตกอีกครั้งในฤดูกาลนี้ ในความสุขย่อมปะปนด้วยความทุกข์จะหาความสุขที่แท้

จริงอันบริสุทธิ์ได้ที่ไหนในโลกนี้ การมาถึงของฤดูกาลแห่งฝนนอกหรือฝนพะนั้นส่งผลต่อการ ดำเนินชีวิตของคนสองทะเลเป็นอย่างยิ่ง นั่นหมายถึงคนสองทะเลต้อง อดทนต่อสภาพแวดล้อมที่ไม่เอื้ออำนวยต่อการดำรงชีวิต เป็นต้นว่า การแสวงหาอาหาร การประกอบอาชีพ รวมไปถึงการใช้ชีวิตประจำ วัน เช่น การใช้เครื่องนุ่งห่มก็ต้องใช้อย่างประหยัดต้องนุ่งน้อยห่มน้อย การนุ่งน้อยห่มน้อยในที่นี้ไม่ได้หมายถึงนุ่งน้อยห่มน้อยแบบวับๆแวมๆ หรือนุ่งห่มเสื้อผ้าน้อยชิ้น แต่เป็นการนุ่งน้อยชุด เนื่องจากในฤดูฝน นอกไม่มีแสงแดดให้ตากเสื้อผ้าในตอนกลางวันเลยต้องนุ่งน้อยห่มน้อย ตามสภาพแวดล้อม สำหรับคนสองทะเลที่ส่งผลกระทบมากที่สุดน่าจะ เป็นผู้ประกอบอาชีพประมงในทะเลอ่าวไทยการมาถึงของฤดูฝนนอก มันหมายถึงการสิ้นสุดการออกไปจับปลาในท้องทะเล ต้องหยุดออก ทะเล แหล่งอาหารแหล่งใหญ่ที่สุดของคนสองทะเลเลยถูกปิดโดย ธรรมชาติ ฝนนอกเติมเต็มให้ท้องทุ่งแห่งคาบสมุทรสทิงพระเจิ่งนองไป ด้วยน้ำ สะพานไม้เคี่ยมที่ใช้เชื่อมต่อเป็นเส้นทางเดินของคนสองทะเล จากบริเวณร่องกล้าหรือชายนา(ชื่อเรียกเฉพาะบริเวณทุ่งนาของภาคใต้ ที่ใช้เรียกเขตของทุ่งนาที่ติดต่อกับบ้านเรือน)กับบริเวณหัวหมอน(ชื่อ เฉพาะบริเวณทุ่งนาของภาคใต้ที่ใช้เรียกเขตของทุ่งนาที่อยู่ถัดจากเขต น้ำลึกที่เรียกว่าโพระ)เพื่อใช้ข้ามบริเวณร่องน้ำลึกที่สุดของท้องทุ่งนา แห่งคาบสมุทรสทิงพระที่เรียกว่า โพระ(พรุ) เมื่อหน้าร้อน(ฤดูร้อน)ที่ ผ่านมาสะพานชำรุดจนใช้งานไม่ได้ ไม้ปูสะพานบางแผ่นถูกรื้อไปใช้ ประโยชน์อย่างอื่น เช่น นำไปประกอบเป็นที่นั่งสำหรับงานเลี้ยงใน โอกาสต่างๆของคนสองทะเล กิจกรรมการเคลื่อนย้ายบ้าน และเสา สะพานที่ทำด้วยปูนที่หักล้ม ได้ถูกซ่อมแซมให้มีสภาพที่พร้อมใช้งาน

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

อีกครั้งก่อนที่จะเข้าสู่หน้าฝนดูหรือฝนนอก ซึ่งสะพานดังกล่าวมี ความสำคั ญ ต่ อ ชาวสองทะเลเป็ น อั น มากนอกจากใช้ เ ป็ น เส้ น ทางในการสัญจรแล้ว สะพานไม้เคี่ยมยังเป็นสถานที่ที่สำคัญอีก ประการหนึ่งสำหรับคนสองทะเล คือ เป็นแหล่งหาอาหารนั่นเอง เนื่องจากเป็นทางข้ามร่องน้ำลึก บริเวณดังกล่าวจึงมีปลาชุกชุม กิจกรรมหรือรูปแบบที่นิยมในการหาอาหารบริเวณสะพานไม้ เคี่ยมช่วงบริเวณร่องน้ำลึกที่เรียกว่า โพระ คือการหาปลาด้วย เบ็ดชนิดต่าง ฉะนั้นช่วงเช้าตรู่ของแต่ละวันบนสะพานจึงมักจะมี คนสองทะเลไปจับจองเพื่อจับปลาน้ำจืดโดยการใช้เบ็ดตามความ ถนัดของแต่ละคน การหาปลาด้วยการตกเบ็ดเป็นวิธีหนึ่งที่คนสองทะเล หรือคนคาบสมุทรสทิงพระนิยมใช้กันไม่แพ้วิธีอื่นๆ เบ็ดของคน สองทะเลหรือคนคาบสมุทรมีอยู่หลายชนิด แต่ละชนิดจะมีวิธี การใช้และการทำที่ไม่เหมือนกัน การหาปลาด้วยเบ็ดของคนสอง ทะเลจะมีชนิดของเบ็ดและวิธีการจับปลาดังนี้ การหาปลาด้วยเบ็ดตกหรือเบ็ดคัน เป็นเบ็ดที่นิยมใช้ ชนิดหนึ่งเพราะทำได้ง่ายและใช้สะดวกใช้ตกได้ทั้งในบริเวณน้ำ ลึกหรือน้ำตื้น เบ็ดตกอาจมี “คันเบ็ด” หรือไม่มีก็ได้ตามความ จำเป็นคือถ้าใช้ตกในระยะใกล้ตัวตามแหล่งน้ำที่ผู้ตกสามารถจะ หย่อนเบ็ดลงไปได้สะดวกก็ไม่จำเป็นต้องใช้คันเบ็ด เบ็ดตกที่มี คันเบ็ดเรียกว่า “เบ็ดคัน” โดยทั่วไปแล้วผู้ตกเบ็ดจะใช้เบ็ดคัน มากกว่า เพราะสามารถจะใช้ตกตามแหล่งต่างๆได้สะดวก ลักษณะเบ็ดคันประกอบด้วย “คันเบ็ด” ซึ่งส่วนมาก นิยมทำด้วยไม้ไผ่ เพราะหาได้ง่าย เหมาะสมที่จะใช้เป็นคันเบ็ด และโดยปกติแล้วคนสองทะเลหรือคนคาบสมุทรสทิงพระจะนิยม ปลูกไม้ไผ่ไว้บริเวณริมรั้วอย่างน้อยครอบครัวละหนึ่งกอ ไผ่ที่ปลูก ส่วนมากจะเป็นไผ่สีสุก และไผ่ต้นเล็ก คันเบ็ดถ้าทำด้วยไม้ไผ่ สีสุกที่มีลำค่อนข้างใหญ่ ก็จะเลือกตัดลำไผ่ที่แก่จัดโดยสังเกตดู จากสีของเปลือกไม้ไผ่ถ้ามีสีแสดหรือสีแสดออกแดงจัดก็จะเป็นไผ่ ที่ แ ก่ ส ามารถนำมาใช้ ง านได้ นำลำไผ่ ม าตั ดให้ มี ค วามยาว ประมาณ 2 – 4 เมตร ผ่าให้มีขนาดพอเหมาะมือตกแต่งโดย เหลาให้เรียวจากโคนคันเบ็ดไปจนถึงปลายทดสอบให้มีความยืด หยุ่ น พอเหมาะ ก็ น ำมาเป็ น คั น เบ็ ดได้ ถ้ า เป็ นไม้ ไ ผ่ เ ล็ ก ที่ มี ลักษณะเหมาะสมที่จะใช้เป็นคันเบ็ดเพราะมีลำไผ่เล็กตรงโคนมี ขนาดพอเหมาะที่จะใช้มือจับถือ และเรียวไปเรื่อยจนถึงปลายคัน เบ็ดซึ่งมีสายเบ็ดผูกติดอยู่ การเลือกลำไผ่ก็จะเลือกที่แก่ได้ที่ นำ มาตกแต่งเอาตาของลำไผ่ออกก็สามารถนำมาเป็นคันเบ็ดได้ คันเบ็ดจะมีความยาวตามลักษณะการใช้งาน คือถ้า จำเป็นต้องยื่นเบ็ดไปใกล้ๆเวลาตกก็ใช้คันเบ็ดสั้นๆแต่ถ้าจำเป็น ต้องยื่นเบ็ดไปไกลๆก็ใช้คันเบ็ดยาว โดยทั่วไปแล้วคันเบ็ดจะมี ความยาวประมาณ 2 – 4 เมตร ปลายคันเบ็ดมี “สายเบ็ด” ผูกอยู่ สายเบ็ดนิยมใช้ ด้าย เอ็น หรือไนลอน ความยาว ประมาณ 2.5 – 8 เมตร ที่ปลายสายเบ็ดอีกด้านหนึ่งจะมีเบ็ด หรือที่ชาวคาบสมุทรสทิงพระหรือคนสองทะเลเรียกกันว่า “ตา เบ็ด” ผูกติดอยู่ การเลือกใช้ตาเบ็ดต้องเลือกใช้ตามชนิดของ

ปลาว่าจะใช้กับปลาชนิดไหนและจะขึ้นอยู่ กับขนาดของปลาด้วย ปลาตัวเล็กก็จะ เลือกใช้ตาเบ็ดขนาดเล็ก ปลาตัวใหญ่ก็ เลื อ กใช้ ต าเบ็ ด ที่ มี ข นาดใหญ่ ขึ้ น มาให้ เหมาะสมกับขนาดและชนิดของปลา เบ็ดที่ใช้ตกปลาในทุ่งนาของคนสองทะเลหรือคน คาบสมุทรบางทีจะมี “ตรุบเบ็ด” แต่บางที่ก็อาจไม่นิยมใช้ “ตรุบเบ็ด” ซึ่งตรุบเบ็ดจะผูกอยู่เหนือตาเบ็ดขึ้นมาเล็กน้อย ตรุบเบ็ดนิยมใช้ตะกั่วหรือเหล็กมีขนาดราวปลายนิ้วก้อยทำ หน้าที่เป็นตัวถ่วงให้ตาเบ็ดจมในแหล่งที่ตกได้ง่ายขึ้นและช่วย

ไม่ให้เบ็ดลอยตัวไปตามกระแสน้ำได้ง่ายด้วย เหนือตรุบเบ็ดขึ้น มาจะมี”ทุ่นเบ็ด”ผูกติดอยู่ นิยมใช้รากลำพู ต้นโสน ใบข้าว หรืออย่างอื่นที่มีน้ำหนักเบาและลอยน้ำได้ ทุ่นเบ็ดจะอยู่ห่าง จากตาเบ็ดเท่าไรขึ้นอยู่กับว่าผู้ตกต้องกะว่าน้ำในบริเวณนั้น

ตื้นลึกแค่ไหนต้องการให้สายเบ็ดจมในน้ำเท่าไร ก็ผูกทุ่นเบ็ด ตรงนั้น นิยมผูกให้ปรับเลื่อนได้ตามต้องการ ทุ่นเบ็ดจะเป็นเครื่องสังเกตเมื่อเวลาปลามากินเหยื่อ หรือ “ตอด” ส่วนล่างสุดหรือปลายสายเบ็ดจะเป็นตาเบ็ด การ ผู ก ตาเบ็ ด กั บ สายเบ็ ด ของชาวสองทะเลหรื อ คนคาบสมุ ท ร สทิงพระค่อนข้างที่จะมีความเชื่อของคนท้องถิ่น ใช่ว่าใครก็ผูก ได้การผูกเบ็ดต้องเลือกคนที่ผูกเงื่อนเบ็ดเป็น และเป็นคนที่ตก ปลาเก่งหรือหาปลาได้เก่ง เวลาในการผูกเบ็ดก็จะเลือกเอาตอน ที่ผู้ผูกกำลังหิว หรือยังไม่ได้รับประทานอาหาร เพราะเชื่อว่า จะตกปลาได้มากขึ้น ส่วนคนสองทะเลจะตกปลาอย่างไร ใช้ เหยื่ออะไร ได้ปลาอะไร และมีเบ็ดกี่ชนิด ติดตามอ่าน ต่อในฉบับต่อไป นะครับ

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

การมีส่วนร่วมของประชาชน

ในการแก้ ไขปัญหาการพัฒนาลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา มาเป็นเวลานาน ได้มีการรวมกลุ่มกันตาม พื้นที่ภูมินิเวศย่อยและตามประเด็นของปัญหา ในลุ่มน้ำฯ เพื่อดำเนินกิจกรรมในการแก้ไข ปัญหาร่วมกันหลายกลุ่ม หลายกิจกรรม และ หลายพื้นที่ เช่น ปี พ.ศ.2536 ได้มีการรวม การเริ่มของการเข้ามามีส่วนร่วมของ ตัวของชาวประมงรอบทะเลสาบในนามเครือ ภาคประชาชนในการวางแผนพัฒนาลุ่มน้ำ ข่ายสมาพันธ์ชาวประมงทะเลสาบสงขลา ได้ มาตั้งแต่ในช่วงเดือนตุลาคม พ.ศ.2538 - ดำเนินกิจกรรมการฟื้นฟูทรัพยากรชายฝั่งร่วม เมษายน พ.ศ.2542 ซึ่ ง ช่ ว งดั ง กล่ า ว กับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ปี พ.ศ. 2539 กลุ่ ม เครื อ ข่ า ยภาค สำนั ก งานนโยบายและแผนสิ่ ง แวดล้ อ ม ประชาชนที ่ดำเนินงานเพื่อพัฒนาจิตสำนึก (สผ.) กระทรวงวิทยาศาสตร์เทคโนโลยี และสิ่งแวดล้อม ร่วมกับสำนักงานความ ของคนลุ่มน้ำฯได้แก่ กลุ่มรักษ์คูขุด กลุ่ม ร่ ว มมื อ พั ฒ นาสิ่ ง แวดล้ อ มประเทศ อนุ รั ก ษ์ ไ ก่ เ ถื่ อ น กลุ่ ม เครื อ ข่ า ยพระรอบ เดนมาร์ก (DANCED) จัดทำโครงการ ทะเลสาบ ตลอดจนประชาชนทั่วไปได้จัด การจั ด การทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละ กิจกรรมเดินธรรมยาตราเพื่อทะเลสาบสงขลา ปี พ.ศ. 2541 เกิดกลุ่มเครือข่ายของ สิ่ ง แวดล้ อ มลุ่ ม น้ ำ ทะเลสาบสงขลา (EmSong Project) แต่ไม่สามารถนำ ชุ ม ชนบริ เ วณป่ า ต้ น น้ ำ ได้ แ ก่ ค ณะทำงาน อนุรักษ์ป่าตะโหมดของสภาลานวัดตะโหมด แผนไปสู่การปฏิบัติได้มากนัก ในขณะที่ ท รั พ ยากรธรรมชาติ แ ละ จังหวัดพัทลุง เครือข่ายรักษ์ป่าต้นน้ำชุมชน สิ่งแวดล้อมเกือบทุกด้าน เสื่อมโทรมลง เขาพระ อำเภอรัตภูมิ กลุ่มประชาคมผาดำ เรื่อยๆ จนถึงขั้นวิกฤติ ผู้ที่มีส่วนได้เสีย อำเภอคลองหอยโข่ง จังหวัดสงขลา ปี พ.ศ.2545 เครือข่ายชุมชนในลุ่มน้ำ โดยเฉพาะชุ ม ชนซึ่ ง ใกล้ ชิ ด กั บ ปั ญ หา

ทะเลสาบสงขลาร่วมกับ สำนักงานนโยบาย และแผนงานสิ่ ง แวดล้ อ ม (สผ.) ดำเนิ น กิจกรรมนำร่อง การจั ด การทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละ

สิ่ ง แวดล้ อ มลุ่ ม น้ ำ ทะเลสาบสงขลาโดย ประชาชนมีส่วนร่วม การจัดการประมงอย่าง ยั่งยืน การจัดการป่าชุมชนตะโหมด การ จัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ทะเลน้ อ ย และการจั ด การท่ อ งเที่ ย วเชิ ง

1 . ก า ร มี ส่ ว น ร่ ว ม ข อ ง ประชาชน ในการแก้ ไขปัญหา การพั ฒ นาลุ่ ม น้ ำ ทะเลสาบ สงขลา

อนุ รั ก ษ์ บ ริ เ วณเขตห้ า มล่ า สั ต ว์ ป่ า คู ขุ ด และ เกาะต่าง ๆ และ ในปี พ.ศ. 2546 ได้มีการจัดตั้ง เครื อ ข่ า ยชุ ม ชนเพื่ อ การฟื้ น ฟู แ ละพั ฒ นา

ลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา ขึ้น เป็นเครือข่าย ชุมชนในลุ่มน้ำฯเพื่อเชื่อมประสานการแลก เปลี่ยนเรียนรู้ประสบการณ์ทั้งในระดับพื้นที่ ย่อยต่างๆ รวมถึงการมีส่วนร่วมพัฒนาลุ่มน้ำ ทะเลสาบกั บ กลไก หน่ ว ยงานองค์ ก ร

ที่เกี่ยวข้อง ซึ่งได้ดำเนินงานมาจนถึงปัจจุบัน ในระดับนโยบาย นอกจากเครือข่าย องค์กรชุมชนลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา ได้มีการ เสนอยุทธศาสตร์การพัฒนาลุ่มน้ำทะเลสาบ สงขลาของตัวเองแล้ว ยังเข้าไปมีส่วนร่วมใน การกำหนดแผนพัฒนาลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา ได้ แ ก่ จั ด ทำแผนแม่ บ ทพั ฒ นาลุ่ ม น้ ำ ทะเลสาบสงขลา ในช่วง ปี พ.ศ. 25462548 การกำหนดแนวทางในการจั ด การ ประมงรอบทะเลสาบสงขลา มีส่วนร่วมใน การจั ด ระเบี ย บการทำประมงในลุ่ ม น้ ำ ทะเลสาบสงขลา ในช่วงเดือนกุมภาพันธ์มีนาคม 2547 ร่วมกำหนดแนวทางในการ

แก้ปัญหาป่าต้นน้ำ ในช่วงปี พ.ศ. 25472548 มีส่วนร่วมจัดทำแผนงบประมาณในเชิง บูรณาการและในการติดตามประเมินผลการ พั ฒ นาลุ่ ม น้ ำ ทะเลสาบสงขลา โดยได้ เ ริ่ ม ดำเนินการมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2547 นอกจากชุมชนจะมีส่วนร่วมการพัฒนา ลุ่ ม น้ ำ ฯ ระดั บ นโยบายแล้ ว เครื อ ข่ า ย ประชาชนยั ง มี ส่ ว นร่ ว มในการจั ด การ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในพื้นที่

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

ภูมินิเวศย่อยต่าง ๆ เช่น การจัดการป่าต้นน้ำตะ โหมด จังหวัดพัทลุง การดูแลจัดการพรุควนเคร็ง ระบบการทำนาแบบยั่งยืน ที่ทุ่งควนชะลิก อำเภอ หัวไทร จังหวัดนครศรีธรรมราช เป็นต้น โดยเฉพาะ ที่ อ ำเภอหั ว ไทร อำเภอชะอวด จั ง หวั ด นครศรี ธ รรมราช และพื้ น ที่ ใ กล้ เ คี ย ง ได้ มี ก ลุ่ ม เกษตรกร กลุ่มอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติในท้องถิ่น และเครื อ ข่ า ยเยาวชน ได้ ร วมตั ว กั น เป็ น สภา การเกษตรฯ ในเขตลุ่มน้ำปากพนัง ซึ่งเกิดหลังจาก การจัดกิจกรรม “ล้อมวงคุย” ของภาคประชาชน นครศรีธรรมราช และทางสภาเกษตรฯ ได้เข้ามามี ส่วนร่วมในการสะท้อนปัญหาและเสนอแนวทางการ แก้ปัญหาลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลากับคณะกรรมาธิการฯ หลายครั้ง

2. สภาพปัญหาการมีส่วนร่วมของประชาชน ในการพั ฒ นาลุ่ ม น้ ำ ทะเลสาบ สงขลา

การดำเนิ น งานการพั ฒ นาลุ่ ม น้ ำ ทะเลสาบสงขลาของภาคส่ ว นที่ เ กี่ ย วข้ อ ง นับตั้งแต่ฝ่ายนโยบาย (รัฐบาล) ได้ดำเนิน งานอย่างจริงจังในช่วงเริ่มต้น ได้สนับสนุน ทั้ ง ทรั พ ยากรบุ ค คล งบประมาณ กลไก องค์กร (หน่วยงานราชการ) ที่เกี่ยวข้อง และการขั บ เคลื่ อ นของภาคประชาชน

นักวิชาการ ตลอดมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2545 จนถึงปัจจุบัน แต่ยังไม่สามารถบรรลุผลที่ เป็นรูปธรรมในพื้นที่มากนัก เนื่องจาก 2.1 การมีส่วนร่วมของชุมชนในระดับ นโยบาย 1) การเข้าร่วมในกลไกบริหารลุ่มน้ำฯ มีตัวแทนภาคประชาชนเพียง 6 คน เข้า ร่ ว มเป็ น กรรมการพั ฒ นาลุ่ ม น้ ำ ทะเลสาบ สงขลา ซึ่งมีทั้งหมด 22 คน นอกจากมี เสียงในคณะกรรมการน้อยแล้วกลไกดังกล่าว แทบจะไม่สามารถดำเนินการอะไรได้มากนัก ไม่ต่อเนื่อง เปลี่ยนประธานบ่อย ที่สำคัญ คือไม่มีอำนาจในการสั่งการไปยังหน่วยงาน ปฏิบัติโดยตรง 2) ในการมีส่วนร่วมในการวางแผน โครงการ และกิจกรรมต่างๆ ในการพัฒนา ลุ่ ม น้ ำ ทะเลสาบสงขลา ต่ อ หน่ ว ยงานที่ เกี่ยวข้อง มีข้อเสนอจากชุมชนจำนวนน้อย มากที่ ห น่ ว ยงานนำไปกำหนดเป็ น แผน

กิ จ กรรม เนื่ อ งจากหน่ ว ยงานมี แ ผนงาน แนวทางการดำเนินงานของตัวเองอยู่แล้ว 3) ชุมชนมีส่วนร่วมในการวางแผน แต่ ในการปฏิ บั ติ ก ารชุ ม ชนกลั บ ไม่ มี ส่ ว นร่ ว ม บางโครงการไม่สอดคล้องกับปัญหาที่ชุมชน ต้องการ ไม่สอดคล้องกับฤดูกาลและมีการ ดำเนินการในพื้นที่แบบชุมชนไม่มีส่วนร่วม 4) เวทีที่ชุมชนมีส่วนร่วม มิได้นำไปสู่ การปฏิบัติอย่างแท้จริง เช่นในกรณีของการ แก้ปัญหาป่าต้นน้ำ การจัดระเบียบเครื่องมือ ประมง ที่ ส ำคั ญ ชุ ม ชนเองไม่ ไ ด้ รั บ ทราบ ข้อมูลอย่างต่อเนื่องว่าผลการดำเนินในเรื่องดัง กล่ า วได้ ด ำเนิ น การไปถึ ง ไหนแล้ ว ทำให้ ชุมชน “เบื่อเวทีประชุม เบื่อเวทีทำวิจัย” 2.2 การมีส่วนร่วมของชุมชนในระดับ พื้นที่ 1) การดำเนินงานในพื้นที่ยังเป็นไปใน ลักษณะของต่างพื้นที่ ต่างทำเป็นจุด มิได้มี การเชื่อมโยงให้เห็นภาพรวมของลุ่มน้ำฯ ได้ 2) กิจกรรมต่างๆ ของชุมชนในพื้นที่ ลุ่มน้ำยังขาดการสนับสนุนจาหน่วยงานระดับ พื้ น ที่ อ ย่ า งจริ ง จั ง ซึ่ ง จำเป็ น จะต้ อ งมี ทรัพยากร เครื่องมือ ความรู้และงบประมาณ 3) การสนับสนุนของหน่วยงานระดับ พื้นที่ ซ้ำซ้อนหลายโครงการในพื้นที่เดียวกัน ไม่ได้บูรณาการกัน ชุมชนเองมีภารกิจมาก ไม่ ส ามารถเข้ า มามี ส่ ว นร่ ว มได้ อ ย่ า งมี ประสิทธิภาพ

4) การแก้ไขปัญหาในระดับพื้นที่จำเป็น ต้องใช้เครื่องมือ และวิธีการที่หลากหลายไม่ เหมือนกันในแต่ละพื้นที่และประเด็น เช่นการ ใช้กฎหมายอย่างเดียวของอุทยานแห่งชาติ ในพื้นที่ป่าหรือการใช้กฎหมายประมงเพื่อการ จั ด ระเบี ย บเครื่ อ งมื อ ประมง ซึ่ ง ก่ อให้ เ กิ ด ความขัดแย้งเพิ่มขึ้น 2.3 ข้ อ สั ง เกตและข้ อ เสนอแนะของ กรรมาธิ ก ารวิ ส ามั ญ ศึ ก ษาและติ ด ตามการ แก้ไขปัญหาพื้นที่ลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา 1) รัฐบาลควรสนับสนุนให้เครือข่าย ภาคประชาชนมีบทบาทสำคัญในการกำหนด แผนโครงการ งบประมาณประจำปี ในการ แก้ปัญหาและพัฒนาในพื้นที่ลุ่มน้ำทะเลสาบ สงขลา 2) รัฐบาลควรสนับสนุนให้เครือข่าย ภาคประชาชนพั ฒ นาเป็ น สภาทะเลสาบ สงขลา เพื่ อ ให้ มี ภ ารกิ จ ในการกำหนด นโยบายและบริ ห ารจั ด การทะเลสาบอย่ า ง

เข้มแข็งยั่งยืนต่อไป ที่ ม า : คั ด จากบางส่ ว นของรายงาน คณะกรรมาธิ ก ารวิ ส ามั ญ ศึ ก ษาและ ติ ด ตามการแก้ ไ ขปั ญ หาพื้ น ที่ ลุ่ ม น้ ำ ทะเลสาบสงขลา ส่ ว นที่ 1 : กุมภาพันธ์ 2552

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

การจัดการสิ่งแวดล้อมชุมชน โดยชุมชน เพื่อชุมชน ที่นำไปสู่การจัดการขยะฐานศูนย์ : เทศบาลตำบลปริก อำเภอสะเดา จังหวัดสงขลา

เทศบาลตำบลปริกเป็นองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่จัดตั้งขึ้น ตามพระราชบัญญัติการเปลี่ยนแปลงฐานะจากสุขาภิบาลเป็นเทศบาล พ.ศ.2542 มีพื้นที่โดยรวมประมาณ 4.8 ตารางกิโลเมตร มีประชากร รวม 6,035 คน มีจำนวนครัวเรือน 1,495 ครัวเรือน ประกอบด้วย 7 ชุมชน คือ ชุมชนตลาดปริก ชุมชนทุง่ ออก ชุมชนตลาดใต้ ชุมชนร้านใน ชุมชนสวนหม่อม ชุมชนปริกใต้ และชุมชนปริกตก เทศบาลตำบลปริกได้จัดทำโครงการและกิจกรรมต่างๆ ที่ เกี่ยวข้องกับการจัดการสิ่งแวดล้อมตั้งแต่ปี 2543 เป็นต้นมา โดยเริ่ม จากการสร้างความรู้ ความเข้าใจด้านการจัดการขยะแก่ชุมชน ด้วยการ จัดกิจกรรมฝึกอบรมสร้างความรู้ ความเข้าใจด้านทรัพยากรธรรมชาติ แ ล ะ สิ่ ง แ ว ด ล้ อ ม และประเด็ น ปั ญ หาที่ เ กี่ ย วกั บ การจั ด การ

สิ่ ง แวดล้ อ มในระดั บ ชุ ม ชนให้ กั บ คณะ กรรมการชุมชน ผู้นำชุมชน อาสาสมัคร สาธารณสุขชุมชนเมืองและกลุ่มเยาวชน ทั้ง 7 ชุมชน จนกระทั่งสามารถขยาย ผลไปสู่กิจกรรมต่างๆ และเชื่อมโยงกัน เป็ นโครงการการจั ด การสิ่ ง แวดล้ อ ม แบบบูรณาการที่ดำเนินการอย่างมีส่วน ร่วมคู่ขนานกันมาระหว่างชุมชนและ เทศบาล ในเบื้องต้น ได้มีการปรับ ใช้องค์ความรู้จากการศึกษาข้อมูล ปฐมภูมิของแต่ละชุมชน ต่อมาในปี

โดย สุริยา ยีขุน นายกเทศมนตรีตำบลปริก 2544 ได้ ร่ ว มกั บ คณะการจั ด การสิ่ ง แวดล้ อ ม มหาวิ ทยาลั ยสงขลานคริ น ทร์ ในการทำวิ จัย

เชิงปฏิบัติการ (Action Research) ด้านการ จัดการขยะในชุมชน ซึ่งได้จัดกิจกรรมผสมผสาน กับกิจกรรมที่เทศบาลได้ดำเนินการอยู่เดิม เช่น การประชุมเชิงปฏิบัติการ การสนทนากลุ่มย่อย วิเคราะห์ปัญหา การเดินรณรงค์เคาะประตูบ้าน การศึกษาดูงานด้านการจัดการขยะของเทศบาล ที่ประสบความสำเร็จ เช่น เทศบาลเมืองทุ่งสง จั ง หวั ด นครศรี ธ รรมราช และเทศบาลเมื อ ง-

ท่ า ข้ า ม จั ง หวั ด สุ ร าษฎร์ ธ านี และรวมถึ ง กิจกรรมการสุ่มตัวอย่างขยะและการวิเคราะห์ เส้นทางของการเกิดขยะภายในชุมชน เป็นต้น จากผลการศึ ก ษาของมหาวิ ท ยาลั ย สงขลา นครินทร์ พบว่า ชุมชนสวนหม่อมมีปริมาณขยะ อินทรีย์สูงถึงร้อยละ 61.6 ซึ่งสามารถนำไปใช้ ประโยชน์เป็นปุ๋ยหมักหรือเลี้ยงสัตว์ได้ ซึ่งหากมี การแยกขยะส่วนนี้ออกทั้งหมดได้ จะทำให้ขยะ มูลฝอยที่ต้องส่งไปยังหลุมฝังกลบของเทศบาล เหลือเพียงร้อยละ 26.6 และมูลฝอยประเภทที่ สามารถขายให้กบั ร้านรับซือ้ ของเก่าได้ทนั ทีมรี อ้ ยละ 11.8 จากข้อมูลดังกล่าวข้างต้น ทำให้เป็น

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

การจัดการขยะแบบฐานศูนย์” นั้นไม่ใช่เรื่องยาก แต่เป็นเรื่องทุกคนต้องมีส่วนร่วม จุดเปลี่ยนที่สำคัญสำหรับเทศบาล ชาวบ้านและชุมชน ที่เห็นว่านับจากนี้ไป การจัดการขยะจะต้องเป็นเรื่อง ของทุกคน ไม่ใช่เป็นภาระหน้าที่ของเทศบาลแต่เพียง ฝ่ายเดียวอย่างเช่นที่ผ่านมาอีกต่อไป ชาวบ้านและ ชุมชนสามารถเข้าใจถึงปัญหา รู้จักมูลค่าของเศษวัสดุ เหลือใช้หรือขยะ จึงได้เกิดการกระตุ้นความคิดของ ชุ ม ชนในด้ า นการจั ด การขยะ ขยายผลไปในแต่ ล ะ ชุ ม ชนของเทศบาลอย่ า งต่ อ เนื่ อ งเป็ น ลำดั บ และมี กิจกรรมปลีกย่อยตามมา เช่น การทำน้ำหมักชีวภาพ การทำปุ๋ยหมักในระดับครัวเรือน เทศบาลตำบลปริกจึงได้ปรับแนวคิดในเรื่อง การจัดการสิ่งแวดล้อมชุมชน โดยให้ความสนใจกับการ จั ด การขยะเป็ น กิ จ กรรมนำร่ อ งของการจั ด การ

สิ่งแวดล้อมชุมชนที่มีการจัดการขยะ 3 ระดับ กล่าว คือ การจัดการที่ต้นทาง กลางทาง และปลายทาง 1. การจัดการที่ต้นทาง ใช้วิธีการ สร้างความรู้ ความเข้าใจด้วยการพัฒนาความรู้ของ แกนนำและประชาชนให้ ส ามารถเกิ ด พื้ น ที่ ใ นการ อธิบายแลกเปลี่ยน และทำให้เห็นว่าการคัดแยกขยะ นั้นสามารถทำได้ในระดับครัวเรือน ขยะต่างๆ มีที่มา จากไหน เริ่มต้นอย่างไร และจะจบลงแบบไหน ขยะ ประเภทใดบ้างที่สามารถนำกลับไปใช้ประโยชน์ได้ ก็ นำกลับไปใช้ประโยชน์ใหม่ หรือจะสร้างมูลค่าเป็น

ตัวเงิน ด้วยการนำเข้าระบบธนาคารขยะ ซึ่งบริหาร จัดการโดยชุมชนหรือขายให้กับรถที่มาตระเวนรับซื้อใน ชุ ม ชน หรื อ จะนำไปขายให้ กั บ ร้ า นรั บ ซื้ อ ของเก่ า โดยตรงก็ได้ตามความสะดวก ขยะเหล่านั้น ได้แก่ ขวด พลาสติก แก้ว เหล็ก กระดาษ เป็นต้น ส่วน ขยะเปี ย กหรื อ ขยะอิ น ทรี ย์ ที่ ห ลายคนอาจคิ ด ว่ า ไม่ สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้แล้ว ขยะเปียกก็สามารถ

นำมาสร้างมูลค่าได้โดยการแปรสภาพเป็นปุ๋ยอินทรีย์หรือนำไปเป็น ส่วนประกอบของการทำน้ำหมักชีวภาพ ส่วนขยะที่เหลือจากการทำ ปุ๋ยและน้ำหมักแล้วก็นำไปฝังกลบเป็นปุ๋ยแก่ต้นไม้ หรืออาจทิ้งลงถัง ที่เตรียมไว้สำหรับขยะอินทรีย์เพื่อรอให้เทศบาลนำไปจัดการต่อไป 2. การจัดการที่กลางทาง เมื่อทุกคนรู้จักการคัด แยกขยะในเบื้องต้นและสร้างขยะที่เห็นว่าสามารถนำกลับมาใช้ใหม่ ได้นั้นให้กลับมีคุณค่า มีราคาขึ้นมาได้ ก็จะทำให้ขยะที่เหลือทิ้งลงถัง ของเทศบาลมีปริมาณลดลงเป็นลำดับ หรือหากว่าในชุมชนของเรามี ความสามารถที่ จ ะนำขยะแต่ ล ะประเภทกลั บ มาใช้ ป ระโยชน์ ไ ด้ ทั้งหมด สิ่งไหนที่ขายได้ก็ขายไป หากประชาชนในชุมชนเห็นว่าขยะ บางประเภทเมื่ อ แยกแล้ วไม่ รู้ จ ะเอาไปไหน ก็ ไ ด้ ช่ ว ยกั น รณรงค์

ส่งเสริมให้นำมาเข้าสู่ระบบธนาคารขยะชุมชนที่ชุมชนตลาดใต้จัดตั้ง ขึ้นมาในปี 2547 โดยเริ่มต้นจากกลุ่มแกนนำในชุมชนที่เป็นผู้ใหญ่ และต่อมาได้ปรับกระบวนการทำงานที่มีครู เยาวชน และนักเรียน เป็นแกนนำ ได้เกิดการขยายผลและเกิดการกระตุ้นให้ชุมชนได้เข้า มามีส่วนร่วมในการจัดการขยะอีกระดับหนึ่งที่เท่ากับเป็นตะแกรงชั้น ที่สองที่คอยคัดกรองการทิ้งขยะจากประชาชนในชุมชนด้วยการนำ ขยะมาฝากไว้ที่ธนาคารขยะของชุมชน เป็นการดักขยะไว้อีกชั้นหนึ่ง เพื่อไม่ให้ขยะออกสู่สาธารณะ

3. การจั ด การที่ ปลายทาง ส่ ว นขยะที่ ท าง

เทศบาลได้ดำเนินการจัดเก็บในแต่ละ วั น เมื่ อไปถึ ง หลุ ม ฝั ง กลบ ก็ จ ะมี

เจ้าหน้าที่คอยคัดเอาขยะอินทรีย์ นำไปทำปุ๋ย โดยผ่านขั้นตอน การตาก การผึ่ง และผสมกับ น้ ำ หมั ก ชี ว ภาพและมู ล สั ต ว์ แล้ ว นำไปเข้ า เครื่ อ งบดและ เครื่องอัดเม็ดที่ทางเทศบาลได้

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

10

สร้างโรงแยกขยะและโรงผลิตปุ๋ยอินทรีย์ชีวภาพในพื้นที่ติดกับหลุม

ฝังกลบขยะของเทศบาล เป็นต้น หากเราสามารถจั ด การขยะทั้ ง สามขั้ น ตอนได้ อ ย่ า งมี ประสิทธิภาพ โดยไม่เหลือเศษที่เราเรียกว่า “ขยะ” ออกสู่สาธารณะ ได้ หรือเหลือขยะที่จะต้องทิ้งลงหลุมฝังกลบน้อยที่สุด นั่นก็จะเป็นการ จัดการขยะแบบไม่ให้มีขยะ หรือที่เรียกกันโดยทั่วไปว่า “การจัดการ ขยะแบบฐานศูนย์” นั่นเอง เมื่อมีการสกัดขยะตั้งแต่ต้นทางด้วยความร่วมมือของพี่น้อง ทุกคน พอมาถึงกลางทางถูกสกัดกั้นด้วยธนาคารขยะ ไปถึงปลายทาง สุ ด ท้ า ยของขยะ คือสถานที่ฝัง กลบมูล ฝอยของเทศบาล ซึ่ง ทาง เทศบาลก็ ไ ด้ ส ร้ า งโรงแยกขยะเพื่ อ รองรั บ การนำขยะอิ น ทรี ย์ ที่ ยั ง สามารถแยกออกมาได้อีกไปทำปุ๋ยอินทรีย์และน้ำหมัก ก่อนจะนำเอา ขยะที่ไม่มีประโยชน์แล้วจริงๆ ไปทำการฝังกลบ ซึ่งทำให้เทศบาลลด ค่าใช้จ่ายในการจัดเก็บ เนื่องจากปริมาณขยะมีน้อยลง ลดค่าขนส่ง ลดค่าแรงงาน และลดค่าใช้จ่ายเกี่ยวกับเครื่องมือ เครื่องใช้ที่จะต้อง นำมาใช้เพื่อการจัดการกับขยะลงได้ ยกตัวอย่างเช่น หากเราจะ ทำการเผาขยะในส่วนที่เหลือ ก็สามารถที่จะใช้เตาเผาขนาดเล็กได้ ไม่ จำเป็นต้องลงทุนใช้เทคโนโลยีที่มีมูลค่า 100-200 ล้านบาท (เทศบาล ตำบลปริกไม่ได้ใช้เตาเผาขยะ และไม่คิดที่จะใช้หากยังสามารถใช้วิธี การคัดแยกและฝังกลบได้อยู)่ นอกจากนี้ เทศบาลตำบลปริกยังต่อยอด กิจกรรมด้วยการนำปุ๋ยอินทรีย์และน้ำหมักที่ได้มาจากการนี้ไปใช้กับ งานปรับภูมิทัศน์ของเทศบาล ในอนาคต หากสามารถผลิตปุ๋ยได้มาก ขึ้ น เทศบาลก็ จ ะนำไปแจกหรื อ จำหน่ า ยในราคาถู กให้ กั บ พี่ น้ อ ง ประชาชนได้นำไปใช้เพื่อการเกษตรต่อไป ทั้งนี้เพื่อจะได้ลดค่าใช้จ่าย ในการซื้อปุ๋ยเพื่อการเกษตรของพี่น้องประชาชนอีกหนทางหนึ่งด้วย จะเห็นได้ว่า “การจัดการขยะแบบฐานศูนย์” นั้นไม่ใช่เรื่อง ยาก แต่เป็นเรื่องทุกคนต้องมีส่วนร่วม กล่าวคือ (1) ต้องลดปริมาณ การใช้ สิ่ ง ที่ ก่ อให้ เ กิ ด ขยะ (2) สิ่ งใดที่ น ำกลั บ มาใช้ ประโยชน์ได้ก็ควรนำกลับมาใช้ให้เกิดประโยชน์อย่างสูงสุด (3) สิ่งใดที่แปรสภาพได้ก็ควรคัดแยกออกมาแล้วนำไป สร้างมูลค่า โดยเข้าระบบธนาคารขยะหรือขายให้ร้านรับซื้อ ของเก่า และ (4) ส่วนที่แปรสภาพเป็นปุ๋ยได้ก็นำไปเข้าสู่

กรรมวิธีที่จะทำเป็นปุ๋ยใช้กับต้นไม้หรือพื้นที่ทางการ เกษตร การจัดการขยะแบบฐานศูนย์นี้ เทศบาล เพิ่งเริ่มต้นดำเนินการไม่นานนัก โดยเริ่มจากบาง ส่วนของชุมชนตลาดใต้และชุมชนสวนหม่อม ซึ่ง เทศบาลตำบลปริกเองก็จะต้องทำการรณรงค์ให้ ความรู้ โดยการเดินเคาะประตูบ้าน สร้างแกนนำ ให้ผู้ใหญ่และเยาวชนมาร่วมมือกัน เพื่อนำความรู้ที่ ได้มาขยายผลนำไปสู่การปฏิบัติต่อไป ซึ่งจากการ ดำเนินการมาปรากฏว่าขยะลดลงกว่าเดิม 40-50% นี่คือทางเลือกใหม่ในการจัดการกับปัญหาขยะ ซึ่ง ต้องเริ่มที่บ้าน ครัวเรือน ชุมชนที่เป็นต้นทางใน การสร้างขยะ เมื่อปริมาณขยะต้นทางลดลง ปลาย ทางก็จะจัดการขยะง่ายขึ้น การจัดการขยะแบบ ฐานศูนย์ไม่ใช่การไม่ให้สร้างขยะ แต่เป็นการทำ ขยะไม่ให้เป็นขยะ ซึ่งเป็นวิธีการที่เหมาะสมกับ สภาพของยุคปัจจุบัน ทุกท้องถิ่นสามารถนำไป ใช้ได้โดยวิธีการแบบง่าย ซึ่งในอนาคตเทศบาล ตำบลปริกจะผลักดันให้ชาวบ้านเข้ามาเป็นสมาชิก โรงแยกขยะ โดยใช้ขยะเปียกหรือขยะอินทรีย์มาถือ เป็นเรือนหุ้น เมื่อโรงแยกขยะหรือที่เรากำลังจะ เรียกชื่อใหม่ว่าโรงผลิตปุ๋ยอินทรีย์เทศบาลตำบลปริก สามารถผลิตปุ๋ยออกมาเป็นจำนวนมากพอแล้ว ก็ จะคืนกำไรให้กับสมาชิกที่ถือหุ้นทุกคน ทั้งในรูป ของปุ๋ย หรือในรูปของเงิน ขึ้นอยู่กับรูปแบบการ บริหารจัดการในอนาคต

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

11

ควบคุมแมลงตามธรรมชาติ หากเลือกพืชให้เหมาะสมกับสภาพภูมิอากาศ และสภาพแวดล้อม ของคุณแล้วปัญหาเกี่ยวกับแมลงทำลายพืชจะลดน้อยลง แต่บางครั้งแม้ว่า จะมีการระมัดระวังและป้องกันแล้วคุณก็ยังยื่นมือเข้ามาช่วยเหลือต้นไม้ของ เราอยู่ดี ไม่ว่าที่ใดก็ตามถ้าเป็นไปได้ขอให้ใช้วิธีการที่ปราศจากสารเคมีและ มีวิธีที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อมอยู่มากมายหลายวิธีที่จะไม่ทำอันตรายแมลง

ที่มีประโยชน์ในสวนของคุณ 1. ใช้ความหลากหลายเป็นยุทธวิธีต่อกรกับแมลงศัตรูพืช อย่า ปลูกพืชเพียงประเภทเดียว ให้ปลูกคละกัน เพื่อไม่ให้แมลงลงเป็นฝูงใหญ่ (เพราะมีอาหารโปรดปริมาณมาก) 2. หาความรู้เกี่ยวกับการปลูกพืชคู่กัน เพราะการปลูกพืชที่หลาย หลายชนิดปนกัน อาจจะช่วยป้องกันแมลงบางชนิดให้ห่างไกลจากพืชที่เป็น อาหารได้ เช่น ดาวเรือง ช่วยป้องกันโรคที่เกิดจากไส้เดือนฝอยไปทำลาย มะเขือเทศ 3. ปลูกผักเมื่อแมลงในบริเวณที่อยู่อาศัย เริ่มมีจำนวนน้อย เช่น ฤดูฝน 4. ส่งเสริมให้แมลงที่มีประโยชน์ เช่น ด้วงเต่า แมลงปอและ แมงมุมเข้ามาในสวน โดยหลีกเลี่ยงการให้ยาฆ่าแมลง 5. ปลูกพืชที่ล่อนกกินแมลงให้เข้ามาในสวน เช่น พืชตระกูลชา ยูคาลิปตัส กุหลาบ 6. เก็บผลไม้ที่มีตัวแมลงชอนไชออกจากแปลง เพราะอาจเป็น แหล่งอาศัยและเพาะพันธุ์แมลง 7. ปลูกพืชกีดขวาง เช่น ผักชี หรือพืชผลที่เติมไนโตรเจน เช่น ตระกูลถั่ว เพื่อยับยั้งตั๊กแตนไม่ให้มาทำลายสวนผัก ตั๊กแตนจะวางไข่ใน พื้นดินถูกทิ้งร้างไม่มีการเพาะปลูก ฉะนั้นหมั่นพรวนดินสม่ำเสมอเพื่อ ควบคุมตั๊กแตน 8. พ่นน้ำส้มผสมน้ำ เพื่อฆ่าหนอนผีเสื้ออื่น ๆ ที่มา : 1001 วิธีอยู่สบายเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม รีดเดอร์สไดเจสท์

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

12

ถังหมักก๊าซชีวภาพจากขยะอินทรีย์

ปัจจุบันองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ส่วนใหญ่จัดการขยะอินทรีย์โดย การฝังกลบรวมกับขยะชุมชนที่เก็บรวบรวมมาได้ หากพิจารณาองค์ประกอบ ของมูลฝอยชุมชนพบว่า มีสัดส่วนโดยประมาณของขยะอินทรีย์ร้อยละ 40-60 ขยะที่สามารถนำกลับมาใช้ใหม่ได้ร้อยละ 20 และขยะที่ต้องนำไปกำจัดอีก ร้อยละ 30 ดังนัน้ หากมีการจัดการขยะอินทรียอ์ ย่างมีประสิทธิภาพ จะส่งผล

ให้ปริมาณขยะมูลฝอยที่ต้องนำไปฝังกลบมีปริมาณน้อยลง ลดปัญหากลิ่น เหม็น ค่าใช้จ่ายในการขนส่งและค่ากำจัดต่ำลง และส่งผลให้อายุการใช้งาน ของบ่อฝังกลบขยะมีอายุการใช้งานนานมากขึ้น วิธีกำจัดขยะอินทรีย์วิธีหนึ่งที่กำลังเป็นที่นิยมใช้กันคือ การนำขยะ อินทรีย์มาหมักผลิตก๊าซชีวภาพ ซึ่งก๊าซชีวภาพที่เป็นผลพลอยได้จากการหมัก สามารถใช้เป็นพลังงานทดแทน พลังงานอื่นๆได้ เช่นการนำมาใช้หุงต้ม อาหารแทนก๊าซ LPG ที่มีขายในปัจจุบัน หรือนำมาผลิตกระแสไฟฟ้าได้ ก๊าซชีวภาพเป็นก๊าซลูกผสมที่สามารถติดไฟให้พลังงานได้ โดยมีองค์ ประกอบของก๊าซมีเทน 50-70 % ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ 20-30 % และก๊าซ อืน่ ๆ เช่นไนโตรเจน ไฮโดรเจน และก๊าซไฮโดรเจซัลไฟด์ อีกประมาณ 5 % ก๊าซชีวภาพที่เกิดจากการนำขยะอินทรีย์จำพวกเศษข้าว เศษอาหาร เศษผักมาหมักในสภาวะไร้อากาศจะให้ก๊าซชีวภาพประมาณ 60-70 ลิตรต่อ กิโลกรัมขยะอินทรีย์ และหากเปรียบเทียบก๊าซชีวภาพ 1 ลูกบาศก์เมตรกับ พลังงานอื่นๆสามารถเปรียบเทียบได้ดังนี้ ก๊าซ LPG 0.46 กิโลกรัม น้ำมันเบนซิน 0.67 ลิตร น้ำมันดีเซล 0.60 ลิตร ถ่านไม้ 1.5 กิโลกรัม ผลิตกระแสไฟฟ้า 1.5 กิโลวัตต์-ชั่วโมง

แนวคิดการหมักก๊าซชีวภาพ

กระบวนการเกิดก๊าซชีวภาพในถังหมัก เลียนแบบการทำงานของ ระบบย่อยอาหารของมนุษย์กล่าวคือ เมื่อกินอาหารผ่านช่องปากลงไปใน กระเพาะอาหารเกิดการย่อยอาหาร กากอาหารผ่านลำไส้ซึ่งมีจุลินทรีย์จำนวน มากย่ อ ยกากอาหารได้ ก๊ า ซชี ว ภาพแล้ ว ปล่ อ ยก๊ า ซชี ว ภาพออกมาโดยการ ผายลม อาหารส่วนที่ย่อยไม่หมดก็กลายเป็นกาก ถ่ายออกมาเป็นอุจจาระ สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

13

หลั ก เกณฑ์ ก ารออกแบบถั ง หมั ก ก๊ า ซ ชีวภาพ การออกแบบถังหมักก๊าซชีวภาพสิ่งสำคัญ ที่ต้องคำนึงถึงคือ 1. การกินง่าย หมายถึง ช่อง ทางเติมเศษอาหารต้องออกแบบให้ใส่ เศษอาหารได้ง่ายๆ เวลาเปิดเติมเศษ อาหาร ก๊าซในถังต้องไม่รั่วออกมา 2. ร่ า งกายแข็ ง แรง หมายถึง โครงสร้างถังต้องแข็ง แรงทนทาน อาจเป็ น เหล็ ก พลาสติกหรือคอนกรีตก็ได้ ข้อ สำคัญต้องไม่รั่ว ไม่ซึม 3. ถ่ายสะดวก หมายถึง ต้องมีช่องถ่ายกากออกได้ง่าย ถ้าถ่ายไม่ออกก็เหมือนคนท้อง ผู ก กากอาหารสะสมในถั ง แต่ ต้องไม่ใช่ท้องเสียปล่อยกากอาหาร ออกเรื่อยๆ เมื่ อ ออกแบบถั ง หมั ก ให้ มี ขนาดตามต้องการแล้ว ปัญหาที่ตามมาคือ ไม่ทราบว่าจะต้องป้อนอาหารสูงสุดวันละเท่าใด ถ้าอยากทราบให้ใช้ตัวเลขปริมาณความจุถังหารด้วย 20 จะเท่ากับปริมาณของเศษอาหารที่ป้อนได้แต่ละวัน เช่นถังจุ 200 ลิตรหารด้วย 20 เท่ากับป้อนอาหารได้ มากที่สุดไม่เกิน 10 ลิตรต่อวัน(ตัวเลข 20 คือจำนวน วันที่จุลินทรีย์ในถังหมักใช้ระยะเวลาในการย่อยอาหาร)

ถังหมักก๊าซชีวภาพสำหรับครัวเรือน ถังหมักก๊าซชีวภาพในครัวเรือนประกอบด้วย วัสดุอุปกรณ์ต่างๆดังนี้ (1) ถังหมักก๊าซชีวภาพเป็น ถังพลาสติก ภายในถังประกอบด้วยช่องเติมอาหาร ชุดใบกวน ช่องระบายกากของเสีย และช่องระบาย ก๊าซ (2) ถังเก็บก๊าซประกอบด้วยถังพลาสติก 2 ใบ และวาล์วปิดเปิดก๊าซ (3) หัวก๊าซและอุปกรณ์จุดไฟ สำหรับครอบครัวขนาดเล็กควรใช้ถังหมักขนาด 60 ลิ ต ร ราคาชุ ด ละ 2,000 บาท ไม่ ร วมหั ว เตา ครอบครัวขนาดใหญ่ควรใช้ถังหมักก๊าซขนาด 200 ลิตร ราคาชุดละ 6,000 บาท ไม่รวมหัวเตา

ถังหมักก๊าซขนาดใหญ่ บ่อหมักก๊าซชีวภาพแบบโดมเหมาะสำหรับบ่อ หมักก๊าซที่มีปริมาณขยะอินทรีย์มากกว่าวันละ 500 กิโลกรัมต่อวัน ชุดหมักก๊าซประกอบด้วย (1) บ่อโดม ซึ่งมีลักษณะเป็นครึ่งทรงกลม โครงสร้างก่ออิฐฉาบปูน ภายในบ่อประกอบด้วยใบพัดกวนเศษอาหาร ช่องเติม อาหาร มาตรวัดความดัน (2) ลานตากตะกอนและ ปั๊มสูบตะกอน สำหรับสูบตะกอนก้นบ่อไปตาก (3) ชุดถังเก็บก๊าซและหัวเตา บ่อหมักก๊าซทั้งชุดขนาด 500 กิโลกรัมต่อวันราคา 300,000 บาท

จัดการขยะอินทรีย์อย่างมีประสิทธิภาพ ปริมาณขยะมูลฝอยที่ต้องฝังกลบน้อยลง ลดปัญหากลิ่นเหม็น และค่าใช้จ่ายในการขนส่งและค่ากำจัดขยะ สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

14

พิธีเปิดงานปีดาราศาสตร์สากล 2009 ณ องค์การยูเนสโก โดย ดร. จันทร์เพ็ญ เมฆาอภิรักษ์ อัครราชทูตที่ปรึกษา (ด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี) สำนักงานที่ปรึกษาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี สถานเอกอัครราชทูต ณ กรุงบรัสเซลส์ e-mail: junpen@most.go.th

ดิ ฉั น ในฐานะผู้ แ ทนประเทศไทยเข้ า ร่ ว มการประชุ ม “International Year of Astronomy 2009 : Opening Ceremony” ณ องค์การยูเนสโก สาธารณรัฐฝรั่งเศส ระหว่างวันที่ 15 ถึง 16 มกราคม 2552 ซึ่งมีสาระโดยสังเขป ดังนี้

Mr. Koichiro Matsuura เลขาธิการยูเนสโกกล่าวเปิดการ ประชุม ได้กล่าวถึงความเป็นมาว่าใน ค.ศ. 1609 Galileo Galilei นักวิทยาศาสตร์ชาวอิตาลีได้ใช้กล้องส่องทางไกลดูดาวประสบความ สำเร็จเป็นครั้งแรกซึ่งเป็นหน้าต่างสู่จักรวาล องค์การสหประชาชาติ ได้มีมติเห็นชอบให้สถาปนา ค.ศ. 2009 เป็นปีดาราศาสตร์สากล ใน วาระครบ 400 ปี เพื่อน้อมรำลึกถึง Galileo และเป็นการสนับสนุน การศึกษาค้นคว้าทางด้านดาราศาสตร์ ในปีนี้จะมีโครงการระดับโลก ซึ่งมีประเทศที่เข้าร่วมถึง 130 ประเทศ ในเดือนกรกฎาคม 2552 จะเกิดสุริยุปราคาที่ยาวนานที่สุดในศรรตวรรษ ซึ่งจะมีการใช้อินเทอร์ เน็ตความเร็วสูงที่ชื่อว่า “Kizuna” ในการแพร่ภาพผ่านอินเทอร์เน็ตให้ แก่ผู้ที่สนใจทั่วโลกด้วย ปีแห่งดาราศาสตร์สากลจึงเป็นโอกาสที่ดีใน การเผยแพร่ วิ ท ยาศาสตร์ ใ ห้ แ ก่ เ ยาวชน ซึ่ ง ในการสนั บ สนุ น ดาราศาสตร์นั้นต้องใช้ทั้งวิทยาศาสตร์ การศึกษาและวัฒนธรรม

Mrs. Catherine Cesarsky ประธาน International Astronomical Union ได้กล่าวถึงจุดมุ่งหมายของปีดาราศาสตร์ สากล ค.ศ. 2009 เพื่ อ จั ด เตรี ย มภาพวิ ท ยาศาสตร์ แ ละ

นั ก วิ ท ยาศาสตร์ ที่ จ ะช่ ว ยสร้ า งเสริ ม ความเชื่ อ มโยงระหว่ า งการ

ศึกษาวิทยาศาสตร์กับอาชีพวิทยาศาสตร์ ที่จะ ช่วยการกระตุ้นให้เยาวชนเลือกศึกษาทางด้าน วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีเพิ่มขึ้น กิจกรรมที่ ดำเนิ น การใน ค.ศ. 2009 ครอบคลุ ม ถึ ง โครงการระดับโลก 11 โครงการในด้านต่างๆ ประกอบด้วย 1) 100 Hours Of Astronomy: an event 400 years in the making เป็นการเผยแพร่ข้อมูลงานการวิจัย 2) The Galileoscope: mil ions looking at the sky สนับสนุนให้คนมีความสนใจดาราศาสตร์สำหรับ เป็นงานอดิเรก 3) Cosmic Diary: the life of an astronomer เพื่ อ เผยแพร่ ชี วิ ต นั ก ดาราศาสตร์ทั่วโลก 4) The Portal to the Universe: a one-stop universe of news เพื่อให้เป็นแหล่งสารัตถะทางด้านดาราศาสตร์ และสร้างเครือข่ายดาราศาสตร์กับผู้ที่เกี่ยวข้อง 5) She is an Astronomer: breaking down misconceptions เพื่อส่งเสริมสตรีให้ เข้ามามีส่วนร่วมทางด้านดาราศาสตร์ 6) Dark Skies Awareness: seeing in the dark เพื่อ พิ ทั ก ษ์ บ ริ เ วณที่ เ ป็ น ลานวั ฒ นธรรมและแหล่ ง

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

15 สั ง เกตทางด้ า นดาราศาสตร์ ที่ ส ำคั ญ สำหรั บ การ สนับสนุนให้ดาราศาสตร์เป็นสมบัติโลก 7) IAU/ UNESCO Astronomy and World Heritage: universal treasures เพื่อสร้างความเชื่อมโยง ระหว่างวิทยาศาสตร์กับวัฒนธรรมโดยอิงงานวิจัย

ที่ เ กี่ ย วกั บ คุ ณ ค่ า ของทรั พ ย์ สิ น ที่ เ กี่ ย วข้ อ งกั บ ดาราศาสตร์ 8) Galileo Teacher Training Program: teaching the teachers มีเป้าหมาย ที่จะสร้างเครือข่าย “ทูตกาลิเลโอ” ทั่วโลกภายในปี ค.ศ. 2012 โดยจะมีการฝึกอบรมครูต้นแบบที่มี ประสิทธิภาพในการถ่ายทอดการศึกษาดาราศาสตร์ สู่หลักสูตรในชั้นเรียน 9) Universe Awareness: one place in the Universe ให้เด็กได้สัมผัส ความงามของจักรวาลเพื่อกระตุ้นให้เด็กเกิดความ อยากรู้อ ยากเห็ น 10) From Earth to the Universe: the beauty of science พยายามให้ บุ ค คลทั่ ว ไปได้ เ ห็ น ภาพทางด้ า นดาราศาสตร์ ที่ มหั ศ จรรย์ 11) Developing Astronomy Globally: astronomy for all เน้นการเสริมสร้าง ความรู้ ใ นสั ง คมอ่ อ นด้ อ ยทางด้ า นดาราศาสตร์ นอกจากนี้ ยังมีโครงการพิเศษ อาทิ The World at Night: one people, one sky ซึ่งเป็นการ เผยแพร่ภาพดาราศาสตร์ 400 Years of the Telescope เป็ น การจั ด ทำสารคดี ท างด้ า น ดาราศาสตร์ The mutual phenomena of the Galilean satellites of Jupiter เป็นการร่วมเครือ ข่ายผู้ที่สนใจ Around the World Around the Sky เป็นภาพยนตร์ที่เกี่ยวกับความเป็นมาของการ สำรวจทางดาราศาสตร์ และ The Sky - Yours to Discover ซึ่งเป็นการเชิญชวนเด็กและเยาวชน ชมดาว เป็นต้น

ดาราศาสตร์มีความเชื่อมโยงกับวัฒนธรรม และความเชื่อของมนุษย์ตั้งแต่อดีตกาล ประเทศ มายามีหลักฐานการสร้างรูปแบบวิธีการคำนวณหา ตำแหน่งและเงาของอุปราคาที่ถูกต้อง ซึ่งปรากฎใน เอกสาร Dresden Codex มาตั้งแต่โบราณกาล รวมทั้งมีการใช้คณิตศาสตร์ในการคำนวณเวลารอบ ปฏิทินได้อย่างถูกต้องและใช้มาจนถึงปัจจุบัน ซึ่งใน อดีตประเทศมายาได้กำหนดไว้ 2 แบบ คือตาม สุริยคติมี 365 วัน และตามประเพณีที่สอดคล้อง กับเกษตรกรรมมี 260 วัน (365X52 = 260x73) เดิมทีการจัดทำปฏิทินในยุคใช้ทาสก็เพื่อการกำหนด กิจกรรมที่จะต้องดำเนินการช่วงฤดูฝนและฤดูแล้ง ของแต่ละปี นอกจากนี้ ประเทศมายายังคำนวณ

หาตำแหน่งดาวศุกร์และดาวพุธที่สัมพันธ์กับโลกและดาวอื่นๆ ด้วย

จักรวาลและการกำเนิดโลกยังต้องมีการศึกษาค้นคว้าอีกมาก แม้ว่าปัจจุบันได้มีการศึกษาทั้งในภาคพื้นดิน มีการส่งยานอวกาศแล้วมาก กว่า 200 ลำเพื่อการสำรวจรอบโลก รวมทั้งการเดินทางไปยังดวงจันทร์ และความพยายามทีจ่ ะศึกษาดาวดวงอืน่ ๆ ทัง้ ในระบบสุรยิ ะและในกาแลกซี ตลอดจนการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างกิจกรรมของระบบสุริยะกับปัญหา โลก อาทิ สภาวโลกร้อน พลังงาน น้ำ วัตถุดิบ ภูมิอากาศ ภูเขาไฟ ระเบิด เป็นต้น ในการค้นหาระบบสิ่งมีชีวิตจะอิงการวิเคราะห์ทางด้านเคมี คาร์บอนและการปรากฏของน้ำ รวมถึงการศึกษาระบบการสังเคราะห์

กรดอะมิโนในช่วงก่อนชีวภาพ ซึ่งจะใช้ในการค้นหาสิ่งมีชีวิตที่อาจจะมีอยู่ ในดาวดวงอื่นของจักรวาล

ESO (European Organisation for Astronomical Research in the Southern Hemisphere) เป็นองค์กรระหว่างประเทศ ในยุโรปทางด้านดาราศาสตร์ภาคพื้นดินที่จัดตั้งขึ้นตั้งแต่ ค.ศ. 1962 ซึ่ง ได้ รั บ การสนั บ สนุ น จากสาธารณรั ฐ เชค สาธารณรั ฐ ออสเตรี ย

ราชอาณาจักรเบลเยียม ราชอาณาจักรเดนมาร์ก สาธารณรัฐฟินแลนด์ สาธารณรั ฐ ฝรั่ ง เศส สาธารณรั ฐ อิ ต าลี ราชอาณาจั ก รเนเธอร์ แ ลนด์ สาธารณรัฐโปรตุเกส ราชอาณาจักรสเปน ราชอาณาจักรสวีเดน สมาพันธรัฐสวิส สหราชอาณาจักร และเป็นหน่วยงานที่รับผิดชอบในการประสาน งาน International Year of Astronomy 2009 ทั่วโลก ESO ได้ดำเนิน การที่สำคัญ อาทิ 1) สร้างหอดูดาว La Sil a Paranal Observatory ขึ้นในประเทศชิลี 2) โครงการ ALMA (Atacama Large Millimeter Array) เป็นความร่วมมือระหว่าง ESO อเมริกาเหนือและเอเชียตะวันออก ซึ่งเริ่มดำเนินการใน ค.ศ. 2003 และคาดว่าจะแล้วเสร็จใน ค.ศ. 2012 เป็ น กล้ อ งดู ด าวที่ มี เ สารั บ สั ญ ญาณความเที่ ย งตรงสู ง อั น จะทำให้

นั ก ดาราศาสตร์ ส ามารถ ศึ ก ษาจั ก รวาล รวมทั้ ง การกำเนิ ด สิ่ ง มี ชี วิ ต 3) โครงการ European Extremely Large Telescope (E-ELT) จะ เป็นกล้องดูดาวอินฟาเรด ที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในโลก ซึ่งมีเส้นผ่าศูนย์กลาง 42 เมตร ที่ ค าดว่ า จะเริ่ ม ดำเนินการใน ค.ศ. 2018 ซึ่งจะช่วยในการสร้างเสริม ความรู้ พื้ น ฐานเกี่ ย วกั บ จักรวาลวิทยา โดยการวัด คุ ณ สมบั ติ ข องดาวและ

กาแลกซีกลุ่มแรกๆ รวม ทั้ ง การค้ น หาธรรรมชาติ ของสสารและพลังงานมืด

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

สิ่งแวดล้อมต่างแดน

16

European Space Agency

(ESA) เป็นองค์กรที่ดำเนินการเกี่ยวกับการสังเกต

โลกและอวกาศโดยไม่เกี่ยวข้องกับการทหาร มีห้อง ปฏิบัติการวิจัยและการศึกษาดาราศาสตร์ และเป็นผู้นำ ทางด้านต่างๆ อาทิ solar-terrestrial physics, comet science, infrared and X-ray astronomy และ star mapping รวมทั้งสนับสนุนนวัตกรรมการประยุกต์ ใช้งานอวกาศเพื่อการพัฒนาอุตสาหกรรมอวกาศแห่ง ยุโรป มีการดำเนินงานที่สำคัญ อาทิ 1) ใน ค.ศ.

2005 ยานอวกาศ Mars Express ได้ข้อมูลที่เป็นหลัก ฐานว่ า มี น้ ำ และน้ ำ แข็ ง บนพื้ น ผิ ว ของดาวอั ง คาร 2) โครงการ ExoMars ซึ่งจะไปเก็บข้อมูลบนดาวอังคาร เพื่อค้นหาคำตอบว่ามีสิ่งมีชีวิตอยู่บนดาวอังคารหรือไม่ 3) Venus Express เน้นการศึกษาบรรยากาศของดาว ศุกร์ และศึกษาผลกระทบของก๊าซเรือนกระจก 4) ยานอวกาศ COROT (Convection, Rotation and planetary Transits) ใช้สำรวจนอกระบบสุริยะ 5) ราว เดื อ นสิ ง หาคม ค.ศ. 2013 จะปล่ อ ยยานอวกาศ BepiColombo ไปยังดาวพุธ โดยจะใช้เวลาในการเดิน ทาง 6 ปี ถึงดาวพุธใน ค.ศ. 2019 และจะใช้เวลาเก็บ ข้อมูล 1 ปี หรืออาจต่อจนถึงเดือนกันยายน ค.ศ.

2021 เพื่อศึกษาการกำเนิดและวิวัฒนาการ โครงสร้าง และองค์ประกอบ การเกิดสนามแม่เหล็กของดาวพุธ รวมทั้งพิสูจน์ทฤษฎีสัมพันธภาพของ Einstein ด้วย นอกจากนี้ยังมีแผนงานศึกษาความรู้พื้นฐานที่เกี่ยวกับ การกำเนิดดาวเคราะห์ การกำเนิดสิ่งมีชีวิต การทำงาน ของระบบสุริยะ และจุดกำเนิดของระบบจักรวาลและ องค์ประกอบ

ซุปเปอร์โนวา (supernova) ซึ่งเชื่อว่า เกิ ด ขึ้ น ในช่ ว งสุ ด ท้ า ยของอายุ ด าว เมื่ อ พลั ง งาน นิวเคลียร์อ่อนแรงลง ซึ่งหากดาวมีขนาดใหญ่จะทำให้ แกนกลางพั ง ทลายและจะมี ก ารปลดปล่ อ ยพลั ง งาน จำนวนมาก และในบางกรณี จ ะเป็ น ดาวนิ ว ตรอน ประเภท radio pulsar ซุปเปอร์โนวาที่มีชื่อเสียง คือ Tycho’s Supernova Remnant ซึ่งมีองค์ประกอบเป็น ก๊ า ซที่ มี อุ ณ หภู มิ สู ง มาก สำหรั บ ไฮเปอร์ โ นวา (Hypernovae) เชื่อว่าเกิดในช่วงแรกๆ จากการระเบิด ของดาวที่มีขนาดใหญ่มากๆ ซึ่งหมุนอย่างรวดเร็ว หรือ

เป็นการหลอมรวมของดาวในระบบสุริยะ ผลลัพธ์ที่สำคัญ อย่างหนึ่งคือการเกิดหลุมดำที่ปลดปล่อยพลังงานมหาศาล ซึ่งส่วนใหญ่คือรังสีแกมมา สำหรับคัวซาร์ (Quasi-Stellar Radio Source:Quasars) เชื่อว่ามีหลุมดำในทุกแหล่ง ซึ่งรับผิดชอบการปลดปล่อยมวลความเร็วสูง ค้นพบใน ช่วงทศวรรษที่ 1960 ซึ่งมีกำลังแผ่รังสีถึงล้านล้านเท่าของ ดวงอาทิตย์

พัลซาร์ (pulsar) ค้นพบใน ค.ศ. 1967 เป็น ดาวนิวตรอนที่หมุนเร็ว ซึ่งเราจะสามารถเห็นได้เมื่อลำแสง ส่องมาในทิศทางเดียวกับโลก เชื่อว่าพัลซาร์สามารถจะใช้ เป็ น นาฬิ ก าสำหรั บ การพิ สู จ น์ ท ฤษฎี สั ม พั น ธภาพของ Einstein ได้

เนบูลา (Nebula) เกิดจากการรวมตัวของ กลุ่มฝุ่นหมอกควันที่เสมือนเป็นดาวที่หมดอายุ ซึ่งเนบูลาที่ อยู่ ใ นระบบสุ ริ ย ะที่ มี ค วามสวยงาม อาทิ Abell39 NGC7009 IC418 NGC6751 และ NGC2346 เป็นต้น

ดาราศาสตร์มีส่วนช่วยในการพัฒนาด้านต่างๆ อาทิ จะช่วยกระตุ้นนักเรียนให้มีความสนใจวิทยาศาสตร์ มากขึ้นโดยเฉพาะทางด้านคณิตศาสตร์และวิทยาศาสตร์ ช่วยพัฒนางานวิจัยทางด้านคณิตศาสตร์จนถึงเทคโนโลยี นิวเคลียร์ การพัฒนาความร่วมมือระหว่างประเทศ รวม ทั้งการพัฒนางาน ที่สำคัญคือการท่องเที่ยว

ผู้ที่สนใจ สามารถหาข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับ “International Year of Astronomy 2009” ได้ที่ เว็ปไซต์ http://www.astronomy2009.org

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

17

เรื่องเล่าจากเยาวชนฉบับนี้เราได้รับภาพถ่าย พร้อมคำบรรยายความหมาย และ จุดประสงค์ แรงบันดาลใจในการเขียนภาพขึ้นมา จาก นายบรรยา บิลอะหลี นักเรียน ชั้นมัธยมศึกษา ปีที่ 5 โรงเรียนส่งเสริมวิทยามูลนิธิ ตำบลคูเต่า อำเภอหาดใหญ่ จังหวัดสงขลา ซึ่งเป็นเยาวชนคนรุ่นใหม่ที่สนใจด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและ

สิ่งแวดล้อม และได้ร่วมกิจกรรมด้านการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมกับ สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 อยู่เสมอ ภาพได้สะท้อนความรู้สึกนึกคิดของเยาวชนต่อ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมของชาติและของโลก แล้วผู้ใหญ่อย่างเราล่ะ จะไม่คิด ทำอะไรเพื่อเขาบ้างหรือ

ชื่อผลงาน ปลูกชีวิต

โดย นายบรรยา บิลอ ะหลี มัธยมศึกษาปีที่ วิทยามูลนิธิ 5 โรงเรียนส่งเสริม ป่าชายเลนซึ่งเป็นแหล่งอ นุบาลสัตว์ ดังนั้นเราต้อ ความสมบูรณ์อยู่ตลอดเว ล า น ับวันพื้นที่แห่งความอุดมส งปกป้องรักษาให้คง ดูได้ยาก พื้นที่ส่วนใหญ มบูรณ์ดั่งผลงาน แวดล้อม โดยมีต้นตอขอ่ถูกปกคลุมด้วยมลพิษ และความเสื่อมโทรมของสจะหา งปัญหาม ภาพ ดังนั้นผลงานชิ้นนี้สะท้อ าจากมนุษย์ และส่งผลกระทบสู่มนุษย์ นให้เห็นว่า ถ้าหากเราช เหมือนกับเราช่วยปลูกชีว ิ ต ให ้ ก ั บ โลกของเรา ภัยร้ายก็จะไ ่วยกันปลูกป่า ก็ โลกของเรา ครับ ม่เกิดขึ้นกับชีวิตและ จากผลงานชิ้นน ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อ ี้ผมคงหวังว่า เยาวชนที่มีจิตสำนึก รู้รักในคุณค สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคม เกิดความคิดที่จะหันมาให้ความร่วมมือ ก ่าของ เยาวชนพยายามจะบอกเล ที่ 16 และใช้ช่องทางในการประชาสัมพันธ์สิ่งดับทาง โดยผ่านสื่อ วารสารเม็ด ่าถ่ายทอดประสบการณ์ดีๆ ให้บุคคลภายนอกไดีๆ ที่ ทรายในฉบับต่อๆ ไป ้รับรู้

บรรยา บิลอะหลี

โทร 086-2951031

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

18

เครื่องปรับอากาศกินไฟมากที่สุด

ปัจจุบันภาพรวมของการใช้พลังงาน ไฟฟ้าในประเทศไทย แบ่งเป็น 3 ส่วนคือ ร้อยละ 40 อยู่ในภาคอุตสาหกรรม ร้อยละ 35 อยู่ในภาคธุรกิจ และอีกร้อยละ 25 อยู่ใน ภาคที่ อ ยู่ อ าศั ย ซึ่ ง ตั ว เลขค่ า ใช้ จ่ า ยด้ า น พลังงานไฟฟ้ากว่าร้อยละ 50 ของพลังงานที่ สูญเสียไปนั้นมาจากเครื่องปรับอากาศ เราคงไม่ปฏิเสธความสะดวกสบายที่ ได้รับจากเครื่องปรับอากาศ เพราะปัจจุบัน อาคารเกื อ บทุ ก แห่ ง ออกแบบให้ ต้ อ งพึ่ ง พา เครื่ อ งปรั บ อากาศเป็ น หลั ก รวมทั้ ง ภาคที่ อ ยู่ อาศัย เครื่องปรับอากาศจึงเป็นอุปกรณ์ที่กิน ไฟมากที่สุดในบรรดาเครื่องใช้ไฟฟ้าทั้งหมด

ความต้องการใช้เครื่องปรับอากาศภายในประเทศเพิ่มขึ้นประมาณ ปีละ 400,000 เครื่อง ถ้าเฉลี่ยความต้องการไฟฟ้าที่เครื่องปรับอากาศ ภายในประเทศเพิ่มขึ้นประมาณ 1,500 วัตต์ต่อเครื่อง หากทุกเครื่องเปิดใช้ พร้อมกันในช่วงที่มีความต้องการใช้ไฟฟ้าสูงสุดของระบบเพื่อสนองความ ต้องการของเครื่องปรับอากาศอย่างเดียว การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศ ไทย จะต้องสร้างโรงไฟฟ้าเพิ่มขึ้นเฉพาะกรณีนี้ถึงปีละ 600 เมกะวัตต์ หรือเทียบได้กับโรงไฟฟ้าแม่เมาะขนาด 300 เมกะวัตต์ 2 โรง เครื่องปรับอากาศจึงเป็นอุปกรณ์ไฟฟ้าที่ใช้ไฟฟ้ามากที่สุดในบ้าน นอกจากจะหาซื้อมาในราคาแพงแล้ว การใช้เครื่องปรับอากาศยังเพิ่มค่าใช้ จ่ายสำหรับค่าไฟขึ้นมาอีกด้วย การใช้เครื่องปรับอากาศที่มีคุณภาพไม่ดียัง เป็นการเพิ่มค่าใช้จ่ายโดยไม่จำเป็น สิ่งสำคัญคือ ควรเลือกใช้เครื่องปรับ อากาศที่มีประสิทธิภาพสูงและมีขนาดที่เหมาะสมกับห้อง และควรตั้ง อุณหภูมิให้สูงที่สุดเท่าที่จะทำได้ เพราะทุกองศาของอุณหภูมิที่เพิ่มขึ้นนั้น หมายถึงการประหยัดค่าใช้จ่ายลงได้ 3-5 เปอร์เซ็นต์ ซึ่งอุณหภูมิที่เหมาะ สมควรอยู่ที่ 25-26 องศาเซลเซียส และใช้พัดลมช่วยในการถ่ายเทอากาศ ให้รู้สึกสบายขึ้น ก็จะช่วยประหยัดค่าไฟจากการใช้เครื่องปรับอากาศได้มาก เลยทีเดียว

ข้อดีและข้อเสียของการใช้เครื่องปรับอากาศ เครื่องปรับอากาศมีประสิทธิภาพสูงในการลดอุณหภูมิอากาศและ ช่ ว ยลดความชื้ น ได้ ด้ ว ย เครื่ อ งปรั บ อากาศในปั จ จุ บั น มี ร าคาถู ก ลง ประสิทธิภาพสูงขึ้น ซึ่งเครื่องปรับอากาศรุ่นใหม่ๆจะช่วยฟอกอากาศหรือ ขจัดไรฝุ่นไปในตัว แต่เครื่องปรับอากาศก็ยังเป็นระบบทำความเย็นซึ่งราคา แพงที่สุดทั้งตอนซื้อและตอนใช้ ค่าใช้งานต่อชั่วโมงสำหรับเครื่องขนาดกลาง สูงกว่าพัดลมเพดานถึง 30 เท่า ซ้ำยังประหยัดพลังงานน้อยที่สุดด้วย เชื่อ กันว่าการใช้เครื่องปรับอากาศกันมากเกินไปในช่วงอากาศร้อน ๆ เป็น สาเหตุหลักประการหนึ่งของปัญหาการใช้ไฟฟ้าสูงเกินกำลังส่งจนไฟดับ กะทันหัน และความที่มันกินไฟมากก็เป็นส่วนสำคัญซึ่งทำให้บ้านเรือนปล่อย แก๊สเรือนกระจกสู่บรรยากาศ

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

19

ที่นี่...มีรางวัล

สวัสดี สมาชิกวาสาร “เม็ดทราย” ทีน่ .ี่ .มรี างวัล ทุกท่าน ร่วมแรงร่วมใจปรับ เปลีย่ นพฤติกรรม ลด/คัดแยกขยะ ลดการใช้ถงุ พลาสติก ช่วยกันรีไซเคิลขยะ และปลูก ต้นไม้ เพือ่ ลดโลกร้อน เทีย่ วสงกรานต์แล้วอย่าลืมร่วมสนุกโดยตอบคำถาม ”การจัดการ ขยะชุมชน โดยชุมชน เพือ่ ชุมชน ทีน่ ำไปสูก่ ารจัดการขยะฐานศูนย์ ของเทศบาลตำบล ปริก อำเภอสะเดา จังหวัดสงขลา” ส่งคำตอบมายังกองบรรณาธิการ ภายใน วันที่ 15 พฤษภาคม 2552 มีรางวัล สำหรับผูโ้ ชคดี จำนวน 5 รางวัล

คำถามประจำเดือน มกราคม - มีนาคม 2552 คำถาม : รูปแบบการจัดการขยะ ของเทศบาลตำบลปริก โดยนำกิจกรรมธนาคารขยะ ชุมชน เริม่ ดำเนินการในปี พ.ศ. ใด

ก. พ.ศ. 2542 ข. พ.ศ. 2543

ค. พ.ศ. 2544 ง. พ.ศ. 2547

กติกา : วิธีการส่งคำตอบ แจ้งชื่อที่อยู่ของผู้ตอบคำถามที่ชัดเจน และ ส่งคำตอบได้ 2 ทาง คือ 1.เขียนคำตอบลงในไปรษณียบัตร

ส่งไปยัง : กองบรรณาธิการวารสาร “เม็ดทราย” สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 ถนนกาญจนวนิช ตำบลเขารูปช้าง อำเภอเมือง จังหวัดสงขลา 90000

โดย : 1 ท่าน ส่งไปรษณียบัตรร่วมสนุกได้เพียง 1 ฉบับเท่านั้น 2. ส่งคำตอบทาง Email ที่ envreo16@hotmail.com

คำถามประจำเดือนตุลาคม-ธันวาคม 2551 ในการติดตามตรวจสอบคุณภาพน้ำ ปี 2550 ในพืน้ ทีล่ มุ่ น้ำทะเลสาบสงขลา อยูใ่ น เกณฑ์ระดับพอใช้ จำนวนร้อยละ เท่าไร คำเฉลย : ค. ร้อยละ 27

จากผู้ตอบคำถามทางไปรษณียบัตรและอีเมล์ สำหรับผู้โชคดี จำนวน 5 ท่านได้รับรางวัลหมวกกันแดด เสื้อยืด ดังนี้

ชื่อ-นามสกุล จังหวัด 1.เด็กหญิงกาญจนา อุลมัย นราธิวาส หมวกกันแดด 2.คุณรูดี เจ๊ะโต ปัตตานี หมวกกันแดด 3.คุณปรีชา สำแดง ยะลา เสื้อยืด 4.คุณพุทธิพร ชูภักดี พัทลุง เสื้อยืด 5.คุณอุทิตย์ ฟุ้งเกียรติไพบูลย์ สงขลา เสื้อยืด

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 16 สำนักงานปลัดกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

วั น สงกรานต์ เ ป็ น ราชพิ ธี ที่ มี ม าตั้ ง แต่ ส มั ย กรุ ง สุ โ ขทั ย เป็ น ราชพิ ธี

ในเดือนห้า ปรากฎในหนังสือนางนพมาศ เดิมเป็นประเพณีของอินเดียฝ่ายใต้ ซึ่งพระสงฆ์ไทยได้นำพิธีมาจากลังกา และเข้ามาเป็นพระราชประเพณี และ ประเพณีของไทย เพื่อส่งท้ายปีเก่าต้อนรับปีใหม่แบบโบราณ ตามประเพณี โบราณไทยเราเคยถือเอาวันแรม ๑ ค่ำ เดือนอ้ายเป็นวันขึ้นปีใหม่ ซึ่งสอดคล้อง กับคติ แห่งพุทธศาสนา ที่ถือฤดูเหมันต์เป็นการเริ่มต้นปี ต่อมาจารีตนี้ได้ เปลี่ยนแปลงไปตามคติพราหมณ์ โดยใช้วันขึ้น ๑ ค่ำ เดือน ๕ เป็นวันขึ้นปีใหม่ ครั้นเมื่อเราเริ่มปีใหม่ตามเกณฑ์จุลศักราช ปีใหม่ก็ตกราววันที่ ๑๓ เมษายน เป็นประเพณีวันสงกรานต์ วันสงกรานต์มีทั้งหมด ๓ วันด้วยกัน ได้แก่ วันที่ ๑๓ เมษายน

วันมหาสงกรานต์ หรือวันส่งท้ายปีเก่า หมายถึง ก้าว หรือย่างขึ้นครั้งใหญ่ คือ สงกรานต์ปี การที่พระอาทิตย์โคจรเข้าสู่ราศีเมษ เป็นวันทำความสะอาดใหญ่ ชำระล้างร่างกาย และจิตใจให้ใสสะอาด เริ่มมีการเล่นสาดน้ำเป็นวันแรก วันที่ ๑๔ วันกลาง หรือวันเนา หมายถึง อยู่คือวันที่ถัดมาจาก

วันมหาสงกรานต์ ๑ วัน การที่พระอาทิตย์เข้ามาอยู่ในราศีเมษเรียบร้อยแล้ว เป็นวันที่มักมีการจัดกิจกรรมการละเล่นพื้นบ้านมากมายเช่น ขนทรายเข้าวัด ก่อพระเจดีย์ทราย ขบวนแห่ประเพณีสงกรานต์ การแสดงทางวัฒนธรรมและ มหรสพอื่นๆ ... การเล่นสาดน้ำตามประเพณีไทยมักเล่นกันวันนี้มากเป็นพิเศษ และวันที่ ๑๕ เมษายน เป็นวันเถลิงศก หมายถึง วันขึ้นศกใหม่ เป็น วันทำบุญตักบาตรต้อนรับปีใหม่ ปล่อยนกปล่อยปลา อุทิศส่วนกุศลแก่บรรพบุรุษ ที่ล่วงลับไปแล้ว มีการรดน้ำดำหัวผู้หลักผู้ใหญ่ ผู้เฒ่าผู้แก่ ผู้ที่เคารพนับถือ เพื่อเป็นการขอขมาลาโทษและขอพรปีใหม่เพื่อเป็นสิริมงคลต่อชีวิต ตลอดจน

จัดให้มีการสรงน้ำพระสงฆ์ พระพุทธรูป สิ่งศักดิ์สำคัญคู่บ้านคู่เมืองอีกด้วย