HAINDAVAM !హైందవం !!!!

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

ÃÇ·ÏO^Œq ^•i K«∂ѨÙ`«∞#fl náêÅ∞

H ¿ãHõ~°}

=∞#fl= bÖÏ=u „Ѩ™ê^£ ѨÙÅ¡_çQÆ∞O@, =\˜ìK≥~°∞‰õÄ~°∞ (=∞O), QÆ∞O@∂~°∞ 93930 44127, 94936 66558

q+¨μ‚=¸iÎ Ü≥ÚHõ¯ J=`å~°=ÚÅ∞ Zxfl – ^Œâß=`å~°=ÚÅ∞ (10)

1

1

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1^•i K«∂ѨÙ`«∞#fl náêÅ∞

H =ÚO^Œ∞=∂@

2

1

=Ú„^Œ} :

HõeÜ«ÚQÍaú 5120, N qà◊O| <å=∞ ã¨O=`«û~° (2019) ^ŒÜ«∞KÕã≤ D ѨÙã¨ÎHÍxfl ZO`ÀH˘O`« =¸ÅºO K≥e¡Oz fã¨∞HÀO_ç. `«^•fi~å D ã¨=∂Kå~°O =∞iH˘O^ŒiH˜ JO^Œ*Ëã≤# "å~°=Ù`å~°∞.

¿ãHõ~°} :

=∞#fl= bÖÏ=u „Ѩ™ê^£ ѨÙÅ¡_çQÆ∞O@, =\˜ìK≥~°∞‰õÄ~°∞ (=∞O), QÆ∞O@∂~°∞ 9393 044 127, 9493 666 558

„ѨK«∞~°}, =Ú„^Œ} :

N ã¨`«º PѶπÃã\ò "≥OHõ„\Ï=∂ käèÜÕ∞@~ü, `å_ÕѨe¡QÆ∂_≥O – 2

á¶È<£ : 08818–223360 QÆ=∞xHõ : „Ѩã¨∞Î`«O "å_»∞HõÖ’ =Ù#fl ã¨O=`«û~åÅ#∞ ™ê=∂#º â◊HõOQÍ „"åÜ«∞_»O [iyOk.

JHõΔ~åÅ ‰õÄ~°∞Ê âıëê~°`«flO ™ê~ڄѨÉèí Lëê~å}˜

JO^èŒ∞_≥·#ѨÊ\˜H˜ NHõ$+¨‚ ÉèíQÆ"å#∞ÃÑ· ÉèíH˜Î w`åÅ∞áê_ç „Ñ¨ã¨#flO KÕã¨∞H˘x ^Œi≈OK«∞‰õΩ#flk Z=~°∞-ã¨∂~°^•ã¨∞

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

q+¨Ü«∞ ã¨∂zHõ

=O^Õ=∂`«~°O QÀâßÅ ÅHõΔºO q^•º~°∞úÅ ÅHõΔºO ^蕺# â’¡HÍÅ∞ ǨÏ#∞=∂<£ Kåb™ê, eOQÍ+¨ìHõO ã¨∂~°º #=∞™ê¯~åÅ∞ P^Œ~°≈ ÉÏÅ∞x ÅHõΔ}ÏÅ∞

5 6 7 8 9 10 12

ѨÙ~å} ѨÙ~°∞+¨μÅ∞ N~å=Ú_»∞ N Hõ$+¨μ‚_»∞ PO[<ÕÜ«∞ ™êfiq∞ =∞ǨÏi¬ "åb‡H˜ ÉèíQÆ"å<£ "Õ^Œ"åºã¨∞_»∞ Pk â◊OHõ~åKå~°º

™êfi`«O„`« ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞_»∞

13 14 15 16 18 20

H

ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ JÅ∂¡i ã‘`å~å=∞~åA <Õ`år ã¨∞ÉèÏ+π K«O„^ŒÉ’ãπ ã¨∞„|Ǩχ}º ÉèÏ~°u ã¨~åú~ü =Å¡ÉÏÜü∞ Ѩ>ËÖò |OH˜O K«O„^Œ K«@s˚ ÖÏÖò |Ǩï^Œ~ü âߢã≤Î q<åÜ«∞Hõ ^•"≥∂^Œ~° ™ê=~°¯~ü [Ü«∞„ѨHÍ+π <å~åÜ«∞} ÖÏÖÏ Å[Ѩu~åÜü∞ =∞^Œ<£ "≥∂ǨÏ<£ =∂Å=º =∞^Œ<£ ÖÏÖò _ôO„QÍ K«O„^ŒâıY~° P*Ï^£ ÉÏÖÏ ™êÃÇÏÉò UH±<å^è£ ~å#_Õ

âߢã¨Î"Õ`«ÎÅ∞ ™êfiq∞ q"ÕHÍ#O^Œ 22 Kå}‰õΩº_»∞ 24 qâ◊fiHõ~°‡ Éèíw~°^èŒ∞_»∞ 25 Éèí~°^•fi[ =∞ǨÏi_®Hõìs˚ 26 ^Œnèz =∞ǨÏiN QÆ∞~°∂r 28 P~°ºÉèí@∞ì =∞Ǩ~å}Ï „Ѩ`åÑπ 30 â◊√„â◊√`«∞_»∞ QÆ∞~°∞ QÀqO^£ ã≤OQ∑ 32 K«~°‰õΩ_»∞ ǨÏiǨÏ~° ~åÜ«∞Å∞ – |∞Hõ¯~åÜ«∞Å∞ 32 PKå~°º <åQÍ~°∞˚# q„Hõ=∂k`«∞º_»∞ 33 "≥∂HõΔQÆ∞O_»O qâıfiâ◊fi~°Ü«∞º q^•º~°}º™êfiq∞ 33 [QÆn+π K«O„^ŒÉ’ãπ ã¨=∞~°ú ~å=∞^•ã¨∞ 34 Ǩϟq∞ [ǨÏOw~ü ÉÏÉÏ Kè«„`«Ñ¨u t"år 36 ã≤.q.~å=∞<£ N Hõ$+¨‚^Õ=~åÜ«ÚÅ∞ 37 ã¨∞h`å qeÜ«∞"£∞û `åOuÜ«∂ `À¿Ñ 38 Nx"å㨠~å=∂#∞[ ÉÏÅ QÆOQÍ^èŒ~° uÅH± 40 q„Hõ"£∞ ™ê~åÉÏ~Ú ™êfiq∞ ~å=∞f~°ú 42 _®II Z.Ñ≤.*ˇ. J|∞úÖò HõÖÏO Ü≥∂y J~°qO^Œ 43 Hõ~°‡#∞ „áê^è•#ºq∞zÛ QÆOQÆ#∞ `«# ‰õΩ\©~åxH˜ Ñ≤ez# Láê㨉õΩ_»∞-ã¨O`ü ~°q^•ãπ

3

1 44 46 48 49 50 51 51 52 53 53 54 55 56 57 58 59 59 60 61 62 63 64 65 66 68 70 71 72 74 75

C

1

H

ÃÇ·ÏO^Œq q+¨Ü«∞ ã¨∂zHõ

™ê=∂lHõ ã¨O㨯~°ÎÅ∞

|∞^Œ∞ú_»∞ Ü≥∂y"Õ=∞# N~å=∂#∞A_»∞ |ã¨"Õâ◊fi~°∞_»∞ QÆ∞~°∞<å#H± ѨÖÏfl\˜ „|Ǩχ<åÜ«Ú_»∞ ^ŒÜ«∂#O^Œ ã¨~°ã¨fiu Hõ#Hõ^•ã¨∞ ÉèíHõÎ Hõ#flÑ¨Ê ã¨O`ü ~°q^•ãπ g~°„|¿ÇχO„^Œ ™êfiq∞ N ~å=∞Hõ$+¨‚ Ѩ~°=∞ǨÏO㨠<å~åÜ«∞} QÆ∞~°∞ N `åà◊§áêHõ J#fl=∂Kå~°º =∞ÅÜ«∂à◊ ™êfiq∞ QÆ}Ѩu=Úx *’ºuÉÏ Ñ¶¨ÓÖË QÆ∞„~°O *Ï+¨μ"å ÉÏÉÏ ™êÃÇÏÉò JOÉË^茯~ü ÉèÏQƺÔ~_ç¤ =~°‡ "Õ=ÚÅ ‰õÄ~°‡Ü«∞º

=∂`«$=¸~°∞ÎÅ∞

77 77 78 79 80 81 82 84 84 85 86 87 88 89 90 91 92 92 93 94 95

N =∂`« ~°≠Ïhû ÅH©;ÉÏ~Ú âß~°^• =∂`« JxɡÃãO\ò =∞øã‘l ™È^Œi x"Õk`« ˆHÅ_ç K≥#fl=∞‡ =∂`« x~°‡ÖÏ^Õq =~°ÅHõΔ‡=∞‡

ÉÏÅ Éèí‰õΩÎÅ∞

=∂~°¯O_ÕÜ«Ú_»∞ Éèí~°`«∞_»∞ „ѨǨ¡^Œ∞_»∞ „âß=} ‰õΩ=∂~°∞_»∞ J~°∞˚#∞_»∞ #zˆH`«∞_»∞ Ѷ¨`Õã≤OQ∑ *Á~å=~ü ã≤OQ∑

4

1 105 106 107 108 109 110 112 113 114

83 73 90 115 117 118 120

W`«~° q+¨Ü«∞=ÚÅ∞

=ÚQÆ∞æÅ∞ 15 =∂`«$Éèí∂q∞x `«e¡^ŒO„_»∞Å#∞ =∞~°=^Œ∞Ì 17 P~ü.Zãπ.Zãπ. „áê~°ú# 19 P~ü.Zãπ.Zãπ. ѨiK«Ü«∞O 27 ã¨~ü ã¨OѶ¨∞KåʼnõΩÅ∞ 29 q"ÕHÍ#O^Œ ã¨∂‰õΩÎÅ∞ 31,35 JYO_» ÉèÏ~°`ü 39 Ö’Hõ *Ï˝#O 39,41,45,47 ã¨∂‰õΩÎÅ∞ 58 q*Ï˝# „ѨѨOK«OÖ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ áê„`« 67,69 QÀ=∂`« 76 ã¨OѶ¨∞@<å ã¨∂HõÎO 86 É’@∞ì ZO^Œ∞‰õΩ ÃÑ@∞ìHÀ"åe 94 náê~å^èŒ# 95 `«∞Å㑠ѨÓ[ 96

ã¨u J#ã¨∂Ü«∞ 96 J~°∞O^èŒu =∂`« 97 ^ŒÜ«∂=∂`« 97 ã‘`« =∂`« 98 ã¨u ™êq„u 99 „^ÒѨk 100 ~å}˜ ~°∞„^Œ=∞^Õq 101 g∞~åÉÏ~Ú 102 â◊|i =∂`« 103 „Ѩâ◊flÅ∞ – ["å|∞Å∞ „Ѩu ¿ÑlÖ’ „H˜O^Œ =~°∞㨠g~°=∂`« llÜ«∂ ÉÏ~Ú 104 N Hõ$+¨‚ ÉèíH˜ÎÖ’ b#"≥∞ÿ qëêxfl „`åy „|uH˜# Éèí‰õΩÎ~åÅ∞-g∞~åÉÏ~Ú

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq =O^Õ=∂`«~°O

=O^Õ=∂`«~°O ã¨∞*ÖÏO, ã¨∞Ѷ¨ÖÏO, =∞ÅÜ«∞[ j`«ÖÏO ã¨ã¨ºâߺ=∞ÖÏO =∂`«~°O II=O^ÕII â◊√„Éèí*’º`åûflO ѨÙÅH˜`« Ü«∂q∞hO Ѷ¨ÙÅ¡‰õΩ ã¨∞q∞`« „^Œ∞=∞^Œà◊ â’aèhO ã¨∞Ǩã≤hO, ã¨∞=∞^èŒ∞~° ÉèÏ+≤}©O ã¨∞Y^•O, =~°^•O =∂`«~°O II=O^ÕII HÀ\˜HÀ\˜ HõO~î° HõÅHõÅ x<å^Œ Hõ~åÖË HÀ\˜HÀ\˜ Éèí∞*ˇ·~°÷$`« Y~° Hõ~°"åÖË J|ÖÏ ˆH<À =∂ U`À |ÖË |Ǩï|Å ^è•~°}©O #=∂q∞ `åi}©O iѨÙ^ŒÅ "åi}©O =∂`«~°O II=O^ÕII `«∞q∞ q^•º `«∞q∞ ^èŒ~°‡-`«∞q∞ ǨÏ$k `«∞q∞ =∞~°‡ `«fiO Ç≤Ï „áê}Ïó â◊sˆ~ ÉÏǨï`Õ `«∞q∞ =∂â◊H˜Î-ǨÏ$^ŒÜÕ∞ `«∞q∞ =∂ÉèíH˜Î `À=∂~°~Ú „Ѩu=∂QÆ_ç =∞Okˆ~ =∞Okˆ~ II=O^ÕII

H =O^Õ=∂`«~°O w`å~°÷O

5

1

F =∂`«$^Õg! hH˜^Õ =O^Œ#O, #∞=Ùfi ã¨∞[Å=Ù, ã¨∞Ѷ¨Å=Ù, =∞ÅÜ«∞[ j`«Å=Ù, ã¨ã¨ºâߺ=∞Å QÍ„`«=Ù, h ~å„`«∞Å∞ "≥<≥flÅ ™êfi^Œ∞ HÍOu =∞Ü«∂Å∞ WHõ ¯ _ç Éè í ∂ =ÚÅ∞ Ѩ Ù +≤ Ê Oz# =$Hõ Δ â ’aè ` åÅ∞, =∞$^Œ∞=∞^èŒ∞~° =∞O^Œã≤‡`« "åH± Éèí∂+¨}ÏÅ∞, F J=∂‡! #∞=Ùfi =~°„Ѩ^•~Úxq, Jjó „Ѩ^•~Úxq, HÀ\Ï#∞ HÀ@¡ h Ѩل`«∞Å∞ Ü«Ú^ŒÌ<å^Œ q~ål`«∞Å∞ HÀ\Ï#∞ HÀ@¡ KÕ`∞« Å∞ ZuÎ# Hõ~"° åÖÏŠѨ^∞Œ #∞ h =~°Ûã¨∞û, Z=~°=∂‡ x#∞fl J|Å J#flk?

Jq∞`« â◊H˜Î âße"≥·# =∂ ~°HõΔH˜q #∞"Õfi! â◊„`«∞ ¿ã#Å#∞ `«iq∞ H˘>Ëì J=∞‡=Ù #∞"Õfi, h H˜^Õ =O^Œ#O! F =∂`«$^Õg! #∞=Ùfi *Ï˝# QÍ„uq, ^èŒ~°‡ <Õ„uq! #∞"Õfi =∂ ǨÏ$^ŒÜ«∂xq, =∂ P`«‡q, #∞"Õfi =∂ r=# ã¨~°fi™êfixq! #∞"Õfi =∂ Éèí∞[|Å â◊H˜Îq h"Õ =∂ ǨÏ$^ŒÜ«∞OÖ’x ÉèíH˜Îq h D k=º ~°∂áê<Õfl „Ѩu PÅÜ«∞OÖ’ „Ѩu+≤ª™êÎO! `«fiO Ç≤Ï ^Œ∞~åæ ^Œâ◊ „ѨǨÏ~°} ^è•~°}© ^ŒâßÜ«Ú^è•Å∞ ^èŒiOz# ^Œ∞~°æ=Ù #∞"Õfi.

Hõ=∞Å ^Œà◊ "åã≤`«"≥·# ÅH˜Δ ‡q #∞"Õfi.

Hõ=∞ÖÏ Hõ=∞Ö^Œà◊ qǨih "å}© q^•º^•~Úh ã¨HõÅ q^•º„Ѩ^•~Úx, ã¨~°ã¨fiuq #∞"Õfi, #=∂q∞ `åfiO #=∂q∞ Hõ=∞ÖÏO J=∂‡ hH˜^Õ =O^Œ#O! J=∞ÖÏO, J`«∞ÖÏO J=∂‡! #∞=Ùfi Hõ=∞Å=Ù!, J=∞Å=Ù!, J`«∞Å=Ù!, ã¨∞[ÖÏO, ã¨∞Ѷ¨ÖÏO =∂`«~°O II=O^ÕII ã¨∞[Å=Ù, ã¨∞Ѷ¨Å=Ù!, hH˜^Õ! =O^Œ#O!

âߺ=∞ÖÏO ã¨~°àÏO ã¨∞ã≤‡`åO Éèí∂+≤`åO ^èŒ~°}©O Éèí~°}©O =∂`«~°O II=O^ÕII

1.

2.

3.

4.

âߺ=∞Å =~°‚=Ù, ã¨∞t‡`« Éèí∂+¨=Ù, PÉèí~°} Éèí∂+≤`«=Ù, ã¨=∞$^Œú ã¨OѨ„`«Ê^•`«=Ù #∞"Õfi! hH˜^Õ =O^Œ#O!

1882= ã¨OIIÖ’ |OH˜OK«O„^Œ K«@s˚ ~°zOz# 'P#O^Œ =∞~î°O— #=ÅÖ’x w`«"Õ∞ D '=O^Õ=∂`«~°O—.

1905= ã¨OIIÖ’ ɡOQÍÖò qÉè[í #‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ÅHõÖΔ Ïk=∞Ok Ü«Ú=‰õΩʼnõΩ „¿Ñ~°}xzÛ# =∞O„`«O. Ü«∂=`«∞Î*ÏuÖ’ 'ã¨fi^Õj— ÉèÏ=##∞ ÃÑOá⁄OkOz# J=∞$`« w`«O. =O^Õ=∂`«~åxfl =ÚHõ¯Å∞ KÕã≤# HÍ~°}OQÍ „Ѩ[ÅÖ’ L^Œº=∞ ã¨∂Êùi÷ #tOz 1947 Ö’ ^Õâ◊ qÉèí[# [~°∞QÆ∞K«∞<åfl *Ïu xsfi~°º"≥∞ÿ K«∂ã¨∂Î LO_çáÈ~ÚOk.

W™ê¡O =∞`«OÖ’H˜ =∂~°#O^Œ∞‰õΩ `«#Hõà◊§ =ÚO^Œ∞ Hõ#fl H˘_»∞‰õΩ Ç¨Ï`«º#∞ K«∂_»=Åã≤ =zÛ# g~°∞x ¿Ñ~°∞ - |O^• ã≤OQ∑ ɡ·~åy

C

1

H

ÃÇ·ÏO^Œq

q^•º~°∞úÅ ÅHõΔºO

<Õ\ ˜ Ü«Ú=`«~°O Ç≤ÏO^Œ∞`«fix+¨ª ^Õâ◊ÉèíH˜Î`À `å^•`«‡º"≥∞ÿ âßs~°Hõ, =∂#ã≤Hõ, É∫kúHõ, P^蕺u‡Hõ qHÍ™êxfl ã¨OѨÓ~°‚OQÍ á⁄O^•e. rq`«OÖ’ D<å_»∞ Z^Œ ∞ ~“`« ∞ #fl 㨠" åà◊ § xflO\˜ h 㨠= ∞~° ÷ = O`« O QÍ Z^Œ∞~À¯QÆÅQÍe. „QÍ=∂ÅÖ’, J_»=ÙÅÖ’, H˘O_»ÅÖ’, ѨÓiáêHõÖ’¡ x=ã≤ã∞¨ #Î fl n#∞Å∞, ^Œ∞ód`«∞Å∞, x~°∞¿Ñ^ŒÅ∞ J~Ú# =∞# |O^èŒ∞=ÙÅ#∞ P^Œ∞HÀ"åe. ã¨=∂[OÖ’ KÀ@∞KÕã∞¨ ‰õΩ#fl ^Œ∞~åKå~åÅ#∞, Ñ‘_Å» #∞, J<åºÜ«∂Å#∞ `˘ÅyOKåe. `« ^ •fi~å 㨠= ∞~° ã ¨ ` « Ѩ Ó ~° fi Hõ " ≥ ∞ ÿ # ã¨∞ã¨OѨ#fl"≥∞ÿ#, ã¨∞ã¨O㨯 $`«"≥∞ÿ# *ÏfÜ«∞ r=<åxfl xi‡OKÕO^Œ∞‰õΩ JOH˜`«O HÍ"åe.

Ü≥∂y J~°qO^Œ∞_»∞ WÖÏ J<åfl~°∞.

=∞# z<åfl~°∞Å =∞#ã¨∞ûÅ#∞ ^Õâ◊ÉèíH˜Î`À Ѩã≤`«#O #∞O_Õ =ÚOK≥`åÎe. „Ѩu =∞Å∞ѨÙÖ’#∞ "åiH˜ ^•xx JOkã¨∂<Î Õ LO_®e. D „ѨÜ∞« `«flO =∞#O KÕÜ∞« Hõ áÈ~Ú#>ˇÿ¡`Õ ÉèÏ~°`« *Ïux xi‡OK«∞HÀ"åÅ#fl =∞# ã¨OHõÖÏÊ<Õfl ѨÓiÎQÍ q~°q∞OK«∞ H˘#fl@¡=Ù`«∞Ok. ZO^Œ∞HõO>Ë WÖÏO\˜ tHõ}Δ x=fiÖËx Ѩiã≤`÷ ∞« Ö’¡ *ÏfÜ«∞ "å^Œ=Ú, ^Õâ◊ÉèíH˜,ΠѨÙ#~°∞r˚=#=Ú =\˜ì Hõ|∞~°∞¡QÍ<Õ TǨÏÅ∞QÍ<Õ LO_çáÈ`å~Ú. PK«~°} ™ê^茺=∞ÜÕ∞º "åã¨Î"åÅ∞QÍ LO_»=Ù.

™êfiq∞ ~å=∞f~°÷ WÖÏ J<åfl~°∞

<Õ<Õ ÉèÏ~°`åxfl <å^ÕǨÏ"Õ∞ Éèí~°`« Éèí∂q∞ Hõ<åº ‰õΩ=∂i <å áê^Œ Ñ‘~î°O, Ç≤Ï=∂ÅÜ«∞O <å t~°=Ú <å [\ÏE@O #∞O_ç QÆOQÆ `«Å#∞O_ç „|Ǩχ Ѩل`«, ã≤O^è∞Œ #^Œ∞Å∞ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∞<Î åfl~Ú. qO^蕺K«Å"Õ∞ <å =_®¤}=Ú.

HÀ~°=∞O_»ÅO <å ‰õΩ_ç áê^ŒO, =∞ÅÉÏ~°∞ <å Z_»=∞áê^ŒO. <å qâßÅ ÉÏǨ ï =ÙÅ#∞ ÉÏ~å¡ K åz =∂#"åox PeOQÆ#O KÕã¨∞‰õΩO@∞<åfl#∞. <Õ#∞ #_çK@ Õ Ñ¨C_»∞, =∂\Ï¡_@ Õ Ñ¨C_»∞, âßfiã≤OKÕ@ѨC_»∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊"Õ∞ P Ѩxx KÕã¨∞Î#fl@∞¡ ÉèÏq™êÎ#∞.

D JYO_» Éè Ï ~° ` « " Õ ∞ <Õ # ∞ J<Õ Éè Ï =# =∞#O á⁄O^ŒQÆÅQÍe. <Õ<Õ ÉèÏ~°`åxfl, <Õ<Õ â◊OHõ~°∞}˜,‚ <Õ<Õ t=Ù}˜‚ W^Õ ^Õâ◊ÉèíH˜Î Ü≥ÚHõ¯ J#∞Éèí∂u <Õ_»∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅO^ŒiH˜ J=â◊º"≥∞ÿ Ü«Ú#flk. JѨC_»∞ =∂„`«"∞Õ ÉèÏ~°`å=x ѨÙ#Ô~· fiÉè=í ã≤u÷ H˜ KÕ~°∞HÀQÆÅ^Œ∞. ã¨~°fi~°HõΔ}, ã¨∞ã¨OѨ#flO HÍQÆÅ^Œ∞.

^Œ∞~°¡ÉèíO ÉèÏ~°`Õ [#‡ =∂#∞+¨O `«„`« ^Œ∞~°¡ÉèíO

ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ [#‡ JO^Œ∞<å =∂#=[#‡ q∞H˜¯e J~°∞^Œ∞.

=∞#

|_ç „QÍ=∞=Ú ^Õâ◊O

6

1

K«^∞Œ =Ù`À áê@∞ ã¨O™ê¯~°O, ã¨O™ê¯~°O`À ^Õâ◊ x~å‡}O. áê~î ° â ßÅ =∞#^Õ â ßxH˜ „Ѩ u ~° ∂ Ѩ O . =ÚYºOQÍ Ñ¨Ö@¡ˇ ∂~°Ö¡ ’x „ѨÉ∞íè `«fi áê~îâ° ßÅÅ∞ aè#fl`«fiOÖ’ UHõ`åfixfl „ѨuaOaã¨∂Î ^Õâ◊ ã¨fi~°∂áêxfl Pq+¨¯i™êÎ~Ú. |_ç Ö ’<Õ ^Õ â ◊ Éè í q +¨ º `« ∞ Î ‰ õ Ω Ñ¨ Ù <åk U~°Ê_»∞`«∞Ok. áê~î°âßÅ ™ê÷~ÚÖ’ jÅ x~å‡}O [~°QÆHõáÈ`Õ ^Õâ◊OÖ’ =∂#= qÅ∞=Å∞ Ö’Ñ≤™êÎ~Ú. ã¨=∂[OÖ’ WѨC_»∞ K«∂ã¨∞Î#fl ~°Hõ~°HÍÅ ~°∞QƇ`«Å‰õΩ W^Õ HÍ~°}O.

PK«iOK«=Åã≤#q 1. ^Õâ◊ÉèíH˜Î JxflO\˜Hõ<åfl „Ѩ^è•#"≥∞ÿ#k. „Ѩu~ÀA „Ѩu[˝, *ÏfÜ«∞ w`«O =∞#óã¨∂ÊiÎQÍ KÕÜ«∂e.

2. =ºH˜ÎQÆ`«OQÍ áê~î°âßÅÖ’, Ѩiã¨~åÅÖ’ WO\˜Ö’ Ѩiâ◊√„Éèí`« áê\˜OKåe.

3. `«e¡ ^ŒO„_»∞Å#∞, ÃÑ^ŒÌÅ#∞, QÆ∞~°∞=ÙÅ#∞ Q“~°qOKåe 4. "≥ÚHõ¯Å#∞ ÃÑOKåe, Ѩ~åº=~°}Ïxfl Ѩi~°H˜ΔOKåe.

5. ã¨=∞Ü«∞áêÅ#, „Hõ=∞tHõΔ} `«Ñ¨ÊHõ áê\˜OKåe.

6. JO@~åx `«#O J=∂#∞+¨O JO^Œix ã¨=∂#OQÍ K«∂_®e.

7. x~å_»O|~°OQÍ rqOKåe, ^Œ∞ÉÏ~å Y~°∞Û KÕÜ∞« ‰õÄ_»^∞Œ .

8. ‰õΩ@∞O|O, W~°∞QÆ∞á⁄~°∞QÆ∞, „QÍ=∞O, ã¨=∂[OѨ@¡ ÉÏ^茺`«`À "≥∞ÅQÍe.

9. ã¨Ç¨ Ü«∞O HÀi# "åiH˜ PѨ^ÅŒ Ö’ L#fl"åiH˜, ã¨ÇϨ HõiOKåe.

10.`«Ñ¨C KÕÜ«∞‰õÄ_»^Œ∞. XHõ"Õà◊ `«Ñ¨C KÕ¿ãÎ x*Ï~ÚfQÍ XѨCHÀ"åe. ^èŒ#O`À ^èŒ#O`À ^èŒ#O`À ^èŒ#O`À

Ѩ~°∞ѨÙÅ∞ =™êÎ~Ú HÍx x„^Œ~å^Œ∞. ѨÙã¨ÎHÍÅ∞ =™êÎ~Ú HÍx *Ï˝#O ~å^Œ∞. _ç„wÅ∞ =™êÎ~Ú HÍx K«^Œ∞=Ù~å^Œ∞. ã¨^∞Œ áêÜ«∂Å∞ =™êÎ~Ú HÍx ã¨O`À+¨O~å^Œ∞. ^èŒ#"Õ∞ JxflO\˜H© =¸ÅO J<Õ q^èŒOQÍ „Ѩã¨∞Î`« q^•º =º=ã¨÷ ™êQÆ∞`«∞Ok. HÍx =ºH˜Î QÆ`« jÅO, ã¨O™ê¯~°O ÖË#ѨC_»∞ ^èŒ<åxH˜ qÅ∞= LO_»^Œ∞.HÍ|\˜ì z#flѨÊ_ç #∞O_Õ qÅ∞=Å∞ <Õ~°∞ÛH˘x PK«iOKåe.

ѨO\˜`À QÆ∞„~°Ñ¨Ù Hõà‹§O QÆ\˜ìQÍ Ñ¨@∞ìH˘x Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å`À Y_»æ=ÚÅ∞ uѨC`«∂ â◊„`«∞=ÙÅ#∞ TK«HÀ`« HÀã≤# g~°~å}˜-^Œ∞~åæ=u.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq ^蕺# â’¡Hõ=ÚÅ∞

â◊√HÍ¡O|~°^èŒ~°O q+¨μ‚O â◊t=~°‚O K«`«∞~°∞ƒù["£∞I „Ѩã¨#fl=^Œ#O ^蕺ÜÕ∞`ü ã¨~°fi qѶ¨∞’flѨ âßO`«ÜÕ∞II qѶ¨∞fl=ÚÅ#∞ `˘ÅyOK«∞@ÔH· âıfi`åO|~°^è•iÜ≥ÿ∞#, „Ѩã#¨ fl"≥∞#ÿ K«O„^Œ∞x =O\˜ =ÚY=Ú`À, K«`∞« ~°∞ƒù[=ÚÅ∞ Hõey# q¿Ñ¶∞flâ◊fi~° ÉèíQÆ"å#∞_çx <Õ#∞ ^蕺xã¨∞Î<åfl#∞. ã¨~°ã¨fif #=∞ã¨∞ÎÉèíºO =~°^Õ HÍ=∞~°∂Ñ≤}˜I q^•º~°OÉèíO Hõiëêºq∞ ã≤kú~°ƒù=`«∞"Õ∞ ã¨^•II HÀi# ~°∂Ѩ=ÚÅ#∞ ^èŒiOK«∞K«∞O_»∞ F ^Õq! <Õ#∞ q^•º~°OÉèíO KÕã¨∞Î<åfl#∞. <å‰õΩ =~°=ÚÅ x=Ú‡.

F ã¨~°ã¨fiu ^Õg! <å‰õΩ [Ü«∞=Ú HõÅ∞QÆ∞#@∞¡QÍ Pj~°fikOK«∞=Ú.

QÆ∞~°∞~ü „|Ǩ‡ QÆ∞~°∞~ü q+¨μ‚ó QÆ∞~°∞~ü ^Õ"À =∞¿ÇÏâ◊fi~°óI QÆ∞~°∞™êûHΔÍ`ü Ѩ~°„|Ǩχ `«Ãã·‡N QÆ∞~°∞"Õ#=∞óII QÆ∞~°∞"Õ „|Ǩχ, q+¨μ‚=Ù, =∞¿ÇÏâ◊fi~°∞_»∞. P „u=¸~° ∞ Î Å ∞ KÕ ¿ ã 㨠$ +≤ ì , ã≤ ÷ u , ÅÜ« ∞ =ÚÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«∞Ѩ~°„|Ǩχã¨fi~°∂ѨÙÖˇ·# N QÆ∞~°∞^Õ=ÙʼnõΩ #=∞㨯iOK«∞K«∞<åfl#∞.

QÍÜ«∞„f =∞O„`«O FO Éèí∂~ü Éèí∞=ó ã¨fió `«`ü ã¨q`«∞~ü =ˆ~}ºO Éèí~Àæ^Õ=㨺 nè=∞Ç≤Ï! käÜ≥∂Ü≥∂#ó „ѨKÀ^ŒÜ«∂`ü II ÉèÏ==Ú : ¿ÇÏ~°HõΔHõ ã¨zÛ^•#O^Œ ã¨fi~°∂Ѩ! Ѩ~°=∂`«‡ 㨠H õ Å [QÆ ` « ∞ Î # ∞ 㨠$ +≤ ì O K« ∞ , 㨠H õ Å qâ◊ fi =Ú#∞ „ѨHÍtOѨ*Ü Ë Ú« , h Ü≥ÚHõ¯ „Ѩã^≤ =úŒ Ú ã¨~fi° L`«¯ $+¨=ì Ú#∞ JQÆ∞ q*Ï˝# ã¨fi~°∂Ѩ=Ú#∞ "Õ∞=Ú ^蕺xO`«∞=Ú. =∂‰õΩ ã¨ ^ Œ ∞ ƒù k ú x zÛ "Õ ∞ =Ú ã¨ ` « ¯ ~° ‡ Å∞ PK« i OK« ∞ #@∞¡ J#∞„QÆÇ≤ÏOѨÙ=Ú.

=∞$`«∞ºO[Ü«∞ =∞O„`«O FO „`«ºÜ«∞O|HõO Ü«∞*Ï=∞¿ÇÏ ã¨∞QÆxúO ѨÙ+≤ì=~°÷#"£∞ T~åfi~°∞Hõ q∞= |#Ì<å`ü =∞$`Àº~ü =ÚH©ΔÜ«∞ =∂=∞$`å`ü

^Àã¨HÍÜ«∞#∞ `˘_ç=∞ #∞O_ç ã¨∞Å∞=ÙQÍ „`«∞Oz "Õã≤#@∞Å =∞$`«∞º |O^èŒ=Ú #∞O_ç =∞=Ú‡^ŒÌiOz J=∞~°`«fi=Ú Xã¨OQÆ∞@‰õΩ ã¨~°fir=ÙʼnõΩ áÈ+¨} Hõ~°ÎÜ«Ú, k=º Ѩi=∞à◊ ^ÕǨÏ=ÚQÆÅ "å_»∞#QÆ∞ =ÚHõ¯O\˜x P~åkèOK≥^Œ=Ú.

H

7

1

L^ŒÜ«∞O x„^ŒÖË=QÍ<Õ Ñ¨iîOK«=Åã≤# â’¡HõO â’¡II Hõ~儈Q=ã¨`Õ ÅH©;ó Hõ~°=∞^èÕº ã¨~°ã¨fif !

Hõ~°=¸ÖË`«∞ QÀqO^Œó „ѨÉèÏ`Õ Hõ~° ^Œ~°≈#"£∞ !! =∞# KÕ`∞« Å "Õà§◊ z=i ÉèÏQÆOÖ’ ÅH©Δ ‡^Õq, J~°KuÕ Ö’ ã¨~ã° fi¨ f^Õq, =∞}˜H@õ ∞ìÖ’ QÀqO^Œ∞_»∂ x=ã≤™êÎ~∞° . HÍ=Ù# L^ŒÜ«∂<Õfl J~°KÕ`«∞Åx ^Œi≈OKåe. x„^ŒÖËz# `«~åfi`« Éèí∂q∞ÃÑ· HÍÅ∞ ÃÑ>Ëì =ÚO^Œ∞ â’¡ II ã¨=Ú„^Œ =ã¨<Õ ^Õq Ѩ~°fi`«ã¨Î# =∞O_»ÖË ! q+¨μ‚Ѩffl ã¨=∞ã¨∞ÎÉèíºO áê^Œ ã¨Ê~°≈O HõΔ=∞ã¨fi "Õ∞ !! ã¨=Ú„^•Å<Õ =„™êÎÅ∞QÍ, Ѩ~°fi`åÅ<Õ ã¨Î#=ÚÅ∞QÍ Hõey# F `«e¡ h=Ù q+¨μ‚=¸iÎH˜ ÉèÏ~°º=Ù. h‰õΩ #=∞™ê¯~°=Ú. <å áê^Œ=ÚÅ`À x#∞fl „`˘‰õΩ¯`«∞#flO^Œ∞‰õΩ ##∞fl HõΔq∞OK«∞=∂`å! ™êfl#O KÕ¿ã =ÚO^Œ∞ 㨇iOK«∞H˘<Õ â’¡HõO â’II QÆOˆQK« Ü«∞=Ú<ÕK≥·= Hõ$ëê‚ QÀ^•=i ã¨~°ã¨fif ! #~°‡^Õ ã≤O^èŒ∞ HÍ"Õi [ÖË ã≤‡<£ ã¨xflkèO‰õΩ~°∞ !!

QÆOQÍ, Ü«∞=Ú#, Hõ$ëê‚, QÀ^•=i, ã¨~°ã¨fif, #~°‡^Œ, ã≤O^è∞Œ , HÍ"Õi "≥Ú^ŒÅQÆ∞ Ѩq„`« #n [Å=ÚÅ`À ™êfl#O KÕã≤# ѨÙ}ºO <å‰õΩ HõÅ∞QÆ∞#∞QÍHõ. ~å„u x^Œ∞~°áÈÜÕ∞=ÚO^Œ∞ =∞# W+¨ì^≥·"åxfl „áêi÷Oz# `«~åfi`« D„H˜Ok â’¡HõO ѨiîOKåe â’¡II ~å=∞O㨯O^èŒO ǨÏ#∞=∞O`«O "≥·#`ÕÜ«∞O =$HÀ^Œ~°O! â◊Ü«∞<Õ Ü«∞ó 㨇ˆ~xfl`«ºO ^Œ∞ã¨fiѨfl `«ã¨º #â◊ºu!!

N~å=∞, ‰õΩ=∂~°™êfiq∞, ǨÏ#∞=∞O`«, QÆ~°∞`«‡O`«∞_»∞, cè=ÚÅ#∞ x„kOKÕ =ÚO^Œ∞ 㨇iã¨∞Î#fl <å‰õΩ Z@∞=O\˜ Ñ‘_»HõÅÅ∞ ~å‰õΩO_»∞ QÍHõ.

Éè’[# =∞O„`«O

J#flѨӈ~‚ ã¨^• Ѩӈ~‚ â◊OHõ~° „áê} =Å¡ÉèËI *Ï˝# "≥·~åQƺ ã≤^Œúº~°÷O, aHΔÍO^ÕÇ≤Ï K« áê~°fifII FO ã¨Ç¨Ï<å ==`«∞ ã¨Ç¨Ï<Ò Éèí∞#‰õΩÎ ã¨Ç¨Ïg~°ºO Hõ~°"å=ÃÇ·Ï `Õ[ã≤fi<å =nè`«=∞ã¨∞Î =∂ qkfiëê=ÃÇ·Ï FO âßOu âß≈Ou âß≈Ouó

âßOu =∞O„`«O

Jã¨`À=∂ ã¨^Œæ=∞Ü«∞ `«=∞™È=∂ *’ºu~°æ=∞Ü«∞ =∞$`Àº~å‡ J=∞$`«OQÆ=∞Ü«∞ FO âßOu âß≈Ou âß≈Ouó

Ç≤ÏO^Œ∂ ~åAQÍ Ñ¨\Ïìaè¿+Hõ=Ú KÕ~ÚOK«∞‰õΩ#fl =∞Ǩ ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ -K«„`«Ñ¨u t"år

C

1

H

ÃÇ·ÏO^Œq N ǨÏ#∞=∂<£ Kåb™ê

N QÆ∞~°∞K«~°} ã¨~À*~°[ x[=∞# =Ú‰õΩ~° ã¨∞^è•i =~°}∫ ~°Ñ¶¨Ú=~° q=∞Å Ü«∞â◊ *’ ^•Ü«∞Hõ Ѷ¨Å Kåi |∞kúÇ‘Ï# `«#∞ *ÏxÔH· ã¨∞q∞~“ Ѩ=# ‰õΩ=∂~ü |Å |∞kú q^•º ^ÕǨï "≥∂Ç≤Ï Ç¨Ï~°Ç¨ï HõÖËâ◊ qHÍ~ü [Ü«∞ ǨÏ#∞=∂# *Ï˝# QÆ∞}™êQÆ~°I–[Ü«∞ HõÑ‘â◊ uǨïÖ’Hõ =Ù*ÏQÆ~°II ~å=∞^Œ∂`« J`«∞e`« |Å^è•=∂I–JO[x Ѩل`« Ѩ=# ã¨∞`« <å=∂II =∞Ǩg~° q„Hõ=∞ |[~°OwI–‰õΩ=∞u x"å~° ã¨∞=∞u ˆH ã¨OwII HõOK«# =~°} q~å[ ã¨∞"ÕâßI–HÍ## ‰õΩO_»Å ‰õΩOz`« ˆHâßII Ǩ^äŒ =„[ J~°∞ ^èŒfi*Ïq ~å*ˇ·I– HÍO^äÕ =¸O[ [<Õ=Ó ™ê*ˇ·II â◊OHõ~° ã¨∞=# ˆHã¨s #O^Œ#I–`Õ[ „Ѩ`åѨ =∞Ǩ[QÆ =O^Œ#II q^•º"å# QÆ∞}© Ju Kå`«∞~°I–~å=∞HÍ[ Hõi"Õ HÀ P`«∞~°II „ѨÉèí∞ K«i„`« ã¨∞x"ÕHÀ ~°ã≤Ü«∂I–~å=∞ ÅY# ã‘`å =∞# |ã≤Ü«∂II ã¨∂HõΔ‡~°∂Ѩ ^èŒi ã≤Ü«∞Ç≤Ï kMÏ"åI–qHõ@ ~°∂Ѩ ^èŒi ÅOHõ [~å"åII cè=∞ ~°∂Ѩ ^èŒi Jã¨∞~° ã¨OǨˆ~I–~å=∞K«O„^ŒˆH HÍ[ ã¨"åˆ~II ÖÏÜ«∞ ã¨r=# ÅY# lÜ«∂ÜÕ∞I–N ~°Ñ¶¨Úg~° ǨÏi+≤ =Ù~°ÖÏÜÕ∞II ~°Ñ¶¨ÚѨu H©h› |Ǩï`« |_®~¸I–HõǨ Éèí~°`« ã¨=∞`«∞=∞ „Ñ≤Ü«∞ ÉèÏ~¸II ã¨Ç¨Ï„㨠=^Œ# `«∞=∞›~À Ü«∞â◊QÍ"≥·I–J㨠HõÇ≤Ï NѨu HõO~î° ÅQÍ"≥·II ã¨#HÍkHõ „|Ǩ‡ k =ÚhâßI–<å~°^Œ âß~°^Œ ã¨Ç≤Ï`« JÇ‘ÏâßII Ü«∞=∞ ‰õΩÉË~° kQÆáêÅ [Ǩ`ÕI–Hõq HÀq^Œ HõÇ≤Ï ã¨ÔH· HõǨ`ÕII `«∞=∞ LѨHÍ~° ã¨∞„w=Ç≤Ï H©<å›I–~å=∞ q∞ÖÏÜ«∞ ~å[Ѩ^Œ n<å›II `«∞=∞›~À =∞O„`« qcè+¨} =∂<åI–ÅOˆHâ◊fi~° ÉèíÜÕ∞ ã¨| [QÆ *Ï<åII Ü«ÚQÆã¨Ç¨Ï„㨠Ü≥∂[# Ѩ~°ÉèÏ#∂I–bÖ’º `åÇ≤Ï =∞^èŒ∞~° Ѷ¨Å*Ï#∂II „ѨÉèí∞ =Ú„kHÍ "Õ∞e =ÚY =∂Ç‘ÏI–[Åkè ÖÏOѶ≤∞ QÆÜÕ∞ JK«~°[ <åÇ‘Ï ^Œ∞~°æ=∞ HÍ[ [QÆu ˆH *Ë`Õ–ã¨∞QÆ=∞ J#∞„QÆÇ¨Ï `«∞=∞›ˆ~ `Õ`Õ ~å=∞ ^Œ∞Pˆ~ `«∞"£∞ ~°Y"åˆ~–Ǩϟ`«# P*Ï˝ a#∞ ÃÑ·~îåˆ~ ã¨| ã¨∞YÅÃÇ·Ï `«∞=∂›s â◊~°}Ï–`«∞=∞ ~°HõΔHõ HÍǨ˙HÀ _»~°<å PѨ# `Õ[ ã¨=∂›~À PÃÑ·–f<À Ö’Hõ ǨOHõ `Õ HÍOÃÑ· Éèí∂`« Ñ≤âßK« xHõ@ #Ç≤Ï P"≥·–=∞Ǩg~° [| <å=∞ ã¨∞<å"≥· <åÃã· ~ÀQ∑ ǨÏÔ~· ã¨| Ñ‘~å–[Ѩ`« x~°O`«~° ǨÏ#∞=∞`« g~å ã¨OHõ@ ¿ã ǨÏ#∞=∂# Kè«∞_®"≥·–=∞# „Hõ=∞ =K«# ^蕺# *’ ÖÏ"≥· ã¨| Ѩ~° ~å=∞ `«Ñ¨ã‘fi ~å*Ï–u#ˆH HÍ[ ã¨HõÅ `«∞=∞ ™ê*Ï B~ü =∞<À~°^äŒ *’ HÀ~Ú ÖÏ"≥·–`åã¨∞ Jq∞`« r=# Ѷ¨Å áê"≥· Kå~ÀÜ«ÚQ∑ Ѩ~°`åѨ `«∞=∂›~å–ÃÇ·Ï Ñ¨~°ã≤^Œú [QÆ`« =ÙlÜ«∂~å ™ê^èŒ∞ ã¨O`«ˆH `«∞"£∞ ~°Y"åˆ~–Jã¨∞~° xHõO^Œ# ~å=∞ ^Œ∞Öψ~ J+¨ì ã≤kú #= xkè ˆH ^•`å–Jã¨=~° n#› *Ï#H© =∂`å ~å=∞ ~°™êÜ«∞# `«∞=∞›ˆ~ áê™ê–™ê^Œ~° `«∞=∞ ~°Ñ¶¨ÚѨuˆH ^•™ê `«∞=∞›ˆ~ Éèí[# ~åî"£∞ HÀ áê"≥·–[#‡ [#‡ˆH ^Œ∞:Y aã¨~å"≥· JO`«HÍÅ ~°Ñ¶¨ÚѨu ѨÙ~° *Ï~¸–[Ǩ [x‡ ǨÏiÉèíHõÎ HõǨ~¸ B~ü ^Õ=`å z`«Î # ^èŒ~°~¸–ǨÏ#∞=∞`« ¿ã~Ú ã¨~°fiã¨∞Y Hõ~°~¸ ã¨OHõ@ ǨÏ>ˇÿ q∞>ˇÿ ã¨| Ñ‘~å–*’ ã¨∞q∞Ô~· ǨÏ#∞=∞`« |Åg~å *ˇ·*ˇ·*ˇ· ǨÏ#∞=∂<£ QÀ™ê~¸–Hõ$áêHõ~À QÆ∞~°∞^Õ=H© <å~¸ Ü«∞Ç¨Ï â◊`«"å~° áê~î°‰õ~° *’~¸–Kè«∂@Ç≤Ï |Ok =∞Ç¨Ï ã¨∞YǨϟ~¸ *’ Ü«∞Ç¨Ï Ñ¨_è≥· ǨÏ#∞=∂<£ Kåb™ê–Ǩϟܫ∞ ã≤kÌ ™êv Q“s™ê `«∞Åã‘^•ã¨ ã¨^• ǨÏi KÕ~å–H©*ˇ· <å^äŒ Ç¨Ï$^ŒÜ«∞ =∞ǨÏ_Õ~å

^ÀǨ Ѩ=# `«#Ü«∞ ã¨OHõ@ǨÏ~°} – =∞OQÆà◊ =¸~°u ~°∂Ñπ ~å=∞ ÅY# ã‘`å ã¨Ç≤Ï`« – ǨÏ$^ŒÜ«∞ |ã¨Ç¨ï ã¨∞~°Éèí∂Ñπ

eOQÍ+¨ìHõO „|Ǩχ =Ú~åi ã¨∞~åiÛ`« eOQÆO [#‡[^Œ∞óY q<åâ◊Hõ eOQÆO

8

1

x~°‡Å ÉèÏã≤`« â’aè`« eOQÆO `«„`Ê« }=∂q∞ ã¨^•t=eOQÆO

^Õ==Úx „Ѩ=~åiÛ`« eOQÆO HÍ=∞^ŒÇ¨Ï# Hõ~°∞}ÏHõ~° eOQÆO ~å=}^Œ~°Ê q<åâ◊Hõ eOQÆO `«„`«Ê}=∂q∞ ã¨^•t=eOQÆO ã¨~°fiã¨∞QÆO^èŒ ã¨∞ÖËÑ≤`« eOQÆO |∞kú q=~°ú# HÍ~°} eOQÆO ã≤^Œúã¨∞~åã¨∞~° =Ok`« eOQÆO `«„`«Ê}=∂q∞ ã¨^•t=eOQÆO Hõ#Hõ=∞Ǩ=∞}˜ Éèí∂+≤`« eOQÆO Ѷ¨}˜Ñ¨u"Õ+≤ì`« â’aè`« eOQÆO ^ŒHõΔã¨∞Ü«∞[˝ q<åâ◊Hõ eOQÆO `«„`«Ê}=∂q∞ ã¨^•t=eOQÆO ‰õΩO‰õΩ=∞K«O^Œ# ÖËÑ≤`« eOQÆO ѨOHõ[Ǩ~° ã¨∞â’aè`« eOQÆO ã¨Oz`« áêѨq<åâ◊Hõ eOQÆO `«„`«Ê}=∂q∞ ã¨^•t=eOQÆO ^Õ=QÆ}ÏiÛ`« ¿ãq`« eOQÆO ÉèÏ"≥·~ü ÉèíùH˜Îaè ˆ~=K« eOQÆO k#Hõ~°HÀ\˜ „ѨÉèÏã≤`« eOQÆO `«„`«Ê}=∂q∞ ã¨^•t=eOQÆO J+¨ì^Œà’ Ѩi"Õ+≤ì`« eOQÆO ã¨~°fiã¨=Ú^Œƒù= HÍ~°} eOQÆO J+¨ì^Œi„^Œ q<åâ◊Hõ eOQÆO `«„`«Ê}=∂q∞ ã¨^•t=eOQÆO ã¨∞~°QÆ∞~°∞ ã¨∞~°=~° ѨÓl`« eOQÆO ã¨∞~°=#ѨÙ+ʨ ã¨^•iÛ`« eOQÆO Ѩ~=° ∞ Ѩ^OŒ Ѩ~=° ∂`«‡Hõ eOQÆO `«„`«Ê}=∂q∞ ã¨^•t=eOQÆO eOQÍ+¨ìHõ q∞^ŒO ѨÙ}ºO Ü«∞ó Ѩˆ~î`ü t= ã¨xfl^äÒ t=Ö’Hõ =∞"åáÈflu t"Õ# ã¨Ç¨Ï"≥∂^Œ`Õ.

Y

Y

ÉèíQÆ=<åfl=∂xfl ZÖÏ ™ê^èŒ# K≥Ü«∂ºÅO>Ë g∞~°∞ ‰õÄ~°∞Û#flѨC_»∞, xÅ|_ç#ѨC_»∞, „`åQÆ ∞ K« ∞ #flѨ C _» ∞ , uO@∞#flѨ C _» ∞ , #_» ∞ 㨠∞ Î # flѨ C _» ∞ , Ѩ x KÕ ã ¨ ∞ Î # flѨ C _» ∞ , x„^ŒáÈ`«∞#flѨC_»∞ ‰õÄ_® P <å=∞O g∞ =∞#㨠∞ ûÖ’ JO`« ~ åÜ« ∞ O ÖË ‰ õ Ω O_® x~°O`«~°O uiˆQ ™ê÷~ÚH˜ ~å"åe.

`«e¡ QÆ~°ƒùOÖ’ LO_»QÍ<Õ Ñ¨^Œ‡=ӺǨxfl KèÕkOKÕ q^Œº#∞ <Õ~°∞Û‰õΩ#flk Z=~°∞ - Jaè=∞#∞º_»∞

C

ÃÇ·ÏO^Œq ã¨∂~°º #=∞™ê¯~°=ÚÅ∞

1

ã≤÷u/Pã¨#=ÚÅ∞

z„`«=Ú

ã¨∂~°º #=∞™ê¯~° ã≤u÷

1 T~å÷fiã¨<£ / `å_®ã¨<£

2 L`åÎ<åã¨<£ / áê^ŒÇ¨Ï™êÎã¨<£

3 UHõáê^Œ „Ѩã¨~°}Ïã¨<£

4 kfiáê^Œ „Ѩã¨~°}Ïã¨<£/ K«`«∞~°OQÆ ^ŒO_®ã¨<£

5 ™êëêìOQÆ „Ѩ}˜ áê`åã¨<£

6 T~°÷fi=ÚY âßfi<åã¨<£/ Éèí∞[OQÍã¨<£

H

9

1

„H˜Ü«∞ (KÕÜ«Ú q^è•#=Ú) âßfi㨠ã¨ÇϨ [OQÍ LO_®e. ~Ô O_»∞ HÍà◊§ =∞_»=∞Å#∞, ÉÁ@# „"Õà§◊ #∞ Ѩ~㰠ʨ ~°O PxOz "≥Ú`«OÎ â◊s~åxfl x\Ï~°∞QÍ LOz ^Œ$+≤xì =ÚO^Œ∞‰õΩ LOKåe. ~Ô O_»∞ J~°K`Õ ∞« Å#∂ #=∞™ê¯~° =Ú„^ŒÖ’ ÃÑ\˜ì ÉÁ@# „"Õà◊§#∞ KèåuH˜ PxOKåe. âßfiã¨#∞ ֒ѨeH˜ fã¨∞‰õΩO@∂ KÕ`«∞Å∞ #=∞™ê¯~° ã≤÷uÖ’<Õ LOz `«ÅÃÑ·H˜ fã¨∞H˘x ÖÏQÍe. `«Å =∞iÜ«Ú #_»∞=Ú ÃÑ· ÉèÏQÍ#flO`å "≥#∞Hõ "≥·Ñ¨Ù‰õΩ =OKåe. "≥∂KÕ`«∞Å∞, "≥∂HÍà◊√¡ =OѨ٠ÖˉõΩO_® ayOz LOKåe. ^Œ$+≤ì ÃÑ·H˜ LO_®e. âßfiã¨#∞ |Ü«∞@‰õΩ =^Œ∞Å∞`«∂ "≥∂KÕ`«∞Å#∞ =OK«‰õΩO_® #_»∞=Ú ÃÑ·ÉèÏQÆ=Ú#∞ „H˜OkH˜ =Oz Kåux `˘_»Å‰õΩ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ fã¨∞H˘x ~å"åe. ~Ô O_»∞ J~°K`Õ ∞« Å∞ HÍà◊§ „ѨH¯õ # <ÕʼnõΩ `åH˜OKåe. "≥∂HÍà◊§Ö’ =OѨÙÖˉõΩO_® KÕ`«∞Å∞ K≥=ÙʼnõΩ `åH˜Oz LOKåe. âßfiã¨#∞ Ö’xH˜ fã¨∞‰õΩO@∂, Z_»=∞ (‰õΩ_ç) HÍÅ∞ "≥#∞Hõ‰õΩ ÖÏy "≥∂HÍex <ÕʼnõΩ PxOz ÃÑ\Ïìe. ‰õΩ_ç (Z_»=∞) "≥∂HÍÅ∞ =Oz ‰õΩ_ç (Z_»=∞) Éèí∞*ÏxH˜ `åH˜OKåe. ~Ô O_»∞ J~° KÕ`∞« Å∞, ‰õΩ_ç (Z_»=∞) áê^Œ=Ú XˆH =~°∞ã¨Ö’ LOz "≥∂KÕ`«∞Å#∞ ã≤÷~°OQÍ LOz, ^Œ$+≤ìÃÑ·H˜ K«∂_®e. âßfiã¨#∞ |Ü«∞@‰õΩ =^Œ∞Å∞`«∂ ‰õΩ_ç(Z_»=∞) HÍÅ∞ "≥#∞Hõ‰õΩ KåKåe. â◊s~°OÖ’x UÉèÏQÆ=ÚÖ’#∂ =OѨ٠ÖˉõΩO_® Ô~O_»∞ J~°KÕ`«∞Å∞ =∞iÜ«Ú HÍà◊§ "Õà◊§g∞^Œ â◊s~°ÉÏè ~°=Ú "≥∂Ñ≤ â◊s~°=Ú U@"åÅ∞QÍ LOKåe. J~°KÕ`«∞Å =ÚO^Œ~° <åÅ∞QÆ∞ J_»∞QÆ∞Å ^Œ∂~°OÖ’ ^Œ$+≤ìx <ÕÅÃÑ· LOKåe. |Ü«∞@‰õΩ =ke ÃÑ\˜ì# âßfiã¨#∞ J>Ëì ayOz, Kèåu, "≥∂HÍà◊√§ =∞iÜ«Ú #∞^Œ∞~°∞ Éè∂í q∞H˜ `åH˜OKåe. ~Ô O_»∞ "≥ ∂ KÕ ` « ∞ Å∞ =Oz Ѩ ~ ° ã ¨ Ê ~° O ^Œ Q Æ æ ~ ° ‰ õ Ω =KÕ Û @∞¡ „Ѩܫ∞uflOKåe. #_»∞=Ú H˘kÌQÆ ÃÑ·H˜ÖËáêe. âßfiã¨#∞ Ö’xH˜ fã¨∞‰õΩO@∂ â◊s~åxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÆnã¨∂Î ÃÑ·H˜ ÖËáêe. "≥∂HÍà◊√§ <ÕÅH˜ PxOz =ÙOKåe. "≥∂KÕ`«∞Å∞ x\Ï~°∞QÍ LOz #_»∞=Ú ÃÑ·ÉèÏQÍxfl ÃÑ·H˜ ÖËáêe. `«Å#∞ "≥#∞Hõ‰õΩ =Oz, ^Œ$+≤ì ÃÑH· ˜ K«∂_®e. "≥#fl=ÚHõ#∞ ^è#Œ ∞ã¨∞û PHÍ~°OÖ’ =Oz â◊s~°ÉèÏ~°O "≥Ú`«ÎO J~°KÕ`«∞Å∞ =∞iÜ«Ú HÍà◊¡ÃÑ· LOKåe.

`«# ã¨Ê~°≈KÕ`« q"ÕHÍ#O^Œ∞xH˜ ^Õ=Ùx ™êHΔÍ`å¯~°O KÕ~ÚOz#k Z=~°∞ -~å=∞Hõ$+¨‚Ѩ~°=∞ǨÏOã¨

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

ã≤÷u/ Pã¨#=ÚÅ∞

z„`«=Ú

7

J^èÀ=ÚY âßfi<åã¨<£

8 UHõáê^Œ „Ѩã¨~°<åã¨<£

H

10

1

„H˜Ü«∞ (KÕÜ«Ú q^è•#=Ú) âßfiã¨#∞ |Ü«∞\˜H˜ =^Œ∞Å∞`«∂ #_»∞=Ú#∞ ѨÓiÎQÍ ÃÑH· Ö˜ ÑË ≤ `«Å#∞ <ÕÅ"≥Ñ· Ù¨ ‰Ωõ =OKåe. QÆ_O¤» KèåuH˜ `åH˜Oz ^Œ$+≤ìx <åaè ™ê÷#=Ú #O^Œ∞ LOKåe. HÍe =∞_»=∞Å∞ =∞iÜ«Ú áê^•Å∞ ѨÓiÎQÍ <ÕÅ#∞ `åHÍe. J~°KÕ`«∞Å∞ HÍe"Õà◊√§ [~°Ñ¨‰õΩO_® "≥∂HÍà◊√¡ =∞iÜ«Ú "≥∂KÕ`«∞ÅÖ’ =OѨÙÖˉõΩO_® LOKåe. âßfiã¨#∞ Ö’xH˜ fã¨∞‰õΩO@∂ "≥#Hõ‰Ωõ ÃÑ\˜#ì Z_»=∞ (‰õΩ_ç) HÍex =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩ =zÛ Z_»=∞ (‰õΩ_ç) áê^•xfl Ô~O_»∞ J~°KÕ`«∞Å =∞^茺 LOKåe. Ô~O_»∞ J~° KÕ`«∞Å∞, Z_»=∞(‰õΩ_ç)HÍÅ∞ XˆH =~°∞ã¨Ö’ LOz ‰õΩ_ç (Z_»=∞) "≥∂HÍÅ∞ <ÕÅÃÑ· PxOKåe. ^Œ$+≤ì ÃÑ·H˜ LO_®e.

9

D ^Œâ◊ Ô~O_»= ã≤÷uH˜ ѨÙ#~å=$u, âßfiã¨#∞ |Ü«∞@‰õΩ =^Œ∞Å∞`«∂ ‰õΩ_ç (Z_»=∞) HÍex =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩx Z_»=∞ (‰õΩ_ç) HÍe „ѨHõ¯# x\Ï~°∞QÍ LOKåe. Ô~O_»∞ J~°KÕ`«∞Å#∞ Ô~O_»∞ HÍà◊¡ „ѨHõ¯# Éèí∂q∞H˜ PxOKåe. "≥∂HÍà◊¡Ö’ =OѨ٠ÖˉõΩO_® LOKåe.

10

<≥ = ∞‡kQÍ "≥ # ∞fl=ÚHõ # ∞ x\Ï~° ∞ QÍ KÕ ã ≤ ã¨∂~°º#=∞™ê¯~° ã≤÷uÖ’H˜ =zÛ âßfi㨠fã¨∞HÀ"åe.

WOH˘Hõ #=∞™ê¯~°O KÕ¿ã=ÚO^Œ∞ q„âßOuQÍ â◊s~°OÖ’ =∂~°∞ÊÅ#∞ QÆ=∞xOKåe. Ç≤ÏO^Œ∂=ó ™È^Œ~åó 㨈~fi, #Ç≤ÏO^Œ∂ó Ѩu`À Éèí"Õ`üI =∞=∞ nHΔÍ Ç≤ÏO^Œ∞~°HΔÍ, =∞=∞ =∞O„`«ó ã¨=∂#`å II Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅO^Œ~∂° ã¨ÇϨ Ÿ^Œ~∞° Å∞ U Ç≤ÏO^Œ∞=Ù ‰õÄ_® Ѩu`«∞_»∞ HÍ_»∞. Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨O~°HõΔ}ÜÕ∞ <å nHõΔ, ã¨=∂#`«fi"Õ∞ <å =∞O„`«O.

L`åÎ<åã¨<£/ áê^ŒÇ¨Ï™êÎã¨<£

#=∞™ê¯~åã¨<£

ã¨∂~°º #=∞™ê¯~° =∞O„`«O â’¡II ^èպܫ∞ó ã¨^• ã¨q`«$=∞O_»Å =∞^茺=sÎ <å~åÜ«∞}ó ã¨~°ã≤ *Ïã¨# ã¨xflq+¨ªóI ˆHÜ«¸~°"å<£ =∞Hõ~° ‰õΩO_»Å"å<£ H˜s\© Ǩs Ç≤Ï~°}‡Ü«∞ =ѨÙ~°÷$`« â◊OY K«„HõóII 1. FO q∞„`åÜ«∞ #=∞ó 2. FO ~°=ÜÕ∞ #=∞ó 3. FO ã¨∂~åºÜ«∞ #=∞ó 4. FO ÉèÏ#"Õ #=∞ó 5. FO YQÍÜ«∞ #=∞ó 6. FO Ѩӿ+‚ #=∞ó 7. FO Ç≤Ï~°}ºQÆ~åƒùÜ«∞ #=∞ó 8. FO =∞sK«ÜÕ∞ #=∞ó 9. FO Pk`åºÜ«∞ #=∞ó 10.FO ã¨q„`Õ #=∞ó 11.FO J~å¯Ü«∞ #=∞ó 12.FO ÉèÏ㨯~åÜ«∞ #=∞ó 13.FO N ã¨q`«$ ã¨∂~°º<å~åÜ«∞}ÏÜ«∞ #=∞ó â’¡II Pk`«ºã¨º #=∞™ê¯~å<£ ÜÕ∞ ‰õΩ~°fixÎ k<Õ k<Õ PÜ«Úó „Ѩ*Ï˝ |ÅO g~°º"£∞ `Õ[ó `ÕëêOK« *ÏÜ«∞`Õ

ˆH=ÅO „|`«Hõ_»O HÍ^Œ∞ rqOK«∞ ˆH=ÅO 㨇iOK«_»O HÍ^Œ∞ J#∞ÉèíqOK«∞ ˆH=ÅO K«∂_»@O HÍ^Œ∞ ѨijeOK«∞ ˆH=ÅO q#_»O HÍ^Œ∞ J=QÍǨÏ# KÕã¨∞HÀ Hˆ =ÅO =∂\Ï¡_@» O HÍ^Œ∞ LѨÜÚ« HõOÎ QÍ =∂\Ï¡_∞»

^Õâ◊ ™êfi`«O„`«ºO HÀã¨O J~°}ϺÅÖ’ u~°∞QÆ∞`«∂ `«# Ñ≤šʼnõΩ QÆ_ç¤`À KÕã≤# ~˘>ˇìÅ∞ ÃÑ\˜ì# g~°Ñ¨Ù~°∞+¨μ_»∞ - ~å}Ï „Ѩ`åÑπ

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq P^Œ~°≈ ÉÏÅ∞x ÅHõΔ}ÏÅ∞

H

11

1

z#fl Ñ≤Å¡"å_»∞ ã¨Ç¨Ï[OQÍ, ã¨~°à◊ ã¨fiÉèÏ=O`À, J=∂Ü«∞HõOQÍ =∞iÜ«Ú ÉèíQÆ=O`«∞xH˜ W+¨μìxQÍ LO\Ï_»∞. Ñ≤Å¡Ö’¡ z#fl`«#OÖ’<Õ Q˘Ñ¨Ê "åà◊¡ÜÕ∞º ÅHõΔ}ÏÅ∞, Z<Àfl HõxÑ≤™êÎ~Ú. "å\˜ =¸ÅOQÍ Ñ≤Å¡Å∞ P^Œ~°≈ ÉÏÅÅ∞QÍ Ñ≤Å=|_»∞`å~°∞. P ÅHõΔ}ÏÅ∞ „H˜O^Œ W=fi|_ç#q. âßO`« ã¨fiÉèÏq : q+¨Ü«∂Å∞ „Ѩu ‰õÄÅOQÍ L#flѨÊ\˜H© x~°‚Ü«∂Å∞ =ºuˆ~HõOQÍ L<åfl ‰õÄ_® J`«_»∞ Z#fl\˜H© „HÀ^èŒO K«∂Ñ≤OK«_»∞.

L`åûÇ≤Ï : J`«_»∞ KÕ¿ã Ѩx ™ê^茺"≥∞ÿ#O`«Ö’ L`«Î"≥∂`«Î=∞OQÍ x~°fiÇ≤Ï™êÎ_»∞. JѨ[Ü«∞ ÉèíÜ«∞O J`«_çH˜ LO_»^Œ∞. ã¨`«º xëêªÑ¨~°∞_»∞ : ã¨`«ºO ѨÅHõ_®xH˜ J`«_Õ<å_»∞ [OHõ_»∞. Hõ@∞"≥·# ÖË^• J„Ñ≤Ü«∞"≥∞ÿ# =∂@ ‰õÄ_® ѨÅHõ_»∞. ^è≥·~°ºâße : J`«_»∞ `«# ã¨`«¯~°‡ÅÜ«∞O^Œ∞ ^Œ$_è»OQÍ LO\Ï_»∞. `«# ã¨`«¯~°‡ Ѷ¨Å=Ú á⁄O^Œ_®xH˜ ZO`« HÍÅO "Õz LO_®eû =zÛ#ѨÊ\˜H© J`«_»∞ ^è≥·~åºxfl g_»_»∞, x~°∞`åûǨÏO K≥O^Œ_»∞. `«# ѨxÖ’<Õ x=∞QÆfl"≥∞ÿ LO\Ï_»∞. ã¨Ç¨Ï# je : 'ã¨Ç¨Ï#=Ú QÆÅ"å_Õ ™ê^èŒ∞=Ù— J<Õ ã¨∂H˜Î##∞ã¨iOz Jxfl ^Œ∞óMÏÅ#∂ ã¨Ç≤Ï™êÎ_»∞.

J~Ú#ѨÊ\˜H© D q+¨Ü«∞OÖ’ Z#fl_»∂ Ѷ≤~åº^Œ∞ KÕÜ«∞_»∞. x~°O`«~° „â◊=∞ KÕ™êÎ_»∞ : J`«_»∞ `«# ѨxÖ’ J„â◊^Œú K«∂Ñ≤OK«_»∞. Ѩx ZO`« HÍÅO Ѩ\ ˜ì#ѨÊ\˜H˜ ѨÓiÎ JÜÕ∞O`« =~°‰õΩ "≥#∞Hõ‰õΩ `«QÆæ_»∞. ã¨=∞z`«∞Î_»∞ : q[Ü«∞O, JѨ[Ü«∞O Ô~O_»∞ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’#∂ ã¨OÜ«∞=∞<åxfl Hõey LO\Ï_»∞. ™êǨÏã¨=O`«∞_»∞ : ã¨<å‡~°æOÖ’ #_»=_»OÖ’, Ö’Hõ HõàϺ} HÍ~åºÅ∞ KÕÜ«∞_»OÖ’, ^èŒ~å‡xfl PK«iOK«_»OÖ’#∂, =∂`å-Ñ≤`«-QÆ∞~°∞^Õ=ÙÅ ¿ã=Ö’ "åi P*Ï˝áêÅ#Ö’#∂ Zxfl Hõ+-ì¨ #ëêìÅ∞, qѶ∂¨ flÅ∞ Z^Œ∞~Ô <· å H˘OK≥O ‰õÄ_® x~åâ◊ K≥O^ŒHõ ^Œ$_èO» QÍ, ™êǨÏã¨OQÍ =ÚO^Œ_»∞QÆ∞ "Õ™êÎ_»∞.

P#O^Œ=∞Ü«Ú_»∞ : J#∞‰õÄÅ-„Ѩu‰õÄŠѨiã≤÷`«∞ÅxflO\Ï J`«_»∞ P#O^ŒOQÍ LO\Ï_»∞. q#Ü«∞je : `«# âßs~°H-õ =∂#ã≤Hõ B#fl`åºxH˜, ZÖÏO\˜ q[Ü«∞O ÅaèOz<å Z#fl_»∂ QÆifiOK«_∞» .

W`«~°∞Å#∞ Ç‘Ï#OQÍ K«∂_»_»∞. 'q^•º ^Œ^•u q#Ü«∞"£∞—. ™êfi^蕺ܫ∞# je : `«# áê~ ѨÙã¨HÎ ÍÅ`À áê@∞QÍ, ã¨OÜ«∞=∞#O, ¿ã=, ã¨^•Kå~åÅ#∞, *Ï˝<åxfl JOkOKÕ =∞Oz ѨÙã¨ÎHÍÅ#∞ J^茺ܫ∞#O KÕã¨∂Î JO^Œ∞Ö’<Õ `«# ã¨=∞Ü«∂xfl ˆH\Ï~Ú™êÎ_»∞.

D =∞Oz QÆ∞}ÏʼnõΩ Ç¨x KÕ¿ã =º~°÷ ѨÙã¨ÎHÍÅ#∞ K«^Œ=_»∞.

L^•~°∞_»∞ : W`«~°∞Å QÆ∞} QÆ}ÏÅ#∞ „Ѩâ◊Oã≤ã¨∂Î W`«~°∞Å∞ q[Ü«∞O ™êkèOK«\ÏxH˜ Ü«∞^ä•â◊H˜Î ™êÜ«∞O KÕã¨∂Î "åi q[Ü«∂xH˜ `å#∞ P#O^ŒÑ¨_»`å_»∞. W`«~°∞Å Ö’áêÅ#∞ Ѩ\ ì̃OK«∞HÀ_»∞.

QÆ∞} „QÍǨωõΩ_»∞ : `Õ<≥ \©QÆ =Öˇ ѨÓÅ #∞O_ç `Õ<≥#∞ „QÆÇ≤ÏOKÕ „Ѩ=$uÎx Hõey LO\Ï_»∞. `Õ<≥ \©QÆ qq^èŒ ~°HÍŠѨÓÅ #∞Oz ~°ã¨O fã¨∞‰õΩx "å\˜`À J=∞$`«„áêÜ«∞"≥∞ÿ# `Õ<≥#∞ ~°∂á⁄OkOz#@∞¡QÍ<Õ P^Œ~°≈ ÉÏÅ∞_»∞ „âı+¨ª ѨÙã¨ÎHÍÅ∞, L`«Î=∞ ѨÙ~°∞+¨μÅ, =∞Oz q∞„`«∞Å #∞Oz "åi =∞Oz ÅHõΔ}ÏÅ#∞ „QÆÇ≤ÏOz "åi ^ÀëêÅ#∞ =^Œe"Õ™êÎ_»∞. x*Ï~Úf Ѩ~°∞_»∞: x*Ï~ÚfÜÕ∞ ã¨~Àfi`«Î=∞"≥∞ÿ# QÆ∞}=∞x J`«_»∞ #=Ú‡`å_»∞. `«e¡-^ŒO„_»∞Å, QÆ∞~°∞=ÙÅ ã¨^Œ∞Ѩ^ÕâßÅ#∞ áê\˜™êÎ_»∞. "åi P[˝Å#∞ áê\˜OK«_»O =Å¡ "åi Pj~åfi^ŒO ^˘~°∞‰õΩ`«∞O^Œh ^•x =Å# rq`åxH˜ |ÅO KÕ‰õÄ~°∞`«∞O^Œh J`«xH˜ `≥Å∞ã¨∞#∞. QÆ∞~°∞OÎ K«∞HÀO_ç W`«~∞° Å Pj~°fiK«<åÅ∞, â◊√ÉèÏjã¨∞ûÅ∞ ZÅ¡ÑC¨ _»∂ =∞# "≥O@ LO\Ï~Ú.

XHõ =∞Oz q∞„`«∞_»∞ : qâ◊fiã¨hÜ«Ú_»∞, ™êfi~°÷~°Ç≤Ï`« „¿Ñ=∞#∞ ѨOKÕ"å_»∞. `«# q∞„`«∞ʼnõΩ ã¨~°~Ú# =∂~°æO K«∂Ñ≤, HõëêìÅÖ’ "åiH˜ ѨÓiΙêÜ«∞O KÕ¿ã"å_»∞. ^Õâ◊ Ç≤Ï`«OHÀã¨O `«# ™È^ŒiKÕ`« q+¨O „`åyOz# =ºH˜Î Z=~°∞-YO_À |ÖÏ¡Öò

ÃÇ·ÏO^Œq H C N~å=∞ K«O„^Œ∞_»∞ („`Õ`å Ü«ÚQÆ=Ú ÅHΔÍ _≥|ƒk S^Œ∞ "ÕÅ ã¨OII~åÅ∞ ѨÓ~°fiO)

1

12

1

1. ã¨HõÅ ã¨^Œ∞æ} ã¨OѨ#∞fl_»∞ 2. qѨ`«¯~° Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ `˘}Hõx"å_»∞ 3. Jxfl ^èŒ~°‡=ÚÅ∞ Ziy#"å_»∞ 4. â◊~°}Ï QÆ`« =`«ûÅ∞_»∞ 5. Z\˜ì Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’#∞ =∂@ `«Ñ¨Êx"å_»∞ 6. xâ◊ÛÅ"≥∞ÿ# ã¨OHõÅÊ=Ú QÆÅ"å_»∞ 7. ã¨^•Kå~° ã¨OѨ#∞fl_»∞ 8. ã¨HõÅ „áê}∞ʼnõΩ#∞ Ç≤Ï`«=Ú ‰õÄ~°∞Û"å_»∞ 9. ã¨HõÅ âß„ã¨Î ‰õΩâ◊Å∞_»∞ 10. ^è≥·~°ºâße 11. „HÀ^èŒ=Ú [~ÚOz#"å_»∞ 12. â’ÉèíÅ`À qÅã≤Å∞¡"å_»∞ 13. Z=fii ÃÑ·<å Jã¨∂Ü«∞ ÖËx"å_»∞ 14. ã¨HõÅ HÍ~°º ^Œ∞~°O^èŒ~°∞_»∞ 15. HÀÑ≤`∞« _≥#· KÀ ^Õ"åã¨∞~°∞Å#∞ Ãã`· O« ÉèÜ í ∞« HõOÑ≤`∞« Å#∞ KÕÜ«∞QÆÅ"å_»∞.

16. `«# ^Œ~≈° #=ÚKÕ ZÅ¡~‰° Ωõ #∞ ã¨O`À+¨=Ú QÆ∂~°∞Û"å_»∞. ÃÑ· Jxfl QÆ∞}=ÚÅ∞ HõÅ =∞ǨѨÙ~°∞+¨μ_»∞ DÖ’Hõ=ÚÖ’ N~å=∞ K«O„^Œ∞_»∞ `«Ñ¨Ê WOÔH=fi~°∞.

~å=∂Ü«∞}O ѨiîOK«∞–~å=∞<å=∞O [Ñ≤OK«∞ "Õ^Œ "Õ^պѨˆ~ѨÙOã≤ *Ï`Õ ^Œâ◊~°^è•`«‡*Ë ! ã¨^•t=Ù_»∞ x~°O`«~°O [Ñ≤OK«∞ =∞O„`«O "Õ^Œó „áêKÕ`«™ê^• ã‘`ü ™êHΔÍ„^•=∂Ü«∞}Ï`«‡<å !! ǨÏ#∞=∞O`«∞xH˜ â◊H˜Îx „Ѩ™êkOK«∞ =∞O„`«O "Õ^ŒO U Ѩ~°=∞ ѨÙ~°∞+¨μ}˜‚ QÆ∞iOz K≥áÈÎO^À Ѩu`«∞}˜‚ Ѩq„`«∞xQÍ KÕÜ«Ú =∞O„`«O P Ѩ~°=∞ ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ Éèí∂Ö’HõOÖ’ ^Œâ◊~°^äŒ∞xH˜ Ѩل`«∞_»∞QÍ áêáê`«∞‡_çx ѨÙ}Ϻ`«∞‡xQÍ =∂~°∞Û =∞O„`«O N~å=Ú_»∞QÍ Ñ¨Ù@ìQÍ<Õ, "Õ^ŒO ~å=∂Ü«∞} ~°∂ѨOÖ’ HÀ\˜ [#‡Å áêѨ=ÚÅ#∞ áÈQ˘@∞ì =∞O„`«O "åb‡H˜ KÕ`« „"åÜ«∞|_çOk. =∂#ã≤Hõ° âßOux „Ѩ™êkOK«∞ =∞O„`«O N~å=∞ ~å=∞ ~å"Õ∞u ~°"Õ∞~å"Õ∞ =∞<À~°"Õ∞ ! Ѷ¨∞’~° Hõe=∂Ü«∞#∞O_ç ~°H˜ΔOK«∞ =∞O„`«O ã¨Ç¨Ï„ã¨<å=∞ `«`«∞ÎźO ~å=∞<å=∞ =~å#<Õ !!

ZO^ŒiHÀ "≥∂HΔÍxfl „Ѩ™êkOz# =∞O„`«O =∞#ã¨∞û‰õΩ P#O^ŒO HõeyOKÕ áê~°fif!

N~å=∞ ~å=∞ ~å=∞ JO@∂ ~å=∞<å=∂xfl [Ñ≤¿ãÎ Jk JkÜÕ∞ `å~°Hõ =∞O„`«"≥∞ÿ# N~å=∞ [Ü«∞~å=∞ [Ü«∞[Ü«∞ ~å=∞ =∞O„`«O ã¨Ç¨Ï„ã¨<å=∂Å`À ã¨=∂#"≥∞ÿOk. ~å=∞<å=∞ „Ѩâ◊ã≤Î JO`« qâı+¨"≥∞ÿOk. x~°O`«~°O [Ñ≤OK«∞ – `«iOK«∞

q^Õj =x`« J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ™êfiq∞ q"ÕHÍ#O^Œ∞ÅKÕ „ѨÉèÏq`«∞~åÖˇ· ÉèÏ~°`«^Õâ◊O =zÛ ¿ã= KÕã≤#k Z=~°∞ -™È^Œi x"Õk`«

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

NHõ$+¨μ‚_»∞ (^•fiѨ~° Ü«ÚQÆO)

13

1

^Õ=H© =ã¨∞^Õ=ÙŠѨل`«∞_»∞, Ü«∞â’^•#O^Œ∞Å ÃÑOѨÙ_»∞ ‰õΩ=∂~°∞_»∞. ^è~Œ ‡° ã¨O™ê÷Ñ<¨ å~°O÷ J=`«iOKå_»∞ N Hõ$+¨μ_‚ ∞» . tâ◊√=ÙQÍ, ÉÏÅ∞xQÍ, Ü«Ú=‰õΩxQÍ Hõ$+¨μ‚_»∞ KÕã≤# bÅÅ∞ Ö’Hõ HõàϺ}Ïxfl HõeæOKå~Ú. tâ◊√=ÙQÍ Ñ¨Ó`«# „áê}ÏÅ#∞ ǨÏiOK«_»O, â◊Hõ\Ïã¨∞~° `«$}Ï=~°Î, ^èÕ#∞HÍã¨∞~°, |HÍã¨∞~°∞Å ã¨OǨ~°O, ÉÏÅ∞xQÍ HÍmÜ«∞=∞~°Ì#O, QÀ=~°÷<À^Œú~°}O, HõOã¨=^èŒ, ~°∞H˜‡}© q"åǨÏO, #~°HÍã¨∞~° =^èŒ =Ú#flQÆ∞ J^Œ∞ƒù`« Ѷ¨∞\ÏìÅ∞ ã¨O^Õâß`«‡HÍÅ∞. =∞#∞fl u<åfl"å? Jx =∞O^ŒeOz# `«eH¡ ˜ `«# <À\˜Ö’ Ѩ^∞Œ <åÅ∞æ Éè∞í =<åÅ#∞ K«∂Ñ≤Oz# Ѷ∞¨ #∞_»∞. WO„^Œ∞x QÆ~fi° =Ú#∞ J}z"ÕÜ«Ú@ÔH· Ü«∂^Œ=ÙÅKÕ WO„^ŒÜ«∂QÆ=Ú =∂xÊOz „ѨHõ$u P~å^èŒ# J~Ú# yi ѨÓ[#∞ KÕ~ÚOz<å_»∞. WO„^Œ∞_»∞ ÉèíÜ«∞OHõ~°"≥∞ÿ# `«∞á¶ê#∞ ã¨$+≤ìOK«QÍ QÀ=~°÷# Ѩ~°fi`åxfl ZuÎ QÀ, QÀѨ, QÀÑ‘[#=ÚÅ#∞ ã¨O~°H˜ΔOKå_»∞. MÏO_»==# ^ŒÇ¨Ï# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕã≤#O^Œ∞# Jyfl ^Õ=Ù_»∞ Hõ$+¨μ‚_çH˜ ã¨∞^Œ~°≈# K«„Hõ=Ú#∞, H“"≥∂^ŒHõ=∞<Õ QÆ^Œ#∞ „Ѩ™êkOKå_»∞. ™êOnѨ =∞ǨÏi¬ P„â◊=∞OÖ’ q^•ºÉèϺã¨O KÕã¨∞Î#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ¿Ñ^Œ„ÉÏǨχ}∞_≥·# ‰õΩKÕÅ∞x`À QÍ_è» ¿ãflǨxfl KÕã≤ `«~°`«=∞ÉèË^•Å∞O_»~å^Œx `≥eÜ«∞*ˇáêÊ_»∞. ^Œ∞+¨μì_≥·# HõOã¨∞x =kèOz `«e¡^ŒO„_»∞Å#∞ |O^èŒq=Ú‰õΩÎÅ#∞ KÕã≤ L„QÆ¿ã#∞}˜‚ ~åA#∞ KÕâß_»∞. HõOã¨∞_ç =∂=∞Ü«∞QÆ∞ [~åã¨O^èŒ∞_»∞, HÍÅÜ«∞=#∞Å∞ x~°O`«~°O Hõ$+¨μ‚xÃÑ· Ü«Ú^Œú=Ú#‰õΩ =K«∞Û@KÕ ã¨=Ú„^Œ =∞^茺=Ú# ^•fi~°Hõ#∞ xi‡Oz „Ѩ[ÅO^ŒiH˜ ~°HõΔ} HõeÊOKå_»∞. Ü«ÚH˜Î`À HÍÅÜ«∞=#∞_»∞ =Úz‰õΩO^Œ∞x P„QÆǨÏ=ÚKÕ #tOK«∞#@∞¡ KÕâß_»∞. LáêÜ«∞=Ú`À cè=ÚxKÕ [~åã¨O^è∞Œ }˜‚ K«OÑ≤Oz áêO_»=ÙÅKÕ ~å[ã¨∂Ü«∞Ü«∂QÆ=Ú KÕ~ÚOKå_»∞. W~°∞QÆ∞á⁄~°∞QÆ∞ ~åAÅÖ’ qâßfiã¨=Ú HõeyOz ^èŒ~°‡~åA ѨHΔÍ# KÕ~°∞#@∞¡QÆ KÕã≤ ~å[hux „Ѩ^Œi≈OKå_»∞. „Ѩ¿ã#∞}˜‚ NHõ$+¨μ‚_Õ K«Oáê_»<Õ Ö’HÍѨ"å^Œ=Ú#∞ áÈQ˘@∞ìH˘#∞@‰õΩ „Ѩܫ∞uflOz â◊=∞O`«Hõ=∞}˜x "≥kH˜ `≥zÛ ã¨„`ål`«∞H˜zÛ, ã¨`«ºÉèÏ=∞#∞ q"åǨÏO KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. #~°HÍã¨∞~°∞x ^Ò+¨ì º=ÚÅ∞ q∞ug∞~°∞K«∞O_»QÍ Hõ$+¨μ‚_»∞ #~°HÍã¨∞~°∞x =kèOz J`«x K≥~°Ö’ „=∞yæáÈ`«∞#fl Ѩ^ŒÇ¨~°∞"ÕÅ=∞Ok „ã‘ÎÅ#∞ HÍáê_ç "åi ~°HõΔ}, áÈ+¨} ÉÏ^茺`«Å#∞ ã‘fiHõiOKå_»∞. J\˜ì ã¨`å¯~°º=Ú#ˆH Ѩ^ŒÇ¨~°∞"ÕÅ=∞Ok „ã‘ÎÅ#∞ q"åǨÏ=∂_ç<å_»x Hõ^èŒÅe¡<å~°∞. ^èŒ~°‡Ñ¨HõΔ"≥∞ÿ# áêO_»=ѨHõΔ=Ú =Ç≤ÏOz J#∞HõΔ}=Ú "åiH˜ `«y# ã¨ÅǨÅxã¨∂Î ^èŒ~°‡~°HõΔ}‰õΩ „Ѩܫ∞`«fl=Ú KÕ™ê_»∞. áêO_»=ÙÅ #∞O_ç "åi "åi Jaè„áêÜ«∞=ÚÅ#∞ fã¨∞H˘x H“~°=ÙÅ =^ŒÌ‰õΩ ~åÜ«∞ÉÏiQÍ "≥àϧ_»∞. Pu^䌺=Ú#‰õΩ PǨfixOz# ^Œ∞~Àº^èŒ#∞x`À h ^Œ∞ëêì#fl=Ú#∞ <Õ#∞ Éèí∞lOѨ#∞ Jx u~°ã¨¯iOz q^Œ∞~°∞x WO@ qO^•~°yOKå_»∞. ~åÜ«∞ÉÏiQÍ Z=iÔH@∞Å K≥ѨÊ=Öˇ<À J@∞Å K≥Ñ≤Ê<å_»∞QÍx =¸~°∞ö_≥·# ^Œ∞~Àº^èŒ#∞x HÍ~°}OQÍ ã¨Okè qѶŨ "≥∞Oÿ k. ‰õΩ~°∞Hˆ „Δ `« Ü«Ú^ŒOú Ö’ áêO_»= ѨHÍΔ xfl =Ç≤ÏOKå_»∞. =∂#ã≤Hõ ^Ò~°ƒÅù º=Ú P=Ç≤ÏOz# J~°∞#˚ ∞#‰õΩ w`ÀѨ^Õâ◊O KÕã≤ Hõ~°Î"Àº#∞‡Y∞}˜‚ KÕã≤ Ü«Ú^ŒúO KÕ~ÚOKå_»∞. J<ÕHõ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ J~°∞˚#∞x HÍáê_»∞`«∂ `«y# ã¨∂K«#Å#∞, ã¨ÅǨÅxã¨∂Î ^è~Œ ‡° ѨHOΔõ q[Ü«∂xfl ™êkèOK«_®xH˜ â◊`q« ^è•Å „ѨÜ∞« uflOz ^è~Œ ‡° „ѨuëêªÑ#¨ KÕâß_»∞. Ü«∂^Œ==Oâ◊OÖ’ =Úã¨ÅOѨÙ\˜ì# `«~°∞"å`« NHõ$+¨μ‚_»∞ `«áÈxq∞`«Î"≥∞ÿ J~°}º=Ú#‰õΩ "≥o§ q„â◊q∞OK«QÍ XHõ É’Ü«∞"å_»∞ =∞$QÆ=∞x „Éèíq∞Oz ÉÏ}=Ú`À H˘@ìQÍ Hõ$+¨μ‚_»∞ J=`å~°O KåeOKå_»∞.

N Hõ$+¨‚ Ѩ~°=∂`«‡ D Éèí∂q∞ÃÑ· 125 ã¨OIIÅ∞ rqOz<å~°∞. `«# ^èŒ$_» ã¨OHõÅÊO, Jq~°à◊`«Ñ¨=Ú `À Ü«∞=Úx #∞O_ç =∞$`«∞º ~°Ç¨Ï㨺=Ú#∞ q#flkZ=~°∞-#zˆH`«∞_»∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

PO[<ÕÜ«∞™êfiq∞

14

1

ã¨HõÅ âß„™êÎÅ ™ê~åxfl ~å=∞ <å=∞OÖ’ ^Œi≈Oz# *Ï˝x HÀi# "åiH˜ |Å=Ú, |∞kú, q^Œº W=fiQÆÅ"å_»∞ ^Œ∞+¨ì â◊‰õΩÎÅ #∞O_ç =∞#O^Œix ~°H˜ΔOK«QÆÅ"å_»∞ 㨇iOz#O`«<Õ HõëêìÅ#∞ `˘ÅyOz ã¨∞MÏÅ#∞ „Ѩ™êkOKÕ"å_»∞ =∞~°}O ÖˉõΩO_® x~°O`«~°O =∞#`À<Õ LO_Õ ™êfiq∞ ZHõ¯_» ~å=∞<å=∞O [Ñ≤¿ãÎ JHõ¯_»‰õΩ =zÛ q#„=∞OQÍ q<Õ"å_»∞ Hõe „ѨÉèÏ"åxfl ÃÑOK«∞`«∞#fl áêѨÙÅ #∞O_ç ~°H˜ΔOK« QÆÅ"å_»∞ ~åÉ’ÜÕ∞ Ü«ÚQÆOÖ’ HÍÉ’ÜÕ∞ „|Ǩχ PO[<ÕÜ«∞™êfiq∞ „Ѩu~ÀA ǨÏ#∞=∂<£Kåb™ê áê~åÜ«∞}O KÕÜ«∞O_ç

=∞<À[=O =∂~°∞`« `«∞ź"ÕQÆO l`ÕO„kÜ«∞O |∞kú=∞`åO =i+¨ª"£∞ I "å`å`«‡[O "å#~°Ü«¸^èŒ =ÚYºO N~å=∞ ^Œ∂`«O t~°™ê#=∂q∞II =∂#ã≤ H õ " ≥ ∞ ÿ # |ÅO Ѩ Ù +¨ ¯ ÅOQÍ QÆ Å "å_» ∞ , QÍe`À ã¨=∂#"≥∞ÿ# "ÕQÆO QÆÅ"å_»∞, WO„kÜ«∞=ÚÅ#∞ [~ÚOz#"å_»∞ |∞kú=∞O`«∞ÅÖ’ „âı+μ¨ _ª ∞» , "åÜ«Ú `«#∂A_»∞, "å#~°Ãã#· ºOÖ’ =ÚY∞º_»∞, N~å=Úx ^Œ∂`« J~Ú# ǨÏ#∞=∞O`«∞xH˜ t~°ã∞¨ û =Oz #=∞㨯iã¨∞<Î åfl#∞. Ü«∞„`« Ü«∞„`« ~°ÑÚ¨¶ <å^èHŒ ~© #ΰ O `«„`« `«„`« Hõ$`«=∞ã¨HÎ ÍO[eO! ÉèÏ+¨Ê"åi ѨiѨÓ~°Ö‚ ’K«#O =∂~°∞uO #=∞`« ~åHõ™Δ êO`«HOõ !!

ZHõ¯_» ZHõ¯_» ~å=Ú}˜‚ QÆ∞iOz# H©~°Î# qxÑ≤ã¨∞ÎO^À JHõ¯_» ǨÏ#∞=∞O`«∞_»∞ t~°ã¨∞ g∞^Œ KÕ`«∞Å∞ *’_çOz #=∞㨯iã¨∂Î `«#‡Ü«Ú_≥· Hõà◊§"≥O@ P#O^Œ ÉèÏëêÊÅ∞ ~åÅ∞ã¨∞Î qO@∂ LO\Ï_»∞.

=ÚQÆ∞æÅ∞

`≥Å¡"åiO^ŒO>Ë ^Õâ◊OÖ’x „Ѩu Ç≤ÏO^Œ∂ WO\˜ =ÚOyà◊§Ö’ JO^ŒOQÍ =ÚQÆ∞æÅ∞ "ÕÜ«∞_»O K«∂ã¨∞ÎO\Ï=Ú. =ÚQÆ∞æÅ∞ „ã‘ÎÅ =∞<ÀÉèÏ"åÅ#∞, ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å#∞ „ѨuaOaã¨∞ÎO\Ï~Ú. JO`ÕHÍ^Œ∞ =ÚQÆ∞æÅÖ’ J<ÕHõ ~°HÍÅ L<åfl~Ú. D ~°OQÆ=Å∞¡ÅÖ’ QÆ}`˜ â« ß„ãÎ̈O =ÚYºOQÍ ~ˆ MÏQÆ}`˜ O« , *’ºu+¨ºâß„ãÎ̈O HõxÑ≤ã∞¨ OÎ \Ï~Ú.

HÍ|\˜ì =∞# =∞Ç≤Ïà◊Å∞ "Õ¿ã =ÚQÆ∞æÅ∞ q*Ï˝#âß„ã¨Î gzHõÅ∞.

P=Ù¿Ñ_»`À HõàϧÑ≤ [e¡ Ѷ∂¨ >ˇ#ÿ ~åu ã¨∞#flO`À ‰õÄ_ç# Ñ≤O_ç`À =ÚQÆ∞Åæ ∞ "ÕÜ∞« _»O =Å# |Ü«∞@#∞O_ç „H˜q∞H©@HÍ^Œ∞Å∞ WO\˜Ö’H˜ ~å‰õΩO_® PѨÙ`«∞Ok. WO\˜Ö’ѨŠ"Õ¿ã =ÚQÆ∞æ aÜ«∞ºO Ñ≤O_ç`À "Õ™êÎ~°∞, Jk WO\˜Ö’x p=∞Å∞ =∞iÜ«Ú ã¨∂HõΔ ‡„H˜=ÚʼnõΩ PǨ~°OQÍ LѨÜ≥∂QÆѨ_»∞`«∞Ok. XHÀ¯=∂ã¨OÖ’, ѨO_»QÆÅѨC_»∞ XHÀ¯~°HõO =ÚQÆ∞æÅ∞ "ÕÜ«∞_»O ™êO„Ѩ^•Ü«∞O. =ÚQÆ∞æʼnõΩ ~°OQÆ∞Å∞ J^ŒÌ_»O ‰õÄ_® XHõ Hõà◊, U ~°OQÆ∞Å#∞ ZHõ¯_» ZÖÏ LѨÜ≥∂yOKåe. J<Õk =ÚO^Œ∞QÍ PÖ’zOKåe. =ÚQÆ∞æ "Õ¿ã"å~°∞ KåÖÏ UHÍ„QÆ`«, HõàÏ`«‡Hõ ^Œ$+≤ªHÀ}O Hõey LO_®e. =ÚQÆ∞æ#∞ K«∂ã≤ QÆ$Ǩï}˜ =∞#ã¨Î`«fiO `≥Å∞ã¨∞HÀ=K«∞Û, WO\˜ JÅOHõ~°}, â’Éèí#∞ TÇ≤ÏOK«∞HÀ=K«∞Û. =ÚQÆ∞æ ÅH©;^Õq ã¨fi~°∂ѨO HÍ|\˜ì =ÚQÆ∞æ "ÕÜ«∞@O JO>Ë ÅH©;^Õqx WO\˜Ö’H˜ PǨfixOK«_»"Õ∞.

`«# `«áÈ|ÅO`À ã¨∂~°∞º}˜‚ L^Œ~ÚOK«‰õΩO_® PÑ≤# Ѩu„=`« Z=~°∞-ã¨fã¨∞=∞u

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq H =∞ǨÏi¬ "åb‡H˜ (PjfiÜ«Ú[ áœ~°‚q∞, „`Õ`å Ü«ÚQÆ=Ú)

15

1

'~å=∂Ü«∞}— K«i„`«#∞ „ѨѨOKåxH˜ JOkOz# PkHõq. ÉèÏ~°fÜ«∞ =∞ǨHõ=ÙÅÖ’ `«Å=∂xHõ"∞≥ #ÿ "å_»∞. ^•i^ÀÑ≤_xç =$uÎQÍ =Ù<åfl, <å~°^=Œ ∞ǨÏi„ѨÉèÏ=OÖ’H˜ =zÛ '„|Ǩχi¬— QÍ Ñ¨i}Ï=∞O K≥Ok<å_»∞. N~å=Úx J#∞Ѩ=∂#"≥∞#ÿ =∞Ç≤Ï=∞Å#∞ QÍ#O KÕÜ∞« @"Õ∞ HÍHõ PÜ«∞# ^è~Œ ‡° Ѩufl ã‘`å^ÕqH˜ P„â◊Ü«∞q∞zÛ, N~å=∞Ѩل`«∞Öˇ·# Å=‰õΩâ◊ʼnõΩ P HÍ"åºxfl É’kèOz<å_»∞. ã¨O㨯 $`«OÖ’ '=b‡HõO— JO>Ë Ñ¨Ù@ì. =b‡HõO #∞Oz =zÛ#"å_»∞ HÍ|\˜ì "åb‡H˜ JÜ«∂º_»∞. ѨÙ@ìÖ’ #∞O_ç ZO^Œ∞‰õΩ =KåÛ_»∞? "åb‡H˜ Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞ ~°`åflHõ~∞° _»∞ z#fl `«#O #∞O_ç "Õ@Ö’ "≥∞à◊‰Ωõ =Å∞ <Õ~∞° Û‰õΩ<åfl_»∞. ~°`åflHõ~∞° _»∞ q"åǨÏO KÕã∞¨ H˘x ã¨O™ê~åxfl áÈ+≤OK«ÖHË õ z=iH˜ ^ÀÑ≤_ç ^˘OQÆQÍ =∂~å_»∞. XHõ™êi J_»qÖ’ "≥à√◊ §`«∞#fl <å~°^Œ∞_çx ~°`åflHõ~°∞_»∞ J_»∞¤‰õΩx ''h ^ŒQÆæ~° Uq LO>Ë J=hfl <å‰õΩ WK≥Û~Úº—— Jx ɡkiOKå_»∞.

JѨÙÊ_»∞ <å~°^Œ∞_»∞ ''h=Ù KÕ¿ã áêѨHÍ~åºÅÖ’ h ÉèÏ~åºa_»¤Å∞ áêÅ∞ѨOK«∞‰õΩO\Ï~å?—— Jx J_çQÍ_»∞. WO\˜H˜ "≥o§ ~°`åflHõ~°∞_»∞ ~Ú^Õ „Ѩâ◊fl ‰õΩ@∞O| ã¨Éèí∞ºÅ#∞ J_»∞QÆQÍ "å~°∞ J`«x áêѨѨ٠Ѩ#∞ÅÖ’ áêÅ∞ѨOK«∞HÀ=\ÏxH˜ ~Ú+¨ìѨ_»ÖË^Œ∞. D ã¨=∂^è•#O`À ~°`åflHõ~°∞_ç Hõà◊√§ `≥~°∞K«∞‰õΩ<åfl~Ú. <å~°^Œ=Úx HÍà◊√§ Ѩ@∞ì‰õΩx -''™êfig∞! WѨÙÊ_»∞ <å QÆu Uq∞\˜? <Õ#∞ KÕã≤# áêáêʼnõΩ „áêÜ«∞tÛù`«ÎO ZÖÏ KÕã¨∞HÀ#∞? WHõ g∞ˆ~ ##∞fl ~°H˜ΔOKåe—— J<åfl_»∞. 'ÉèíÜ«∞Ѩ_»‰õΩ <åÜ«∞<å! h áêáêÅ #∞O_ç |Ü«∞@Ѩ_Õ =∂~°æO <Õ#∞ K≥ѨÙ`å#∞— Jx <å~°^Œ∞_»∞ J`«xH˜ ~å=∞ =∞O„`åxfl LѨ^ÕtOz x~°O`«~°O [Ñ≤OK«=∞x K≥áêÊ_»∞. <Õ#∞ WHõ¯_çH˜ uiy=™êÎ#∞, JѨÊ\˜ =~°‰õΩ WHõ¯_Õ ‰õÄ~°∞Ûx ~å=∞=∞O„`åxfl [Ñ≤OK«∞ J<åfl_»∞. ~°`åflHõ~∞° _»∞ ~å=∞=∞O„`åxfl [Ñ≤ã∂¨ Î `«Ñ㨠∞¨ û „áê~°OaèOKå_»∞. WÖÏ ã¨O=`«û~åÅ∞ QÆ_zç áÈÜ«∂~Ú.

J`«x K«∞@∂ì K≥^ŒÑ¨Ù~°∞QÆ∞Å∞ ѨÙ@ìÅ∞Hõ\Ïì~Ú. z=iH˜ XHõ~ÀA <å~°^Œ=Úx JHõ¯_çH˜ =KåÛ~°∞. PÜ«∞# ѨÙ@ìx `˘ÅyOz ~°`åflHõ~∞° _çx Pj~°fikã¨∂Î '~°`åflHõ~å! h `«Ñ㨠∞¨ ûH˜ ^Õ=`«ÅO`å „Ñ¨ã#¨ ∞flÅÜ«∂º~°∞ D<å\˜ #∞O_ç #∞=Ùfi „|Ǩχi¬=Ü«∂º=Ù. ѨÙ@ì #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ =zÛ# #∞=Ùfi "åb‡H˜QÍ „Ѩã≤kú K≥O^Œ∞`å=Ù J<åfl_»∞. "åb‡H˜ QÆOQÍ#k f~°OÖ’ P„â◊=∂xfl U~°Ê~°K«∞‰õΩ<åfl_»∞. PÜ«∞# H©iÎ ^Œâ◊kâ◊ÖÏ "åºÑ≤OzOk. J<ÕH=õ ∞Ok =Ú#∞Å∞ PÜ«∞# P„â◊=∂xH˜ KÕ~∞° ‰õΩx, PÜ«∞#H˜ t+¨μºÅÜ«∂º~°∞. XHõ™êi "åb‡H˜ P„â◊=∂xH˜ =zÛ# <å~°^Œ =∞Ǩi¬H˜ Jukä ã¨`å¯~åÅ∞ KÕã≤ KÕ`«∞Å∞ *’_çOz '=∞Ǩ=Úx— ! g∞~°∞ =¸_»∞Ö’HÍÅ∞ u~°∞QÆ∞`å~°∞. Hõ#∞Hõ Éè∂í Ö’HõOÖ’ ã¨~fi° QÆ∞} ã¨OѨ#∞fl_»∞, ZѨÙÊ_»∂ ã¨`åº<Õfl ѨeH˜, âßO`«z`«OÎ `À =º=ǨÏiOKÕ =ºH˜Î, JO^Œi =∞Ozx HÀˆ~"å_»∞. JO^Œi Jaè=∂<åxfl K«∂~°Q˘<Õ"å_»∞. J`«ºO`« „âı+¨μ÷_≥·#"å_»∞. ã¨=∞~°÷<åÜ«∞‰õΩ_»∞ Z=Ô~·<å L<åfl~å? Jx J_çQÍ_»∞. ã¨=∂^è•#OQÍ <å~°^Œ∞_»∞ N~å=Úx K«i„`« JO`å K≥áêÊ_»∞. „|Ǩχ^Õ=Ù_»∞ „Ѩ`«ºHõΔ"≥∞ÿ 'F =∞ǨÏi¬! #∞=Ùfi â’¡Hõ ~°∂ѨOÖ’ '~å=∂Ü«∞}Ïxfl— „"åÜ«∂e. <å~°^Œ∞_»∞ h‰õΩ ~å=∞Hõ^äŒ qxÑ≤OKå_»∞. QÆ`«OÖ’ [iyáÈ~Ú# ã¨OѶ∞¨ @#Åhfl h=Ù Hõàϧ~å K«∂_»QÅÆ ∞QÆ∞`å=Ù. #∞=Ùfi Uk K≥ÑÙ¨ `å"À Jk ã¨`º« O J=Ù`«∞Ok. ZѨÊ\˜=~°‰õΩ #n #^•Å∞, Ѩ~°fi`åÅ∞ LO\ÏÜ≥∂ JѨÊ\˜=~°‰õΩ „Ѩ[Å∞ '~å=∂Ü«∞}Ïxfl— Ѩiîã¨∂Î<Õ LO\Ï~°∞— WÖÏ Pj~°fikOz „|Ǩχ^Õ=Ù_»∞ J^Œ$â◊º=∞Ü«∂º_»∞. P `«~°∞"å`« "åb‡H˜ =∞Ǩi¬ '~å=∂Ü«∞}O— ~°K«# ™êyOKå_»∞. "≥Ú@ì"≥Ú^Œ@ N ~å=Úx Ѩل`«∞Öˇ·# Å=‰õΩâ◊√ʼnõΩ ~å=∂Ü«∞}Ïxfl ˆQÜ«∞ ~°∂ѨOÖ’ <ÕiÊOKå_»∞.

`«# áêu„=`«ºO`À „|Ǩχ, q+¨μ‚, =∞¿ÇÏâ◊fi~°∞Å#∞ Ñ≤Å¡Å∞QÍ KÕã≤#k Z=~°∞-=∂`å J#ã¨∂Ü«∞

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

16

1

ã¨[˚#∞Å ™êOQÆ`«ºO =Å# =ºH˜Î ZÖÏ L#flux ™êkè™êÎ_»#_®xH˜ "åb‡H˜ rq`«"Õ∞ L^•Ç¨Ï~°}. <å~°^Œ=Úx =∂~°æ^Œ~°≈#O =Å¡ XHõ "Õ@QÍ_»∞ |∞∞+≤QÍ =∂~å_»∞. PÜ«∞# „"åã≤# ~å=∂Ü«∞}Ïxfl „ѨÑO¨ K«O ZѨÊ\˜H© =∞~°záÈ^Œ∞. W`«~° ^ÕâßÖ’¡ ‰õÄ_® nxx ÉèHí ÑΘ Ó¨ ~°fiHõOQÍ Ñ¨iãî ∞¨ <Î åfl~°∞. ~å=∂Ü«∞}Ïxfl „â◊^QúŒ Í K«kq`Õ =∞# rq`åÅ∞ ã¨O™ê¯~°=O`«O J=Ù`å~Ú. "åb‡H˜ =∞ǨÏi¬ ~å=∂Ü«∞}=Ú# ÉèÏ~°fÜ«∞ QÆ$Ç¨Ï rq`«=Ú#∞ K«Hõ¯QÍ =i‚OK≥#∞. `«O„_ç, `«e¡, ‰õΩ=∂~°∞_»∞, HÀ_»Å∞, ‰õÄ`«∞~°∞, JÅ∞¡_»∞, J#fl, `«=Ú‡_»∞, =k#, =∞~°∞^Œ∞Å∞, QÆ∞~°∞=Ù, t+¨μº_»∞, q∞„`«∞_»∞, â◊„`«∞=Ù, =Ú#flQÆ∞"åiH˜ LO_»=Åã≤# ã¨O|O^è=Œ Ú ~å=∂Ü«∞}=Ú# K«H¯õ QÍ x~°∂Ñ≤OK«|_ç#q. ~å=∂Ü«∞}=Ú ÉèÏ~°`*« ÏfÜ«∞ =∞ǨHÍ=º=Ú Jx K≥ѨÊ=K«∞Û. ~å=∂Ü«∞}=Ú#‰õΩ =¸Å=Ú ã¨O㨯 $`«=Ú J~Ú#ѨÊ\˜H˜ ^•xx „ѨѨOK«=Ú#O^Œe ÃщõΩ¯ ÉèÏ+¨Å"å~°∞ ^•xx `«=∞`«=∞ ÉèÏ+¨ÅÖ’xH˜ J#∞=kOK«∞H˘xi.

~å=∂Ü«∞} J=∞~°HÍ=º=Ú#∞ „"åã≤# "åb‡H˜ =∞ǨÏi¬H˜ „Ѩ}q∞Å∞¡^•O.

=∂`«$Éèí∂q∞x, `«e¡^ŒO„_»∞Å#∞ =∞~°∞= =^Œ∞Ì 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

=∞#‰õΩ QÍe, h~°∞, PǨ~°O "≥Ú^ŒÖˇ·#=xfl „Ѩ™êkOKÕ ÉèÏ~°`«=∂`« =∞#`«e¡, =∞#O P"≥∞ Ѩل`«∞Å=Ú D ѨÙ}ºÉè∂í q∞=Å#<Õ =∞#O ã¨∞Y=ÚQÍ rqã¨∞<Î åfl=Ú.HÍ=Ù# ^Õâ◊ ã¨OHˆ =Δ ∞O =∞iÜ«Ú ã¨O~°HõΔ} =∞#O^Œi „Ѩ^äŒ=∞ Hõ~°Î=ºO. [#x, [#‡Éèí∂q∞ D Ô~O_»∞ ã¨fi~°æOHõO>Ë Q˘Ñ¨Ê=x K≥Ñ≤Ê# N~å=Ú_»∞ =∞#‰õΩ P^Œ~°≈O. =∂`«$^Õ"ÀÉèí=, Ñ≤`«$^Õ"ÀÉèí=, J<Õ "Õ^Œã¨∂H˜Îx =∞~°∞=‰õΩ. #∞=Ùfi ѨÙ\ÏìÅx ѨÓ[Å∞ KÕã≤# "åix-h ǨÏ$^ŒÜ«∞OÖ’ x~°O`«~°O ѨÓlOK«∞.

H˘ã¨iH˘ã¨i QÀ~°∞ =Ú^ŒÌÅ`À J=∞$`«O ѨOz# "åiÃÑ· -„¿Ñ=∂=∞$`«O ‰õΩiÑ≤OK«∞. =Ú^Œ∞Ì=ÚiáêÅ`À h HÀÔ~¯Å#∞ fiÛ# "åi – HÀÔ~¯Å#∞ f~°Û_»O h Hõ~°Î=ºO. "å`«ûÖϺ=∞$`åxfl ‰õΩiÑ≤OKÕ "åi Hõà◊§Ö’- J„â◊√=ÙÅ∞ HÍ^Œ∞, P#O^Œ ÉèÏëêÊÅ∞ xOáêe. h=Ù #_çKÕ ^•iÖ’ ѨÓÅ∞ Ѩiz# "åi-áê^Œ Ѩ^•‡Å#∞ P [<å‡O`«O QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ. =∞#O UkKÕ¿ãÎ ^•x<Õ J#∞Éèíq™êÎ=Ú – HÍ|\˜ì h ã¨O`å# ^èŒ~å‡xfl x~°fiiÎOK«∞. [#‡xzÛ# `«e^¡ OŒ „_»∞ʼnõΩ ZO`« _»|∞ƒ ѨOKå=∞<Õk HÍ^Œ∞ – ZO`« „¿Ñ=∞ ѨOKå=∞<Õk =ÚYºO. h ÉÏź=Ú "åi =$^•úѨºO XHõ>Ë HÍ=Ù#, "å~°∞ KÕã≤Ok h=Ù PK«iOK«∞. Ç≤ÏO^Œ∞Éèí∂q∞H˜ =∞iÜ«Ú =∂`åÑ≤`«~°∞ʼnõΩ ZšѨC_»∞ #=∞㨯iã¨∂Î P^Œ~°≈OQÍ rqOK«∞^•O.

=Úã≤¡OÅ∞QÍ =∞`«O =∂~°_®xH˜ x~åHõiOz QÀ_»Ö’ ã¨r= ã¨=∂kè J~Ú# ™È^Œ~°∞Å∞-Ѷ¨`Õã≤OQ∑ –*’~å=~üã≤OQ∑

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq H ÉèíQÆ"å<£ "Õ^Œ"åºã¨∞_»∞ (Jëê_è» Ñ¨Ói‚=∞, ^•fiѨ~° Ü«ÚQÆ=Ú)

17

1

Ѩ~åâ◊~° |∞∞+≤, ã¨`«º=`«∞ʼnõΩ "åºã¨∞_»∞ [x‡OKå_»∞. PÜ«∞# Q˘Ñ¨Ê*Ï˝x. XHõ™êi "åºã¨∞_ç `«e¡ J~Ú# ã¨`«º=uH˜ #=∞㨯iOz 'J=∂‡ g∞~°∞ ##∞fl K«∂_®Å#∞‰õΩ#flѨÙ_»∞ XHõ¯™êi <å¿Ñ~°∞ LK«ÛùiOK«O_ç KåÅ∞ <Õ#∞ g∞ =ÚO^Œ∞ LO\Ï#∞— Jx "åQÍÌ#O KÕâß_»∞. P `«~°∞"å`« `«Ñ¨ã¨∞û KÕÜ«∞_®xH˜ |^Œs „áêO`åxH˜ "≥o¡áÈÜ«∂_»∞.

H˘O`«HÍÅO `«~∞° "å`« ǨÏã≤<Î åѨÙ~° ~åA â◊O`«#∞_»∞ ã¨`º« =ux K«∂ã≤ q"åǨÏO KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. "åiH˜ qz„`« g~°∞º_»∞, z„`åOQÆ^Œ∞_»∞ J<Õ W^ŒÌ~°∞ ‰õΩ=∂~°∞Å∞ HõeQÍ~°∞. z„`åOQÆ^Œ∞_»∞ z#flѨÙÊ_Õ K«xáÈ`Õ qz„`« g~°∞º_»∞ JOaHõ, JOÉÏeHõ#∞ ÃÑo§ KÕã¨∞‰õΩ#fl H˘kÌ ~ÀAňH =∞~°}˜OKå_»∞. qz„`«g~°∞º_»∞ =∞~°}˜OK«_»O`À ~å[=Oâ◊O JO`«iOzáÈ`«∞O^Œx ã¨`«º=u ÉÏ^èŒÑ¨_çOk. JѨÙÊ_»∞ P"≥∞ "åºã¨∞_çx Ñ≤ez `«#‰õΩ ^•i K«∂Ѩ=∞x „áêiúOzOk. "åºã¨∞_»∞ P"≥∞ W^Œ~Ì ∞° HÀ_»à§◊ H˜ W^Œ~Ì ∞° ‰õΩ=∂~°∞Å∞ HõeQˆ ÖÏ nqOKå_»∞. JOaHõ ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ^èŒ$`«~å„+¨μì_»∞, JOÉÏeHõ ‰õΩ=∂~°∞_»∞ áêO_»∞~åA. H“~°=ÙÅ∞ ^Œ$`«~å„+¨μìx ã¨O`å#¨O. áêO_»=ÙÅ∞ áêO_»∞~åA Ñ≤Å¡Å∞. áêO_»=ÙʼnõΩ [~°∞QÆ∞`«∞#fl J<åºÜ«∂xfl `≥Å∞ã¨∞‰õΩx "åºã¨∞_»∞ ǨÏã≤Î<åѨÙ~åxH˜ =zÛ, áêO_»=ÙʼnõΩ ~å[ºO uiy WKÕÛÜ«∞=∞x ^Œ∞~Àº^èŒ#∞_çH˜ #K«ÛK≥Ñ¨Ê ÖËHõáÈ`Õ ‰õΩ~°∞=Oâ◊ <åâ◊#O `«Ñ¨Ê^Œ∞.

Jx ^Œ$`«~å„+¨μì_çx f„=OQÍ ÃÇÏK«ÛiOKå_»∞. HÍx "åºã¨∞Å"åi =∂@ q#x HÍ~°}OQÍ ‰õΩ~°∞ˆHΔ„`« ã¨O„QÍ=∞O [iy#k. Ü«Ú^ŒOú `«~∞° "å`« áêO_»=ÙÅ∞ QÍO^è•ix K«∂_»\ÏxH˜ "≥o§#ѨC_»∞ áêO_»=ÙÅ#∞ â◊Ñ≤OKåÅ#∞‰õΩOk. HÍx "åºã¨∞_»∞ JѨC_»∞ JHõ¯_Õ L<åfl_»∞. PÅ㨺O KÕ¿ãÎ J#~°úO [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx `≥Å∞ã¨∞H˘x "≥O@<Õ QÍO^è•i `«Å g∞^Œ KÕ~Ú ÃÑ\˜ì ''QÍO^è•i <Õ#∞ "åºã¨∞_çx WHõ¯_Õ L<åfl#∞—— Jx J<åfl_»∞. P =∂@Å∞ q#fl QÍO^è•i ÉèíÜ«∞Ѩ_ç áêO_»=ÙÅ#∞ â◊Ñ≤OK«ÖË^Œ∞. ^èŒ~°‡~åA =∞#ã¨∞Ö’ JâßOu `«QÆæÖË^Œ∞. Ü«Ú^ŒúO =Å¡ [iy# #+¨ìO, ~°HõÎáê`«O PÜ«∞xfl ZO`À ÉÏkèOKå~Ú. ~å*Ϻxfl =^Œe ã¨<åºã¨O ã‘fiHõiOKåÅx J#∞‰õΩ<åfl_»∞. Wk `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl "åºã¨∞_»∞ ^èŒ~°‡~åA ^ŒQÆæ~°‰õΩ "≥o§ 'F ~å*Ï! #∞=Ùfi qKå~°OÖ’ Ñ≤iH˜"å_çÖÏ PÖ’zOK«‰õΩ. #∞=Ùfi g~°∞_çq. g∞‰õΩ K≥O^Œ=Åã≤# ~å[ºO HÀã¨O Ü«Ú^ŒúO KÕã≤ ÔQeKå~°∞. WѨC_»∞ g∞~°∞ ~å[ºáêÅ# KÕÜ«∂e, JO`ÕHÍx J_»=ÙÅH˜ "≥à◊§‰õÄ_»^Œ∞. #∞=Ùfi HõΔ„uÜ«Ú_çq, h Hõ~°Î"åºxfl x~°fiiÎOK«∞— ''#∞=Ùfi J^èŒ~°‡ HÍ~°ºO Un KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. Hõ#∞Hõ ã¨<åºã¨O ã‘fiHõiOKåÅ#fl PÖ’K«# =∂#∞HÀ— Jx Ç≤Ï`«=Ù K≥Ñ≤Ê<å_»∞. =∞ǨÉèÏ~°`« Ü«Ú^ŒOú `«~∞° "å`« „|Ǩχ =zÛ "åºã¨∞_ç`À '#∞=Ùfi =∞ǨÉèÏ~°`« Ü«Ú^•úxfl „Ѩ`º« HõOΔ QÍ K«∂âß=Ù. UO [iyO^À h‰õΩ Ñ¨ÓiÎQÍ `≥Å∞ã¨∞. Hõ#∞Hõ #∞=Ùfi =∞ǨÉèÏ~°`« Hõ^äŒ#∞ „"åÜ«∞=∞<åfl_»∞. "åºã¨∞_»∞ K≥|∞`«∞O>Ë „"åÜ«∞\ÏxH˜ „|Ǩχ^Õ=Ù_»∞ q<åÜ«∞‰õΩ_çx ѨOÑ≤OKå_»∞. JÖÏ =∞ǨÉèÏ~°`« Hõ^ä• ~°K«# „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. "≥â· O◊ áêÜ«∞#∞_»∞ "åºã¨∞x t+¨μº_»∞. "åºã¨∞_»∞ =∞ǨÉèÏ~°`« ~°K#« KÕã∞¨ #Î flѨC_»∞ "≥â· O◊ áêÜ«∞#∞_»∞ P Hõ^äŒx q<åfl_»∞. WÖÏO\˜ =∞Ǩϟ#fl`« Hõ^äŒ#∞ =∂#"åo HõO`«\ ˜H© `≥eÜ«∞*ËÜ«∂Å#∞‰õΩ<åfl_»∞.

JѨC_»∞ ǨÏã≤<Î åѨÙ~åxfl [#"Õ∞[Ü«Ú_»∞ Ѩiáêeã¨∞<Î åfl_»∞. J`«#∞ J~°∞#˚ ∞x =∞#=_»∞. PÜ«∞#‰õΩ =∞ǨÉèÏ~°`« Hõ^äŒ#∞ "≥·â◊OáêÜ«∞#∞_»∞ ZÖÏ q<åfl_À JÖψQ K≥áêÊ_»∞. q#fl "åiÖ’ L„QÆ„â◊=#∞_»∞ J<Õ

z~°∞„áêÜ«∞OÖ’ x~°ƒùÜ«∞OQÍ ã≤OǨÏO Ñ≤Å¡Å`À P_ç ^ŒO`åÅ#∞ ÖˇH˜¯Oz# g~°∞_»∞-Éèí~°`«∞_»∞

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

18

1

|∞∞+≤ L<åfl_»∞. P `«~°∞"å`« H˘O`«HÍÖÏxH˜ <≥·q∞âß~°}ºOÖ’ [iy# Ü«∞*Ï˝xH˜ |∞∞+¨μÅO`å =KåÛ~°∞.

JHõ¯_» L„QÆ„â◊=#∞_»∞ =∞ǨÉèÏ~°`« Hõ^äŒ#∞ "åiH˜ qxÑ≤OKå_»∞. WÖÏ P Hõ^äŒ „ѨKå~°O J~ÚOk. "åºã¨∞_»∞ "Õ^•xfl '|∞∞Q∑, Ü«∞A~ü, ™ê=∞, J^èŒ~°fi} "Õ^•Å∞QÍ— qÉèílOKå_»∞. J`«xHõO>Ë =ÚO^Œ∞ "Õ^*Œ Ï˝#=∞O`å XHõ\ Q˜ Í<Õ LO_Õk. "åºã¨∞_çH˜ J<ÕH=õ ∞Ok t+¨μºÅ∞ LO_Õ"å~°∞. "≥â· O◊ áêÜ«∞#∞_»∞,ÃÑÅ· ∞_»∞, *ˇ·q∞x, ã¨∞=∞O`«∞_»∞ J<Õ t+¨μºÅ∞ <åÅ∞QÆ∞ kâ◊ÅÖ’ "Õ^•Å#∞ „Ѩ[ʼnõΩ JOkOKå~°∞. H˘O^ŒiH˜ "Õ^•Å∞ J~°Oú KÕã∞¨ HÀ=_»O Hõ+=ì¨ ∞=Ù`ÀO^Œx "åºã¨∞_»∞ „|Ǩχã¨∂„`åÅ#∞ „"åâß_»∞. P `«~∞° "å`« ѨÙ~å}ÏÅ∞ „"åâß_»∞. "å\˜Ö’ J<ÕHõ hu Hõ^äŒÅ∞ á⁄O^Œ∞Ѩ~°Kå_»∞. z=~°Ö’ "åºã¨∞_»∞ NHõ$+¨μ‚x QÆ∞iOz ÉèÏQÆ=`«O „"åâß_»∞. =∞ǨÉèÏ~°`«O *Ï˝#ÉèÏO_®QÍ~°O. ^•xx 'ѨOK«=∞"Õ^ŒO— (S^Œ= "Õ^ŒO) JO\Ï~°∞. ^•xˆH '[Ü«∞=Ú— J<Õ ¿Ñ~°∞ ‰õÄ_® LOk. „ѨѨOK«OÖ’ J`«ºO`« „âı+¨ª"≥∞ÿ# „QÆO^äŒO 'ÉèíQÆ=næ`«—. Jk =∞ǨÉèÏ~°`«OÖ’ XHõ ÉèÏQÆO. JÖÏ "åºã¨∞_»∞ =∂#"åoH˜ L#fl`«"≥∞ÿ# *Ï˝# ã¨OѨ^Œx JOkOKå_»∞. "åºã¨∞_»∞ ã¨∂~°∞ºxÖÏ *Ï˝<åxfl "≥^Œ[ÖÏ¡_»∞. PÜ«∞# `«# HÀã¨O U Ѩx KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. â◊O`«#∞_ç #∞O_ç [#"Õ∞[Ü«Ú_ç =~°‰õΩ Zxq∞k `«~åÅ L`å÷#Ѩ`«<åÅ#∞ PÜ«∞# K«∂âß_»∞. n#∞Å∞, ^Œ∞ód`«∞ŠѨ@¡ ZO`À P^Œ~°Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ =º=ǨÏiOKÕ"å_»∞. `«Ñ¨C KÕã≤# "åix =∞O^ŒeOKÕ"å_»∞. ^èŒ~°‡=∂~åæ# #_çKÕ"åix „áÈ`«ûÇ≤ÏOKÕ"å_»∞. PÜ«∞# rq`«O JO^ŒiH© P^Œ~°≈ „áêÜ«∞"≥∞ÿ#k.

„áê~°÷#-ÉèÏ==Ú "å`«ûźѨÓ~å‚! F =∂`«$Éèí∂g∞! <Õ#∞ h‰õΩ #=∞¿ãÎ ã¨^• =`«ûÖË =∂`«$Éèí∂"Õ∞ `«fiÜ«∂ Ç≤Ï#∞ÌÉèí∂"Õ∞ ã¨∞Y"£ =i÷`ÀǨÏ"£∞ I ZšѨÙÊ_»∂ #=∞㨯iO`«∞#∞. F Ç≤ÏO^Œ∂Éèí∂g∞! h =Å¡<Õ <Õ#∞ ã¨∞Y=ÚQÍ =i÷Å∞¡`«∞<åfl#∞. =∞Ǩ =∞OQÆà◊=∞~¸! =∞Ǩ=∞[æÖË Ñ¨Ù}ºÉèí∂"Õ∞ `«fi^Œˆ~÷ F Ѩ Ù }ºÉè í ∂ g∞! h HÍ~° º ™ê^è Œ # Ô H · D <å â◊ s ~° = Ú Ñ¨`« `Õfi+¨ HÍÜ≥∂ #=∞¿ãÎ #=∞¿ãÎI ã¨=∞iÊOѨ|_»∞QÍHõ ! hH˜"Õ J<ÕHõ #=∞™ê¯~°=ÚÅ∞. „ѨÉè’ â◊H˜Î=∞<£ Ç≤Ï#∞Ì ~å„ëêì[æÉèí∂`å ã¨~°fiâ◊H˜Î=∞O`«∞_≥·#! F Ѩ~°"Õ∞â◊fi~å! Ç≤ÏO^Œ∂ W"Õ∞ ™ê^Œ~°<£ `åfi<£ #=∂"≥∂ =Ü«∞"£∞ ~å„+¨ ì = Ú#‰õ Ω J=Ü« ∞ = 㨠fi ~° ∂ Ѩ Ù Å"≥ ∞ ÿ # "Õ ∞ =Ú h‰õ Ω `«finÜ«∂Ü«∞ HÍ~åºÜ«∞ É^•ú Hõ\ ©Ü«∞"£∞ ™ê^Œ~°=ÚQÆ #=∞㨯iOK«∞K«∞<åfl=Ú. h HÍ~°º=Ú H˘~°ÔH· â◊√ÉèÏ=∂t+¨<£ ^ÕÇ≤Ï `«`«∂Ê~°ÎÜÕ∞I Hõ\ ˜|^Œ∞úÅ"≥∞ÿÜ«Ú<åfl=Ú. ^•xx <≥~°"Õ~°∞Û@ÔH· =∂‰õΩ J[Ü«∂º&£K« qâ◊fi㨺 ^ÕÇ‘Ïâ◊ â◊H˜Î"£∞ â◊√ÉèÏjã¨∞ûÅx=Ú‡, qâ◊fi=Ú ÔQÅ∞=ÖËx â◊H˜Îx, „ѨѨOK«=Ú ã¨∞jÅ&£ [QÆ^£ ÜÕ∞# #„=∞"£∞ Éèí"Õ`ü "≥∂HõiÅ∞¡#\˜ì ™œjź=Ú#∞, "Õ∞=Ú |∞kúѨÓ~°fiHõ=ÚQÍ â◊$`«&£ K≥·= Ü«∞`ü Hõ}ìHÍH©~°‚=∂~°æ"£∞ ã‘fiHõiOz# HõO\HÍH©~°‚ =∂~°æ=Ú#∞ ã¨∞QÆ=∞=Ú KÕÜ«Ú#\˜ì ã¨fiÜ«∞"£∞ ã‘fiHõ$`«<£ #ãπ ã¨∞QÆ<£ HÍ~°ÜÕ∞`ü! *Ï˝#=Ú#∞ =∂‰õΩ „Ѩ™êkOѨÙ=Ú. ã¨=Ú`«¯~°¬ xâò„âıÜ«∞ ã¨Ãã·ºHõ=Ú„QÆO JÉèí∞º^ŒÜ«∞ ã¨Ç≤Ï`« x„âı≈Ü«∞=Ú#∞ á⁄O^Œ∞@ÔH· Ѩ~°"£∞ ™ê^èŒ#<£ <å=∞ g~° „=`«"£∞ XˆH XHõ L`«Î=∞=Ú, fHõΔ}=Ú<≥·# ™ê^èŒ#=Ú g~°„=`«=Ú. `«^Œ#Îó ã¨∞Êù~°`«fiHõΔÜ«∂ ^èÕfiÜ«∞xëêª Jk =∂ JO`«óHõ~°}=ÚÅO^Œ∞ ã¨∞ÊùiOK«∞QÍHõ! JHõΔÜ«∞=Ú, ǨÏ$^Œ#Îó „Ѩ*ÏQÆ~°∞Î f„"åxâ◊"£∞I f„==Ú<≥·# ^èպܫ∞x+¨ª =∂ ǨÏ$^ŒÜ«∞=ÚÅÖ’ ZšѨÙÊ_»∞ q*Ë„f K« #ãπ ã¨OǨÏ`å HÍ~°ºâ◊H˜Î~ü *ÏQÆ$`«"≥∞ÿÜ«ÚO_»∞QÍHõ! q[Ü«∞jeÜ≥ÿ∞# =∂ ã¨OѶ¨∞\˜`« q^è•Ü«∂㨺 ^èŒ~°‡ã¨º ã¨O~°HõΔ}"£∞ HÍ~°ºâ◊H˜Î =∂ ^èŒ~°‡=Ú#∞ ã¨O~°H˜ΔOz, =∂ ~¸ ^Õâ◊=Ú#∞ Ѩ~°"£ "≥·Éèí=<£ <Õ`«∞ "Õ∞`«`ü ã¨fi~å„+¨ì"£∞ Ѩ~°=∞ "≥·Éèí=ã≤÷uH˜ KÕ~°∞Û@Ö’ h Pjã¨∞ûÅKÕ q∞H˜¯e ã¨=∞~å÷ Éèí=`åfitëê `Õ Éèí$â◊"£∞II ã¨=∞~°÷=∞QÆ∞QÍHõ!

IIÉèÏ~°`ü =∂`å H© [Üü∞II ÉèÏ~°`«=∂`«‰õΩ [Ü«∞=∞QÆ∞QÍHõ!

„áê~°÷#

1.

2.

3.

`«# JK«OK«Å ÉèíH˜Î`À q+¨μ‚=¸iÎx „Ѩ`«ºHõΔO KÕã¨∞H˘x PHÍâ◊OÖ’ #HõΔ„`«"≥∞ÿ ÉèíH˜ÎÖ’ L#fl`«™ê÷<åxfl á⁄Ok#"å~°∞-^èŒ$=Ù_»∞.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

Pkâ◊OHõ~åKå~°º (™ê.â◊. 788–820)

H

19

1

qzÛ#flHõ~° â◊‰Ωõ ÅÎ ∞ ^Õâßxfl Jã¨=Î ºã¨OÎ KÕÜ∞« É’`«∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’, qq^èŒ P~å^èŒ<å Ѩ^ŒÌ`«∞ÅÖ’x UHÍ`«‡`«#∞ P^è•~°OQÍ KÕã¨∞H˘x, *ÏfÜ«∞ ã¨"≥∞ÿHõº`å ÉèÏ"åxfl ÃÑOá⁄OkOѨ*Ëã≤# *ÏfÜ«∞"åk, J^≥· fi`« ã≤^•ÌO`« „ѨKå~°‰õΩ_»∞, ^ÕâO◊ "≥Ú`«OÎ áê^ŒKåÔ~· <åÅ∞QÆ∞™ê~°∞¡ Ѩ~º° \˜Oz, `«# "Õ∞^è•â◊H`Θ À ‰õΩ`«~¯° "å^•xfl „`Àã≤ÑÙ¨ zÛ ^ÕâO◊ <åÅ∞æ=¸ÅÖ’¡ <åÅ∞QÆ∞ =∞~îåÅ#∞ ã¨"∞≥ Hÿ ºõ `åÉèÏ=O`À ™ê÷ÑO≤ z, PÅÜ«∂Ö’¡ [O`«∞|Å∞Å#∞ PÑ≤Oz# ã¨O㨯~°Î N Pk â◊OHõ~åKå~°∞ºÅ∞. „Ѩ[Å P^蕺u‡Hõ ^•Ç¨ÏO fˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞# J=`«iOKå~°∞. â◊OHõ~åKå~°∞ºÅ"å~°∞ ˆH~°à◊ ~å„+¨ìOÖ’x HÍÅ_ô J<Õ „QÍ=∞OÖ’ Dâ◊fi~° Hõ$Ѩ =Å¡ [x‡OKå~°∞.

J`«xH˜ JxflO\˜HõO>Ë "Õ^•O`«O Ö’<Õ =∞Oz „â◊^Œú =ÙO_Õk. J^Õ JOu=∞ ã¨`«ºO Ü≥ÚHõ¯ =∂~åæxfl É’kèOKÕ^Œx PÜ«∞# #=∂‡_»∞. z#flѨÙ_Õ â◊OHõ~°∞_»∞ P ÅHõΔ ºO"≥·Ñ¨Ù PHõi¬`«∞ÅÜ«∂º_»∞. `«ex¡ P ^Õ=Ùx ¿ã=Ö’ x=∞QÆflO KÕ~ÚOz â◊OHõ~∞° _»∞ ™êO™êiHõ rq`«OÖ’x =º^è,Œ ^Œ∞óMÏÅ#∞Oz q=Ú‰õΩÎ_»∞ J=fi_®xH˜ `«# ~ÚO\˜x =^ŒeÃÑ\Ïì_»∞. `«# rq`«ÅHõΔ ºO ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ HõkÖÏ_»∞. „|Ǩχ ™êHΔÍ`å¯~°O á⁄Ok# QÆ∞~°∞=Ùx á⁄O^•Åx â◊OHõ~°∞_»∞ XHõ Q˘Ñ¨Ê Ü≥∂wâ◊fi~°∞x ‰õΩ\©~°O KÕ~å_»∞. P =∞ǨÜ≥∂y ™êHΔÍ`«∞Î QÀqO^ŒÉèíQÆ=`åÊ^Œ∞Å "åˆ~. QÆ∞~°∞=Ù Pj~°fiK«#O á⁄Ok â◊OHõ~°∞_»∞ ѨÓ~°‚ x+¨ª`À, ã¨<åºã¨ r=#O QÆ_»∞ѨÙ`«∂ J^茺ܫ∞#O ™êyOKå_»∞. QÀqO^Œ Ü≥∂y â◊OHõ~°∞xH˜ ã¨`«º=Ú Ü≥ÚHõ¯ J#∞Éèí∂u HõeæOKå_»∞. P J#∞Éèí∂u ^•fi~å â◊OHõ~°∞xH˜ Q˘Ñ¨Ê â◊H˜Î ÅaèOzOk. PÜ«∞#‰õΩ ã¨OѨÓ~°‚qâ◊fiOÖ’ Dâ◊fi~°∞_Õ Hõ#|_®¤_»∞. WѨÙ_»∞ PÜ«∞# =ÚO^Œ∞ XHõ¯>Ë ÅHõΔ ºO =ÙOk. U "Õ^•O`« *Ï˝#O ^•fi~å PÜ«∞#‰õΩ Ñ¨~°"≥∂`«¯ $+¨ì"≥∞ÿ# ã¨`«ºO `åÅ∂‰õΩ ã¨∞MÏ#∞Éèí∂u HõÅ∞æ`«∞#fl^À ^•xfl „ѨKå~°O KÕÜ«∂e. ã¨`«º ™êHΔÍ`å¯~°O HÀã¨O LѨx+¨`«∞ÎÅ∞, ÉèíQÆ=næ`« =∞iÜ«Ú „|Ǩχã¨∂„`åʼnõΩ "åºMϺ#O K≥|∞`«∂ "å\˜ÃÑ· ÉèÏ+¨ºO ~åÜ«∞=∞x QÆ∞~°∞=ÙQÍ~°∞ â◊OHõ~°∞xH˜ xˆ~ÌtOKå~°∞. #∞=Ùfi Uk HÍ"åÅ#∞‰õΩO>Ë Jk Ü≥∂QÆ™ê^èŒ#^•fi~å á⁄O^ŒQÆÅ∞æ`å=Ù Jx QÀqO^ŒÜ≥∂y â◊OHõ~°∞xH˜ JÉèíÜ«∞ q∞zÛ Pj~°fikOKå~°∞. ÉèÏ~°`« ^Õâ◊OÖ’x J<ÕHõ Ѩq„`« f~°Ì ã¨÷ÖÏÅ∞ u~°∞QÆ∞`«∂ â◊OHõ~°∞_»∞ HÍj KÕ~°∞‰õΩ<åfl_»∞. <å‰õΩ |∞kÌ, "≥~· åQƺ=ÚÅ∞ HõeQˆ ÖÏ aèH#Δõ ∞ „Ѩ™êkOK«=∞x J#flѨÓ~å‚^qÕ x „áêi÷OKå_»∞. â◊OHõ~∞° _»∞ ÉèHí Î̃ ÉèÏ=O`À Dâ◊fi~° „áê~°ú# KÕã≤<å, Éèí[# KÕã≤<å [#O áÈQÆÜÕ∞º"å~°∞. â◊OHõ~°∞x J^蕺u‡Hõ â◊HÎ̃ „ѨÉèÏ=OÖ’ „ѨâßO`«`« á⁄O^Õ"å~°∞. WÖÏ ÉÏÅã¨<åºã≤ â◊O‰õ~°∞_»∞ [#ǨÏ$^ŒÜ«∂xfl ÔQÅ=_»O „áê~°OaèOKå_»∞. HÍjÖ’ =ÙO_»QÍ „áê`«óHÍÅã¨=∞Ü«∞OÖ’ â◊OHõ~°∞_»∞ ™êfl#OKÕÜ«∞_®xH˜ #kH˜ "≥à◊√Î<åfl_»∞. XHõ x=∞fl*ÏuH˜ K≥Ok# =ºH˜Î PÜ«∞# =∂~°æ=∞^茺֒ HõxÑ≤OKå_»∞. â◊OHõ~°∞_»∞ P =ºH˜Î`À Jã¨Ê $â◊√º_®! `«Ñ¨CHÀ, ^•iq_»∞ J<åfl_»∞. P =ºH˜Î J<åfl_»∞—— g∞~°∞ Z=ix Jã¨Ê $â◊√ºÅO@∞<åfl~°∞ <å â◊s~å<åfl? <å P`«‡<å? <å â◊s~°O ‰õÄ_®, g∞ â◊s~°O `«Ü«∂~°∞KÕÜ«∞|_ç# =∞\˜ì`À<Õ `«Ü«∂~°~ÚOk Hõ^•! P`«‡ Jâ◊√^Œú=Ú J=Ù`«∞O^•? =∞i JO`«\Ï =Ù#fl P P`«‡ Z=i#∞OK≥·<å ZÖÏ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO_» QÆÅ∞æ`«∞Ok. ã¨~°fi"åºÑ≤ J~Ú# P`«‡hÖ’#∞ =ÙOk, <åÖ’#∞ =ÙOk, =∞i =∞x^ŒÌi =∞^茺 `Õ_®ÖˇO^Œ∞‰õΩ? Jx P =ºH˜Î WzÛ# ã¨=∂^è•#O â◊OHõ~°∞x PÖ’zOѨ*Ëã≤Ok.

Ü«∂QÆ Jâßfixfl |OkèOz `«=∞ Ѩ~å„Hõ=∞O`À `«O„_ç<Õ ZkiOz# xez# ™È^Œ~°∞Å∞-Å=‰õΩâ◊Å∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

20

1

D ã¨=∂^è•#O q#fl â◊OHõ~°∞_»∞ H˘OK≥"≥∞ÿ<å K«eOK«Hõ `«# „Ѩu+¨ª#O`å ѨHõ¯‰õΩ ÃÑ\˜ì P =ºH˜ÎH˜ ™êëêìOQÆ „Ѩ}Ï=∞OKÕâß_»∞. P`«‡#∞ QÆ∞iOz JO`«ã¨~°à◊OQÍ K≥Ñ≤Ê# =ºH˜Î ™ê=∂#∞º_»∞ HÍ_»x ™êHΔÍ`«∞ΠѨ~°"Õ∞â◊fi~°∞x J=`å~°"Õ∞#x WO„kÜ«∞ "≥∂ǨÏOÖ’ Ѩ_ç# <å‰õΩ *Ï˝<À^ŒÜ«∞O HõeæOz<å_»x, ~Úk HÍj qâıfiâ◊fi~°∞x =~°„Ѩ™ê^Œ=∞x â◊OHõ~°∞_»∞ „QÆÇ≤ÏOKå_»∞. J^≥· fi`« ã≤^•úO`åxfl „Ѩ=zOz# "å_»~Ú#ѨÊ\˜H© "˘Hõ¯ HõΔ}O â◊OHõ~°∞_»∞ ‰õÄ_® LK«ÛùhK« ÉèÏ"åÅ „Éèí=∞‰õΩÖ’#~Ú<å_»∞.

LѨx+¨`«∞ÎÅ∞, ÉèíQÆ=næ`«, „|Ǩχã¨∂„`åÅ∞ =O\˜ Ѩq„`« „QÆO^è•Å∞ J~°ÌOKÕã¨∞HÀ=_»O Hõ+ì̈OQÍ =ÙO_Õk. JO^Œ∞KÕ`« â◊OHõ~∞° _»∞ P „QÆO^è•Å‰õΩ ÉèÏ+¨ºO ~åâß_»∞. Jq J`«ºO`« Ö’Hõ„Ñ≤Ü∞« =∞Ü«∂º~Ú. â◊OHõ~åKå~°∞ºx ^Œ$+≤ìÖ’ ã¨=∞ã¨Î ÉèÏ~°`«=Ú XHõ Ѩq„`«Éèí∂q∞. ^Õâ◊ HõàϺ}O, UHõ`«fiO, ^èŒ~å‡xfl ѨÙ#~°∞^ŒúiOK«_»OÖ’<Õ =ÙO^Œx PÜ«∞# qâßfiã¨O. D UHõ`åfixfl ™êkèOK«_»O HÀã¨O ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ <åÅ∞æ"≥·Ñ¨ÙÅ "Õ^•O`« tHõΔ}Ï „Ѩ™ê~°O [iˆQO^Œ∞‰õΩ <åÅ∞QÆ∞ Ñ‘~îåÅ#∞ ™ê÷Ñ≤OKåÅx PÜ«∞# Ü≥∂K«# KÕâß~°∞. ^ŒH} Δ˜ Ï# â◊$OˆQiÖ’ âß~°^•Ñ‘~åî xfl, `«∂~°∞Ê# ѨÓi[QÆ<åfl^äOŒ Ö’ QÀ=~°#÷ Ñ‘~åî xfl, ѨtÛ=∂# ^•fi~°HõÖ’ HÍoHÍÑ‘~îåxfl, =∞iÜ«Ú L`«Î~å# |^ŒiHÍ„â◊=∞OÖ’ *’ºu Ñ‘~îåxfl ™ê÷Ñ≤OKå~°∞.

D ֒ѨŠâ◊OHõ~°∞Å "åiH˜ `«=∞ =$^Œú=∂`« P~åºO|‰õΩ J=™ê#HÍÅO ã¨g∞Ñ≤Oz#@∞¡ J=QÆ`«=∞~Ú PÜ«∞# HÍÅ_ç KÕ~å~°∞. `«e¡ ã¨fi~°æã¨∞÷~åÅ~ÚOk. P"≥∞ JO`«º„H˜Ü«∞Å∞ [~°Ñ¨_®xH˜ |O^èŒ∞=ÙÖˇ=fi~°∂ ã¨Ç¨ÏHõiOK«ÖË^Œ∞. ã¨<åºã¨=ÚÖ’ =Ù#fl "å~°∞ JO`«º„H˜Ü«∞Å∞ [~°∞Ѩ‰õÄ_»^Œ∞. HÍx â◊OHõ~°∞Å"å~°∞ PÖ’zOz PѨ^Œú~°‡OQÍ `«e¡ JO`«º„H˜Ü«∞Å#∞ `å<Õ KÕÜ«∞ ã¨OHõeÊOKå~°∞. JÖψQ PÜ«∞# ã¨fiÜ«∞OQÍ `«e¡ â◊s~åxfl "≥∂ã¨∞‰õΩ"≥o§ JO`«º„H˜Ü«∞Å∞ =ÚyOKå~°∞. `«e¡ ¿ã=Ö’ Hõ$`«Hõ$`«∞ºÅÜ«∂º~°∞.

J#O`«~O° â◊OHõ~åKå~°º HÍj‡~°∞Ö’x âß~°^•xÅÜ«∞O "≥àϧ~°∞. Hˆ =ÅO 30 Uà◊§ =Ü«∞ã¨∞Ö’<Õ ã¨~°fi[˝Ñ‘~î°OÃÑ· q~ålÅ¡QÆeQÍ~°∞. [#`«‰õΩ ã¨iÜ≥ÿ∞# rq`«O ™êyOKÕO^Œ∞‰õΩ HÍ=eû# „¿Ñ~°}xKåÛ~°∞.`«# P^Œ~≈° O`À „Ѩ[ʼnõΩ ZÖÏ rqOKåÖ’ `≥eÜ«∞*Ëâß~°∞. *Ï˝#O, ÉèHí ,Θ x+¨,ª "≥~· åQƺO ~Ú`åºk QÆ∞}ÏÅ`À qHõã≤OKÕ^Õ Jã¨Öˇ·# rq`«O. PÜ«∞# J^≥· fi`«=∂~åæxfl K«∂áê~°∞. ^•x J~°÷O Uq∞@O>Ë „ѨѨOK«OÖ’ =Ù#fl =ã¨∞Î=ÙÅxfl „|Ǩχ=∞Ü«∞O. „|ǨχO XHõ¯>Ë. „ѨѨOK«O x`«º Ѩi=~°Î<åjÅO QÆÅk. „|Ǩχ=Ú ã¨`«º=Ú. [QÆ`«∞Îq∞^茺, „Ѩu =ºH˜Î D „ѨѨOK«OÖ’ Hõ#|_Õ „Ѩu =ã¨∞Î=Ùx Dâ◊fi~° ~°∂ѨOQÍ K«∂_®e. J@∞=O\˜ "å_Õ „ѨѨOKåxfl `«# =∂`«$Éèí∂q∞QÍ ã¨=∞ã¨Î=∂#=ÙÅ#∞ ™È^Œ~°ã¨=∂#OQÍ JOwHõiOK«QÆÅ∞æ`å_»∞. â◊ O Hõ ~ åKå~° ∞ ºÅ"å~° ∞ „"åã≤ # Éè í [ QÀqO^Œ O Ü« ∂ =`ü „Ѩ Ñ ¨ O K« O Ö’#∂ Ö’Hõ„Ñ≤Ü«∞"≥∞ÿ#k. P Éèí[# ™ê~åOâ◊"Õ∞=∞O>Ë h=Ù rq`«OÖ’ Jxfl HõëêìÅ#∞Oz, =∞$`«∞º=Ù#∞Oz |Ü«∞@Ѩ_®Å#∞ ‰õΩO>Ë ÉèíQÆ=O`«∞x „áê~°÷#KÕ~Ú Jx. ˆH=ÅO 32 Uà◊§ =Ü«∞ã¨∞Ö’ â◊OHõ~åKå~°∞ºÅ"å~°∞ D „ѨѨOK« |O^è•Å #∞O_ç q_ç=_ç „|Ǩχ֒ b#=∞Ü«∂º~°∞. "åi ã¨=∂kè ˆH^•~ü<å^£Ö’ =ÙOk. ÉèÏ~°`^« âÕ =◊ ∞O`å XHõ\ ˜ J#fl ã¨`º« ™êHΔÍ`å¯~°OHÀã¨O ^ÕâO◊ Ö’ <åÅ∞æ K≥~Q° ∞Æ Å ^è•i‡HõÑ~‘ åî Å#∞ „Ѩu+≤ªOz# P =∞ǨѨÙ~°∞+¨μx k=º r=#O =∞#‰õΩ x~°O`«~°O „¿Ñ~°} xK«∞ÛQÍHõ.

^Õâ◊^èŒ~å‡Å ~°HõΔ} HÀã¨O `«# `«O„_çx, `«# Ѩل`«∞Å#∞ ‰õÄ_® |e^•#O Hõ=∞‡x „¿Ñˆ~Ñ≤Oz# =∞ǨѨÙ~°∞+¨μ_»∞ Z=~°∞-QÆ∞~°∞QÀqO^£ ã≤OQ∑

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

21

1

™êfiq∞ q"ÕHÍ#O^Œ (12 [#=i 1863–4 AÖˇ· 1902) áêâßÛ`«º^ÕâßÅ "å~°∞ ÉèÏ~°`« Éèí∂q∞ J<åQÆi‰õΩʼnõΩ <≥Å=ÙQÍ

`«$}©Hiõ ã¨∞#Î fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂^è~Œ ‡° O Ü≥ÚHõ¯, ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨O㨯 $u Ü≥ÚHõ¯ „áêâ◊™êκxfl J"≥∞iHÍÖ’ ZÅ∞ÔQuÎ Kå\˜# ™êǨÏã≤‰õΩ_≥·# ã¨<åºã≤ J`«_»∞. N ~å=∞Hõ$+¨‚ Ѩ~°=∞ǨÏO㨉õΩ J#∞OQÆ∞ t+¨μº_»∞, =¸sÎÉèíqOz# `åºQÆ"Õ∞`å<≥·, `«# r=# ѨÙëêÊxfl ^Õâ=◊ ∂`« K«~}° ÏňH J~°Ê} KÕã≤ x~åƒùQ∞Æ ºÅ, xã¨ûǨÜ«ÚÅ, J}QÍi# „Ѩ[Å JÉèí∞º#flu HÀã¨O Ѩi`«Ñ≤Oz# "å_»∞. =∞Ǩϟ#fl`« PÖ’K«<åjÅ∞_»∞, =∞ǨÏ`«Î~° HÍ~°º`«`«Ê~°∞_≥·# D =∞ǨѨÙ~°∞+¨μx ã¨O^Õâ◊ â◊OMÏ~å=O x„kã¨∞Î#fl ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ#∞ "Õ∞Å∞H˘eÊ #"À`ÕÎ*Ïxfl xOÑ≤Ok. Ü«ÚQÆÜ«ÚQÍʼnõΩ PÜ«∞<˘Hõ „¿Ñ~°}Ï„™È`«ã¨∞ûQÍ xeKå~°∞. ɡOQÍÖòÖ’x HõÅHõ`åÎÖ’ #ˆ~O„^Œ∞_»∞ [x‡OKå_»∞. `«O„_çÜ∞ÿ≥ # qâ◊fi◊ <å^èŒ ^Œ`∞« _Î ∞» gÅ∞^˘iH˜#ѨC_»ÖÏ¡ `«# ‰õΩ=∂~°∞_çH˜ ~ÚÖÏÉ’kèã¨∞ÎO_Õ"å_»∞ ''ã¨`«º, ^èŒ~å‡Å =∂~åæxfl JO\˜ÃÑ@∞ìH˘x =Ù#flO`«HÍÅO h=Ù Z=iH© ÉèÜ í ∞« Ѩ_#» Hõ¯~ˆ ^¡ ∞Œ . ^Œ∞+¨μÅì ‰õΩ `«Å=OK«‰Äõ _»^∞Œ . P`«‡Q“~°"åxfl ZÅ¡ÑC¨ _»∂ HÍáê_»∞HÀ"åe. ^ÕâÉ◊ Híè Θ LO>Ë<Õ =ºH˜Î ã¨∞YOQÍ =∞#QÆÅ∞QÆ∞`å_»∞. XHõ^Õâ◊OÃÑ· Ѩ~°^ÕjÜ«ÚÖˇ·# â◊„`«∞=ÙÅ∞ ^•_çKÕã≤#ѨÊ\˜H© P^Õâ◊ „Ѩ[Å „áêp#"≥∞ÿ# =∞Ç≤Ï=∂xfi`«"≥∞ÿ# ã¨O㨯 $ux "å~°∞ ^ÀK«∞‰õΩáÈÖË~°∞——. `«O„_ç =∞~°}˜Oz# "≥O@<Õ ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ ¿Ñ^ŒiHõO K«∞@∞ì‰õΩOk. JO`«QÍ ^Œ∞~°^Œ$+¨ìO `«##∞ "≥O\Ï_»∞`«∞<åfl ÉèQí =Æ O`«∞x Ѩ@¡ qâßfi™êxfl =∂„`«O J`«_∞» Z#fl_»∂ HÀÖ’ÊÖË^∞Œ . N ~å=∞Hõ$+¨‚ Ѩ~=° ∞ǨÏO㨠J`«x`À ''h=Ù =∂#"åox ¿ãqOKÕO^Œ∞ˆH, [QÆ<å‡`« HÍoHÍ^Õq Ü≥ÚHõ¯ HÍ~åºxfl x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞ˆH DÖ’HõOÖ’ [x‡OKå=Ù. ^è≥·~°ºOQÍ LO_»∞—— Jx F^•~°∞ã¨∞ÎO_Õ"å_»∞. „Hõ=∞OQÍ #ˆ~O„^Œ∞_»∞ „áêѨOzHõ q+¨Ü«∂Å#∞ `«ºlOz, ã¨<åºã¨O"≥·Ñ¨Ù "≥ÚQÆ∞æK«∂Ѩ™êQÍ_»∞. `«~°∞"å`« #ˆ~O„^Œ∞_»∞ Láê^蕺ܫ∞ =$uÎx J=ÅOaOKå_»∞. WѨC_»∞ ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ H˘OK≥O u<ÕO^Œ∞‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ#O`« uO_ç ^˘iH˜Ok. Láê^蕺ܫÚ_»∞QÍ Ñ¨xKÕã¨∂Î<Õ <åºÜ«∞âß„ã¨Î J^茺ܫ∞#O H˘#™êyOKå_»∞. J`«x QÆ∞~°∞=Ù QÍi P~ÀQƺO q+¨q∞Oz JO`«ºã¨=∞Ü«∞O ã¨g∞Ñ≤Oz#k. z=i~ÀA# PÜ«∞# #ˆ~O„^Œ∞x `«# â◊Ü∞« º=^Œ‰Ì Ωõ Ñ≤ez `«# J^蕺u‡Hõ â◊‰Ωõ ÅÎ #xflO\˜x #ˆ~O„^Œ∞xH˜ ^è•~°áÈâß~°∞.''#ˆ~<£, WѨC_»∞ h=Ù ã¨~°fiâ◊H˜Î ã¨=∞xfi`«∞_»=Ù. q∞ye# t+¨μºÅ#∞ K«∂Ñ≤ g~°O`å <å a_»¤Å∞, gi ÉÏQÀQÆ∞Å∞ K«∂_»=Åã≤#"å_çq h"Õ—— Jx K≥áêÊ_»∞. #ˆ~O„^Œ∞_»∞ ã¨<åºã¨O ã‘fiHõiOz 'q"ÕHÍ#O^Œ∞_»∞— QÍ =∂~°@O ÉèÏ~°`*« ÏuH˜ Q˘Ñ¨Ê =~°„Ѩ™ê^Œ"∞≥ Oÿ k. aèHΔÍ@# KÕã¨∂Î, ™ê^èŒ∞=ÙÅ`À ã¨Ç¨Ï"åã¨O KÕã¨∂Î ^è•i‡Hõ K«~°ÛÅ`À, ѨÙ}ºHõ~°‡Å`À HÍÅO QÆ_çáê_»∞. P HÍÅOÖ’<Õ ™êfig∞rH˜ =∞Ǩ~å*Ï =∞OQÆàò ã≤OQ∑`À ѨiK«Ü«∞O U~°Ê_çOk. `«#‰õΩ ''q„QÆǨ~å^èŒ#Ö’ #=∞‡HõO ÖË^Œ∞—— J<åfl_»∞. JO^Œ∞‰õΩ ™êfig∞r q„QÆǨÏ=∞<Õk XHõ „ѨfHõ=∂„`«"Õ∞ ^•xx ^Œ∂+≤OK«@OÖ’ J~°÷OÖË^Œ∞. „Ѩu Éèí‰õΩÎ_»∞ `«#^≥·# Ѩ^ŒÌuÖ’ ^≥·"åxfl ™êHΔÍ`«¯iOK«∞‰õΩO\Ï_»∞. J^ŒO`å P =ºH˜Î Ü≥ÚHõ¯ ÉèíH˜Î„â◊^ŒúÅg∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç =ÙO@∞Ok.—— J<åfl~°∞. ™êfig∞r q=~°}`À ~åAQÍiH˜ `«$Ñ≤Î HõÅ∞QÆÖË^Œ∞.

QÀ_»g∞^Œ ~åAQÍi z„`« Ѩ@=Ú XHõ@∞Ok. ''P z„`« Ѩ@=Ú Z=ik——? Jx ™êfig∞r k"å#∞#∞ J_çQÍ~°∞. ''Jk =∞Ǩ~åA QÍik J<åfl_»∞ k"å#∞. ''^•x g∞^Œ Lq∞‡"Õ~Ú—— J<åfl_»∞ ™êfig∞r. k"å#∞ x~å…O`«áÈÜ«∂_»∞. ™êfig∞r ~ÚÖÏ q=iOKå_»∞. ''á¶È\’„QÍѶπ J<Õk ~åAQÍi h_» ^•xÖ’ ~°H=Îõ ∂O™êÅ∞ ÖË=Ù.—— ''HÍx Jk ~åAQÍi<Õ QÆ∞~°∞ÎKÕã¨∞ÎOk. Hõ^•?—— J<åfl_»∞. JѨÙÊ_»∞ =∞Ǩ~åAQÍiH˜ *Ï˝<À^ŒÜ«∞O J~ÚOk. PÜ«∞# ™êfig∞rH˜ HõΔ=∂Ѩ} K≥ѨC‰õΩ<åfl_»∞.

q^•º~°}º™êfiq∞ „¿Ñ~°}`À q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂*Ϻxfl ™ê÷Ñ≤Oz#k Z=~°∞-ǨÏiǨÏ~°, |∞Hõ¯~åÜ«ÚÅ∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

22

1

™êfig∞r Hõ<庉õΩ=∂iH˜ KÕi ã¨=Ú„^ŒO =∞^茺֒ L#fl ~å~ÚÃÑ· =¸_»∞ ~ÀAÅ∞ x~°O`«~° ^蕺# ã≤÷uÖ’ =ÙO_ç D^Õâ◊ „Ѩ*ÏhHÍxfl Ѩ\ ˜ì Ñ‘_çã¨∞Î#flk ^•i„^ŒºO, ‰õΩÅ`«`åÎfixfl x~°∂‡eOK«x^Õ `«# ^Õâ◊„Ѩ[ʼnõΩ =ÚH˜ÎHõÅ∞QÆ^Œx x~°‚~ÚOKå~°∞. áêâßÛ`«º^ÕâßÖ’¡ Ѩ~°º\˜Oz JHõ¯_ç"åiH˜ ÉèÏ~°fÜ«∞ J^蕺u‡Hõ ã¨OѨ^ŒÜ≥ÚHõ¯ B#fl`åºxfl q=iOK«@"Õ∞ `«# "≥Ú^Œ\ ˜ Hõ~=ΰ º=∞<Õ x~°Ü ‚ ∂« xH˜ =KåÛ~°∞. P Ñ≤=∞‡@ uiy =zÛ x„kã¨∞#Î fl ã¨fi^ÕjÜ«ÚÅ#∞ "Õ∞Å∞H˘ÅáêÅx ÉèÏqOKå~°∞. q^Õj Ѩ~°º@#‰õΩ ^Õâ◊O#Å∞=¸ÅÅ#∞O_ç q~åàÏÅ∞ =KåÛ~Ú. 1893Ö’ ™êfig∞r zHÍQÀ #QÆ~åxH˜ KÕ~å~°∞. 1893Ö’ „ѨѨOK« ã¨~°fi=∞`« =∞Ǩã¨ÉèíÅ∞ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ<å~Ú. „ѨѨOK«OÖ’x qq^èŒ ^ÕâßʼnõΩ K≥Ok# "ÕÖÏk=∞Ok „Ѩux^è∞Œ Å∞ P ã¨É‰íè Ωõ =KåÛ~°∞. „ѨãO¨ yOKÕO^Œ∞‰õΩ `«# =O`«∞ =zÛ#ѨC_»∞. ''J"≥∞iHÍ^ÕâÑ◊ Ù¨ ™È^Œ~™° È^Œs=∞}∞ÖÏ~å!—— JO@∂ =∞$^Œ∞=∞^è∞Œ ~°"∞≥ #ÿ HõO~îO° `À PÜ«∞# „ѨãO¨ QÆO „áê~°OaèOKå~°∞. qq^èŒ „Ѩ^ÕâßÖ’¡ ѨÙ\˜ì# #^Œ∞Åhfl z=~°‰õΩ ã¨=Ú„^ŒOÖ’ KÕi# q^èŒOQÍ<Õ qq^èŒ =∞`åÖ’¡ [x‡Oz# =º‰õΩÎÅO`å z=~°‰õΩ XˆH ÉèíQÆ=O`«∞}˜‚ KÕ~°∞‰õΩO\Ï~°x U XHõ¯ =∞`«O =∞~˘Hõ =∞`«O HõO>Ë Q˘Ñ¨Êk, Ç‘Ï#"≥∞ÿ#k HÍ^Œx K≥áêÊ~°∞. „Ѩux^èŒ∞Ö’¡ „Ѩu XHõ¯~°∂ PÜ«∞# „Ѩã¨OQÍxfl "≥∞K«∞Û‰õΩ<åfl_»∞. "å~åÎѨ„uHõÅ∞ „Ѩ=ÚYOQÍ „ѨK«∞iOKå~Ú.

H˘kÌ ~ÀAÅÖ’<Õ PÜ«∞# [QÆ^£ "åºÑ¨Î"≥∞ÿ# H©iÎx ã¨OáêkOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. ZHõ¯_»‰õΩ "≥o§<å PÜ«∞# Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨O㨯 $u Ü≥ÚHõ¯ =∞ǨÏ`«ºO QÆ∞iOz ã¨q=~°OQÍ „Ѩã¨Oyã¨∞ÎO_Õ"å~°∞.

J"≥∞iHÍ "åã¨∞Å∞ JѨÊ\˜ =~°‰õΩ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅO>Ë J*Ï˝#∞Åx, =¸_è»#=∞‡HÍÅ∞ QÆÅ"å~°x ÉèÏqã¨∞ÎO_Õ"å~°∞. ™êfig∞r x~°O`«~° Hõ$+≤ ѨÙ}º=∂ Jx XHõ¯ J"≥∞iHÍÖ’ =∂„`«"Õ∞ HÍHõ Jxfl „ѨQÆu jÅ ^ÕâßÅÖ’#∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ Q“~°=Ѩ`åHõO ã¨=Ú#fl`« ™ê÷~ÚH˜ ZyiOk. <åÅ∞ˆQO_»∞¡ q^ÕâßÅÖ’ Ѩ~°º\˜Oz ™êfiq∞q"ÕHÍ#O^Œ ÉèÏ~°`« Éèí∂q∞H˜ uiy =KåÛ~°∞. `«# ™È^Œ~° ã¨<åºã¨∞ʼnõΩ PÜ«∞# =∂#=¿ã=‰õΩ JOH˜`O« HÍ=Åã≤# „áê=ÚMϺxfl QÆ∞iOz q=iOKå~°∞. =ºH˜QÎ `Æ « "≥∂HõΔO HÀã¨O „áê‰õΩÖÏ_»@O =\˜ì ™êfi~°÷O`À ‰õÄ_ç# HÀiHõ =∂„`«"Õ∞#x "åiH˜ Ѩ^ÕѨ^ÕK≥áêÊ~°∞. ''ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ PHõe`À JÅ=∞\˜OKÕ XHõ¯ =∂#=Ù_≥·<å, z=iH˜ ‰õΩÔH·¯<å q∞ye =Ù#flO`«HÍÅO <Õ#∞ "≥∂HΔÍxfl HÀ~°∞HÀ#∞—— Jx PÜ«∞# K≥|∞`«∞O_Õ"å~°∞. ã¨O™ê÷~°∂ѨOQÍ ¿ã"åHÍ~åºxfl ã¨q∞+≤ìHõ$+≤`À ™êyOz#ѨÙ_Õ ™ê=∂lHõ ¿ã= KÕÜ∞« @O ™ê^躌 Ѩ_∞» `«∞O^Œx PÜ«∞# „QÆÇÏ≤ OKå~°∞. JO^Œ∞Hˆ PÜ«∞# 1897Ö’ N~å=∞Hõ$+¨‚ q∞+¨<£#∞ „áê~°OaèOz ^•x ã≤^•úO`«O, ÅHõΔ ºO ~°∂ѨHõÅÊ# KÕâß~°∞. q~å=∞"≥∞~°∞QÆx Ѩx Ѷ¨e`«OQÍ ™êfig∞r P~ÀQƺO ^≥|ƒ uO@∂=zÛOk. 1902 AÖˇ· 4= `Õn# =∞Ǩã¨=∂kè K≥O^•~°∞. ™êfig∞r =∞#`À ÖËHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H© PÜ«∞# =∂@Å∞ ã¨r=OQÍ<Õ L<åfl~Ú. ÅHõΔÖÏk=∞Ok ™È^Œ~° ^ÕjÜ«ÚʼnõΩ PÜ«∞# ã¨O^Õâ◊O ã¨∂ÊùiÎxã¨∂Î<Õ =ÙOk. ÉÏ^è•`«Ñ¨Î ǨÏ$^ŒÜ«ÚʼnõΩ PÜ«∞# "å}˜ <Õ\ ˜H© F^•~°∞Êxã¨∂Î "åi rq`åÅ#∞ ^èŒ#ºO KÕã¨∂Î<Õ =ÙOk. ''=∞ǨѨÙ~°∞+¨μÅ, =∞ǨÏ~°∞¬Å *ÏuH˜ K≥Ok# "å~°=∞x g∞~°∞ P#Okã¨∞Î<åfl~°∞. J~Ú`Õ J}QÍi# x~åƒùQÆ∞ºÅ#∞ ã¨=Ú^ŒúiOKÕO^Œ∞‰õΩ L#fl`« =~åæÅ "å~°∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å#O`« =~°‰õΩ, ^ÀÑ≤_ç `«`«fiO JO`«O HÍ#O`«=~°‰õΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O XHõ â◊‡âß#OQÍ<Õ =ÙO@∞Ok. ¿Ñ^ŒÔ~·`«∞ Ü≥ÚHõ¯ x~å_»O|~°"≥∞ÿ# ѨÓiáêHõ #∞O_ç ÉèÏ~°`«=∂`« #=â◊H˜Î`À L^Œ~ÚOK«∞QÍHõ! *ÏÅi QÆ∞_çÃãÖ’¡ P"≥∞ J=`«iOK«∞QÍHõ! K≥ѨCÅ∞ ‰õΩ>Ëì"åx Ü≥ÚHõ¯, g^èŒ∞Å∂_ÕÛ"åx Ü≥ÚHõ¯ ѨÓiO_»¡ #∞O_ç P"≥∞ "≥Å∞=_»∞ QÍHõ! QÀ^•=ÚÖ’¡#∞, Hõ~å‡QÍ~åÖ’¡#∞ P"≥∞ <≥ÅH˘#∞QÍHõ, H˘O_»Ö’¡, HÀ#Ö’¡, Ö’Ü«∞Ö’¡, #= ÉèÏ~°`« L^ŒÜ«∞ QÍ#O „Ѩu ^èŒfixOz „ѨHõOÑ≤OK«∞ QÍHõ!

`«# QÆ∞O_≥#∞ peÛ ã‘`å~å=ÚÅ#∞ ™êHΔÍ`«¯iOѨKÕã≤#k Z=~°∞-ǨÏ#∞=∞O`«∞_»∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq Kå}‰õΩº_»∞ (™ê.â◊.ѨÓ~°fiO. 350 – 283)

H

23

1

Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞ q+¨μ‚QÆ∞ѨÙÎ_»∞. áê@bѨل`«OÖ’ [x‡OKå_»∞.

K«}‰õΩx ‰õΩ=∂~°∞_»∞ HÍ=Ù# Kå}‰õΩº_»~Ú<å_»∞. KåÖÏ Ñ¨@∞ì^ŒÅ HõÅ"å_»∞.

W`«xx H“\˜Å∞º_»∞ Jx‰õÄ_® JO\Ï~°∞. H“\˜Å∞ºx ¿Ñ~°∞ g∞^Œ 'J~°Ìâß„ã¨Î=Ú— „"åâß_»∞. ^•xx =∞# ^Õâ◊=ÚÖ’ HÍHõ J<ÕHõ q^Õj ÉèÏ+¨ÅÖ’ ‰õÄ_® D „QÆO^èŒ=Ú =Ú„kOK«|_çOk. Z@∞=O\˜ â◊„`«∞=Ù#~Ú<å `«# `≥eq`Õ@Å`À F_çOK«QÆÅ "Õ∞^è•q. `«HõΔtÅ q^•ºÅÜ«∞O P<å_»∞ „ѨѨOK« „ѨMϺu QÍOzOk. Kå}‰õΩº_»∞ `«HõΔtÅÖ’ K«^Œ∞=Ù‰õΩ<åfl_»∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’<Õ HÍHõ q^ÕâßÅ#∞O_ç ‰õÄ_® q^•º~°∞Åú ∞, ~å[ ‰õΩ=∂~°∞Å∞ K«^∞Œ =Ù‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ =KÕÛ"å~°∞. Jxfl Ü«Ú^Œú q^ŒºÅÖ’ =∞Oz tHõ}Δ á⁄O^Õ"å~°∞. =∞QÆ^èŒ P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ #O^Œ~åAŠѨiáêÅ#Ö’ =ÙOk. XHõ~ÀA ѨO_ç`«∞ʼnõΩ ~å[Éèí=#OÖ’ Éè’[# ã¨=∂~å^èŒ# [~°∞QÆ∞`ÀOk. ^•xH˜ Kå}‰õΩº_»∞ ‰õÄ_® "≥àϧ_»∞. ~åAQÍ~°∞ ‰õÄ~°∞Û<Õ Ñ¨Hõ¯# XHõ qã¨Îi MÏmQÍ =ÙOk, JHõ¯_» Kå}‰õΩº_»∞ ‰õÄ~°∞Û<åfl_»∞. WO`«Ö’ #O^Œ~åAÅ∞ =zÛ Kå}‰õΩºx K«∂z =∞O_çѨ_®¤~°∞. Jk =∂ QÆ∞~°∞=Ù ã¨∞|O^Œ∞Å "åik, h=Ù "≥O@<Õ ÖË Jx JiKå~°∞. ^•xH˜ Kå}‰õΩº_»∞ ''g∞ QÆ∞~°∞=Ù QÍix U q^ŒºÖ’<≥·<å ##∞fl F_çOK«=∞#O_ç—— JѨÙ_»∞ <Õ#∞ ÖËz "≥o§áÈ`å#∞. Jx J<åfl_»∞.

D ã¨=∂^è•<åxH˜ ~åAH˜ ÉÏQÍ HÀѨO =zÛ ¿ã=‰õΩÅ#∞ Ñ≤ez D „ÉÏǨχ}∞x A@∞ì Ѩ\ ˜ì |Ü«∞@‰õΩ D_»= =∞x J*Ï˝Ñ≤OKå_»∞. ~å[ ¿ã=‰õΩÅ∞ Kå}‰õΩºx A@∞ì Ѩ@∞ì‰õΩx |Ü«∞@‰õΩ D_»∞Û‰õΩO@∂ fã¨∞‰õΩ"≥àϧ~°∞. nx`À Kå}‰õΩºxH˜ ÉÏQÍ HÀѨO =zÛOk. #O^Œ~åAÅ`À WÖÏ „Ѩu[˝ KÕâß_»∞. ''g∞~°∞ ##∞fl J==∂#ѨiKå~°∞.

J#flO =ÚO^Œ∞ ‰õÄ~°∞Û#fl ##∞fl |Ü«∞@‰õΩ ÔQO\˜"Õâß~°∞. g∞ #O^Œ =Oâßxfl ã¨=¸ÅOQÆ <åâ◊#O KÕâßHõ QÍx D A@∞ì uiy =Ú_ç"ÕÜ«∞#∞——. P =∂@Å#∞ #O^Œ~åAÅ∞ ÜÕ∞g∞ Ѩ\ ˜ìOK«∞HÀÖË^Œ∞. #O^Œ~åAÅ#∞ kOÑ≤`Õ WOHÀ =∞Oz ~åA HÍ"åÅx "≥^ŒHõ ™êQÍ_»∞ Kå}‰õΩº_»∞. =∞ø~°º=OâßxH˜ K≥Ok# K«O„^ŒQÆ∞ѨÙÎ_»∞ J<Õ ÉÏÅ∞_çx K«∂z J`«#∞ `«y#"å_»x ÉèÏqOz J`«xx `«HõΔtÅÖ’ `«#∞ K«kq# KÀ@ KÕiÊOz, K«O„^ŒQÆ∞ѨÙÎxH˜ Jxfl q^ŒºÅÖ’#∂ „Ѩ`ÕºHõ tHõΔ} ~ÚÑ≤ÊOKå~°∞.

Jxfl q^ŒºÅÖ’#∂ Jáê~°"≥∞ÿ# áêO_ç`«ºO ã¨Oáêkã¨∂Î. K«O„^ŒQÆ∞ѨÙÎ_»∞ ÃÑ^ŒÌ"å_»∞ J~Ú<å_»∞ gi^ŒÌ~°∂ HõÅã≤ J_»qÖ’ XHõ ™ê÷=~°O U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. <≥=∞‡kQÍ Ãã·x‰õΩÅ#∞ áÈQÆ∞KÕã≤ ÃÑ^ŒÌ ¿ã# `«Ü«∂~°∞KÕâß~°∞.

WHõ #O^Œ ~åAÅ#∞ F_çOKåe. "åi ¿ã# KåÖÏ ÃÑ^ŒÌk. JO^Œ∞Hõx Kå}‰õΩº_»∞ ѨÙ~°∞ëÈ`«Î=Ú_»∞ J<Õ ~åA ™êÜ«∞O HÀ~å_»∞. ѨÙ~°∞ëÈ`«Î=Ú_»∞ ¿ã##∞ ~Ú=fi_®xH˜ JOwHõiOKå_»∞.

Kå}‰õΩº_»∞ #O^Œ~åAÅ H˘Å∞=ÙÖ’ QÆ∂_è»Kå~°∞Å#∞ xÜ«∞q∞Oz# HÍ~°}OQÍ #O^Œ∞Å Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ J`«xH˜ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ `≥eã≤áÈÜÕ∞q. ã¨=∞Ü«∞O K«∂ã≤ Kå}Hõº, K«O„^ŒQÆ∞ѨÙÎÅ∞ =∞QÆ^èŒ g∞^Œ PHõã≤‡Hõ ^•_ç KÕâß~°∞. cèH~õ "° ∞≥ #ÿ áÈ~°∞ [iyOk. #O^Œ∞Å∞ ÃÑ∂¶ ~°OQÍ F_çáÈÜ«∂~°∞. J=∂`«º ~åHõãΔ ∞¨ _»∞ áêiáÈÜ«∂_»∞. áêiáÈ`«∂ `«# ÉèÏ~°º Ñ≤Å¡Å#∞ K«O^Œ#^•ã¨∞ WO\˜Ö’ =ÙOKå_»∞. D q+¨Ü«∞O Kå}‰õΩºxH˜ `≥eã≤Ok. Kå}‰õΩºx L^ÕÌâ◊ºO ~åHõΔ㨠=∞O„ux K«O„^ŒQÆ∞ѨÙÎxH˜ „Ѩ^è•#=∞O„uQÍ KÕÜ«∂e. JѨÙ_Õ =∞QÆ^èŒ ˆHΔ=∞OQÍ =ÙO@∞Ok. JO^Œ∞‰õΩ Kå}‰õΩº_»∞ XHõ <å@Hõ=∂_ç K«O^Œ#^•ã¨∞H˜ LitHõΔ "Õã¨∞Î#@∞¡ „ѨKå~°O KÕâß_»∞. Wk ~åHõΔ㨠=∞O„uH˜ `≥eã≤ Kå}‰õΩºx Hõe™ê_»∞. K«O^Œ#^•ã¨∞x =ke `«#H˜ tHõΔ "ÕÜ«∞=∞<åfl_»∞. ^•x „ѨHÍ~°O ~åHõΔã¨=∞O„u K«O„^ŒQÆ∞ѨÙÎxH˜ =∞O„uQÍ =ÙO_®Åx +¨~°`«∞ ÃÑ\Ïì_»∞. PÜ«∞# ã¨ÅǨ`À K«O„^ŒQÆ∞ѨÙÎ_»∞ KåÖÏHÍÅO =∞QÆ^èŒ#∞ ѨiáêeOKå_»∞.

QÆOQÆ#∞ Éèí∂q∞ ÃÑ·H˜ fã¨∞‰õΩ =zÛ Éèí~°`«Éèí∂q∞x ã¨ã¨ºâߺ=∞ÅO KÕã≤# `«áÈx+¨ì Z=~°∞-Éèíw~°^èŒ∞_»∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

Éèíw~°^èŒ∞_»∞ („`Õ`åÜ«ÚQÆO)

H

24

1

J<ÕHõ HõëêìÅ#∞ F~°∞ÛH˘x, Ѩq„`«"≥∞ÿ# QÆOQÍ#kx Éèí∂q∞ÃÑ·H˜ fã¨∞‰õΩ=zÛ, `«# ѨÓsfi‰õΩʼnõΩ "≥∂HõΔO HõeyOK«_»"Õ∞QÍHõ, Éèíq+¨º`«∞Î `«~åʼnõΩ ã¨∞Y ã¨=∞$^Œ∞úÅ#∞ JOkOz# `«Ñ㨠û¨ OѨ#∞fl_≥#· ~åA Éèwí ~°^∞Œè _»∞. Éèwí ~°^∞Œè _ç „Ñ¨Ü∞« `«flO =Å<Õ QÆOQÍ#k Éèí∂q∞ÃÑ·H˜ =zÛOk. JO^Œ∞ˆH ÉèÏw~°kè Jx Ñ≤Å=|_»∞`«∞#flk. QÆOQÍ#k "≥Ú^Œ@ ã¨fi~°æOÖ’ LO_Õk. Éèí∂q∞H˜ Uq^èŒOQÍ =zÛOk? Éèíw~°^èŒ∞_»∞ HÀã¨Å ~å*ϺxH˜ ~åA `«# ѨÓsfi‰õΩÅ#∞ âßѨ q=Ú‰õΩÎÅ#∞ KÕã≤ "åiH˜ "≥∂HõΔO HõeyOK«\ÏxH˜ QÆOQÍ#kx Éèí∂q∞ g∞kH˜ fã¨∞‰õΩ~å"åÅO>Ë „|Ǩχ#∞ „Ѩã¨#flO KÕã¨∞HÀ"åÅx `«ÅOz `«Ñ¨ã¨∞û „áê~°OaèOKå_»∞. Jk =∂=¸Å∞ `«Ñ¨ã¨∞û HÍ^Œ∞. "≥Ú^Œ@ Ѩ^•‡ã¨#OÖ’ ‰õÄ~˘Ûx `«Ñ㨠∞¨ û "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ\Ïì_∞» . „Ѩu ~°HHÎõ } õ OÖ’, âßfiã¨Ö’ QÆOQÍ^Õq<Õ xOѨىõΩ<åfl_»∞. j`åHÍÅOÖ’ ã¨~À=~°O =∞^茺֒ xÅ|_ç `«Ñ¨ã¨∞û KÕâß_»∞. "Õã¨q HÍÅO =KÕÛ@ѨÊ\˜H˜ `«Ñ¨ã¨∞û f„="≥∞ÿOk. J~Ú^Œ∞ ~°HÍÖˇ·# Ǩϟ=∂Å∞ (ѨOKåQÆ∞flÅ∞) =∞^茺 `«Ñ¨ã¨∞û KÕ™ê_»∞. P q^èŒOQÍ J`«_ç `«Ñ¨ã¨∞û L„QÆ~°∂ѨO ^•eÛOk. Éèíw~°^èŒ∞_»∞ "≥Ú^Œ\’¡ <≥ÅH˘Hõ ™êi Éè’OKÕ¿ã"å_»∞. P `«~åfi`« ˆH=ÅO =∞Ozhà◊√§ „`åˆQ"å_»∞. z=iH˜ QÍe =∂„`«"Õ∞ J`«_çH˜ PǨ~°"≥∞ÿOk. WO`« Hõiî#"≥∞ÿ# `«Ñ¨ã¨∞û =Å¡ J`«_ç ã¨OHõÅÊO ZÖÏO\˜^À `≥Å∞ã¨∞ÎOk. J`«_ç â◊s~°O XHõ k=º"≥∞#ÿ "≥Å∞QÆ∞#∞ „Ѩãi¨ ™ÈÎOk.ã¨∂~°∞º_»∞ÖÏ „ѨHÍâ◊=O`«OQÍ L<åfl_»∞. „|Ǩχ^Õ=Ù_»∞ Éèwí ~°^∞Œè x =^ŒÌ‰õΩ =zÛ Uq∞ HÍ=Öˇ#∞ Jx J_çQÍ_»∞. QÆOQÍ#kx Éèí∂q∞H˜ ѨOÑ≤ <å‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕÜ«∞O_ç—— Jx J_çQÍ_»∞. „|Ǩχ^Õ=Ù_»∞ ã¨fi~°æO #∞O_ç =KÕÛ QÆOQÍ#k â◊H˜Îx Éèí∂q∞ ÉèíiOK«ÖË^Œ∞. Éèí∂q∞H˜ #+¨ìO HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. HÍ|\˜ì Z=Ô~·<å ^•x â◊H˜Îx xÜ«∞O„uOK«QÆÅQÍe. P Ѩx t=Ù_»∞ =∂„`«"Õ∞ KÕÜ«∞QÆÅ_»∞. WOÔH=fii `«~°=¸ HÍ^Œ∞.

HÍ|\˜ì PÜ«∞##∞ „Ѩã¨#flO KÕã¨∞HÀ, QÆOQÍ#kx ѨOѨÙ`å#∞.—— J<åfl_»∞.

Hõ+¨ì"≥∞ÿ# Ѩ#∞Å QÆ∞iOz PÖ’zOKÕ"å~°∞, =¸_»∞ ~°HÍÅ∞QÍ LO\Ï~°∞. "≥Ú^Œ\ ˜ ~°HõO =º‰õΩÎÅ∞ Ѩxx „áê~°OaèOK«~°∞. ã¨=∞㨺ŠQÆ∞iOz ÉèíÜ«∞Ѩ_»`å~°∞. Ô~O_»= ~°HõO =º‰õΩÎÅ∞ Ѩxx "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ_»`å~°∞. J~Ú`Õ =∞^茺֒ =ke "Õ™êÎ~°∞. D Ô~O_»∞ ~°HÍÅ =º‰õΩÎÅ∂ JÜ≥∂QÆ∞ºÖË, WHõ =¸_»= ~°HõO =º‰õΩÎÅ∞ `«=∞ ÅHõΔ ºO ѨÓiÎ JÜÕ∞º=~°‰õΩ Zxfl HõëêìÖÁzÛ<å Ѩx KÕã¨∂Î<Õ LO\Ï~°∞. q[Ü«∞O ™êkè™êÎ~°∞. D ~°HõO =º‰õΩÎÖ’¡ Éèíw~°^èŒ∞_»∞ ‰õÄ_® XHõ_»∞. t=Ù_ç HÀã¨O =∞m§ `«Ñ¨ã¨∞û „áê~°OaèOKå_»∞ Éèíw~°^èŒ∞_»∞. P q^èŒOQÍ XHõ ã¨O=`«û~°O QÆ_çzOk. t=Ù_»∞ "≥∞zÛ „Ѩ`«ºHõΔ"≥∞ÿ#ѨÙÊ_»∞ Éèíw~°^èŒ∞_»∞ `«# HÀÔ~¯#∞ `≥ÅѨQÍ t=Ù_»∞ ã¨fi~°æO #∞O_ç Ju "ÕQÆOQÍ, QÆ~°fiO`À Éèí∂q∞ÃÑ·H˜ =ã¨∞Î#fl QÆOQÆ#∞ `«# [_»ÅÖ’ |OkèOz z#fl ^•~°QÍ =ke<å_»∞.

QÆOQÍ#k „ѨâßO`«OQÍ PÜ«∞##∞ J#∞ã¨iOzOk. QÆOQÍ#kH˜ 'ÉèÏw~°k—è Jx ¿Ñ~°∞ =zÛOk ZO^Œ∞‰õΩO>Ë XHõ ‰õÄ`«∞iÖÏ Éèíw~°^èŒ∞_çx "≥O@ #_»z =zÛOk, HÍ|\˜ì, `«# ѨÓ~°∞fiÖˇ·# 60"ÕÅ =∞Ok ã¨QÆ~° ‰õΩ=∂~°∞Å∞ Éèí㨇=∞OQÍ áê`åà◊OÖ’ Ѩ_ç=Ù#fl"åi g∞^ŒQÍ QÆOQÍ#k „Ѩ=Ç≤ÏOz "åiH˜ =ÚH˜Îx „Ѩ™êkOzOk Éèíw~°^èŒ∞_»∞. `«# ~å[^è•xH˜ uiy "≥o§ „Ѩ[Å#∞ Éèwí ~°^∞Œè _»∞ KåÖÏ ã¨O=`åû~åÅ∞ áêeOKå_»∞. <åºÜ«∞=O`«∞_çQÍ H©iáÎ ⁄O^•_»∞.

QÆOQÍ=`«~°}O HÍ~°}OQÍ PÜ«∞#‰õΩ Z‰õΩ¯= H©iÎ ÅaèOzOk. h~°∞, K≥@∞¡ ÖˉõΩO_® Z_®iÖÏ L#fl ã¨÷ÅOÖ’H˜ Z<Àfl HõëêìÅ<≥^Œ∞~˘¯#fl `«~åfi`« Ѩq„`«"≥∞ÿ# QÆOQÍ#k „Ѩ"ÕtOzOk. P ã¨÷ÅO h\˜`À, ã¨∞O^Œ~°"≥∞ÿ# Ѷ¨ÅѨÙëêÊÅ`À xO_çáÈ~ÚOk. Dq^èŒOQÍ `«# ѨÓsfi‰õΩÅ`À áê@∞, Éèíq+¨º`«∞Î `«~åÅ "åiH˜ ‰õÄ_® ã¨∞MÏxfl, ã¨=∞$kúx HõeæOKå_»∞ Éèíw~°^èŒ∞_»∞. Éèíw~°^èŒ∞_ç ÉèíH˜Î, PÖ’K«#Å∞, PÜ«∞# Ѩ_»¤ HõëêìÅ∞, PÜ«∞# WKåÛùâ◊H˜Î ~°`«flOÖÏQÍ „ѨHÍtã¨∞Î#flk. Wk =∞#HõO^ŒiH© XHõ ã¨r= L^•Ç¨Ï~°}.

JÖÏ¡ LnÌ<£ db˚ #∞O_ç `«# áêu„=`åºxfl ~°H˜ΔOK«∞H˘<ÕO^Œ∞‰õΩ Jyfl QÆ∞O_»OÖ’ ^Œ∂H˜ P`å‡Ç¨ïu KÕã¨∞‰õΩ#fl~å}˜ -Ѩk‡h

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

25

1

Ѩ~°=∞ ѨÓ[º _®II ˆHâ◊=~å=Ù |b~åO ÃÇÏ_Õæ"å~ü (_®Hõìs˚) (LQÍk, 1889–21 E<£ 1940) 1897= ã¨OII~°O qHÀìiÜ«∂ ~å}˜ ã≤OǨã¨<åxfl Pkè~ÀÇ≤ÏOz 60 ã¨O=`«û~åÅ∞ ѨÓ~°~Î Ú# ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ ‰õÄ_® D =∞Ǩϟ`«û"åÅ∞ [iÑ≤Oz |_ç Ñ≤Å¡ÅO^ŒiH˜ q∞~îå~ÚÅ∞ ѨOK«∞`«∞<åfl~°∞. Ñ≤Å¡Å∞ L`åûǨÏOQÍ =Ù<åfl~°∞. XHõ z#flÑ≤Å¡"å_»∞ =∂„`«O ã¨O`À+¨OQÍÖË_»∞. `«#H˜zÛ# q∞~îå~ÚÅ#∞ qã≤iáê~°"Õã≤ XHõ =¸Å# U^À PÖ’zã¨∂Î XO@iQÍ ‰õÄ~°∞ÛO_çáÈÜ«∂_»∞.

P Ñ≤Å¡"å_ç J#flQÍ~°∞ =zÛ ''JO`« kQÆ∞Å∞QÍ L<åfl"Õq∞~å——? Jx J_çQÍ_»∞. =∞# ^Õâßxfl P„Hõq∞Oz# ~å}˜QÍi =„*’`«û= ã¨O|~åÅ∞ =∞#O KÕã¨∞HÀ=@O ^ÕxH˜——? J<åfl_»∞.

P Ñ≤Å¡"å_Õ `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ ~å„+‘ìÜ«∞ ã¨fiÜ«∞O¿ã=Hõ ã¨OѶπ∞ (R.S.S) J<Õ ^Õâ◊"åºÑ¨Î Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨OѶ¨∞@<å ã¨Oã¨÷#∞ ™ê÷Ñ≤Oz. D ^ÕâßxH˜ XHõ „H˘`«Îkâß xˆ~úâ◊O KÕâß_»∞. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÖ’¡ P`å‡aè=∂<åxfl, ^Õâ◊ÉèíH˜Îx "Õ∞Å∞H˘eáê_»∞. J`«_Õ _®II ˆHâ◊= |b~åO ÃÇÏ_Õæ"å~ü 1889 <åQÆѨÓ~üÖ’ LQÍk ~ÀA# ˆHâ◊=Ù_»∞ [x‡OKå_»∞. z#fl`«#OÖ’ XˆH~ÀA `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ HõÅ~å`À =∞~°}˜Oz<å~°∞. JѨÊ\˜#∞O_ç "åi ‰õΩ@∞O|O Hõ\ ˜Hõ ¿Ñ^ŒiHõOÖ’ „=∞QÆ∞æ`«∞O_Õk.

Hõ\H˜ õ ^•i„^ŒºOÖ’ „=∞QÆ∞`æ ∞« #fl J`«x ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ `«~∞° "å`« Éè’[#O =∞m§ ZѨC_»∞ ^˘~°∞‰õΩ`«∞O^À `≥eÜ«∞x Ѩiã≤÷u. J~Ú`Õ ˆHâ◊=Ù_»∞ ÉÏ^èŒÑ¨_»∞`«∞#flk, D ^Œ∞ã≤÷u QÆ∞iOz HÍ^Œ∞. `«# =∂`«$Éèí∂q∞ q^ÕjÜ«ÚÅ Hõ|O^èŒ Ç¨Ï™êÎÖ’¡ z‰õΩ¯H˘x =ÙO_»@O J`«_çx JѨiq∞`«"≥∞ÿ# "Õ^Œ# HõeyOKÕk. ˆHâ◊=Ù_»∞ "≥ÚHõ¯"Àx `≥QÆ∞=`À =Ù#fl`«q^Œº ZO.a.a.Ü«∞ãπ. K«k"å_»O>Ë Pâ◊Û~°º"Õ∞ =∞i. HõÅHõ`åÎ "≥∞_çHõÖò HÍÖËlÖ’ KÕi#ѨÊ_ç#∞O_ç qѨ¡=HÍ~°∞Å`À ˆHâ◊=~å=Ù‰õΩ ã¨xflÇ≤Ï`« ã¨O|O^è•Å∞O_Õq. <åQÆѨÓ~ü =ke"≥o§#ѨÊ\˜ #∞Oz ˆHâ◊=~å=Ùx QÆ∂_è»Kåi U*ˇO@∞¡ ZѨC_»∂ "≥#flO\˜ LO_Õ"å~°∞.

D xt`«"≥∞ÿ# PÖ’K«<å Ѷ¨e`«O PÜ«∞# z=~°‰õΩ XHõ q+¨Ü«∂xfl „QÆÇ≤ÏOKå_»∞. J^Õ=∞O>Ë „Hõ=∞tHõΔ}ÏÜ«Ú`«"≥∞ÿ# rq`åxfl QÆ_ç¿ÑO^Œ∞‰õΩQÍ#∞ „Ѩ[ʼnõΩ ã¨„Hõ=∞"≥∞ÿ# tHõΔ}, L`«Î=∞ ã¨O™ê¯~åÅ∞ ~Ú¿ãÎ `«Ñ¨Ê `åºQÆO KÕÜ«∞_®xH˜ ã≤^ŒúѨ_»~°∞. Ü«Ú=‰õΩÖ’¡ L`åûǨxfl, L`ÕÎ*Ïxfl ѨÙiH˘ÖËÊO^Œ∞‰õΩ ÃÇÏ_Õæ"å~ü ''~å„+‘ìÜ«∞ L`«û= =∞O_»Öò—— #∞ ‰õÄ_® ™ê÷Ñ≤Oz, ^•x P^èŒfi~°ºOÖ’ t"år [Ü«∞Ou, QÆ}Ë+π L`«û"åÅ∞, â◊„ã¨ÑÎ Ó¨ [, ã¨O„HÍOu =∞Ǩϟ`«û"åÅ∞ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ q x~°fiÇ≤ÏOKå_»∞. D L`«û"åÅÖ’ PÜ«∞# KÕã#≤ „ѨãO¨ QÍÅ∞ Ü«Ú=‰õΩŠǨÏ$^ŒÜ«∂Å#∞ Ѩ~°=tOѨ*Ë¿ãq. ã¨=∂[OÖ’ „Hõ=∞tHõΔ}Ï~åÇ≤Ï`«ºO, ™êfi~°÷Ѩ~°`«fiO J<Õ ^Œ∞+¨ìã¨~åÊÅ∞ Ѩ_»QÆÖˇ`åÎ~Ú. „a\©+π"å~°∞ ‰õΩ„@Ѩxfl Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ, =Úã≤¡OʼnõΩ =∞^茺 zK«∞ÛÃÑ\˜ì q^ÕfiëêÅ∞ ѨÙiH˘ÖÏÊ~°∞.

W^ŒO`å QÆ=∞xOz#g∞^Œ@ _®Hõì~ü ÃÇÏ_Õæ"å~ü XHõ JOu=∞ x~°‚Ü«∂xH˜ =KåÛ_»∞. „a\©+π ^•ã¨º |O^è•xfl „`≥OKåÅO>Ë =∞#O Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ g∞^Œ<Õ #=∞‡HõO LOKåe. ^ÕâÉ◊ Híè xΘ , „Hõ=∞tHõ}Δ #∞, ™êǨÏã¨jÖÏxfl "Õ∞ÖÁ¯ÖÏÊe. JѨC_Õ =Úã≤=¡ ÚÅ∞ `«=∞ "Õ~åÊ@∞^èÀ~°}∞Å#∞ „ѨH¯õ # ÃÑ\ì̃ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ`À áê@∞ Éèí∞[O`À Éèí∞[O HõeÑ≤ #_»∞™êÎ~°∞.

1925Ö’ â◊√Éè„í Ѩ^"Œ ∞≥ #ÿ q[Ü«∞^Œâq◊ ∞ Ѩ~fi° k<å# _®Hõsì ˚ ~å„+‘Ü ì ∞« ã¨fiÜ«∞O¿ã=Hõ ã¨OѶ∞π (R.S.S)#∞ ™ê÷ÑO≤ Kå~°∞. J#uHÍÅOÖ’<Õ ã¨OѶ∞¨ â◊HΘ „Ѩ=~°=÷ ∂#"≥∞Oÿ k. ^èxŒ Hõ, ¿Ñ^Œ `å~°`=« ∞ºO QÍx, ‰õΩÖÏÅ QÆ∞iOz# ã¨Ê $Ç¨Ï ÖˉõΩO_® „Ѩ[Å∞ ã¨OѶ¨∞âßYʼnõΩ ~å=@O "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ\Ïì~°∞. x*ÏxH˜, PÜ«∞# ~ÚO\’¡x ¿Ñ^ŒiHõO Ѩiëê¯~°O H͉õΩO_® JÖψQ =ÙO_ç áÈ~ÚOk. `«# =ÚYOÖ’QÍx, `«# =º=Ǩ~°â‹·eÖ’ QÍx ¿Ñ^ŒiHõO Ü≥ÚHõ¯ KèåÜ«∞Å∞ HõxÑ≤OK« xKÕÛ"å~°∞ HÍ^Œ∞ ã¨fi`«O„`« ã¨O„QÍ=∞OÖ’ áêÖÁæx Ô~O_»∞ ™ê~°∞¡ *ˇ·Å∞ tHõΔ J#∞ÉèíqOz<å~°∞.

=∞Ǩχ^£ Ѷ¨∞’sx â◊|ÌÉËkè q^Œº`À ÉÏ}O "Õã≤K«OÑ≤# ~åA -Ѩ$nèfi~å*ò KÒǨ<£

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

26

1

_èçb¡Ö’ QÍOnèr ã¨OѶ¨∞ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ #∞^ÕÌtOz „Ѩã¨Oyã¨∂Î ''g∞~°∞ ã¨∂\˜QÍ ™êyáÈÜÕ∞ ã¨fiÉèÏ=O QÆÅ =º‰õΩÎÅ∞. <Õ#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ KÕ^•Ì=∞#∞‰õΩ#fl Ѩxx xâ◊≈|úOQÍ g∞~°∞ KÕã¨∞Î<åfl~°∞—— J<åfl~°∞. g∞Ö’ Jã¨Ê $â◊º`« QÆ∞iOz# Å=ÖËâ◊ =∂„`«Ñ¨Ù ã¨$Ç¨Ï J~Ú<å ÖË^Œ∞. `åºQÆO, ¿ã"å ÉèÏ=#Å #∞O_ç ã¨∂ÊùiÎ á⁄O^Œ∞`«∞#fl P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ. =O\˜ ã¨Oã¨÷Å∞ K«Hõ¯QÍ qã¨ÎiOz q[Ü«∞O ™êkèOz f~°∞`å~Ú J<åfl~°∞.

R.S.S QÆ∞iOz ã¨∞ÉèÏ+π K«O„^ŒÉ’ãπ ~ÚÖÏ J<åfl~°∞. ''Jxfl ã¨Oã¨÷Å∞ ‰õÄ_® =º‰õΩÎÅHõO>Ë x^èŒ∞Å g∞^Œ<Õ Z‰õΩ¯= „â◊^Œú K«∂ѨÙ`«∞O\Ï~Ú. g∞ "≥·Yi =∂„`«O ѨÓiÎ q~°∞^ŒÌOQÍ =Ù#flk. g∞~°∞ ǨÏ$^ŒÜ«∂xH˜ J„QÆ`åO|∂ÅO ~Úã¨∞Î<åfl~°∞. <Õ#∞ ZHõ¯_çH˜ "≥o§<å g∞ Ü≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨Ê`«<åxfl ZÅ∞ÔQuÎ Kå@∞`å#∞.—— J<åfl~åÜ«∞#.

1939 <å\˜H˜ ^Õâ◊OÖ’x Z‰õΩ¯= „áêO`åÖ’¡ ã¨OѶ¨∞ âßYÅ∞ „áê~°OaèOK«|_®¤~Ú. P~ü.Zãπ.Zãπ. ™ê÷ÑO≤ z# 15 ã¨O=`«û~åÅ J`«ºÅÊ ã¨=∞Ü«∞O Ö’<Õ ^ÕâO◊ Ö’x Jxfl ~å„ëêìÖ’ ã¨OѶ∞¨ HÍ~åºxH˜ q[Ü«∞=O`«OQÍ ã¨∞ã≤÷~°"≥∞ÿ# ѨÙ<åkx xi‡OKå~°∞ _®Hõìs˚.

Hõ~îÀ~° „â◊=∂xfi`«"≥∞ÿ#, xifi~å=∞"≥∞ÿ# HÍ~°ºHõÖÏáêÅ =Å# PÜ«∞# P~ÀQƺO H©Δ}˜OѨ™êyOk. 1940Ö’ [iy# ã¨OѶ¨∞ ta~åxH˜ "≥o§ ã¨fiÜ«∞O¿ã=‰õΩÅ =ÚO^Œ∞ H˘kÌ =∂@Å∞ =∂„`«"Õ∞ =∂\Ï¡_®~°∞. D ~ÀA <å=ÚO^Œ∞ Ü«∂=^•ƒ~°`åxfl XHõ ã¨∂HõΔ ‡~°∂ѨOÖ’ ^Œi≈ã¨∞Î<åfl#∞. ZѨC_À S^Œ∞ ã¨O=`«û~åÅ „H˜`«O ã¨fiÜ«∞O¿ã=H± QÍ LO_Õ"å}˜‚ Jx K≥ѨC‰õΩ<Õ Y~°‡ g∞ rq`«OÖ’ Z#fl_»∞ HõÅ∞QƉõÄ_»^Œx Ptã¨∞Î<åfl#∞. W^Õ PÜ«∞# JOu=∞ ã¨O^Õâ◊O. 1940 E<£ 21= `Õn# 51 UO_»¡ =Ü«∞ã¨∞Ö’ _®Hõìs˚ JOu=∞ âßfi㨠q_çKå~°∞. `å#∞ ã‘fiHõiOz# =∞ǨHÍ~åºxH˜ ã¨OѨÓ~°O‚ QÍ JOH˜`O« KÕã∞¨ HÀ QÆeQˆ O^Œ∞HÔ · PÜ«∞# P r=# „|ǨχK«~º° „=`åxfl PK«iOKå~°∞.

JQÆ~∞° =uÎ ^ŒQ"úÆ ∞≥ ÿ Éèãí ‡¨ ~°∂áêxfl ^•Å∞Û`«∞Ok. HÍx ^•x k=ºÑ¨i=∞à◊O Ѩiã¨~åÅO`«\Ï „Ѩãi¨ ã¨∞OÎ k.

JÖÏ `å#∞ HõiyáÈ=@O ^•fi~å _®Hõì~ü ÃÇÏ_Õæ"å~ü-qâ◊√^Œú *ÏfÜ«∞ÉèÏ=#, ™œjźO, Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’ ã¨OѨÓ~°‚ `å^•`«‡º`« Hõey D *Ïu „âıÜ∞« ã¨∞û xq∞`«OÎ P`«‡`åºQÆO KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ x`«ºO ã¨Oã≤^∞Œ Öú #·ˇ , ã¨=∞~°Ê} ÉèÏ=O HõÅ ™ê=∂lHõ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ #=`«~åxfl ã¨$lOKå~°∞.

R.S.S. ѨiK«Ü«∞=Ú Ñ¨ÓiÎ ¿Ñ~°∞: ~å¢+‘ìÜ«∞ ã¨fiÜ«∞O¿ã=Hõ ã¨OѶπ∞ J~°÷=Ú : ^Õâ◊O HÀã¨O ã¨fiK«ÛùO^ŒOQÍ x™êfi~°÷OQÍ Ñ¨xKÕ¿ã"åi ã¨Oã¨÷ „áê~°OÉèíO : 1925, q[Ü«∞^Œâ◊q∞ ~ÀA ã¨ÌÅ=Ú : <åQÆѨÓ~ü, =∞Ǩ~å„+¨ì ÅHõΔº=Ú : Ç≤ÏO^Œ∂ ^èŒ~°‡=Ú#∞, Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨O㨯 $ux, Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[=Ú#∞ ã¨O~°H˜ΔOz

Ç≤ÏO^Œ∂^Õâ◊=Ú#∞ ã¨~åfiOw} qHÍã¨O KÕÜ«∞_»O =∂^Œº=∞O : âßY „Ѩu~ÀA XHõ QÆO@ XˆH ã¨=∞Ü«∞OÖ’ XˆH ã¨úÅOÖ’ Ü«Ú=‰õΩÅ∞, ÉÏÅÅ∞ JO^Œ~°∂ Hõeã≤ âßs~°Hõ (ã¨∂~°º#=∞™ê¯~åÅ∞, Hõ„~°™ê=Ú, Pã¨<åÅ∞, Hõ~å>Ë, P@Å∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#flq) =∂#ã≤Hõ (^Õâ◊ÉèíH˜Îáê@Å∞, Hõ^äŒÅ∞, â’¡HÍÅ∞, ã¨∂‰õΩÎÅ∞ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#flq) qHÍã¨O KÕã¨∞H˘x ^Õâ◊OHÀã¨O ã¨fiK«Ûù^ŒOQÍ Ñ¨xKÕÜ«∞_®xH˜ ã¨Oã≤^Œ∞úÅ∞QÍ `«Ü«∂~°∞KÕÜ«∞_»O. `«#‰õΩ #~°HõO =ã¨∞ÎOk Jx `≥eã≤# ™ê=∂#º [<åxH˜ ~°Ç¨Ï㨺"≥∞ÿ# u~°∞=∞O„`«=Ú#∞ É’kèOz# t+¨μº_≥=~°∞- N ~å=∂#∞AÅ∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

27

1

Ѩ~°=∞ ѨÓ[º N =∂^èŒ=~å=Ù ã¨^•t= QÀàÏfiů~ü (N QÆ∞~°∂r) (19 Ѷ≤„|=i1906, 5 E<£1973) ~å„+‘Ü ì ∞« ã¨fiÜ«∞O¿ã=Hõ ã¨OѶ∞π ~Ô O_»= ã¨~ãü O¨ Ѷ∞¨ KåÅH± ѨÓiÎ ¿Ñ~°∞ =∂^è=Œ ã¨^•t= QÀàÏfiů~ü 'QÆ∞~°∂r— J<Õ ¿Ñ~°∞`À JO^ŒiH© ã¨∞Ѩiz`«∞Å∞. ^ÕâO◊ Ö’ ÅHõÖΔ Ïk=∞Ok Ü«Ú=‰õΩŠǨÏ$^ŒÜ∂« Ö’¡ PÜ«∞# ^ÕâÉ◊ Híè xΘ ~°Q∞Æ ÖÁ¯ÖÏÊ~°∞. ã¨~üã¨OѶ¨∞KåÅH±QÍ =Ù#fl 33 ã¨O=`«û~åÅ∞ xifi~å=∞OQÍ P¿ã`«∞Ç≤Ï=∂K«ÅO ^•^•Ñ¨Ù 66 Ѩ~åºÜ«∂Å∞ Ѩ~°º\˜Oz ã¨=∂[OÖ’ =∂`«$Éèí∂q∞ Ѩ@¡ xâ◊ÛÅ„¿Ñ=∞ J<Õ JYO_»*’ºux „Ѩ[fieOѨ*Ëâß~°∞.

1906Ö’ =∞Ǩ~å„+¨Öì ’x ~å"£∞>ËH± „QÍ=∞OÖ’ [x‡OKå~°∞.1928Ö’ ZO.Ü«∞ãπ.ã≤. ѨÓiÎ KÕ™ê~°∞. Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂ʼnõΩ "≥àϧÅx `«Ç¨Ï`«Ç¨Ï ÖÏ_»∞`«∞O_Õ"å~°∞. HÍx P<å\˜ ^Õâ◊OÜ≥ÚHõ¯ ^Œ∞~°=ã¨÷#∞ K«∂z#ѨÙ_»∞ PÜ«∞# =∞<À~°^äŒ qǨ~åxH˜ ÉèíOQÆO HõeyOk. ^Õâ◊O HÀã¨O U^≥·<å 㨈~ KÕÜ«∂Åx ã¨OHõeÊOKå~°∞. ''<Õ#∞ UHÍO`« „ѨâßO`«`«#∞ J<Õfi+≤ã¨∂Î áÈ^•=∞x xâ◊Û~ÚOK«∞‰õΩ<åfl#∞, P UHÍO`« „ѨâßO`«`Õ ##∞fl J<Õfi+≤ã¨∂Î ~å"åe—— Jx `«# q∞„`«∞_»∞H˜ L`«Î~°O „"å™ê~°∞. ÉÏźOÖ’ ã¨fiÜ«∞OQÍ ¿Ñ^ŒiHõO J#∞ÉèíqOz =Ù#flO^Œ∞# PÜ«∞# ¿Ñ^ŒÖˇ·#, J=ã¨~°OÖ’ =Ù#fl q^•º~°∞úÅ#∞ Jxfl q^è•Å∞QÍ P^Œ∞‰õΩ<Õ"å~°∞. JO^Œ∞Hõx HÍj Ç≤ÏO^Œ∂ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’ „á⁄ÃѶã¨~ü QÀàÏfiů~ü#∞ JO^Œ~∂° „¿Ñ=∞`À 'QÆ∞~°∂r— Jx Ñ≤Å∞=™êQÍ~°∞. <åQÆÑÓ¨ ~ü#∞O_ç K«^∞Œ =Ù‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ HÍj=zÛ# ÉèíÜ«∂ºr ^•}Ë QÍi ^•fi~å P~ü.Zãπ.Zãπ. ѨiK«Ü«∞O J~ÚOk _®Hõì~ür „Hõ=∞OQÍ PÜ«∞#‰õΩ =∞iO`« =ÚYº"≥∞ÿ# ÉÏ^茺`«Å∞ ~Úã¨∂ÎáÈÜ«∂~°∞.

QÆ ∞ ~° ∂ r q"åǨ Ï O KÕ ã ¨ ∞ HÀÖË ^ Œ ∞ . 1940Ö’ _®Hõ ì s ˚ =∞~° } O `« ~ åfi`« N QÆ ∞ ~° ∂ r P~ü.Ü«∞ãπ.Ü«∞ãπ.ã¨~üã¨OѶ¨∞KåÅH± ÉÏ^茺`« ã‘fiHõiOKå~°∞. ã¨fiÜ«∞O¿ã=‰õΩÅ∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î#fl ed`« Ѩ„uHõH˜ QÆ∞~°∂r XHõ ã¨O^Õâßxfl ~Úã¨∂Î, ''JK«OK«Å"≥∞ÿ# qâßfiã¨O`À =∞#O KÕ¿ãHÍ~åºxfl x~°fiiÎOz, „ѨѨOK«OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂~å„ëêìxH˜ QÆifiOѨ^Œy# ™ê÷<åxfl ™êkèOz ÃÑ>Ëì =∞# ÅHõΔ º™ê^èŒ# HÀã¨O Hõ~îÀ~°OQÍ Ñ¨i„â◊q∞^•ÌO—— Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. D ÅHõΔ ºOH˘~°ˆH QÆ∞~°∂r z=i=~°‰õΩ Jq„âßO`«OQÍ Hõ$+≤™êyOKå~°∞. =∞Ǩ`«‡QÍOnè ǨÏ`«º KÕÜ∞« |_®¤~#° fl "å~°Î qx ''#g# â◊HÍxH˜ K≥Ok# L`«=Î Ú_≥#· =∞ǨѨÙ~°∞+¨μ_çx áêâ◊qHõOQÍ Ç¨Ï`«º KÕÜ∞« _»=∞<Õk Ѩ~=° ∞ H˜~å`«"∞≥ #ÿ K«~º° . Wk <å‰õΩ f„="≥∞#ÿ ^Œ∞óM’^ÕfiQÍxfl HõeyOzOk—— Jx QÆ∞~°∂r ã¨O`åѨO "≥e|∞KåÛ~°∞. "åã¨Î"åxH˜ QÍOnèr ǨÏ`«º`À, ã¨OѶ¨∂xH˜ Z@∞=O\˜ ã¨O|O^èŒ=¸ ÖË<ÕÖË^Œ∞. HÍx „ѨÉèí∞`«fiO ã¨OѶ¨∂xfl x¿+kOz ã¨fiÜ«∞O¿ã=‰õΩÅ#∞ *ˇ·à◊§Ö’ ÃÑ\Ïì~°∞. "åix K≥ѨÊ~åx ÉÏ^èŒÅ‰õΩ, z„`«Ç≤ÏOã¨Å‰õΩ QÆ∞iKÕâß~°∞. x¿+^è•xfl `«HõΔ}"Õ∞ `˘ÅyOKåÅx _ç=∂O_»∞ KÕã¨∂Î „Ѩ*ÏhHõO x~°ã¨#`À Tˆ~yOѨÙÅ∞, ã¨`庄QÆǨÅ∞ KÕã≤ „ѨÉèí∞`«fiOÃÑ· =uÎ_ç KÕ™ê~°∞.

Z@ìˆHʼnõΩ 1949Ö’ ã¨OѶ¨∞OÃÑ· x¿+^è•xfl „ѨÉèí∞`«fiO `˘ÅyOzOk. ã¨OѶ¨∞O Ü≥ÚHõ¯ H©i΄Ѩu+¨ªÅ∞ „ѨѨOK« "åºÑ¨Î"≥∞ÿ<å~Ú. x¿+^ŒO `«~åfi`« N QÆ∞~°∂r ^Õâ◊ Ѩ~åº@# KÕ¿ãÎ „Ѩu KÀ@ „Ѩ[Å∞ „ÉǨχ~°^èŒO Ѩ\Ïì~°∞.

Hˆ =ÅO ÉèÏ+¨Ü∞Õ „áêuѨkHõQÍ ~å„ëêìÅ#∞ ѨÙ#~üxi‡OK«_O» =Å¡ ^ÕâßxH˜ f~°x Ǩx HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ ÃÇÏK«ÛiOz# "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\ ˜ *ÏfÜ«∞"å^Œ "Õ∞^è•q N QÆ∞~°∂rÜÕ∞. „ѨÑO¨ K«OÖ’x Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ #O^Œih HõeÑ≤ XHõ "ÕkHõ ÃÑH· ˜ fã¨∞H˘K≥ÛO^Œ∞‰õΩ 1964Ö’ qâ◊fiÇ≤ÏO^Œ∂ Ѩi+¨`ü ™ê÷Ѩ# [iyOk. qâ◊fiÇ≤ÏO^Œ∂ Ѩi+¨`ü ™ê÷Ѩ#‰õΩ ã¨OHõÅÊ c[O "Õã≤# N QÆ∞~°∂r `«~°∞"å`« H˘xfl ã¨O=`«û~åÅ =~°‰õΩ ^•xH˜ =∂~°æ^Œ~°≈#O KÕã¨∂Î =KåÛ~°∞.

1973Ö’ QÆ∞~°∂r J<å~ÀQƺO`À =∞~°}˜OKå~°∞."åi rq`«HÍÅOÖ’ ã¨∞=∂~°∞ 66™ê~°∞¡ ^Õâ◊ Ѩ~°º@# KÕâß~°∞. N QÆ∞~°∂r ÖÏQÍ Wxfl™ê~°∞¡ ^Õâ◊„Éèí=∞}O KÕã≤#"å~°∞ ÖË~°∞. ^Õâ◊ K«i„`«Ö’ qq^èŒ

f~°÷Ü«∂„`«Å∞ KÕã≤ ~å=Ú_çx Láêã≤Oz Ü«Ú=‰õΩÅÖ’ ^Õâ◊™êfi`«O„`«HÍOHõΔ xOÑ≤#k Z=~°∞-ã¨=∞~°÷ ~å=∞^•ã¨∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

28

1

ã¨O„Ѩ^•Ü«∂ʼnõΩ K≥Ok# ™êfiq∞r, Ñ‘~îåkèѨ`«∞Å#∞ XˆH "ÕkHõÃÑ·H˜ fã¨∞‰õΩ=zÛ# Ѷ¨∞#`« N QÆ∞~°∂rH˜ ^Œ‰õΩ¯`«∞Ok. ™ê^茺O HÍ^Œ∞ J#∞‰õΩ#flk, „ѨuXHõ¯i^ŒQÆæ~°‰õΩ ã¨fiÜ«∞OQÍ "≥o§ XÑ≤ÊOz ™êkèOz<å~°∞. J^Õ "ÕkHõÃÑ·#∞O_ç ''Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅO^Œ~°∞ ã¨=∂#∞ÖË U Ç≤ÏO^Œ∞=٠Ѩu`«∞_»∞, JO@~åx"å_»∞ HÍ^Œ∞—— Jx f~å‡#O KÕ~ÚOKå~°∞. NQÆ∞~°∂r `«# rq`« HÍÅOÖ’ ã¨∞=∂~°∞ 25 "ÕŠѨÙã¨ÎHÍÅ∞ K«kq<å~°∞. "åi Ü≥ÚHõ¯ Jã¨OMϺHõ"≥∞ÿ# „Ѩã¨OQÍÅ∞, "ÕÖÏk ÖËYÅ∞, =O^ŒÅH˘Åk Ѩ„uHÍ „ѨHõ@#Å∞ =∂#"åo ѨkÅOQÍ ^•K«∞‰õΩ<Õ *Ï˝#ÉèÏO_®QÍ~°OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ <Õ_»∞ xez=Ù<åfl~Ú. `Õ*’=O`«=¸, |Ǩï=ÚvÜ«∞=¸ J~Ú# rq`«O NQÆ∞~°∂rk.PÜ«∞# ÉèÏ"åÅ∞ =∂#"åoH˜ x~°O`«~°O „¿Ñ~°}Ï„™È`«ã¨∞ûÅ∞.

J\˜ì ÉèÏ=`Õ*’ H˜~°}ÏÅ∞ H˘xfl: 1. 'Wk <å ^èŒ~°‡O, <å "Õ^•O`«O Wk <å Ç≤ÏO^Œ∞ ~å„+¨ìO. nxx ™êHΔÍ`«¯iOK«∞‰õΩ<ÕO^Œ∞ˆH <Õ#∞ rqOKåe, Hõ$+≤KÕÜ«∂e. ã¨HõÅ „ѨѨOK«O J#∞ã¨iOK« ^ŒQÆæ q^èŒOQÍ P^Œ~°≈„áêÜ«∞"≥∞ÿ# rq`åxfl <Õ#∞ QÆ_»áêe.

WÖÏO\˜ ѨiѨÓ~°‚"≥∞ÿ# qâßfiã¨"Õ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ uiy ã¨OѶ¨∞\˜`«O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ^Œ$_è»"≥∞ÿ# ѨÙ<åkx U~°Ê~°∞ã¨∞ÎOk. 2. XHõ ^èŒ~°‡|^Œú"≥∞ÿ#, ã¨=Ú#fl`«"≥∞ÿ# ÅHõΔ ºOH˘~°‰õΩ Z\˜ì `åºQÍxÔH·<å 㨈~ XHõ =ºH˜Î ã≤^ŒúѨ_ç#ѨC_»∞ J`«x ã¨OHõÅÊO L‰õΩ¯=O\˜ ^èŒ$_»`åfixfl ã¨O`«iOK«∞‰õΩO@∞Ok. 3. Z=Ô~·<å `«# P~å^èŒ<å q^è•<åxfl =∂~°∞Û‰õΩ#flO`« =∂„`å# J`«_çx Ѩ~å~Ú"å_»∞QÍ Ñ≤eKÕ@O`« ã¨O‰õΩz`« =∞#ã¨∞¯ÅO HÍ^Œ∞ "Õ∞=Ú. ÉèíQÆ=O`«∞}˜‚ Z=~°∞ U ¿Ñ~°∞`À Ñ≤ez<å =∂‰õΩ JÉèíºO`«~°O ÖË^Œ∞. ã¨OѶ∞¨ OÖ’x "Õ∞=Ú J}∞=}∞=Ù<å Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅO. Hõ#∞Hõ<Õ Jxfl =∞`« qâßfi™êÅ#∞ ã¨=∂#OQÍ Q“~°q™êÎ=Ú. =∞`«O q+¨Ü«∞OÖ’ Jã¨Ç¨Ï#O Hõey#=ºH˜Î Z=Ô~·<å Ç≤ÏO^Œ∞=Ù JxÑ≤OK«∞ HÀ=\ÏxH˜ J~°∞›_ÕHÍ_»∞.

"≥Ú^Œ@ ã¨~üã¨OѶ¨∞KåÅH± : Ѩ~°=∞ ѨÓ[hÜ«∞ _®II ˆHâ◊=~å=Ù |b~åO ÃÇÏ_Õæ"å~üQÍ~°∞ (_®Hõìs˚) (LQÍk, 1889-1940) Ô~O_»= ã¨~ü ã¨OѶ¨∞KåÅH± : ѨIIѨÓIIN =∂^èŒ=~å=Ù ã¨^•t= QÀàÏfiů~üQÍ~°∞ (N QÆ∞~°∂r) (1906-1973) =¸_»= ã¨~ü ã¨OѶ¨∞KåÅH± : ѨIIѨÓIIN =∞^èŒ∞Hõ~° ^Œ`å΄`ÕÜ«∞ ^Õ=~°ãπQÍ~°∞ (ÉÏÖÏ ™êÃÇÏÉò r) (1915-1996) <åÅæ= ã¨~ü ã¨OѶ¨∞KåÅH± : ѨIIѨÓII„á⁄ÃѶã¨~ü ~å*ËO„^Œã≤OǨÏr (~°A˚ÉèíÜ«∂ºr) 1922-2001 S^Œ= ã¨~ü ã¨OѶ¨∞KåÅH± : ѨIIѨÓIIN ‰õΩѨÊǨÏo§ ã‘`å~å=∞Ü«∞º ã¨∞^Œ~°≈<£r „Ѩã¨∞Î`« ã¨~ü ã¨OѶ¨∞KåÅH± : ѨII ѨÓII N "≥∂ǨÏ<£ r ÉèíQÆ=`ü 42 ^ÕâßÅ∞ 70 "ÕÅ „QÍ=∂Ö’¡ 1ÅHõΔ 50 "ÕÅ ¿ã"åHÍ~°º„Hõ=∞=ÚÅ∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î „ѨѨOK«OÖ’<Õ JuÃÑ^ŒÌ ã¨fiK«ÛO^Œ ¿ã"å ã¨Oã¨÷QÍ QÆ∞iÎOK«|_çOk. L`«û"åÅ∞ 1. LQÍk-K≥·„`«â◊√^Œú áê_軺q∞ 2. Ç≤ÏO^Œ∂™ê„=∂[º k<À`«û=O-*˺+¨ª â◊√^Œú „`«Ü≥∂^Œt 3. N QÆ∞~°∞ѨÓ[ -Pëê_è» Ñ¨Ói‚=∞ 4. ~°HΔÍ|O^èŒ<£-„âß=} ѨÓi‚=∞ 5. q[Ü«∞^Œâ◊q∞-Pâ◊fiÜ«Ú[ â◊√^Œú áê_»ºq∞ 6. ã¨O„HÍOu-ã¨∂~°∞º_»∞ =∞Hõ~°~åtÖ’ „Ѩ"ÕtOKÕ ~ÀA Jukè ¿ã=ÜÕ∞ ÉèíQÆ=O`«∞x ¿ã=QÍ ÉèÏqOz =ÚH˜Î á⁄Ok#k Z=~°∞-~°Ou^Õ=Ù_»∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

=∞Ǩ~å}Ï „Ѩ`åÑπã≤OQ∑ (24 "Õ∞ 1540 – 19 [#=i 1597)

H

29

1

g~°∞ʼnõΩ g~°=∂`«Å‰õΩ xÅÜ«∞"≥∞#ÿ z`ÀÎ_£ ^Œ∞~åæxfl q=ÚHõOÎ KÕÜ∂« Åx ã¨~fi° ã¨∞MÏÅ#∞ `«ºlOz# J^Œ∞ƒù`« ^ÕâÉ◊ ‰íè Ωõ _Î ∞» , =∂`«$Éè∂í q∞x "≥ÚѶ∞¨ Öò áê^Œ∞ëêÅ #∞O_ç ~°H˜ΔOK«_®xÔH· #_»∞OHõ\ ˜ì# HΔÍ„`« ã≤OǨÏO =∞Ǩ~å}Ï „Ѩ`åÑπ. ÉèÏ~°`« K«i„`«Ö’ =∞Ǩ~å}Ï „Ѩ`åÑπ rq`«O ™êǨÏã¨O, â∫~°ºO, `åºQÆO, |e^•<åxH˜ „¿Ñ~°}QÍ ã¨^• ã¨~°fi^• xez =ÙO@∞Ok.WѨÊ\˜ ~å[™ê÷<£ ~å„+¨Oì Ö’x "Õ∞"å_»‰Ωõ K≥Ok# tâ’_çÜ∂« =OâßxH˜ K≥Ok#"å_»∞ ~å}τѨ`åÑπ. ~å}τѨ`åѨÙ_»∞ ã≤OǨã¨#"≥∞Hˆ ¯ <å\˜H˜ ^ÕâO◊ Ö’ Ѩiã≤u÷ J`«ºO`« n#"≥∞#ÿ ã≤÷uÖ’ LOk HÍx ~å}τѨ`åѨÙ_»∞ x~åâ◊ K≥O^ŒÖË^Œ∞ ÉèíÜ«∞cè`«∞_»∞ HÍÖË^Œ∞. JHõƒ~ü`À ã¨=∂#OQÍ `«#=^ŒÌ qâßÅ"≥∞ÿ# Ãã·#ºO ÖË^Œx PÜ«∞# ZѨÙÊ_»∂ ÉÏ^èŒÑ¨_»ÖË^Œ∞. XHõ ~ÀA ~å}τѨ`åÑπ `«# ^Œ~åƒ~üÖ’ QÆOcè~ã° fi¨ ~°O`À WÖÏ Ñ¨eHÍ_»∞. ''<Õ_∞» g∞ Z^Œ∞@ <Õ<˘Hõ „Ѩu[˝ KÕã∞¨ <Î åfl#∞. ~å*Ϻxfl ã¨fi`«O„`«O KÕ¿ã=~°‰Ωõ <Õ#∞ |OQÍ~°∞ Ñ¨à‹§OÖ’ Éè’[#O KÕÜ«∞#∞, "≥∞`«Îx Ѩ~°∞=ÙÅÃÑ· x„kOK«#∞, ~å[ „Ѩ™ê^ŒOÖ’ rqOK«#∞ P‰õΩÖ’¡ Éè’[#O KÕ™êÎ#∞, <ÕÅÃÑ· x„k™êÎ#∞, QÆ∞_®~°OÖ’ rq™êÎ#∞. g~°∞Öˇ·# ã¨~åÌ~°∞ÖÏ~å! <å D „Ѩu[˝ <≥~°"Õ~°∞ÛHÀ=_®xH˜ g∞~°O`å <å‰õΩ ã¨Ç¨ÏHõiOK«O_ç. ã¨Ç¨Ü«∞O KÕÜ«∞O_ç. W^Õ g∞ JO^ŒiH© <å „áê~°÷#. ã¨fi`«O„`«O J<Õ |bÜ«∞"≥∞ÿ# HÀiHõ`À =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÆO_ç——. ~å}Ï „Ѩ`åѨÙx „¿Ñ~°} ^•Ü«∞Hõ"≥∞ÿ# D ѨÅ∞‰õΩÅ∞ Hõ~îÀ~°"≥∞ÿ# „Ѩu[˝ HÍ~°}OQÍ JHõ¯_»∞#fl ã¨~å÷~°∞Ö’¡ L`åûǨÏO L~°HõÖˇuÎOk. ~å}τѨ`åÑπ`À Ü«Ú^ŒúO KÕÜ«∞_®xH˜ JHõƒ~ü xâ◊Û~ÚOKå~°∞. ~å}τѨ`åѨÙ_ç Ãã·#ºOÖ’ ˆH=ÅO 22"ÕÅ =∞Ok Ãã·x‰õΩÅ∞O_»QÍ JHõƒ~ü Ãã·#ºOÖ’ Ô~O_»∞ ÅHõΔÅ =∞Ok L<åfl~°∞.

W^ŒÌi =∞^茺 Ѷ¨∞’~° Ü«Ú^ŒúO [~°∞QÆ∞`«∞Ok. JѨÊ\˜ˆH „Ѩ`åѨÙ_»∞ QÍÜ«∞Ѩ_ç L<åfl_»∞. D Ѩiã≤÷ux J#∞K«~°∞_»∞ =∂#ã≤OǨï_»∞ QÆ∞iÎOz ~å}Ï#∞ Ü«Ú^ŒÌÉèí∂q∞ #∞O_ç `«Ñ≤ÊOz ~°H˜ΔOKå_»∞. K«i„`«Ö’ ~å}τѨ`åÑπ`À ã¨=∂#OQÍ J`«x Jâ◊fiO KÕ`«H± *Ï˝Ñ¨HõO ‰õÄ_® J=∞~°"≥∞ÿOk. P Ü«Ú^ŒúO `«~åfi`« ~å}τѨ`åÑπ J_»=ÙÅÖ’ ã¨∞=∂~°∞ 25 ã¨OIIÅ∞ rqOKå_»∞.

ZO`« „ѨÜ∞« `«flO KÕã<≤ å =∞Ǩ ~å}Ï#∞ |OkèOK«_O» Ö’ "≥ÚQÆÅ∞Å∞ qѶŨ =∞Ü«∂º~°∞. yi Ѩ~fi° `åÖ’¡ x=ã≤OKÕ@ѨÙ_»∞ ~å}τѨ`åÑπ ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ â◊„`«∞=ÙÅ #∞O_ç ^•_ç [~°∞QÆ∞`«∞O^Õ"≥∂xx J#∞=∂#O HõÅ∞æ`∞« O_Õk. J_»qÖ’ PǨ~° Ѩ^•~å÷ʼnõΩ H˘~°`« U~°Ê_çOk. J`«_ç ÉèÏ~°ºÑ≤ÅÅ¡ ∞ PHõe`À JÅ=∞\˜OKÕ"å~°∞. â◊„`«∞=Ù=ã¨∞<Î åfl~°∞ J<Õ "å~°qÎ #QÍ<Õ KåÖÏ™ê~°∞¡ `«=∞ Z^Œ∞@ P‰õΩÖ’¡ ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl PǨ~åxfl ‰õÄ_® =keÃÑ\˜ì áêiáÈ"åeû=KÕÛk. h~°∞, PǨ~°=Ú ^˘~°Hõ‰õΩO_» K≥Ü«∞º_®xH˜ "≥ÚQÆÖÏ~ÚÅ∞ K≥~°∞=ÙÅÖ’, ÉÏ=ÙÅÖ’ q+¨O Hõe¿Ñ"å~°∞. ѨO@ á⁄ÖÏÅ∞ `«QÆ∞Åɡ\ ˜ì <åâ◊#O KÕâß~°∞. =∞Ǩ~å}˜ J_»qÖ’ ÃÑiˆQ QÆ_ç¤#∞O_ç H˘xfl ~˘>ˇìÅ∞ KÕã≤ ‰õÄ`«∞i`À WÖÏ J#flk. ''WѨÙÊ_Õ Ñ¨ÓiÎ ~˘>ˇì u#=^Œ∞Ì. ã¨QÆO ux q∞QÆ`å ã¨QÍxfl ˆ~Ѩ\ ˜HÀã¨O ^•K«∞HÀ =∞m§ ZѨÙÊ_»∞ ~˘>ˇì KÕ™êÎ"≥∂ Z=iH˜ `≥Å∞ã¨∞—— Jx "Õ∞"å_»∞ =∞Ǩ~å}˜ qHõÅ"≥∞#ÿ =∞#ã¨∞û`À `«#‰õΩ „Ñ≤Ü∞« "≥∞#ÿ ‰õÄ`«∞i`À J#flk. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =∞Ǩ~åA WO\’¡ JÖÏO\˜ Ѩiã≤÷u =ÙOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ JHõ™ê‡`«∞QÎ Í XHõ J_»qÑ≤e¡ =zÛ P ÉÏeHõ KÕuÖ’x ~˘>ˇ#ì ∞ ÖÏH˘¯x áÈ~ÚOk. JkK«∂z ~å}τѨ`åÑπ Hõà◊§#∞O_ç Hõhflà◊√§ ~åÖÏ~Ú XHõ HõΔ}O áê@∞ ǨÏ$^ŒÜ«∞O qK«e`«"≥∞ÿOk J`«_ç ™êǨÏã¨O, â∫~°ºÑ¨~å„Hõ=∞O, ™êfiaè=∂#O Jhfl =º~°÷"≥∞ÿ#@∞¡QÍ JxÊOzOk. WÖÏO\˜ "庉õΩÅ =∂#ã≤Hõ ã≤÷uÖ’ =∞Ǩ „Ѩ`åѨ=O`«∞_≥·# =∞Ǩ~å}Ï „Ѩ`åÑπ JHõƒ~ü‰õΩ XHõ L`«Î~°O „"åã¨∂Î ''<Õ#∞ g∞`À ã¨Okè KÕã¨∞HÀ"å_®xH˜ ã≤^ŒÌOQÍ L<åfl—— J<åfl_»∞.

JHõƒ~ü áê^Œ∞ëê =∞Ǩ~å}Ï „"åã≤# P L`«Î~åxfl K«∂ã≤ `«# Hõà◊§#∞ `å<Õ #=∞‡ÖËHõáÈÜ«∂_»∞.. JHõƒ~ü‰õΩ

ã¨`åº<Õfi+¨}ÔH·, ÉèÏ~åºÑ≤Å¡Å#∞ ~å[Éè’QÍÅ#∞ `«ºlOz QÆÜ«∞Ö’ *Ï˝#ã≤kú á⁄Ok# =∞Ǩ ѨÙ~°∞+¨μ_»∞-Q“`«=∞ |∞^Œ∞Ì_»∞

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

30

1

™ê=∞O`«∞Öˇ·# Ç≤ÏO^Œ∂ ~åA Ѩ$nä~åA#∞ Ñ≤eÑ≤Oz J`«_çH˜ P L`«Î~°O K«^Œ=_®xH˜ WKåÛ_»∞. Ѩ$näfi~å*ò P L`«Î~°O K«kq JHõƒ~ü ‰õΩ `≥eÜ«∞‰õΩO_® „Ѩ`åÑπ‰õΩ D q^èŒOQÍ L`«Î~°O „"åâß_»∞. ~å[™ê÷<£ |*Ï~°∞Ö’ „Ѩ`åÑπ#∞ `«Ñ¨Ê q∞ye# "å~°O^Œ~°h JHõƒ~ü H˘#∞QÀÅ∞ KÕâß_»∞. ~å}Ï „Ѩ`åѨÙ_çx H˘#∞QÀÅ∞ KÕ¿ã ^Œ∞™êûǨÏã¨O J`«_çH˜ ÖË^Œ∞. ~å[Ѩل`«∞ÅO^Œi `«~°∞ѨÙ# q∞=∞‡efl „áêi÷OKÕ^Õq∞@O>Ë ~å[™ê÷<£ Ü≥ÚHõ¯ HΔÍ„`«`Õ*Ïxfl ^èŒ~å‡xfl g∞ˆ~ ~°H˜ΔOKåe. =∞Ǩ~å}Ï „Ѩ`åÑπ J#|_Õ g∞~°∞ ã¨fi^Õâ◊O, ã¨fi^èŒ~°‡O, â∫~°ºO ™êfiaè=∂#~°HõΔ} HÀã¨O Jhfl `«ºlOKå~°∞. g∞‰õΩ QÆÅ J™ê^è•~°} ™êǨÏã¨O, Ѩ~å„Hõ=∞O Ѩ@¡ "≥Ú`«ÎO „ѨѨOK«O `«Å=OK«∞`ÀOk. ~å[Ѩل`«∞Å =Oâ◊=$HõOΔ Q“~°=„Ѩu+¨ª ÃÑOK«\ÏxH˜ ã¨=∞Ü«∞O =zÛOk. "≥Ú`«OÎ ~å[Ѩل`«∞ÅO^Œ~∂° „Ѩ`åѨÙ_ç =^ŒÌ‰õΩ =™êÎ~°∞. JO`«=~°‰õΩ D =Oâßxfl ~°H˜ΔOKÕ ÉèÏ~°O g∞ ã¨∞^Œ$_è»"≥∞ÿ# Éèí∞*ÏÅÃÑ·<Õ LOk. Ѩ$näfi~å*ò „"åã≤# L`«Î~°O ~å}τѨ`åÑπ#∞ Ѩk"ÕÅ =∞Ok QÆÅ Ãã·#ºO HõO>Ë Z‰õΩ¯=QÍ |Åâßex KÕã≤Ok. =∞Ǩ~å}Ï „Ѩ`åÑπ `«# ÉèÏ~åºÑ≤Å¡Å#∞ fã¨∞‰õΩx q∞ye# ã¨~åÌ~°∞Å`À áê@∞ ã≤O^èŒ∞#n "≥∞ÿ^•#O "≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ `«~e° "≥àϧ_»∞. q^ÕâßʼnõΩ "≥o¡ ã¨OáêkOz# "≥Ú`«OÎ ^è<Œ åxfl ÉèÏ=∂ëê =∞Ǩ ~å}Ï „Ѩ`åÑπ‰Ωõ ã¨=∞iÊOz `å#∞‰õÄ_® Ãã·#ºOÖ’ KÕ~å_»∞. W`«~° ã¨÷ÖÏÅ #∞O_ç ^èŒ#O ~å=@O "≥Ú^ŒÖˇ·Ok ^•xfl ã¨kfixÜ≥∂QÆO KÕÜ«∞_®xÔH· =∞Ǩ~å}Ï „Ѩ`åÑπ `«# #∞O_ç ^Œ∂~°"≥∞ÿ# Ãã·<åºxfl UHõ„u`«O KÕã≤ JHõƒ~ü P„Hõq∞Oz# `«# HÀ@Å#∞ XHõ ^•x "≥O@ XHõ\ ˜QÍ HÀ@Å#∞ [~ÚOKå_»∞. =∞Ǩ~å}Ï „Ѩ`åÑπ `«# |ÅO`À "Õ∞"å_»∞ „áêO`åxfl `«# Pnè#OÖ’H˜ `≥K«∞Û‰õΩ<åfl_»∞. x~°O`«~åÜ«∞OQÍ J_»=ÙÅÖ’ rqOz# HÍ~°}OQÍ HõëêìÅ<Õ Ñ¨~°fi`åÅ#∞ ^•@∞‰õΩO@∂, "å\˜ =∞^茺#∞O_Õ ^•i U~°Ê~°K«∞‰õΩO@∂ "≥o§# =∞Ǩ~åA L‰õΩ¯ â◊s~°O ‰õÄ_® "≥∞`«Î|_çáÈ~ÚOk. =∞Ǩ~å}Ï „Ѩ`åÑπ ã≤OǨï_ç P~ÀQƺO H©Δ}˜OzOk. 1597Ö’ ÉèÏ~°`«=∂`« g~°â◊¥~°∞_≥·# Ѩل`«∞_ç „áê}ÏÅ∞ ѨOK«Éèí∂`åÖ’¡ Hõeã≤ áÈÜ«∂~Ú. =∞Ǩ*’ºu PiáÈ~ÚOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ Kåi„uHõ ѨÙ~°∞+¨μÖ’¡ „áê`«ó㨇~°}©Ü«Ú_≥·# =∞Ǩ~å}Ï „Ѩ`åѨã≤OǨï_»∞ ^Õâ◊O, ^èŒ~°‡O ã¨O㨯 $u, ™êfiaè=∂#O, ™êfi`«O„`«ºO HÀã¨O áê@∞Ѩ_ç# g~° ѨÙOQÆ=ÙÅ =∞}˜Ç¨~°OÖ’ qt+¨ª"≥∞ÿ# "å_»∞QÍ H©iÎá⁄O^•_»∞.

q"ÕHÍ#O^Œ ã¨∂‰õΩÎÅ∞

☛ qâßfiã¨O qâßfiã¨O =∞#Ö’ =∞#‰õΩ qâßfiã¨O

☛ ÉÏ^茺`« "≥Ú`åÎxfl g∞ Éèí∞*ÏÅ ÃÑ·<Õ "Õã¨∞HÀO_ç. ☛ ☛ ☛ ☛ ☛ ☛

g∞ Éèíq+¨º`«∞ΉõΩ g∞ˆ~ ã¨$+≤ì Hõ~°ÎÅx `≥Å∞ã¨∞HÀO_ç â◊H˜Î "≥Ú`«ÎO g∞Ö’<Õ LOk g∞~°∞ U"≥∞ÿ<å KÕÜ«∞QÆÅ~°∞ JxflO\˜h ™êkèOK«QÆÅ~°∞. ^ÕxH© ÉèíÜ«∞Ѩ_»=^Œ∞Ì g∞~°∞ J^Œ∞ƒù`åÅ∞ ™êkèOK«QÆÅ~°∞. ÉèíÜ«∞Ѩ_ç# =∞~°∞HõΔ}O ZO^Œ∞‰õÄ Ñ¨xH˜~åx "å~°=Ù`å~°∞. „ѨѨOK«OÖ’ áêѨ=∞<Õk LO>Ë Jk |ÅÇ‘Ï#`« =∂„`«"∞Õ |Å=O`«∞Öˇ· LO_»O_ç. |ÅÇ‘Ï#`Õ =∞~°}=Ú. Ѩq„`«OQÍ LO_»@O, W`«~°∞ʼnõΩ =∞Oz KÕÜ«∞@O =∞`«OÜ≥ÚHõ¯ ™ê~åOâ◊O W^Õ. ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ „Ѩu rqÖ’#∞ L<åfl_»∞. JO`«‰õΩ q∞Oz W`«~° ^≥·=O ÖË^Œ∞. Z=~°∞ r"å~å^茉õΩÖ’ J`«_Õ x["≥∞ÿ# ^≥·"å~å^茉õΩ_»∞. ã¨fi„Ѩܫ∞`«flO, ã¨fiâ◊H˜Î Ö’ ã¨OѨÓ~°‚ qâßfiã¨O *Ï˝# `«$+¨‚ Ѩ@∞ì^ŒÅ`À Hõ_»^•HÍ „Ѩܫ∞uflOKÕ `«`«Î fiO LO>Ë J^Œ∞ƒù`åÅ∞ ™êkèOK«=K«∞Û.

☛ ☛

☛

ÉèQí =Æ O`«∞x Ö’ qâßfiã¨O W^Õ B#fl`åºxH˜ ~°ÇϨ 㨺O. ѨÙ~å}ÏÅÖ’ =i‚Oz# =ÚÃÑÊ· =¸_»∞ HÀ@¡ ^Õ=`«ÅÃÑ· qâßfiã¨O LO_ç g∞ ÃÑ· g∞‰õΩ #=∞‡HõO ÖËHõáÈ`Õ q=ÚH˜Î ÖË^Œ∞.

P`«‡ qâßfiã¨O, JOH˜`« ÉèÏ"åÅ`À K«∞~°∞‰õΩQÍ Ñ¨xKÕ¿ã â◊H˜ÎâßÅ∞Ô~·# #=Ü«Ú=‰õΩÅ∞ J=ã¨~°O, „ѨѨOKåxfl ã¨=¸ÅOQÍ =∂iÛ"ÕÜ«∞_®xH˜ JÖÏO\˜ "å~°∞ =O^Œ=∞Ok KåÅ∞. Ѩ~å[Ü«∂xfl Ѩ\ ˜ìOK«∞HÀHõO_ç. Jq ã¨~°fi ™ê^è•~°}O. J"Õ rq`åxH˜ "≥∞~°∞QÆ∞Å∞ k^ÕÌq. ^èŒ~å‡xfl PK«iOKÕ „Ѩܫ∞`«flOÖ’ "≥~Úº™ê~°∞¡ qѶŨ "≥∞<ÿ å =∞~˘Hõ™êi „ѨÜ∞« uflOK«O_ç. JxflO\˜h ÉèíQÆ=#‡Ü«∞OQÍ ^èŒi≈OK«_»"Õ∞ =∞# QÆ=∞ºO. ÖË=Ë O_ç "Õ∞ÖÁ¯#O_ç =∞#^ÕâßxH˜ WѨC_»∞ `åºQÍÅ∞ J=ã¨~°O.Ü«Ú=fÜ«Ú=‰õΩÖË P Ѩx KÕÜ«∂e.

L`åûǨÏO`À L~°HõÅ∞ "Õã¨∂Î âßs~°HõOQÍ, =∂#ã≤HõOQÍ, â◊H˜Î=∞O`«∞Öˇ·# ‰õΩâß„QÆ |∞^Œ∞úÖË JO^Œ∞‰õΩ ã¨=∞~°∞÷Å∞.

rq`åO`«O Hõ+¨ìѨ_ç ã¨OáêkOz# ^èŒ<åxfl ^Õâ◊ ~°HõΔ} xq∞`«ÎO ~å}τѨ`åÑπ K«~°}ÏÅ K≥O`« ã¨=∞iÊOz# =ºH˜Î-ÉèÏ=∂ëê

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

QÆ∞~°∞ QÀqO^£ ã≤OQ∑ (22 _çâ◊O|~°∞ 1666 – 7 JHÀì|~ü 1708)

31

1

cǨ~°∞ ~å„+ì̈OÖ’x áê\ÏflÖ’ [x‡Oz<å~°∞. `«O„_ç QÆ∞~°∞ `ÕQ∑|ǨÏ^Œ∂~ü ã≤‰Ωõ ¯ ^è~Œ å‡xH˜ 9= QÆ∞~°∞=Ù. B~°OQÆ*|Ë ∞ ^ÕâO◊ Ö’x Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ =Úã≤O¡ Å∞QÍ =∂~°Û_®xH˜ „Ѩܫ∞uflã¨∞Î#flѨC_»∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙʼnõΩ ˆHO„^Œ™ê÷#O HÍj HÍ|\˜ì HÍj „ÉÏǨχ}∞Å#∞ =∞`«O =∂~°=∞<åfl_»∞."å~°∞ =∂‰õΩ =∂~°æ^Œ~°≈‰õΩÅ∞ HÍj‡s ѨO_ç@∞¡ HÍ|\˜ì =ÚO^Œ∞ "åix =∞`«O =∂~°ÛO_ç JѨC_»∞ "Õ∞=Ú =∂~°`åO J<åfl~°∞. HÍj‡s ѨO_ç@¡#∞ J_çy`Õ ã≤‰õΩ¯Å QÆ∞~°∞=Ù QÆ∞~°∞ `ÕQ∑|ǨÏ^Œ∂~ü "åix J_çy K≥|∞`åO J<åfl~°∞. Z=~À XHõ~°∞ |e^•#O J"åfie JѨC_Õ D ã¨=∞㨺‰õΩ ã¨=∂^è•#O ^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok Jx QÆ∞~°∞`ÕQ∑ |ǨÏ^Œ∂~ü PÖ’zã¨∞Î<åfl~°∞ JѨC_»∞ 9 ã¨OII ÉÏÅ∞_»∞QÍ L#fl QÆ∞~°∞QÀqO^£ã≤OQ∑ g∞ˆ~ ZO^Œ∞‰õΩ H͉õÄ_»^Œ∞ Jx J<åfl_»∞. "≥O@<Õ QÆ∞~°∞ `ÕQ∑ |ǨÏ^Œ∂~ü B~°OQÆ*Ë|∞‰õΩ ÖËY „"åâß~°∞. ##∞fl =∞`«O =∂~°ÛO_ç q∞ye# "å~°∞ ‰õÄ_® =∞`«O =∂~°∞`å~°x. _èbç H¡ ˜ Ñ≤eÑ≤Oz Z<Àfl q^è•Å „ѨÜ∞« uflOz ÉèÜ í ∞« ÃÑ\˜,ì „Ñ¨Ö’ÉèÃí Ñ\˜ì =Úã≤O¡ QÍ =∞`«O =∂~°Û_®xH˜ „ѨÜ∞« uflOKå_»∞ B~°OQÆ*|Ë ∞ HÍx Ѷe¨ `«O ÖË^∞Œ . z=iH˜ HÀѨO`À _èbç Ö¡ ’x KåOnxKÒH±Ö’ QÆ∞~°∞ `ÕQ|∑ ǨÏ^Œ∂~ü `«Å #iH˜ K«OÑ≤"Õâß_»∞.

P `«~°∞"å`« QÆ∞~°∞QÀqO^£ ã≤OQ∑ ã≤‰õΩ¯Å‰õΩ 10= QÆ∞~°∞=ÙQÍ xÜ«∞q∞OK«|_ç<å~°∞. "åiH˜ #Å∞QÆ∞~°∞ ‰õΩ=∂~°∞Å∞. =Úã≤¡O ~åAÅ∞ KÕã¨∞Î#fl J~åK«HÍʼnõΩ =ºuˆ~HõOQÍ ã≤‰õΩ¯Å∞ PÜ«Ú^èŒO ^èŒiOKåÅx ÉèÏqOz PÜ«Ú^èŒ tHõΔ} WÑ≤ÊOKå_»∞. QÆ∞~°∞ Ѩ~°OѨ~° `«#`À<Õ PÑ≤ '' YÖÏû ѨO^ä•#∞—— „áê~°OaèOz QÆ∞~°∞ „QÆO^èŒ ™ê¿ÇÏÉòx QÆ∞~°∞ ™ê÷#OÖ’ LOKå~°∞. "≥ÚQÆÅ∞Å`À [iy# Ü«Ú^ŒÌOÖ’ `«# ÃÑ^ŒÌ ‰õΩ=∂~°∞Å∞ W^ŒÌix HÀÖ’Ê~Ú<å_»∞. z=i W^ŒÌ~°∞ =Úã≤¡O #"å|∞ KÕuH˜ zH˜¯<å~°∞. =∞`«O =∂~°#O^Œ∞‰õΩ "åix ã¨r= ã¨=∂kè KÕã≤<å_»∞ ã¨~üÇ≤ÏO^£ #"å|∞. z=i^Œâ◊Ö’ ѨO*ÏÉò#∞O_ç =∞ǨÏ~å„+¨ìÖ’x <åO^Õ_£ =zÛ JHõ¯_» ™ê^èŒ∞=ÙQÍ ™ê^èŒ# KÕã¨∞Î#fl |O^•ã≤OQ∑ ɡ~· åyx ^Õâ◊ ~°H}Δõ H˘~°‰Ωõ „¿Ñ~ˆ Ñ≤Oz ѨO*ÏÉò ѨOÑ≤ QÆ∞~°∞QÀqO^£ ã≤OQ∑ JHõ¯_Õ ã¨fi~°ãæ ∞¨ ÅÎ ~Ú<å~°∞. ^Õâ◊ ^èŒ~°‡ ~°HõΔ}‰õΩ `«# `«O„_çx, #Å∞QÆ∞~°∞ ‰õΩ=∂~°∞Å∞ z=~°‰õΩ `«#∞‰õÄ_» |e^•#O J~Ú# g~° =Oâ◊O "åik.

ǨÏi ǨÏ~° ~åÜ«∞Å∞ – |∞Hõ¯ ~åÜ«∞Å∞ q^•º~°}º™êfiq∞ „¿Ñ~°}`À Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞QÍ Ñ¨Ù#~åQÆ=∞#O J~Úº Hõ~å‚@HõÖ’x `«∞OQÆÉ„íè ^•#k X_»∞#¤ q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂[º™ê÷Ñ#¨ KÕâß~°∞.

Jk 㨠∞ =∂~° ∞ 300 㨠O =`« û ~åÅ∞ =Úã≤ ¡ O Å P„Hõ = ∞}Å#∞O_ç ^ŒH˜Δ}ÉèÏ~°`«^Õâßxfl ~°H˜ΔOz Ç≤ÏO^Œ∂ ^èŒ~å‡xfl "åºÑ≤Î KÕã≤Ok. N Hõ$+¨‚^Õ=~åÜ«∞Å∞ D =Oâ◊OÖ’x ~å*Ë.

P"≥∞ â◊s~°OÖ’ ã¨HõÅ ^Õ=`«Å∞ x"åã¨=Ú LO\Ï~°x P"≥∞#∞ qâ◊fi=∞O`«\˜H˜ `«e¡ JO\Ï~°∞. Z=~å"≥∞-QÀ=∂`«

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

q„Hõ=∂k`«∞º_»∞

33

1

'â◊HHõ ~õ —ΰ q„Hõ=∂k`«∞º_»∞QÍ Ö’Hõ „Ѩãk≤ ú K≥O^•_»∞. W`«x `«O„_ç ^Œ~°Ê}∞_»∞. `«e¡ ã¨~°ã¨fiu. ^Œ~°Ê}∞_»∞ Ѩiáêeã¨∞Î#fl J=Ou ~å[ºO g∞^Œ q^Õ j Ü« Ú Öˇ · # â◊ ‰ õ Ω Å∞ ^•_ç K Õ ã ≤ J`« x ~å*Ϻxfl P„Hõ q ∞OK« ∞ ‰õ Ω <åfl~° ∞ . `« O „_ç x~åfiã≤ ` « ∞ _≥ · # 㨠= ∞Ü« ∞ OÖ’<Õ q„Hõ=∂k`«∞º_»∞ J<ÕHõ Ü«Ú^Œú q^ŒºÅ#∞ <Õ~∞° ÛH˘x xëê‚`∞« _≥· „Ѩ|Å"≥∞#ÿ Ãã<· åºxfl ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛH˘x â◊H~õ åAÃÑ· ^•_çKãÕ ≤ "åi Ãã<· åºÅ#∞ ѨÓiÎQÍ q^èfiŒ Oã¨O KÕã≤ ^ÕâßxH˜ â◊‰Ωõ Å =Å# „Ѩ=∂^ŒO ÖˉΩõ O_® KÕâß_»∞. JO^Œ∞Hˆ „Ѩ[ÖÏÜ«∞##∞ â◊HÍi J<Õ a~°∞^Œ∞`À H©iÎOKå~°∞. â◊‰õΩÅg∞^Œ ™êkèOz# q[Ü«∂xH˜ zǨÏflOQÍ q„Hõ=∞â◊HõO „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. ™ê.â◊. 58 LQÍk`À „áê~°OÉèí=∞ÜÕ∞º D â◊HõO <Õ\ ˜H© L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ "å_»∞HõÖ’ LOk. „Ѩ*Ï„âıÜ≥∂aèÖÏ+≤, ã¨^Œ∞æ}ã¨OѨ#∞fl_»∞, x~°∞Ѩ=∂# Ѩ~å„Hõ=∞âßeÜ≥ÿ∞# q„Hõ=∂k`«∞ºxH˜ q∞H˜¯e MϺu<åi˚OzÃÑ>Ëì J<ÕHÍ<ÕHõ QÍ^èÅŒ ∞ <Õ\H˜ © |Ǩïà◊„ѨKå~°OÖ’ L<åfl~Ú.

JÜ≥∂^茺֒ k=º=Ú, Éèí=º=Ú<≥·# ~å=∞=∞Ok~° x~å‡}O QÍqOz#k q„Hõ=∂k`«∞º_Õ.

q^•º~°}º ™êfiq∞ (™ê.â◊. 13= â◊`åÉÌO) ™êÜ« ∞ }, =∂^è Œ = Ùe^Œ Ì ~ ° ∂ ™⁄O`« J#fl^Œ = Ú‡Å∞. gs^Œ Ì ~ ° ∂ |Ǩïâß„ã¨Î=ÚÅÖ’ xëê‚`«∞Å∞. q^•º~°OQÆ=Ú#O^Œ∞, áêO_ç`«º=Ú#O^Œ∞ =∂„`«"Õ∞QÍHõ ~å[hu ˆHΔ„`«=Ú#O^Œ∞ ‰õÄ_® JѨÓ~°fi=Ú J#∞Ѩ=∂#"≥∞ÿ# suÖ’ HÍ~åºOH˜`«∞Öˇ· ã¨fi^èŒ~°‡=Ú, ã¨fi~å„+¨ì=ÚÅ ~°HõΔ}Ï HÍ~°º=Ú#∞ =Ç≤ÏOKå~°∞. Ç≤ÏO^Œ∂^è~Œ ‡° ã¨O㨯 $`«∞Å ~°H}Δõ H˘~°‰Ωõ =∂^è=Œ ™È^Œ~∞° Å∞ KÕã#≤ `«Ñ㨠∞¨ û, Hõ$+≤, Hõ~Àî ~° Ѩi„â◊=∞ "åi r=#Ü«∞[˝"∞≥ Oÿ k. "åi qt+¨"ì ∞≥ #ÿ =ºH˜`Î åfiÅ∞ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ K«i„`«Ö’ =∞~°Ñ¨Ù~åxq. q^•º~°}º™êfiq∞ ѨOK«^tŒ , LѨx+¨nÑÌ H≤ ,õ w`åÉèÏ+¨ºO, ã¨Ow`«™ê~°O, â◊OHõ~k° yfi[Ü«∞O "≥Ú^ŒÅQÆ∞ ѨO^˘q∞‡k „QÆO^ä•Å#∞ ~°zOKå~°∞. g\˜Ö’ ѨOK«^tŒ "Õ^•O`« âß„ã¨OÎ Ö’ q∞H˜¯e Q“~°=™ê÷<åxfl P„Hõq∞Oz# „QÆO^äŒO. "å~°∞ ǨÏOÑ≤Ö’ Éèí∞=<Õâ◊fis =∞Ok~°OÖ’ `«Ñ¨ã¨∞û KÕâß_»∞. `«^Œ#O`«~°O ÉèíQÆ=^•[˝Ü«∂ J#fl@∞¡ ã¨fi^èŒ~°‡ ã¨O~°HõΔ} HÍ~åºxfl „áê~°OaèOKå_»∞. =Úã≤¡=ÚÅ ^Œ∞~å„Hõ=∞}#∞O_ç Ç≤ÏO^Œ∂^èŒ~å‡xfl, Ç≤ÏO^Œ∂ ^Õâßxfl ~°HOΔ˜ K«_O» HÀã¨O ǨÏiǨÏ~° ~åÜ«∞Å∞, |∞Hõ¯~åÜ«∞Å∞ J<Õ Ñ¨~å„Hõ=∞=O`«∞Öˇ#· W^Œ~Ì ∞° Hõ„Δ uÜ«∞g~°∞ʼnõΩ =∂~°æ^Œ~°≈#O KÕã≤ ^ŒH˜Δ}ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂[º ™ê÷Ѩ# KÕ~ÚOKå_»∞. H˘O`« HÍÅOáê@∞ =∂^èŒ"åKå~°∞º_»∞ „Ѩ^è•#=∞O„uQÍ ÉÏ^茺`«Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. ǨÏiǨÏ~°∞x ~å*Ϻxfl q^èŒfiOã¨O KÕÜ«∞_®xH˜ =∞ǨÏ=∞‡^£c<£ `«∞QÆ¡H± _èçb¡ #∞O_ç ^ŒO_≥uÎ =KåÛ_»∞. ǨÏiǨÏ~°∞x Ãã·#ºO ZO`À g~Àz`«OQÍ áÈ~å_ç â◊„`«∞=ÙÅ#∞ F_çOzOk. ™ê.â◊. 1365 Ö’ ǨÏiǨÏ~°~åÜ«ÚÅ∞ ã¨fi~°æã¨∞÷_≥·<å_»∞. "≥O@<Õ |∞Hõ¯ ~åÜ«∞Å∞ q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂*ϺxH˜ ~å*ˇ·<å_»∞. =∂^èŒ"åKå~°∞º_»∞ |∞Hõ¯~åÜ«∞xH˜ Ju `«‰õΩ¯= HÍÅ"Õ∞ „Ѩ^è•#=∞O„uQÍ LO_ç P ÉÏ^茺`«#∞ `«# ™È^Œ~°∞_≥·# ™êÜ«∞}∞# HõÑʨ yOz `å#∞ ã¨<åflºã¨O ã‘fiHõiOKå_»∞. nHõΔ ã‘fiHõiOz# =∂^è"Œ åKå~°∞º_»∞ q^•º~°}º™êfiq∞Ü≥∞ÿ [QÆ^Œ∞æ~°∞ â◊OHõ~åKå~°∞ºÅ∞ ™ê÷Ñ≤Oz# â◊$OˆQsÖ’x âß~°^•Ñ‘~îåxH˜ Ñ‘~îåkèѨuÜ≥ÿ∞<å_»∞. `«~°∞"åu HÍÅOÖ’ q^•º~°}∞ºÖË Hõ_»Ñ¨ lÖÏ¡Ö’x ѨÙ+¨ÊyiÖ’ âß~°^•Ñ‘~îåxfl ™ê÷Ñ≤OKå~°∞.

„ѨuWO\˜Ö’ `«Ñ¨Ê‰õΩO_® LO_Õk. ^•x P‰õΩÅ∞ „Ѩu~ÀA u#_»O =Å# 40 ~°HÍÅ ~ÀQÍÅ#∞ `«yæã¨∞ÎOk – `«∞Åã‘=∂`«.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq H ã¨=∞~°ú ~å=∞^•ã¨∞ (19 Ѷ≤„|=i 1627 – 4 =∂iÛ 1680)

34

1

Kè«„`«Ñ¨u t"år ~å[QÆ∞~°∞=Ù ã¨=∞~°÷ ~å=∞^•ã¨∞. `«=∞ Ü«∂=`ü rq`åxfl ~å[H©Ü∞« OQÍ, ™ê=∂lHõOQÍ ^Õâßxfl ã¨OѶ∞¨ \˜`« Ѩ~K° @« O HÀã¨"∞Õ qxÜ≥∂yOKå~°∞. ^Õâ◊ Ѩ~°º@# KÕã≤#ѨC_»∞ ã¨=∂[O Hõ_»∞^ŒÜ«∞hÜ«∞ Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ L#fl^Œx „QÆÇ≤ÏOz, ÉÏ^èŒ`À ã¨=∂[OÖ’ ^è≥·~°º™êǨϙêÅ#∞ jÖÏxfl xOáêÅx |Ö’áêã¨<å =∂~åæxfl ~°∂á⁄OkOKåÅx PÖ’zOKå~°∞. ^Õâ◊OÖ’ #Å∞k‰õΩ¯Å Ñ¨~°º\˜ã¨∂Î ™ê^èŒ∞ ã¨O`«∞ʼnõΩ P Ѩx Ü≥ÚHõ¯ „áê=ÚMϺxfl q=iOKå~°∞. ^ÕâßxH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ Jxfl ã¨^∞Œ }æ ÏÅ#∞ Kè„« `«Ñu¨ t"år ~°∂ѨOÖ’ "åiH˜ „Ѩ`«ºHõΔ=∞Ü«∂º~Ú. ã¨=∂*Ïxfl *ÏQÆ$`«O KÕÜ«∂Å#∞‰õΩ<Õ"åiH˜ ã¨=∞~°÷ ~å=∞^•ã¨∞ rq`« K«i„`« ã¨∂ÊùiÎ#Okã¨∞ÎOk. N~å=∞#=q∞ L`«û= ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ~å=∞^•ã¨∞ [x‡OKå_»∞. PÜ«∞# "Õ^•xfl "Õ^•O`åxfl, ÉèÏQÆ=`«=Ú,LѨx+¨`«∞ÎÅ∞, ÉèíQÆ=næ`«efl ÉÏQÍ J^茺ܫ∞#O KÕâß_»∞. g\˜ P^è•~°OQÍ<Õ PÜ«∞# `«#~°K«#efl H˘#™êyOKå_»∞. f~°÷Ü«∂„`«Å∞ #∞O_ç uiy =zÛ# `«~åfi`« ~å=∞^•ã¨∞ ™êfiq∞ `«# Éèíq+¨º`ü HÍ~°º„Hõ=∂ʼnõΩ „Ѩ}ÏoHõ#∞ ~°∂á⁄OkOKå_»∞. q^èŒs‡Ü«ÚÖˇ·# q^ÕjÜ«ÚÅ KÕuÖ’¡ ^Õ"åÅÜ«∂Å∞ ^èŒfiOã¨O KÕÜ«∞|_»∞`«∞<åfl~Ú. „ã‘ÎÅÃÑ· J`åºKå~åÅ∞ q∞ug∞iáÈ~Ú<å~Ú. „Ѩ[Å |Å=O`«OQÍ =∞`«O =∂~°∞Û‰õΩ<Õ Ñ¨iã≤÷`«∞Å∞ ã¨$+≤ìOK«|_»∞`«∞<åfl~Ú. Ѩiã≤÷`«∞efl =∂~°Û\ÏxH˜ `«# Éèíq+¨º`ü HÍ~°º„Hõ=∂xfl xâ◊Û~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. ã¨=∞~°÷ ~å=∞^•ã¨∞ t"årH˜ XHõ L`«Î~°O ѨOáê_»∞. JO^Œ∞Ö’ ~ÚÖÏ „"åã≤<å~°∞. ''~å*Ï ! f~°÷Ü«∂„`«Ö’ L`«Î~°, ^ŒH˜Δ} ÉèÏ~°`åÅx K«∂âß#∞. L`«Î~° ÉèÏ~°`«OÖ’ "ÕÅH˘Åk â◊H˜Î=O`«∞Öˇ·# HõΔ„uÜ«ÚÅ∞ Ѩiáêeã¨∞Î<åfl~°∞. "åiÖ’ ™ê=∞~°÷º=ÚOk. HÍx ^èŒ~å‡xfl ~°H˜ΔOKåÅ<Õ f„="≥∞ÿ# HÀiHõ XHõ¯iÖ’ ‰õÄ_® HõxÊOK«ÖË^Œ∞. JO^Œ~°∂ ‰õÄ_® _èçb¡ÉÏ^Œ∞ëê Ü≥∞^Œ∞@ ‰õΩHõ¯ÖÏ¡ Ѩ_ç=Ù<åfl~°∞. hÖ’ <å‰õΩ ^èŒ~°‡ ~°HõΔ‰õΩ_≥·# =∞ǨѨÙ~°∞+¨μ_»∞ HõxÊã¨∞Î<åfl_»∞. hÖ’ â◊H˜Î, Ü«Ú‰õΩÎÅ∞ Ô~O_»∂ =Ù<åfl~Ú. =∞# W^ŒÌ~°O HõÅã≤ ^èŒ~°‡ ã¨O™ê÷Ѩ# KÕÜ«∂e—— D L`«Î~°O K«∂_»QÍ<Õ t"årH˜ L`«¯O~î°`« ÃÑiy ã¨=∞~°ú ~å=∞^•ã¨∞#∞ Hõeâß_»∞!

D q^èŒOQÍ W^ŒÌ~°∞ Kåi„`«Hõ ѨÙ~°∞+¨μÅ ã¨"Õ∞‡à◊#O [iyOk. Kè«„`«Ñ¨u t"år „Ѩu QÆ∞~°∞"å~°O ã¨=∞~°÷ ~å=∞^•ã¨∞ ^Œ~°≈<åxH˜ "≥àı¡"å_»∞. D ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ ~å[H©Ü«∞ Ѩiã≤÷`«∞efl QÆ∞iOz K«iÛOKÕ"å~°∞. ã¨=∞~°Ì ~å=∞^•ã¨∞ Hõ$+≤ Ѷ¨e`«OQÍ P<å\˜ =Úã¨Öχ<£ PKå~°O „ѨHÍ~°OQÍ '*’Ǩ~ü— J#∞ =∂@‰õΩ |^Œ∞Å∞QÍ, '~åO,~åO— Jx ѨÅHõiOK«∞‰õΩ<Õ PKå~°O "≥Ú^ŒÖˇ·Ok. N ã¨=∞~°÷ ~å=∞^•ã¨∞ t"år Hõeã≤ K«iÛOz, PÖ’zOK«∞‰õΩ#fl `«~åfi`«<Õ =ÚO^Œ_»∞QÆ∞ Ѩ_Õk.

Pâ◊Ûù~°º"Õ∞q∞@O>Ë, Ѩã≤`«#O Ö’<Õ ~ÚÅ∞¡ =^Œe ÃÑ\˜ì# ~å=∞^•ã¨™êfiq∞H˜ =O@ #∞O_ç ~å[H©Ü«∂Å =~°‰õΩ `≥eÜ«∞x q+¨Ü«∞=∞O@∂ ÖË^Œ∞. ‰õΩ@∞O| x~°fiǨÏ} QÆ∞iOz PÜ«∞# J<ÕHõ =∞OkH˜ ã¨ÅǨeKåÛ_»∞.

[QÆ^Œ∞æ~°∞ N=∞`ü â◊OHõ~åKå~°º `«~åfi`« ^èŒ~°‡ ã¨O~°HõΔ}Ï~°÷=Ú ã¨OѨÓ~°‚ ^Õâ◊ Ѩ~°º@# KÕã≤Ok D =∞Ǩ`«∞‡_Õ. ã¨=∞~°÷ ~å=∞^•ã¨™êfiq∞ ™ê=∂#º „Ѩ*ÏhHõOÖ’ K≥·`«<åºxfl HõeæOK«QÆÅ L#fl`«"≥∞ÿ# <åÜ«∞‰õΩ_»∞. q^èsŒ ‡Ü«ÚÅ áêÅ#Ö’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ J<ÕHõ JQÆKå@∞¡ Ѩ_∞» OÎ _Õ"å~°∞. D ã≤u÷ ÉèHí =Θ ∂~åæxfl D #kÖ’ h~°∞ JuѨq„`«=Ú ZO`«HÍÅ=Ú xÅfi LOz<å K≥_çáȉõΩO_® ã¨fiK«ÛùOQÍ LO\Ï~Ú-QÆOQÍ#k

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

35

1

P„â◊~ÚOK«@O =Å# `˘ÅQÆ^Œ∞. =O^ŒÅã¨OII~åŠѨ~å~Ú Ñ¨iáêÅ# HÍ~°}OQÍ *Ïu #_»∞=Ú qiy áÈ~ÚOk. *Ïu P`«‡Ãã·÷~åºxfl HÀÖ’Ê~ÚOk. „Ѩ*Ï ã¨OѶ¨∞@#, ^èŒ~°‡ ã¨O™ê÷Ѩ# K≥Ü∂« ºÅ<Õ ã¨OHõÅÊO`À<Õ ~å=∞^•ã¨™êfiq∞ =∞~îåxfl ™ê÷ÑO≤ Kå_»∞. „Ѩ[Ö’¡ ã¨fi~å[º HÍOHõΔ ~ˆ HÔ uÎOz, ~å[huÖ’ `«# ™êO„Ѩ^•Ü«∞ ÅHõ}Δ Ïxfl *’_çOKå_»∞. ''„ѨÑO¨ K«OÖ’ H˘#™êˆQ@ѨC_»∞ ~å[H©Ü∂« Å∞, Ö∫H˜Hõ =º=Ǩ~åÅ`À ã¨O|O^èŒO ÖˉõΩO_® áê~°=∂i÷Hõ`« ã≤kúOK«^Œ—— x ~å=∞^•ã¨∞ K≥áêÊ_»∞. „Ѩu „QÍ=∞OÖ’ PO[<ÕÜ«∞ ™êfiq∞ q„QÆǨÅ∞ ™ê÷Ñ≤Oz Ü«Ú=‰õΩÅO^Œ~°∞ „Ѩu ~ÀA "åºÜ«∂=∞O K≥Ü«∂ºÅx J=ã¨~°O J~Ú`Õ Ü«Ú^ŒúOÖ’ áêÖÁæx ^Õâ◊, ^èŒ~°‡ ~°HõΔ}Ö’ ã¨Ç¨ÏHõiOKåÅx „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå_»∞. ^•ã¨É’^èŒ J<Õ „QÆO^èŒ=Ú#∞ „"åã≤ ™ê=∂#º [#OÖ’ Hõ~°Î=º x+¨ª#∞ ÃÑOKå_»∞. ã¨fi~å[º ™ê÷Ѩ#HÀã¨O 35 ã¨O=`«û~åÅ∞ ~å„uO|=à◊√§ „â◊q∞Oz# t"år =∞Ǩ~åA ~åÜ«∞QÆ_£Ö’ `«# r=# Ü«∂„`«#∞ =ÚyOKå_»∞.

D q+¨Ü«∞O `≥eÜ«∞QÍ<Õ ã¨=∞~°Ì~å=∞^•ã¨∞ `«# QÆkÖ’H˜ "≥o§áÈÜ«∂_»∞. J#flO u#@O =∂<Õã≤,ˆH=ÅO áêÅ∞=∂„`«"Õ∞ fã¨∞‰õΩ<Õ"å_»∞. |Ü«∞@‰õΩ ~å=@O =∂x"Õâß_»∞. t"år =∞Ǩ~åA ‰õΩ=∂~°∞_≥·# â◊OÉèÏr =∞Ǩ~åA t"år ã¨Ç¨ÏK«~°∞ÅÃÑ· J`åºKå~åÅ∞ [~°∞ѨÙ`«∞<åfl_»x `≥eã≤ ~å=∞^•ã¨∞ KåÅ ^Œ∞ódOKå_»∞. ''t"år =∞Ǩ~åAH˜@∞=O\˜ ‰õΩ=∂~°∞_®? HÍÅ=∞Ç≤Ï=∞#∞ `«Ñ≤ÊOK« ™ê^茺O HÍ^Œ∞ QÆ^•——? J#∞H˘x â◊OÉèÏr =∞Ǩ~åA‰õΩ ~å[H©Ü«∞Ѩ~°"≥∞ÿ# ÃÑ^ŒÌ L`«Î~°O „"åã≤ѨOÑ≤OKå_»∞. ã¨=∞~°÷~å=∞^•ã¨∞ P~ÀQƺO H©Δ}˜OK«™êyOk. =∂Ѷ¨∞ Hõ$+¨‚ #=q∞ â◊x"å~°O<å_»∞ N~å=∞ K«O„^Œ∞x „Ѩu=∞‰õΩ Z^Œ∞~°∞QÍ ‰õÄ~°∞Ûx ã¨=∂kèá⁄O^•~°∞.

☛ D ^Õâ◊Ѩ٠„Ѩ*ÏHÀ\˜ ǨÏ$^ŒÜ«∂Å#∞O_ç „ã¨qOKÕ ☛ ☛ ☛ ☛

☛ ¿Ñ^ŒÅ∞, J=∂Ü«∞‰õΩÅ∞, x~°HõΔ~åã¨∞ºÅ∞ ÉÏ^èŒÖ’¡

L#fl "åix ^≥·=OQÍ ÉèÏqOz "åiH˜ ¿ã=KÕÜ«∞_»"Õ∞ ã¨=∂[ Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞}˜‚ ¿ãqOK«_»O. ☛ ^ÕâßxH˜ Q˘Ñ¨Ê`åºQÆO J=ã¨~°O. Ü«Ú=‰õΩÖË P `åºQÍxfl K≥Ü«∞ºQÆÅ~°∞. Ü«Ú=‰õΩÅ∞ â◊H˜Î=∞O`«∞Å∞, ^Œ$_è»"≥∞ÿ# â◊s~°O HõÅ"å~°∞, |∞kú=∞O`«∞Å∞ D Ѩx KÕÜ«∞=Åã≤Ok g∞ˆ~. q"ÕHÍ#O^Œ Éèíq+¨º "å}˜ Éèí~°`«=∂`« =∞~À™êi "Õ∞Ö’¯Ok. K≥·`«#º =¸iÎ Ü ≥ ÿ ∞ ã≤ O Ǩ  㨠< åxfl JÅOHõ i OzOk. ѨÓ~°fi"≥∞ѨC_»∂ ÖË#O`« "≥É· =íè OQÍ â’aèÅ∞¡`∞« Ok. D ^Œ$â◊ºO <å Hõà◊§‰õΩ ã¨Ê+¨ìOQÍ Hõ#|_»∞`«∞Ok. P"≥∞ UÅ∞|_ç „áê~° O Éè í " ≥ ∞ ÿ # ^Œ < Õ q+¨ Ü « ∂ xfl, P"≥ ∞ Pj~° fi K« < åxfl, âßOu â◊ O MÏ~å=O Ѩ Ó i㨠∂ Î ZѨC_»∂ =∞Oz =∂@ÖË qO@∂ =∞Oz „ѨѨOKåxH˜ ZÅ∞ÔQuÎ Kå@O_ç. ÖˇO_ç! "Õ∞Ö’¯O_ç!! ÉèÏ"åÖË PÖ’zã¨∂Î. =∞OzѨ#∞ÖË KÕ¿ã "åiH˜ QÆ=∞ºO KÕˆ~^•HÍ q„â◊q∞OK«HõO_ç. !!!

1892 U~°Ê_Õ ã¨O™ê¯~°O =∞Oz^Œ=Ù`«∞Ok.JO^Œ∞KÕ`« _çâ◊O|~üÖ’ Hõ<庉õΩ=∂iÖ’ ã¨=Ú„^ŒO =∞^茺 L#fl Jk J`«xH˜ `≥eÜ«∞‰õΩO_®<Õ =∞Oz Ѩ#∞Å∞ ~å~ÚÃÑ· =¸_»∞ ~ÀAÅ∞ `«Ñ¨ã¨∞û KÕã≤# `«~åfi`« KÕÜ«∞_®xH˜ „¿Ñˆ~Ñ≤ã¨∞ÎOk. ™êfiq∞q"ÕHÍ#O^Œ ^Œi≈Oz# k=º ÉèÏ~°`«O ~°HõÎO`À ÃÑOK«|_ç, q^•º|∞^Œ∞úÅ∞ QÍqOz D ¿Ñ^Œ „Ѩ[ÅÔH· XHõ `«ÅÃÑ·<å `«Å=x „Ѩu q^•º =O`«∞_»∂ ^Õâ◊„^À¿ÇÏ.

W`«~°∞ʼnõΩ U H˘kÌáê\˜ =∞OzKÕã≤<å Jk =∞#Ö’ L#flâ◊H˜Îx "Õ∞ÖÁ¯Å∞Ê`«∞Ok.„Hõ=∞OQÍ Jk =∞# ǨÏ$^ŒÜ∞« OÖ’ ã≤OÇ¨Ï ã¨^$Œ â◊º"≥∞#ÿ |ÖÏxfl xOѨÙ`«∞Ok. P^Œ~°≈OÖ’#∞, „ѨÜ≥∂[#OÖ’#∂ D^Õâ◊ ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å HõO>ˇ x[OQÍ „âı+¨ì`«~° ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å∞ QÆÅ =∞~˘Hõ ^ÕâO◊ D „ѨÑO¨ K«OÖ’ ZHõ¯_® ÖË^Œ∞. ™È=∞i`«#=∞#flk =∞x+≤H˜ =∞Ǩâ◊„`«∞=Ù. „Ѩܫ∞`«flO`À ã¨=∂#"≥∞ÿ# |O^èŒ∞=Ù =∞x+≤H˜ =∞~˘Hõ\ ˜ÖË^Œ∞.

`«# `«e¡^ŒO„_»∞Å#∞ HÍq_çÖ’ ‰õÄ~ÀÛÃÑ\˜ ì f~°÷Ü«∂„`«Å∞ KÕã≤# ÉÏÅ∞_»∞ Z=~°∞ - „âß=} ‰õΩ=∂~°∞_»∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

36

Kè«„`«Ñ¨u t"år (™ê. â◊. 19 Ѷ≤„|=i 1630 – 3 U„Ñ≤Ü«∞Öò 1680) 1

XHõ™êi ëêr `«# ‰õΩ=∂~°∞_çx c*ÏѨÓ~°∞ ã¨∞ÖÏÎ#∞ H˘Å∞=Ù‰õΩ fã¨∞‰õΩ"≥àϧ_»∞. =Oy ã¨∞ÖÏÎ#∞‰õΩ ã¨ÖÏ=Ú KÕâß_»∞. `«# ‰õΩ=∂~°∞x ‰õÄ_® J^Õ q^èŒOQÍ ã¨ÖÏO, KÕÜ«∞=∞x K≥áêÊ_»∞. <Õ#∞ Ѩ~å~Ú áêʼnõΩÅ Z^Œ∞@ ZѨÙÊ_»∂ `«Å=OK«#∞—— Jx ^è≥·~°ºOQÍ K≥áêÊ_»∞. c*ÏѨÓ~ü ã¨∞ÖÏÎ#∞ Z^Œ∞@ WO`« ™êǨÏã¨OQÍ „Ѩ=iÎOz#"å~°∞ JO`«=~°‰õΩ Z=~°∂ ÖË~°∞. P z#fl ÉÏÅ∞x ^è≥·~åºxfl K«∂z „ѨuXHõ¯~°∂ Pâ◊Û~°º K«H˜`«∞ÅÜ«∂º~°∞. z#fl =Ü«∞ã¨∞Ö’<Õ t"årÖ’ WO`« ^è≥·~°º=Ú, â∫~°º=Ú, ^Õâ◊ÉèíH˜Î ,^èŒ~°‡O Z_»Å „¿Ñ=∞=O\˜ Q˘Ñ¨ÊQÆ∞}ÏÅ∞ ZÖÏ U~°Ê_®¤~Ú? J<Õ „Ѩâfl◊ g∞ =∞#ã¨∞ÅÖ’ ã¨ÇϨ [OQÍ<Õ LO@∞Ok. g@xfl\˜H© Jã¨Å~Ú# HÍ~°‰õΩ~åÅ∞ `«e¡ llÜ«∂ÉÏ~Ú. z#fl"å_»∞QÍ L#flѨÊ\˜#∞O_ç llÜ«∂ÉÏ~Ú t"ålH˜ ~å=∂Ü«∞}O, =∞ǨÉèÏ~°`«O, ѨÙ~å} „QÆO^è•ÅÖ’x g~°∞Å∞, =∞ǨhÜ«ÚÅ Ü≥ÚHõ¯ rq`åÅ∞, Hõ^äŒÅ∞ K≥¿ÑÊk. P g~°∞Å K«i„`«, ^èŒ~°‡QÍ^èŒÅ∞ qx qx t"år =∞#ã¨∞Ö’ `å#∞‰õÄ_® ~å=ÚxQÍ, Hõ$+¨μ‚xQÍ, J~°∞˚#∞xQÍ, cè=ÚxQÍ `«Ü«∂~°∞HÍ"åÅ<Õ PÖ’K«# =KÕÛk. ™ê=∂#º â◊HOõ 1630Ö’ 't= <Õi— ^Œ∞~°=æ ÚÖ’ t"år [x‡OKå_»∞. Hˆ =ÅO Ѩ^ÇŒ ¨ ~°∞ ã¨O=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞ûÖ’<Õ `À~°} ^Œ∞~åæxfl [~ÚOKå_»∞. `À~°} ^Œ∞~°æO q[Ü«∞O `«~°∞"å`« t"år XHõ^•x `«~°∞"å`« XHõ\ Q˜ Í ^Œ∞~åæÅ#∞ [~ÚOK«™êQÍ_»∞. t"år q[Ü«∞"å~°ÅÎ ∞ B~°OQÆ*|Ë ∞‰õΩ ã¨ÇÏ≤ OѨ~åx=Ü«∂º~Ú. t"årx F_çOK«_®xH˜ =∞~å~îå g~°∞Å#∞ J}QÆ„^˘Hõ¯_®xH˜ `«# z=i 25 ã¨O=`«û~åÅ∞ _èçb¡ =ke =∞Ǩ~å„+¨ì =zÛ Uq∞K≥Ü∞« ºÖËHõ z=~°‰Ωõ B~°OQÍÉÏ^£Ö’ =∞~°}O˜ Kå_»∞. "≥Ú^Œ\™˜ êi t"ål Q˘iÖÏ¡ Ü«Ú^Œú `«O„`«=Ú#‰õΩ NHÍ~°O K«∞\˜ì<å_»∞. `«# HõO>Ë |Å"≥∞ÿ# â◊„`«∞=Ù =zÛ#ѨC_»∞ =¸~°öOQÍ H͉õΩO_® Ö∫HõºOQÍ `≥eq`À "åix Z^Œ∞~˘¯x F_çOKå_»∞. ^Õâ◊OHÀã¨O =∞~°}˜OK«_®xH˜ ã≤^ŒúѨ_Õ Ãã·x‰õΩÅ#∞ `«Ü«∂~°∞KÕã¨∞H˘x Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨fi~å[º ™ê÷Ѩ# KÕã≤<å_»∞. â◊„`«∞=ÙÅ#∞ F_çOz, ~å[º™ê÷Ѩ# KÕÜ«∞_»O`À<Õ t"år á⁄OyáÈÖË^Œ∞. „Ѩ[Å ã¨∞Yã¨O`ÀëêÅ HÀã¨O J<ÕHõ q^è•Å∞QÍ „ѨÜ∞« `«flO KÕ™ê_»∞. „Ѩ[Å#∞ ÉèQí =Æ O`«∞x ~°∂ѨOQÍ ÉèÏqOKå_»∞. `«# „Ѩ[ÅO^Œih q^•º=O`«∞Å#∞ KÕÜ«∂Åx t"år JaèÖÏ+¨.

P ~ÀAÖ’¡ J<ÕHõ=∞Ok Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ |Å=O`«OQÍ =Úã≤¡O =∞`«OÖ’H˜ =∂~°Û|_Õ"å~°∞. "åix uiy Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞QÍ =∂~åÛÅ<Õ HÀiHõ LO_Õk. HÍh Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’x H˘O^ŒiH˜ gix ã¨fi^è~Œ ‡° OÖ’xH˜ uiy ~å=_®xH˜ J#∞=∞uOKÕ"å~°∞HÍ^Œ∞. â◊√kÌ HÍ~°º„Hõ=∞O ^•fi~å "åix Ç≤ÏO^Œ∂ ^è~Œ ‡° OÖ’xH˜ PǨfixOKå_»∞ t"år. t"år ã¨fi~å[º x~å‡}O QÆ∞iOz# D Hõ^ÅŒä ∞ =∞# Xà◊√§ ѨÙÅHõiOѨK™Õ êÎ~Ú. t"årx P^Œ~≈° OQÍ J#∞ã¨iOKåÅx =∞#‰õΩ Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ JxÑ≤ã¨∞ÎOk. =∞# =∞#ã¨∞ûÖ’¡ D ÉèÏ=# ZO^Œ∞Hõx L^Œ~Úã¨∞ÎOk? ZO^Œ∞HõO>Ë t"år ^Õâ◊O HÀã¨O ^èŒ~°‡OHÀã¨O J<ÕHõ Hõ+¨ì#ëêìÅ∞ ã¨Ç≤ÏOKå_»∞. `«# „áê}ÏÅ#∞ Ãã·`«O ÖˇHõ¯ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . Z<Àfl™ê~°∞¡ =∞$`«∞º=Ù‰õΩ ^ŒQ~æÆ Q° Í "≥àϧ_»∞. PYiHõ}Δ O =~°‰Ωõ ^ÕâO◊ , ^è~Œ ‡° OHÀã¨"∞Õ PÖ’zOKÕ"å_»∞.

300 ã¨O=`«û~åÅ `«~°∞"å`« <Õ_»∞ ‰õÄ_® P =∞ǨѨÙ~°∞+¨μx HõΔ}=∂„`«O `«ÅK«∞‰õΩO>ËKåÅ∞ =∞#Ö’ #∂`«<À`ÕÎ[O "Õ∞Å∞‰õΩO@∞Ok. „‰õÄ~°"∞≥ #ÿ "≥ÚQÆÅ∞ÅѨiáêÅ#Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[O „=∞QÆ∞`æ ∞« #fl "Õà,◊ QÀ– „ÉÏǨχ}∞ʼnõΩ ~°H}Δõ ÖËx "Õà,◊ Ѩq„`« =∂`«$=¸~°∞ÅÎ Hõhflà◊√§ =∞Ǩ#^Œ∞Öˇ· „Ѩ=Ç≤Ïã¨∞#Î fl "Õà◊ Kè„« `«Ñu¨ t"år [x‡OKå_»∞. 't"år~åA J™ê=∂#∞º_»∞— Jx "≥ÚQÆÅ∞ÖË J|∞ƒ~°Ñ¨_Õ q^èŒOQÍ ÃÇ·ÏO^Œ= ã¨=∂[ ~°HõΔ}‰õΩ L^Œºq∞OKå_»∞. ã¨fi`«O„`« Ç≤ÏO^Œ∞ ™ê„=∂*Ϻxfl ™ê÷Ñ≤Oz, Ç≤ÏO^Œ∂ ^Õâ◊OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ ã¨QÆ~°fiOQÍ rqOK« QÆeˆQ ã≤÷ux x~å‡}O KÕâß_»∞.

#∂º@<£ HõO>ˇ 500 ã¨OIIʼnõΩ Ñ¨Ó~°fi"Õ∞ Éèí∂q∞H˜ PHõ~°¬} â◊H˜Î L#fl^Œx K≥Ñ≤Ê#k-ÉèÏ㨯~å Kå~°∞º_»∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

NHõ$+¨‚ ^Õ=~åÜ«∞Å∞ (™ê.â◊. 1474–1529)

37

1

ÉèÏ~°fÜ«∞ K«i„`«Ö’ „ѨMϺu K≥Ok# q[Ü«∞#QÆ~° ™ê„=∂[ºÑ¨Ù "≥É· "íè À¿Ñ`« „ѨÉ∞íè =Ù, ã¨OѨ#∞fl_≥#· ~åA, |Å"≥∞#ÿ â◊„`«∞Ãã<· åºxfl F_çOz Ѩ~å„Hõ=∞O HõÅ"å_»∞, Hõ=Δ ∂QÆ∞}Ïxfl „Ѩ^iŒ ≈Oz# Ü≥∂QÆ∞º_≥#· ѨiáêʼnõΩ_»∞, „Ѩ*Ï ~°O[‰õΩ_»∞, Åe`« Hõà◊ʼnõΩ L^•~°`«`À P„â◊Ü«∞q∞zÛ# HõàÏ„Ñ≤Ü«Ú_»∞. =∞ǨHõq ‰õÄ~°∞Û#fl ѨšH˜x ã¨fiÜ«∞OQÍ "≥∂ã≤# ™êÇ≤Ïf „¿Ñq∞‰õΩ_≥·# ~åAQÍ NHõ$+¨‚^Õ=~åÜ«∞Å∞ QÆ∞iÎOK«|_ç<å_»∞.

L`«Î~° ÉèÏ~°`«^Õâ◊O [~ÚOz ^ŒH˜Δ} ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÃÑ· ^•_çKÕã≤ Ç≤ÏO^Œ∂ ^èŒ~å‡xfl, 㨠O 㨠¯ $ux <åâ◊ # O KÕ Ü « ∞ |∂<åÅ#∞ q^è Œ s ‡Ü« Ú Å∞ N Hõ $ +¨ ‚ ^Õ = ~åÜ« Ú Å ¿Ñ~° ∞ q#flO`« < Õ ÉèíÜ«∞„ÉèÏO`«∞ÅÜÕ∞º"å~°∞. N Hõ$+¨‚ ^Õ=~åÜ«ÚŠѨ\Ïìaè¿+HõO ǨÏOÑ≤Ö’ [iyOk. N Hõ$+¨‚ ^Õ=~åÜ«∞Å∞ ~å[^è•xH˜ ~°HõΔ} =º=ã¨÷ ÃÑOKå_»∞. KåÖÏ ~å*ϺÅ#∞ XHõ^•x `«~åfi`« XHõ\ ˜QÍ [~ÚOz =â◊Ѩ~°∞Û‰õΩ<åfl_»∞. N Hõ$+¨‚ ^Õ=~åÜ«ÚÅ áêÅ#Ö’ ~å*Ï^è•xx JO^ŒOQÍ fiÛk^Œ_Ì O» `Àáê@∞ J<ÕHõ ^Õ"åÅÜ«∂Å∞, K≥~∞° =ÙÅ∞,HÍÅfiÅ#∞ xi‡OKÕ Ñ¨x "≥Ú^ŒÖO·ˇ k.`«∞OQÆÉ„íè ^• #kÃÑ#· P#Hõ@ì Hõ\ ˜ìOKå_»∞. ™ê„=∂[º=∞O`«\Ï Ñ¨~°º\˜Oz „Ѩ[Ö’¡ ^è•i‡Hõ *ÏQÆ$u HõeæOKå_»∞. ™ê„=∂[ºOÖ’ =∞Oz ѨiáêÅ# HÍ~°}OQÍ P^•Ü«∞O ÃÑiy Y*Ï<å xO_çOk. ~å[ºOÖ’<Õ QÍHõ q^Õ â ßÅ`À ‰õ Ä _® "åºáê~° O ÃÑiyOk.^Õ â ◊ O Ö’ âßOu x~° ƒ ù Ü « ∞ "å`å=~°}"Õ∞~°Ê_çOk. ~å*Ï^è•x g^èŒ∞Ö’¡ ~°`«fl~åã¨∞Å#∞ ‰õΩѨÊÅ∞QÍáÈã≤ J"Õ∞‡"å~°∞. ^˘OQÆ`«#O KÕã≤# "åi KÕ`«∞Å∞ #iH˜"ÕÜ«∞=∞x âßã¨#O KÕÜ«∞|_çOk. WO^Œ∞=Å¡ JÖÏO\˜ <Õ~åÅ∞ KÕÜ«∞_®xH˜ „Ѩ[Å∞ ÉèíÜ«∞Ѩ_Õ"å_»∞.

N Hõ$+¨‚ ^Õ=~åÜ«∞Å∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ Hõq, ã¨∞„Ѩã≤^ŒÌ P=ÚHõÎ=∂ź^Œ J<Õ `≥Å∞QÆ∞ HÍ=ºO, ~å[hu ~°ã¨=∞O[i "≥Ú^ŒÖˇ·# „QÆO^è•Å∞ *ÏO|=f HõàϺ}O J<Õ ¿Ñ~°∞ QÆÅ ã¨O㨯 $`« <å@HÍxfl ~°zOz<å~°∞. ™ê„=∂[ºO `«∂~°∞Ê Ñ¨_»=∞~°, ^ŒH˜Δ} ã¨=Ú„^•Å =~°‰õÄ qã¨ÎiOzOk. JO^Œ∞Hõx „uã¨=Ú„^•nèâ◊√_»∞ J<Õ a~°∞^Œ∞ ÅaèOzOk. Jxfl ^èŒ~å‡Å#∞ Q“~°qOKå_»∞. *ˇ·#∞ÅÃÑ· qkèOz# Ѩ#∞fl ~°^Œ∞Ì KÕâß_»∞. HÍ=∞HÀ\˜ =∞~îåxH˜ XHõ „QÍ=∂xfl |Ǩ˙HõiOKå_»∞. ^è≥· fi`« =∞`åxH˜ K≥Ok# "åºã¨~åÜ«∞ÅÃÑ· "åiH˜ qѨs`«"≥∞ÿ# Jaè=∂#O. W`«~° =∞`å#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞ `«=∞ PKå~åÅ#∞ KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ ZÖÏO\˜ JÉèíºO`«~°O K≥ѨÊÖË^Œ∞. `«# ~å}˜`À Hõeã≤ ™ê„=∂[ºOÖ’x „Ѩ=ÚY ã¨Ö÷ ÏÖ’¡x ^Õ"åÅÜ«∂Å#∞ ã¨O^Œi≈OKå_»∞. =∂<åºÅ∞, PÉè~í }° ÏÅ∞ ~ÚzÛ<å~°∞. Jxfl ^ŒO_»Ü«∂„`«ÅÖ’ g~°`åfixfl |∞kú‰õΩâ◊Å`«#∞ K«∂Ñ≤# ™êà◊√=u=∞‡~°∞ã¨∞ (JáêÊr)x ã¨∞=~å‚aè¿+HõO KÕã≤ Q“~°qOKå_»∞. PÜ«∞#‰õΩ L^Œ~°HÀâ◊ "åºkè =zÛ Hõà◊√¡ áÈÜ«∂~Ú. 1529Ö’ ã¨fi~°æã¨∞Î_»Ü«∂º_»∞.u~°∞Ѩu "Õ≥OHõ>Ëâ◊fi~åÅÜ«∞OÖ’ Hõ$+¨‚^Õ=~åÜ«∞Å∞, u~°∞=∞Å^Õq, z<åfl^ÕqÅ q„QÆǨÅ∞ WѨÊ\˜H˜ K«∂_»=K«∞Û.

21 ã¨O=`«û~åÅ áê@∞ ~å[º áêÅ# KÕã≤ NHõ$+¨‚^Õ=~åÜ«∞Å∞ ã¨∞qâßÅ ™ê„=∂*Ϻxfl x~å‡}O KÕâß_»∞. ^ŒH˜Δ} ÉèÏ~°`«^Õâ◊ K«i„`«Ö’ J`«ºO`« H˜¡+¨ì ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ ^èŒ~°‡O, ã¨O㨯 $ux ~°H˜ΔOz Jaè=$kÌ KÕã,≤ ™ê=∂lHõ [# r=<åxfl ã¨∞YOQÍ QÆ_¿ç Ñ@∞¡ ~å[ºO KÕã≤ `«# rq`åxfl ™ê~°H÷ Oõ KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl_»∞.

=$HΔÍÅÖ’ ‰õÄ_® „áê}O L#fl^Œx „ѨѨOKåxH˜ Kå\˜K≥Ñ≤Ê#k Z=~°∞-[QÆn+π K«O„^ŒÉ’ãπ

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

`åOuÜ«∂ `À¿Ñ (™ê.â◊. 1814–18 U„Ñ≤Ü«∞Öò 1859)

38

1

1857 ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞Ѩ٠g~°H☠’~°O, J`«_ç ¿Ñ~°∞qO>Ë<Õ POˆQÜ ¡ ∞« Ãã<· åºkèHÍ~°∞Å∞ Ãã`· O« QÆ[QÆ[ÖÏ_Õ"å~°∞. `åOuÜ«∂ `À¿Ñ 1814Ö’ [x‡OKå_»∞. =∞# ^Õâ◊OÖ’x ~åAŠѨ~°ã¨Ê~° HõÅǨÅ#∞ Pã¨~åQÍ fã¨∞H˘x XHõi g∞^Œ XHõiH˜ HõÅǨÅ#∞ „áÈ`«ûÇ≤Ïã¨∂Î „a\˜+π"å~°∞ ã¨O™ê÷#O `«~åfi`« ã¨O™ê÷#O P„Hõq∞OK«∞‰õΩO@∂ áÈÜ«∂~°∞. `åOuÜ«∂`À¿Ñ `«# rq`åxfl Ѷ¨}OQÍ ÃÑ\˜ì WOw¡+¨μ "åà◊§x D <ÕÅ #∞O_ç "≥à◊§Q˘\ÏìÅx Hõ_»=~°‰õÄ áÈ~å_ç#k ZO^Œ∞Hõx? J`«<ÕO áÈQ˘@∞ì‰õΩ<åfl_»∞? áÈQ˘@∞ìHÀ\ÏxH˜ ~å[ºO ÖË^∞Œ . ~°^∞Œ Ì K≥Ü∞« º|_»\ÏxH˜ Éè~í }° O ÖË^∞Œ . `«#‰õΩ „Ñ≤Ü∂« u „Ñ≤Ü∞« "≥∞#ÿ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ `«# ™êfi`«O„`åºxfl áÈQ˘@∞ì‰õΩ#fl^Œx JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°‰õΩÖˇ·# „a\˜+π "å~°O>Ë =∞O@. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ã¨fi~°æO HõO>Ë q∞#fl Jx „a\˜+π ¿ã=Ö’ xÜ«Ú‰õΩÎÖˇ·# ÉèÏ~°fÜ«ÚÖ’¡ ^Õâ◊ÉèíH˜Îx „ѨÉè’kèOKÕ"å_»∞ `åOuÜ«∂.

1857 „Ѩ^èŒ=∞ ã¨fi`«O„`« ã¨O„QÍ=∞O „áê~°OÉèíO J~ÚOk. P Ü«Ú^ŒúO Ju cè+¨}OQÍ [iyOk. <å<år Ñ‘ëêfi, `åOuÜ«∂Å∞ ^•xH˜ <Õ`$« `«fiO =Ç≤ÏOKå~°∞. J<ÕH=õ ∞Ok ǨÏ`«∞ÖˇÜ · ∂« º~°∞. uiy =∂`«$Éè∂í q∞ HÍ#∂Ê~°∞ ˆHO„^ŒOQÍ `«# a_»¤Å áêÅ#Ö’H˜ =zÛOk. J~Ú`Õ D q[Ü«∞O `å`å¯eHõ=∞~ÚOk. „a\˜+π ¿ã#Å∞ HÍ#∂Ê~°∞Ö’ „Ѩ"ÕtOKå~Ú. cèHõ~° áÈ~å@O [iyOk. z=~°‰õΩ `åOuÜ«∂ Ѩ~ål`«∞_»Ü«∂º_»∞. `åOuÜ«∂`À¿Ñ =∞o¡ H˘`«Î ¿ã##∞ `«Ü«∂~°∞ KÕã≤ ÔQiÖÏ¡ ^•_çÖ’ ã¨∞t‰õΔΩ`«∞Öˇ·# =∞~å~îå ¿ã#`À Hõeã≤ „a\˜+π ¿ã#ÃÑ· Jxfl"≥·Ñ¨ÙÅ#∞O_ç ^•_ç ã¨eáê_»∞. „a\˜+π ¿ã#Å∞ f„=OQÍ ^≥|ƒu<åfl~Ú. "≥∞~°∞ѨÙ^•_»∞Å`À J<ÕHõ HÀ@efl =â◊O KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞.

HõeÊ J<Õ ™ê÷=~åxfl |Å"≥∞ÿ# ™ê÷=~°OQÍ fiÛk^•Ì_»∞ `åOuÜ«∂. HõeÊ ¿Ñ~°∞ K≥¿ÑÎ „a\˜+π "åi QÆ∞O_≥Å∞ Py áÈÜÕ∞@@∞¡ KÕâß_»∞. *ÏfÜ«∞ Q“~°= ˆHO„^ŒOQÍ, L`ÕÎ*ÏxH˜ „¿Ñ~°}QÍ HõeÊ `«Ü«∂Ô~·Ok. HõeÊ =ӺǨÏx~å‡`« `åOuÜ«∂ `À¿Ñ. „a\˜+π "å~°∞ J#O`« ¿ã<å"åÇ≤Ïx`À HõeÊx =Ú\˜ì_çOz =â◊Ѩ~°K«∞‰õΩ<åfl~°∞. ã¨O=`«û~åÅ „â◊=∞, Hõ+¨ìO qѶ¨Å=∞~ÚOk. J~Ú<å `åOuÜ«∂ ^è≥·~°ºO U =∂„`«O ‰õΩO@∞Ѩ_»ÖË^Œ∞. `åOuÜ«∂ ~°Ç¨Ï㨺OQÍ QÍfieÜ«∞~ü KÕ~°∞‰õΩ<åfl_»∞ `åOuÜ«∂‰õΩ JHõ¯_» J<ÕHõ=∞Ok ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞<åfl~°∞. "åà◊¡Ö’ ^Õâ◊ÉèíH˜Îx ÃÑOá⁄OkOKå_»∞. „a\˜+π "åiH˜ #q∞‡# |O@∞¡ J~Ú# ~åA J`«x =∞O„u, "åi J#∞K«~∞° Å∞ Ѩ~å~°Ü∂« º~°∞. `åOuÜ«∂ QÍfieÜ«∞~üÖ’ ã¨OK«Å<åxfl ã¨$+≤ìOKå_»∞ QÍfieÜ«∞~üÖ’ J`«_ç ¿ã#Å∞ Ü«Ú^ŒúÉËi „"≥∂yOKå~Ú.

1858Ö’ HÀ@ÃÑ· =Ú@ì_ç „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. `åOuÜ«∂ <Õ`«$`«fiO =Ç≤ÏOKå_»∞. „Ѩu JOQÆ∞à◊O `åOuÜ«∂<Õ J~Ú áÈ~å_®_»∞. J~Ú<å JѨ[Ü«∞O `«Ñ¨Êxã¨~°~ÚºOk. ã≤áê~ÚÅ∞ áêiáÈÜ«∂~°∞. `åOuÜ«∂‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞O K≥Ü«∞º\ÏxH˜ U ã¨O™ê÷<ånèâ◊√_»∂ =ÚO^Œ∞‰õΩ ~åÖË^Œ∞. `åOuÜ«∂ z=~°‰õΩ XO@i "å_»Ü«∂º_»∞. `«# K«∞@∂ì Li`å_»∞ aQÆ∞ã¨∞‰õΩáÈ=\Ïxfl J`«_»∞ QÆ=∞xOKå_»∞. J~Ú<å JѨ[Ü«∂xfl JOwHõiOK«ÖË^Œ∞. `åOuÜ«∂ J‰õΩOiî`« ^Õâ◊ÉèíH˜Î`À Ü«Ú^ŒúO z=i =~°‰õΩ KÕã¨∂Î<Õ L<åfl_»∞. ã¨fi~å[ºO HÀã¨O KÕã∞¨ #Î fl ã¨=∞~°O qѶŨ "≥∞Oÿ k. „a\˜+π "åi „Ѩ֒ÉèÏʼnõΩ ÖÁOyáÈ~Ú# `åOuÜ«∂ q∞„`«∞_»∞ =∂<£ãO≤ Q∑ #=∞‡Hõ„^ÀǨÏO KÕã≤ `åOuÜ«∂ `À¿Ñ#∞ Ѩ\Oì˜ Kå_»∞. `åOuÜ«∂ `À¿Ñ Li fÜ«∞|_®¤_∞» . `åOuÜ«∂ XHõ g~°∞_»∞QÍ =∞~°}˜Oz ^Õâ◊Éèí‰õΩÎʼnõΩ `«Å=∂xHõO JÜ«∂º_»∞. JÖÏO\˜ `åOuÜ«∂x „a\˜+π "åà◊√§ XHõ Y∂h HÀ~°∞QÍ Jaè=i‚OKå~°∞. ^˘OQÆ Jx, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞_»∞ Jx „ѨKå~°O KÕâß~°∞. HÍx, `åOuÜ«∂ `åºQÆx~°ux =∞#^Õâ◊O Z\Ï¡ =∞~°záÈ`«∞Ok? `åOuÜ«∂`À¿Ñ ¿Ñ~°∞ ÉèÏ~°fÜ«ÚŠǨÏ$^ŒÜ«∂Ö’¡ z~°™ê÷~ÚQÍ xezáÈ~ÚOk.

Éèí∂q∞ ã¨∂~°∞ºx K«∞@∂ì u~°∞QÆ∞`«∞#flk J<Õ ã¨`åºxfl Hõ#∞Q˘#fl "≥Ú^Œ\˜ âß„ã¨Î"Õ`«Î-P~°ºÉèí@∞ì

C

H

ÃÇ·ÏO^Œq

1

K«i„`« HÍÅOÖ’ ÉèÏ~°`ü #∞Oz q_çáÈ~Ú# Éèí∂ÉèÏQÍÅ q=~åÅ∞

JYO_» ÉèÏ~°`ü „Ѩã¨∞Î`« ÉèÏ~°`ü PѶ¨…x™êÎ<£ NÅOHõ <ÕáêÖò |~å‡ áêH˜™êÎ<£ |OQÍ¡^Õâò \˜Éˇ\ò Éèí∂\Ï<£ f<£ aQÍ

– – – – – – – – – – –

59,04,452 32,79,308 6,76,500 65,500 1,40,000 6,76,500 8,03,936 1,43,998 12,12,000 46,600 3 ZHõ~åÅ∞

K«.H˜.g∞ K«.H˜.g∞ K«.H˜.g∞ K«.H˜.g∞ K«.H˜.g∞ K«.H˜.g∞ K«.H˜.g∞ K«.H˜.g∞ K«.H˜.g∞ K«.H˜.g∞

39

1

7= â◊II 1912 1935 1936 1947 1947 1959 1960 1990

Ö’Hõ*Ï˝#O

1 ~°∂áêÅ∞ U"≥·<å ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ XHõ¯_Õ.

2 PÜ«∞<åÅ∞ : L`«Î~åÜ«∞}=Ú-^ŒH˜Δ}ÏÜ«∞}=Ú Ñ¨HΔÍÅ∞ : â◊√Hõ¡ ѨHõΔ=Ú-Hõ$+¨‚ ѨHõΔ=Ú 3 „u=¸~°∞ÎÅ∞ : „|Ǩχ, q+¨μ‚, Dâ◊fi~°∞_»∞ „uHõ~°} â◊√kú : =∞#™ê, "åKå,Hõ~°‡}Ï „uHÍÅ=ÚÅ∞ : Éèí∂`«HÍÅ=Ú, =~°Î=∂#HÍÅ=Ú, Éèíq+¨º`üHÍÅ=Ú PKå~°º „`«Ü«∞O : `«e¡, `«O„_ç, QÆ∞~°∞=Ù 4 K«`«∞~åú=∂Å∞ : â◊$OˆQi, |^Œi, ѨÓi, ^•fi~°Hõ K«`«∞ˆ~fi^•Å∞ : |∞∞ˆQfi^Œ=Ú, Ü«∞Aˆ~fi^Œ=Ú, ™ê=∞"Õ^Œ=Ú J^èŒ~°fi} "Õ^Œ=Ú K«`«∞~å„â◊=∂Å∞ : „|ǨχK«~°ºO, QÆ$ǨÏã¨∞Î, "å#„Ѩã¨÷O, ã¨<åºã¨O. K«`«∞ifi^èŒ Ñ¨Ù~°∞ëê~å÷Å∞ : ^èŒ~°‡=Ú, J~°÷=Ú, HÍ=∞=Ú, "≥∂HõΔ=Ú

K«`«∞~ÀáêÜ«∂Å∞ :™ê=∞, ^•#, ÉèË^Œ, ^ŒO_»# Kå`«∞~°∞ºQÍÅ∞ : Hõ$`«Ü«ÚQÆO – 17,28,000 „`Õ`åÜ«ÚQÆO – 12,96,000 ^•fiѨ~°Ü«ÚQÆO – 8,64,000 HõeÜ«ÚQÆO – 4,32,000 5 ѨOKå=∞$`«O : áêÅ∞, <≥~Úº, `Õ<,≥ H˘|ƒi, K≥é‰õΩ ~°ãO¨ ѨOK« =∞Ǩáê`«HÍÅ∞ : QÀǨÏ`«º, „ã‘ΠǨÏ`«º, „ÉÏǨχ} ǨÏ`«º, QÆ∞~°∞=Ù#∞ J==∂xOK«_»O, `«e¡^ŒO„_»∞Å#∞ J==∂xOK«_»O. ѨOKÕ„kÜ«∂Å∞ : Hõ#∞fl, K≥q, =Ú‰õΩ¯, <åÅ∞Hõ, K«~°‡=Ú Ñ¨OK«Éèí∂`åÅ∞ : PHÍâ◊O, Éèí∂q∞, "åÜ«Ú=Ù, Jyfl, [Å=Ú Ñ¨OK«áêO_»=ÙÅ∞ : ^èŒ~°‡~åA, cè=Ú_»∞, J~°∞˚#∞_»∞, #‰õΩÅ∞_»∞, ã¨Ç¨Ï^Õ=Ù_»∞ ѨOK«QÆ"åºÅ∞ : P=ÙáêÅ∞, ÃÑ~°∞QÆ∞, <≥~Úº, ¿Ñ_», =¸„`=« Ú

ã¨∞<åfl Ü≥ÚHõ¯ LѨÜ≥∂QÍÅ#∞ x~åúiã¨∂Î xÜ«∞=∂Å∞ KÕã≤# âß„ã¨Î"Õ`«Î-„|ǨχQÆ∞ѨÙÎ_»∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq H Ö’Hõ =∂#º ÉÏÅQÆOQÍ^èŒ~ü uÅH± (™ê.â◊. 23 AÖˇ· 1856–1 PQÆ+¨μì 1920)

40

1

'™êfi`«O„`«ºO <å [#‡Ç¨Ï‰õΩ¯— ÉèÏ~°`*« Ïu Hõ}Hõ}OÖ’ ™êfi`«O„`« WK«Û#∞ *ÏQÆ$`«O KÕã≤# ã≤OǨÏQÆ~°˚# Jk. uÅH± áê~î°âßÅÅ∞, Ѩ„uHõÅ∞ #_çáê~°∞. *ˇ·Å∞ TK«Å∞ ÖˇHõ¯ ÃÑ\Ïì~°∞. w`å~°Ç¨Ï㨺OÖÏO\˜ =∞Ǩϟ#fl`« „QÆO^èŒ~å*ÏÅ∞ „"åâß~°∞. t"år [Ü«∞O`«∞Å∞, QÆ}Ëâò L`«û"åÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. J~Ú`Õ g\˜xfl\˜Ö’Oz PÜ«∞# PtOzOk XHõ¯>Ë ÉèÏ~°`« *Ïux *ÏQÆ$`«O KÕÜ∂« e. `«# z@ìz=i âßfiã¨, z@ìz=i „ѨÜ∞« `«flO *ÏfÜ«∞ K≥·`«#ºO HÀã¨O, ^Õâ◊ ™êfi`«O„`«ºO HÀã¨O Jx Ѩi`«Ñ≤Oz# =∞ǨhÜ«Ú_»∞ uÅH±. `«O„_ç QÆOQÍ^èŒ~ü ~å=∞K«O„^ŒuÅH±. PÜ«∞# Q˘Ñ¨Ê ã¨O㨯 $`« q^•fiOã¨∞_»∞, „Ѩã≤^ŒÌ Láê^•ºÜ«Ú_»∞, uÅH±‰õΩ ÉÏźO #∞OKÕ ã¨fi`«O„`«"≥∞ÿ# PÖ’K«#Å∞O_Õq. ZѨÙÊ_»∂ ã¨fi`«O„`«OQÍ<Õ =º=ǨÏiOKÕ"å_»∞. z#flѨÊ\˜#∞OKÕ uÅH± J<åºÜ«∂xfl Z^Œ∞~˘¯<Õ JÅ"å@∞ KÕã¨∞H˘<åfl_»∞. <å<å ™êÃÇÏÉò, `åO`åº`À¿Ñ, ~°≠Ïhû~å}˜Å Hõ^äŒÅ∞ q#fl uÅH± L`ÕÎl`«∞_»ÜÕ∞º"å_»∞. ''PǨ! =∂`«$^Õâ◊OHÀã¨O „áê}ÏÅiÊOz# gÔ~O`« Q˘Ñ¨Ê"åà◊√¡! P =∞ǨhÜ«ÚÖÏ¡QÍ<Õ <Õ#∞ ‰õÄ_® ÃÑ^ŒÌ "å_ç#~Ú# `«~åfi`« =∂`«$Éèí∂q∞H˜ ¿ã=KÕ™êÎ#∞——. =∂`«$Éèí∂q∞x ÉÏx㨠ã¨OÔHà◊§#∞Oz q=ÚHõÎO KÕ™êÎ#∞ D HÀiHõ PÜ«∞# JO`«~åO`«~åÅÖ’¡ „Ѩu[˝QÍ xezáÈ~ÚOk. ÉÏÅ QÆOQÍ^èŒ~ü uÅH± ''^ŒHõ¯<£ HÍÖËrÖ’—— KÕ~å_»∞. P~ÀQƺO JO`«O`« =∂„`«OQÍ<Õ LO_Õk. âßs~°HõOQÍ ÉÅÇ‘Ï# ^ÕǨÏO PÜ«∞#k. ÉÅÇ‘Ï# â◊s~°O`À ^Õâ◊¿ã= KÕÜ«∞_»O ZÖÏ? JO^Œ∞Hõx P~ÀQͺxfl ‰õΩ^Œ∞@ Ѩ~°∞K«∞HÀ"åÅh, â◊s~° ^•~°∞_论xfl ÃÑOK«∞HÀ"åÅh uÅH± x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. ~ÀA "åºÜ«∂=∞OKÕã¨∂ΠѨÙ+≤ìHõ~°"≥∞ÿ# PǨ~°O fã¨∞‰õΩ<Õ"å_»∞. â◊s~° ^•~°∞_軺O ÃÑ~°QÆ_»O`À HõàÏâßÅÖ’ Jxfl P@Ö’¡#∂ PÜ«∞# „Ѩ^èŒ=∞ ™ê÷<åxfl ™êkèOKå_»∞. _»|∞Öò „QÍ_»∞ºÜÕ∞+¨<£ KÕã≤# uÅH±‰õΩ POˆQ¡Ü«ÚÅ áêÅ#Ö’ ÃÑ^ŒÌ r`«O`À =∞Oz L^ÀºQÆ"Õ∞ ^˘iˆHk. HÍh rq`åxfl ^Õâ◊O HÀã¨"Õ∞ JiÊOKåÅx uÅH± z#flѨÙÊ_Õ x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞ JO^Œ∞Hõx L^ÀºQÆOÖ’ KÕ~°ÖË^Œ∞. „Ѩ[Ö’¡ ™êfi`«O„`«º ÉèÏ=#Å∞ WOHÍ Ñ¨ÓiÎQÍ qHõãO≤ K«Ö^Ë ∞Œ . ™êfi`«O„`«º Ñ≤áêã¨#∞ "åiÖ’ ~°QÅÆ Û=Åã≤ LOk. ^Õâ◊ÉèíH˜Îx "åi ǨÏ$^ŒÜ«∂Ö’¡ <å@=Åã≤ LOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨O㨯 $u P^è•~°OQÍ, #=ºr=# Éè=í OuH˜ Ѩ\+˜ "ª¨ ∞≥ #ÿ ѨÙ<åk "ÕÜ∂« eû=ÙOk. „Ѩu ÉèÏ~°fÜ«Ú_çH˜ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨O㨯 $uh, *ÏfÜ«∞ P^Œ~å≈Å#∂ É’kèOK«=Åã≤ LOk. "åix L`«Î=∞ áœ~°∞Å∞QÍ fiÛk^ŒÌ=Åã≤ =ÙOk. D P^Œ~å≈Å ™êѶ¨ÖϺxH˜ q^•º ã¨Oã¨÷ÖË =∂~°æ=∞x uÅH± |Å"≥∞ÿ# Jaè„áêÜ«∞O. „Ѩu^•xx ÉèíQÆ=^ÕK«ÛùQÍ ÉèÏqOKÕ „Ѩ[Ö’¡x =¸_è» qâßfi™êxfl `˘ÅyOz „Ѩ[Å#∞ *ÏQÆ$`«Ñ¨~°K«=Åã≤# J=ã¨~°O LOk Jx q^•º~°∞÷Ö’¡ <≥·uHõ, ™ê=∞~å÷ºxfl ÃÑOá⁄OkOKÕO^Œ∞‰õΩ Z<Àfl q^•º ã¨Oã¨÷efl ™ê÷Ñ≤OKå_»∞. ÉÏź q"åǨÅ#∞ x¿+kOKåÅx, q`«O`«∞ q"åǨÅ#∞ „áÈ`«ûÇ≤ÏOKåÅx uÅH±x#kOKå~°∞.

1905 Ö’ ɡOQÍÖò qÉèí[#‰õΩ =ºuˆ~Hõ=ÚQÍ ÖÏÖò–ÉÏÖò–áêÖò „`«Ü«∞O ^Õâ◊O "≥Ú`«ÎO Ѩ~°º\˜Oz =O^Õ=∂`«~°O x<å^ŒO`À ^Õâßxfl L„~°∂`«Å∂yOz<å~°∞. P L^Œº=∞ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „Ѩ[Å P"Õâßxfl J}z"ÕÜ«∞_»O HÀã¨O „ѨÉèí∞`«fiO KåÖÏ Hõiî#OQÍ =º=ǨÏiOzOk. ''^Õâ◊^Ò~åƒùQƺO—— ¿Ñ~°∞`À ''ˆHã¨i——Ö’

*ˇ· Ç≤ÏO^£, Kè«Ö’ _èçb¡, g∞~°∞ <å‰õΩ ~°HÍÎxfl W=fiO_ç <Õ#∞ g∞‰õΩ ™êfi`«O„`åºxfl W™êÎ#∞ J#flk Z=~°∞-<Õ`år

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

41

1

uÅH± XHõ "åºã¨O „"åã≤ „ѨÉèí∞`åfixfl f„=OQÍ ^Œ∞Ü«∞º|\Ïì~°∞. ''^Õâ◊ ^Ò~åƒùQºÆ O—— J<Õ j~°¬H`õ À ~åã≤# "åºã¨O ™ê‰õΩ`À uÅH±x „ѨÉ∞íè `«fiO ''^Õâ„◊ ^ÀÇ≤Ï——QÍ P~ÀÑ≤Oz Pˆ~à◊§ ^Õâ◊ |Ç≤Ï+¨¯~°} tHõΔ qkèOKå~°∞. |~å‡Ö’x =∂O_»ÖË *ˇ·Ö’¡ uÅH±x x~°ƒùOkOKå~°∞. =∂O_»ÖË *ˇ·Ö’¡ F U_®k QÆ_çz# `«~åfi`« H˘xfl +¨~°`«∞ʼnõΩ JOwHõi¿ãÎ uÅH±x „ѨÉèí∞`«fiO q_»∞^ŒÅ KÕã¨∞ÎO^Œx ã¨∂zOKå~°∞. JO^Œ∞‰õΩ uÅH±. ''WѨÙÊ_»∞ <å‰õΩ 53 Uà◊√§ WOHÀ Ѩ^Õà◊√§ |`«∞‰õΩ`å##∞‰õΩO>Ë *ˇ·Å∞ #∞Oz q_»∞^ŒÅÜ«∂ºHõ=∞~À S^Õà◊§ ã¨=∞Ü«∞=ÚO@∞Ok. P S^Õà◊¥§ „Ѩ[ʼnõΩ ¿ã= KÕÜ«∞QÆÅ∞QÆ∞`å#∞.

HÍh P +¨~`° ∞« ʼnõΩ ÖÁOy#@¡~Ú`Õ <Õ#∞ WѨÙÊ_Õ K«zÛáÈ~Ú#@∞¡ ÖˇH¯õ —— Jx ã¨=∂^è•#q∞KåÛ_»∞. ''™êfi`«O„`«ºO =∂ [#‡Ç¨Ï‰õΩ¯—— J#fl uÅH± x<å^ŒO „Ѩu ÉèÏ~°fÜ«Ú_ç ǨÏ$^ŒÜ«∞ Ѷ¨ÅHõO g∞^• =Ú„kOK«∞‰õΩx áÈ~ÚOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ÅHÀÔ~¯Å ™ê^èŒ#‰õΩ, Z\˜ì Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡<≥·<å 㨈~ PO^Àà◊##∞ H˘#™êyOKåeûO^Õ#x PÜ«∞# Ñ≤Å∞ѨÙxKåÛ~°∞.

JѨÊ\˜ˆH uÅH± P~ÀQƺO ÉÏQÍ H©Δ}˜OzOk. â◊s~°O JÅã≤áÈ~ÚOk. J~Ú<å „Ñ¨[Å#∞ *ÏQÆ$`« Ѩ~K° _« ®xH˜ PÜ«∞# Ѩ~º° \˜ã∂¨ <Î Õ L<åfl~°∞. 1920 PQÆ+μ¨ ì XHõ\ #˜ PnѨO H˘O_≥H¯˜ Ok. Ô~O_»∞ ÅHõΔÅ=∞OkH˜ ÃÑ·QÍ „Ѩ[Å∞ PÜ«∞# JOu=∞ Ü«∂„`«Ö’ áêÖÁæ<åfl~°∞.

6 P~°∞|∞∞`«∞=ÙÅ∞ : =ã¨O`« |∞∞`«∞=Ù, „w+¨‡|∞∞`«∞=Ù, =~°¬|∞∞`«∞=Ù, â◊~°^£|∞∞`«∞=Ù, ¿ÇÏ=∞O`« |∞∞`«∞=Ù, tt~° |∞∞`«∞=Ù +¨„_»∞K«∞Å∞ : ѨÙÅ∞ѨÙ, =QÆ~°∞, LѨC, HÍ~°O, fÑ≤, KÕ^Œ∞ Ji+¨_»fi~°æ=Ú : HÍ=∞=Ú, „HÀ^èŒ=Ú, Ö’Éèí=Ú, "≥∂ǨÏ=Ú, =∞^Œ=Ú, =∂`«û~°º=Ú. „Ѩ`«ºHõΔ ^Õ=`«Å∞: `«e¡, `«O„_ç, ã¨∂~°∞º_»∞, K«O„^Œ∞_»∞, QÆ∞~°∞=Ù, QÀ=∂`«.

7 ã¨Ñ¨Î|∞∞+¨μÅ∞ : Hõâ◊ºÑ¨Ù_»∞, J„u, Éèí~°^è•fiA_»∞, qâßfiq∞„`«∞_»∞, Q“`«=Ú_»∞, [=∞^Œyfl, =t+¨μª_»∞. ã¨Ñ¨Î YO_»=ÚÅ∞ : Pã≤Ü«∂, P„Ѷ≤HÍ, S~Àáê, P„¿ãeì Ü«∂, L`«~Î ° J"≥∞iHÍ, ^ŒH}Δ˜ J"≥∞iHÍ, JO\Ïi¯\˜HÍ.

"å~°=ÚÅ∞

: ÉèÏ#∞ (Pk), WO^Œ∞(™È=∞), Éè∫=∞(=∞OQÆà◊), ™œ=∞º(|∞^èŒ), ÅH˜Δ ‡(QÆ∞~°∞), Éè$í QÆ∞(â◊√„Hõ), ã≤~÷ ° (â◊x).

8 J+¨ìk‰õΩ¯Å∞ : `«∂~°∞Ê, ѨtÛ=∞O, ^ŒH}Δ˜ O, L`«~Î O° , Dâß#ºO, <≥·|∞∞u, PˆQflÜ«∞O, "åÜ«Ú=ºO JëêìOQÆÜ≥∂QÆ=Ú : Ü«∞=∞, xÜ«∞=∞, Pã¨#, „áê}ÏÜ«∂=∞, „Ѩ`åºÇ¨~°, ^è•~°}, ^蕺#, ã¨=∂kè 9 #=„QÆǨÅ∞ : ã¨∂~°∞º_»∞, K«O„^Œ∞_»∞, ‰õΩA_»∞, |∞^è∞Œ _»∞, |$ǨÏã¨Êu, â◊√„‰õΩ_»∞, â◊x, ~åǨï=Ù, ˆH`«∞=Ù. #=^è•<åºÅ∞ : =_»∞,¡ QÀ^è∞Œ =∞Å∞, *Á#flÅ∞, ÃÑã¨Å∞, JÅK«O^ŒÅ∞, #∞=ÙfiÅ∞, HõO^Œ∞Å∞, LÅ=Å∞, q∞#∞=ÚÅ∞ #=~°`åflÅ∞ : ѨQÆ_»=Ú, =Ú`«ºO, =„[O, "≥·_è»∂~°º=Ú, hÅO, ѨK«Û, ÔHOѨÙ, QÀ"Õ∞kèHõ=Ú, ѨÙ+¨º~åQÆ=Ú

<Õ#∞ <å ~°≠Ïhûx Z#fl\˜H© W=fi#∞-~å}˜ ÅH©; ÉèÏ~Ú

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

™êfiq∞ ~å=∞f~°÷ (náê=o 1873 – náê=o 1906)

42

1

ÉèÏ~°`«^Õâ◊"Õ∞ <Õ#∞. <Õ<Õ ÉèÏ~°`«^Õâ◊=Ú Jx D ^Õ=Éèí∂q∞`À `å^•`«‡ºO K≥Ok# =∞ǨѨÙ~°∞+¨μ_»∞. DÜ«∞#k „ѨMϺ`« QÀ™êfiq∞ `«∞Åã‘^•ã¨∞ =Oâ◊O. DÜ«∞# ѨO*Ï|∞Ö’x QÆ∞[~°<£"åÖÏ lÖÏ¡Ö’x '=Ú~°m"åÖÏ— „QÍ=∞OÖ’ [x‡OKå_»∞. `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ W`«xH˜ f~°÷~å=∞QÀ™êfiq∞ Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~°∞. f~°÷~å=Ú_»∞ ã¨O㨯 $`«=Ú, L~°∂Ì, á¶ê~°ã‘ ÉèÏ+¨ÅÖ’ =∞Oz „áêg}ºO ã¨OáêkOKå_»∞. f~°~÷ å=ÚxH˜ Ѩ^=Œ ÜÕ∞@<Õ q"åǨÏ"≥∞Oÿ k. XHõ‰Ωõ =∂~°∞_»∞ ‰õÄ_» [x‡Oz z#fl`«#OÖ’<Õ =∞~°}O˜ Kå_»∞. f~°~÷ å=Ú_»∞ QÆ}`˜ â« ß„ã¨OÎ Ö’ k@ì. ÖÏǨϟ~°∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’ a.Z.QÆ}˜`«âß„ã¨Î ѨsHΔÍ Ñ¨„`«OÖ’ 13 „Ѩâ◊flezÛ U `˘q∞‡kO\˜HÔ <· å ["å|∞Å∞ „"åÜ«∞O_ç. Jx W¿ãÎ DÜ«∞# JxflO\˜H© ã¨=∂^è•<åÅ∞ „"åã≤ U `˘q∞‡kO\˜<<·≥ å ѨsH˜ΔOK«∞HÀO_ç Jx „H˜O^Œ „"åã≤ =KåÛ_»∞. f~°~÷ å=Ú_»∞ ZO.Z. ѨÓiÎKãÕ ≤ ÖÏǨϟ~°∞ „H˜ãÜ ì≤ ∞« <£ HõàÏâßÅÖ’ J^蕺Ѩ‰Ωõ _»∞QÍ H˘O`«HÍÅO ѨxKÕâß_»∞.

P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∞# â◊OHõ~åKå~°∞ºÅ∞ ÉèÏ+¨ºO „"åã≤# ÉèíQÆ=næ`«, „|Ǩχã¨∂„`åÅ∞, LѨx+¨`«∞ÎÅ#∞ J^躌 Ü«∞#O KÕâß_»∞. =∞#ã¨∞û ÉèHí ÉÎ̃ iíè `«"∞≥ ÿ P^蕺u‡HõÑ~¨ O° QÍ ™êyáÈ`«∞O_Õk. XHõ™êi PÜ«∞# ÉèÏ~°º PÜ«∞# ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ =zÛ ##∞fl g∞~°∞ QÆ∞~°∞OÎ K«∞‰õΩO\Ï~å? Jx J_çyOk. f~°~÷ å=Ú_»∞ XHõ z~°∞#=Ùfi #qfi LOK«∞HÀ#∞. ''ZO^Œ∞‰õΩ QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ"åe? <å‰õΩ =Ú‰õΩ¯, K≥q, Hõà◊√§ L<åflÜ«∞x QÆ∞~°∞ÎOK«∞‰õΩO\Ï<å? Jq <å â◊s~°OÖ’x ÉèÏQÍÖË. JÖψQ h=Ù <åÖ’ ÉèÏQÆ"Õ∞——. `«# rq`«O ^•fi~å =∞# ã¨O㨯 $u ÅHõΔ}"≥∞ÿ# P^Œ~°≈ ^•OѨ`åºxH˜ x~°fiK«#O K≥áêÊ_»∞. f~°~÷ å=ÚxÃÑ· q"ÕHÍ#O^Œ∞x „ѨÉÏè =O QÍ_èO» QÍ LOk. XHõ™êi HõàÏâßÅÖ’ q"ÕHÍ#O^Œ∞x LѨ<åºã¨O qx J`«xH˜ |Ǩï=∂#OQÍ QÆ_çÜ«∂~åxfl W=fiÉ’`Õ ''D QÆ_çÜ«∂~°O <åÔHO^Œ∞‰õΩ? #∞"Õfi <å‰õΩ HÍ"åe—— J<åfl_»@. P<å\˜ #∞O_ç "≥·~åQƺÉèÏ"åÅ∞ "≥ÚÅÔH`åÎ~Ú. Hõ$+¨‚`«`«Î fiO`À, Hõ$+¨‚ÉèíH˜ÎÖ’ Ѩ~°=tOzáÈ`«∞O_Õ"å_»∞. JÖψQ Hõ$+¨‚ ™êHΔÍ`å¯~åxfl á⁄O^•_»∞. `«~°∞"å`« |∞∞+‘ˆHâò ã¨g∞ѨOÖ’ „|ǨχѨÙi `«áÈ=#OÖ’ f„="≥∞ÿ# `«Ñ¨ã¨∞û KÕâß~°∞. 28= ÜÕ∞@ ã¨<åflº™êxfl ã‘fiHõiOz f~°÷~å=Ú_»∞ ™êfiq∞ ~å=∞f~°÷ JÜ«∂º_»∞. ã¨<åflºã≤ J~Ú# `«~∞° "å`« Ç≤Ï=∂ÅÜ«∂ÅÖ’x f~°Hˆ÷ „Δ `åÅ#∞ HÍe#_»H#õ ã¨O^Œi≈OKå_»∞. `«~∞° "å`« \˜Ç¨Ïs =∞Ǩ~åA ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À [áê#∞, J"≥∞iHÍ, DlѨÙì "≥Ú^ŒÅQÆ∞ ^ÕâßÅ∞ Ѩ~°º\˜Oz "Õ^•O`« „ѨKå~°O KÕã≤ q"ÕHÍ#O^Œ∞x=Öˇ áêâßÛ`«∞ºÅ#∞ ã¨<å`«# ^è~Œ ‡° ã≤O^è∞Œ =ÙÖ’ FÅÖÏ_çOѨ*âË ß_»∞. ã¨<å`«# ^è~Œ ‡° *’º`«∞Å#∞ ^Õâ◊q^ÕâßÅÖ’ "≥eyOKå_»∞. ZO`À=∞Ok áêâßÛ`«∞ºÅ∞ ~å=∞f~°÷‰õΩ t+¨μºÖˇ·<å~°∞. ™êfiq∞ ~å=∞f~°÷ „"åã≤# „QÆO^ä•Å∞, KÕã≤# „Ѩã¨OQÍÅ ™êÇ≤Ï`«ºO KåÖÏ qã¨Î $`«"≥∞ÿOk. "åi LѨ<庙êÅÖ’, ÖËYÅÖ’, „QÆO^ä•ÅÖ’ ^ÕâÉ◊ Híè ,Θ xsƒùH`õ ,« J^≥· fi`« ã≤^•úO`« „Ѩuáê^Œ# `˘}˜H㘠֨ Ï_»∞`«∞O@∞Ok. „Ѩ^è•#OQÍ Ñ¨O*ÏÉò, L`«Î~°„Ѩ^ÕâòÅÖ’ ''~å=∞f~°÷ q∞+¨<£—— "å~°∞ ™êfig∞r ã¨O^Õâßxfl ÉÏQÍ „ѨKå~°O KÕã¨∞Î<åfl~°∞. ™êfig∞r ǨÏ$+≤Hˆ âòÖ’ L#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ^ŒQiæÆ |O^è∞Œ =Ù =zÛ ZO`À ÉÏ^è`Œ À ~å=∞f~°∞x÷ ‰õΩ=∂~°∞_»∞ =∞~°}˜OKå_»x K≥áêÊ_»∞. ~å=∞f~°∞÷_»∞ z~°∞#=Ùfi`À QÍe gã¨∞Î#fl^Œx, K≥@∞¡ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åflÜ«∞x, h~°∞ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∞Î#fl^Œh U_»=_»OÖ’ J~°÷O ÖË^Œ∞. Jk "å\˜ ã¨Ç¨Ï[ ÅHõΔ}O. JÖψQ =∞~°}=∞<Õk „ѨHõ$uÖ’ ã¨Ç¨Ï["≥∞ÿ#k. WO^Œ∞Ö’ â’H˜OK«^Œy#^Õg∞ ÖË^Œx K≥Ñ≤Ê# =ÚHõÎã¨OQÆ∞_»∞. `«# 33= ÜÕ∞@ ™êfiq∞ ~å=∞f~°÷ QÆOQÍ#kÖ’ [Å ã¨=∂kè á⁄O^•~°∞. `«# ^Õâ◊O Jaè=$kú K≥O^•Åx Ptã¨∂Î ~å=∞f~°÷ ^Õâ◊OÖ’x „Ѩf =ºH˜Î ^Õâ◊Éèí‰õΩÎ_»∞ HÍ"åÅx J`«_ç rq`«O ^Õâ◊O HÀã¨O LѨÜ≥∂QÆѨ_®Åx J`«_»∞ `«# ^Õâ◊ Q“~°=O ÃÑOá⁄OkOK«_®xH˜ Jq„âßO`«OQÍ Ñ¨xKÕÜ«∂Åx J<åfl~°∞. ™êfig∞r D ѨxHÀã¨"Õ∞ rqOKå_»∞.

*ˇ· ["å<£ *ˇ· H˜™ê<£ Jx x<å^ŒO WzÛ#k Z=~°∞? - ÖÏÖò |Ǩï^Œ∂~üâß„ã≤Î

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

43

1

Ü≥∂y J~°qO^Œ∞_»∞ (15 PQÆ+¨μì 1872 – 5 _çâ◊O|~°∞ 1950)

P^èŒ∞xHõ â◊`å|ÌOÖ’x Ü≥∂QÆ∞ÅÖ’, `åuÎ fi‰õΩÅÖ’ „âı+¨μª_»∞, gi `«`åÎ fixfl ѨÓ~°‚Ü≥∂QÆ=∞O\Ï~°∞. „Ѩ=ÚY ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞_»∞. „ѨMϺ`« qѨ¡=HÍ~°∞_»∞, „Ѩã^≤ úŒ ~å[hu"Õ`,Ϋ „âı+"ª¨ ∞≥ #ÿ ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨O㨯 $ux K«H¯õ QÍ qâı+¡ O≤ z „ѨuáêkOKå_»∞. Ü≥∂y J~°qO^ŒQÍ „Ѩã≤kú K≥Ok# J~°qO^ŒÑ¶¨∞’+π HõÅHõ`åÎÖ’ XHõ ã¨OѨ#fl ‰õΩ@∞O|OÖ’ [x‡OKå_»∞. `«O„_ç _®Hõ~ì ü Hõ$+¨^‚ •ãπÑ∞¨¶ ’+π. `«e¡ ã¨fi~°Å‚ `å^Õq J~°qO^Œ∞x q^•ºÉèϺã¨=∞O`å WOQÆ¡O_»∞Ö’<Õ ™êyOk. JѨÊ\’¡<Õ ^Õâ◊ÉèíH˜Î ÉèÏ"åÅ∞ JO‰õΩiOz# J~°qO^Œ∞_»∞ HÍ"åÅx Sã≤Zãπ ѨsHõΔ ~åÜ«∞‰õΩO_® 1890Ö’ ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ uiy =KåÛ_»∞. =_À^Œ~å =∞Ǩ~åA HõàÏâßÅÖ’ J^蕺Ѩ‰Ωõ xQÍ KÕi q^•º~°∞Å÷ Ö’ *ÏfÜ«∞`å ÉèÏ"åÅ∞ ÃÑOá⁄OkOKÕ"å_»∞. ^Õâ◊ Ѩiã≤`÷ ∞« Å#∞, ™êfi`«O„`«º L^Œº=∂xfl K«∂ã≤ „¿Ñi`«∞_≥· L^ÀºQÆO =keÃÑ\˜ì ™êfi`«O„`«º áÈ~å@OÖ’ áêÖÁæ<åfl_»∞. =OQÆ qÉèí[##∞ J_»∞¤HÀ=_»O HÀã¨O ™êQÆ∞`«∞#fl L^Œº=∞OÖ’ KÕi qѨ¡==∂~°æOÖ’ áÈ~å\Ïxfl ™êyOKå_»∞. qѨ¡=g~°∞ʼnõΩ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOKå_»∞. „w‰õΩ, ÖÏ\˜<£, [~°‡<£, „ÃѶOz, POQÆ¡O, ɡOQÍb ÉèÏ+¨ÅÖ’ =∞Oz Ѩi*Ï˝#O Hõey# J~°qO^Œ∞_»∞ ''=O^Õ=∂`«~°O—— ''Hõ~°‡Ü≥∂y<£—— ''„áê^蕺ѨHõ—— J<Õ Ñ¨„uHõÅ#∞ #_çÑ≤ POQÆ¡ „ѨÉèí∞`«fi q^è•<åÅÃÑ· q=∞~°≈<å„™êÎÅ#∞ ã¨OkèOKÕ"å_»∞. ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ÉèÏ"åxfl „¿Ñˆ~Ñ≤ã¨∂Î Z<Àfl "庙êÅ#∞ „"åã¨∂Î *Ïux L`Õ[ΠѨiKÕ"å_»∞. =_À^Œ~åÖ’ g~°∞ ѨxKÕã∞¨ #Î fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ '„|Ǩ‡#O^Œ— J<Õ P^蕺u‡Hõ QÆ∞~°∞=Ù`À ѨiK«Ü∞« "≥∞Oÿ k. ã¨∂~°`ü‰õΩ K≥Ok# 'q+¨μ‚ÉèÏ㨯~° ÖËÖË— J<Õ Ü≥∂y`À ã¨xflÇ≤Ï`« ѨiK«Ü«∞"≥∞ÿOk. ÖËÖËQÍ~°∞ giH˜ Ü≥∂QÆ`«`«fi q+¨Ü«∞=ÚÅ#∞ É’kèOKå~°∞. ™ê^èŒ<å =∂~°æ=Ú#∞ ã¨∂zã¨∂Î ^蕺#=Ú# ‰õÄ~°∞Ûx ^Œ$+≤ìx =∞#ã¨∞û#O^Õ Hˆ O„nHõiOKåÅx K≥áêÊ~°∞. "≥∞Å¡QÍ J~°qO^Œ∞_»∞ J^蕺u‡Hõ`"« Ñ·≥ Ù¨ "≥ÚQÆ∞Kæ ∂« Ѩ_O» „áê~°OaèOKå~°∞. ã¨O^躌 , Ü«ÚQÍO`«~ü Ѩ„uHõÅ∞ „a\˜+"π åi ^Òëêì ºÅ#∞ q=∞i≈ã¨∞OÎ >Ë POˆQÜ ¡ Ú« Å∞ ^•xx ~å[„^ÀǨÏOQÍ Ñ¨iQÆ}O˜ z P qѨ=¡ Ѩ„uHõÅ`À J~°qO^Œ∞#‰õΩ ã¨O|O^èŒO ÖËHõáÈ~Ú#ѨÊ\˜H© <Õ~å~ÀѨ} KÕã≤ *ˇ·Å∞Ö’ |OkèOKå~°∞. ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞ÅÃÑ· =ÚYºOQÍ qѨ¡=g~°∞ÅÃÑ· J=∂#∞+¨OQÍ „Ѩ=iÎã¨∞Î#fl H˜OQ∑ûá¶È~üì#∞ qѨ¡=HÍ~°∞Å∞ K«OáêÅx ‰õΩ„@ Ѩxfl á⁄~°áê@∞# ÔH#fl_ô ^ŒOѨ`«∞ÅÃÑ· ÉÏO|∞ qã≤i K«O¿Ñâß~°∞. W^Õ PbѨÓ~ü ÉÏO|∞ ‰õΩ„@ˆHã¨∞QÍ K«i„`«Ö’ „Ѩã≤kúÔHH˜¯Ok. nxH˜ J~°qO^Œ∞x `«=Ú‡_»∞ "åsO„^Œ∞_»∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤Ï¿ãÎ J~°qO^Œ∞_Õ gà◊§‰õΩ *ÏfÜ«∞"å^ŒO #∂iáÈã≤, ‰õΩ„@ Ѩ<åfl_»<Õ <Õ~å~ÀѨ} KÕã≤ PbѨÓ~°∞ *ˇ·Å∞Ö’ |OkèOKå~°∞. `«~°∞"å`« 1909Ö’ J~°qO^ŒÑ¶¨∞’+π x~ÀÌ+≤QÍ q_»∞^ŒÅÜ«∂º_»∞. HÍ~åQÍ~°OÖ’ L#flѨÙÊ_»∞ Ü≥∂QÆ™ê^èŒ# KÕâß_»∞.

JHõ¯_Õ J~°qO^Œ∞_çH˜ P`«‡™êHΔÍ`å¯~°O HõeyOk. JO`å "åã¨∞^Õ==∞Ü«∞OQÍ QÀK«iOzOk. P^蕺u‡Hõ zO`«#ÜÕ∞ rq`« ÅHõΔ º"≥∞ÿOk. *ˇ·Å∞ #∞O_ç q_»∞^ŒÖˇ·# `«~°∞"å`« ѨÙ^Œ∞KÕÛi "≥o§ 1920Ö’ P„â◊=∂xfl ™ê÷Ñ≤OK«∞‰õΩ<åfl_»∞.

W^˘Hõ P^蕺u‡Hõ ˆHO„^Œ"≥∞ÿ „ѨѨOK« „Ѩ[ʼnõΩ Ñ¨q„`« Ü«∂„`åã¨÷Å"≥∞ÿOk. J~°qO^Œ∞x t+¨μº~åÅ∞ g∞~å JÖÏÊùO*’ J<Õ „ÃѶOz =x`« 1920Ö’ P„â◊=∞OÖ’ KÕi Ç≤ÏO^Œ∂ ^èŒ~°‡nHõΔ#∞ á⁄Ok ''N=∂`«——QÍ ¿Ñ~°∞ á⁄Ok ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ ¿ã= KÕã≤Ok. [##, =∞~°}, ~°Ç¨Ï㨺=ÚÅ#∞ `≥e¿Ñ ''™êq„u—— "≥Ú^ŒÖˇ·# „QÆO^ä•Å<≥xfl\˜<À POQÆ¡OÖ’ „"åâß~°∞. g\˜Ö’ J~°qO^Œ∞x J^蕺u‡Hõ ^Œ$HõÊ^äŒO QÀK«iã¨∞ÎOk. Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞x K≥`· #« ºâ◊HÜ Î˜ ∞Õ ÉèÏ~°`=« ∂`« ã¨fi~°∂Ѩ=ÚQÍ ÉèÏqOz P"≥∞#∞ [QÆ[#˚ xQÍ ™êHΔÍ`«¯iOK«∞H˘<åfl_»∞. Ѩ~°"Õ∞â◊fi~° â◊H˜ÎÜÕ∞ Ç≤ÏO^Œ∂ ~å„ëêìxH˜ P^蕺u‡Hõ ™êO㨯 $uHõ â◊H˜Îx „Ѩ™êkOzOk. Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’ ÉèÏ~°`«â◊H˜ÎÜÕ∞ qâ◊fiã¨O㨯 $uH˜ `«#^≥#· Ü≥∂QÆ^•<åxfl JOkOKåÅx ‰õÄ_» PâßÉèÏ=O =ºHõOÎ KÕâß_»∞. Éèqí +¨º`«∞ÖÎ ’ JYO_»ÉÏè ~°`É« ∂íè q∞ J=`«iOKåÅx PHÍOHΔ̃Oz# =∞ǨÜ≥∂y=~°∞ºÅ∞ J~°qO^Œ∞Å∞.

™êfi`«O„`«ºO <å [#‡ ǨωõΩ¯ Jx „ѨHõ\˜OzOk Z=~°∞? - uÅH±

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

ã¨~åú~ü ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ (28 ÃãÃÑìO|~ü 1907–23 =∂iÛ 1931)

44

1

ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ#∞ J<ÕHõ ~°HÍÅ J==∂<åʼnõΩ, Ç≤ÏO™êHÍO_»‰Ωõ |eKÕã∞¨ #Î fl POˆQ¡Ü«ÚŠѨiáêÅ#ÃÑ· ÉèíQÆ∞æ# =∞O_ç#"å_»∞, =∂`«$Éèí∂q∞ ¿ã=Ö’ #=Ùfi`«∂ rq`åxfl |e^•#O KÕÜ«∂ºÅ<Õ ^èŒ$_è»ã¨OHõÅÊO`À POˆQ¡Ü«ÚÅ <≥kiOz# qѨ ¡ =g~° ∞ _» ∞ ÉèíQ Æ` üã≤OQ∑. LiHõOÉÏ<≥flˆH¯O^Œ∞‰õΩ ã≤^ŒúѨ_ç, <å‰õΩ =∞m§ qѨ¡=HÍ~°∞xQÍ<Õ [#‡x=fi=∞x ÉèíQÆ=O`«∞}˜‚ „áêi÷Oz# JyflHõ}O =∞# ã¨~åú~ü ÉèíQÆ`üã≤OQ∑. [eÜ«∞<£"åÖÏÉÏQ∑Ö’ [iy# #~°"Õ∞^èŒO POˆQ¡Ü«ÚÅ#∞ ^Õâ◊O #∞Oz `«iq∞H˘@ì=Åã≤O^Õ##fl ÉèÏ=# ÉèíQÆ`üÖ’ =∞iO`« |ÅѨ_çOk. ÉèíQÆ`ü `«# Jaè„áêÜ«∂xfl `«O„_çH˜ K≥Ñ≤Ê PÜ«∞# J#∞=∞u HÀ~å_»∞. ã¨fiÜ«∞OQÍ qѨ¡=HÍ~°∞_≥·# `«O„_ç ã¨O`À+¨OQÍ J#∞=∞uxKåÛ_»∞. ÉèQí `Æ ãü O≤ Q∑ K«^∞Œ =Ù q_çz ÃÑ\Ïì_∞» . *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ KÕiáÈÜ«∂_»∞.

1922 ã¨OIIÖ’ qѨ¡=HÍ~°∞Å∞ áÈbã¨∞Å#∞ XHõ QÆ$ǨÏOÖ’ |OkèOz ^•xH˜ xѨÊO\˜Kå~°∞. =∞Ǩ`«‡QÍOnè ~¸ ã¨OѶ¨∞@# `«~åfi`« ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}À^Œº=∂xfl PÑ≤"ÕÜ«∞=Åã≤OkQÍ „Ѩ[Å#∞ P^ÕtOKå~°∞. Jk ÉèíQÆ`üã≤OQ∑‰õΩ x~åâ◊ HõeæOzOk. JѨÙÊ_»`«x =Ü«∞ã¨∞û 15 ã¨OIIÅ∞. JÇ≤ÏO㨠Ѩ@¡ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°}À^Œº=∞O Ѩ@¡ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑‰õΩ QÆÅ x+¨ª‰õΩ ÉèíOQÆO HõeæOk. ^ÕâßxH˜ ™êfi`«O„`«ºO ~å"åÅO>Ë ™êÜ«Ú^èŒáÈ~å@"Õ∞ =∂~°æ=∞x ^èŒ$_»OQÍ qâ◊fiã≤Oz# ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êyáÈÜ«∂_»∞. ÃÑo¡ QÆ∞iOz XuÎ_ç KÕÜ«∞QÍ ~ÚÅ∞¡ =kÖËO^Œ∞‰õΩ x~°‚~ÚOK«∞H˘x XHõÖËY „"åã≤ ÃÑ\Ïì_»∞. P ÖËYÖ’ ''<å rq`« ÅHõΔ ºO ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ™êfi`«O„`«ºO HÀã¨O áÈ~å_»_»O. ã¨O™ê~°ã¨∞MÏÅÃÑ· <å‰õΩ HÀiHõÖË^Œ∞. <åã¨fiO`« ã¨∞MÏÅ#∞ `«ºlOz, ^Õâ¿◊ ã=HÀã¨O ~ÚÅ∞¡ q_çz "≥à√◊ <Î åfl#∞.—— Jx „"åã≤ ÃÑ\˜ì "≥oá¡ È~Ú#@∞=O\˜ `åºQÆ=¸iÎ =∞# ÉèíQÆ`üã≤OQ∑.

1928= ã¨OIIÖ’ WOQÍ¡O_£ #∞Oz =∞# ^ÕâßxH˜ Ãã·=∞<£ Hõg∞+¨<£ =zÛOk. P Hõg∞+¨<£‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ XHõ Tˆ~yOѨىõΩ ÖÏÖÏ Å[Ѩu~åÜü∞ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOKå~°∞. Ãã=· ∞<£ Hõg∞+¨<#£ ∞ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈx=fiÖË^Œ∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ [iy# ÖÏsî Kèås˚Ö’ ÖÏÖÏ Å[Ѩu~åÜü∞ =∞~°}˜OKå~°∞. ÖÏÖÏr KèåfÃÑ· ÖÏiî`À "≥∂k# ™êO_»~°û<£ #∞ ÉèíQÆ`«ã≤OQ∑ |$O^ŒO K«O¿Ñâß~°∞. P ǨÏ`«º „a\˜+π „ѨÉèí∞`åfixfl QÆ_»QÆ_»ÖÏ_çOzOk. ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ XHõ q^Õj Ü«Ú=‰õΩ_ç "Õ+¨O "Õã¨∞‰õΩx `«ÅÃÑ· \’Ñ≤ ÃÑ@∞ì‰õΩx ÖÏǨϟ~ü #∞O_ç ã¨∞~°H`Δ̃ O« QÍ |Ü«∞@Ѩ_®¤~∞° . áÈbã¨∞ QÍeOѨÙÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∂<Õ =Ù<åfl~Ú. HÍh „ѨÜ∂≥ [#O ÖËHõáÈ~ÚOk. ™êO_»~°û<£ ǨÏ`åº#O`«~°O ÖÏǨϟ~üÖ’ áÈbã¨∞Å∞ „Ѩ[Å#∞ Ç≤ÏOã≤OK«_»O Z‰õΩ¯"≥·Ok. nxfl =ºuˆ~H˜ã¨∂Î qѨ¡=HÍ~°∞Å∞ `«=∞‰õΩ`å=Ú ã¨fiK«ÛO^ŒOQÍ JÔ~ã¨∞ìHÍ"åÅx x~°‚~ÚOKå~°∞. J~Ú`Õ „Ѩ[ʼnõΩ `«=∞ ã¨O^Õâ◊O JOkOKÕO^Œ∞‰õΩ _èçb¡Ö’ [iˆQ ÃãO„@Öò JÃãOc¡ ã¨=∂"ÕâßÖ’¡ Z=ih QÍÜ«∞Ѩ~°K«x ÉÏO|∞qã≤i, ã¨fiK«ÛO^ŒOQÍ JÔ~ã¨ìÜ«∂º~°∞.

Ü«Ú^•úxH˜ "≥à◊√§`«∂ ÉèÏ~°ºÃÑ· "åº"≥∂ǨÏO`À QÆ∞~°∞ÎQÍ U^≥·<å HÍ#∞Hõ W=∞‡x J_»QÆQÍ `«# `«ÅHÀã≤ WzÛ# ~å}˜ Z=~°∞-=∞^èŒ∞~å}˜

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

10 ^Œâß=`å~åÅ∞ : =∞`åûº=`å~°=Ú, ‰õÄ~å‡=`å~°=Ú, =~åǨ=`å~°=Ú, #~°ã≤OǨ=`å~°=Ú, "å=∞<å=`å~°=Ú, Ѩ~°â◊√~å=∂=`å~°=Ú, ~å=∂=`å~°=Ú, NHõ$ëê‚=`å~°=Ú, |∞^•ú=`å~°=Ú, Hõe¯ J=`å~°=Ú.

12 ^•fi^Œâ◊ *’ºui¡OQÍÅ∞ : QÆ∞[~å`ü -™È=∞<å^äŒ∞_»∞ Nâ‹·ÅO -=∞e¡MÏ~°∞˚#∞_»∞ L[˚~Úx-=∞ǨHÍÅ∞_»∞ =∞^茺„Ѩ^Õâò-FOHÍ~°∞_»∞ ~°≠Ï~°öO_£-"≥·^Œº<å^äŒ∞_»∞ _è®H˜<åºO -cè=∞â◊OHõ~∞° _»∞ `«q∞à◊<å_»∞-~å"Õ∞â◊fi~°∞_»∞ ^•~°∞HÍ=#O-<åˆQâ◊fi~°∞_»∞ "å~°}Ïã≤-qâıfiâ◊fi~°∞_»∞ <åã≤H±-„`«Ü«∞O|ˆHâ◊fi~°∞_»∞ Ç≤Ï=∂ÅÜ«∞O-ˆH^•~°∞_»∞ ZÖ’¡~å-Ѷ¨∞$¿+‚â◊fi~°∞_»∞ =∂™êÅ∞ : K≥·„`«, "≥·âßY, *˺+¨ª, Pëê_è», „âß=}, ÉèÏ„^ŒÑ¨^Œ, PjfiÜ«Ú[, HÍsÎHõ, =∂~°æt~°, ѨÙ+¨º, =∂Ѷ¨∞, áêÅ∞æ}. ~åâ◊√Å∞ : "Õ∞+¨=Ú, =$+¨Éèí=Ú, q∞^èŒ∞#=Ú, Hõ~å¯@Hõ=Ú, ã≤OǨÏ=Ú, Hõ#º, `«∞Å, =$tÛHõ=Ú, ^èŒ#∞ã¨∞û, =∞Hõ~°=Ú, ‰õΩOÉèí=Ú, g∞#=Ú.

H

45

1

15 u^èŒ∞Å∞ : áê_»ºq∞, qkÜ«∞, `«kÜ«∞, K«qu, ѨOK«q∞, +¨+≤ª, ã¨Ñ¨Îq∞, J+¨ìq∞, #=q∞, ^Œâ◊q∞, UHÍ^Œt, ^•fi^Œt, „`«Ü≥∂^Œt, K«`«∞~°út, ѨÓi‚=∞/J=∂"å㨺.

16 ëÈ_»â◊ ã¨O™ê¯~°=ÚÅ∞ QÆ~°ƒù^•#=Ú, ѨÙOã¨=#=Ú, ã‘=∞O`«=Ú, *Ï`«Hõ~°‡, <å=∞Hõ ~ ° } =Ú, x„+¨ ¯ =∞}=Ú, J#fl„áê㨠# =Ú, ˆHâ◊YO_»#=Ú, K≥=ÙÅ∞‰õΩ@∞ì@, LѨ#Ü«∞#=Ú, JHõ Δ ~ åÉè Ï ºã¨ = Ú, 㨠= ∂=~° Î # =Ú, q"åǨ Ï =Ú, "å#„Ѩã¨÷=Ú, ã¨<åºã¨=Ú, JO`Õº+¨ª. ëÈ_» â’ѨKå~°=ÚÅ∞ P"åǨ Ï #=Ú, P㨠# =Ú, áê^Œ º =Ú, J~° … º =Ú, PK«=∞hÜ«∞=Ú, ™êfl#=Ú, =„ã¨Î=Ú, Ü«∞*’˝Ñ¨g`«=Ú, QÆO^è=Œ Ú, ^è∂Œ Ѩ=Ú, nѨ=Ú, <≥"· ^Õ ºŒè =Ú, `åO|∂Å=Ú, „Ѩ^ŒH˜Δ}=Ú, #=∞™ê¯~°=Ú.

18 Jëêì^Œâ◊ ѨÙ~å}=ÚÅ∞ „|Ǩχ, Ѩ^Œ‡, q+¨μ‚, t=, ÉèÏQÆ=`«=Ú, Éèíq+¨º, <å~°nÜ«∞, =∂~°¯O_ÕÜ«∞, Jyfl, „|Ǩχ"≥·=~°Î, eOQÆ , "å~åǨÏ, 㨯O^Œ, QÆ~°∞_», "å=∞#, =∞`«ûº, ‰õÄ~°‡, „|ǨχO_» ѨÙ~å}=ÚÅ∞.

"ÕQÆOQÍ ~°^ä•xfl #_çÑ≤ ÉÏÅ∞x =∞~°}ÏxH˜ HÍ~°‰õΩ_≥·# "å_»∞ `«# ‰õΩ=∂~°∞_Õ Jx `≥eã≤ ‰õÄ_® =∞~°}tHõΔ qkèOz# ~åA-=∂^èŒ= =~°‡

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

JÅ∂¡i ã‘`å~å=∞~åA (™ê.â◊. 4 AÖˇ· 1897– 7 "Õ∞ 1924)

46

1

=∞#~å„+¨ ì O Ö’x =∞#º„áêO`« yi[#∞Å#∞ 㨠" ≥ ∞ ÿ H õ º Ѩ ~ ° z , POˆ Q ¡ Ü « ∞ áêʼnõ Ω Å#∞ ZkiOz áÈ~å_ç # qѨ ¡ = g~° ∞ _» ∞ N JÅ∂¡ i ã‘`å~å=∞~åA. J`«ºO`« ™êǨÏã≤ J~Ú# D ã¨<åºã≤ POˆQ¡Ü«ÚÅ QÆ∞O_≥Å^Œ~°Q˘\Ïì_»∞. PO„^茄Ѩ^ÕâòÖ’x ѨtÛ=∞QÀ^•=i lÖÏ¡Ö’ "≥∂QÆÅ∞¡ „QÍ=∞OÖ’ ~å=∞~åA [x‡OKå_»∞. z#fl `«#OÖ’<Õ `«O„_ç "≥OHõ@~å=∞~åA =∞~°}O˜ z# `«~åfi`« z<åfl#fl WO\˜H˘KÕÛâß_»∞. ~åA ¿ãfiKåÛùÉèÏ"åʼnõΩ "åà◊§ z<åfl#fl Jaè„áêÜ«∂ʼnõΩ ã¨iѨ_»ÖË^Œ∞. JѨÙÊ_»Ñ¨ÙÊ_»∞ "å^Œq"å^•Å‰õΩ kˆQ"å~°∞. XHõ ~ÀA z<åfl#fl ~åA#∞ H˘\Ïì_»∞. ~åA ã¨ÇÏ≤ OK«ÖHË áõ ÈÜ«∂_»∞. z<åfl#fl WÅ∞¡ q_çz HÍH˜<å_»H˘KÕÛâß_»∞. JHõ¯_˘Hõ ^è~Œ ‡° âßÅÖ’ LO@∂ áê~îâ° ßÅÖ’ K«^Œ=™êQÍ_»∞. =∂`«$Éèí∂q∞Ö’x H˜¡+¨ìѨiã≤÷`«∞Å`«x Hõà◊§=ÚO^Œ∞ Hõ^ŒÖÏ_ç HõÅ=~°O ÃÑ>Ëìq. áœ~°∞+¨Ñ¨~å„Hõ=∂Å∞ J`«xÖ’ *ÏQÆ$`«"≥∞ÿ<å~Ú. =∞#ã¨∞Ö’ JO^Àà◊# K≥ň~yOk. "≥O@<Õ ~åA HõàÏâßÅÔHà◊§_»O =∂<Õâß_»∞. JѨÙÊ_»∞ J`«x =Ü«∞ã¨∞û 17 ã¨O=`«û~åÅ∞. ^Õâ◊ ™êfi`«O„`«ºO HÀã¨O áÈ~å@O K≥Ü«∂ºÅ<Õ HÀiHõ |ÅѨ_çOk. ã¨<åºã≤<≥· ^Õâ◊ ¿ã=Ö’, „Ѩ*Ï¿ã=Ö’ `«i™êÎ#x „Ѩu[˝ KÕã≤ ^Õâ◊ Ѩ~åº@# KÕã≤# `«~åfi`« z=~°‰õΩ qâßYѨ@flO =KåÛ_»∞.

JHõ¯_» ‰õÄeѨx KÕã∞¨ H˘<Õ HÀÜ«∞Å∞ ~åA#∞ ^Œi≈OK«∞‰õΩx `«=∞ ÉÏ^èÅŒ ∞ K≥Ñʨ H˘<Õ"å~°∞. =∂@Åhfl „ѨâßO`«=ÚQÍ qx ~åA ''ÉÏxã¨^âÕ ◊ „Ѩ[Å „|`«∞‰õΩÅ∞ WÖψQ LO\Ï~Ú. g\˜#∞O_ç q=ÚH˜Î á⁄O^•ÅO>Ë XHõ¯>Ë =∂~°æO POˆQ¡Ü«ÚÅh^Õâ◊O #∞O_ç `«iq∞ H˘\Ïìe ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ã¨fi`«O„`«=∞"åfie—— J<åfl_»∞.

HÀÜ«∞ÅH˜k ÉÏQÍ #zÛOk. ''™êfi`«O„`«ºO HÀã¨O g∞ˆ~O K≥Ü«∞º=∞<åfl KÕ™êÎO—— J<åfl~°∞. "≥Ú^Œ\ ˜ K«~°ºQÍ "åi`À ã¨Ç¨Ü«∞x~åHõ~°}À^Œº=∞O KÕ~ÚOKå_»∞. ''„a\©+π „ѨÉèí∞`«fiO i[~üfi_£ á¶êÔ~ãπìQÍ „ѨHõ\ ˜Oz# J_»qÖ’x K≥@¡#∞ H˘_»^•O WHõ¯_ç K≥@∞¡ WHõ¯_ç =∞\˜ì, WHõ¯_ç h~°∞ Jhfl =∞#"Õ#q x~°∂Ñ≤^•ÌO—— J<åfl_»∞.

P „ѨHÍ~°OQÍ HÀÜ«∞Å∞ K«@ì kèHͯ~°O „áê~°OaèOz<å~°∞. ~åA `«# L^Œº=∂xfl qã¨ÎiOKå_»∞.

XHõ „Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# Ѩ^ŒúuÖ’ =∞#ºO „áêO`«=ÚÖ’ ~åA „ѨÉèí∞`«fiO U~åÊ>ˇÿOk. PÜ«Ú^è•ÅHÀã¨O áÈbãπ ¿ãì+¨#¡ÃÑ· ^•_ç KÕã≤<å~°∞. "å\˜`À „a\©+π"åi`À áÈ~å_®~°∞. ~åA áÈ~å\ÏxH˜ „áÈ`åûǨÏOQÍ ^èŒ#O, ^è•#ºO W=fi™êQÍÔ~O^Œ~À, ~åA‰õΩ ã¨Ç¨ÏHõiã¨∞Î<åfl~°<Õ P~ÀѨ}ÃÑ· „ѨÉèí∞`«fiO HÀÜ«∞Å#∞ z„`«Ç≤ÏOã¨Å∞ ÃÑ\˜ìOk. HÀÜ«∞ŠѨiã≤u÷ ǨÏ$^ŒÜ∞« q^•~°H"õ ∞≥ #ÿ k. ~åA ǨÏ$^ŒÜ∞« "Õ^#Œ JO`å WO`åHÍ^Œ∞. HÀÜ«∞`«Å∞¡Å ™È^Œs =∞}∞ŠǨǨHÍ~åÅ∞ ~åA ǨÏ$^ŒÜ«∞OÖ’ zK«∞Ûɡ\Ïì~Ú. J ^•~°∞} Ç≤ÏOã¨#∞ ZÖÏÔQ·<å JO`«O KÕÜ«∂Åx PÖ’zOK«™êQÍ_»∞ ~åA. z=~°H˜ „áê}ÏÅ#∞ Ãã·`«O ã¨=∞iÊOz `«##∞ #q∞‡# HÀÜ«∞Å ^Œ∞óMÏÅ#∞ ^Œ∂~°O K≥Ü«∂ºÅx ~åA x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. `«Ñ¨Êxã¨i Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ ã¨OkèH˘~°‰õΩ ã¨∞=ÚY_»Ü«∂º_»∞. J#∞K«~°∞Å`«xfl P¿Ñ „Ѩܫ∞`«flO KÕâß~°∞. HÍx ~åA q#ÖË^Œ∞.

‰õΩ=∂~°∞_ç ÃÑo§ =ÚO^Œ∞~ÀA t"år =∞ǨÏ~å*ò K≥Ñ≤Ê# Ѩx KÕÜ«∞_®xH˜ Ü«Ú^•ÌxH˜ "≥o§ g~°=∞~°}O á⁄Ok#k Z=~°∞-`å<år

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

47

1

`«∞áêH˜ "≥Ú^ŒÅQÆ∞ PÜ«Ú^è•Å∞ q_çz, HÍe#_»H#õ |Ü«∞Å^Õ~å_»∞. ã≤áê~ÚÅ∞ x~åÜ«Ú^è∞Œ _≥#· ~åA#∞ Ѩ@∞ì‰õΩx JkèHÍi =^ŒÌ‰õΩ fã¨∞ÔHo§ ~åA#∞ |On KÕâß~°∞. ''<Õ#∞ ã¨Okè K«~°ÛÅH˘KåÛ#∞. ##∞fl HõÖˇHõì~ü „ÉËHõ<£ =^ŒÌ‰õΩ fã¨∞ÔHà◊§O_ç——, J<åfl_»∞. JO^Œ∞‰õΩ P JkèHÍi u~°ã¨¯iOz ~åA#∞ zO`« K≥@∞ì‰õΩ Hõ>ˇìÜ«∞ºO_»x Ãã·x‰õΩʼnõΩ Ãã·QÆKÕâß_»∞. ''Fˆ~ ~åHõΔã¨∞ÖÏ~å! XHõ¯ ~åA#∞ =∂„`«"Õ∞ g∞~°∞ K«OѨQÆÅQÆ∞`å~°∞. HÍx <å `«e¡ ÉÏx㨠HÍ^Œ∞~å. P"≥∞ ~°`«flQÆ~°ƒù, XHõ¯~åA =∞~°}˜¿ãÎ P"≥∞ QÆ~°ƒùO #∞O_ç ZO^Œ~À ~åAÅ∞ [x‡™êÎ~°∞.

HõuÎH˜ ã¨=∂^è•#O HõuÎ`À<Õ W™êÎ~°∞. ~°HÍÎxH˜ |^Œ∞Å∞ ~°HõÎO „Ѩ=Ç≤ÏOѨKÕ™êÎ~°∞. z=~°H˜ g∞~°∞ xsfi~°∞ºÖˇ· F@q∞ #OwHõiOz ÃÑ>ËìÉË_® ã¨~°∞̉õΩx "≥o§áÈ"åeû =ã¨∞ÎOk~å! <å ÉèÏ~°`å=x ã¨fi`«O„`« ^Õâ◊"≥∞ÿ f~°∞`«∞Ok. Wk x[O.—— ~åA QÆ~°˚#ʼnõΩ k‰õΩ¯Å∞ Ñ≤Hõ¯\˜ÖÏ¡~Ú. z=~°‰õΩ ~åA#∞ Ãã·x‰õΩÅ∞ HÍeÛ K«O¿Ñâß~°∞. 8 "Õ∞ 1924 <å_»∞ JO`«º„H˜Ü«∞Å∞ [iQÍ~Ú. JHõ¯_Õ XHõ ã¨=∂kè xi‡OKå~°∞. ~åA |e^•#O, J=∂Ü«∞‰õΩÖˇ#· J`«x ã¨ÇϨ K«~∞° Öˇ#· yi[#∞Å `åºQÆx~°u, Ѩ~å„Hõ=∂Å∞ TiˆH áÈÖË^Œ∞. "å~°O^Œi áÈ~å@ ã¨∂ÊùiÎ HÍ~°}OQÍ<Õ z=~°H˜ POˆQ¡Ü«ÚÅ∞ ÉèÏ~°`«^Õâßxfl =^Œe "≥àϧeû =zÛOk. =∞# =∂`«$Éèí∂q∞ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`«"≥∞ÿOk. 27

#HõΔ„`«=ÚÅ∞ Jâ◊fix, Éèí~°}˜, Hõ$uÎHõ, ~ÀÇ≤Ï}˜, =∞$QÆt~å, P~°ú, ѨÙ#~°fiã¨∞, ѨÙ+¨ºq∞, Jâı¡+¨, =∞Ѷ¨∞, ѨÙ|ƒ, L`«Î~°, ǨÏã¨,Î z`«,Î ™êfiu, qâßY, J#∞~å^è,Œ *˺+¨,ª =¸Å, ѨÓ~åfiëê_», L`«~Î åëê_», „â◊=}Ï, ^èxŒ +¨,ª â◊`a« +è O¨ , ѨÓ~åfiÉèÏ„^Œ, L`«Î~åÉèÏ„^Œ, ˆ~=u.

„Ѩu~ÀA 㨇iOK«∞ 1. <Õ#∞ k"åºOâ◊ ã¨OÉèí∂`«∞_»#∞.

2. <Õ#∞ J`«∞º`«Î=Ú_≥·# q^•ºiúx.

3. <Õ#∞ Q˘Ñ¨Ê Ѩ#∞Å#∞ K≥Ü«∞ºQÆÅ#∞.

4. <Õ#∞ <å Q˘Ñ¨Ê`«<åxfl x~°∂Ñ≤OK«∞HÀQÆÅ#∞.

5. JO^Œ~°∞ <å‰õΩ ¿ãflÇ≤Ï`«∞ÖË.

6. <Õ#∞ „ѨâßO`«=ÚQÍ LO\Ï#∞.

7. <Õ#∞ <å x„QÆÇ¨Ï â◊H˜Îx HÀÖ’Ê#∞.

8. <Õ#∞ D"Õà◊ ã¨=∞Ü«∂xfl =$^è• KÕÜ«∞#∞.

9. <Õ#∞ <å qkèx x~°fiiÎOz Ѷe¨ `åxfl ^Õ=ÙxH˜ =^Œe ÃÑ_»`å#∞.

=∞# `À\˜ „áê}∞Å #∞O_ç „QÆÇ≤ÏOK«=Åã≤#k P=Ù - "å`«ûźO HÀ_ç - ÖË=_»O QÆ∞é]O - Ѩ~°∞QÆ∞ Ñ≤e¡ - q#_»O ‰õΩHõ¯ - qâßfiã¨O Z^Œ∞Ì - ¿ã= QÆ~°∞`«‡O`«∞_»∞ - xt`«^Œ$+≤ìÖ’ áê=Ù~°O - âßOu HÀH˜Å - QÍ#=Ú <≥=∞e - <å@ºO ǨÏO㨠- q*Ï˝<åxH˜ á⁄>ËìÅ∞ - áœ~°∞+¨O ѨÙe - ™êǨÏã¨O ã≤OǨÏO - Ѩ~å„Hõ=∞O U#∞QÆ∞ - |∞kú p=∞ - x~°O`«~° „â◊=∞

`«# ÉèíH˜Î áê~°=â◊ºO`À `å#∞ =ÚO^Œ∞ ~°∞z K«∂ã≤# `«~°∞"å`« ~å=ÚÅ "åiKÕ ZOye ѨO_»∞¡ uxÑ≤Oz# Éèí‰õΩÎ~åÅ∞ - â◊|i

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq H <Õ`år ã¨∞ÉèÏ+π K«O„^ŒÉ’ãπ (23 [#=i 1897)

48

1

ã¨∞ÉèÏ+π K«O„^Œ∞_»∞ ɡOQÍÖòÖ’ [x‡OKå_»∞. 1913 =∂iÛÖ’ "≥∞„\˜‰õΩºÖË+¨<£ ѨsHõΔ ~åã≤ HõÅHõ`åÎ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’ Ô~O_»= ™ê÷#O `≥K«∞Û‰õΩ<åfl_»∞. HõÅHõ`åÎ "≥o§ „ÃÑã≤_≥hû HÍÖËrÖ’ KÕ~å_»∞. q"ÕHÍ#O^Œ∞x ѨÙã¨ÎHÍÅ∞ ÉÏQÍ K«k"Õ"å_»∞. a.U.„Ѩ^äŒ=∞ „âı}˜Ö’ LfÎ~°∞‚_≥·<å_»∞.1919Ö’ ÅO_»<£ Ö’ S.ã≤.Ü«∞ãπ K«kq, L^ÀºQÆOÖ’ KÕ~å_»∞HÍh „a\©+π "åi ^ŒQÆæ~° L^ÀºQÆO KÕÜ«∞@O ~Ú+¨ìOÖËHõ, ã¨∞ÉèÏ+π K«O„^Œ∞_»∞ S.ã≤.Zãπ.Ѩ^qŒ H˜ ~år<å=∂ KÕã≤ 1921Ö’ =∂`«$Éè∂í q∞H˜ uiy =KåÛ_»∞ *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ J^茺‰õΔΩ_çQÍ ZxflÔH·<å_»∞ „a\©+π "åiÃÑ· áÈ~å\ÏxH˜ HÍO„ÔQãπ áêsì ã¨Ç¨ÏHõiOK«Hõ áÈ=_»O`À JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨O|O^è•Å∞ <≥ÅH˘Å∞ÊH˘x W`«~° ^ÕâßÅ ã¨Ç¨Ü«∞O ‰õÄ_® fã¨∞‰õΩO>Ë `«Ñ¨Ê ÉèÏ~°`«Éèí∂q∞ q=ÚHõÎO KÕÜ«∞@O ™ê^䌺O HÍ^Œ<Õ Jaè„áêÜ«∂xH˜ =zÛ HÍO„ÔQãπ áêsì J^躌 HõΔ Ñ¨^qŒ H˜ ~år<å=∂ KÕã≤ á¶ê~°fi~ü¤ ÉÏ¡H#± ∞ ™ê÷ÑO≤ Kå_»∞. Ju"å^Œ∞Å #O^Œih ã¨OѶ∞¨ \˜`Ñ« ~¨ z° ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~° f„=`«#∞ ÃÑOK«_»"Õ∞ á¶ê~°fi~ü¤ ÉÏ¡H± ÅHõΔ ºO. Ô~O_»= „ѨѨOK« Ü«Ú^ŒúO "≥Ú^ŒÅ~ÚºOk. ^•xx J=HÍâ◊OQÍ fã¨∞HÀ"åÅ#∞‰õΩ<åfl_»∞. J~Ú`Õ PÜ«∞##∞ JÔ~ãπì KÕ™ê~°∞. 1940Ö’ q_»∞^ŒÅKÕã≤, QÆ$Ç¨Ï x~°ƒùO^èŒOÖ’ LOKå~°∞. 1941Ö’ QÆ$Ç¨Ï x~°ƒùO^èŒO #∞O_ç `«Ñ≤ÊOK«∞H˘x J<ÕHõ HõëêìÅ#∞, Z<Àfl „Ѩ=∂^•Å#∞ ÉèíiOz JѶ¨æx™ê÷<£‰õΩ JHõ¯_ç#∞O_ç ~°ë꺉õΩ, ~°ëêº#∞O_ç [~°‡hH˜ "≥o§ Ç≤Ï@¡~ü#∞ HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. 40 HÀ@¡ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ „ѨuxkèÜ∞ÿ≥ # ã¨∞ÉèÏ+π K«O„^Œ∞_»∞ 8 HÀ@¡ [~°‡#∞ʼnõΩ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤Ïã¨∞#Î fl `«#HõO>ˇ ZO`« =∞Ǩϟ#fl`«∞_À Ç≤Ï@¡~∞° ‰õΩ ÉÏQÍ `≥eã≤ =zÛOk. JO`ÕHÍHõ ã¨∞ÉèÏ+π K«O„^Œ∞_çH˜ ã¨Ç¨ÏHõiOK«\ÏxH˜ JOwHõiOKå_»∞.

P*Ï^£ Ç≤ÏO^£ ~ˆ _çÜ∂≥ ɡi<¡ Ö£ ’ „áê~°OaèOKå_»∞. [áê<£ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ ^ÕâßÅÖ’ ‰õÄ_® ~å*Ϻkè<`Õ Å« ∞, „Ѩ^è•#=∞O„`«∞Å∞ ã¨∞ÉèÏ+π K«O„^Œ∞_çÖ’x qt+¨ª QÆ∞}ÏʼnõΩ KåÖÏ „ѨÉèÏq`«∞ÅÜ«∂º~°∞.

1942 [#=i 26= '`Õk# P*Ï^£ Ç≤ÏO^£ ᶜ*ò (ã¨fi`«O„`« Ç≤ÏO^Œ∂ Ãã#· ºO) ¿Ñ~°∞`À ÉèÏ~°`^« âÕ Ñ◊ Ù¨ `˘e ã¨fi`«O„`« *ÏfÜ«∞ Ãã·<åºxfl ã¨∞ÉèÏ+π K«O„^Œ∞_»∞ ~°∂á⁄OkOKå_»∞. Ç≤Ï@¡~ü`À ‰õΩ^Œ~°Hõ <Õ`år [ÖÏO`«~åæq∞Ö’ „áê}ÏʼnõΩ `≥yOz ™êǨϙȿÑ`«OQÍ 25 "ÕÅ H˜.g∞. „ѨÜ∂« }˜Oz [áê<£ KÕ~∞° ‰õΩ<åfl_»∞. `«∂~°∞Ê Pã≤Ü∂« Ö’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞ ™ê~°kQè Í 1943Ö’ <Õ`år ã≤OQÆÑÓ¨ ~ü „Ѩ^•è # ˆHO„^ŒOQÍ P*Ï^£ Ç≤ÏO^£ `å`å¯eHõ „ѨÉèí∞`åfixfl U~åÊ@∞KÕâß_»∞. J<ÕHõ ^ÕâßÅ∞ <Õ`år „ѨÉèí∞`åfixfl QÆ∞iÎOKå~Ú. ''P*Ï^£ Ç≤ÏO^£ ᶜ*ò——, Kè«Ö’ _çb¡ J<Õ ~°} x<å^ŒO KÕã¨∂Î |Ü«∞Å∞^ÕiOk. ^•i á⁄_»∞QÆ∞<å q[Ü«∞Ѩ~°OѨ~° ™êkèã¨∂Î ÉèÏ~°`«, |~å‡ ã¨iǨÏ^Œ∞ÌÅ∞ ‰õÄ_® ^•\˜Ok. =∞}˜Ñ¨Ó~ü, HÀÇ≤Ï=∂ "≥∞ÿ^•<åÅÖ’ XHõ¯™êiQÍ 8 ~°OQÍÅÖ’ áÈ~å@O ™êyã¨∞Î#flk. ÉèÏ~°`«Éèí∂q∞ÃÑ· =∂`«$Éèí∂q∞H˜ P g~°["å#∞Å∞ ™êëêìOQÆ „Ѩ}Ï=∂Å∞ KÕã≤ ÉèíH˜Î áê~°=â◊ºO`À <ÕÅ#∞ K«∞OaOKå~°∞. _èçb¡Ö’ Z„~°HÀ@g∞^Œ Ãã·`«O „u=~°‚ Ѩ`åHÍxfl ZQÆ∞~°"ÕÜ«∂Å<Õ ã¨OHõÅÊO`À ''_èçb¡ K«Ö’..._èçb¡ K«Ö’...—— Jx x#kã¨∂Î WOHÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êyáÈ`«∞<åfl~°∞. WOáêÖò#∞ K«„Hõ|O^èŒO KÕâß~°∞. KåÖÏ H©ÅHõ"≥∞ÿ# WOáêÖò =∞i H˘kÌ QÆO@ÅÖ’<Õ ™êfinè#O HÍ#∞#flk. D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ Z=~°H© ã¨O^ÕǨÏO HõÅ∞QÆÖË^Œ∞. HÍx qkè =„H˜OzOk. P*Ï^£ Ç≤ÏO^£ Ãã·#ºO PQÆ=Åã≤ =zÛOk. HÍ~°}O [áê<£ "å~°∞ "åQÍÌ#O KÕã≤# ã¨Ç¨Ü«∞O JO^ŒÖË^Œ∞.

<å ^ÕâßxH˜ J==∂#O KÕ¿ãÎ ™êHΔÍ`«∞ÎQÆ ÉèíQÆ=O`«∞_çH˜ KÕã≤# JѨKå~°"Õ∞ J=Ù`«∞Ok Jx K≥Ñ≤Ê#k -=∞^Œ<£ÖÏÖò _ôO„QÍ

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

49

1

[áê<£ÃÑ· J"≥∞iHÍ J}∞ÉÏO|∞ „ѨÜ∂≥ yOzOk. WHõ Ü«Ú^ŒOú H˘#™êy¿ãÎ ã¨~fi° <åâ◊#O `«Ñʨ ^Œx [áê<£ ÖÁOyáÈ~ÚOk. `«Ñ¨Êx Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡ P*Ï^£ Ç≤ÏO^£ ᶜ*ò Ü«Ú^Œú HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ xeÑ≤"Õã≤Ok. <Õ`år ã≤OQÆѨÓ~ü‰õΩ =zÛ `«# „ѨÉèí∞`«fiOÖ’x ã≤qÖò, q∞Å@s JkèHÍ~°∞Å`À Éèíq+¨º`«∞Î QÆ∞iOz K«iÛOKå_»∞. JO`å ã≤OQÆѨÓ~ü =ke áÈ"åÅ<Õ x~°‚~ÚOKå~°∞. PQÆ+¨μì 17# XHõ „Ѩ`ÕºHõ q=∂#OÖ’ |~ÚÅ∞^Õ~å_»∞. <Õ`år P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ZHõ¯_»‰õΩ áÈ"åÅx |Ü«∞Å∞^Õ~å_À `«^Œ∞Ѩi HÍ~°º„Hõ=∞O Uq∞ x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_À PÜ«∞# ã¨xflÇ≤Ï`«∞ʼnõΩ ‰õÄ_® `≥eÜ«∞^Œ<Õ K≥áêÊe. JO`Õ! P ÉèÏ~°`« g~°ˆHã¨ix =∞m§ Z=~°∂ K«∂_»ÖË^Œ∞.

J~Ú^Œ∞ ~ÀAÅ∞ `«~°∞"å`« 1945 PQÆ+¨μì 22# \’HÀºˆ~_çÜ≥∂ #∞Oz XHõ "å~°Î ''<Õ`år ã¨∞ÉèÏ+π K«O„^ŒÉ’ãπ 1945 PQÆ+¨μì 18 <å_»∞ á¶ê~À‡*Ï ã¨g∞ѨOÖ’ q=∂# „Ѩ=∂^ŒOÖ’ =∞~°}˜OKå_»∞. ''Jx, <Õ`år Jaè=∂#∞Å∞ KåÖÏ=∞Ok D "å~°Î#∞ qâ◊fiã≤OK«ÖË^Œ∞. <Õ`år J^Œ$â◊ºO HÍ=@O „a\©+π „ѨÉèí∞`«fiѨ٠Ãã·#ºOÖ’x ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·x‰õΩÅO^ŒiÖ’ L`ÕÎ[O =zÛOk. ™êfi`«O„`«ºHÍOHõΔ *ÏQÆ$`«"≥∞ÿ „Ѩ[fieOzOk. „a\˜+π Ãã·<åºkèHÍ~°∞ʼnõΩ ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·x‰õΩʼnõΩ =∞^茺 Ǩϟ~åǨϟi áÈ~å@O [iyOk. „a\©+π "åiH˜ Ѩiã≤÷u J~°÷"≥∞ÿOk. ÉèÏ~°`« „Ѩ[Å<Õ HÍHõ Hõhã¨O Ãã·<åºxfl ‰õÄ_® `å=Ú J^Œ∞Ѩ٠KÕÜ«∞ÖË=∞x, ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x `«=∞‰õΩ #∂HõÅ∞ K≥e¡#>Ë¡#x Z@ìˆHʼnõΩ „QÆÇ≤ÏOKå~°∞. J#u HÍÅOÖ’<Õ 1947 PQÆ+¨μì 15# Ü«¸xÜ«∞<£ *ÏH± „H˜O^ŒH˜ ky „u=~°‚ Ѩ`åHõO ÃÑ·H˜ ZyiOk.

ã¨∞„|Ǩχ}º ÉèÏ~°u (11 _çâ◊O|~ü 1882 – 11 ÃãÃÑìO|~ü 1921) `«q∞à◊<å_»∞ „áêO`«OÖ’ [x‡Oz# „Ѩ=ÚY *ÏfÜ«∞Hõq. g~°∞ ã¨~à° "◊ ∞≥ #ÿ ÉèÏ+¨Ö’ ã¨ÇϨ [ã≤^"úŒ ∞≥ #ÿ suÖ’ ~°K#« Å∞, Hõq`«Å∞ „"åâß~°∞. ã¨=∞ã¨Î ÉèÏ~°`«=¸ XHõ¯>Ë J<Õ *ÏfÜ«∞ ÉèÏ=Ü«ÚHõÎ"≥∞ÿ# Hõq`«Å`À ÅHõΔÖÏk „Ѩ[ŠǨÏ$^ŒÜ«∂ÅÖ’ ^Õâ◊ÉèíH˜Îx *ÏQÆ$u"≥Ú#iOKå~°∞. "å~°∞ `«=∞Ü≥ÚHõ¯ f„="≥∞ÿ# *ÏfÜ«∞~°K«#Å HÍ~°}OQÍ J<ÕHõ Ѩ~åºÜ«∞=ÚÅ∞ „a\˜+π „ѨÉèí∞`«fi=ÚKÕ |OkèOѨ|_ç HÍ~åQÍ~° rq`«=Ú J#∞ÉèíqOKå~°∞. ~å[H© Ü « ∞ ^Œ $ +≤ ì ` À PÖ’z¿ãÎ "åik Ju"å^Œ = ~° æ O QÍ QÀK« i 㨠∞ Î O k. ã¨∞„|Ǩχ}ºÉèÏ~°uQÍ~°∞ Ü≥∂yJ~°qO^Œ∞_»∞, z^ŒO|~°O Ñ≤à,¡·‹ a.q.Zãπ. JÜ«∞º~ü "≥Ú^ŒÅQÆ∞ ^ÕâÉ◊ ‰íè Ωõ ÅÎ `À áê@∞ ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞ g~°∞Å`À Ju ã¨∞xfl`«OQÍ, "≥∞Åy#=ºH˜Î, "≥·+¨‚=Éèí‰õΩÎÖˇ·# PàÏfi~°∞Å∞, â‹·=Éèí‰õΩÎÖˇ·# <åÜ«∞<å‡~°∞Å ~°K«<åâ‹·e J#∞ã¨~°}©Ü«∞OQÍ g~°∞ J<ÕHõ ÉèíH˜Î w`åÅ#∞ ~°zOKå~°∞. g~°∞ ^Õâ◊Éèí‰õΩÎÖËQÍHõ Q˘Ñ¨Ê ã¨OѶ¨∞ã¨O㨯~°Î ‰õÄ_®. Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’x ‰õΩs`«∞Å#∞ `˘ÅyOKÕ „Ѩܫ∞`«flO KÕâß~°∞. =∞Ç≤ÏàÏ ™êfi`«O„`«º=Ú, LK«ÛhK«‰õΩÖÏÅ =∞^茺 ÉèË^Œ=ÚÖËx ã¨=∂#`å ÉèÏ==Ú, Jã¨Ê $â◊º`å x"å~°} "≥Ú^ŒÅQÆ∞ q+¨Ü«∞=ÚÅÖ’ q∞H˜¯e Hõ$+≤ KÕã≤# =∞ǨѨÙ~°∞+¨μ_»∞.

P^èŒ∞xHõ `«q∞à◊ ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’x #∂`«# „Ѩ„H˜Ü«∞ʼnõΩ ÉèÏ~°f =∞ǨHõ"Õ NHÍ~°O K«∞\Ïì_»∞. g~°∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ |∞∞+≤, =Ú#∞Å, ™ê^èŒ∞ã¨O`«∞Å P^蕺u‡Hõ, ™êO㨯 $uHõ ÉèÏ"åÅ#∞ `«# ~°K«#Å ^•fi~å ™ê=∂#º [#∞ʼnõΩ `≥eÜ«∞Ѩ~°K«_»OÖ’ =∞ǨÏ`«fiѨÓ~°‚"≥∞ÿ# Hõ$+≤KÕâß~°#_»OÖ’ ã¨O^ÕǨÏ"Õ∞ =∂„`«O ÖË^Œ∞. <Õ#∞ „|uH˜LO_»QÍ „a\©+π "åiH˜ ^˘~°Hõ#∞ Jx „Ѩu[˝ KÕã≤Ok Z=~°∞-K«O„^ŒâıY~ü P*Ï^£

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

ã¨~åú~ü =Å¡ÉèÏÜü∞ Ѩ>ËÖò (™ê.â◊. 31 JHÀì|~ü 1875 – 15 _çâ◊O|~°∞ 1950)

50

1

ÉèÏ~°`«^Õâ◊Ѩ٠L‰õΩ¯=∞x+≤ ÖÏÜ«∞~°∞QÍ <≥Å<≥ÖÏ "ÕʼnõΩ "ÕÅ∞ ~°∂áêÜ«∞Å∞(WѨÊ\˜ qÅ∞=Ö’ ÅHõÅΔ ∞) Pi˚ã∞¨ OÎ _Õ"å_»∞. HÍx ^Õâ◊ ™êfi`«O„`«ºO HÀã¨O áÈ~å_»\ÏxÔH· `«# „áêH©ìã¨∞‰õΩ uÖ’^ŒHÍezÛ, Ô~·`«∞[# <åÜ«∞‰õΩ_»∞QÍ â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ# „a\©+π „ѨÉèí∞`åfixfl =∞\˜ìQÆiÑ≤OKå_»∞. ã¨fi`«O„`«ÉèÏ~°`«^Õâ◊Ѩ٠LѨ„Ѩ^è•xQÍ =O^ŒÖÏk ~å[ã¨O™ê÷<åÅ#∞ ÉèÏ~°`« Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ qb#O KÕ~ÚOz ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ã¨"≥∞ÿHõº`å ™œ^èŒx~å‡`« J~Ú<å_»∞. =∂@ÅÖ’#∂, KÕ`«ÅÖ’#∂ x*Ï~ÚfQÆÅ ã¨~åÌ~ü Ѩ>ËÖò nè~À^•`«∞Î_»∞. #~°∞ÅÖ’ ã≤OǨÏO =O\˜"å_»∞. =Å¡ÉÏè Üü∞ QÆ∞[~å`üÖ’ XHõ ¿Ñ^Œ~Ô `· ∞« ‰õΩ@∞O|OÖ’ 1875Ö’ [x‡OKå_»∞ K«^∞Œ =Ù‰õΩ<Õ ~ÀAÖ’¡ =Å¡ÉÏè Üü∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ =O@KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ"å_»∞. „Ѩu"å~°O `«#‰õΩ HÍ=Åã≤# =O@ k#∞ã¨∞Å∞ "Õ~ˆ „QÍ=∞OÖ’ =Ù#fl `«=∞ WO\˜ #∞O_ç `≥K«∞Û‰õΩO@∂ P "≥Ú`«ÎO ^Œ∂~°O #_»z=ã¨∞ÎO_Õ"å~°∞. Ô~·Å∞Ö’ "≥àı¡ gÖˇ·`Õ =ÙOk HÍx \˜ÔH¯@∞ì H˘#\ÏxH˜ J`«x =^ŒÌ _»|∞ƒÅ∞O_Õq HÍ=Ù. Pq^èŒOQÍ Hõ+¨ìѨ_ç K«^Œ∞=Ù‰õΩ<åfl~°∞.

XHõ ~ÀA =Å¡ÉÏè Üü∞ HÀ~°∞Öì ’ KåÖÏ =ÚYº"≥∞#ÿ XHõ Hˆ ã¨∞ HÀã¨O UHÍ„QÆz`«OÎ `À <åºÜ«∞=¸iÎ Z^Œ∞@ ˆHã¨∞ "åkã¨∞Î<åfl_»∞. PÜ«∞# JÖÏ "åkã¨∂Î=ÙO_»QÍ<Õ XHõ J~°˚O@∞ >ˇe„QÍO PÜ«∞# KÕuH˜ WKåÛ~°∞. JO^Œ∞Ö’x q+¨Ü«∞O Uq∞\’ XHõ¯™êi K«∂ã≤, =∞_»`«ÃÑ\˜ì *Ë|∞Ö’ ÃÑ@∞ìH˘x =∞m¡ `«# "å^Œ# H˘#™êyOKå_»∞. P >ˇe„QÍOÖ’ PÜ«∞# ÉèÏ~°º =∞~°}˜Oz#@∞¡ "å~°Î=ÙOk.! PÜ«∞# `«# "å^Œ# ѨÓiÎ KÕã≤ ‰õÄ~°∞Û<Õ ^•Hõ P ã¨OQÆu PÜ«∞# ^ŒQÆæ~° "åà◊§H˜ ‰õÄ_® `≥eÜ«∞ÖË^Œ∞. PÜ«∞#Ö’ =Ù#fl Hõ~°Î=ºx+¨ª JÖÏO\˜k. ÉèÏ~°º =∞~°}˜Oz# <å\˜H˜ =Å¡ÉèÏÜü∞ Ѩ>ËÖò =Ü«∞ã¨∞û =ÚÃÑ·Ê =¸_ÕO_»∞¡ PÜ«∞# =∞m§ q"åǨÏO KÕã¨∞HÀÖË^Œ∞. PÜ«∞# rq`«OÖ’ Z#fl_»∂ HõëêìʼnõΩ „‰õΩOy áÈÖË^Œ∞. UѨx KÕѨ\ ˜ì<å =„[ã¨OHõÅÊO`À ѨÓiÎ KÕ¿ã"å_»∞.

1947 PQÆ+¨μì 15# ™êfi`«O„`«ºO =zÛOk. ã¨~åÌ~ü Ѩ>ËÖò LѨ „Ѩ^è•#=∞O„u J~Ú<å_»∞. ǨϟO=∞O„u, ã¨=∂Kå~° „Ѩ™ê~°âßY, ã¨fi^Õâ◊ ã¨O™ê÷<åÅ =∞O„u`«fiâßYÅ∞ PÜ«∞# Jnè#OÖ’H˜ =KåÛ~Ú. z#flz#fl ã¨O™ê÷<åÅ∞ "å\˜x áêeã¨∞Î#fl =∞ǨÏ~åAÅ∞, #"å|∞Ö’¡ H˘O^Œ~°∞ ã¨fi`«O„`«O HÍ"åÅx „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. P ã¨O™ê÷<åÅhfl ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`«OÖ’ KÕ~°HõáÈ`Õ KåÖÏã¨=∞㨺Å∞ `«ÖˇuÎ=ÙO_Õq. P ã¨O™ê÷<åÅ QÆ∞O_® Ô~·à◊√§ #_»áêÅO>Ë ÉèÏ~°`«^Õâ◊O "åi J#∞=∞u á⁄O^Œ=Åã≤=KÕÛk. P ~å*ϺŠQÆ∞O_® #^Œ∞Å∞ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∂Î=ÙO>Ë P h\˜x "å_»∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ ‰õÄ_® "åi J#∞=∞u HÍ=Åã≤O^Õ.

P#Hõ@ìÅ∞ Hõ\ÏìÅ<åfl "åi J#∞=∞u á⁄O^•e. ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ =∞~À ^Õâ◊O`À U^≥·<å Ü«Ú^ŒúO =¿ãÎ D 600ã¨O™ê÷<åÅ∞ U q^èOŒ QÍ =º=ǨÏi™êÎÜ∂≥ ? "å~°∞ Z=ix ã¨=∞iÌ™êÎ~À? nxH˜ ["å|∞ K≥Ñʨ @O J™ê^茺O. ''=∞#O Hõeã≤=ÙO>Ë D ^Õâßxfl `«fi~°Ö’<Õ ã¨=∞$^ŒúO KÕÜ«∞QÆÅO, ~°O_ç. =∂`À HõÅ=O_ç, =∂`À ã¨ÇϨ HõiOK«O_ç——. JO@∂ ™êfi`«O„`«ºk<åxH˜ =ÚO^Õ ã¨~åÌ~ü PÜ«∂ ã¨O™ê÷<ånèâ√◊ ʼnõΩ ÃÇÏK«ÛiHõ KÕâß_»∞ Ѩ>ËÖò, KåÖÏ=∞Ok ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å∞ ÉèÏ~°`« Ü«¸xÜ«∞<£Ö’ KÕ~å~°∞.

Hõ™ê~Ú "å_»∞ QÀ=∂`«#∞ =kèã¨∞ÎO>Ë "å_ç KÕ`«∞Å#∞ `«# Y_»æO`À #iH˜# ÉÏÅ∞_»∞-t"år

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

51

1

J~Ú`Õ A<åѶ¨∞_£, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ #"åÉòÅ∞ =∂„`«O áêH˜™êÎ<£Ö’ HõÅ=\ÏxH˜ ~°Ç¨Ï㨺OQÍ ‰õΩ„@Å∞ „áê~°OaèOKå~°∞. Ѩ>ËÖò P ã¨O™ê÷<åÅÃÑ· Ãã·xHõ K«~°º^•fi~å ÉèÏ~°`ü Ö’ qb#O KÕâß~°∞.

HÍj‡~üÖ’ ‰õÄ_® JÖÏO\˜ ã¨=∞¿ãº `«Å ZuÎOk. HÍx HÍj‡~ü ã¨=∞㨺 q^Õj=º=Ǩ~åÅ =∞O„u`«fiâßY Pnè#OÖ’ =Ù#flO^Œ∞# P q+¨Ü∞« OÖ’ Ѩ>ÖË ò Ug∞ KÕÜ∞« ÖËHáõ ÈÜ«∂_»∞. 1950 #=O|~°∞ 7= `Õn# <≥„Ǩ˙‰õΩ Ñ¨>ÖË ò XHõ L`«~Î O° „"åã¨∂Î K≥<· å#∞ qâ◊fiã≤OK«\ÏxH˜ gÅ∞ÖË^xŒ `≥eÜ«∞*Ëâß_»∞.''K≥<· å „Ñ¨Éèí∞`«fiO `å=Ú âßOu HÍ=Ú‰õΩÅ=∞x K≥ѨÙʉõΩO@∂ =∞##∞ "≥∂ã¨yOKåÅx K«∂ã¨∞Î#flk. WHõ #∞O_ç =∞# ^Õâ◊ ~°HõΔ} =º=ã¨÷‰õΩ ã¨O|OkèOz# Ѩ^äŒHÍÅ∞ `«Ü«∂~°∞ KÕ¿ã@ѨÙÊ_»∞ Hõ=¸ºx+¨μì K≥·<å ^Œ∞~åÖ’K«#Å#∞ =∞#O QÆ∞~°∞ÎOK«∞‰õΩx f~åe—— Jxfl „"åâß_»∞. `«~∞° "å`« J~Ú^Œ∞"å~åʼnõΩ Ñ¨>ÖË ò Hõ#∞fl =¸âß_»∞. PÜ«∞# =∞~°}O˜ z# Ѩ<fl≥ O_»∞ ã¨O=`«û~åʼnõΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÃÑ· K≥·<å ^•_ç KÕã≤Ok. 1962Ö’ K≥·<å `«# Ãã·<åºxfl ÉèÏ~°`« ã¨iǨÏ^Œ∞ÌÅ g∞^Œ‰õΩ Ñ¨OѨQÍ "åi ^≥|ƒ‰õΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O k"≥∞‡~°áÈ~ÚOk. ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`« K«i„`«Ö’ J`«ºO`« qëê^ŒHõ~°"≥∞ÿ# ã¨xfl"Õâ◊q∞k. ã¨~åÌ~ü Ѩ>ËÖò ZO`À ^Œ∂~°^Œ$+≤ìQÆÅ <åÜ«∞‰õΩ_»∞.

|OH˜OK«O„^Œ K«@s˚ (27 E<£ 1838 – 8 U„Ñ≤Ü«∞Öò 1894) JYO_» ɡOQÍÖòÖ’ [x‡OKå~°∞. 1773-75 =∞^躌 ™ê^è∞Œ =ÙÅ∞, ã¨<åºã¨∞Å∞ ã¨fi`«O„`«O HÀã¨O u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕã≤<å~°∞. ^•x ã¨∂ÊùiÎÖ’ 1875 Ö’ ''P#O^Œ=∞~î°O—— J<Õ „QÆO^èŒOÖ’ „"åã≤#^Õ =O^Õ=∂`«~° ˆQÜ«∞O. 1896 HõÅHõ`åÎ HÍO„ÔQãπ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ =O^Õ=∂`«~° ˆQÜ«∂xfl `˘e™êi áê_®~°∞. 1905 Ö’ [iy# ɡOQÍÖò qÉèí[#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ^Õâ◊O "≥Ú`«ÎO XHõ>Ë x<å^ŒO J^Õ =O^Õ=∂`«~°O. „a\©+π "å_ç `«Å=Oz ɡOQÍÖò qÉèí[##∞ PÑ≤Ok. ^Õâ◊ ™êfi`«O„`« ã¨∂ÊiÎ =∞O„`«O =O^Õ=∂`«~åxfl JOkOz#k |OH˜OK«O„^Œ∞_»∞.

ÖÏÖò |Ǩï^Œ∂~ü âß„ã≤Î (2 JHÀì|~ü 1906 – 11 [#=i 1966) *ˇ· ["å<£, *ˇ· H˜™ê<£ x<å^ŒO`À ^Õâ◊„Ѩ[Å#∞ *ÏQÆ$`«O KÕã≤<å~°∞. Ãã·#º=Ú, ~Ô `· ∞« ÖË D ^ÕâßxH˜ "≥#∞fl=ÚHõ JO^Œ∞Hõx "åix Q“~°qOKåe, „áÈ`«ûÇ≤ÏOKåÅ<åfl~°∞.

1962 K≥·<å Ü«Ú^ŒúOÖ’ F_çáÈ~Ú x~åâ◊Ö’ L#flѨC_»∞ ^Õâßxfl ã¨=∞~°ú=O`«OQÍ #_çÑ≤Oz# <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ÖÏÖò |Ǩï^Œ∂~ü âß„ã≤Î 1965 ÉèÏ~°`üÃÑ· áêH˜™êÎ<£ Ü«Ú^ŒÌO KÕã≤#ѨC_»∞ Ãã·x‰õΩʼnõΩ Ñ¨ÓiÎ ¿ãfiK«Ûù WzÛ áêH˜™êÎ<£ Ãã·<åºxfl ~å[^è•x ÖÏǨϟ~ü =~°‰õΩ „uÑ≤ÊH˘\˜ì JYO_» q[Ü«∞O ™êkèOKå~°∞. HÍx JO`«~å˚fÜ«∞ ‰õΩ\˜Å hu `≥eÜ«∞Hõ ~°ëêºÖ’ ÉèÏ~°`«, áêH± XѨÊO^ŒO ÃÑ· ã¨O`«HõO ÃÑ\˜ì# `«~°∞"å`« ~À*Ë Hõ#∞fl =¸ã≤<å~°∞. ™ê^è•~°} ‰õΩ@∞O|O #∞O_ç „Ñ¨^è•# =∞O„u=~°‰õΩ ã¨fiÜ«∞O Hõ$+≤`À Zky# x*Ï~ÚfQÆÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∞.

XHõ áê=Ù~åxfl ~°H˜ΔOKÕ xq∞`«ÎO `«# â◊s~°OÖ’x =∂O™êxfl HÀã≤WzÛ#k Z=~°∞- taK«„Hõ=iÎ

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

N q<åÜ«∞Hõ ^•"≥∂^Œ~° ™ê=~°¯~ü (™ê.â◊. 28 "Õ∞ 1883 – 26 Ѷ≤„|=i 1966)

52

1

ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ™êfi`«O„`«º ™ê^èŒ#HÀã¨O áÈ~å_ç# qѨ¡= g~°∞Å =~°∞ã¨Ö’ J„QÆQÆ}∞º_®Ü«∞#. `«# Ѩ#∞Å ^•fi~å<Õ HÍHõ, `«# HÍ"åºÅ∞, ~°K«#Å ^•fi~å ‰õÄ_® POˆQ¡Ü«∞ áêʼnõΩÅ#∞ ɡOÉËÖˇuÎOz# ™êfi`«O„`« g~°∞_®Ü«∞#. ™êfi`«O„`«º g~°™ê=~°¯~ü r=#O „Ѩu Ü«Ú=‰õΩx ǨÏ$^ŒÜ«∂xfl L„~°∂`«Å∂yã¨∞ÎOk. Ô~O_»∞ rq`«Mˇ·^Œ∞ tHõΔÅ∞, *ˇ·Å∞Ö’ JO`«∞ÖËx Ü«∂`«#Å∞ PÜ«∞#Ö’x ÉèÏ"À^ÕfiQÍxfl U=∂„`«O `«yæOK«ÖËHõáÈÜ«∂~Ú. ã¨fiÜ«∞OQÍ rq`«=∞O`å ™êfi`«O„`«º ™ê^è#Œ HÀã¨O ã¨q∞^äŒ QÍ =∂~°_"» ∞Õ HÍ^Œ∞, `«#ÖÏO\˜ =O^ŒÖÏk Ü«Ú=‰õΩÅ#∞ `«# rq`«HÍÅOÖ’<Õ `«Ü«∂~°∞ KÕã≤# P^Œ~°≈ ™êfi`«O„`«ºg~°∞_»∞ ™ê=~°¯~ü.

1883Ö’ =∞Ǩ~å„+¨ìÖ’x F z#fl „QÍ=∞OÖ’ ™ê=~°¯~ü [x‡OKå_»∞. ™ê=~°¯~ü ˆH=ÅO Hõq`«fiO „"åã≤, |∞kúQÍ ‰õÄ~ÀÛÖË^Œ∞. ^Õâ◊"åã¨∞ÅO^Œ~°∂ HõÅã≤ áê_»∞HÀ=\ÏxH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# ^Õâ◊ÉèíH˜Îw`åÅ∞ ™ê=~°¯~ü „"å¿ã"å_»∞. JÖψQ t"år, `å<år=O\˜ =∞Ǩg~°∞Å rq`« K«i„`«Å#∞ KåÖÏ ã¨∂ÊùiÎ^•Ü«∞Hõ"≥∞ÿ# suÖ’ qxÑ≤Oz Ü«Ú=‰õΩÅ∞, ÉÏÅ∞~°Ö’#∞ ^Õâ◊ÉèíH˜Î ~°yeOKå_»∞.

1906Ö’ WOQÍ¡O_»∞ Ö’ K«^Œ∞=Ù‰õΩO@∞#fl ÉèÏ~°fÜ«ÚÅÖ’ ™êfi`«O„`«º ÉèÏ=#Å∞ ~°yeOK«@O HÀã¨=∞x ™ê=~å¯~ü WOQÍ¡O_»∞ "≥àϧ_»∞. 1857Ö’ [iy# ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞ K«i„`«#∞ ѨÓiÎ q=~åÅ`À „"åâß~°∞. P ѨÙã¨ÎHÍxH˜ 1857 „Ѩ^èŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞O Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ\Ïì~°∞. P ѨÙã¨ÎHõO =Ú„^Œ}‰õΩ Ñ¨Ó~°fi"Õ∞ x¿+kèOK«|_ç#k. „ѨѨOK« K«i„`«Ö’ JÖÏ [~°QÆ@O "≥Ú^Œ\ ˜™êi. ™ê=~°¯~ü J#flQÍiH˜ Ü«∂=r˚= Hõiî# HÍ~åQÍ~° tHõΔ Ñ¨_çO^Œx `≥Å∞ã¨∞H˘x =k#QÍix F^•ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ `«# f„="≥∞ÿ# ^Œ∞óMÏxfl Hõq`«fiOQÍ =∞Åz =k# QÍiH˜ L`«Î~°O D q^èŒOQÍ „"åâß~°∞. ''J<ÕHõ ~°HÍÖˇ·# ѨÙ=ÙfiÅ∞ ѨÓã¨∂Î<Õ LO\Ï~Ú. ZѨÙÊ_À ZHõ¯_À~åeáÈ~Ú ZO_çáÈ`å~Ú. J@∞=O\˜ "å\˜ ÖˇHõ¯QÍh, „áê=ÚYº`« QÍh Z=~°H˜ HÍ"åe? HÍx U#∞QÆ∞ `«# `˘O_»O`À Hõ=∞ÖÏxfl „`≥OÑ≤ `«# `«Åg∞^Œ "≥∂ã¨∞‰õΩ "≥o§, N"åi áê^•Å ã¨xflkèÖ’ =ÙOK«∞`«∞Ok. JÖÏ ã¨=∞iÊOK«|_ç# Hõ=∞ÅO rq`«"∞Õ ^è#Œ º"≥∞#ÿ k, ™ê~°H÷ "õ ∞≥ #ÿ k, áê=#"≥∞#ÿ k, JÖÏO\˜ ^è#Œ ºrq`åÅ#∞ á⁄O^Õ „Ѩܫ∞`«flOÖ’<Õ L<åflO. Wk ZO`« QÆifiOK«^Œy# q+¨Ü«∞O——. Wk PÜ«∞# =k#QÍi¯ ѨOÑ≤# L`«Î~°OÖ’x ™ê~åOâ◊O. PÜ«∞#ÃÑ· Ô~O_»∞ <Õ~å~ÀѨ}Å∞ KÕâß~°∞, XHõ\ ˜ qѨ¡=O ^•fi~å ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x „a\©+π~å*Ϻxfl ‰õÄHõ\ ˜"Õà◊§`À ÃÑHõeOz"տ㠄Ѩܫ∞`«flO KÕã¨∞Î<åfl_»x, Ô~O_»=k „a\©+π JkèHÍ~°∞Å#∞ ǨÏ`«=∂~°Û\ÏxH˜ „Ѩ[Å#∞ „¿Ñˆ~Ñ≤ã¨∞Î<åfl_»x D Ô~O_»∞ <Õ~åʼnõΩ "Õ~°∞"Õ~°∞QÍ Ô~O_»∞ P [#‡ HÍ~åQÍ~° tHõΔÅ∞ qkèOKå~°∞.

JѨC_»∞ HÀ~°∞ìÖ’ 50 ã¨OII~åÅ =~°‰õΩ g∞~°∞ D ^Õâ◊OÖ’<Õ =ÙO_»~°∞. Jx QÆi˚OKå~°∞. Ô~O_»∞ HÍ~åQÍ~° tHõΔÅO>Ë JO_»=∂<£Ö’ "≥Ú`«ÎO 50 ã¨O=`«û~åÅ Hõiî# tHõΔ#∞ ÉèíiOK«@=∞#fl=∂@. JO_»=∂<£Ö’ *ˇ·Å∞ JO>Ë ^Œ∞~°ƒù~° Ü«∂`«#Å∞, ÉÏ^èŒÅ∞, Hõiî#tHõΔʼnõΩ „Ѩã≤kÌ. J^Õ *ˇ·Å∞Ö’ L#fl J#flQÍ~°∞ ™ê=~°¯~ü#∞

ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ =zÛ Ñ≤ez<å `«e¡^ŒO„_»∞ʼnõΩ ¿ã= KÕã¨∞Î<åfl#∞ HÍ|\˜ì H˘OK≥O¿ãѨ٠PQÆ=∞x K≥Ñ≤Ê# Éèí‰õΩÎ_»∞ Z=~°∞-ѨÙO_»s‰õΩ_»∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

53

1

K«∂ã≤ ''`«=Ú‡_»∞! #∞=Ùfi ‰õÄ_® WHõ¯_çH˜ =KÕÛ™ê"å! =∞i |Ü«∞@ qѨ¡= HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ K«∂¿ãk Z=~°∞? Jx `«# ã¨O^ÕÇ¨ xfl "≥e|∞K«ÛQÍ....W^ŒO`å qkè ed`«O. x~°ƒÜ ù ∞« OQÍ HõëêìÅ#∞ Z^Œ∞~°∞ xÅ=_»"Õ∞ ™ê=∞~å÷ºxH˜ „Ѩ=∂}=∞O\Ï~°∞ Hõ^•! g∞~°∞, <Õ#∞ |Ü«∞@#∞#fl =∞# q∞„`«∞ÅO^Œ~°∂ ~ÚѨÙÊ_»∞ ^•x<Õ „Ѩ^Œi≈ã¨∞Î<åfl=∞x K≥áêÊ_»∞. JO_»=∂<£ "å`å=~°}O, *ˇ·Å∞Ö’ xHõ$+¨ì"≥∞ÿ# PǨ~°O HÍ~°}OQÍ ™ê=~°¯~ü P~ÀQƺO ÉÏQÍ ^≥|ƒuOk. H˘xfl +¨~°`«∞ÅÃÑ· 1922Ö’ g~°™ê=~°¯~üx q_»∞^ŒÅ KÕâß~°∞. D ^Õâ◊ Ü«Ú=‰õΩÅ#∞ Ãã·#ºOÖ’ KÕi PÜ«Ú^èŒ tHõΔ} á⁄O^Œ=∞x „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~°∞. JÖÏ KÕi#"åˆ~ `«~åfi`« <Õ`år ™ê÷Ñ≤Oz# P*Ï^£ Ç≤ÏO^£ ᶜ*òÖ’x Ãã·#ºO. ™ê=~°¯~ü‰õΩ1901Ö’ q"åǨÏO [iy<å 20 ã¨O=`«û~åÅáê@∞ "≥Ú^Œ@ ÅO_»<£Ö’, `«~°∞"å`« JO_»=∂<£Ö’ "å~°∞ XO@iQÍ<Õ rq`«O QÆ_çáê~°∞. 1922 #∞O_ç QÆ$ǨÏã¨∞ÎQÍ r=#O „áê~°OaèOKå~°∞. ÉèÏ~°`#ü ∞Oz "Õ~∞° HÍ"åÅ<Õ áêH˜™ê÷<£ HÀiHõ#∞ PÜ«∞# f„=OQÍ YO_çOKå~°∞. 1947Ö’ ÉèÏ~°`‰ü Ωõ ™êfi`«O„`«ºO =zÛOk. 1948Ö’ QÍOnèr ǨÏ`«ºKÕÜ«∞|_®¤~°∞. ÉèÏ~°`ü „ѨÉèí∞`«fiO ™ê=~°¯~üx |OkèOz <åºÜ«∞qKå~°} KÕ~ÚOzOk. <åºÜ«∞qKå~°}Ö’ PÜ«∞# x~ÀÌ+≤QÍ x+¨¯à◊O‰õΩ_≥·# =ºH˜ÎQÍ, x~°∂Ñ≤OK«|_®¤~°∞. `«# rq`«Ñ¨Ù z=i ~ÀAÅÖ’ PǨ~åxfl `«ºlOz `«# 86 U@ `«# WǨÏÖ’HõO #∞O_ç r=#∞‡H˜Îx á⁄O^•~°∞.

[Ü«∞„ѨHÍâò <å~åÜ«∞} (11 JHÀì|~ü 1902 – 8 JHÀì|~ü 1979) ^Õâ◊ ~å[H©Ü«∂Å#∞ XHõ „H˘`«Î =∞Å∞Ѩ٠„uÑ≤Ê# <åÜ«∞‰õΩ_»∞. WOk~åQÍOkè x~°O‰õΩâ◊ áêÅ#‰õΩ, Z=∞~°h˚ ûH˜ =ºuˆ~HõOQÍ ^ÕâO◊ Ö’x Jxfl áêsìÅ <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ XHõ "ÕkHõ ÃÑH· ˜ fã¨∞‰õΩ=zÛ H˘`«Î ~å[H©Ü∂« ʼnõΩ <åOk ѨeH˜# =∞Ǩϟ#fl`«=ºH˜.Î Ü«Ú=‰õΩÅ#∞ ~å[H©Ü«∂ÅÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ=zÛ ^Õâ◊OÖ’ #"À`ÕÎ[O xOÑ≤<å_»∞.

JO^Œ∞ˆH "åix „¿Ñ=∞`À ''Ö’H±<åÜ«∞H±—— Jx Ñ≤Å∞™êÎ~°∞.

ÖÏÖÏ Å[Ѩu~åÜü∞ (28 JHÀì|~ü 1865 - 1928) ѨO*ÏÉòÖ’ [x‡Oz<å~°∞. <åºÜ«∞"åk, Q˘Ñ¨Ê ã¨OѶ¨∞ã¨O㨯~°Î, q^•º"Õ`«Î =∞iÜ«Ú ™êfi`«O„`«º¿ã<åx. J<ÕHõ QÆ∞~°∞‰õΩÖÏÅ#∞ ™ê÷Ñ≤OKå~°∞. ã¨fi`«O„`« ã¨O„QÍ=∞OÖ’ áêÖÁæ#fl HÍ~°}OQÍ JO_»=∂<£ *ˇ·Å∞tHõΔ qkèOz#k „a\˜+π „ѨÉèí∞`«fiO. ÖÏÖò-ÉÏÖò-áêÖò Jx JO^Œ~°∂ Ñ≤eKÕ ÖÏÖÏÅ[Ѩu~åÜü∞ ÉÏÅQÆOQÍ^èŒ~°uÅH±, aÑ≤<£ K«O„^ŒáêÖò KÕã≤# =O^Õ=∂`«~° L^Œº=∞O HÍ~°}OQÍ 1905Ö’ „a\˜+π „ѨÉ∞íè `«fiO KÕã#≤ ɡOQÍÖò qÉè[í ##∞ 1911 ã¨OIIÖ’ ~°^∞Œ KÌ ãÕ #≤ k.

1928Ö’ Ãã·=∞<£ Hõq∞+¨<£ x |Ç≤Ï+¨¯iOKåÅx ^Õâ◊ "åºÑ¨ÎOQÍ L^Œº=∞O [iyOk. ÖÏǨϟ~üÖ’ [iy# L^Œº=∞OÖ’ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ =O\˜ Ü«Ú=‰õΩÅ`À Hõeã≤ áêÖÁæ<åfl~°∞. JHõ¯_ç áÈbãπ PѶ‘ã¨~ü ™êO_»~üû WzÛ# L`«Î~°∞fiÅ`À áÈbã¨∞Å∞ ÖÏÖÏÅ[Ѩu~åÜü∞ g∞^Œ ÖÏsî Kås˚ KÕã≤ ÉÏQÍ QÍÜ«∞Ѩiz<å~°∞. P HÍ~°}OQÍ H˘kÌ~ÀAʼnõΩ =∞~°}˜Oz<å~°∞. ^•xH˜ „ѨfHÍ~°OQÍ ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ |$O^ŒO áÈbãπPѶ‘ã¨~ü ™êO_»~üû#∞ K«OÑ≤ „ѨfHÍ~°O f~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞.

`«# =$uÎ K≥ѨCÅ∞ ‰õΩ@∞ì‰õΩO@∂ ‰õÄ_® ÉèíQÆ=<åfl=∞O KÕã≤#"å~°∞ Z=~°∞ -ã¨O`ü~°q^•ãπ

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

54

1

ѨO_ç`« =∞^Œ<£ "≥∂ǨÏ<£ =∂Å=º (™ê.â◊. 25 _çâ◊O|~ü 1861 – 28 [#=i 1946)

ɡ<å~°ãπ Ç≤ÏO^Œ∂ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞ ã¨O™ê÷Ѩ‰õΩÅ∞. "åi ÉÏźO J`«ºO`« ¿Ñ^ŒiHõOÖ’ QÆ_çzOk. "åi =∞#ã¨Î`«fiO, qâ◊√^Œúr=#O, x™êfi~°÷ÉèÏ=O HÍ~°}OQÍ JO^Œi ǨÏ$^ŒÜ«∂Å#∞ PÜ«∞# [~ÚOKå_»∞.

1861Ö’ ѨO_ç`« =∞^Œ<£ "≥∂ǨÏ<£ =∂Å=º [x‡OKå~°∞. ~ÀAÅ∞ ZO`«\ ˜ ÉèÏ~°OQÍ =Ù<åfl U<å_»∂ ‰õΩOyáÈÖË^Œ∞. 1884Ö’ HõÅHõ`åÎ HõàÏâßÅ #∞O_ç Ѩ@ìÉèí„^Œ∞_»Ü«∂º_»∞. =∞^Œ<£"≥∂ǨÏ<£ #Åɡ·~°∂áêÜ«∞Å r`åxH˜ XHõ áê~î°âßÅÖ’ Láê^蕺ܫÚ_»∞QÍ KÕ~å_»∞. ѨÙ@∞ìHõ`À<Õ =∞^Œ#"≥∂ǨÏ<£ Hõq. ™ê=∂lHõ r=#OÖ’ ZO`À XuÎ_çH˜ Ö’<Ò`«∞#flѨÊ\˜H© ã¨fiÅÊ=º=kèÖ’<Õ Q˘Ñ¨Ê <åºÜ«∞"åkQÍ ¿Ñ~°∞ `≥K«∞Û‰õΩ<åfl~°∞. L`ÕÎl`«"≥∞ÿ# LѨ<åºã¨O, J`«ºO`« ™ê^è•~°}OQÍ, ã¨~°à◊OQÍ qâı¡+¨}Ï`«‡HõOQÍ™êˆQ "å^Œ#Å∞ ZO^Œi<À „ѨÉèÏq`«O KÕ¿ãq. J#u HÍÅOÖ’<Õ „Ѩ*ÏÉÏǨïà◊ºOÖ’ „Ѩ`ÕºHõ ™ê÷#O ã¨OáêkOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. Ç≤ÏO^Œ∞ Ü«¸x=iû\©ÔH· x^èŒ∞Å∞ JÉèíºi÷OK«_»O "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ\Ïì_»∞. D ã¨O^Œ~°ƒùOÖ’<Õ PÜ«∞# x*ÏO #"å|∞#∞ q~åà◊O H˘~°‰Ωõ J_»∞QÆQÍ x*ÏO u~°ã¯¨ iOKå_»∞. iHõÇΠϨ ™êÎÅ`À WHõ¯_» #∞O_ç "≥à§◊ _»O =∂Å=º‰õΩ W+¨ìOÖË^Œ∞. J^Õ ~ÀA ^èŒ#=O`«∞_≥·# Ç≤ÏO^Œ∞=Ù XHõ_»∞ =∞~°}˜OKå_»∞. J`«x J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞ â◊=Og∞^Œ zÅ¡~° K«Å∞¡`«∂ Tˆ~yOѨ٠KÕã¨∞Î<åfl~°∞. Wk QÆ=∞xOz# =∂Å=º P zÅ¡~° Ui ã¨OzÖ’ "Õã¨∞HÀ™êQÍ_»∞.

Wk QÆ=∞xOz# H˘O^Œ~°∞ Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂~°∞. "å~°∞‰õÄ_® <å}ÏÅ∞ Ui J`«x ã¨OzÖ’ "Õ™ê~°∞. x*ÏO‰õΩ D q+¨Ü«∞O `≥eã≤ ã≤QÆ∞æѨ_®¤_»∞. B^•~°ºO`À ÉÏQÍ q~åà◊q∞zÛ Jaè#OkOKå_»∞. ѨO_ç`« =∂Å=º ^Õâ◊O #Å∞=¸ÅÅ #∞O_ç XHõ HÀ\˜ 34 ÅHõΔÅ ~°∂áêÜ«∞Å∞ „áÈQÆ∞KÕâß_»∞.

1916= ã¨O=`«û~°OÖ’ QÆOQÍ#n f~å# ɡ<å~°ãπ Ç≤ÏO^Œ∂ qâ◊fi q^•ºÅÜ«∂xH˜ â◊OY∞™ê÷Ѩ# [iyOk. "Õ^•Å∞-LѨx+¨`«∞ÎÅ∞, w`«, =∞ǨÉèÏ~°`«O, ~å=∂Ü«∞}O, =O\˜ Ѩq„`« „QÆO^ä•Å∞ K«^Œ=_»O, Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨O㨯 $u, ã¨O㨯 $`« ÉèÏ+¨ „áê=ÚYº`« HõeyOK«_O» "≥Ú^ŒÖ#·ˇ JOâßÅ∞ J`«x ^Œ$+≤Öì ’ =ÚYº"≥∞#ÿ q. g\˜ ™ê^èŒ#ˆH Ü«¸x=i≈\© ™ê÷Ñ≤OKå~°∞. ã¨<å`«# PKå~åÅ#∞ PK«iOKÕ =ºH˜ÎÖÏ HõxÑ≤Oz<å =∂Å=º Q˘Ñ¨Ê qѨ¡=HÍ~°∞_»∞. 1919 [eÜ«∞<£"åÖÏÉÏQ∑Ö’ qëê^Œ ã¨OѶ¨∞@# [iyOk. ˆHO„^Œ „ѨÉèí∞`«fi „Ѩux^èŒ∞ÅO`å ã≤=∂¡Ö’ ã¨=∂"Õâ◊=∞Ü«∂º~°∞. P ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ N =∂Å=º J`«ºO`« L^ÕfiQÆÉèíi`«OQÍ P~°∞ QÆO@Å¿ãѨ٠[eÜ«∞<£"åÖÏÉÏQ∑ #~°"Õ∞^èŒOÃÑ· „Ѩã¨OyOKå~°∞. „¿Ñ~°}Ï`«‡Hõ"≥∞ÿ# J`«x "åQÍÌ\ ˜H˜ ã¨=∂"Õâ◊OÖ’x POˆQ¡Ü«ÚÅ∞ Ãã·`«O L`ÕÎl`«∞ÅÜ«∂º~°∞. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅO^Œih UHõ„`å\˜ÃÑ· fã¨∞‰õΩ~å=_®xÔH· Jq„âßO`«OQÍ „â◊q∞OKå~°∞. ǨÏi[<À^ŒÌ~°} [iy`Õ<Õ Ç≤ÏO^Œ∂ ^Õâ◊O Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞O^Œ<Õ"å~°∞ =∂Å=º J@ì_»∞QÆ∞=~åæÅ, ¿Ñ^Œ„Ѩ[Å∞, "≥·^èŒ=ºO á⁄Ok# =∞Ç≤Ïà◊Å∞, x~°HõΔ~åã¨∞ºÅ L#fluÔH· „â◊q∞OKå~°∞"å~°∞.

1946Ö’ ѨO_ç`« =∂Å=º =∞~°}˜OKå~°∞. ÃÇ·ÏO^Œ= ^èŒ~°‡O =∞Ǩϟ#fl`«=∞~ÚOk. ˆH=ÅO `«# ã¨fiã¨∞MÏxˆH rqOKÕ =∂#=Ù_»∞ Ѩâ◊√=Ù`À ã¨=∂#=Ú. =ºH˜Î `«# ^Õâ◊O HÀã¨O, ^èŒ~°‡O HÀã¨O rqOKåe JO@∂ LO_Õ"å~°∞.

ÖÏÖÏÅ[Ѩu~åÜü∞x ÖÏsîÅ`À H˘\˜ìOz# ™êO_»~°∞û#∞ K«OÑ≤Ok Z=~°∞-ÉèíQÆ`üã≤OQ∑

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

=∞^Œ<£ ÖÏÖò _ôO„QÍ (18 Ѷ≤„|=i 1883 – 17 PQÆ+¨μì 1909)

55

1

z~°∞„áêÜ«∞OÖ’<Õ ^Õâ◊=∂`« ¿ã=Ö’ Pâ◊√=ÙÅ∞ ÉÏã≤# g~° H˜â’~°O, „a\©+π ™ê„=∂[º ~å[^è•x J~Ú# ÅO_»<£ #QÆ~O° Ö’<Õ ÉèÏ~°`^« âÕ ◊ â◊„`«∞=Ùx HÍeÛ# ^è~·≥ º° âße, „Ѩu™êi ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ [x‡Oz ^Õâ=◊ ∂`« ™êfi`«O„`«ºO H˘~°HÔ · „áê}`åºQÆO KÕ Ü « ∂ Åx Lqfià◊ ¥ §~° ∞ `« ∞ <åfl#x JO@∂ LiHõ O |"≥ ∞ H˜ ¯ # Ü≥ ∂ ^è Œ ∞ _» ∞ =∞^Œ#ÖÏÖò_ôO„QÍ. ѨO*ÏÉòÖ’x J=∞$`üã¨~ü #QÆ~°OÖ’ =∞^Œ<£ÖÏÖò [x‡OKå_»∞. =∞^Œ<£ÖÏÖò `«O„_ç P „áêO`«OÖ’ Q˘Ñ¨Ê ^èŒx‰õΩ_»∞, „ѨMϺuQÍOz# "≥·^Œ∞º_»∞ ‰õÄ_®.

1906Ö’ `«O„_ç Jaè=∞`åxH˜ q~°∞^ŒOÌ QÍ WOQÍ¡O_£ "≥o§ ~ÚO[hiOQ∑ HÍÖËrÖ’ KÕ~å_»∞. q∞„`«∞Å`À [ÖÏûQÍ uiˆQ"å_»∞. g~°™ê=~üHõ~ü ÃÑ^ŒÌ J#fl QÆ}Ë+π ^•"≥∂^Œ~ü ™ê=~üHõ~ü qѨ¡= HÍ~°∞_»∞. POˆQ¡Ü«ÚÅ∞ PÜ«∞##∞ |OkèOz JO_»=∂<£ nqÖ’ ''HÍÖÏáêh—— ^ŒO_»# qkèOKå~°∞. ÉÏ|∂~å"£ ™ê=~°¯~ü‰õΩ qkèOz# tHõΔ#∞ QÆ∞iOz# ã¨=∂Kå~°O q#fl _èôO„QÍ `«# HÀáêxfl J^Œ∞ѨÙÖ’ =ÙOK«∞HÀÖËHõáÈÜ«∂_»∞. JO^Œ∞‰õΩ HÍ~°‰õΩ_≥·# POˆQ¡Ü«∞ JkèHÍix K«Oáê_»∞. =∞^Œ<£ÖÏÖò _ôO„QÍx JÔ~ãπì KÕâß~°∞. ™ê=~°¯~ü _ôO„QÍx HõÅ∞ã¨∞HÀ=\ÏxH˜ HÍ~åQÍ~åxH˜ "≥àϧ_»∞. `«# t+¨μº_ç ™êǨÏ㨠HÍ~°ºOÃÑ· "åiH˜ ZO`À QÆ~°fiOQÍ LOk. ™ê=~°¯~ü, _èôO„QÍ#∞ HõÅ∞ã¨∞‰õΩ#flѨÙÊ_»∞ _èOô „QÍ WÖÏ J<åfl~°∞. ''™ê=~°¯~ür <Õ#∞ =∞~°}O˜ z# `«~∞° "å`« <å =∞~°} ã¨O™ê¯~åÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∂ ™êO„Ѩ^•Ü«∞O „ѨHÍ~°"Õ∞ KÕÜ«∞O_ç. ^Õâ◊„^ÀǨïÅ KÕ`«∞Å∞ <å =∞$`«â◊s~åxH˜ `«QÆÅhÜ«∞HõO_ç. <å ™ê=∂#∞¡ "ÕÅO "Õã≤ =zÛ# ÃÑ·HÍxfl =∞# ~å„+‘ìÜ«∞ Y*Ï<å‰õΩ [=∞ KÕÜ«∞O_ç—— Jx K≥áêÊ_»∞. _ôôO„QÍ <åºÜ«∞™ê÷#OÖ’ `«# "åOQÆ∂‡ÖÏxfl AÖˇ· 10= `åsY∞# WKåÛ~°∞. P "åOQÆ∂‡ÅO ã¨OH˜ÑΔ ~Ψ ∂° ѨOÖ’ WÖÏ =ÙOk. ''<Õ#∞ XHõ POˆQÜ ¡ Ú« _çÃÑ· ǨÏ`庄ѨÜ∞« `«flO KÕã#≤ =∂@ "åã¨=Î "Õ∞. POˆQÜ ¡ Ú« Å∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ Ü«Ú=‰õΩÅ#∞ H˜OK«Ñ¨~°z, J==∂xOz, WHõ¯@¡‰õΩ QÆ∞iKÕã≤#O^Œ∞‰õΩ Wk XHõ z#fl „ѨfHÍ~° K«~°º =∂„`«"Õ∞. <å K«~°ºÅ‰õΩ <Õ#∞ XHõ¯_ç<Õ ÉÏ^èŒ∞º_»#∞. <å ^Õâ◊O Ѩ~°`«O„`«OÖ’ Ѩ~ånè#"≥∞ÿ =ÙOk. =∂ =∂`«$Éèí∂q∞H˜ ™êfi`«O„`åºxfl ã¨OáêkOK«\ÏxH˜ "Õ∞=Ú Hõ~îÀ~° ã¨OѶ¨∞~°¬} KÕã¨∞Î<åfl=Ú. =∂‰õΩ PÜ«Ú^è•Å∞ LOK«∞HÀ=\ÏxH˜ J#∞=∞u ÖË^Œ∞. "Õ∞=Ú Ñ≤™ÈÎà◊√§ Hõey LO_»\ÏxH˜ J#∞=∞uÖË^Œ∞. JO^Œ∞Hõ<Õ <Õ#∞ Ñ≤™ÈÎÅ∞`À ^•_çKÕ™ê#∞.—— <Õ#∞ XHõ Ç≤ÏO^Œ∞=Ù#∞. <Õ#∞ <å ^ÕâßxH˜ [iy# J==∂<åxfl <å ^≥·"åxH˜ [iy# J==∂#OQÍ ÉèÏq™êÎ#∞. <Õ#∞ <å ~°HÍÎxfl `«Ñʨ <å =∂`«$Éè∂í q∞H˜ WOHõ Ug∞ ã¨=∞iÊOK«∞HÀQÆÅ#∞? JO^Œ∞Hˆ =∂`«$Éè∂í q∞ ¿ã=Ö’ <Õ#∞ <å ~°HÍÎxfl ã¨=∞iÊã¨∞Î<åfl#∞. <å ^Œ$+≤ìÖ’ ÉèÏ~°`«=∂`« ¿ã=ÜÕ∞, N~å=∞¿ã= <å `«e¡ Ü≥ÚHõ¯ ¿ã=ÜÕ∞ <å ^Œ$+≤ìÖ’ NHõ$+¨μ‚x ¿ã= JO^Œ∞ˆH <Õ#∞ <å „áê}ÏÅ#∞ `åºQÆO KÕã¨∞Î<åfl#∞. <å‰õΩ <å K«~°º Ѩ@¡ QÆ~°fiOQÍ LOk. <å HÀiHõ Uq∞@O>Ë Éèí~°`«=∂`« ZѨÊ\˜=~°‰õΩ ã¨fi`«O„`«∞~åÅ∞ J=fi^À JѨÊ\˜=~°‰õΩ „Ѩu™ês <Õ#∞ Éèí~°`«Éèí∂q∞Ö’<Õ [x‡OKåe. <å =∂`«$Éèí∂q∞ Éèí~°`«=∂`« H˘~°‰õΩ <Õ#∞ J<ÕHõ™ê~°∞¡ <å „áê}ÏÅ∞ `åºQÆO KÕÜ«∞_®xH˜ Lqfià◊¥§~°∞`«∞<åfl#∞. P Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞_»∞ <å D HÀiHõ#∞ f~åÛe Jx „áêiúã¨∞Î<åfl#∞. =∞^Œ<£ÖÏÖò _èôO„QÍ#∞ PQÆ+¨μì 18= `Õk# LiHõO|OÃÑ· „"ÕÖÏ_»n™ê~°∞. "ÕÖÏk=∞Ok Ü«Ú=fÜ«Ú=‰õΩÅ∞ J`«ºO`« ™êǨÏã¨O`À =º=ǨÏiOz `«=∞ =ºH˜ÎQÆ`« ã¨∞MÏÅ#∞ `åºQÆO KÕã≤ `«=∞‰õΩ „Ñ‘uáê„`«∞Öˇ·# ÉèÏ~åºa_»¤Å‰õΩ ^Œ∂~°"≥∞ÿ<å~°∞. Éèí~°`«=∂`«‰õΩ „Ѩ„Ѩ^èŒ=∞OQÍ q^ÕjáêÅ# #∞O_ç q=ÚH˜Î HõeyOz P `«~°∞"å`«<Õ `«=∞ =ºH˜ÎQÆ`« ã¨∞MÏÅ QÆ∞iOz PÖ’z^•ÌO J<Õ XˆH XHõ P^Œ~°≈O JO^Œi ǨÏ$^ŒÜ«∂ÅÖ’ LO_Õk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ ™êfi`«O„`«ºO W@∞=O\˜ =∞ǨѨÙ~°∞+¨μÅ ~°HõÎO`À ÃÑOz# =$HõΔO-P`«‡|e ^•<åÅ∞, `åºQÍŠѶ¨e`«"Õ∞ =∞#O J#∞Éèíqã¨∞Î#fl ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`«O.

=∞ǨÉèÏ~°`«OÖ’ ÉèíQÆ=næ`« U Ѩ~°fiOÖ’ LOk. – cè+¨‡Ñ¨~°fiO.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

K«O„^ŒâıY~ü P*Ï^£ (™ê.â◊. 23 Ѷ≤„|=i 1906 – 27 Ѷ≤„|=i 1931)

56

1

Ѩ~°^Õt áêÅ#Ö’ #eyáÈ`«∞#fl ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ ™êfi`«O„`«ºO HÀã¨O JÇ≤ÏO™ê Ѩ^ŒúuÖ’ H˘O`«=∞Ok áÈ~å_ç`Õ =∞iH˘O`«=∞Ok g~°∞Å∞ qѨ¡= ÉèÏ"åÅ#∞ „ѨKå~°O KÕã≤ „Ѩ[Å#∞ K≥·`«#º=O`«∞efl KÕÜ«∞º_»"Õ∞ HÍHõ, ^Õâ◊O HÀã¨O `«=∞ „áê}ÏÅ#∞ Ãã·`«O ÖˇHõ¯ KÕÜ«∞‰õΩO_® D Éèí∂q∞ g∞^Œ "åi ~°HÍÎxfl zOkOz "åi ^Õâ◊ ÉèíH˜Îx Kå@∞‰õΩ<åfl~°∞.

1906 „Ѩܫ∂QÆÖ’ K«O„^ŒâıY~ü [x‡OKå~°∞.K«O„^ŒâıY~ü ZO`«¿ãÑ¨Ó ™êǨÏã¨HÍ~åºÅ∞ K≥Ü«∂ºÅx P~å@Ѩ_Õ"å_»∞. HÍjÖ’ XHõ q^•º ã¨Oã¨÷Ö’ KÕi ã¨O㨯 $`«O g∞^Œ Ѩ@∞ì ™êkèOKå_»∞ J<ÕHõ „áêp# „QÆO^ä•Å#∞ K«kq# J`«_çH˜ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O g∞^Œ, Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨O㨯 $u Ѩ@¡ Q“~°=O ÃÑiyOk. 1921Ö’ q^Õj =ã¨∞Î |Ç≤Ï+¨¯~°}À^Œº=∞OÖ’ áêÖÁæx 14, 15 ã¨OII~åÅ q^•º~°∞÷ʼnõΩ <åÜ«∞‰õΩ_≥· Tˆ~yOѨ٠[~°∞ѨQÍ K«O„^ŒâıY~üx áÈbã¨∞Å∞ JÔ~ãπì KÕâß~°∞. HÀ~°∞ìÖ’ "Õ∞l„¿ãì\ò ¿Ñ~°∞ J_çy`Õ 'P*Ï^£— Jx ã¨=∂^è•#q∞KåÛ_»∞. P*Ï^£ JO>Ë ã¨fi`«O„`«∞_»∞ Jx J~°÷O. "Õ∞l„¿ãì\ò Ѩk¿ÇÏ#∞ H˘~°_® ^≥|ƒÅ∞ tHõΔ qkèOKå_»∞. =O^Õ=∂`«~°O K≥|∞`«∂ P tHõΔ#∞ ã¨O`À+¨OQÍ J#∞ÉèíqOKå_»∞. `«~åfi`« XHõ |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉèíÖ’ P*Ï^£ =∂\Ï¡_»∞`«∂ WѨÙÊ_»∞ áÈbã¨∞Å∞ `«##∞ |OkèOz<å WHõ `«#∞ áÈbã¨∞ʼnõΩ zHõ¯É’#x, ^Õâ◊O HÀã¨O „áê}ÏÖˇ·<å ^è•~°áÈ™êÎ#x, =∞~°}Ï<≥·fl<å PǨfix™êÎ#x P"Õâ◊ѨÓi`«OQÍ „Ѩã¨OyOKå_»∞. J`«_ç „Ñ¨ã¨OQÆO`À JO^Œ~°∂ [Ü«∞[Ü«∞ ^è•fi<åÅ∞ KÕ™ê~°∞. =O^Õ=∂`«~°=∞O@∂ x<å^•Å∞ KÕ™ê~°∞. J`«xH˜ ''P*Ï^£—— J<Õ a~°∞^Œ∞ „Ѩ^•#O KÕâß~°∞. ~å„ëêìÅ∞, Ѩ@}ì ÏÅÖ’ Ѩ~º° \˜ã∂¨ Î J<ÕHõ =∞Ok qѨ=¡ HÍ~°∞efl HõÅ∞ã¨∞‰õΩx "åi`À K«~Û° Å∞ [i¿Ñ"å_»∞. qѨ¡=HÍ~°∞Å∞ PHõe`À JÅ=∞\˜Oz K«xáÈ~Ú<å Ѩ~åfi ÖË^Œ∞ HÍx, J=∂Ü«∞‰õΩefl Ug∞ K≥Ü«∞º‰õÄ_»^Œx, ^Õâ◊„^ÀǨïefl ^ŒO_çOK«_®xˆH ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@=∞x <˘H˜¯ K≥áêÊ_»∞. JO^Œ~°∞ J`«x "å^Œ#‰õΩ `«Å=OKå~°∞. ÖÏÖÏÅ[Ѩu~åÜü∞x QÍÜ«∞Ѩ~°z K«xáÈ=_®xH˜ HÍ~°‰õΩ_≥·# ™êO_»~üû J<Õ áÈbãπ JkèHÍix K«OѨ_®xH˜ P*Ï^£, ÉèíQÆ`üã≤OQ∑, [Ü«∞QÀáêÖò =ӺǨÏO Ѩxfl ™êO_»~üû#∞ ǨÏ`«=∂~åÛ~°∞. ÖÏǨϟ~üÖ’ áÈbã¨∞Å∞ giHÀã¨O J}∞=}∞=Ó QÍeã¨∞Î<åfl~°∞. HÍx =∂~°∞"Õ+¨OÖ’ ÖÏǨϟ~ü #∞O_ç `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

23 =∂iÛ 1931 ÉèíQÆ`üã≤OQ∑ „ѨÉèí$`«∞ʼnõΩ LitHõΔ qkèOKå~°∞. D "å~°Î q#fl P*Ï^£ ÉÏQÍ Hõ$OyáÈÜ«∂_»∞.

D f~°∞ʉõΩ =ºuˆ~HõOQÍ "≥·„™ê~Ú „Ѩܫ∂}O KÕ¿ã Ô~·Å∞ ÃÑ>ˇì#∞ ¿ÑeÛ "Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ Ñ¨^äŒHõO "Õâß~°∞. HÍx P Ѩ^äŒHõO qѶ¨Å=∞~ÚáÈ~ÚOk. ^•x`À P*Ï^£ =∞iO`« ÉÏ^èŒ`À ‰õΩq∞eáÈÜ«∂_»∞.

P ÉÏ^è`Œ À P*Ï^£ ^Õâß@# K≥Ü∞« º_»O "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ\Ïì_∞» . P*Ï^£#∞ ZÖÏÔQ<· å Ѩ@∞ìHÀ"åÅx L`«~Î ∞° fiÅ∞ *Ïs JÜ«∂º~Ú QÍeOѨ٠Z‰õΩ¯=~ÚºOk. P*Ï^£ áÈbã¨∞Å Z`«∞ÅÎ ‰õΩ JO`«∞ zHõ¯‰õΩO_® `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩO@∞<åfl_»∞.

1931Ö’ áÈbã¨∞Å`À Z^Œ∞~°∞HÍÅ∞ÊÅÖ’ P*Ï^£ =∞~°}˜OKå_»∞.

P*Ï^£ =ºH˜Î`«fiO. „Ѩ=~°Î# JO^Œix ZO`«QÍ<À PHõ@∞ì‰õΩ<Õq. PÜ«∞# QÆ∞iOz "≥`«∞‰õΩ`«∞#fl áÈbãπ PѶ‘ã¨~°¡, ã≤.S._ç. JkèHÍ~°∞Å =ÚO^Œ∞#∞OKÕ "≥o§# ^è≥·~°ºâße P*Ï^£. J`«x ^è≥·~°ºO, `«∞áêH© QÆ∞i `≥eã≤# JkèHÍ~°∞Å∞ J`«xx QÆ∞iÎOz<å Ѩ@∞ìHÀ_®xH˜ ÉèíÜ«∞Ѩ_Õ"å~°∞. hu, x*Ï~Úf, „ã‘ÎÅѨ@¡ Q“~°=O, Pâ◊Ü«∞ ™ê^èŒ#‰õΩ Hõ@∞ì|_ç LO_»@O J<Õq <Õ\ ˜ `«~°O J`«x rq`«O #∞O_ç <Õ~°∞ÛH˘x f~åe.

P*Ï^£ <Õ\ ˜ `«~åxH˜ P^Œ~°≈„áêÜ«Ú_»∞.

ÉèíQÆnæ`« Zxfl J^蕺ܫ∂Å∞ – 18

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

ã¨OѶ¨∞ teÊ Ñ¨~°=∞ ѨÓ[º ÉÏÖÏ ™êÃÇÏÉò (1915–1996)

57

1

R.S.S =¸_»= ã¨~ü ã¨OѶ∞¨ KåÅH±, ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞=Ú, ™ê=∂lHõ ã¨=∞~°ã` ¨ «

P^è•~°OQÍ ã¨=∂[OÖ’x ^Œ∞~°ƒùÅ∞Å∞, =Oz`«∞Å ¿ã= KÕÜ«∞_®xH˜ ã¨fiÜ«∞O¿ã=‰õΩʼnõΩ „¿Ñˆ~Ñ≤Oz#"å~°∞ ÉÏÖÏ™êÃÇÏÉò ^Õ=~°ãπ. ã¨OѶ¨∞@# JO>Ë JO^ŒiH© ã¨=∂#Q“~°"å^Œ~åÅ∞, ã¨=∂# ã¨O~°HõΔ} ÅaèOK«_O» JkÖËx<å_»∞ ã¨OѶ∞¨ @# J<Õk ™ê^躌 OHÍ^Œ∞. ã¨=∂[OÖ’ JO`«ó HõÅǨÅ∞, LK«ÛùhKåÅ∞, Jã¨Ê $â◊º`« "≥Ú^ŒÖˇ·#q LO\ÏÜ≥∂ JÖÏO\˜ ã¨=∂[OÖ’ ã¨OѶ¨∞@# ™ê^茺Ѩ_»^Œ∞.

R.S.S Ö’ J`«∞º#fl`« ™ê÷~ÚÖ’ L#flѨÊ\˜H˜ ÉÏÖÏ™êÃÇÏÉò`À Z=fiÔ~< · å, "≥o§ =∂\Ï¡_OÕ ^Œ∞‰õΩ K«iÛOKÕO^Œ∞‰õΩ gÅ∞O_Õk. Ãã·^•÷OuHõ qÉèË^•Å∞<åfl, qq^èŒ ~å[H©Ü«∞ѨHΔÍʼnõΩ K≥Ok#"å~°∞ ‰õÄ_® PÜ«∞# =ºH˜`Î fi« „ѨÉÏè "åxH˜ Ö’#ÜÕ∞º"å~°∞. PÜ«∞# J#∞‰õΩ#flk ‰õÄ_® x~˘‡Ç¨Ï=∂@OQÍ, ã¨∂\˜QÍ K≥¿ÑÊ"å~°∞ Z=i =∞#ã¨∞û <˘Ñ≤ÊOK«‰õΩO_® LO_ÕO^Œ∞‰õΩ „â◊^Œú=Ç≤ÏOKÕ"å~°∞.

1989= ã¨O=`«û~°O _®. ÃÇÏ_Õæ"å~ü â◊`«[Ü«∞Ou ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ ^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ ¿ã"åHÍ~°º„Hõ=∂Å∞ „áê~°OaèOKåÅ#fl PÖ’K«# N ÉÏÖÏ™êÃÇÏÉò^.Õ R.S.S Jã¨Ê $â◊º`«Å∞ qÉè^Ë •Å#∞ ZO`«=∂„`«O ã¨=∞iúOK«É’^Œx, Jã¨Ê $â◊º`« áêѨOHÍHõáÈ`Õ „ѨѨOK«OÖ’ =∞ˆ~n áêѨO HÍ^Œx L^•…\ ˜OKå~°∞.

Jã¨Å∞¿Ñ~°∞ =∞^èŒ∞Hõ~ü ^Œ`å΄`ÕÜ«∞ ^Õ=^•ãπ z#flѨC_»∞ ÉÏÖÏ Jx Ñ≤eKÕ"å~°∞ `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’ JO^Œ~°∂ ÉÏÖÏ™êÃÇÏÉò Jx Ñ≤Å=™êQÍ~°∞.

1937 Ö’ ÖÏ Ñ¨ÓiÎ KÕã¨∞H˘#fl `«~°∞"å`« _®Hõìs˚ "åiH˜ <åQÆѨÓ~ü #QÆ~ü HÍ~°º"åÇπÏQÍ ÉÏ^茺`«Å∞ JѨÊyOKå~°∞.

1939 Ö’ _®Hõìs˚ K≥Ñ≤Ê# „ѨHÍ~°O „ѨKå~°H±üQÍ HõÅHõ`åÎ "≥àϧ~°∞.

JѨÊ\˜#∞O_ç rq`åO`«O „|ǨχKåiQÍ<Õ rqã¨∂Î Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨OѶ¨∞@<å HÍ~åºxfl KÕã¨∂Î<Õ L<åfl~°∞.

J<ÕHõ ã¨O^Œ~åƒùÅÖ’ N QÆ∞~°∂r ÉÏÖÏ™êÃÇÏÉò x ѨiK«Ü∞« O KÕã∂¨ Î ''g∞~°∞ _®Hõ~ì ü ÃÇÏ_Õ"æ å~ü ZÖÏ LO_Õ"å~À `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅ#∞‰õΩO>Ë ÉÏÖÏ#∞ K«∂_»O_ç. W`«_»∞ _®Hõìs˚ ã¨∂ÊiÎH˜ JK«Ûù"≥∞ÿ# „ѨfHõ Jx JO@∂ LO_Õ"å~°∞——.

J<ÕHõ ÉÏ^茺`«Å∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î 1973Ö’ N QÆ∞~°∂r ã¨fi~°æã¨∞ÎÅ∞ J~Ú# `«~°∞"å`« R.S.S ‰õΩ 3= ã¨~üã¨OѶ¨∞KåÅH± J~Ú<å~°∞.

1975 Ö’ WOk~åQÍOnè ^Õâ◊OÖ’ Z=∞~°˚hû qkèOzOk `«# xÜ«∞O„`«$`«fi áêÅ#‰õΩ J_»∞¤QÍ L#fl UÔH·Hõ ã¨Oã¨÷ R.S.S HÍ|\˜ì ^•xx x¿+kOzOk. J\˜ì qѨ`«¯~° Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ ã¨OѶ¨∂xˆH HÍHõ ^ÕâßxˆH K«Hõ¯\˜ <åÜ«∞Hõ`åfixfl JOkOKå~°∞ ÉÏÖÏ™êÃÇÏÉò r. ã¨~ü ã¨OѶ¨∞KåÅH±QÍ 21 ã¨OII áê@∞ ^Õâ◊O "≥Ú`«ÎO u~°∞QÆ∞`«∂<Õ L<åfl~°∞. "åi P~ÀQƺO ã¨Ç¨ÏHõiOK«x HÍ~°}OQÍ 1994Ö’ ã¨~üã¨OѶ¨∞KåÅH± ÉÏ^茺`«#∞ Ѩ~°=∞ ѨÓ[º ~°E˚ ÉèíÜ«∂º‰õΩ JѨÊyOz ™ê^è•~°} ã¨fiÜ«∞O¿ã=H±QÍ rqOKå~°∞. ÉÏÅ ã¨fiÜ«∞O¿ã=H±QÍ rq`«O „áê~°OaèOz ã¨~üã¨OѶ¨∞KåÅH±QÍ ÉÏ^茺`«Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz ã¨fiÜ«∞O¿ã=‰õΩÅO^ŒiH˜ =∂~°æ^Œ~°≈‰õΩÅ∞QÍ xez<å~°∞ Ѩ~°=∞ѨÓ[º ÉÏÖÏ™êÃÇÏÉò ^Õ=~°ãπ r.

`åºy Jx Z=ix JO\Ï~°∞ – Hõ~°‡Ñ¶¨Å=Ú#∞ ^Õ=ÙxH˜ =ke# "å_»∞ `åºy J#|_»`å_»∞.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

UH±<å^è£ ~å#_Õ (19 #=O|~ü 1914 - 22 PQÆ+¨μì 1982)

58

1

UHõ<å^äŒ ~å#_Õ =∞Ǩ~åRÖ’x J=∞~å=u lÖÏ¡Ö’ [x‡Oz<å~°∞. "å~°∞ <åQÆÑÓ¨ ~üÖ’ L#fl J#flQÍi WO\˜ =^ŒÌ LO_ç q^Œº JÉèºí ã≤OK≥#∞. <åQÆÑÓ¨ ~ü qâ◊ fi q^•ºÅÜ« ∞ =Ú #∞O_ç `« Î ` « fi âßG=ÚÖ’ ZO.U.Ѩ \ Ïì # ∞, ™êQÆ ~ ü qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞=Ú #∞O_ç <åºÜ«∞âßGѨ\Ïì#∞ á⁄Oki. UHõ<å^è£ áê~î°âßÅÖ’ K«^Œ∞=Ù ~ÀAÅÖ’ ~å„+‘ìÜ«∞ ã¨fiÜ«∞O¿ã=Hõ ã¨OѶπ∞ ™ê÷Ѩ‰õΩ_≥·# _®II ÃÇÏ_Õæ"å~ü`À QÍ_è» ™êxflÇ≤Ï`«º=Ú HõeÔQ#∞. J@∞Ñ≤=∞‡@ PÜ«∞# P~ü.Zãπ.Zãπ. „ѨKå~°H± QÍ =∂i J<ÕHõ ÉÏ^茺`«Å∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î ã¨~ü HÍ~°ºî"åÇ¨Ï ([#~°Öò Ãã„Hõ@s) QÍ Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨OѶ¨∞@<å HÍ~°º=Ú#∞ KÕã≤<å~°∞.

1963 = ã¨O=`«û~°O ™êfiq∞ q"ÕHÍ#O^Œ â◊`«[~ÚOu L`«û"åÅ∞. P ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ `«q∞à◊<å_»∞Ö’x Hõ<庉õΩ=∂i ^ŒQÆæ~° ã¨=Ú„^ŒO =∞^茺֒ =Ù#fl tÅÃÑ· ™êfig∞r =¸_»∞~ÀAÅ∞ ^蕺#ã≤÷uÖ’ =Ù#fl `«~°∞"å`« „ѨÑO¨ K«Ñ~¨ º° @# KÕã<≤ å~°∞. JO^Œ∞Hõx P tÅÃÑ· ™êfiq∞ q"ÕHÍ#O^Œ QÆ∞~°∞QÎ Í q"ÕHÍ#O^Œ Hˆ O„^ŒO xi‡OKåÅx „Ѩܫ∞uflOz#ѨC_»∞ JHõ¯_ç ™ê÷xHõ „ÔH·ã¨Î=ÙÅ∞ ^•xx =ºuˆ~H˜Oz<å~°∞. JѨÊ\˜ P~ü.Zãπ.Zãπ. ã¨~ü ã¨OѶ¨∞KåÅH± J~Ú# N QÆ∞~°∂r UH±<å^è£ ~å#_Õ QÍi¯ P x~å‡} ÉÏ^茺`« JѨÊyOK≥#∞.

P~ÀA "≥Ú^ŒÅ∞ `«# `«∞k âßfi㨠=~°‰õΩ ™êfiq∞ q"ÕHÍ#O^Œ Pâ◊Ü«∂Å#∞ `«# r=#HÍ~°ºOQÍ rqOKå~°∞. q"ÕHÍ#O^Œ ˆHO„^ŒO x~å‡}OH˘~°‰õΩ ^Õâ◊OÖ’x „Ѩu XHõ¯ Ü«∞"£∞.Ñ≤. x =ºH˜ÎQÆ`«OQÍ Hõeã≤ XÑ≤ÊOz áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’ f~å‡#O KÕ~ÚOz<å~°∞. ™ê‡~°HHˆõ O„^ŒO x~å‡}O H˘~°‰Ωõ ^ÕâO◊ Ö’x „Ѩu XHõ¯i#∞O_ç XHõ¯~°∂áê~Ú xkè ¿ãHõiOz, Pq^èŒOQÍ =zÛ# _»|∞ƒÅ`À Hõ<庉õΩ=∂iÖ’ q"ÕHÍ#O^Œ ˆHO„^ŒO xi‡Oz<å~°∞.

1972Ö’ q"ÕHÍ#O^Œ tÖÏ™ê‡~°Hõ ã¨OѶ¨∞=Ú 'q"ÕHÍ#O^Œ ˆHO„^Œ=∞—#∞ P^蕺u‡Hõ, ¿ã"å ã¨Oã¨÷QÍ ~°∂á⁄Ok#k. Wk „ã‘ΠѨÙ~°∞+¨ J<Õ ÉË^èŒO ÖˉõΩO_® q"ÕHÍ#O^Œ™êfiq∞ Ü≥ÚHõ¯ `åºQÆ=Ú, ¿ã= J<Õ P^Œ~°≈=ÚʼnõΩ JOH˜`«"≥∞ÿ#k. N UHõ<å^äŒ ~å#_Õ D ˆHO„^Œ=Ú#‰õΩ *ˇ#~°Öò Ãã„Hõ@sQÍ ZxflÔH·i. P `«~°∞"å`« 1978Ö’ PÜ«∞# ^•xH˜ J^茺‰õΔΩÖˇ·i. 1982 E<£Ö’ ''q"ÕHÍ#O^Œ JO`«~å˚fÜ«∞ ˆHO„^Œ=Ú Hõ<庉õΩ=∂i—— J#∞ ã¨Oã¨÷ <˘Hõ^•xx ™ê÷Ñ≤Oz. ^•xH˜ J^Œº‰õΔΩÅ∞QÍ LO_çi. ™êfiq∞ q"ÕHÍ#O^Œ Pâ◊Ü«∞=ÚÅH˘~°‰õΩ `«# â◊H˜ÎÜ«Ú‰õΩÎÅ#∞ JiÊOz# =∞Ǩϟ#fl`« =ºH˜Î UH±<å^è£ ~å#_Õ.

_®IIJOÉË^Œ¯~ü WÖÏ J<åfl~°∞

☛ ^è~Œ ‡° |^Œ"ú ∞≥ #ÿ ~å*Ϻxfl =∞#O á⁄O^•ÅO>Ë Jk =∞# ^èŒ~°‡|^Œú"≥∞ÿ# „Ѩ=~°Î# ^•fi~å<Õ Åaèã¨∞ÎOk. ☛ ^ÕâßxH˜ QÍx ,*ÏuH˜ QÍx ã¨OMϺ|ÅO XHõ¯>Ë KåÅ^Œ∞."å~°∞ ZѨC_»∂ J„Ѩ=∞`«∞ÎÖˇ·, q^•º=O`«∞Öˇ· P`«‡ qâßfiã¨O`À L#flѨC_Õ P *Ïu ÉÏQÆ∞Ѩ_»∞`«∞Ok. ☛ Ѩ~°∞ʼnõΩ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕÜ«∞_»O, Ç≤Ï`«O KÕÜ«∞_»O Ö’HÍxH˜ `À_»Ê_»∞`«∞#fl@∞¡ |Ü«∞@H˜ HõxÑ≤ã¨∞ÎOk. HÍx x*ÏxH˜ Jk =∞#‰õΩ =∞#O KÕã¨∞H˘<Õ ã¨Ç¨Ü«∞"Õ∞ ã¨∞=∂! Ç≤ÏO^Œ∞=Ù#x QÆifiOK«∞ – Ç≤ÏO^Œ∞=ÙQÍ rqOK«∞ =∞# ^èŒ~°‡O QÆOQÆh~°∞ – Ѩ~°^èŒ~°‡O ZO_»=∂q

Ѩ~°=∞ ѨÓ[hÜ«∞ _®Hõìs˚ WÖÏ J<åfl~°∞ U Éèí∂q∞Ö’,U ã¨=∂[OÖ’ [#‡ ÅaèOzO^À P Éèí∂q∞Ѩ@¡, P ã¨=∂[OѨ@¡ „ѨHõ\ ˜`«=∞ÜÕ∞º Pf‡Ü«∞`å ÉèÏ=<Õ ^Õâ◊ÉèíH˜Î.

Ѩ~°=∞ѨÓ[hÜ«∞ „j QÆ∞~°∂r WÖÏ J<åfl~°∞ ZHõ¯_≥·`Õ =∞ǨÏ`«fiѨÓ~°‚"≥∞ÿ# =∞# =∂`«$Éèí∂q∞ Ѩل`«∞Å∞ J`«ºkèHõ ã¨OYºÖ’ „Ѩu~ÀE HõÅ∞ã¨∞H˘x P_»∞`«∂ ^≥·=ã¨fi~°∂Ѩ"≥∞ÿ# ÉèÏ~°`«=∂`« H©iÎx QÍ#O KÕã¨∂Î ^•x Q“~°"åaè=$kú HÀã¨O „áê~°ú# KÕã¨∞ÎO\Ï~À JÖÏO\˜ ã¨OѶ¨∞™ê÷#O Ü≥ÚHõ¯ Ѩq„`«Éèí∂q∞Ö’<Õ *Ïux~å‡}O KÕÜ«∞QÆÅ =∞ǨÏ`«Î~° â◊H˜Î ^•y=ÙOk.

=∞#ã¨∞ ^Õx ^•fi~å x„QÆÇ≤ÏOK«|_»∞`«∞Ok. – JÉèϺã¨O, "≥·~åQƺO.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

qâ◊fiHõ~°‡

H

59

1

|∞∞ˆQfi^ŒOÖ’ qâ◊fiHõ~°‡ ^Õ=ã¨fi~°∂ѨÙ_»∞QÍ =i‚OK«|_®¤~°∞. g~°∞ ã¨~°fiHõà◊ʼnõΩ, tÅÊâß„ã¨Î=ÚʼnõΩ PkQÆ∞~°∞=Ù. qâ◊fiHõ~°‡ `«# áê^•Å`À ã¨fi~åæxfl KÕ`«∞Å`À Ѩ$käfix xi‡OKå_»∞. W`«_»∞ ^Õ=teÊ. ã¨$+≤ì HõàÏ<≥·Ñ¨Ù}ϺxH˜ =¸Åq~å\ò. „ѨÉèÏã¨∞_»#∞ =ã¨∞=Ù Ü≥ÚHõ¯ Ѩل`«∞_»∞. Ü≥∂QÆã≤kÌ W`«x `«e¡.

W`«x ÉèÏ~°º „ѨǨ¡kx. ã¨∂~°∞ºx ÉèÏ~°º ã¨O*Ï˝^Õq W`«x ‰õΩ=∂Ô~Î. ã¨∞„w=Ùx Ãã#· ºOÖ’x #Å∞_»#∞ "å#~°∞_»∞, qâ◊fi~°∂ѨÙ_»#∞"å~°∞ W`«x ‰õΩ=∂~°∞Å∞. qâ◊fiHõ~‡° ^Õ=`«Å‰õΩ HÍ=Åã≤# #QÆ~=° ÚÅ#∞, ~°^=Œä ÚÅ#∞, PÜ«Ú^ä=Œ ÚÅ#∞, qq^èŒ =$`«∞ÅÎ ∞ KÕã∞¨ H˘#∞@‰õΩ Ñ¨x=Ú@¡#∞ ã¨$+≤ìOz<å~°∞. WO„^Œ∞x HÀiHõÃÑ· áêO_»=ÙÅ H˘~°‰õΩ WO„^Œ„Ѩ™ê÷xfl, NHõ$+¨μ‚x „áê~°÷#ÃÑ· ^•fi~°HÍ #QÆ~åxfl, |$O^•=<åÅ#∞ xi‡OKå_»∞. qâ◊fiHõ~°‡ ‰õΩ=∂Ô~Î ã¨O*Ï˝^Õq ã¨∂~°ºHÍOux ÉèíiOѨÖˉõΩO_»∞@KÕ P"≥∞ „áê~°÷# "Õ∞~°‰õΩ ã¨∂~°∞º}˜‚ ™ê#|\Ïì_»∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ~åe# K«∂~°‚O`À ã¨∞^Œ~°≈# K«„Hõ=Ú#∞ `«Ü«∂~°∞KÕâß_»∞. ^Œnèz =∞ǨÏi¬ "≥<≥fl=ÚHõ`À =„*ÏÜ«Ú^è•xfl ~°∂á⁄OkOKå_»∞. t=ÙxH˜ „uâ◊¥ÖÏxfl `«Ü«∂~°∞KÕâß_»∞. „uѨÙ~åã¨∞~° ã¨OǨ~°OÖ’ t=Ù_»∞ѨÜ≥∂yOz# ~°^äŒO qâ◊fiHõ~°‡ xi‡`«"≥∞ÿ#^Õ. Q˘Ñ¨Ê ǨÏã¨ÎHõàÏ <≥·Ñ¨Ù}ºO QÆÅ"å_»∞. Éèí∂Ö’Hõ"åã¨∞Å =$uΠѨx=Ú@¡ x~å‡}„ã¨+¨ì. qâ◊fiHõ~°‡ ã¨O`å#"Õ∞ HõOK«~°∞Å∞, =„_»OQÆ∞Å∞, HõO™êÅ∞Å∞QÆ Ñ≤Å∞=|_»∞`«∞<åfl~°∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x HÍi‡‰õΩÅO`å qâ◊fiHõ~°‡#∞ W+¨ì^≥·=OQÍ Ñ¨Ól™êÎ~°∞. ÉèÏ~°fÜ«∞`« Éèí∂q∞HõQÍ Ñ¨xKÕã¨∞Î#fl ÉèÏ~°fÜ«∞ =∞EÌ~ü ã¨OѶπ∞ ÃãÃÑìO|~°∞ 17= `Õnx qâ◊fiHõ~°‡[Ü«∞OuQÍ „ѨHõ\ ˜Oz „Ѩu ã¨O=`«û~°O ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ HÍi‡Hõ k<À`«û=O x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î#flk.

Éèí~°^•fi[ =∞ǨÏi™ê=∂#º â◊Hõ ѨÓ~°fiO 7= â◊`åaÌÖ’ [x‡OKå~°x ѨO_ç`∞« Å∞ ¿Ñ~˘¯O\Ï~°∞. Éèí~°^•fi* =∞ǨÏi¬H˜ ѨÓ~°fi"Õ∞ H˘O`«=∞Ok q=∂# Ü«∂<åxH˜ ã¨O|OkèOz JǨϟ~å„`«∞Å∞ ѨÅ∞ „ѨÜ≥∂QÍÅ∞ KÕã≤ „QÆO^äŒ ~°K«#Å∞ KÕâß~°∞, HÍx J=hfl Jã¨Ê+¨=ì ÚQÍ, Jã¨OѨÓiÎQÍ =ÙO_»@O`À U=∂„`«O "≥Å∞QÆ∞ K«∂_»ÖHË áõ ÈÜ«∂~Ú. Éèí~°^•fi[ =∞ǨÏi¬ ~åã≤# q=∂#âß„ã¨Î=ÚÖ’ "≥Ú`«ÎO 8 J^蕺ܫ∂Å∞, =O^Œ JkèHõ~°}=ÚÅ∞, 500 ã¨∂„`åÅ∞ L<åflÜ«∞x K≥|∞`å~°∞. ѨÓiÎ „QÆO^äŒO WѨÊ\˜=~°‰õΩ ÅaèOK«<ÕÖË^Œ∞. „áêp# ÉèÏ~°`«OÖ’ q=∂#âß„ã¨ÎO HõeÊ`«O HÍ^Œx J<ÕHõ ~°∞A=ÙÅ∞ L<åfl~Ú. t=Hõ~ü ÉÏѨÓr `«ÅѨ_Õ J<Õ ÉèÏ~°fÜ«∞ âß„ã¨Î"Õ`«Î 1895 Ö’ `˘e q=∂<åxfl xi‡Oz PHÍâ◊Q=Æ ∞<å# q[Ü«∞=O`«OQÍ 1500 J_»∞QÆ∞Å Z`«∞Î ZyiOKå~°∞. ^•x¿Ñ~°∞ =∞~°∞`«ûY ("åÜ«Úq∞„`«∞_»∞) `«~°∞"å`«HÍÅOÖ’ 1902Ö’ Ô~·\ò ™È^Œ~°∞Å∞ "≥Ú^Œ@ q=∂<åxfl „ѨÜ≥∂yOz qѶ¨Å=∞~Ú<å~°∞. `«~°∞"å`« =∂~°∞ÊÅ∞ KÕã≤ q=∂<åxfl `«Ü«∂~°∞KÕâß~°∞. "ÕÅ ã¨O=`«û~åŠѨÓ~°fi"Õ∞ q=∂<åâß„™êÎxfl Jaè=$kúKÕã≤# Éèí~°^•fi[ =∞ǨÏi¬H˜ ^èŒ#º"å^Œ=ÚÅ∞ `≥Å∞ѨÙ^•O.

#~°HÍxH˜ ^•fi~åÅ∞ Uq – HÍ=∞=Ú, „HÀ^èŒ=Ú, Ö’Éèí=Ú.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

^Œnèz =∞ǨÏi¬

60

1

^Œnèz „|Ǩχ*Ï˝x, =∞Ǩ`«Ñ¨ã≤fi, ã¨`«Î fiQÆ∞}ã¨OѨ#∞fl_»∞. â◊„`«∞=ÙÅ#∞ QÆ∂_» ¿ãflÇ≤Ï`«∞Å∞QÍ =∞Å∞K«∞H˘#QÆÅ âßOu=#O J`«x P„â◊=∞O. XHõ™êi ^Õ=^•#=ÙÅ =∞^茺 Ѩ~°ã¨Ê~°O J„ã¨Îâ◊„™êÎÅ#∞ LѨÜ≥∂yOK«‰õΩO_® LO_ÕÖÏ XѨÊO^ŒO [iyOk. ^Õ=`«Å∞ `«=∞ J„™êÎÅ#∞ ^Œnèz P„â◊=∞=Ú#O^Œ∞ LOK«=∞x "Õ_»∞H˘<åfl~°∞. ã¨O=`«û~åÅ∞ QÆ_çz<å ^Õ=`«Å∞ =zÛ PÜ«Ú^èŒ=ÚÅ∞ fã¨∞HÀÖË^Œ∞. ^Œnèz "å\˜x [Å=ÚQÍ =∂iÛ „`åy"ÕÜ«∞QÍ P PÜ«Ú^èŒ=ÚÅ â◊H˜Î JO`å J`«x Z=ÚHõʼnõΩ Ñ¨\ ˜ìOk. JѨÊ\˜ #∞O_ç J`«x Z=ÚHõÅ∞ â◊H˜Î=O`«"≥∞ÿ<å~Ú. Ѩq„`« â◊s~°∞_≥·# J`«x Jã¨∞÷Å∞ (Z=ÚHõÅ∞) J`«ºO`« „ѨÉèÏ==O`«=ÚÖˇ·<å~Ú. `«^Œ#O`«~° HÍÅOÖ’ =$`åÎã¨∞~°∞_»<Õ ~åHõΔã¨∞x =Å# ^Õ=`«Å‰õΩ HõëêìÅ∞ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ<å~Ú. ÃÑ·QÍ ^Õ=`«Å =^ŒÌ PÜ«Ú^è•Å∞ ÖË=Ù. WÖÏO\˜ ã¨OHõ@ Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ WO„^Œ∞_»∞ ^Õ=`«Å#∞ "≥O@ÃÑ@∞ìH˘x ^Œnzè P„â◊=∞=Ú#‰õΩ "≥o§ `«=∞ xã¨ûǨÜ«∞`«#∞ `≥eÜ«∞K≥ÑÙ¨ ÊH˘<åfl_»∞. JѨÙÊ_»∞ ^Œnzè ^Õ=`«Å PÜ«Ú^èŒ=ÚÅ∞ `«#Ö’ r~°‚"≥∞ÿ# q+¨Ü«∂xfl K≥Ñ≤Ê ##∞fl K«OÑ≤ <å Z=ÚHõÅ∞ fã¨∞‰õΩ"≥à◊§O_ç. Ö’HõÇ≤Ï`«=Ú KÕÜ«Ú@HõO>Ë <å‰õΩ HÍ=Åã≤# ^Õ=Ú#flk? Jx `«# Jaè„áêÜ«∂xfl K≥áêÊ_»∞.

JѨÙÊ_»∞ ^Õ=`«Å∞ ÉèíÜ«∞Ѩ_ç =∞Ǩ`å‡! ^Œnèz! q∞=∞‡efl K«OѨQÆÅ â◊H˜Î =∂‰õΩ ÖË^Œ∞. ÃÑ·QÍ „|ǨχǨÏ`åºáê`«Hõ ^À+¨O HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok ‰õÄ_» Jx K≥Ñʨ QÍ, ^Œnzè =∞ǨÏi¬! ã¨fiK«ÛOù ^Œ =∞~°}â◊HΘ HõÅ"å_»QÆ∞@KÕ Ö’HõHõàϺ}Ï~°÷O Ü≥∂QÍyflx HõeÊOK«∞H˘x <Õ#∞ =∞~°}˜Oz# `«^Œ∞Ѩi <å Z=ÚHõÅ`À `«^Œ∞Ѩi Hõ~°Î=º=Ú#∞ x~°fiiÎOѨÙ_»x Ѩ~°=∞t=Ùx „áêi÷Oz WKåÛù=∞~°}=Ú ã‘fiHõiOz<å_»∞. qâ◊fiHõ~°‡ "å\˜KÕ „|ǨχK«„Hõ=Ú, =„*ÏÜ«Ú^èŒ=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞ PÜ«Ú^èŒ=ÚÅ#∞ KÕã≤ DÜ«∞QÍ =$`åÎã¨∞~åk ~åHõΔã¨∞Å#∞ ã¨OǨÏiOKå~°∞ ^Õ=`«Å∞. ^Œnèz =∞~°} ã¨=∞Ü«∂xH˜ J`«x ÉèÏ~°º QÆÉèíã≤Îx QÆ~°ƒù=u. P"≥∞ ã¨Ç¨ÏQÆ=∞#=Ú#‰õΩ ã≤^ŒúOHÍQÍ „|Ǩ‡^Œ∞Å∞ „Ѩ`«ºHõΔ"≥∞ÿ P"≥∞ „áê}`åºQÆO KÕÜ«∞_®xfl x"åiOKå~°∞. J~Ú##∞ P"≥∞ q#Hõ ã¨Ç¨ÏQÆ=∞#=Ú#ˆH ã≤^Œú=∞QÆ∞K«∞O_» P"≥∞ QÆ~°ƒùO #∞O_ç tâ◊√=Ù ã¨g∞Ѩ=Ú##∞#fl Ñ≤ѨÊÅ =$HõΔO Hõ_» *ÏiѨ_≥#∞. JѨÙÊ_® =$HõΔO P tâ◊√=ÙÃÑ· *ÏeѨ_ç K«O„^Œ∞x „áêi÷Oz J=∞$`«=Ú#∞ `≥zÛ J`«xH˜áÈã≤ ÃÑOK«∞@KÕ P ÉÏÅ∞_»∞ Ñ≤ѨÊÅ∞_»x Ñ≤Å∞=|_ç `«~°∞"å`« Ñ≤ѨÊÖÏ^Œ =∞ǨÏi¬QÆ ¿Ñ~°∞ á⁄Ok<å_»∞. Ѩ~ÀѨHÍ~å~°÷O, ^èŒ~å‡~°÷O, Ö’HõÇ≤Ï`å~°÷O ÔH·OHõ~°ºO HÍ=_»O D ^ÕǨxH˜ ™ê~°÷Hõ`«. Ѩ~°∞Å ã¨∞Y^Œ∞óMÏÅÖ’ áêÅ∞ѨOK«∞HÀ=_»"Õ∞ L`«Î=∞ ^èŒ~°‡O J<Õ P^Œ~å≈xfl K«∂Ñ≤Oz# `åºQÆrq ^Œnèz. P =∞ǨÏi¬ J_»∞QÆ∞*Ï_»ÅÖ’ Ѩܫ∞xOK«_»O =∞# Hõ~°Î=ºO.

P`«‡Ü≥ÚHõ¯ ÅHõΔ}ÏÅ∞ Uq∞\˜ – Kå=Ù, ѨÙ@∞ìHõÅ∞, ÖË=Ù, x`«º=Ú, âßâ◊fi`«=Ú.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq P~°ºÉèí@∞ì (™ê.â◊. 5= â◊`å|ú=Ú)

H

61

1

ÉèÏ~°fÜ«∞ YQÀà◊âß„ã¨Î"Õ`«ÎÅÖ’ u~°∞QÆ∞ÖËx "å_çQÍ K«ÖÏ=∞}˜ J=Ù`«∞#fl P~°ºÉèí@∞ì S^Œ= â◊`åÉÏúxH˜ K≥Ok#"å_»∞. QÆ}˜`«âß„ã¨ÎO U=∞O`«QÍ Jaè=$kÌ K≥O^Œx P HÍÅO <å\˜ˆH P~°ºÉèí@∞ì TǨf`«"≥∞ÿ# JOâßÅ#∞ "≥Å∞=iOK«QÆeQÍ_»∞. ÃÑ·`å=∞ǨÏ, ™ê~°"åt+¨ì, ~À=∞Hõ, áœbâ◊ ã≤^•úO`åÅ∞ =∞~°∞QÆ∞# Ѩ_»∞`«∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞ YQÀà◊âß„™êÎxH˜ #=K≥·`«<åºxfl HõeyOz Q˘Ñ¨Ê „áêÉèí"åxfl JOkOz# Ѷ¨∞#`« D "Õ∞^è•qˆH ^Œ‰õΩ¯`«∞Ok. P~°ºÉèí@∞ì ™ê.â◊. 476Ö’ ˆH~°à◊Ö’ ѨÙ\˜ì#@∞ì K≥ѨÊ|_»∞`ÀOk. ‰õΩã¨∞=∞ѨÙ~åxH˜ (WѨÊ\˜ áê\ÏflH˜) ^ŒQÆæ~°Ö’ L#fl #ÅO^Œ qâ◊fi q^•ºÅÜ«∞OÖ’ q^•ºÉèϺã¨O KÕã≤ z=iH˜ JHõ¯_Õ ‰õΩÅѨu HÍQÆeQÍ_»∞.

DÜ«∞# ã¨∂zOz# H˘xfl QÆ}˜`« ã¨g∞Hõ~°}ÏÅ∞ <Õ\ ˜H© x"åà◊√Å∞ JO^Œ∞H˘O@∞<åfl~Ú. =$`«ÎO K«∞@∞ìH˘Å`«H˜, "庙êxH˜ =ÙO_Õ x+¨ÊuÎx `˘e™êiQÍ K≥Ñ≤ÊOk P~°ºÉèí@∞ì HÍ=_»O qâı+¨O. „w‰õΩ QÆ}˜`« âß„ã¨Î"Õ`«Î \’Öˇq∞ WzÛ# qÅ∞=Hõ<åfl Wk YzÛ`«"≥∞ÿO^Œx xѨÙ}∞Å∞ JOwHõiã¨∞Î<åfl~°∞. =∞#∞㨇 $u „ѨHÍ~°=Ú XHõ =∞#fiO`«~åxH˜ 71 Ü«ÚQÍÅ∞ HÍQÍ, P~°ºÉè@í ∞ì 72 Jx ã¨iKÕâß_»∞. Ü«ÚQÍxH˜ 43,20,000 ã¨O=`«û~åÅ∞ P~°ºÉèí@∞ì Ü«ÚQÍxfl =∞m§ <åÅ∞QÆ∞ ÉèÏQÍÅ∞QÍ qÉèílOz 10,80,000 ã¨O=`«û~åÅ HÍÖÏxflXHõ ÅѶ¨Ú Ü«ÚQÆOQÍ QÆ∞iÎOKå_»∞. Éèí∂q∞ QÆ∞O„_»OQÍ LO_ç, `«# K«∞@∂ì `å#∞ u~°∞QÆ∞`«∞O^Œx DÜ«∞# ã¨Ê+¨ìOQÍ K≥áêÊ~°∞.

K«O„^Œ∞_»∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ „ѨHÍtOK«Ö_Ë x» , ã¨∂~°∞º_ç=ÖË¡ K«O„^Œ∞_»∞ ‰õÄ_® „ѨHÍtOK«QÅÆ ∞QÆ∞`«∞<åfl_»x DÜ«∞#‰õΩ P <å\˜ˆH `≥eã≤ LO_»_»O ZO`«~Ú<å q㨇ܫ∂xfl Hõeyã¨∞ÎOk. „QÆǨÏ}ÏÅ∞, ~åǨï, ˆH`«∞=ÙÅ∞ ã¨∂~°ºK«O„^Œ∞Å#∞ q∞OQÆ_»O =Å¡ HõÅQÆ^Œx Éèí∂q∞, K«O„^Œ∞_ç Ü≥ÚHõ¯ KèåÜ«∞ŠѶ¨e`åÖË „QÆǨÏ}ÏÅx DÜ«∞# K≥ѨÊQÆÅQÆ_»O xã¨ûO^ÕǨÏOQÍ J^Œ∞ƒù`«=∞<Õ J<åe. DÜ«∞# K«∂ÃÑ\˜ì# ã≤÷~åOHÍÅ∞ <Õ\ ˜H˜ u~°∞QÆ∞ÖˉõΩO_® L<åfl~Ú. Ãã·<£û Ѩ\ ì̃HõʼnõΩ DÜ«∞<Õ =¸ÅѨÙ~°∞+¨μ_»x K≥ѨÊ=K«∞Û. JO`ÕQÍ^Œ∞, ã¨OYº#∞ HÀ_£Å ~°∂ѨOÖ’ q=iOz# Ѷ¨∞#`« ‰õÄ_® DÜ«∞#^Õ.

HÍQÍ ''P~°ºÉèí\ ©ìÜ«∞O—— g∞^Œ Z<Àfl "åºMϺ<åÅ∞ "≥Å∞=_®¤~Ú. "≥Ú^Œ\ ˜ ÉèÏ㨯~° (629= ã¨OII) ™È"Õ∞â◊fi~° (1191= ã¨O.) ZÅ¡Ü«∞ hÅHÍO`« (1500= ã¨O.) ~°Ñ¶¨Ú<å^èŒ~åA(1597= ã¨O.) q~°∂áêHõΔ (1800= ã¨O.) Hõ$+¨‚^•ã¨(1812= ã¨O.) WÖÏQÆ ZO^Œ~À "Õ∞^è•=ÙÅ∞ ''P~°ºÉèí\ ©ìÜ«∂xfl—— Jxfl ^Œ$HÀ¯}ÏÅ #∞Oz ѨijeOz ^•x Q˘Ñ¨Ê`«<åxfl Ö’HÍxH˜ `≥eÜ«∞*Ë™ê~°∞. P~°ºÉè@í ∞ìx q=∞i≈OKÕ "åiÖ’ „Ѩ^=Œä Ú_çQÍ ¿Ñ~˘¯#^Œy# „|ǨχQÆ∞ѨΠ(700ã¨O.) ''YO_» ÉÏ^茺Hõ—— J<Õ ã≤^•úO`« „QÆO^ä•xfl ~°∂á⁄OkOKå_»∞. "≥Ú^Œ\ ˜ ÉèÏQÆOÖ’ P~°ºÉèí@∞ì ã≤^•ÌO`åxfl ã¨=∞„QÆOQÍ K«iÛOz, Ô~O_»= ÉèÏQÆOÖ’ P ã≤^•úO`åxfl Z<Àfl =∂~°∞ÊÅ`À KÕ~°∞ÊÅ`À J`«ºO`« „ѨuÉèÏ=O`«OQÍ fiÛk^•Ì_»∞. nO`À P~°ºÉèí@∞ì, „|ǨχQÆ∞ѨÙÎÅ YQÀà◊âß„ã¨ÎO „Ѩ`ÕºHõ J^蕺ܫ∞OQÍ ~°∂ѨÙ^•eÛOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ „Ѩu+¨ìx ^Œâ◊kâ◊ÖÏ "åºÑ≤Î KÕã≤# P~°ºÉèí@∞ì ¿Ñ~°∞#∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ âß„ã¨Î"Õ`«ÎÅ∞ `«=∞ `˘e LѨ„QÆǨxH˜ ÃÑ@ì_»O ZO`«~Ú<å Lz`«OQÍ `Àã¨∞ÎOk. D =∞Ǩ#∞ÉèÏ=Ù_çx =∂~°æ^Œ~°≈‰õΩ_çQÍ ã‘fiHõiOz =∞ixfl q[Ü«∂Å#∞ ™êkèOK«_»O =∞#O ÅHõΔ ºOQÍ ÃÑ@∞ìHÀ"åe.

ã¨~°fi r=ÙÅ Ü≥∞_»Å ÉèíQÆ=O`«∞x ^Œ$+≤ì ZÖÏ =ÙO@∞Ok. – ã¨=∂#=ÚQÍ K«∂™êÎ_»∞.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq H â◊√„â◊√`«∞_»∞ (™ê.â◊. ѨÓ~°fiO. 1500)

62

1

J~°÷~å„u `«Å∞Ѩ٠K«Ñ¨C_≥·Ok â◊√„â◊√`«∞_»∞ `«Å∞ѨÙfã≤ K«∂¿ãÎ XHõ Ü«∂„u‰õΩ_»∞ ~Àkèã¨∂Î HõxÑ≤OKå_»∞. J`«_ç =Ú‰õΩ¯ qiyáÈ~Ú=ÙOk. ~°HõÎO ^è•~°QÍ HÍ~°∞`«∞Ok. â◊√„â◊√`«∞_»∞ J`«_çH˜ ^è≥·~°ºO K≥Ñ≤Ê Ö’Ñ¨eH˜ fã¨∞‰õΩ"≥o§ h\˜`À J`«_ç QÍÜ«∂xfl Hõ_çQÍ_»∞. =¸eHÍ~°ã¨O J^•Ì_»∞. `«~åfi`« ~ÀyH˜ =∞`«∞ÎHÀã¨O `«y#O`« =∞^茺O WzÛ â◊„ã¨Î zH˜`åû ѨiHõ~åÅ`À zH˜`«û „áê~°OaèOKå_»∞. XHõ P‰õΩ`À ~Ày =Ú‰õΩ¯#∞ H˘ez HõuxÎ "Õ_Kç ãÕ ≤ ^Œ=_»#∞O_ç H˘O`« HõO_» fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. Ô~O_»∞ =ÚHõ¯Å∞ KÕã≤ *Ï„QÆ`«ÎQÍ ~Ày =Ú‰õΩ¯ ѨÙ\ÏÅÖ’ J=∞~åÛ_»∞. =Ú‰õΩ¯ PHÍ~åxfl ã¨iKÕã≤, aÜ«∞ºÑ¨Ù Ñ≤O_çx `«_çÑ≤ JkÌ, QÆO^èŒÑ¨Ù Ѩ\ ©ì "Õâß_»∞. PÃÑ· ^Œ∂kÃÑ\˜ì, B+¨^èŒ#∂<≥ ~åã≤, K«H¯õ QÍ Hõ@∞ìH\õ Ïì_∞» . D q^è•#=∞O`å áê¡ãHì≤ ± ã¨~s˚° x áÈe=ÙO^Œx áÈÅ∞ÛHÀ=_»OÖ’ Pâ◊Û~°ºOÖË^∞Œ .

HÍh Wk [iyOk 26 â◊`åÉÏÌÅ „H˜`«=∞x `≥e¿ãÎ<Õ Pâ◊Û~°ºO HõÅQÆHõ =∂#^Œ∞. x*ÏxH˜ â◊√„â◊√`«∞_»∞ WѨÊ\˜ áê¡ã≤ìH± ã¨~°˚sH˜ P^Œ∞º_»∞. „áêp# ÉèÏ~°fÜ«∞ "≥·^Œº âß„ã¨Î"Õ`«ÎÅÖ’ â◊√„â◊√`«∞_»∞ =∞}˜nѨO =O\˜"å_»∞. â◊„ã¨Î zH˜`«û W`«x`À<Õ „áê~°OÉèí=∞~ÚO^Œx „ѨѨOK«O QÆ∞iÎOzOk. â◊√„â◊√`«∞_»∞ ~åã≤# ''â◊√„â◊√`« ã¨OÇ≤Ï`«—— ™ê.â◊. 800Ö’ J~°ÉòÖ’H˜ ''H˜`åÉò-ëê+¨Ø<£-Z-Ç≤ÏOn——, ''H˜`åÉò-S-â◊√„â◊√`«—— ¿Ñi@ J#∞=kOK«|_çOk. D "≥·^Œº „QÆO^äŒO H˘xfl â◊`åÉÏÌÅ áê@∞ „áê=∂}˜Hõ „QÆO^èOŒ QÍ xÅ∞=QÆeOk. HÍ|>Ëì <åQÍ~°∞#˚ JO`«\ "˜ å_»∞ ''â◊√„â◊√`« ã¨OÇ≤Ï`«—— XHõ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ "≥^· ºŒ „QÆO^èOŒ Jx „Ѩâ◊Oã≤OKå_»∞. â◊√„â◊√`«∞_çk â◊„ã¨Î zH˜`«ûÖ’ JO^≥ "Õã≤# K≥~Úº, `≥y# =Ú‰õΩ¯#∞ JuH˜Oz áê¡ã≤ìH± ã¨~°˚sH˜ ^•i K«∂Ñ≤Oz# =∞Ǩ#∞ÉèÏ=Ù_»∞ â◊√„â◊√`«∞_»∞. `˘e™êiQÍ â◊=ѨsHõΔ (áÈãπì =∂Ô~ì"£∞) x~°fiÇ≤ÏOz =∞~°}O ZO^Œ∞‰õΩ ã¨OÉèíqOzO^À x~åúiOz <å_»∞ "≥·^Œºâß„™êÎxfl =ÚO^Œ∞‰õΩ #_»Ñ¨_»OÖ’ ã¨Ç¨ÏHõiOz# "Õ∞^è•q W`«_»∞. â◊„ã¨ÎzH˜`«û‰õΩ ã¨iH˘`«Î âß„ã‘ÎÜ«∞ ѨiHõ~åÅ#∞ P~ÀQƺHõ~°"≥∞ÿ# „Ѩ=∂}ÏÅ`À LѨÜ≥∂yOzOk â◊√„â◊√`«∞_Õ. 101 ~°HÍÅ â◊„ã¨ÎzH˜`åû ѨiHõ~åÅ#∞ W`«_»∞ "å_Õ"å_»@. =¸„`«<åàÏÅÖ’ ¿Ñ~°∞‰õΩx áÈÜÕ∞ ~åà◊§#∞ `˘ÅyOK«_O» Ö’ HÍx, HõO\˜ â◊√HÍ¡Å#∞ Ju ã¨∞xfl`«OQÍ fã≤"ÕÜ«∞_»OÖ’ HÍx ã¨∞„â◊√`«∞x ¿Ñˆ~ Z=Ô~·<å =ÚO^Œ∞QÍ K≥|∞`å~°∞. Ñ≤O_À`«ÊuÎ QÆ∞iOz, qHõ$`« tâ◊√[#<åÅ QÆ∞iOz J`«_çH˜ `≥Å∞ã¨∞. „=}O JO>Ë Uq∞\’ âß„ã¨Î|^ŒÌOQÍ x~°fizOz# `˘e qA˝_»∞ â◊√„â◊√`«∞_Õ. =¸eHÍ B+¨^èŒ∞Å QÆ∞iOz, K≥_»∞ ~°HÍÎxfl `˘ÅyOK«_»OÖ’ [ÅQÆÅ#∞ LѨÜ≥∂yOK«_»O QÆ∞iOz â◊√„â◊√`«∞_çH˜ ÉÏQÍ `≥Å∞ã¨∞. W^ŒO`å ã¨∞=∂~°∞QÍ 2600-3000 ã¨O=`«û~åÅ <å\˜=∂@.

JѨÊ\˜ˆH ÉèÏ~°fÜ«∞ q*Ï˝# âß„ã¨Î™ê÷~Ú JO`« L#fl`«OQÍ LO_Õ^Œx `≥Å∞ã¨∞ÎOk. ã≤*ËiÜ«∞<£ P^Œ∞º_çQÍ, J#ã¨÷\ ˜H±ûH˜ NHÍ~°O K«∞\˜ì# =¸Å ѨÙ~°∞+¨μ_çQÍ â◊√„â◊√`«∞_çH˜ L#fl ™ê÷#O K«i`å~°"÷ ∞≥ Oÿ k. ÉèÏ~°fÜ«∞ q*Ï˝# "≥^· ∞Œ ëêºxfl ^Õâq◊ ^ÕâßÅ "åiH˜ K«qK«∂Ñ≤# â◊√„â◊√`«∞_»∞ ZO`«~Ú<å ^è#Œ ∞º_»∞.

~å=∞ÅHõΔ‡}∞ʼnõΩ J¢ã¨Îâ◊¢ã¨Î=ÚÅ∞ <ÕiÊ# QÆ∞~°∞=Ù – qâßfiq∞„`«∞_»∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq (™ê.â◊. ѨÓ~°fiO 300)

H

63

K«WѨ~Ê\˜°‰"≥õΩ^·_»∞Œ ºÅ∞∞ Ãã`· O« JOwHõiOKÕ H˘xfl ã≤^•úO`åÅ#∞ XHõ âß„ã¨1 A Î _˝ ∞»

Ô~O_»∞"ÕÅ Uà◊¡<å_Õ K≥ѨÊQÆeQÍ_»∞ J`«_Õ K«~°‰õΩ_»∞. ''"≥·^Œ∞º_»∞ ~Ày â◊s~°OÖ’H˜ *Ï˝# *’ºu`À K«∂_»QÆÅQÍe. JѨÙÊ_Õ J`«_»∞ ã¨iQÍæ ~ÀQÆx~åÌ~°} KÕÜ«∞QÆÅ∞QÆ∞`å_»∞—— Jx J<åfl~°∞.

K«~‰° Ωõ x âß„ã‘Ü Î ∞« Ѩi*Ï˝#O =∞Ǩϟ#fl`«"∞≥ #ÿ k. H˘xfl â◊`åÉÏÌÅ `«~∞° "å`« ‰õÄ_® „^èŒ∞^èŒÉÏÅ, HÍj‡~°Hõ =O\˜ "≥·^Œº âß„ã¨Î"Õ`«ÎÅ∞ ''K«~°Hõ ã¨OÇ≤Ï`«—— #∞ =∞m§ =∞m§ ~åâß~°x qO@∞O>Ë ZO`À Pâ◊Û~°ºO "Õã¨∞ÎOk. ^Œ∞~°^Œ$+¨ì=âß`«∞Î K«~°‰õΩx rq`« q=~åÅ∞ ã¨iQÍ `≥eÜ«∞_»O ÖË^Œ∞. ™ê.â◊.ѨÓ~°fiO. 300 <å\˜"å_»∞ Jx =∂„`«O K≥ѨÙÊHÀ=K«∞Û. W`«_»∞ ~åã≤# ''ã¨OÇ≤Ï`«—— ™ê.â◊. 987Ö’ Ѩi¬Ü«∞<£, J~°aH± ÉèÏ+¨ÅÖ’H˜ J#∞=kOK«|_çOk. K«~°Hõ ã¨OÇ≤Ï`«Ö’ Zxq∞k qÉèÏQÍÅ „H˜O^Œ 120 J^蕺ܫ∂Å∞ L<åfl~Ú.ã¨∂„`« ™ê÷#, x^•# ™ê÷#, q=∂# ™ê÷#, â◊s~° ™ê÷#, WO„kÜ«∞™ê÷#, zH˜`«û™ê÷#, HõÅÊ ™ê÷#, ã≤kÌ ™ê÷# J<Õ ji¬HõÅ`À qÉèÏQÍÅ∞ L<åfl~Ú. „Ѩu qÉèÏQÆO ZO`À qѨÙÅOQÍ „"åÜ«∞|_ç LOk. PǨ~°O r~°‚=∞ÜÕ∞º Ѩ^ŒÌu â◊H˜ÎQÍ =∂~°∞Ê K≥O^Õ q^è•#O `«k`«~° â◊s~°`«`åfiÅ#∞ PÜ«∞# P<å_Õ ã¨∂„fHõiOKå~°∞. "åÜ«Ú, Ñ≤`«Î, HõѶ¨ ^ÀëêÖË J<å~ÀQƺ ¿ÇÏ`«∞=ÙÅx „QÆÇ≤ÏOKå~°∞. —— u#fl PǨ~°OÃÑ· ~°HõÎO, =∂Oã¨O, =¸ÅQÆÅ „ѨuK«~°º=Å¡<Õ D ^ÀëêÅ∞ HõÅ∞QÆ∞`åÜ«∞x x~°fizOKå~°∞. D ÅHõΔ}ÏÅhfl =ºH˜Î #∞O_ç =ºH˜ÎH˜ =∂iáÈ`åÜ«∞<åfl~°∞. ^ÀëêÅÖ’ ã¨=∞`«∞ź`« Ö’Ñ≤Oz#ѨÙ_Õ ~ÀQÍÅ∞ U~°Ê_»`åÜ«∞x ã≤^•úOfHõiOKå~°∞. P^èŒ∞xHõ "≥·^Œº q*Ï˝#"≥∞ÿ# *ˇ<≥\ ˜H±û „áê^äŒq∞Hõ JOâßÅ#∞ Ãã·`«O K«~‰° Ωõ _»∞ „QÆÇÏ≤ OK«QÅÆ QÆ_O» qâı+O¨ . tâ◊√=Ù eOQÆÉ^Ë •è xH˜ HÍ~°}ÏÅ∞. =∂#= â◊s~° x~å‡}O, JO`«~åƒùQÍÅ q^èŒ∞Å∞ PÜ«∞#‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. â◊s~°OÖ’ 360 Z=ÚHõÅ∞ LO\ÏÜ«∞x K≥ѨÊQÆeQÍ_»∞. ǨÏ$^ŒÜ«∞OÖ’ XˆH Hõ"å@=ÚO@∞O^Œx, J^Õ „áê}ˆHO„^Œ=∞x „QÆÇ≤ÏOKå_»∞. ™ê=∂#º â◊HõO ѨÓ~°fiO 8= â◊`å|ÌOÖ’ P„`ÕÜ«∞, Jyfl"Õâ◊√Å<Õ "≥·^Œ∞ºÅ∞ ~°zOz# zH˜`åû q^è•#ã¨~°fi™êfixfl K«~°‰õΩ_»∞ K«~°Hõ ã¨OÇ≤Ï`«Ö’ P^èŒ∞hHõiOKå_»∞. D „QÆO^äŒO Ô~O_»∞ "ÕÅ Uà◊§ =~°‰õÄ „áê=∂}˜HõOQÍ xÅ|_çOk. Wk J~°aH±, ÖÏ\˜<£Å`À ã¨Ç¨ J<ÕHõ q^Õj ÉèÏ+¨Ö’¡H˜ J#∞=kOK«|_çOk. HÍÅ∞ qiyáÈ`Õ W#∞ѨHÍÅ∞ "Õã≤ ZÖÏ JuH˜OK«=K«∞Û<À K«~‰° Ωõ _»∞ ã¨Ê+¨Oì QÍ `≥eáê_»∞. QÆ∞_ç`¤ #« O, ѨHõΔ"å`«O, ‰õΩ+¨μª, =¸~°Û, ~åK«Ñ¨ÙO_»∞(Hͺ#û~ü?) "≥Ú^ŒÖˇ·# [|∞ƒÅ‰õΩ ã¨∞ÅÉèí"≥∞ÿ# x"å~°}ÀáêÜ«∂Å#∞ W`«_»∞ `«# „QÆO^äŒOÖ’ ã¨∂zOKå_»∞. "≥·^ŒºOÖ’ áê^Œ~°ã¨O "å_»∞HÀ=_»O giH˜ `≥Å∞ã¨∞. Wk ™ê=∂#º"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O HÍ^Œx xѨÙ}∞ÖË JOwHõiã¨∞Î<åfl~°∞. Ñ≤`«Î, "åÜ«Ú, âı¡+¨‡, ^ÀëêÅѨ~°OQÍ ~ÀQÆ x~åú~°} KÕÜ«∞_»O, "å\˜H˜ J#∞QÆ∞}OQÍ B+¨^èŒ, ^è•`«∞=ÙÅ#∞ x~°‚~ÚOK«_»OÖ’ K«~°‰õΩ_»∞ Z‰õΩ¯= „â◊^Œú K«∂¿Ñ"å_»∞. JO>Ë zH˜`«û‰õΩ =ÚO^Œ∞ ''_»Ü«∂QÀflã≤ãπ—— =ÚYº=∞x ÉèÏqOKÕ"å_»#fl=∂@.

K«~‰° Ωõ _»∞ zH˜`åû q^è•#OÖ’ ^Õ=`«Å ¿Ñi@ =∞O„`åÅ#∞ LK«ÛiOK«_®xfl ‰õÄ_® ã¨~Ô #· Ѩ^uÌŒ QÍ<Õ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. H˘xfl â◊ÉÏÌÅ∞ „Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ ~ÀQÆ∞ÅÃÑ· „ѨÉèÏ"åxfl K«∂ѨÙ`åÜ«∞x P^èŒ∞xHõ "≥·^Œ∞ºÅ∞ ‰õÄ_® K≥|∞`«∞<åfl~°∞. ''J„ÖÏì ™ÈxH±—— zH˜`åû q^è•#=∞O>Ë =∞#‰õΩ qxÑ≤OK«x â◊ÉÏúÅ`À KÕ¿ã zH˜`«û WÖÏO\˜^Õ Hõ^•. ''K«~°Hõ ã¨OÇ≤Ï`«—— XHõ q*Ï˝# âß„ã¨Î ™êQÆ~°O, ^•xfl =∞kèOKÕ H˘nÌ „H˘`«Î „H˘`«Î PÖ’K«#Å∞ "≥Å∞=_»∞`«∂<Õ LO\ÏÜ«∞x ã¨∞n~°… "åºMϺ<åÅ∞ KÕã≤# <å~°^Œ`«Î, K«„Hõáê}˜, t=^•`«, *ˇ·#^•ã¨, Dâ◊fi~° ¿ã# =O\˜ "≥·^Œº xѨÙ}∞Å∞ =∂@Å∞ Z=i<≥·<å Hõke™êÎ~Ú.

ã‘`å~å=∞ ÅHõΔ‡}∞Å#∞ QÆOQÍ#kx ^•\˜Oz# xëê^èŒ~åA Z=~°∞ – QÆ∞Ǩï_»∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

PKå~°º <åQÍ~°∞˚#∞_»∞ (™ê.â◊. 150 – 250)

H

64

1

„áêp# ÉèÏ~°fÜ«∞ âß„ã¨Î"Õ`«ÎÅÖ’ ~°™êÜ«∞# âß„™êÎxH˜ qã¨Î $`«"≥∞ÿ# ¿ã=Å∞ KÕã≤, ã¨iH˘`«Î ÉèÏëêºÅ∞ K≥Ñ≤Ê# =ºH˜ÎQÍ PKå~°º <åQÍ~°∞˚#∞_çH˜ K«i„`«Ñ¨Ù@Ö’¡ qt+¨ì"≥∞ÿ# ™ê÷<åxfl W=fi_®xH˜ Z=Ô~·<å 㨈~ "≥#∞HÍ_»#Hõ¯~°ÖË^Œ∞.

QÆ∞[~å`ü ~å„+¨ìOÖ’x ã¨∞„Ѩã≤^Œú ™È=∞<å^èŒ ^Õ"åÅÜ«∂xH˜ ^ŒQÆæ~°Ö’ =Ù#fl ^≥·Ç¨ÏH± „QÍ=∞OÖ’ <åQÍ~°∞˚#∞_»∞ ѨÙ\˜ì#@∞ì âß„™êÎ^è•~åÅ∞ =Ù<åfl~Ú. áê^Œ~°ã¨O #∞Oz |OQÍ~åxfl `«Ü∂« ~°∞KÕ¿ã ã¨fi~°‚ ~°™êÜ«∞# „Ѩ„H˜Ü∞« Ö’ DÜ«∞#k JO^≥"ãÕ #≤ KÕ~Ú Jx ZO`À =∞Ok K≥|∞`«∞#flѨÊ\˜H©, ~°™êÜ«∞# âß„ãÎ̈"Õ`«ÎQÍ =∂„`«"Õ∞ DÜ«∞# Q˘Ñ¨Ê`«<åxfl QÆ∞iÎOK«=K«∞Û. DÜ«∞##∞ ™êHΔÍ`«∞Î ^≥=· ã¨fi~°∂ѨOQÍ ÉèÏqOKÕ"å~°@. D =∞Ǩ#∞ÉèÏ=Ù_»∞ ã¨$+≤Oì z# '~°ã¨~°`åflHõ~°— ~°™êÜ«∞xHõ âß„™êÎxH˜ ã¨O|OkèOz#O`«=~°‰õΩ, D<å\˜ âß„ã¨ÎA˝Å‰õΩ ‰õÄ_® XHõ qÅHõΔ}"≥∞ÿ# „Ѩ=∂} „QÆO^äŒOQÍ QÆ∞iÎOK«_»O QÆ=∞xOK«^ŒQÆæ q+¨Ü«∞OQÍ K≥ѨÙÊHÀ"åe. D âß„ã¨Î„QÆO^äŒO "å^Œ, „Ѩu"å^•Å ~°∂ѨOÖ’ LOk. <åQÍ~°∞˚#∞_çH˜ ^Õ=`«ÅH© =∞^茺 #_çz# ã¨OÉèÏ+¨}Å ~°∂ѨOÖ’ D „QÆO^äŒO ~°∂ѨHõÅÊ# HÍ=_»O =Å# „Ѩ*ÏhHõO DÜ«∞##∞ ^≥·=~°∂ѨOQÍ, ^Õ=^Œ∂`«QÍ ÉèÏqOz LO_»=K«∞Û. |Ǩïâß âß„ã¨Î"Õ`«ÎÅÖ’ „áêp#∞ÅÖ’ WO`«QÍ „Ѩ[ÅÖ’ „ѨKå~°O á⁄Ok# =ºH˜Î =∞~˘Hõ~°∞ LO_»ˆ~"≥∂. ''~°ã¨~°`åflHõ~°—— ¿Ñ~°∞‰õΩ `«QÆæ>Ë¡ ~°ã¨ ã¨OÜ≥∂yHÍÅ QÆ∞iOz JO>Ë áê^Œ~°ã¨O`À ‰õÄ_»∞‰õΩ#fl ~°™êÜ«∞xHõ =¸ÅHÍÅ QÆ∞iOz ѨÓiÎ q=~°}Å#∞ Wã¨∞Î#fl@∞¡ ZO`À =∞Ok âß„ã¨ÎA˝Å∞ JOwHõiã¨∞Î<åfl~°∞. ~åy, ã‘ã¨O, `«∞`«∞Î<åQÆ=Ú, "≥O_ç, |OQÍ~°O WÖÏO\˜ ֒ǨÅ#∞ Yx*ÏÅ #∞Oz U q^èŒOQÍ ã¨O„QÆÇ≤ÏOKåÖ’, U ~°HõOQÍ â◊√kú KÕÜ∂« Ö’ =O\˜ „Ѩ„H˜Ü∞« Å QÆ∞iOz ‰õÄ_® ''~°ã~¨ `° åflHõ~—° — „QÆO^èOŒ Ö’`«∞QÍ<Õ qѨÙbHõiOK«_O» <åQÍ~°∞#˚ ∞_ç „Ñ¨[˝‰õΩ ^Œ$ëêìO`«OQÍ ã‘fiHõiOK«=K«∞Û. r=#^è•`«∞=ÙÅ#∞ ~°∂á⁄OkOK«_O» ÃÑ· <åQÍ~°∞#˚ ∞_»∞ Z‰õΩ¯= „â◊^#úŒ ∞ Hõ#|~°z#@∞¡ `≥Å∞™ÈÎOk. áê^Œ~ã° O¨ =O\˜ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ =¸ÅHÍÅ#∞, =$HõΔ ã¨O|O^è"Œ ∞≥ #ÿ P=∂¡Å#∞, HΔÍ~åÅ#∞ DÜ«∞# JO^Œ∞HÀã¨O LѨÜ∂≥ yOz#@∞¡ ‰õÄ_® `≥eÜ«∞=™ÈÎOk. =„*ÏÅ#∞, =Ú`åºÅ#∞ =$HõΔ ã¨O|O^è"Œ ∞≥ #ÿ P=∂¡Å`À HõiyOK«_O» `ÕeHõx <åQÍ~°∞#˚ ∞_»∞ P<å_Õ K≥Ñʨ QÆeQÍ_»∞. <Õ_∞» _çãÖì≤ +Ë <¨ ,£ eH˜fiá¶êHõ<Δ ,£ ã¨a"¡ ∞Õ +¨<,£ ~Àã≤Oì Q∑ JO@∂ Ñ≤Å=|_»∞`«∞#fl „ѨÜ∂≥ QÆÑ^¨ `ÌŒ ∞« Å QÆ∞iOz P HÍÅOÖ’<Õ <åQÍ~°∞˚#∞_»∞ ã¨Ê+¨ìOQÍ yi wz#@∞¡, K≥ѨÊ_»O ZO`«~Ú<å Pâ◊Û~åºxfl Q˘Å∞ѨÙ`«∞Ok. ã¨fi~°‚ ~°™êÜ«∞# ã≤^•ÌO`«O QÆ∞iOz DÜ«∞# ZO`«QÍ K≥ÑÊ≤ #ѨÊ\˜H© áê^Œ~ã° O¨ #∞O_ç |OQÍ~°O ã≤kOú z#@∞¡ K≥Ñʨ _®xH˜ ^•YÖÏÅ∞ÖË=Ù. <Õ_∞» qã¨Î $`«OQÍ K«iÛOKÕ ZÅ„HÍìxH± J}∞ x~å‡}ÏÅ P^è•~°OQÍ K«∂¿ãÎ áê^Œ~™° êxH˜, |OQÍ~åxH˜ ˆH=ÅO ZÅ„HÍì<£ J}∞ x~å‡}ÏÅ ã¨OYºÖ’<Õ ÉèË^èŒ=∞x `≥Å∞ã¨∞ÎOk. D ÉèË^•xfl `˘ÅyOK«_»O ã≤^•úO`«Ñ~¨ O° QÍ `ÕeHˆ HÍ=K«∞Û HÍx „ѨÜ∂≥ QÆÑ~¨ O° QÍ Hõ+™ì¨ ê^躌 O HÍ=K«∞Û. ã¨fi~°O‚ ã≤kOú K«#ѨÊ\˜H© <åQÍ~°∞#˚ ∞_»∞ ã¨fi~°‚ ~°™êÜ«∞# ã≤^•úO`«OÖ’ âß„ã‘Ü Î ∞« Ѩ~"° ∞≥ #ÿ ^À+¨O Un ÖË^xŒ K≥Ñʨ _®xH˜ WO`«HOõ >Ë "Õ~ˆ P^è•~°O JHõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . ~°ã¨~°`åflHõˆ~ HÍHõ â◊√„â◊√`«ã¨OÇ≤Ï`«‰õΩ J#∞|O^èŒOQÍ B+¨^è•Å#∞ `«Ü«∂~°∞KÕ¿ã q^è•<åÅ#∞ QÆ∞iOz qѨÙbHõiã¨∂Î ''L`«~Î `° O« „`«—— J<Õ „QÆO^äOŒ DÜ«∞# ~åã≤#@∞¡ Z‰õΩ¯= =∞OkH˜ `≥eÜ«∞HõáÈ=K«∞Û. P~ÀQƺ =∞O[i, Ü≥∂QÆâ◊`«Hõ, HõHõΔ º ѨÙ@`«O„`« =O\˜q ZO^Œ∞KÕ`«<À Z‰õΩ¯= „ѨKå~åxH˜ <ÀK«∞HÀÖËHõáÈÜ«∂~Ú. ã¨fi~°‚ ~°™êÜ«∞# „Ѩ„H˜Ü∞« <Õ\H˜ © ã¨"åÅ∞QÍ<Õ LOk. nxx "≥Ú^Œ\™˜ êiQÍ ã‘fiHõiOz# =ºH˜QÎ Í <åQÍ~°∞#˚ ∞_çHˆ ZѨÙÊ_»∂ QÆ∞iÎOѨ٠LO@∞Ok.

ã‘`å^Õq `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ Z=~°∞ – ã¨∞#Ü«∞#, [#‰õΩ_»∞.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

_®II "≥∂HõQΔ ∞Æ O_»O qâıfiâfi◊ ~Ü° ∞« º (™ê.â◊. 15 ãà Ñà Oì |~ü 1861 – 12 U„ÑÜ≤ ∞« Öò 1962)

65

1

#=ÉèÏ~°`« x~å‡`«Ö’¡ XHõ~°∞, ѨiѨÓ~°‚"≥∞ÿ# x*Ï~Úf, ѨxѨ@¡ JOH˜`« ÉèÏ=O QÆÅ D =∞ǨÏhÜ«Ú_»∞ HÍ~°º‰õΩâ◊Å`«Ö’ #∂`«# „Ѩ=∂}ÏÅ#∞ <≥ÅH˘ÖÏÊ~°∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊Ѩ٠z~°ã¨‡~°}©Ü«Ú_≥·# ‰õΩ~°∞=$^Œ∞ú_»∞QÍ QÆ}uÔHH˜¯# "å~°∞ "≥∂HõΔQÆ∞O_»O qâıfiâ◊fi~°Ü«∞º. qâıfiâ◊fi~°Ü«∞º Hõ~å‚@HõÖ’ [x‡OKå_»∞. „áê^äŒq∞Hõ q^•ºÉèϺ™êxfl ã¨fi„QÍ=∞OÖ’<Õ Ñ¨ÓiÎ KÕã∞¨ H˘x L#fl`« q^Œº ɡOQÆ∞à◊¥~°∞Ö’x ÃãO„@Öò HÍÖËrÖ’ KÕ~å_»∞.

HÍx PÜ«∞# *Ë|∞ MÏmQÍ =ÙO_Õk. `«Å ^•K«∞H˘#_®xH˜ QÆ∂_»∞ LO_Õk HÍ^Œ∞. ¿Ñ^ŒiHõO HÍ~°}OQÍ z#fl`«#O #∞O_ç PÜ«∞# „Ѩu ~°∂áê~Úh ZO`À Hõ+≤ìOz ã¨OáêkOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. qâıfiâ◊fi~°Ü«∞º‰õΩ „Hõ=∞tHõΔ}Ë ZѨÙÊ_»∂ r=# =∞O„`«OQÍ LO_Õk. Ü«Ú= q^•ºi÷ ^Œâ◊Ö’ Ãã·`«O ZO`À „â◊q∞ã¨∂Î XHõ 㨄Hõ=∞"≥∞ÿ# Ѩ^ŒÌuÖ’ ѨxKÕ¿ã"å_»∞. ¿Ñ^ŒiHõOÖ’ „=∞yæ# D ÉÏÅ∞_»∞ 1881 Ö’ a.U ѨsHõΔÖ’ J„QÆ„âı}˜Ö’ xeKå_»∞. "≥∞ÿã¨∂~°∞ „ѨÉ∞íè `«fiO H˘O`« PiúHõ ã¨Ç¨ Ü«∞O JOkOK«QÍ WO[hiOQ∑ K«k"ÕO^Œ∞‰õΩ Ñ¨Ó<åÖ’x Ãã<· û£ HÍÖËrÖ’ KÕ~å_»∞.

1885Ö’ a.W ѨsHõΔÖ’¡ "≥Ú^Œ\ ˜ ~åºO‰õΩ ™êkèOKå_»∞. qâıfiâ◊fi~°Ü«∞º ÉèÏQƺ#QÆ~ü pѶπ WO[h~°∞QÍ =KåÛ_»∞. 1908Ö’ Hõhqh Ü≥∞~°∞QÆx suÖ’ =¸ã‘H˜ =~°^ŒÅ∞ =KåÛ~Ú. #n[ÖÏÅ∞ KåÖÏ ~Úà◊§Ö’ „Ѩ"ÕtOz [##+¨ìO, Ѩâ◊√#+¨ìO ã¨OÉèíqOzOk. =¸ã‘#k Hõ@ì_ç KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ qâıfiâ◊fi~°Ü«∞º _®ºO ‰õΩ ~°∂ѨHõÅÊ# KÕâß_»∞. qâıfiâ◊fi~°Ü«∞º x~°ƒùÜ«Ú_≥·# ^Õâ◊Éèí‰õΩÎ_»∞, ''h Ѩx XHõ Ô~·ÖËfi „HÍã≤OQÆ∞#∞ T_»Û@O =∂„`«"Õ∞ HÍ=K«∞Û.

HÍx „ѨѨOK«OÖ’ =∞iÜÕ∞ ~Ú`«~° Ô~·ÖËfi „HÍã≤OQÆ∞ ‰õÄ_® h „HÍã≤OQÆO`« â◊√„ÉèíOQÍ LO_»^Œ∞ JxÑ≤OKÕ q^èŒOQÍ ^•xx T_»Û@O h Hõ~°Î=ºO Jx QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ—— J<Õ"å_»∞.

1918Ö’ ã¨~ü "≥∂HõΔQÆ∞O_»O qâıfiâ◊fi~°Ü«∞º ã¨fiK«ÛO^ŒOQÍ Ñ¨^Œg q~°=∞} KÕâß_»∞. Ѩ^Œg q~°=∞} JO>Ë Ñ¨_»Hõ ‰õΩsÛÖ’ q„âßO`Õ#x „Ѩ[Å∞ J#∞‰õΩO\Ï~°∞. „ѨÉèí∞`«fi ã¨sfiã¨∞ #∞O_ç q~°q∞Oz# `«~°∞"å`« 44 ÜÕ∞O_»∞¡ rqOKå_»∞. J`«ºO`« |ÅÇ‘Ï#`«`À =Ù#fl z=i H˘kÌ ~ÀAÅ∞ q∞#Ǩ HÍÅ=∞O`å PÜ«∞# ^Õâ◊O QÆ∞iOz PÖ’zã¨∂ΠѨÙã¨ÎHÍÅ∞ K«^Œ∞=Ù`«∂<Õ =Ù<åfl_»∞.

1962Ö’ qâıfiâ◊fi~°Ü«∞º Jã¨Îq∞OKå_»∞. JѨC_»∞ PÜ«∞# =Ü«∞ã¨∞û 101 ã¨O=`«û~åÅ∞. PÜ«∞# HõxÃÑ\˜#ì ÉÏ¡H± q^è•#O, #n[ÖÏÅ∞ =º~°Oú QÍ „Ѩ=Ç≤ÏOz áȉõΩO_® PÜ«∞# ~°∂á⁄OkOz# ã¨fiÜ«∞OKåÅ# Hõ"å\ÏÅ∞, U^ä≥<£û #QÆ~°O HÀã¨O PÜ«∞# ~°∂ѨHõÅÊ# KÕã≤# h\˜ ã¨~°Ñ¶¨~å, =Ú~°∞QÆ∞h\˜ áê~°∞^ŒÅ =º=ã¨÷Å∞ -W=hfl qâ◊fi"åºÑ¨ÎOQÍ WO[h~°¡ „Ѩâ◊Oã¨Å#∞ K«∂~°Q˘<åfl~Ú.

PÜ«∞# „Hõ=∞tHõ} Δ ‰õΩ, ѨxѨ@¡ PÜ«∞#‰õΩ#fl JOH˜`É« Ïè "åxH˜ WÖÏO\˜ =O^ŒÅH˘Åk L^•Ç¨Ï~°}Å∞ ~Ú=fi=K«∞Û. ''™È=∞i`«#O =∞# ^ÕâßxH˜ âßѨOQÍ Ñ¨i}q∞OzOk. "≥Ú^Œ\ ˜™êi K«∂z#ѨÙÊ_»∞ „Ѩu XHõ¯_»∞ ѨxKÕã¨∞Î#fl>Ë¡ HõxÑ≤™êÎ~°∞. HÍx x*ÏxH˜ XHõ_»∞ ѨxKÕã¨∞ÎO>Ë q∞QÆ`å "åà◊√§ J`«}˜fl QÆ=∞xã¨∂Î ‰õÄK«∞O\Ï~°∞. 'K«∂_»\ÏxH˜ S^Œ∞QÆ∞~°∞ ѨxKÕã¨∞Î#fl@∞¡ LO@∞Ok. J~Ú`Õ x*ÏxH˜ ѨxKÕ¿ã"å_»∞ XHõ¯_Õ. ~ÚOH˘Hõ_»∞ QÀà◊√§ yÅ∞¡‰õΩO@∂ LO\Ï_»∞. =∞~˘Hõ_»∞ q„âßOu fã¨∞‰õΩO@∂ LO\Ï_»∞. "Õ~˘Hõ_»∞ gix QÆ=∞xã¨∂Î LO\Ï_»∞. WOH˘Hõ_»∞<åfl_»∞ Hõ^•! "å_»∞ D =ÚQÆ∞æiH˜ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕã¨∞ÎO\Ï_»∞—— Jx PÜ«∞# XHõ™êi J<åfl~°∞. 95 UO_»¡ ѨO_»∞ =Úã¨e`«#OÖ’ ‰õÄ_® ã¨O^Œ~°≈‰õΩÅ∞ Z=Ô~·<å =¿ãÎ PÜ«∞# ÖËz xÅ|_ç ™êfiQÆ`«O ѨeˆH"å_»∞.

~å=∞K«i`« =∂#ãπ ~åã≤#k Z=~°∞ – QÀ™êfiq∞ `«∞Åã≤^•ãπ.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq H _®II [QÆn+π K«O„^ŒÉ’ãπ (™ê.â◊. 30 #=O|~°∞ 1858 – 23 #=O|~°∞ 1937)

66

1

K≥@¡Ö’, "≥ÚHõ¯ÅÖ’ ‰õÄ_» „áê}=ÚO@∞Ok. =∂#= â◊s~°OÖ’ =Öˇ K≥@¡Ö’ ‰õÄ_» =∂~°∞ÊÅ∞ [~°∞QÆ∞`å~Ú. Jx `«# J^Œ∞ƒù`« Ѩiâ’^èŒ#Å^•fi~å „Ñ¨ÑO¨ KåxH˜ Kå\˜KÑ≥ Ê≤ <å_»∞. f„="≥∞#ÿ HÀiHõ, KÕã∞¨ #Î fl ѨxÖ’ „â◊^,ÌŒ UHÍ„QÆ`« LO>Ë Zxfl Ö’áêÅ∞<åfl ã¨Ñ¶¨Å`«#∞ „ѨMϺux á⁄O^Œ=K«∞Û J#fl ^•xH˜ _®II [QÆn+π K«O„^ŒÉ’ãπ rq`«O K«Hõ¯\˜ L^•Ç¨Ï~°}. "≥ÚHõ¯Å∞ ‰õÄ_® =∞#ÖψQ ÉÏ^èŒ#∞ J#∞Éèíq™êÎÜ«∞x x~°∂Ñ≤Oz<å_»∞. =$HõΔ *Ï`«∞Å r=<åxfl QÆ∞iOz KÕã≤# Ѩiâ’^èŒ# HÍ~°}OQÍ<Õ PÜ«∞# „ѨMϺ`«∞_≥·<å_»∞. _è®HÍ (WѨÊ\˜ |OQÍ¡^Õâò) Ö’ 1858Ö’ [x‡OKå_»∞. z<åfli [QÆn+π K«O„^Œ∞_çÖ’ ‰õΩ`«∂ǨÏÅO Z‰õΩ¯=. K«∞@∞ì „Ñ¨Hõ¯Å Uq∞ [iy<å ^•x QÆ∞iOz `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅ#∞H˘<Õ"å_»∞. q∞}∞QÆ∞~°∞ ѨÙ~°∞QÆO>Ë Uq∞\˜ Jk xáêÊ ÖËHõ "≥∞~°∞áê? QÍe ZO^Œ∞‰õΩ gã¨∞ÎOk? h~°∞ ZO^Œ∞‰õΩ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∞ÎOk? WÖÏ ZѨC_»∂ J^Õ Ñ¨xQÍ U"À „Ѩâ◊flÅ∞ J_»∞QÆ∞`«∞O_Õ"å_»∞. `«O„_ç `«#‰õΩ `≥eã≤#xfl „Ѩâ◊flʼnõΩ ["å|∞Å∞ K≥¿ÑÊ"å_»∞. J~Ú`Õ `«#‰õΩ Jhfl `≥Å∞ã¨∞##fl „Éèí=∞ HõeÊOKåÅx =∂„`«O PÜ«∞# Z#fl_»∂ „Ѩܫ∞uflOK«ÖË^Œ∞. U^≥·<å „Ñ¨â◊fl‰õΩ ["å|∞ `≥eÜ«∞HõáÈ`Õ "≥ÚǨÏ=∂@O ÖˉõΩO_® P=∂>Ë H˘_»∞‰õΩ‰õΩ K≥¿ÑÊ"å_»∞. Pq^èŒOQÍ [QÆn+π K«O„^Œ∞_ç `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ q^•ºÉèϺã¨O q+¨Ü«∞OÖ’ =∂„`«"Õ∞QÍHõ J`«x jÖÏxfl fiÛk^ÕÌ „Ѩu q+¨Ü«∞OÖ’#∞ ZO`À „â◊^Œú fã¨∞‰õΩO@∞O_Õ"å~°∞. "å~°∞ J`«xH˜ ~å=∂Ü«∞} =∞ǨÉèÏ~°`« Hõ^äŒÅ#∞ K≥|∞`«∞O_Õ"å~°∞. =∞ǨÉèÏ~°`«OÖ’x Hõ~°∞‚_»∞ J`«xH˜ P^Œ~°≈ѨÙ~°∞+¨μ_»∞ (Hõ~°∞‚_»∞ Q˘Ñ¨Ê g~°∞_»∞ JO`«HõO>ˇ Q˘Ñ¨Ê ^ŒÜ«∂„~°ú ǨÏ$^ŒÜ«Ú_»∞) [QÆn+π K«O„^ŒÉ’ãπ HõÅHõ`åÎ „ÃÑã≤_h≥ û HÍÖËrÖ’ J^蕺Ѩ‰Ωõ _çQÍ KÕ~å_»∞. K≥ÑÊ≤ # áê~îåÅ<Õ Uà◊§`«~|° _ç K≥ѨÙʉõΩO@∂ áÈ=_»O É’ã¨∞‰õΩ qã¨∞QÆ∞QÍ =ÙO_Õk. „H˘`«Î q+¨Ü«∂Å#∞ HõxÃÑ\ÏìÅx LO_Õk. Ѩiâ’^èŒ# KÕÜ«∂ÅO>Ë Ñ¨iâ’^èŒ<åâßÅ LO_®e. Z<Àfl "≥·*Ï˝xHõ ѨiHõ~åÅ∞ LO_®e. [QÆn+π K«O„^Œ∞_çH˜ Ѩiâ’^èŒ<åâßÅ ÖË^Œ∞, ѨiHõ~åÅ∞ ÖË=Ù. J~Ú<å 㨈~ L`åûǨÏO HÀÖ’ÊÖË^Œ∞. ^•^•Ñ¨Ù Ѩkã¨O=`«û~åÅ áê@∞ `«# r`«OÖ’ gÖˇ·#O`« `«‰õΩ¯= Y~°∞ÛKÕã¨∂Î x+¨ªQÍ rqã¨∂Î _»|∞ƒ á⁄^Œ∞ѨÙKÕã≤ XHõ Ѩiâ’^èŒ<åâßÅ#∞ `«Ü«∂~°∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞.

JѨÊ\’¡ É’ã¨∞ Hõ$+≤ KÕã¨∞Î#fl „Ѩ`ÕºHõ ˆHΔ„`«O q^Œ∞º`«∞Î ˆ~_çÜ≥∂ `«~°OQÍÅ#∞ XHõ KÀ@∞#∞Oz =∞~À KÀ@∞‰õΩ Ñ¨OÑ≤OK«@OÃÑ· PÜ«∞# q[Ü«∞=O`«OQÍ Hõ$+≤KâÕ ß_»∞. `«~O° QÍÅ#∞ ѨO¿Ñ ã¨Å÷ OÖ’ `«~O° QÍÅ#∞ JO^Œ∞‰õΩ<Õ ã¨÷ÅOÖ’ Z@∞=O\˜ ѨiHõ~åÅ∞O_®Ö’ PÜ«∞# x~°‚~ÚOKå_»∞. D Ô~O_»∞ H˘#Å=∞^茺 ZO`« ^Œ∂~°O LO_®Ö’ Hõ#∞Q˘<åfl_»∞. `«#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ xi‡OK«∞‰õΩ#fl ѨiHõ~åÅ#∞ qxÜ≥∂yOKå_»∞. `«#∞ HõxÃÑ\˜ì# "≥·*Ï˝xHõ ã¨`åºÅ#∞ É’ã¨∞ WOQÍ¡O_»∞Ö’x ~åÜ«∞Öò ™⁄Ãã·\ ©Ö’ „Ѩ^Œi≈OKå_»∞. ã¨=∂"Õâ◊"≥∞ÿ# âß„ã¨Î"Õ`«ÎÅO`å =∞O„`«=ÚQÆ∞úÖˇ·<å~°∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊Ѩ٠áœ~°∞_»∞ UHÍH˜QÍ ™êkèOz# q[Ü«∂xfl "Õ<Àà◊√§ „Ѩã¨∞ÎuOKå~°∞. ZO^Œ∞HõO>Ë J=ã¨~°"≥∞ÿ# ™œHõ~åºÅ∞ Ug ÖˉõΩO_®<Õ É’ã¨∞ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# Ѷ¨e`åÅ∞ ™êkèOKå_»∞ JnQÍHõ `«# J^蕺ѨHõ =$uÎx XHõ „ѨH¯õ # ™êyã¨∂<Î Õ =∞~À„ѨH¯õ Wk ™êkèOKå_»∞. JѨÊ\˜^•Hõ =∞#^Õâ◊O ˆH=ÅO `åufiHõ ^è•i‡Hõ xÅÜ«∞OQÍ =∂„`«"Õ∞ ¿Ñ~°∞QÍOzOk. "≥·*Ï˝xHõ ~°OQÆOÖ’ ‰õÄ_® ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ Q“~°"åxfl ã¨=Úáêi˚Oz ÃÑ\Ïì_»∞.

~å=∂Ü«∞}O HÍO_»=Ú, ã¨~°æÅ∞, â’¡HÍÅ∞ Zxfl – 6 HÍO_»Å∞, 500 ã¨~°æÅ∞, 24,000 â’¡HÍÅ∞.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

67

1

r=, '~å_®~ü— QÆ∞iOz q<åfl~å? Jk KåÖÏ J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ "≥*· Ï˝xHõ ™ê^è#Œ O. â◊„`«∞=ÙÅ Ü«Ú^Œú q=∂<åÅ∞ U^≥·<å #QÆ~°Og∞^Œ ^•_ç KÕÜ«∞É’`«∞O>Ë "å\˜ Hõ^ŒeHõÅ#∞ ~å_®~ü Ѩã≤QÆ\ ˜ì "≥Å¡_çã¨∞ÎOk. g\˜H˜ ã¨O|OkèOz KåÖÏ =ÚYº"≥∞ÿ# q=~åÅ∞ [QÆn+π K«O„^ŒÉ’ãπ `«Ü«∂~°∞KÕâß_»∞. ~å_®~ü HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ g\˜x "å_®~°∞. ~åÜ«∞Öò ™⁄Ãã\· © ã¨=∂"ÕâO◊ Ö’ `å#∞ Hõ#∞Q˘#fl q+¨Ü∂« Å#∞ q=iã¨∂Î ÉèÏ~°fÜ«∞ =∞ǨÏ~°∞¬Å∞ H˘xfl "ÕÅ ã¨O=`«û~åÅ „H˜˜O^Œ@<Õ D ã¨`åºÅ#∞ J=QÍǨÏ# KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°x K≥áêÊ_»∞. =∞# „áêp# =∞ǨÏ~°∞¬Å∞ ™êHΔÍ`«¯iOK«∞‰õΩ#fl =∞Ǩϟ#fl`« ã¨`åºÅ`À áÈe¿ãÎ `å#∞ HõxÃÑ\˜ì#k KåÖÏ ã¨fiÅÊ=∞x ã¨q#Ü«∞OQÍ K≥ѨÙʉõΩ<åfl_»∞.

[O`«∞=ÙÅ =∂kiQÍ<Õ "≥ÚHõ¯Å∞ ‰õÄ_® ÉÏ^èŒ#∞ J#∞Éèí∂u K≥O^Œ∞`åÜ«∞<Õ x~åú~°}‰õΩ `å#∞ =KåÛ_»∞. "≥ÚHõ¯Å#∞ QÆ∞zÛ`Õ "å\˜H˜ ÉÏ^èŒ HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx. q+¨„ѨÜ≥∂QÆO KÕ¿ãÎ H˘kÌ xq∞ëêÖ’¡<Õ Jq =∞~°}˜™êÎÜ«∞x „ѨÜ≥∂QÍÅ`À x~°∂Ñ≤Oz q[Ü«∞O ™êkèOKå_»∞.

q*Ï˝# „ѨѨOK«OÖ’ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ áê„`« ™ê.â◊.ѨÓ. 800 ã¨O=`«û~°OÖ’<Õ =∞#^Õâ◊OÖ’ QÆ<£áœ_»~ü`À =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞ `«Ü«∂~°∞ KÕâß~°∞. nxfl `«Ü«∂~°∞KÕã≤# B~°∞|∞x ¿Ñ~°∞g∞^Œ D =∞O^Œ∞QÆ∞O_»∞#∞ B~åƒyfl Jx Ñ≤ez#@∞¡ -huzO`å=∞}˜ J<Õ „QÆO^äŒO K≥|∞`ÀOk. J[O`å ZÖ’¡~å QÆ∞ǨÏÖ’¡ =O^ŒÅ ã¨O=`«û~åÅ „H˜`«O wã≤# =~°‚z„`åÅ∞ WѨÊ\˜H© ~°OQÆ∞ "≥Å=ÖË^Œ∞. WO`« n~°…HÍÅO =∞<Õfl ~°OQÆ∞Å∞ ZÖÏ `«Ü«∂~°∞KÕâß~À WѨÊ\˜H© `≥eÜ«∞^Œ∞. `«q∞à◊<å_»∞Ö’x Ѩà◊xÖ’ ã¨∞„|Ǩχ}º™êfiq∞ q„QÆǨxfl #=áêëê}ÏÅ (`˘q∞‡k ~°HÍÅ qëêÅ∞)`À `«Ü«∂~°∞KÕâß~°∞. P q„QÆǨxfl Jaè¿+HõO KÕã≤# hà◊√§ ,áêÅ∞,`Õ<≥,qÉèí∂k `«k`«~° „^Œ"åºÅ‰õΩ ~ÀQÆx~À^èŒHõ â◊H˜Î =ÙOk Jx |∞∞A=~ÚOk. 3000 ã¨O=`«û~åÅ „H˜`«O [iy# =∞ǨÉèÏ~°`«OÖ’ QÍO^è•iH˜ QÆ~°ƒùqzÛuÎ [iy`Õ "åºã¨=∞ǨÏi¬x Ñ≤eÑ≤Oz WѨÊ\˜ >ˇãπì@∂ºÉò ÉËa „Ѩ„H˜Ü«∞HõO>Ë L#fl`«"≥∞ÿ# Ѩ^ŒÌuÖ’ =O^Œ=∞Ok H“~°=ÙʼnõΩ, XHõ ÉÏeHõ‰õΩ [#‡ xÑ≤ÊOKå~°∞. >ˇãπì@∂ºÉò Ѩ^ŒÌuÖ’ JO_®xfl |Ü«∞@ Ѷ¨ÅnHõ~°}O K≥OkOz Ñ≤O_®xfl `«e¡QÆ~°ƒùOÖ’ „Ѩ"Õâ◊ÃÑ_»`å~°∞. =∞ǨÉèÏ~°`«HÍÅOÖ’ Jã¨Å∞ `«e¡ QÆ~°ƒù"Õ∞ ÖˉõΩO_® 101 ÉèÏO_®ÅÖ’ QÍO^è•i Ñ≤O_»ÉèÏQÍÅ#∞ J=∞iÛ Ñ≤šʼnõΩ [#‡x=fiQÆeQÍ~°∞. J#∞‰õΩ#fl@∞¡QÍ<Õ =O^Œ =∞Ok ÉÏÅ∞~°∞. XHõ ÉÏeHõѨÙ\Ïì~°∞. Wk J^Œ∞ƒù`«=∞x, >ˇãπì@∂ºÉò ÉËa „Ѩ„H˜Ü«∞HõO>Ë L#flO`« ™ê÷~Ú Hõey#k Jx W\©=Å Éè’áêÖò‰õΩ K≥Ok# F âß„ã¨Î"Õ`«Î J<åfl~°∞. áê~ü¯- _Õqãπ (Park-Davis) J<Õ |Ǩïà◊*Ïu B+¨^èŒ `«Ü«∂s ã¨Oã¨÷ â◊√„â◊√`«∞_»∞ áê¡ã≤ìH± ã¨~°˚s KÕã¨∞Î#fl =~°‚z„`«O`À HÍºÖˇO_»~ü q_»∞^ŒÅ KÕã≤Ok. â◊√„â◊√`«∞_»∞ „ѨѨOK«OÖ’ÔHÖÏ¡ `˘e áê¡ã≤ìH± ã¨~°̊<£ (Susruta - The World's first Plastic surgeon) Jx JO^Œ∞Ö’ ¿Ñ~˘¯Ok.

~å=∂Ü«∞}=Ú#∞ "≥Ú^Œ@ QÍ#O KÕã≤#k Z=~°∞ – Å=‰õΩâ◊Å∞

C

ÃÇ·ÏO^Œq

H

68

1_®II Ǩϟg∞ [ǨÏOw~ü ÉÏÉÏ (™ê.â◊. 30 JHÀì|~ü 1909–14 [#=i 1964)1 P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Ѩ~°=∂}∞ q*Ï˝<åxH˜ P^Œ∞º_»∞. PÜ«∞# ^Œ∂~°^Œ$+≤ì, ã¨OѶ¨∞@<åH“â◊ÅO, „áÈ`åûǨÏO, =∂~°æ^Œ~°≈#O HÍ~°}OQÍ Ü«Ú=‰õΩÖˇ·#¨ âß„ã¨Î"Õ`«ÎÅ∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OHÀã¨O J=¸Åº"≥∞ÿ# q*Ï˝<åxfl JOkOK« QÆÅ∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞. ÉÏÉÏ z„`«HÍ~°∞_»∞ ‰õÄ_®#∞, „ѨHõ$u P~å^茉õΩ_»∞ =∞iÜ«Ú PÜ«∞# rq`«OÖ’, âß„ã¨Îq*Ï˝#O, HõàÏaè~°∞z ã¨=∂#OQÍ xO_çL<åfl~Ú. ÉèÏ~°`« Ѩ~°=∂}∞ q*Ï˝# „ѨQÆuH˜ PÜ«∞# =ӺǨÏHõ~°Î Ǩϟg∞ [ǨÏOw~ü ÉÏÉÏ 1909Ö’ =ÚOɡ·Ö’ [x‡OKå~°∞. "≥∞HÍxHõÖò WO[hiOQ∑ _ç„w ˆHO„a_ç˚ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞=Ú #∞O_ç 1930Ö’ „Ѩ^äŒ=∞„âı}˜Ö’ LfÎ~°∞‚_»Ü«∂º_»∞. ÉÏÉÏ ¿Ñ~°∞ „ѨMϺ`«∞Å =Å¡ U J„QÆ~å[º=ÚÖ’<≥·<å J`«xH˜ Q˘Ñ¨Ê L^ÀºQÆ=Ú ^˘iˆHk HÍx q^Õj Éè∫uHõ ã¨∞MÏÅ`«}˜fl PHõi¬OK«ÖË^Œ∞. =∂`«$Éèí∂q∞ ¿ã=ÔH· `«##∞ `å#∞ ã¨=∞iÊOK«∞HÀ"åÅx x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. Ü«Ú=‰õΩ_≥·# ÉÏÉÏ P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`«^Õâ◊=Ú QÆ∞iOz HõÅÅ∞ Hõ#_»O „áê~°OaèOKå_»∞. P ~ÀAÖ’¡ ÉèÏ~°`«^Õâ◊=ÚÖ’ J}∞Éè∫uHõ âß„ã¨Î J^茺ܫ∞#O HÀã¨O ѨÓiÎ =ã¨`«∞Å∞ ÖË=Ù. LѨHõ~°}ÏÅ∞ Kåe#O`«QÍ ÖË=Ù. HÍh ÉÏÉÏ J^è≥·~°ºÑ¨_»ÖË^Œ∞. `«#‰õΩHÍ=eû# =ã¨`«∞Å#∞, LѨHõ~°}ÏÅ#∞ `å<Õ ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩ<Õ „ѨÜ∞« `«flO KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞. P ã¨=∞Ü«∞=ÚÖ’<Õ PH±ûѶ~¨ ¤ü Ü«¸x=iû\©Ö’ PKå~°∞º_çQÍ KÕ~°=∞x PǨfi#O =zÛOk. HÍh ÉÏÉÏ u~°ã¨¯iOKå_»∞. Q˘Ñ¨Ê Ѩiâ’^èŒ<å ˆHO„^•xfl ÉèÏ~°`üÖ’ ™ê÷Ñ≤OKåÅ<Õ HÀiHõ =ºHõÎO KÕâß_»∞. „\ÏOÉË ã¨Oã¨÷ qHÍã¨O HÀã¨O ÉÏÉÏ KåÖÏ „â◊q∞OKå_»∞. q^ÕâßÖ’¡ LO@∞#fl Ü«Ú=âß„ã¨Î"Õ`«ÎʼnõΩ „\ÏOÉË ~°O_ç, =∂`«$Éèí∂q∞ HÀã¨O Ѩx KÕÜ«∞O_ç JO@∂ ÉÏÉÏ Ñ≤Å∞ѨÙxKåÛ_»∞. PǨfi<åÅO^Œ∞‰õΩx ZO^Œ~À Ü«Ú=âß„ã¨Î"Õ`«ÎÅ∞ ã¨fi^ÕâßxH˜ uiy =KåÛ~°∞. "åˆ~ D~ÀA ÉèÏ~°`«^Õâ◊=ÚÖ’ „ѨMϺ`« âß„ã¨Î"Õ`«ÎÅ∞ "å~°O^ŒiH˜ Jxfl~°HÍÅ ™œHõ~åºÅ∞ HõeÊOKÕO^Œ∞‰õΩ ÉÏÉÏ =ºH˜ÎQÆ`«OQÍ „â◊^Œú =Ç≤ÏOKå~°∞.

1974Ö’ ÉèÏ~°`ü "≥Ú^Œ\ ˜ J}∞q™ÈÊ@#O [iÑ≤Ok. áÈ„MÏ<£Ö’ [iy# D q™ÈÊù@#=Ú`À „ѨѨOK«=ÚÖ’ ÉèÏ~°`ü P~°= J}∞â◊H˜Î ^Õâ◊OQÍ J=`«iOzOk. Wk ѨÓiÎQÍ ã¨fi^Õj „Ѩܫ∞`åflŠѶ¨e`«=Ú ÉèÏ~°`ü#∞ D tY~åxH˜ KÕiÛOk ÉÏÉÏÜÕ∞, „ѨѨOK« J}∞^ÕâßÅ „ѨHõ¯# ÉèÏ~°`ü‰õΩ ™ê÷#O ÅaèOK«_»=Ú J`«x „â◊=∞ Ѷ¨e`«"Õ∞.

Hõ+Oì≤ z ѨxKÕ¿ã"åix, 㨄Hõ=∞OQÍ ã¨*Ï=ÙQÍ LO_Õ "åix ÉÏÉÏ W+¨Ñì _¨ "Õ å~°∞.U^≥<· å ѨxÖ’ á⁄~°áê@∞# `«Ñ¨ÙÊ [iy`Õ HõΔq∞OKÕ"å~°∞. HÍx x~°¡HõΔ ºOQÍ, ™È=∞iÖÏ Ñ¨xKÕ¿ã "åix ÉèíiOKÕ"å_»∞HÍ^Œ∞. x*Ï~ÚfQÍ Ñ¨xKÕ¿ã@ѨÙÊ_»∞ `«Ñ¨ÙÊ [iy`Õ q∞#fl‰õΩO_Õ"å_»∞. ÉÏÉÏ rq`åO`«O „|ǨχKåiQÍ L<åfl~°∞. ''rq`«=ÚÖ’ g∞~°∞ Kå=Ù#∞ `«Ñʨ „Ѩu q+¨Ü∂« hfl xˆ~tÌ OK«QÅÆ ~°∞—— J<Õ"å_»∞. ÉÏÉÏ Hõ$+≤=Å¡<Õ ÉèÏ~°`«^Õâ◊=Ú Z^Œ∞ÌÅ|O_ç Ü«ÚQÆO #∞O_ç J}∞â◊H˜Î Ü«ÚQÆ=ÚÖ’ „Ѩ"ÕtOzOk. J}∞ѨÙ~°∞+¨μ}˜‚ q<åâ◊#=Ú#∞O_ç x~å‡} =∂~°æ=ÚÖ’H˜ =∞o§Oz# Ѷ¨∞#`« ÉÏÉψH ^Œ‰õΩ¯`«∞Ok.

ѨOK«`«O„`«=Ú J<Õ „QÆO^èŒ=Ú#∞ „"åã≤#k Z=~°∞ – q+¨μ‚â◊~°‡

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

69

1

ÉÏÉÏ `«# âßOu |$O^Œ=Ú`À F JO`«~å˚fÜ«∞ ã¨^Œã¨∞ûÖ’ áêÖÁæ<ÕO^Œ∞‰õΩ "≥à◊√Î<åfl~°∞. P |$O^Œ=Ú „Ѩܫ∂}˜ã¨∞Î#fl q=∂#=Ú „Ѩ=∂^•xH˜ QÆ∞Ô~· ÉÏÉÏ P`«‡ Ѩ~°=∂`«‡Ö’ KÕiOk. ÉèÏ~°`« *Ïu â’Hõ ã¨=Ú„^Œ=ÚÖ’ =ÚxyOk. Z=Ô~·<å K«xáÈ~Ú#ѨÙÊ_»∞ Ѩx PÑ≤"ÕÜ«∞_®xfl ÉÏÉÏ =ºuˆ~H˜OKÕ"å~°∞. Hõ$+≤`À <åã≤Î ^Œ∞iƒùHõΔO J<Õ ã¨∂H˜Îx QÆ∞~°∞Î KÕã¨∞‰õΩO@∂ Z‰õΩ¯= ѨxKÕÜ«∞º_»"Õ∞ Ǩï`å`«‡‰õΩ x["≥∞ÿ# „â◊^•ÌO[e J<Õ"å~°∞. ÉÏÉÏ =∞~°}"å~°Î q#flѨÙÊ_»∞ J`«x HÀ=~°¯~°∞,¡ ã¨ÉÏi¤<\Õ òû JO`å ѨxÖ’ b#"≥∞ÿ „â◊^•ÌO[e Ѷ∞¨ \˜OKå~°∞. „\ÏOÉË ã¨Oã¨÷‰õΩ ''ÉÏÉÏ J}∞â◊H˜Î „Ѩuëêª<£—— QÍ <å=∞Hõ~°}O KÕÜ«∞º_»=Ú P =∞ǨhÜ«Úx Ѩiâ’^èŒ#ʼnõΩ Jã¨Öˇ·# QÆ∞iÎOѨÙ.

H˘O^Œ~°∞ J™ê=∂#º =º‰õΩÎÅ „â◊=∞, ™ê^èŒ#Å ÃÑ·#<Õ =∂#= *Ïu qHÍã¨O P^è•~°Ñ¨_ç LO@∞Ok. JÖÏO\˜ J™ê=∂#∞ºÅÖ’ ÉÏÉÏ XHõ~°∞. Kå=٠ѨÙ@∞ìHõÅ∞ ã¨$+≤ì xÜ«∞=∂Å∞ HÍx =∞x+≤ Hõ~°Î=ºáêÅ#Ö’ U^À XHõ\ ˜ ™êkèOz#ѨC_»∞ J`«x rq`«=Ú ^èŒ#º=∞=Ù`«∞Ok. ÉÏÉÏ ‰õÄ_® JÖÏO\˜ ѨÙ}ºÑ¨Ù~°∞+¨μ_Õ JÖÏO\˜ =∞Ǩϟ#fl`« =ºH˜HÎ Àã¨O, JO`«\ ˜ ã¨∞Ѩل`«∞_ç HÀã¨O ÉèÏ~°`« =∂`« ZѨC_»∂ Z^Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞OÎ @∞Ok 1792Ö’ \˜Ñ¨ÙÊã¨∞ÖÏÎ<£ Ãã·#ºO`À [iy# Ü«Ú^ŒÌOÖ’ „a\˜+π Ãã·#ºOÖ’ Z_»¡|O_ç #_ç¿Ñ Hõ"å<£r =Ú‰õΩ¯ `≥yáÈ~ÚOk. 12 <≥ÅÅ `«~åfi`« ѨÓ<å Ѩ@ì}ÏxH˜ K≥Ok# ‰õΩ=∂~ü J<Õ "≥·^Œ∞º_»∞ J`«xH˜ Hõ$„u=∞ =Ú‰õΩ¯#∞ J=∞iÛ ^•xH˜ ~°HÎõ „Ѩã~¨ }° [iˆQÖÏ KÕâß_»∞. D â◊„ã¨zÎ H˜`û« #∞ ÉÏOÉË „ÃÑã≤_h≥ ûH˜ K≥Ok# W^ŒÌ~°∞ JkèHÍ~°∞Å∞ „Ѩ`«ºHõΔOQÍ K«∂ã≤, ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ áê¡ã≤ìH± ã¨~°˚sÖ’ QÆÅ <≥·Ñ¨Ù}Ϻhfl H˘xÜ«∂_®~°∞. ÖËáêH˜ΔÖ’ ~åà◊§ g∞^Œ ã¨Ow`«O ѨeH˜OKå~°∞ =∞# "åã¨∞ÎtÅ∞ÊÅ∞. ~å=∞Ñ¨Ê QÆ∞_çÖ’ h\˜g∞^Œ `ÕeÜ«∂_Õ W@∞HõÅ∞ WѨÊ\˜H© J^Œ∞ƒù`åÅ∞QÍ<Õ q∞yeL<åfl~Ú. `«O*Ï=Ó~°∞ |$ǨÏnâ◊fi~åÅÜ«∞O QÀѨÙ~°O h_» Éèí∂q∞ÃÑ· Ѩ_»^Œ∞. Wk ZÖÏ ™ê^茺"≥∞ÿO^À WѨÊ\˜H© JO`«∞zHõ¯ÖË^Œ∞. Ü«¸~ÀÑ≤Ü«∞<£ ÉèÏ+¨ÅxflO\˜H© ã¨O㨯 $`«O =¸ÅÉèÏ+¨. Wk HõOѨӺ@~üʼnõΩ J#∞"≥·# ÉèÏ+¨ Jx 1987Ö’ á¶È~üƒû (Forbes) =∂ºQÆ*ˇ·<£ "≥Å¡_çOzOk. „ѨѨOKåxH˜ ÖˇH˜¯OK«_»O ZÖÏQÀ <ÕiÊ# ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ =∞#"≥∞O`À ~°∞}Ѩ_ç L<åflO. ZO^Œ∞HõO>Ë P QÆ}˜`«O ÖˉõΩO_® K≥ѨÙÊHÀ^Œy# âß„ã¨ÎѨiâ’^èŒ# [iˆQkHÍ^Œ∞...Jx [~°‡hH˜ K≥Ok# ã¨∞„Ѩã≤^ŒÌ âß„ã¨Î"Õ`«Î PŃ~üì S<£ã‘ì<£ H˘xÜ«∂_®~°∞. „QÆÇ¨ Å∞, #Hõ„Δ `åÅ QÆ=∞<åxfl |\ì̃ K≥¿ÑÊ *Ï`«HÍÅ∞ YzÛ`«OQÍ LO\ÏÜ«∞#fl q+¨Ü∂« xfl q∞Ç≤Ï~°∞_»∞ (™ê.â◊.5= â◊`åaÌ) x~°∂Ñ≤OKå_»∞. q„Hõ=∂k`«º K«„Hõ=iÎ ‰õΩ=∂~°∞_»∞ 18= U@ J_»qѨOk ^•_çÖ’ „áê}ÏÅ∞ HÀÖ’Ê`å_»x PÜ«∞# =ÚO^Œ∞QÍ<Õ K≥áêÊ_»∞. J~Ú`Õ, ~åA ^•xfl `ÕeQÍæ H˘\˜ì áêˆ~âß_»∞. z=iH˜ D *’㨺O x[=∞~ÚOk. ѨOk (=~åǨÏO) ^•_ç QÆ∞iOz =ÚO^Œ∞QÍ<Õ K≥Ñ≤Ê#O^Œ∞‰õΩ q∞Ç≤Ï~°∞xH˜ ~åA |OQÍ~°∞ =~åǨxfl |Ǩ˙HõiOKå_»∞. JѨÊ\˜#∞Op J`«#∞ =~åǨÏq∞Ç≤Ï~°∞_»Ü«∂º_»∞.

^•ã¨É’^èŒ „"åã≤#k Z=~°∞ – ã¨=∞~°ú ~å=∞^•ãπ

ÃÇ·ÏO^Œq H _®II K«O„^ŒâıY~° "≥OHõ@ ~å=∞<£ (™ê.â◊. 7 #=O|~ü 1888–21 #=O|~ü 1970)

C

70

1

1

ÉèÏ~°fÜ«∞ âß„ã¨Î q*Ï˝<åxH˜ <ÀɡÖò |Ǩï=∂<åxfl ã¨OáêkèOz ÃÑ\˜ì# Éè∫uHõ âß„ã¨qÎ *Ï˝# "Õ`Ϋ K«O„^ŒâYı ~ü "≥OHõ@ ~å=∞<£. Ѩiâ’^è#Œ ‰õΩ HÍÅ=ã≤Ok z`«Îâ◊√kú, x|^Œú`« Jx x~°∂Ñ≤OKå_»∞ PÜ«∞#. Ju z#fl =Ü«∞ã¨∞ûÖ’<Õ a.U. `«~°QÆuÖ’ KÕi `«# "Õ∞^ä• ã¨OѨuÎ`À ѨÅ∞=Ùix Pâ◊Û~°º Ѩiz# ÉÏÅ"Õ∞^ä•q "≥OHõ@~å=∞<£. q^ÕâßÖ’¡ `«Ü∂« ~Ô #· ÖË^• KåÖÏ ã¨OH˜+¡ "ì¨ ∞≥ #ÿ ѨiHõ~åÅ∞O>Ë<Õ Ñ¨iâ’^è#Œ ™êyOK«@O ™ê^茺=∞<Õ JáÈÇ¨Ï ~å=∞<£‰õΩ Z#fl_»∂ ÖË^Œ∞. H˘xfl ѨiHõ~åÅ#∞ PÜ«∞# kQÆ∞=∞u KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»#@OÖ’ ã¨O^ÕǨÏO ÖË^Œ∞. HÍx PÜ«∞# "å_ç# "≥·*Ï˝xHõ ™ê=∂„yÖ’ JkèHõÉèÏQÆO `«# q^•º~°∞úÅ ™êÜ«∞O`À ã¨fiÜ«∞OQÍ `«Ü«∂~°∞KÕã¨∞‰õΩ#fl"Õ. ^èŒfix QÆ∞iOz ~å=∞<£ KÕã≤# Ѩiâ’^èŒ# „ѨѨOK« "åºÑ¨ÎOQÍ MϺux ã¨OáêkOzOk. [~°‡<£ q*Ï˝# ã¨~°fiã¨fiO XHõ\ ˜ 1927Ö’ „ѨK«∞iOK«|_çOk. ^•xH˜ Ѩiâ’^èŒ<å "åºã¨O ã¨=∞iÊOK«=Åã≤OkQÍ PǨfixOK«|_ç# XˆH XHõ¯ [~°‡<Õ`~« ° âß„ã¨"Î `Õ Î« ~å=∞<£ =∂„`«"∞Õ . W~°=Ü≥∂º â◊`å|ÌÑÙ¨ =¸_À ^ŒâH◊ Oõ Ö’x J`«º^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# Pqëê¯~åÖ’¡ XHõ\ ˜QÍ '~å=∞<£ ZÃѶH±ì— qâı+¨ „Ѩâ◊Oã¨Å∞ K«∂~°Q˘#flk. 1929Ö’ „a\©+π „ѨÉèí∞`«fiO ã¨~ü J<Õ a~°∞^Œ∞x ~ÚzÛ Q“~°qOzOk. XHõ âß„ã¨Î"Õ`«ÎQÍx, ~°K«~Ú`«QÍx á⁄O^ŒQÆÅ J`«∞º#fl`«"≥∞ÿ# ѨÙ~°™ê¯~°O <ÀɡÖò |Ǩï=∞uH˜ ~å=∞<£#∞ ZOÑ≤Hõ KÕâß~°∞. JѨÊ\˜^•HÍ Éè∫uHõâß„ã¨ÎOÖ’ U ÉèÏ~°fÜ«Ú_»∞ QÍx, U Pã≤Ü«∂"åã≤QÍx <ÀɡÖò |Ǩï=∞ux á⁄O^ŒÖË^Œ∞. |Ǩï=∞u „Ѩ^è•<À`«û=OÖ’ PÜ«∞# PůǨÅ∞ ã¨Ç¨Ü«∞O`À '~å=∞<£ ZÃѶ‰õΩì— #∞ „Ѩ^Œi≈Oz x~°∂Ñ≤OKå_»∞. ~å=∞<£Ö’ ѨiѨÓ~°‚"≥∞ÿ# P`«‡qâßfiã¨O LO_Õk. `«# q^•º~°∞úÖ’¡ ‰õÄ_® JÖÏO\˜ P`«‡qâßfi™ê<Õfl JO‰õΩiOѨ*Ë¿ã"å_»∞. XHõ™êi \Ï\Ï Wxã≤ì@∂º\òÖ’ Ѩiâ’^茉õΩ_ç L^ÀºQÍxH˜ [iÑ≤# WO@~°∂fi º‰õΩ XHõ JÉèºí iú =KåÛ_»∞.J`«_∞» „Ѩ^=Œè ∞ „âı}Ö˜ ’<Õ LfÎ~∞° _‚ <·≥ å_»∞. ''g∞~°∞ Ѩiâ’^è#Œ KÕÜ∞« ^ŒÅK«∞‰õΩ#fl "≥*· Ï˝xHõ ã¨=∞㨺Å∞ U"≥·<å L<åflÜ«∂?—— Jx J`«}˜‚ J_çy`Õ ã¨O`«$Ñ≤ÎHõ~°"≥∞ÿ# ã¨=∂^è•#O ~åÖË^Œ∞. âßssHõOQÍ ‰õÄ_® P JÉèíºiú |ÅÇ‘Ï#OQÍ L<åfl_»∞. J`«xH˜ ~å=∞<£ ~ÚÖÏ ã¨ÅǨ ~ÚKåÛ_»∞. ''Ѩiâ’^èŒ# J<Õk XHõ qz„`«"≥∞ÿ# Ѩx. WO^Œ∞Ö’ q[Ü«∞=O`«O HÍQÆey`Õ ZÅ¡Å∞ ÖËx P#O^ŒO HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. HÍx qѶ¨Å"≥∞ÿ`Õ =∂„`«O =ºH˜Î JQÍ^èŒ"≥∞ÿ# xã¨Ê $ǨÏÖ’H˜ *ÏiáÈ`å_»∞. P#O^•xfl QÍx xã¨Ê $ǨÏ#∞ QÍx Ô~O\˜Ö’ ^Õxx `«@∞ìHÀ"åÅ<åfl âßs~°Hõ â◊H˜Î J=ã¨~°O. h=Ù =ÚO^Œ∞QÍ „H©_»Å ^•fi~å, "åºÜ«∂=∞O ^•fi~å h âßs~°Hõ â◊H˜Îx ÃÑOá⁄OkOK«∞HÀ"åe—— Jx ~å=∞<£ J<åfl~°∞.

1948Ö’ ~å=∞<£ sÃãiÛ W<£ã≤ì@∂º\ò‰õΩ _≥·Ô~Hõì~°∞ HÍ=@O`À D =∞Ǩ"≥·*Ï˝x‰õΩ_»∞ =∞iO`« K≥·`«#º=O`«"≥∞ÿ# rq`«^Œâ◊Ö’H˜ J_»∞QÆ∞ÃÑ\Ïì_»∞. ÉèÏ~°`« „ѨÉèí∞`«fiO XHõ ÉèÏ~°fÜ«Ú_çH˜ ~ÚKÕÛ J`«∞º#fl`« Q“~°=O 'ÉèÏ~°`«~°`«fl— ѨÙ~°™ê¯~°O. 1954Ö’ ~å=∞<£ 'ÉèÏ~°`« ~°`«fl— J~Ú<å_»∞. ~å=∞<£ ã¨Ow`åxfl „ѨQÍ_è»OQÍ Jaè=∂xOKÕ"å_»∞.

ã≤‰õΩ¯=∞`« ^è•i‡Hõ „QÆO^èŒ=Ú Uk – QÆ∞~°∞„QÆO^èŒ ™êÃÇÏÉò

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

71

1

™êQÆ~â° ß„™êÎxH˜ ã¨O|OkèOz# Ѩiâ’^è#Œ Å∞ ™êyOKÕO^Œ∞‰õΩ =∞#‰õΩ ã¨fiO`« <ÒHõÅ∞ LO_®Åx PÜ«∞# ÉèÏqOKå_»∞. ã¨=Ú„^•ÅѨ@¡ Pã¨H˜Î K«∂ѨHõáÈ=@OKÕ`«<Õ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O `«# ™êfi`«O„`åºxfl HÀÖ’Ê~ÚO^Œx PÜ«∞# `«~°∞K«∞QÍ JO@∞O_Õ"å_»∞. 80= [#‡k#O ã¨O^Œ~°ƒùOQÍ PÜ«∞##∞ Q“~°qOKÕO^Œ∞‰õΩ XHõ „Ѩ`ºÕ Hõ L`«û"åxfl q∞„`«∞Å∞, Jaè=∂#∞Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. [#‡k# ã¨O|~åÅѨ@¡ ~å=∞<£ Z#fl_»∂ U=∞O`« Pã¨H˜Î K«∂¿Ñ"å_»∞ HÍ^Œ∞. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ z=~°QÍ L`«û= x~åfiǨωõΩʼnõΩ PÜ«∞# ^èŒ#º"å^•Å∞ `≥eáê_»∞. ''<å ǨÏ$^ŒÜ«∞O ã≤OÇ¨Ï Ç¨Ï$^ŒÜ«∞=∞x Z=~À XHõ~°∞ K≥Ñ≤Ê=ÙO>Ë ÉÏ=ÙO_Õk—— J<åfl~°∞. "≥∞i¿ã Hõà◊§`À PÜ«∞# QÆ∞iOz =∂\Ï¡_ç# "å~°O`å PÜ«∞#‰õΩ#fl J`«ºO`« qÅ∞"≥·# ^è≥·~°ºã¨OѨ^Œ QÆ∞iOz „Ѩ™êÎqOK«@O =∞~°Kå~°∞. ''<å‰õΩ <ÀɡÖò |Ǩï=∞u `≥zÛÃÑ\˜ì# ѨiHõ~åÅ∞ =¸_»∞ =O^ŒÅ ~°∂áê~ÚÅ Ys^Œ∞ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞—— Jx K≥Ñ≤Ê<å~°∞. „H˘`«Î q+¨Ü∂« Å#∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ XHõ ѨãÑ≤ Å≤ "¡ å_çÖ’ LO_Õ L`åûǨÏO, „ѨH$õ u ~°ÇϨ ™êºÅ#∞ J=QÍǨÏ# KÕã∞¨ H˘#@OÖ’ XHõ =∞Ǩ"Õ∞^è•q‰õΩO_Õ k=º^Œ$+≤ì ~å=∞<£Ö’ LO_Õq. D =∞Ǩ "≥*· Ï˝x‰õΩx rq`«O x*ÏxH˜ XHõ =∞Ǩ„^Œ+¨ìÜ≥ÚHõ¯ rq`«"Õ∞.

ã¨∞h`å qeÜ«∞"£∞û (19 ÃãÃÑìO|~ü 1965) `«O„_ç _®II nѨH± áêO_®º (QÆ∞[~åf) `«e¡ É’h (™È¡"ÕxÜ«∂) „¿Ñq∞Oz ÃÑo§KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. gi =ÚQÆ∞æ~°∞ Ñ≤Å¡Ö’¡ ã¨∞h`« XHõ~°∞. J"≥∞iHÍ áÈeãπ PѶ‘ã¨~ü J~Ú# "≥∞ÿˆHÖò *ˇ. qeÜ«∞"£∞ûx ÃÑo§ KÕã¨∞‰õΩ#fl `«~°∞"å`« ã¨∞h`« qeÜ«∞"£∞ûQÍ ¿Ñ~°∞ =∂iOk. =∞#O U^À HÍ"åÅ#∞‰õΩO\ÏO HÍh =∞#‰õΩ WOˆH^À ^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok. P JOk# ^•<À¡<Õ =∞# „ѨuÉèí K«∂Ñ≤¿ãÎ QÆ#Hõ =∞m§ =∞#O "≥Ú^Œ@ HÀ~°∞‰õΩ#fl ÅHΔͺxfl KÕ~∞° HÀ=KÕÛ"≥∂ Jx K≥|∞`«∞=ÙO@∞Ok ã¨∞h`«. ZO^Œ∞HõO>Ë `«# rq`«OÖ’ ã¨O^Œ~åƒùxfl |\˜ì ÅHΔͺÅ∞ =∂~°∞`«∂ =KåÛ~Ú. J~Ú#ѨÊ\˜H˜ Ѩx KÕã≤# „Ѩu ~°OQÆOÖ’ `«#HõO@∂ XHõ QÆ∞iÎOѨ٠`≥K«∞‰õΩOk. z=iH˜ ÃÑ·Å\ò J~Úº q=∂#O #_çÑ≤Ok. ^•x `«~°∞"å`« q=∂#O i¿Ñ~ü KÕÜ«∞_»O <Õ~°∞ÛHÀ=_®xH˜ >ˇãπì ÃÑ·Ö\ò ã¨∂¯ÖòÖ’ KÕiOk. J^Õ ã¨=∞Ü«∞O JO`«iHõΔOÖ’H˜ "≥à◊§_®xH˜ ÃÑ·Å\òû‰õΩ ‰õÄ_® J=HÍâ◊O LO@∞O^Œx ã¨=∂Kå~°O `≥Å∞ã¨∞‰õΩx ^Œ <Õ+¨#Öò U~À<å\˜H±û JO_£ ¿ãÊãπ J_ç‡x„¿ãì+¨<£ (<å™ê) J"≥∞iHÍ "å~°∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ WO@~°∂fi ºH˜ "≥o§Ok. Ô~O_À™êi WzÛ# WO@~°∂fi º P^è•~°OQÍ 1998Ö’ <å™ê‰õΩ ZOÑ≤Hõ J~ÚOk. <å™ê ZOÑ≤Hõ KÕã≤# P~°∞QÆ∞~°∞ =∞Ç≤Ïà◊ÅÖ’ HõÅÊ<å Kå"å¡ `«~°∞"å`« ÉèÏ~°`« ã¨O`«uH˜ K≥Ok# Ô~O_À =∞Ç≤Ïà◊ ã¨∞h`«.

(2003Ö’ H˘ÅOaÜ«∂ JO`«iHõΔ <ÒHõ Ѷ¨∞@#Ö’ HõÅÊ<å Kå"å¡ ^Œ∞~°‡~°}O áêÖˇ·Ok.) JO`«iHõΔ Ñ¨iâ’^èŒ# U^≥·<å \©"£∞ =~ü¯`À =Ú_çѨ_ç LO@∞Ok. [áê<£, ~°ëêº, „ɡlÖò "≥Ú^ŒÅQÆ∞ qq^èŒ ^ÕâßÅ JÉèíº~°∞úÅ#∞ ã¨=∞#fiÜ«∞O KÕã¨∞‰õΩO@∞ ѨxKÕÜ«∂e.

2006 _çâ◊O|~ü 10 JO`«iHõΔ <ÒHõ _ç㨯=iÖ’ "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ ã¨∞h`« JO`«iHõΔOÖ’H˜ "≥o§Ok. 195 ~ÀAÅ∞ JO`«iHõΔOÖ’ QÆ_çÑ≤ J`«ºkèHõ HÍÅO ¿ãÊãπ"åH± KÕã≤# =∞Ç≤Ïà◊QÍ QÆ∞iÎOѨ٠á⁄OkOk. "≥Ú^Œ\ ˜™êi JO`«iHõΔOÖ’H˜ "≥à◊√`«∞ `«#`À áê@∞ q<åÜ«∞‰õΩx ÉÁ=∞‡, ÉèíQÆ=næ`«#∞ fã¨∞‰õΩ"≥o§Ok. 2012 AÖˇ· 14# Ô~O_À™êi JO`«iHõΔOÖ’H˜ "≥à◊√`«∂ LѨx+¨`«∞ÎÅ#∞ fã¨∞‰õΩ"≥o§Ok. ã¨∞h`« qeÜ«∞"£∞û ^ŒOѨ`«∞ʼnõΩ Ñ≤Å¡Å∞ ÖËx HÍ~°}OQÍ QÆ∞[~å`ü ~å„+¨ìOÖ’x XHõ áêѨ#∞ ^Œ`«Î`« fã¨∞‰õΩ<Õ PÖ’K«#Ö’ L<åfl~°∞. „ѨÑO¨ K«O QÆ∞iÎOKÕ ™ê÷~ÚH˜ KÕ~∞° ‰õΩ#fl ã¨∞h`«#∞ ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `«fiO Ѩ^‡Œ Éè∂í +¨}`ü À Q“~°qOK≥#∞.

J~°úâß„ã¨Î=Ú „"åã≤#k Z=~°∞ – H“\˜Å∞º_»∞

ÃÇ·ÏO^Œq H C Nx"å㨠~å=∂#∞[O (™ê.â◊. 22 _çâ◊O|~°∞ 1887–26 U„Ñ≤Ü«∞Öò 1920)

1

72

1

Éè Ï ~° ` « ^ Õ â ◊ QÆ } ˜ ` « â߄㨠ΠA ˝ Å ∞, qâ◊ fi qMϺu K≥ O k#"å~° ∞ . „áêp#HÍÅOÖ’ P~°ºÉèí@∞ì, =~åǨÏq∞Ç≤Ï~°∞_»∞, ÉèÏ㨯~åKå~°∞ºÅ∞, "≥Ú^ŒÖˇ·#"å~°∞O>Ë, P^èŒ∞xHõ HÍÅOÖ’ Nx"å㨠~å=∂#∞[O ÉèÏ~°fÜ«∞ QÆ}˜`«âß„ã¨Î ~°OQÍxH˜ ¿Ñ~°∞ `≥KåÛ~°∞. `«# Ü«∂=`ü rq`åxfl JOÔHÅ∞, ÖˇHõ¯Å∞ QÆ∞iOz =∂„`«"Õ∞ PÖ’zã¨∂Î QÆ_çÑ≤# ~å=∂#∞[O áêâßÛ`«º QÆ}˜`«âß„ã¨Î "Õ∞^è•=ÙÅ#∞ Ãã·`«O Pâ◊Û~°º K«H˜`«∞Å#∞ KÕâß_»∞. ˆHO„a_ç˚ qâ◊fi^•ºÅÜ«∞O #∞O_ç Q“~°= a.U. Ѩ\Ïì á⁄Ok# UÔH·Hõ ÉèÏ~°fÜ«Ú_»∞ ~å=∂#∞[O. =∞#^ÕâßxH˜ J`«ºO`« „Ѩu+¨ì#∞ `≥zÛ ÃÑ\˜ì Ju ã¨fiÅÊHÍÅO rqOz# QÆ}˜`«âß„ã¨ÎA˝_»∞ Nx"åã¨~å=∂#∞[O. N ~å=∂#∞[O *Ï˝Ñ¨Hõâ◊H˜Î ã¨OMϺQÆ}# â◊H˜Î J##º ™ê=∂#º"≥∞ÿ#k.

1887# ~å=∂#∞[O `«q∞à◊<å_»∞Ö’ [x‡OKå_»∞. z#fl =Ü«∞ã¨∞ûÖ’<Õ QÆ}`˜ â« ß„ã¨OΠѨ@¡ PÜ«∞#‰õΩ l*Ï˝ã¨ „áê~°OÉèí=∞~ÚOk. ''QÆ}˜`«âß„ã¨ÎO Ü≥ÚHõ¯ =¸Å`«`«fiO(x[O) Uk—— Jx PÖ’zOK«_»O `«Ñ¨Ê =∞~À PÖ’K«<Õ LO_Õk HÍ^Œ∞.

QÆ}`˜ "« ∞Õ TÑ≤iQÍ |uH˜# ~å=∂#∞[O ѨsHõÖΔ ’¡ W`«~° q+¨Ü∂« ÅÖ’ PtOz# Ѷe¨ `«O á⁄O^ŒÖHË õ HÍÖËr K«^Œ∞=Ù‰õΩ ã¨fiã≤Î K≥áêÊeû =zÛOk. PÜ«∞# HõÅÅhfl ‰õÄe áÈ~Ú<å~Ú. Jã¨fiã¨÷`«, rq`«O QÆ∞iOz# zO`«Å∞ PÜ«∞#‰õΩ P [#‡q∞„`«∞Å∞. J~Ú<å x~åâ◊ K≥O^Œ‰õΩO_® `«# *Ï˝# `«$+¨‚#∞ ÃÑOá⁄OkOK«∞‰õΩO@∂<Õ =KåÛ~°∞. PÜ«∞# q∞„`«∞_»∞ JO^ŒiÖÏ<Õ Lz`« ã¨ÅǨ Ѩ_Õâß_»∞. ѨÅHõ |^Œ∞Å∞ HÍ~Ú`åÅ∞ "å_»=∞x, ~å=∂#∞[O P =∂@ qx "å_çáÈ~Ú# =ÚYO`À ''u#\ÏxˆH k#k# QÆO_»OQÍ QÆ_çKÕ <åÉ’\˜ "åà◊¡‰õΩ ~å¿ãO^Œ∞‰õΩ HÍ~Ú`åÅ∞ H˘#∞‰õΩ¯<Õ `åǨÏ`«∞ ZHõ¯_çk.—— Jx ÉÏ^èŒQÍ K≥áêÊ~°∞. JO`«\ ˜ QÆ_∞» ¤ Ѩiã≤u÷ Ö’ ‰õÄ_® ~å=∂#∞[O‰õΩ QÆ}`˜ â« ß„ã¨OΠѨ@¡ Pã¨HΘ J}∞=∂„`«O `«QÖæÆ ^Ë ∞Œ .

1914 #∞O_ç Ô~O_»∞ ã¨O=`«û~åÅ áê@∞ <≥Åã¨i 250áœO_»∞¡ LѨHÍ~° "Õ`«#O q^Õâ◊OÖ’ N ~å=∂#∞[O LO_ÕO^Œ∞‰õΩ =ã¨`«∞Å∞, ^•i Y~°∞ÛÅ∞ WKÕÛO^Œ∞‰õΩ =∞„^•ã¨∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O JOwHõiOzOk. `«#H˜zÛ# ™ê¯Å~ü+≤ѨÙÊÖ’ H˘O`« á⁄^Œ∞Ѩ٠KÕã≤ `«# ¿Ñ^Œ ‰õΩ@∞O| J=ã¨~åʼnõΩ WKÕÛ"å_»∞.

1917Ö’ U_»∞ ã≤^•úO`« „QÆO^è•Å∞ „ѨK«∞iOK«|_®¤~Ú. ѨxÜ«∞O^Œ∞ x=∞QÆfl"≥∞ÿ P~ÀQƺO Ѩ@¡ x~°¡HõΔ ºO-N ~å=∂#∞[O#∞ 1917Ö’ "åºkè„QÆã¨∞÷}˜‚ KÕã≤Ok. ^Œ∞~°^Œ$+¨ìO Uq∞@O>Ë, PÜ«∞# P J<å~ÀQƺO #∞Oz HÀÅ∞HÀÖË^∞Œ . J<å~ÀQƺHÍ~°}OQÍ Z‰õΩ¯= Ѩx K≥Ü∞« ºÖËHõ áÈ`«∞<åfl##fl^Õ PÜ«∞##∞ Z‰õΩ¯=QÍ ÉÏkèOKÕk. WOQÍ¡O_£Ö’x „Ѩã^≤ =úŒ º‰õΩÅÎ ∞, ã¨Oã¨Å÷ ∞ N~å=∂#∞[O Ѩiâ’^è#Œ ÅѨ@,¡ Ѩiâ’^è<Œ å f„=`« Ѩ@¡ Z‰õΩ¯= Pã¨H˜Î Hõ#Ѩ~°K«@O [iyOk. Ѷ¨e`«OQÍ ÅO_»<£Ö’x ~åÜ«∞Öò ™⁄Ãã·\ ©- XHõ ÉèÏ~°fÜ«Ú_çH˜ „Ѩuëêì`«‡Hõ"≥∞ÿ# ã¨Éèíº`«fiO W=fi@O [iyOk.

ã¨`åº~°ú „ѨHÍ+π „"åã≤#k, P~°º ã¨=∂[O ™ê÷Ñ≤Oz#k Z=~°∞ – ™êfiq∞ ^ŒÜ«∂#O^Œ ã¨~°ã¨fiu

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

73

1

1919 #∞O_ç 5 ã¨O=`«û~åÅ áê@∞ 250 áœO_»¡ LѨHÍ~°"Õ`«#O W=fi\ÏxH˜ WOQÍ¡O_»∞ #∞O_ç ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ ~å=\ÏxHõÜÕ∞º Y~°∞Û, P `«~åfi`« PÜ«∞# WOQÍ¡O_£ ZѨÙÊ_»∞ "≥à◊§^ŒÅ∞K«∞‰õΩO>Ë JѨÙÊ_»∞ "≥àı§O^Œ∞‰õΩ, JO^Œ∞HõÜÕ∞º Y~°∞Û W=fi\ÏxH˜ `«=∞ J#∞=∞u `≥Å∞ѨÙ`«∂ =∞„^•ã¨∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O ~å=∂#∞*ÏxH˜ *Ï|∞ „"åã≤Ok. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ uiy ~åQÍ<Õ =∞„^•ã¨∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O "åix Hõeã≤ <å‰õΩ g∞~°∞ JOkOKÕ PiúHõ ã¨Ç¨Ü«∞O <å J=ã¨~åʼnõΩ q∞Oz =ÙOk. HÍ|\˜ì <å Hõh㨠J=ã¨~åʼnõΩ ã¨iѨ_» ã¨Ç¨Ü«∂xfl =∂„`«O JOkOz q∞QÆ∞Å∞ ÃÑ·HÍxfl c^Œ ÖËHõ z#fl Ñ≤Å¡Å ã¨O~°HõΔ} ã¨Oã¨ú‰õΩ JOkOK«=Åã≤OkQÍ „áêi÷ã¨∞Î<åfl#∞—— Jx J<åfl~°∞. ã¨fi^ÕâßxH˜ uiy =zÛ 5,6 <≥ÅÅ∞ QÆ_çKå~Ú. J~Ú<å PÜ«∞# P~ÀQƺO JO`«QÍ "≥∞~°QÆ∞Ѩ_»ÖË^Œ∞.

1920Ö’ N~å=∂#∞[O JOu=∞ âßfi㨠q_çKå~°∞. QÆ}˜`«âß„ã¨Î ˆHΔ„`«"Õ∞ PÜ«∞#`À Hõ#∞fl =¸ã≤#>ˇÿ¡Ok. JO`«~å˚fÜ«∞ MϺu QÆ_çOz# „ѨMϺ`« QÆ}˜`«A˝_»∞ NǨs¤ N ~å=∂#∞[O‰õΩ q∞H˜¯e ¿ãflǨÏáê„`«∞_»∞. NǨs¤ XHõ ÖËYÖ’-''N~å=∂#∞[O‰õΩ ÅaèOz# H©i,Î PÜ«∞# ™êkèOz# q[Ü«∂ʼnõΩ ÅaèOz# „Ѩâ◊Oã¨Å∞ W`«~°∞ʼnõΩ ÅaèOz#>ˇÿ¡`Õ "åxH˜ Ѩ@ìѨQÍæÅ∞O_ÕqHÍ^Œ∞. HÍx N~å=∂#∞[O J`«ºO`« xQÆifi. PÜ«∞# ZO`«\ ˜ =∞Ǩ QÆ}˜`«A˝_À JO`«\ ˜ =∞Ǩϟ#fl`« =ºH˜Î`«fi=Ú HõÅ"å_»∞—— Jx „"åâß_»∞.

Éèí~°`«∞_»∞ qâßfiq∞„`«=∞ǨÏi¬ ‰õΩ=∂Ô~Î â◊‰õΩO`«Å, ǨÏã≤Î<åѨÙ~° ™ê„=∂@∞ì ^Œ∞+¨ºO`«∞ŠѨل`«∞_»∞ Éèí~°`«∞_»∞. W`«_»∞ ÉÏźOÖ’ ã≤OǨÅ`À P_»∞‰õΩO@∂ "å\˜ <À~°∞ `≥~z° ^ŒO`åÅ#∞ ÖˇH¯õ ÃÑ_»∞`«∂ LO_Õ"å_»∞. ^è≥·~°º™êǨϙêʼnõΩ áœ~°∞+¨ Ѩ~å„Hõ=∂ʼnõΩ „Ѩu~°∂ѨO Éèí~°`«∞_»∞.

HÍ|\˜ì W`«xx ã¨~°fi^Œ=∞#∞_»∞ Jx QÆ∂_» Ñ≤eKÕ"å~°∞. Éèí~°`«∞_»∞ =∞sK«=∞Ǩ=Úx P„â◊=∞OÖ’ ã¨~fi° âß„ã¨=Î ÚÅ#∞ J^躌 Ü«∞#O KÕâß_»∞. ^Œ∞+¨ºO`«∞x `«~°∞"å`« W`«_Õ ~å[º=Ú#‰õΩ Ñ¨\Ïìaè+≤‰õΩÎ_≥·<å_»∞. W`«xx QÆ∞iOz HÍo^•ã¨∞ Jaè*Ï˝#â߉õΩO`«ÅOÖ’ Q˘Ñ¨ÊQÍ =i‚OKå_»∞. K«O„^Œ=Oâ◊Ѩ٠~åAŠѨ~°OѨ~°Ö’ ‰õΩ~°∞™ê„=∂*Ϻxfl ѨiáêeOz# ~åAÅÖ’ Éèí~°`«∞_»∞ „Ѩã≤^Œ∞ú_»∞. W`«_»∞ QÆOQÍf~°OÖ’ 55 Jâ◊fi"Õ∞^èŒ Ü«∂QÍÅ#∞, Ü«∞=Ú<å #k X_»∞¤# 78 Jâ◊fi"Õ∞^èŒ Ü«∂QÍÅ#∞ KÕâß_»∞.

W`«_»∞ kyfi[Ü«∞ Ü«∂„`« KÕã≤ ^Œ∞+¨μìÖˇ·# ~åHõΔã¨∞Å#∞, â◊„`«∞=ÙÅ#∞ ã¨OǨÏiOz ~å[ºOÖ’ â◊„`«∞âı+¨O ÖˉõΩO_® KÕã≤ XˆH Kè«„`«=Ú „H˜O^Œ Ü«∂=`«∞Î ^Õâßxfl ã¨∞aèHõΔOQÍ Ñ¨iáêeOz# ™ê„=∂@∞ì HÍ|\˜ì J`«x `«^Œ#O`«~°O D ^Õâ◊O ÉèÏ~°`«^Õâ◊=∞x, Éèí~°`«YO_»=∞x „ѨMϺu =Ç≤ÏOzOk. HÍtÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞ qâ◊fi q^•ºÅÜ«∞O ™ê÷Ñ≤Oz#k Z=~°∞ – =∞^Œ<£ "≥∂ǨÏ<£ =∂Å=º

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq H q„HõO ™ê~åÉÏ~Ú (™ê. â◊. 12 PQÆ+¨μì 1919 – 31 _çâ◊O|~ü 1971)

74

1

ÉèÏ~°`«^Õâ◊Ѩ٠=∞Ǩϟ#fl`« q*Ï˝#"Õ`«ÎÅÖ’ XHõ~°∞. J}∞â◊H˜Î ã¨OѶ¨∂xH˜ Kè≥·~°‡<£QÍ =∞# ^ÕâßxH˜ J`«ºO`« „áê^ä•#º`« QÆŠѨiâ’^èŒ#ʼnõΩ PÜ«∞# =∂~°æ^Œ~°≈Hõ`«fiO KÕã≤<å~°∞. [#‡`«: q*Ï˝#"Õ`«Î. QÆ∞[~å`ü Ö’x ÉèÏQƺ=O`«∞Å ‰õΩ@∞O|OÖ’ 1919Ö’ q„HõO [x‡OKå~°∞. q„HõO ™ê~åÉèÏÜü∞ Ô~O_»∞ "åHͺÅ#∞ ZšѨÙÊ_»∂ K≥|∞`«∞O_Õ"å~°∞. Jq q"ÕHQõ iÆ ƒù`"« ∞≥ #ÿ ~°ãQ¨ ∞Æ oHõÅ∞. D "åHͺŠQÆ∞iOz „Ѩu XHõ¯~°∞ PÖ’zOK«=Åã≤# J=ã¨~°O LOk 1. ˆH=ÅO J#∞Éèí"åxH˜ „áê^è•<åºxfl ~Ú=fi@O `«QÆ^Œ∞. 2.ZO`«\ ˜ ~°}Q˘}^èŒfix =∞^茺<≥·<å 㨈~ Z=_»∞ ã¨Ow`åxfl PÅH˜OK«QÆÅ_À J`«_Õ =∞ǨÏ`å¯~åºÅ∞ ™êkèOK«QÆÅ∞QÆ∞`å_»∞. _®II Ǩϟg∞ [ǨÏOw~ü ÉÏÉÏ qâ◊fiMϺu QÍOz# Éè∫uHõâß„ã¨Î"Õ`«Î. ÉèÏ~°`« J}∞â◊H˜Î ã¨OѶ¨∂xH˜ Kè~·≥ ‡° <£QÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. JѨÊ\’¡ „ѨÑO¨ K«OÖ’ J<ÕHõ ^ÕâßÅ∞ J}∞ÉÏO|∞Å∞ `«Ü∂« ~°∞ KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ‰õÄ_® "å\˜x `«Ü«∂~°∞KÕÜ«∂ÅO>Ë qѨs`«"≥∞ÿ# ^èŒ#=ºÜ«∞O J=Ù`«∞Ok. ÉèÏ~°`«^Õâ◊O ¿Ñ^Œ^Õâ◊O JO`«\ ˜ ÉèÏs Y~°∞ÛÅ∞ =∞# <≥uÎH˜ Z`«∞ΉõΩO>Ë D ^Õâ◊O _»|∞ƒHÀã¨O Hõ@Hõ@ÖÏ_»=Åã≤ =ã¨∞ÎOk J<åfl~°∞ H˘O^Œ~°∞.

JÖÏO\˜ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ _®II ÉÏÉÏ XHõ J}∞ÉÏO|∞ `«Ü«∂sH˜ ZO`« Y~°∞Û J=Ù`«∞O^À ÖˇHõ¯QÆ\ ˜ì, Jk `«Å‰õΩ q∞Oz# Ѩ<gÕ ∞ HÍ^Œx, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ ^•xx `«Ü∂« ~°∞KÕÜ∞« QÆÅ^Œx x~°∂Ñ≤OKå_»∞. P =∞Ǩ"≥*· Ï˝x‰õΩ_»∞ 1964Ö’ XHõ q=∂# „Ѩ=∂^ŒOÖ’ JHÍÅ =∞$`«∞º=Ù "å`«Ñ_¨ ®¤H.õ JÖÏ 1964Ö’ _®II ÉÏÉωõΩ "å~°ã∞¨ _»∞QÍ q„HõO™ê~åÉèÏÜü∞ J}∞â◊H˜Î ã¨OѶ¨∞O Kè≥·~°‡<£ Ѩ^Œqx JÅOHõiOKå~°»∞.

1971 ã¨O=`«û~°=Ú `«∞OÉÏÖ’x ~åÔH\ò „ѨÜ≥∂QÆ ™ê÷=~°OÖ’ Ѩ#∞ʼnõΩ =∂~°æ^Œ~°≈Hõ`«fiO =Ç≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ ™ê~åÉèÏÜü∞ „u"ÕO„_»OÖ’ XHõ Ǩϟ@ÖòÖ’ |ã¨KÕã≤ L<åfl~°»∞. P ~ÀA PÜ«∞# JO^Œi`À#∞ =∂=¸Å∞QÍ<Õ =∂\Ï¡_ç x„^Œ‰õΩ LѨ„Hõq∞OKå~°»∞. PÜ«∞# =∞m§x„^ŒÖË=ÖË^Œ∞. JѨÊ\˜H˜ PÜ«∞# =Ü«∞ã¨∞ 52.

J™ê^è•~°} „Ѩ*Ï˝áê@"åÅ∞, áêi„âßq∞HÍ#∞Éè=í O, J"Õ∞Ü«∞"≥∞#ÿ Éè’QÆÉÏè QͺÅ∞ "Õ∞à◊qOz# JѨÙ~°∂Ѩ ÉèÏQƺâße PÜ«∞#. g\˜Ö’ XHõ¯\˜ Hõey=Ù#fl"åÔ~·<å ™ê^è•~°}OQÍ ZO`«=∂„`«O q#Ü«∞=O`«∞Å∞QÍ#∞, ¿ãflǨÏjÅ∞~°∞QÍ#∞ LO_»~°∞. HÍh "Õ∞^èŒã¨∞û, JkèHÍ~°O, ã¨OѨ^Œ Jhfl `«# J~°KÕuÖ’<Õ =Ù#fl ™ê~åÉèÏÜü∞ =∂„`«O ZO`À q#Ü«∞ jeQÍ, ¿ãflǨÏ=∞Ü«Ú_»∞QÍ LO_Õ"å~°»∞. Z=Ô~·<å ~Ú|ƒO^Œ∞Ö’¡ LO>Ë "åix P^Œ∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞# ZšѨÙÊ_»∞ ã¨#fl^ŒúOQÍ LO_Õ"å~°»∞.

PÜ«∞# JO^Œix ã¨=∞^Œ$+≤ì`À K«∂¿ã"å~°»∞. XHõ ¿ã=‰õΩ_≥·<å Z\˜ì #∂º#`åÉèÏ"åxH˜ Ö’#∞Q͉õΩO_® ¿ãfiK«ÛùQÍ PÜ«∞##∞ ã¨g∞Ñ≤OK«QÆeˆQ"å~°»∞. PÜ«∞# ¿ã=‰õΩ}˜‚ ‰õΩ~ÀÛ=∞x K≥Ñ≤Ê J`«_çx `«#`À "≥ÚǨÏ=∂@OÖˉΩõ O_®, [O‰õΩ ÖˉΩõ O_® =∂\Ï¡_x» KÕÛ"å_»∞. =∞#∞+¨μÅO^Œih "åi Ǩϟ^•Å∞ U"≥#· ѨÊ\˜H,© Q“~°=ÉèÏ=O`À K«∂_®Åx ™ê~åÉèÏÜü∞ qâ◊fiã≤OKå_»∞. XHõ =ºH˜Î ¿Ñ^Œ"å_À, J*Ï˝xÜ≥∂, x~°HõΔ~åã¨∞º_À J~Ú#O`« =∂„`å# PÜ«∞# P =ºH˜Î Ѩ@¡ x~°¡HõΔ ºO K«∂¿Ñ"å_»∞ HÍ^Œ∞. XHõ =∞x+≤ qÅ∞=#∞ J`«_ç rq`åxfl |\˜ì H͉õΩO_® J`«_ç Ѩxx |\˜ì, „Ѩ=$uÎx |\˜ì x~°‚~ÚOKåÅx PÜ«∞# QÆ\ ˜ìQÍ #=∂‡_»∞. ã¨Oã¨÷Ö’x „Ѩu =ºH˜Î JO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆ"Õ∞#x, „Ѩu=ºH˜Î ã¨Oã¨÷Ü≥ÚHõ¯ „âıÜ«∞ã¨∞ûHÀã¨O Hõ+≤ìOz ѨxKÕÜ«∂Åx PÜ«∞# PHÍOH˜ΔOKå_»∞.

QÆOQÍ#kx Éèí∂q∞ÃÑ·H˜ fã¨∞‰õΩ=zÛ# ~åA Z=~°∞ – Éèíw~°^èŒ∞_»∞

ÃÇ·ÏO^Œq H 75 _®II Z.Ñ≤.*ˇ. J|∞ÌÖò HõÖÏO – 15 JHÀì|~ü 1931 HõÅÅ∞ Hõ#O_ç....."å\˜ ™êHÍ~åxH˜ „â◊q∞OK«O_ç

C

1

1

JÅÖ g∞^Œ#∞Oz PHÍâßxH˜ Zyˆ~ ѨH˜Δx K«∂ã≤ `«# TǨÏʼnõΩ Ô~Hõ¯Å∞ `˘_çQÍ_® ÉÏÅ∞_»∞. J#O`«~° HÍÅOÖ’ JO`«iHΔÍxH˜ ~åÔH@¡#∞ ã¨OkèOKÕ âß„ãÎ̈"`Õ Î« JÜ«∂º_»∞. ^•x`À áê@∞ ^Õâ◊ Q“~°"åhfl JO|~åxfl `åH˜OKå_»∞. PÜ«∞<Õ ZÑ≤*ˇ J|∞ÌÖò HõÖÏO. âß„ã¨Î*Ï˝#O Ѩ@¡ L#fl Jaè~°∞z, ^Õâßxfl xi‡OK«_»OÖ’ âß„ã¨Î, ™êOˆHuHÍOâßÅ áê„`« Z_»Å =Ù#fl JK«OK«Å"≥∞ÿ# qâßfiã¨O, g\˜ "≥#∞Hõ =Ù#fl x["≥∞ÿ# ^Õâ◊ÉèíH˜Î HõÅQÆeã≤ _®Hõì~ü J|∞ÌÖò HõÖÏO#∞ *Ïu Q“~°qOKÕ XHõ âß„ã¨Î"Õ`«ÎQÍ =∞eKå~Ú. 'ÉèÏ~°`«~°`«fl— #∞ KÕâß~Ú. ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ ^ŒH˜Δ}Ï# =Ù#fl ~å"Õ∞â◊fi~°OÖ’ HõÖÏO [x‡OKå_»∞. JHõ¯_ç ™êQÆ~°f~°O g∞^Œ ÉÏźO QÆ_çzOk. =∞`«"Õ∞^Œ~Ú<å ÉèÏ~°fÜ«∞`« PÜ«∞# ‰õΩ@∞O|OÖ’x Q˘Ñ¨Ê ÅHõΔ}O. K«^Œ∞=ÙѨ@¡ PÜ«∞#‰õΩ#fl ^Œ$_è»nHõΔ Jxfl ~°HÍÅ =º‰õΩÎʼnõΩ HõÖÏO#∞ ã¨xflÇ≤Ï`«O KÕã≤Ok. `«# =∞`« qâßfi™êÅ∞, `«O„_ç, `«e¡, J#fl^Œ=Ú‡Å∞, ‰õΩ@∞O|O, q∞„`«∞Å∞, =∞`« ™ê=∞~°ã¨º "å`å=~°}O, JxflO\˜H©q∞Oz ã¨=Ú„^ŒO, Ç≤ÏO^Œ∂ Ü«∂„u‰õΩÅ∞ HõÖÏO =ºH˜Î`åfixfl fiÛk^•Ì~Ú. =∞ã‘^Œ∞ gkèH˜, PÅÜ«∞ „Ѩ^è•<å~°Û‰õΩÅH˜ =∞^茺 =Ù#fl =∞#fl# HõÖÏO#∞ =∞ezOk. ''ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ Jaè=$kú K≥Ok# ^Õâ◊O—— J<Õ =∞}˜=∞Ü«∞ =∞‰õΩ\Ïxfl ã¨fiÑ≤flã¨∞Î#fl JѨÙ~°∂Ѩ =ºH˜Î PÜ«∞#, `«# HõÅÅ#∞ ѨOK«_®xH˜ H˘`«Î `«~åÅ#∞ ZOK«∞‰õΩ#fl "åã¨ÎqHõ "åk PÜ«∞#. PÜ«∞# rq`«O, ^Œ$+≤ì, ^ÕâßxH˜ KÕã≤# ¿ã=, Ѩ^Œg q~°=∞} `«~°∞"å`« U_»∞Ѩ^Œ∞Å =Ü«∞ã¨∞Ö’ PÜ«∞# J#∞ã¨iã¨∞Î#fl „Ѩ}ÏoHõ P =ºH˜ÎÖ’x =∞x+≤x ^Œi≈OѨKÕ™êÎ~Ú.

JO^Œ∞ˆH PÜ«∞# rq`«O, JO^Œ∞Ö’x ã¨O^Õâ◊O „Ѩu áœ~°∞_»∞, =ÚYºOQÍ <Õ\ ˜ Ü«Ú=`« QÆ=∞xOK«=Åã≤=ÙOk. PÜ«∞<Õ _®Hõì~ü JÖòѶ¨H©~ü *ˇ·#∞ÅcÌ<£ J|∞ÌÖò HõÖÏO. ÉèÏ~°`«^Õâßxfl XHõ â◊H˜Î=∞O`«"≥∞ÿ# ^Õâ◊OQÍ „Ѩ=ÚY ^ÕâßÅ ã¨~°ã¨# xeÑ≤#q H˜ΔѨ}˜ =º=ã¨÷. J}∞HÍ~°º„Hõ=∞O D Ô~O_çO\˜ „ѨQÆux ѨijeOK«_»O _®Hõì~ü HõÖÏO rq`« z„`åxfl K«∂_»_»O "Õˆ~fi~°∞ HÍ^Œ∞. Jq JqÉèÏ*ϺÅ∞. WHõ¯_» [iy# P^èŒ∞xHõ âß„ã¨Î ™êOˆHuHõ =$kúÖ’x „Ѩu J_»∞QÆ∞Ö’#∞ PÜ«∞# *Ï_»#∞ K«∂_»=K«∞Û. "≥Ú^Œ\ ˜ ~åÔH\ò ÖÏOKü "≥Ç≤ÏHõÖò, "≥Ú^Œ\ ˜ LѨ„QÆǨÏO, "≥Ú^Œ\ ˜ =ӺǨ`«‡Hõ H˜ÑΔ }¨ ,˜ J}∞HÍ~°º„Hõ=∞O J|∞ÌÖò HõÖÏO ã¨Ê~°≈`À<Õ ~°∂ѨÙk^Œ∞‰Ì Ωõ <åfl~Ú. âß„ã¨"Î `Õ QΫ Í, ÉèÏ~°`« „ѨÉ∞íè `åfixH˜ âß„ã¨Î, ™êOˆHuHõ q+¨Ü«∂Å „Ѩ^è•# ã¨ÅǨ^•~°∞QÍ _®Hõì~ü HõÖÏO 43 ã¨O=`«û~åÅ∞ ¿ã=Å∞ JOkOKå~°∞.

WO_çÜ∂« ‰õΩ 'Jaè=$kú K≥O^Œ∞`«∞#fl— J<Õ áê`«™ê÷<åxfl `«ÑÊ≤ OK«_®xH˜ L^ÕtÌ Oz# WO_çÜ∂« q∞bxÜ«∞O q∞+¨<-£ 2020 ~°∂ѨHõ~°Î PÜ«∞#. JkèHÍ~° Ѩ^Œ=ÙʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ =ÙO\Ï#x „ѨHõ\ ˜Oz# HõÖÏO, WHõ ÉÏÅ ÉÏeHõÅÖ’ âß„ã¨*Î Ï˝#O Ѩ@¡ Pã¨HxΘ ÃÑOá⁄OkK«_®xH˜ `«# =O`«∞ ¿ã= KÕ™êÎ#x „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. P Hõ$+≤Ö’ x=∞QÆfl=∞Ü«∂º~°∞. ˆH=ÅO H˘kÌ ~ÀAÅÖ’ 15,000 =∞Ok L#fl`« áê~î°âßÅ ÉÏÅ ÉÏeHõÅ`À =ÚK«Û\˜OKå~°∞. <Õ#∞ K≥ѨÊ^ŒÅK«∞‰õΩ#flk "åiH˜ ã¨∂\˜QÍ K≥ѨÊQÆÅ##fl qâßfiã¨O HõeyO^ŒO\Ï~åÜ«∞#. âß„ã¨Î*Ï˝#O Ѩ@¡, Jaè=$kú K≥Ok# ^Õâ◊O J<Õ =∂`«$^Õâ◊O PHÍOHõΔѨ@¡ ÉÏÅÖ’¡ l*Ï˝ã¨#∞ ˆ~ÔHuÎOK«QÆÅ##fl #=∞‡HõO HõÅ∞QÆ∞`«∞#fl^Œx _®Hõì~ü HõÖÏO K≥|∞`«∞<åfl~°∞. XHõ âß„ãÎ̈"Õ`«ÎQÍ PÜ«∞# q*Ï˝# ™êQÆ~åxfl K«∂âß~°∞. PÜ«∞# „ѨuÉèí, JOH˜`«ÉèÏ=O L#fl`« tY~åÅ#∞ Jkè~ÀÇ≤ÏOѨ KÕâß~Ú. WO`« ™êkèOz# `«~°∞"å`« WÖÏ `«# ÉèÏ"åÅ#∞ ÉÏÅÅ`À Hõeã≤ ѨOK«∞HÀ"åÅ#fl TÇ¨Ï ZÖÏ =zÛOk? WO^Œ∞‰õΩ _®Hõì~ü HõÖÏO ã¨=∂^è•#O Ö’`«~Ú#k qt+¨ì"≥∞ÿ#k. '<å #ÅÉèˇ· =¸_»∞ ã¨O=`«û~åÅ L^ÀºQÆ rq`«OÖ’ „Ѩu Ѩ^Õà◊§H˜ Ѩx `«~°Ç¨#∞, ~°OQÍxfl =∂~°∞Û‰õΩ<åfl#∞. H˘`«Î PÖ’K«#Å∞ =∂~°∞Ê`À<Õ JO‰õΩi™êÎ~Ú. H˘O„Q˘`«Î q[Ü«∂ÅH˜ „¿Ñ~°} H˘`«Î H˘`«Î PÖ’K«#ÖË!— Jx JO\Ï~åÜ«∞#.

J~°∞}ü u"åi J<Õ ¿ãflÇ≤Ï`«∞x`À Hõeã≤ HõÖÏO ~åã¨∞‰õΩ#fl P`«‡Hõ^äŒÖ’ =∞x+≤H˜ Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞_»∞ „Ѩ™êkOz# `«$+¨‚ J<Õ Jyflx QÆ∞iOz XHõ KÀ@ K≥áêÊ~åÜ«∞#. ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ „Ѩu =∂#=Ù_çÖ’#∞ xH˜ΔѨÎO KÕã≤# D `«$ëê‚yflH˜ Ô~Hõ¯Å∞ `˘_çˆQ ÉÏ^茺`«#∞ =∂#=Ù_Õ fã¨∞HÀ"åÅx HõÖÏO JO\Ï~°∞. `«# rq`« Hõ^䌉õΩ PÜ«∞# ÃÑ\˜ì# ¿Ñ~°∞ '' qOQ∑û PѶπ ÃѶ·~ü—— HõÖÏO ¿Ñ~˘¯#fl 'ÃѶ·~ü— '`«$+¨‚#∞ PiáÈx=fiHõO_ç— J#fl^Õ HõÖÏO Wã¨∞Î#fl ã¨O^Õâ◊O.

=t+¨ª =∞ǨÏi¬ ^ŒQÆæ~° L#fl HÍ=∞^èÕ#∞=Ù ¿Ñ~°∞ – â◊|Å

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

QÀ=∂`«

76

1

QÀ=∂`« =∞Ǩ`«ºO QÀ=∂`« =∞#^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ ^èŒ~°‡âß„ã¨Î=Ú QÀ=∂`« =∞#^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ J~°÷âß„ã¨Î=Ú QÀ=∂`« =∞#^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ =º=™êÜ«∞âß„ã¨Î=Ú QÀ=∂`« =∞#^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ ™ê=∂lHõ âß„ã¨Î=Ú QÀ=∂`« =∞#^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ q*Ï˝# âß„ã¨Î=Ú QÀ=∂`« =∞#^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ P~ÀQƺ âß„ã¨Î=Ú QÀ=∂`« =∞#^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ Ѩ~åº=~°} âß„ã¨Î=Ú QÀ=∂`« =∞#^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ P^蕺u‡Hõ âß„ã¨Î=Ú QÀ=∂`« =∞#^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ ¿ãflǨ#∞|O^èŒ=Ú QÀ=∂`« =∞#^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ HÍ~°∞}º HÍ=º=Ú QÀ=∂`« =∞#^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ "å`«ûź =∞Ok~°=Ú QÀ=∂`« =∞#^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ =∞=∞`å ™êQÆ~°=Ú QÀ=∂`« =∞#^Õâ◊O Ü≥ÚHõ¯ =∂`«$`«fi „Ѩ^•~Úx

QÀ=∂`« ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞OÖ’ q_»nÜ«∞~åx ã¨O|O^èŒO Hõey LOk. QÀ=ÙÖˉõΩO>Ë =∞# ã¨O㨯 $uÖ’ ֒Ѩ=Ú#fl>Ë¡. =∞x+≤ ѨÙ\˜ì#k "≥Ú^ŒÅ∞ K«xáÈÜÕ∞ =~°‰õΩ [iˆQ J<ÕHõ ã¨O™ê¯~° „H˜Ü«∞ÅÖ’, ѨÙ}ºk<åÅÖ’ QÀ^•#O KÕÜ«∞_»O Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O. QÀ=∂`«Ö’ ã¨HõÅ ^Õ=`«Å∞ x"åã¨O LO\Ï~°x JO^Œ∞Hõx QÍ=ó qâ◊fi㨺=∂`«~°ó P=Ù qâ◊fi=Ú#‰õΩ `«e¡ =O\˜k Jx "Õ^•Å∞ K≥|∞`«∞#flq. P=Ù =∂#"åoH˜ J<ÕHõ q^è•Å „ѨÜ≥∂[#HÍi. `«e¡áêÅÖ’x QÆ∞}ÏÅ∞ Jxfl P=Ù áêÅÖ’ ‰õÄ_® LO\Ï~Ú. áêÅ∞ „`åQÆ_»O =Å# *Ï˝Ñ¨Hõâ◊H˜Î, ~°HõÎ=$kú, g~°º=$kú, ~ÀQÆ x~À^èŒHõâ◊H˜Î, L`åûǨÏO, ã¨O™ê¯~åÅ∞ JkèHõ =∞=Ù`å~Ú.

PÜ«Úˆ~fi^Œ=Ú Ö’<ÕHÍ^Œ∞, =º=™êÜ«∞=ÚÖ’ ‰õÄ_® QÀ=∂`« LѨÜ≥∂QÆѨ_»∞`«∞Ok. ѨOK«QÆ=º=Ú (áêÅ∞, ÃÑ~°∞QÆ∞, <≥~Úº, ¿Ñ_», =¸„`«=Ú) Å`À J<ÕHõ ѨÙ~°∞QÆ∞=∞O^Œ∞Å∞, Z~°∞=ÙÅ∞ `«Ü«∂~°∞KÕã≤ =∞Oz P~ÀQƺHõ~°"≥∞ÿ#, <å}º"≥∞ÿ# ѨO@ ѨO_çOK«=K«∞Û.

QÀ=∂`« L#fl WÅ∞¡, „Ѩ^âÕ O◊ Ö’ ã¨HÅõ ^Õ=`«Å∞ x=ã≤™êÎ~∞° . U q^è"Œ ∞≥ #ÿ JiëêìÅ∞ Jâ◊√ÉèÏÅ∞ ã¨OÉèíqOK«=Ù. JO`å =∞OKÕ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. JO^Œ∞ˆH NHõ$+¨μ‚_»∞ ÉèíQÆ=næ`«Ö’ ^èÕ#∞<å =∞ã≤‡ HÍ=∞^èŒ∞H± J<åfl~°∞.

JO>Ë <Õ#∞ QÀ=∂`«#∞ Jx K≥Ñʨ @"Õ∞HÍ^Œ∞ QÀáÈ+¨}, QÀáêÅ# KÕã≤ QÀáêÅ∞_»∞ J~Ú<å_»∞.

QÍã¨∞Î ã¨û$ëêìfi #=∞㨯 $`«û Hõ$`åfi^≥·= „Ѩ^ŒH˜Δ}O I „Ѩ^ŒH˜Δ}Ë Hõ$f`Õ# ã¨Ñ¨Î nfiѨ =ã¨∞O^èŒ~å II „Ѩu x`«ºO QÀ=∂`«#∞ `åHõO_ç #=∞㨯iOK«O_ç, „Ѩ^HŒ }Δ˜ O KÕÜ∞« O_ç. JÖÏ KÕ¿ãÎ Éè∂í =∞O_»Å „Ѩ^ŒHõΔ} KÕã≤#>Ë¡.

ã¨â◊s~°=Ú`À ã¨fi~°æ=Ú#‰õΩ "≥à◊§=Öˇ#x „Ѩܫ∞uflOz# ~åA Z=~°∞ – „uâ◊O‰õΩ_»∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

ÉèíQÆ"å<£ |∞^Œ∞ú_»∞ (™ê.â◊.ѨÓ. 563 – 483)

77

1

~å[‰õΩ@∞O|OÖ’ [x‡Oz, ~å[QÆ$ǨÏOÖ’ qÖÏ™êÅ∞, Éè’QÍÅ∞ ã¨∞Yã¨O`ÀëêÅ =∞^茺 =Úxy`ÕÅ∞`«∂, JHõ™ê‡`«∞ÎQÍ, â◊"åxfl, "å~°úHõºO, J<å~ÀQƺO QÆÅ =º‰õΩÅÎ #∞ K«∂ã≤ qK«e`«∞_≥· „Ѩ[Å#∞ ^Œ∞óYO#∞O_ç âßâ◊fi`«OQÍ q=ÚHÎ̃ KÕÜ«∞_»OHÀã¨O ~å[QÆ$Ǩxfl, ã¨O™ê~åxfl =ke Ѩi„"å[‰õΩ_≥· aHΔÍ@# KÕã¨∂Î, QÆÜ«∞Ö’ `«Ñ¨ã¨∞û KÕã≤ *Ï˝<À^ŒÜ«∂xfl á⁄Ok |∞^Œ∞ú_»Ü«∂º_»∞. "å~°}Ïã≤ =^ŒÌ ™ê~°<å^äÖ£ ’ "≥Ú^Œ\˜ ã¨O^ÕâßxflKåÛ_»∞. Pq^èOŒ QÍ 44 ã¨OIIÅ∞ LѨ^âÕ q◊ ∞ã¨∂Î „Ѩ[ÅÖ’ #∂`«# *ÏQÆ$ux HõeæOKå_»∞. |∞^Œ∞_ú Hç ˜ `«# Ѩ~º° @#Ö’ ^•ix â◊√„ÉèOí KÕã∞¨ #Î fl ã¨∞h`«∞_»<Õ x=∞fl =sæÜÚ« _»∞ Z^Œ∞~°∞Ѩ_®¤_∞» . `«# ã¨Ê~°≈ |∞^Œ∞ú_çH˜ `«QÆÅ~å^Œx ã¨∞h`«∞_»∞ „ѨHõ¯‰õΩ `«Ñ¨C‰õΩ<åfl_»∞. nxx QÆ=∞xOz# |∞^Œ∞ú_»∞ ã¨∞h`«∞}˜‚ `«# t+¨μºxQÍ ~°=∞‡x PǨfixOKå_»∞. x=∞fl =sæÜ«Ú_≥·# `«#Ѩ@¡ |∞^Œ∞ú_»∞ K«∂ѨÙ`«∞#fl Pf‡Ü«∞`«‰õΩ ã¨∞h`«∞_»∞ ѨÙÅH˜OzáÈÜ«∂_»∞. ã¨∞h`«∞xH˜ |∞^Œ∞ú_»∞ nHõΔxzÛ É∫^Œú ã¨OѶ¨∞OÖ’ KÕiÛ `«# t+¨μºxQÍ ã‘fiHõiOKå_»∞. |∞^Œ∞_ú ∞» P<å\˜ Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[OÖ’x =∞`«Ñ~¨ "° ∞≥ #ÿ Hõ~‡° HÍO_»Å#∞, q„QÆÇ¨ ~å^è#Œ #∞ f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OKå_»∞. [#‡ P^è•~°OQÍ U~°Ê_»∞`«∞#fl ÃÇÏK«∞Û`«QÆ∞æÅ#∞, g\˜`À ‰õÄ_ç# P<å\˜ ã¨=∂[=º=ã¨÷#∞ |∞^Œ∞ú_»∞ f„=OQÍ =ºuˆ~H˜OKå_»∞. #∂`«# ã¨=∂[ =º=ã¨úHÀã¨O Hõ$+≤ KÕ™ê_»∞. Jxfl~°HÍÅ ÉèË^ŒÉèÏ"åÅHõf`«OQÍ Hõ~°∞}, „¿Ñ=∞Å P^è•~°OQÍ #∂`«# ã¨=∂[ =º=ã¨ú‰õΩ Ñ¨Ù<å^Œ∞Å#∞ "Õ™ê_»∞. ^è•i‡Hõ „ѨKå~åxfl JO^ŒiH˜ JO^Õ@@∞¡ KÕ™ê_»∞. `«# HõΔ=∞, Hõ~°∞} „¿Ñ=∞Å`À ‰õÄ_ç# =º=Ǩ~°â‹·e`À ÅHõΔÖÏk =∞Okx `«# J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞QÍ |∞^Œ∞ú_»∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞.Jz~°HÍÅOÖ’<Õ É∫^ŒúO ^Õâ◊"åºÑ¨ÎO HÍ=@"Õ∞ HÍ^Œ∞ ã¨∞^Œ∂~° ^ÕâßʼnõÄ "åºÑ≤OzOk.

Ü≥∂y"Õ=∞# (™ê.â◊. 1352 – 1430)

ã¨=∂[OÖ’x Z‰õΩ¯= `«‰õΩ¯=Å∞, q=HõΔÅ∞, JO@~åx`«#O, J„QÆ=~å‚Å PkèÑ`¨ º« O, JO^èqŒ âßfi™êÅ∞, áêʼnõΩÅ J`åºKå~åÅ∞, r=Ç≤ÏOã¨, Ü«∞[˝Ü∂« QÍÅ∞, q„QÆǨ~å^èŒ#, ǨÏ~î° Ü≥∂QÆ „Ѩ„H˜Ü«∞Å∞, Jqhu J^èŒ~°‡O "≥Ú^ŒÅQÆ∞ J<ÕHõ q+¨Ü«∂ÅÃÑ· Ju ã¨~°à◊"≥∞ÿ# Ѩ^•ºÅ ^•fi~å „Ñ¨[Å =∞#ã¨∞ûÖ’ ǨÏ`«∞ΉõΩáÈÜÕ∞@∞¡ q=∞~°≈<å`«‡Hõ, ~°K«#Å∞ KÕ™ê_»∞. PÜ«∞# ã¨O^Õâ◊ „ѨÉèÏ=O „Ѩ*ÏhHõOÃÑ· ZO`À LOk. "Õ=∞# q=∞~°≈ ã¨$[<å`«‡HõO, ™êfi#∞Éèí="≥∞ÿ# , PK«~°} Ü≥∂Qƺ"≥∞ÿ# `«`åÎ fixfl HõqQÍ, ã¨~°à◊ ÉèÏ+¨Ö’ „Ѩ[ʼnõΩ K≥Ñ≤Ê áê=∞~°[# „Ѩ=HõÎ JÜ«∂º_»∞. =¸_è®Kå~åʼnõΩ ^Œ∂~°OQÍ „Ѩ[ÅÖ’ „|Ǩχã¨fi~°∂áêxfl, "Õ^•O`« ã¨fi~°∂áêxfl `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. "Õ=∞# Ѩ^•ºÅ=Å¡ „Ѩ[ÅÖ’ *ÏQÆ$u, ÉèÏ=qѨ¡=O HõeyOk. PÜ«∞# ¿ÇÏ`«∞"å^ÕHÍx, <åã≤ÎHõ "åk HÍ^Œ∞. "Õ=∞# ‰õΩÅ=º=ã¨÷ÃÑ· ^•_ç KÕ™ê_»∞. ǨÏi[# L^Œú~°}#∞ É’kèOKå_»∞. "Õ=∞# Kå@∞Hõq. `«q∞à◊<å_»∞, Hõ~å‚@HõÅÖ’ KåÖÏHÍÅOQÍ x"åã¨=ÚO@∞#fl `≥Å∞QÆ∞"å~°∞ ÃÑo¡à◊§Ö’, Kå=ÙÖ’¡ "Õ=∞# Ѩ^•ºÅ#∞ K«k"Õ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O <Õ_»∞ LOk. "Õ=∞# ã¨=∂kè QÆÅ Hõ\Ï~°∞Ñ¨Öˇ¡Ö’ ''"Õ=∞# u~°∞<åà◊√§—— "≥·Éèí=OQÍ [~°∞QÆ∞`å~Ú.

WO„^Œ∞_ç ~°^茙ê~°kè =∞iÜ«Ú PÜ«Ú^èŒ=Ú ¿Ñ~°∞ – =∂`«e, =„*ÏÜ«Ú^èŒ=Ú.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

N ~å=∂#∞A_»∞ (™ê.â◊. 1017 - 1137)

78

1

N~å=∂#∞A_»∞ `«q∞à◊<å_»∞Ö’ N ÃÑ~°O|∞^Œ∂~°∞Ö’ [x‡OKå_»∞. [x‡OzOk „ÉÏǨχ} ‰õΩÅOÖ’<≥·<å x=∞fl=~åæÅ „Ѩ[Å ã≤÷uѨ@¡ ZO`À P"Õ^Œ# K≥O^•_»∞. „ÉÏǨχ}∞Å #∞O_ç Jã¨Ê $â◊√ºÅ =~°‰Ωõ =Ù#fl Jxfl ‰õΩÖÏÅ „Ѩ[ʼnõΩ PK«~}° Ü≥∂Qƺ"≥∞#ÿ ã¨~Àfi`«¯ $+¨ì"≥∞ÿ# P^蕺u‡Hõ Láêã¨<å Ѩ^Œú`«∞Å#∞ ã¨$+≤ìOKå_»∞.

N ~å=∂#∞Ax QÆ∞~°∞=ÙÅ∞ S^Œ∞QÆ∞~°∞. x=∞fl=sæÜ«Ú_≥·# =∞ǨѨÓi‚_»∞ J<Õ QÆ∞~°∞=Ù #∞O_ç "Õ^•Å#∞, <åeÜ«∞~° „Ѩ|O^è•xfl (`«q∞à◊ "Õ^•xfl) J^茺ܫ∞#O KÕã≤ "åi =^ÕÌ '"≥·+¨‚= nHõΔ#∞— ã‘fiHõiOKå_»∞. â◊¥„^Œ∞_≥·# u~°∞HÀ¯\˜Ü«∂~ü #Oa (QÀ+‘ªÑ¨Ó~°∞‚_»∞)x Ô~O_»= QÆ∞~°∞=ÙQÍ ã‘fiHõiOz "åix ¿ãqOKå_»∞. `«#QÆ∞~°∞=Ù #∞O_ç 'FO #"≥∂ <å~åÜ«∞}ÏÜ«∞— J<Õ JëêìHõΔs =∞O„`«nHõΔ#∞ á⁄Ok, `å#∞ XHõ¯_Õ =ÚH˜Îx á⁄O^Œ_»O HÍHõ, „Ѩ[ÅO^Œ~°∂ =ÚH˜Îx á⁄O^•Å#fl HÀiHõ`À N~å=∂#∞A_»∞ QÆ∞_ç QÀѨÙ~å<≥flH˜¯ „QÍ=∞„Ѩ[ÅO^Œifl Ñ≤ez "å~°O^ŒiH© aQÆæ~°QÍ ™ê=¸Ç≤ÏHõOQÍ JëêìHõΔi =∞O„`ÀѨ^Õâßxfl KÕ™ê_»∞. D Ѩx KÕã≤#O^Œ∞‰õΩ `«#‰õΩ #~°HõO „áêѨÎ"≥∞ÿ<å 㨈~#x `«Ü«∂~°Ü«∂º_»∞. `«# 23= U@<Õ ã¨<åºã¨nHõΔ#∞ ã‘fiHõiOKå_»∞. ^Õâ◊=∞O`å qãΨ$`«OQÍ Ñ¨~°º\˜Oz J<ÕHõ KÀ@¡ =∞~îåÅ#∞ ™ê÷Ñ≤OKå_»∞.

N ~å=∂#∞A_»∞ Hõ~å‚@HõÖ’x '"Õ∞ÅHÀ@— #∞ `«# ˆHO„^ŒOQÍ KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. Jxfl =~å‚ʼnõΩ K≥Ok# "åix `«# t+¨μºÅ∞QÍ ã‘fiHõiOKå_»∞. P<å\˜ #∞O_ç <Õ\ ˜=~°‰õΩ JHõ¯_» ~°^äŒÜ«∂„`«#∞ =ÚO^Œ∞QÍÖψQ J=HÍâ◊O x=∞fl=~åæÅ "åiˆH HõeÊOK«|_çOk. 1099Ö’<Õ JHõ¯_» u~°∞<å~åÜ«∞} ÃÑ~°∞=∂à◊¡ "≥+· =‚¨ =∞Ok~°OÖ’ ѨOK«=ÚʼnõΩ „Ѩ"Õâß~°›`« HõeÊOKå_»∞. J<ÕHõ=∞Ok~åÅÖ’ x=∞fl=~åæÅ "åiH˜ „Ѩ"Õâ◊O HõeÊOz "≥·+¨‚= Éèí‰õΩÎÅ∞QÍ KÕ™ê_»∞."Õ∞ÅHÀ@Ö’x ã¨∞O^Œ~°"≥∞ÿ#q„QÆǨxfl =Úã≤¡OáêʼnõΩ_»∞ _èçb¡H˜ Z`«∞ΉõΩáÈQÍ ~å=∂#∞A_»∞ _èçb¡"≥o§, P =Úã≤¡O #"å|∞#∞O_ç uiy q„QÆǨxfl "≥#H˜¯ fã¨∞‰õΩ =KåÛ_»∞.P =Úã≤¡O ‰õΩ=∂Ô~Î cc <åOKåi P ã¨∞O^Œ~°"≥∞ÿ# q+¨μ‚=Ù q„QÆǨxfl ¿ãqã¨∂Î Éèí‰õΩÎ~åÖˇ·Ok. P"≥∞ ‰õÄ_® q„QÆǨÏO`À áê@∞ '"Õ∞ÅHÀ@— =zÛOk. P"≥∞Ö’x ÉèíH˜Îx QÆ∞iÎOz P"≥∞‰õΩ ^Õ"åÅÜ«∞ „Ѩ"Õâß~°›`« HõeÊOKå_»∞ ~å=∂#∞A_»∞. P"≥∞ ÉèíH˜Î áê~°=â◊ºO`À #$`«ºOKÕã¨∂Î, P ^Õ"åÅÜ«∞OÖ’<Õ q∞ye# rq`«=∞O`å QÆ_çÑ≤Ok. P"≥∞ `«#∞=Ù KåeOz# `«~åfi`« 'cc <åOKå~°=∞‡— q„QÆǨxfl P ^Õ"åÅÜ«∞OÖ’<Õ „Ѩu+≤ªOKå_»∞ ~å=∂#∞A_»∞. ™ê=∂lHõ ã¨=∞~°ã¨`«‰õΩ Wk K«Hõ¯x L^•Ç¨Ï~°}!

N~å=∂#∞A_»∞ J<ÕHõ ^Õ"åÅÜ«∂Å#∞ xi‡Oz, P ^Õ"åÅÜ«∂ÅÖ’ Jxfl =~åæÅ „Ѩ[Å∞ „Ѩ^•è #OQÍ x=∞fl=~åæÅ „Ѩ[Å∞ ^Õ=Ùx ¿ãqOKÕ q^èŒOQÍ #∂`«# =º=ã¨÷Å#∞, Ѩ^Œú`«∞Å#∞, „áê~°OaèOKå_»∞. N ~å=∂#∞Ax „ѨÜ∞« `åflÅ=Å¡ "Õ^•Å∞, ^è•i‡Hõ „QÆO^ä•Å∞ JO^ŒiH© JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’H˜ =KåÛ~Ú. Jxfl ‰õΩÖÏÅ „Ѩ[Å#∞ t+¨μºÅ∞QÍ ã‘fiHõiOKå_»∞. Jã¨Ê $â◊√ºÅ WO_»¡Ö’ aèHõΔ#∞ ã‘fiHõiOKå_»∞. "å~°÷HõºOÖ’ #n™êfl#O KÕã≤ uiy =KÕÛ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ѨOK«=ÚÅ Éèí∞[OÃÑ· KÕ~Ú"Õã¨∞‰õΩx "åi ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À =KÕÛ"å_»∞. J„QÆ=~åæÅ"å~°∞ nxѨ@¡ JÉèíºO`«~°O K≥ѨÊQÍ.

''# *Ïuó HÍ~°}O Ö’ˆH QÆ∞}Ïó HõàϺ} ¿ÇÏ`«=ó ''Ö’HõHõàϺ}ÏxH˜ ‰õΩÅO HÍ~°}O HÍ~å^Œ∞, QÆ∞}=Ú „Ѩ^è•#"≥∞ÿ#k.—— Jx ã¨=∂^è•#q∞KåÛ_»∞. '~å=∂#O^Œ∞_»∞— =O\˜ J<ÕHõ =∞Ok t+¨μºÅ#∞ `«Ü«∂~°∞KÕ™ê_»∞. HÍÖÏ#∞QÆ∞}"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ#∞ KÕã¨∂Î x=∞fl =~åæÅ „Ѩ[ÅÖ’ "≥·+¨‚= "åºÑ≤ÎH˜ qâı+¨OQÍ Hõ$+≤KÕã≤ =∂Å ^•ã¨~°∞Å =º=ã¨÷ U~°Ê~°z, `«# 120= U@ ã¨=∂kèx á⁄O^•~°∞.

=#"å㨠ã¨=∞Ü«∞OÖ’ N~å=Ú_»∞ ZO`«=∞Ok ~åHõΔã¨∞Å#∞ ã¨OǨÏiOK≥#∞. – 14000 =∞Okx

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

|ã¨"Õâ◊fi~°∞_»∞ (™ê.â◊. 1134 – 1196)

79

1

Hõ~å‚@HõÖ’x Ç≤ÏOQÆ∞àıâ◊fi~°∞ÉÏQ∑ "å_ç J<Õ „QÍ=∞OÖ’ [x‡Oz<å~°∞. `«O„_ç <åQÆ~åA, `«e¡ =∞^•OaHõ. |ã¨"Õâ◊fi~°∞#‰õΩ ÉÏźOÖ’<Õ ã¨OQÆ=∞Ü«∞º J#∞ ã¨<åºã≤ eOQÆ^è•~°} KÕã≤ nHõΔ WKåÛ_»∞. HõàϺ}O „ѨÉèí∞"≥·# aA˚Å∞x =^ŒÌ =∞O„uQÍ L#fl |Å^Õ=Ùx ‰õΩ=∂Ô~Î hÖÏOaHõ (QÆOQÍOaHõ) #∞ |ã¨"Õâ◊fi~°∞_»∞ q"åǨÏO KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl_»∞. |ã¨"âÕ fi◊ ~°∞_»∞ ‰õÄ_® aA˚Å∞x =^ŒÌ H˘O`«HÍÅO „Ѩ^•è #=∞O„uQÍ L<åfl_»∞. J~Ú`Õ |ã¨=_»∞ ~å[H©Ü«∞OQÍ ÅaèOz# D J=HÍâßxfl ^èŒ~°‡„ѨKå~åxH˜ LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. HõàϺ}Ѩ@ì}OÖ’ |ã¨"Õâ◊fi~°∞_»∞ ''J#∞Éèí= =∞O_»Ñ¨O—— J<Õ q^Œfi`ü ã¨Éèí#∞ x~°fiÇ≤ÏOz ^èŒ~°‡qKå~åxfl [~°∞ѨÙ`«∞O_Õ"å_»∞. JHõ¯=∞Ǩ^Õq =O\˜ Éèí‰õΩÎÖˇO^Œ~À D ã¨ÉèíÖ’ áêÖÁæ<Õ"å~°∞ |ã¨"Õâ◊fi~°∞x ÉèíH˜Î Ü≥∂QÍxfl qx HÍj‡~° ^Õâ◊~åA ã¨fã¨"Õ∞`«OQÍ =zÛ HÍÜ«∞"Õ∞ ÔH·ÖÏã¨=∞x „QÆÇ≤ÏOz „âßq∞Hõ rq`åxfl QÆ_çáê_»∞. |ã¨"Õâ◊fi~°∞x g~°â‹·=O *Ïu, ‰õΩÅ=∞`åÅ Hõf`«"≥∞ÿOk. Éèí‰õΩÎÅO`å Dâ◊fi~° ‰õΩÅã¨∞÷Åx Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞x QÀ„`åxH˜ K≥Ok#"å~°x ã≤^•úOfHõiOz *Ïux ã¨"≥∞ÿHõºÑ¨~°z<å~°∞. |ã¨"Õâ◊fi~°∞_»∞ É’kèOz#k g~°â‹·= ã≤^•úO`«O. Láê㨺^≥·=O t=Ù_Õ J~Ú<å W^˘Hõ „Ѩ`ÕºHõ=∂~°æO. ^ŒÜ«∞, „¿Ñ=∞ |ã¨=Ùx â‹·"åxH˜ =¸Åã¨∂„`åÅ∞. Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ"≥∞ÿ# Ü«∞[˝Ü«∂QÍ^Œ∞Å#∞ „ѨuѶ¨∞\˜Oz Dâ◊fi~°∞_»∞ ÉèíHõ΄Ñ≤Ü«Ú_»x Kå\Ï_»∞. |ã¨=Ù_»∞ KÕã≤# Pi÷Hõ, ~å[H©Ü«∞, ™êOѶ≤∞Hõ, ™êO㨯 $uHõ =∞`«ã¨O㨯~°}Å∞ ^ŒH˜Δ}ÏѨ^äŒOÖ’ JѨÓ~°fi"≥∞ÿ# qѨ ¡ " åxfl `≥ K åÛ~Ú. XHõ ™ êi =∞Ǩ  `å‡QÍOnè Ǩ ï c¡ Ö ’ „Ѩ ã ¨ O y㨠∂ Î <Õ # ∞ KÕÜ«∞^ŒÅK«∞‰õΩ#fl^ŒO`å 800 ã¨OII ~åŠѨÓ~°fiO |ã¨"Õâ◊fi~°∞_Õ KÕâß_»∞ Jx K≥áêÊ~°∞. |ã¨"âÕ fi◊ ~°∞_»∞ #OkˆHâ◊fi~°∞x J=`å~°=∞x „â◊^•úà√◊ =ÙÅ qâßfiã¨=Ú. ÉÏźO #∞O_ç „Ñ¨Y~° t=Éèí‰õΩÎ_»∞. LѨ#Ü«∞<åk Hõ~°‡Å#∞ x¿+kOz g~° =∂¿ÇÏâ◊fi~°∞_Õ <å `«e¡ `«O„_ç Jx Kå\Ï_»∞. "åˆ~ <å‰õΩ â◊√Éèí=ÚÅ#∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞™êÎ~°x K≥áêÊ~°∞. |ã¨"Õâ◊fi~°∞_»∞ `«# r=#HÍÅOÖ’ Hõ~å‚@Hõ, PO„^èŒ „áêO`åÅÖ’ g~°â"·‹ åxfl ™ê÷ÑO≤ z ÉèÏ~°fÜ«ÚÅÖ’ UHõ`#« ∞ „ѨuáêkOz „¿Ñ=∞ ã¨∂„`«O`À |OkèOz# [QÆ*’˚ ºu ÉèíHõÎÉèíO_®i |ã¨"Õâ◊fi~°∞_»∞. ÅOHÍ#QÆ~°=Ú, ѨÙ+¨ÊHõ q=∂#=Ú "≥Ú^Œ@ Z=iq – ‰õΩÉË~°∞_»∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq H QÆ∞~°∞<å#H± (HÍsÎHõ áœ~°‚q∞ 1469 – 7 _çâ◊O|~°∞ 1539)

80

1

QÆ∞~°∞<å#H± ã≤Mò ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xfl „áê~°OaèOz# =∞Ǩ#∞ÉèÏ=ÙÅ∞. „Ѩu =ºH˜ÎÖ’#∞ P^蕺u‡Hõ, P`«‡~°HΔÍÉèÏ=#, =º=Ǩ~° ‰õΩâ◊Å`«, ¿ã"å ÉèÏ=# LO_®Åx PÜ«∞# PtOKå~°∞. q^ÕjÉèÏ=#Å#∞, =¸_è»qâßfi™êÅ#∞ =ºuˆ~H˜Oz ã¨O‰õΩz`« ‰õΩÅ`«`åÎ fixfl x~°úfiO^ŒfiOQÍ YO_çOKå~°∞. `˘q∞‡k ã¨O=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨ûѨC_»∞ <å#H±‰õΩ ‰õΩ@∞O|QÆ∞~°∞=٠ǨÏ~°^ŒÜ«∂àòr Ü«∞*’˝Ñ¨g`«=Ú "≥Ü«∞ºÉ’Ü«∂_»∞, <å#H± J`«x K≥~Úº|\˜ì P¿Ñã≤ ''P [O^蕺xfl ^èŒiOK«_»OÖ’ ÖÏÉèí"Õ∞=ÚOk?——Jx ã¨∂\˜QÍ „ѨtflOKå_»∞. JO`«\ ˜`À PQƉõΩO_® P^Œ~°≈„áêÜ«∞"≥∞ÿ# [O^茺=Ú QÆ∞iOz WÖÏ K≥áêÊ_»∞. ''^ŒÜ«∞ J<Õ Ñ¨uÎ, ã¨O`À+¨=Ú J<Õ ^•~°=Ú, ã¨OÜ«∞=∞#=Ú J<Õ =Ú_ç`À `«Ü«∂Ô~·# [O^茺=Ú g∞ =^ŒÌ LO>Ë <Õ#∞ ^•xfl ^èŒi™êÎ#∞. JÖÏO\˜ [O^茺=Ú `≥QÆ^Œ∞. "≥∞eHõѨ_»^Œ∞, ZѨÙÊ_»∂ K≥_çáÈ^Œ∞. P^Œ~°≈=∞<Õ [O^蕺xfl ^èŒiOz# =∞x+≤ ^èŒ#ºrq J`«_»∞ ѨÙ}ºÖ’HÍÅÔHà◊`å_»∞——. ѨO^˘q∞‡^Õà◊¡ =Ü«∞ã¨∞Ö’ <å#H±‰õΩ q"åǨÏ"≥∞ÿOk. ÃÑà◊¡Ü«∂ºHõ J`«x ^Œ$+≤ì P^蕺u‡Hõ`« #∞O_ç =∞à◊√`¡ ∞« O^Œ#∞‰õΩ<åfl~°∞, HÍx JÖÏ [~°∞QÆÖ^Ë ∞Œ . <å#H± =∂„`«O =∂#= ¿ã=#∞ =^ŒÅÖË^∞Œ .ã¨O™ê~° rq`«=Ú QÆ_»∞ѨÙ`«∂<Õ ¿ã"å~å^èŒ#Ö’ LO_Õ"å_»∞. ÉÏ|~ü ^ŒO_»Ü∂« „`« ã¨=∞Ü«∞=ÚÖ’ <å#H± |On JÜ«∂º~°∞. <å#H± <≥ugÎ ∞^Œ |~°∞"≥`∞« ‰Î Ωõ x ÉèQí =Æ O`«∞}˜‚ „áêi÷ã∂¨ Î =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÆ∞`«∞<åfl_»∞. J`«x Éè[í ##∞ qO@∂ Mˇn· Å#∞ H˘_»∞`«∞#fl g∞~üMÏ<£ Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂_»∞.

H˘@ì_»O P¿Ñã≤ <å#H± Éèí‰õΩÎ_≥· „Hõ=∞tHõΔ}ÏÜ«Ú`«OQÍ "≥O@#_çKå_»∞.

QÆ∞~°∞<å#H± =ºH˜Î`«fiO ÉÏ|~ü#∞ ZO`À „ѨÉèÏq`«O KÕã≤Ok. ÉÏ|~ü QÆ∂_® QÍ#O qO@∂ "≥∞ÿ=∞~°záÈÜ«∂_»∞. „‰õÄ~°∞Å#∞, JǨÏOHÍ~°∞Å#∞ xOkã¨∂Î <å#H± áê_»∞`«∞<åfl_»∞. `å#∞ „Ѩ[Å g∞^Œ KÕ~ÚOz# J`åºKå~åÅ∞ QÆ∞~°∞ÎH˘zÛ ÉÏ|~ü ã≤QÆ∞æѨ_®¤_»∞. QÆ∞~°∞<å#H± QÍ#O ѨÓ~°Î=QÍ<Õ ÉÏ|~ü Hõà◊√¡ `≥~z° KÕ`∞« Å *’_çOz HõqΔ ∞OK«=∞x "Õ_∞» ‰õΩ<åfl_»∞. qÅ∞"≥#· HÍ#∞Hõe=fiÉ’Ü«∂_»∞ HÍx <å#H± u~°ã¯¨ iOKå_»∞. <å#H± P[˝`À |OnÅO^Œih q_»∞^ŒÅKÕâß_»∞. <å#H± ^Õâ◊O #Å∞=¸ÅÖÏ Ñ¨~°º\˜ã¨∂Î =∞x+≤Ö’x UHÍ`«‡`«#∞, Ѩ~°=∂`«‡ `«`åfixfl „Ѩ[ʼnõΩ É’kèOKå_»∞. <å#H± q^ÕâßʼnõΩ ‰õÄ_® "≥àϧ_»∞. QÆ∞~°∞<å#H± 㨇 $u zǨÏflOQÍ K≥·<åÖ’ XHõ #QÆ~°=Ú ¿Ñ~°∞ <å<£H˜OQ∑ QÍ =∂~°Û|_çOk. QÆ∞~°∞<å#H± `«# Ü«∂„`«Ö’ [O`«∞|e ÖÏO\˜ =¸_è®Kå~åÅ#∞ ^Œ∂~°O Kտ㠄Ѩܫ∞`«flO KÕâß_»∞. ''ã≤OǨÏOÖÏQÆ rqOKåe L^ŒÜ«∂<Õfl Ѩ~°=∂`«‡#∞ 㨇iOKåe. =∂#= qHÍ~åÅ#∞ [~ÚOK«—— =∞x É’kèOKÕ"å_»∞. <å#H± rq`åO`«O Hõ~°‡Ü≥∂yÖÏQÆ∞<åfl_»∞. r=# ã¨O^蕺ã¨=∞Ü«∂xfl Hõ~ü`å~üѨÓ~üÖ’ x~å_»O|~°=ÚQÍ QÆ_çáê_»∞. =º=™êÜ«∞O KÕã¨∂Î Ô~·`«∞QÍ rqOKå_»∞.

S^Œ= QÆ∞~°∞=Ù J~°∞˚<£^Õ"£ ã¨Oáê^ŒHõ`«fi=Ú =Ç≤ÏOz# QÆ∞~°∞ „QÆO^èŒ ™ê¿ÇÏÉòÖ’ QÆ∞~°∞<å#H± UHõ„u`«O KÕã≤# qaè#fl ™ê^èŒ∞ã¨O`«∞Å ÉèÏ"åÅ∞, =∂@Å#∞ á⁄O^Œ∞ѨiKå~°∞. D „QÆO^äŒ=Ú<Õ QÆ∞~°∞QÀqO^£ ã≤OQ∑ 1675 QÆ∞~°∞™ê÷#=ÚÖ’ „Ѩu+¨ªOKå~°∞. ã≤‰õΩ¯ =∞`«=ÚÖ’ XˆH =ºH˜Î ÖË^• H˘O^Œi Jaè„áêÜ«∂ňH ÃÑ^ŒÌÑ‘@ "ÕÜ«∞‰õΩO_» =∞Oz ZHõ¯_» L#fl ã‘fiHõiOz<å~°∞.

"åe ÉèÏ~°º, ‰õΩ=∂~°∞x ¿Ñ~°∞ – `å~å, JOQÆ^Œ∞_»∞

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

81

1

P ~ÀAÖ’¡ WÅ∞¡, ã¨O™ê~° ÉÏ^躌 `«Å#∞ =kÖËã≤ ã¨<庙êxfl ã‘fiHõiKÕ „Ѩ=$uÎ |ÅѨ_Oç k. ã¨O™êiHõ ÉÏ^茺`«Å#∞O_ç "≥ÚǨÏO Kå>ËÜ«∞_®xfl QÆ∞~°∞<å#H± ã¨=∞iÌOK«ÖË^Œ∞. ''=∞x+≤ =∞#ã¨∞ ÉèíQÆ=O`«∞xÖ’ L<åfl K≥~Úº =∂„`«O ã¨O™êiHõ ÉÏ^茺`«Å#∞ x~°fiiÎOK«_»=ÚÖ’ LO@∞Ok—— J<Õ"å_»∞.

QÆ∞~°∞<å#H± Láêã¨# Ѩ^uúŒ =¸_è®Kå~åʼnõΩ, Hõ~_° ∞» QÆ\#ì˜ JO^èqŒ âßfi™êʼnõΩ Ñ¨ÓiÎQÍ =ºuˆ~Hõ=Ú.

J`«x ^Œ$+≤ìÖ’ „|Ǩχ}∞Å P^蕺u‡Hõ`«, HõΔ„uÜ«ÚÅ P`«‡~°HõΔ}, "≥·â◊√ºÅ =º=Ǩ~° ‰õΩâ◊Å`«, â◊¥„^Œ∞Å ¿ã"åÉèÏ"åÅ#∞ `«#Ö’ W=Ú_»∞Û‰õΩ#fl =ºH˜Ü Î ∞Õ P^Œ~≈° =¸iÎ, =~°q‚ =Hõ,Δ ‰õΩÅQÆ~fi° O ã¨=∂*Ïxfl, UHõ`åfixfl z<åflaè#flO KÕ™êÎÜ«∞x =∂#=*ÏuH˜ É’kèOKå~°∞ QÆ∞~°∞<å#H±. ÉèíQÆ=O`«∞_»<Õ ‰õΩ=∞‡i XˆH =∞\˜ì`À Z<Àfl~°HÍÅ ‰õΩO_»efl `«Ü«∂~°∞KÕ™êÎ_»∞. XˆH ~°Hõ"≥∞ÿ# S^Œ∞ `«`åfiÅ∞ Hõe¿ãÎ =∂#= â◊s~° x~å‡}O [~°∞QÆ∞`«∞Ok J~Ú#ѨÙÊ_»∞ z<åflÃÑ^•Ì J<Õ PÖ’K«# ZO^Œ∞‰õΩ? ''=∞\˜ì XHõ¯>Ë „ѨѨOK«=ÚÖ’ ‰õΩ=∞‡i ‰õΩO_»Å∞ "Õ~°∞"Õ~°∞ ѨOK«`«`åfiÅ HõÅ~ÚHõ ^ÕǨÏO J#∞‰õΩx PÖ’zOK«∞ ^Œ∂~åÉèÏ~°O—— QÆ∞~°∞=Ù „Ѩ^è•#"≥∞ÿ# P~ÀAÖ’¡ QÆ∞~°∞=٠Ѩ^Œq =∞ǨÏ`åºxfl JO^Œi QÆ∞O_≥Ö’¡ „Ѩu+≤ªOKå_»∞. JÖÏ =ºH˜Î HõO>Ë ã¨Oã¨÷ =∞ǨÏ`åfixfl Kå\˜K≥áêÊ_»∞.

ѨÖÏfl\˜ „|Ǩχ<åÜ«Ú_»∞ (12= â◊`å|ÌO) QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡Ö’ ѨÖÏfl_»∞ Hõ$ëê‚#k X_»∞#¤ ~åà◊√§, ~°Ñʨ Å`À Jxflq^è•ÖÏ "≥#∞Hõ|_ç# „áêO`«O. 12= â◊`å|ÌOÖ’ ѨÖÏfl\˜ ã‘=∞#∞ #ÅQÍ=∞~åA áêeOKå~°∞. "åiH˜ J`«ºO`« ã¨=∞~°∞÷_≥·# =∞O„u „|Ǩχ<åÜ«Ú_»∞, PÜ«∞# Q˘Ñ¨Ê q+¨μ‚Éèí‰õΩÎ_≥·<å P<å\˜ t=, ˆHâ◊= ÉèË^•Å‰õΩ Jf`«OQÍ JO^Œih ã¨=∞^Œ$+≤ì`À K«∂™ê_»∞. QÆ∞é*ÏÅ Hˆ O„^ŒOQÍ L#fl #ÅQÍ=∞~åA ~å[ºˆHO„^ŒO ^•Ü«∂^Œ∞ÅáÈ~°∞ HÍ~°}OQÍ =∂K«~°¡‰õΩ =∂iOk. =∂K«~°¡Ö’ L#fl K≥#flˆHâ◊= ^Õ"åÅÜ«∞OÖ’H˜ ǨÏi[#∞Å#∞ „Ѩ"Õâ◊O KÕ~ÚOz# Q˘Ñ¨Ê ã¨OѶ¨∞ã¨O㨯~°Î „|Ǩχ<åÜ«Ú_»∞. JO`ÕHÍ^Œ∞ ‰õΩÅÉË^è•Å∞ f„=OQÍ L#fl ~ÀAÖ’¡ Jxfl ‰õΩÖÏÅ "åi`À ''KåѨ‰õÄ_»∞—— (ã¨Ç¨ÏѨOH˜Î Éè’[<åÅ#∞) uxÑ≤OKå_»∞. ‰õΩŠѨ\ ˜ìOѨÙÅ∞, Jã¨Ê $â◊º`« f„=OQÍ L#fl ~ÀAÖ’¡ ã¨=∞^Œ$+≤ì`À, ^Œ∂~°Ñ¨ÙK«∂ѨÙ`À „|Ǩχ<åÜ«Ú_»∞ =º=ǨÏiOKå_»∞. `«# PÖ’K«#ʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ ''Hõ#flÜ«∞º^•ã¨∞—— J<Õ Ç¨Ïi[# ÉÏÅ∞}˜‚ KÕ~°nã≤ Ü«Ú^Œúq^ŒºÅ∞ <ÕiÊ Ü≥∂^èŒ∞xQÍ `«Ü«∂~°∞ KÕ™ê_»∞. P<å\˜ ѨÖÏfl\˜ Ü«Ú^ŒúOÖ’ „|Ǩχ<åÜ«∞‰õΩxH˜ #=∞‡Hõ"≥∞ÿ# Ãã·x‰õΩxQÍ Hõ#fl=∞^•ã¨∞ áÈ~å_®_»∞. „|Ǩχ<åÜ«Úx ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ÉÏÅK«O„^Œ∞_»∞ J^èŒ~°‡suÖ’ K«OѨ|_ç# `«~°∞"å`« Hõ#fl=∞^•ã¨∞ ~°}~°OQÆOÖ’ g~°qǨ~°OKÕã≤, ™êǨÏã¨O`À áÈ~å_ç <åQÆ=∞‡#∞ |OkèOz `≥zÛ „|Ǩχ <åÜ«Úx =ÚO^Œ∞LOKå_»∞. ã¨=∞`åÉèÏ"åÅ#∞ H˘#™êyOK«_®xH˜, „Ѩ[ÅÖ’¡ =∂~°∞Ê fã¨∞‰õΩ~å=_®xH˜ ѨÖÏfl_»∞ Ü«Ú^ŒOú [iy# KÀ@ ''HÍ~°OѨÓ_çÖ’—— K≥#flˆHâ◊= Ñ‘~îåxfl „áê~°OaèOKå_»∞. WѨÊ\˜H© ''K≥#flˆHâ◊= Ñ‘~î°O, Ñ‘~îåkèѨu—— H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~°∞. K«i„`«‰Ωõ JOk# HÍÅOÖ’ `≥Å∞QÆ∞ QÆ_ä» Ñ· "≥Ú^Œ\ ˜ ™ê=∂lHõ ã¨O㨯~°QÎ Í „|Ǩ‡<åÜ«Ú_çx 㨇iOK«∞HÀ"åe.

[\ÏÜ«Ú=Ù J#fl Z=~°∞ – ã¨Oáêu

C

1

H ^ŒÜ«∂#O^Œ ã¨~°ã¨fiu (™ê.â◊. 1824 – 20 ÃãÃÑìO|~ü 1883) ÃÇ·ÏO^Œq

82

1

P~°ºã¨=∂[ ã¨O™ê÷Ѩ‰õΩÅ∞. Ç≤ÏO^Œ∂=∞`«O Ü≥ÚHõ¯ ã¨Ç¨Ï["≥∞ÿ# `Õ[ã¨∞û#∞, „áêÉèí"åxfl ѨÙ#~°∞^ŒúiOz# =∞ǨÏi¬, x~°ƒùÜ«Ú_≥·# ã¨OѶ¨∞ ã¨O㨯~°Î, `«#g∞^Œ q+¨„ѨÜ≥∂QÆO KÕã≤# =∞x+≤<Õ HÍáê_ç# =∞ǨhÜ«Ú_»∞. ZÅ¡Öˇ~°∞QÆx =∞Oz`«#O, =¸sÎÉèíqOz# =ºH˜Î`«fiO PÜ«∞# ™⁄`«∞Î. ã¨`åº~°ú „ѨHÍâ◊O „QÆO^èŒ ~°K«~Ú`« J~Ú# ^ŒÜ«∂#O^Œ∞_»∞ 1824Ö’ QÆ∞[~å`üÖ’ [x‡OKå_»∞. Jã¨Å∞ <å=∞^èÕÜ«∞O =¸Åâ◊OHõ~°∞_»∞. Ѩ^•flÅ∞ˆQO_»¡ =Ü«∞ã¨∞ =KÕÛ<å\˜H˜ "Õ^•Å#∞, âß„™êÎÅ#∞, LѨx+¨`«∞ÎÅ#∞ J^茺ܫ∞#O KÕâß~°∞. rq`«=∞O>Ë Uq∞\˜? =∞$`«∞º=O>Ë Uq∞\˜? Z=Ô~<· å ѨiѨÓ~°‚ ã≤^ÌŒ ѨÙ~°∞+¨μx #∞Oz D „Ѩâfl◊ ʼnõΩ ã¨=∂^è•#O `≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅ#∞‰õΩ<åfl_»∞. WÅ∞¡=ke QÆ∞~°∞=ÙHÀã¨O J<Õfi+≤ã¨∂ΠѨÓ~å‚#O^Œ J<Õ =∞Ǩ q^•fiOã¨∞_≥·# ã¨<åºã≤x Hõeâß_»∞. ™êfig∞r D Ü«Ú=‰õΩxH˜ ã¨<åºã¨nHõΔ WzÛ ^ŒÜ«∂#O^Œ ã¨~°ã¨fiuQÍ =∂~åÛ_»∞. q^•ºÉèϺã¨O ѨÓiÎHÍQÍ<Õ ™êfiq∞^ŒÜ«∂#O^Œ∞_»∞ `«# QÆ∞~°∞=Ù P^Õâß#∞™ê~°O „Ѩ[ʼnõΩ "≥·kHõ *Ï˝<åxfl „ѨɒkèOKÕ xq∞`«ÎO Ѩ~°º@# KÕѨ\Ïì_»∞. ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ ã¨~°fi"åºÑ≤ ÉèíQÆ=O`«∞xH˜ XHõ PHÍ~°OQÍh, ~°∂ѨOQÍh ÖË=Ù Jx "≥o§#KÀ@ÖÏ¡ „Ѩ[ʼnõΩ K≥áêÊ_»∞. „Ѩ`ÕºHõOQÍ UXHõ¯ =∞`åhfl ã¨=∞iúOK«_»OQÍh, =ºuˆ~H˜OK«_»OQÍh KÕÜ«∞‰õΩO_® „Ѩu XHõ¯ =∞`«OÖ’x Ö’@∞áê@¡#∞ ZuÎK«∂áê_»∞. `«~°O #∞Oz `«~åxH˜ "åºÑ≤ã¨∂Î =zÛ# ǨxHõ~°"≥∞ÿ# #=∞‡HÍÅ#∞, ^Œ∞~åKå~åÅ#∞ PÜ«∞# f„=OQÍ ^Œ∞Ü«∞º|\Ïì_»∞. "Õ^•ÅÖ’ É’kèOK«|_ç# ã¨<å`«# "≥·kHõ ^èŒ~°‡O Ü≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨Ê`«<åxfl q=iOz, ^•x Ѩ`åHõO H˜O^Œ Jxfl =∞`åÅ∞ UHõO HÍ=Åã≤OkQÍ „Ѩ[ÅO^ŒiH© ZÅ∞ÔQuÎ Ñ≤Å∞ѨÙxKåÛ_»∞.

XHõ ã¨=∂[OÖ’x ã¨É∞íè ºÅO`å ã¨"∞≥ Hÿ ºõ OQÍ LO_®ÅO>Ë JO^Œ∞‰õΩ XˆH ÉèÏ+¨ Jn ã¨~à° O◊ QÍ =ÙO_®Åx ™êfiq∞ ^ŒÜ«∂#O^Œ∞_»∞ QÆ\ ˜ìQÍ #=∂‡_»∞. Hõ#∞Hõ Ç≤ÏOnH˜ *ÏfÜ«∞ ÉèÏ+¨ ™ê÷<åxfl HõeÊOKåÅx PÜ«∞# Jaè„áêÜ«∞Ѩ_®¤_»∞.

XHõ™êi XHõ ã¨ÉèíÖ’ „Ѩã¨Oyã¨∂Î ''g∞ ѨÓsfi‰õΩÅ∞ J~°}ϺÅÖ’ x=ã≤Oz# J<åQÆiHõ =∞#∞+¨μÅ∞ HÍ~°∞. D „ѨѨOKåxˆH *Ï˝#aèHõΔ#∞ ÃÑ\ì̃# =∞ǨhÜ«ÚÅ∞ "å~°∞. g∞ ѨÓsfi‰õΩŠѨ@¡ AQÆ∞Ѩû#∞ xOѨÙ`«∞#fl P^èŒ∞xHõ q^•ºq^è•#O ã≤QÆ∞æKÕ@x „QÆÇ≤ÏOK«O_ç—— Jx ™êfiq∞ ^ŒÜ«∂#O^Œ∞_»∞ ã≤OǨÏQÆ~°˚# KÕ™ê_»∞.

1857 <å\˜ "≥·Ñ¶¨ÅºO `«~°∞"å`« ÉèÏ~°fÜ«ÚŠǨÏ$^ŒÜ«∂ÅÖ’ ™êfi`«O„`«º „¿Ñ=∞*ÏfiÅ#∞ PiáÈhÜ«∞‰õΩO_® xeÑ≤ LOz# nè~°=ˆ~}∞ºÅÖ’ ™êfiq∞ ^ŒÜ«∂#O^Œ∞_»∞ XHõ_»∞. JO^Œ∞‰õΩQÍ#∂ PÜ«∞# „Ѩ[Å#∞ JÅã¨`«fiO #∞O_ç "Õ∞ÖÁ¯e¿ÑO^Œ∞‰õΩ P¿ã`«∞ Ç≤Ï=∂K«ÅO Ѩ~°º\˜OKå_»∞. ^Õâ◊OÖ’ J<ÕHõ P~°º ã¨=∂[ âßYÅ#∞ ™ê÷Ñ≤OKå_»∞. ѨÅ∞=Ù~°∞ ã¨O™ê÷<ånèâ◊√Å∞ PÜ«∞#‰õΩ t+¨μºÅ∞QÍ =∂~å~°∞. „a\©+¨μ"åix ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ #∞O_ç `«iq∞H˘@ì_®xH˜ ™êÜ«Ú^èŒ qѨ=¡ O XHõ¯>Ë â◊~}° º=∞x ™êfiq∞ ^ŒÜ∂« #O^Œ∞_»∞ ã¨OѨÓ~°O‚ QÍ qâ◊fiã≤OKå_»∞. ^ŒÜ∂« #O^Œ∞_»∞ ™ê÷ÑO≤ z# P~°ºã¨=∂[O, QÆ∞~°∞‰õΩÖÏÅ∞ ^ÕâÉ◊ ‰íè Ωõ ÅÎ #∞ `«Ü∂« ~°∞KÕã≤ ™êÜ«Ú^èŒ qѨ=¡ O HÀã¨O "åiH˜ tHõΔ}#∞,„¿Ñ~°}#∞ WKåÛ~Ú. ™êfiq∞ ^ŒÜ«∂#O^Œ∞_»∞ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# â◊s~° ™œ+¨ª=O HõÅ"å_»∞.

~å=}∞x ÉèÏ~°º, ‰õΩ=∂~°∞Å ¿Ñ~°∞¡ – =∞O_À^Œi, WO„^Œl`ü, JHõΔÜ«∞ ‰õΩ=∂~°∞_»∞

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

83

1

PÜ«∞# L^Àƒ^èŒ „Ѩ[ÅÖ’ XHõ ã¨OK«Å<åxfl ã¨$+≤ìOzOk. „ÔH·ã¨Î=, W™ê¡O =∞`åÅÖ’H˜ =∂i#"åiH˜ ™êfiq∞ ^ŒÜ«∂#O^Œ∞_»∞ â◊√kúHÍ~°ºO [iÑ≤Oz "åix =∞~°Å Ç≤ÏO^Œ∂ ^èŒ~°‡OÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ=KåÛ_»∞. Hõ#∞Hõ ÉèÏ~°fÜ«∞ ™êOѶ≤∞Hõ r=#O Ö’™êfiq∞ ^ŒÜ«∂#O^Œ∞_»∞ XHõ qѨ¡"åxfl `≥KåÛ_»x K≥ѨÊ=K«∞Û. „ã‘ÅÎ ã¨=∂#`«fiO QÆ∞iOz PÜ«∞# „Ѩ`ºÕ HõOQÍ <˘H˜¯ K≥áêÊ_»∞. „ã‘ÅÎ ‰õΩ q^•º=HÍâßÅ#∞ x~åHõiOz "åix J*Ï˝#OÖ’ LOz# HÍ~°}OQÍ<Õ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O WO`«\ ˜ ^Œ∞~°^Œ$+¨ìHõ~°"≥∞ÿ# Ç‘Ï#ã≤÷uÖ’H˜ kQÆ*ÏiáÈ~ÚO^Œx PÜ«∞# K≥|∞`«∞O_Õ"å_»∞. ã‘`«, ™êq„u =O\˜ "åix QÆ∞~°∞ÎOK«∞‰õΩ<åfl=∞O>Ë "åi Ѩq„`«`«, ™œjÖϺŠHÍ~°}OQÍ<Õ `«Ñ¨Ê "å~°∞ Ѩ~°^•Å "≥#∞Hõ L#fl"å~°∞ HÍ^Œ∞ Jx „ѨKå~°O KÕâß_»∞. ™êfiq∞^ŒÜ∂« #O^Œ∞_»∞ ÉèÜ í ∞« =∞O>Ë Z~°∞QÆx ã¨<åºã≤. Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`«OÖ’x ^ÀëêÅ#∞ ZuÎK∂« Ñ≤#>Ë¡ W`«~° =∞`åÅÖ’x ^ÀëêÅ#∂ ZuÎK«∂ѨÙ`«∞O_Õ"å_»∞. D HÍ~°}OQÍ DÜ«∞# KåÖÏ™ê~°∞¡ Ѩ~°=∞`å#∞Ü«∂Ü«ÚÅ P„QÆǨxH˜ QÆ∞iHÍ=Åã≤ =zÛOk. 1883 ÃãÃÑìO|~°∞ 20= `Õk ~å„u ™êfig∞r ZѨÊ\˜ ÖÏQÍ<Õ áêÅ∞ „`åy Ѩ_»∞‰õΩ<åfl_»∞. ^•^•Ñ¨ÙQÍ J~°÷~å„u "Õà◊ Hõ_»∞ѨÙÖ’ f„="≥∞ÿ# ÉÏ^èŒ JxÑ≤OzOk. ÉÏ^èŒÖ’ "Õ∞Å∞‰õΩ#fl ^ŒÜ«∂#O^Œ∞_»∞ `«# Hõ_»∞ѨÙÖ’ q+¨O „Ѩ"ÕtOz#@∞¡ „QÆÇ≤ÏOKå_»∞. "≥O@<Õ PÜ«∞# Ô~O_»∞™ê~°∞¡ "åOuKÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞.

J~Ú<å ÖÏÉèíOÖËHõáÈ~ÚOk. ã¨fi~°æã¨∞ÎÖˇ·<å~°∞.

=∂~°¯O_ÕÜ«Ú_»∞ z~°Or=ÙÅÖ’ XHõ_»∞. =∞$HõO_»∞ =∞ǨÏi¬ =∞#ã≤fi#∞ŠѨÓ[ŠѶ¨e`«=ÚQÍ t= =~° „Ѩ™ê^Œ=ÚQÍ =∂~°¯O_ÕÜ«Ú_»∞ [x‡Oz<å_»∞ HÍx JÖÏÊÜ«Ú+¨μ¯_»∞ HÍ=_»O`À x`«ºO t= ѨÓ[Ö’ `«iOKÕ"å_»∞. =∞~°} ã¨=∞Ü«∞O Pã¨#fl=∞~Ú#ѨC_»∞ Ü«∞=Ú_»∞ Ü«∞=∞áêâ◊O`À =∂~°¯O_ÕÜ«Úx fã¨∞‰õΩ"≥à◊§ „Ѩܫ∞uflOK≥#∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `«# Éèí‰õΩÎx ~°H˜ΔOK«∞H˘#∞@‰õΩ t=Ù_»∞ „Ѩ`«ºHõΔ"≥∞ÿ =∞$`«∞º=Ù ~å‰õΩO_® =~°q∞KåÛ_»∞. `«# `«áÈâ◊H˜Î`À =∞$`«∞º=Ù<Õ [~ÚOKå_»∞. =∂~°¯O_ÕÜ«Ú_»∞ ^èŒ~°‡~åA#‰õΩ Z<Àfl^è•i‡Hõ q+¨Ü«∞=ÚÅ#∞Ѩ^ÕtOz „ѨÉèÏq`«∞}˜‚ KÕâß_»∞.

Jâ◊fi`å÷=∂ |e~åfi º™È ǨÏ#∂=∂Oâ◊Û qcè+¨}ó Hõ$Ѩó Ѩ~°â◊√~å=∞â◊Û ã¨ÃÑ·Î`Õ z~°rq#ó ã¨ÃÑ·`å<£ ã¨O㨇ˆ~xfl`«ºO =∂~°¯O_ÕÜ«∞ =∞^è•+¨ì=∞"£∞.

Jx =∞# âß„ã¨Î„QÆO^ä•Å∞ Zxq∞k =∞Ok z~°Or=ÙÅ#∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. "å~°∞ Jâ◊fi`å÷=∞, |e, "åºã¨∞_»∞, ǨÏ#∞=∞O`«∞_»∞, qcè+¨}∞_»∞, Hõ$ѨÙ_»∞, Ѩ~°â◊√~å=Ú_»∞, =∂~°¯O_ÕÜ«Ú_»∞. gix 㨇i¿ãÎ JѨ=∞$`«∞º ^ÀëêÅ∞ `˘ÅyáÈ`å~Ú.

N ~å=ÚxH˜ Pk`«º ǨÏ$^ŒÜ«∞=Ú LѨ^ÕtOz#k Z=~°∞ – JQÆã¨Î º=∞ǨÏi¬

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

Hõ#Hõ^•ã¨∞ (1509 – 1609)

84

1

Hõ#Hõ^•ã¨∞ Jã¨Å∞¿Ñ~°∞ u=∞‡Ñ¨Ê. `«O„_ç ã¨fi~°ãæ ∞¨ ÅÎ ~Ú# `«~∞° "å`« q[Ü«∞#QÆ~° H˘Å∞=ÙÖ’ L^ÀºQÆO ã‘fiHõiOz<å~°∞. HÍy<Õu J<Õ „QÍ=∞OÖ’ Hõ#Hõ^•ã¨∞ PkˆHâ◊=™êfiq∞ ^Õ"åÅÜ«∂Å∞ xi‡OKå_»∞. rq`«O P#O^ŒOQÍ QÆ_çzáÈ`«∞Ok. ѨÙ~°O^Œ~° ^•ã¨∞ =∂kˆ~ ÉèQí =Æ `ü „¿Ñ~°}`À Éè’QÆÉÏè QͺÅ#∞ `«ºlOz `«O|∞~° "å^Œ#KÕã∞¨ Î ZÅ¡"àÕ Ö◊ Ï PkˆHâ◊=™êfiq∞x ÉèHí Θ w`åÅ`À ¿ãqOK«™êQÍ_»∞. <å\˜#∞O_ç "å~°∞ Hõ#Hõ^•ã¨∞QÍ qMϺ`«∞_≥·<å_»∞. "åºã¨~åÜ«ÚÅ#∞ QÆ∞~°∞=ÙQÍ ã‘fiHõiOz k=º=∞O„`åxfl LѨ^ÕtOK«=∞x J_çQÍ~°∞. HÍx W+¨ìOÖËHõ "åºã¨~åÜ«ÚÅ∞ ''^Œ∞#fláÈ`«∞—— =∞O„`åxfl Hõ#Hõ^•ã¨∞‰õΩ LѨ^tÕ OKå_»∞. „â◊^`úŒ À =∞O„`«O ^蕺#O KÕÜ∞« QÍ H˘O`«HÍÅxH˜ Ü«∞=Úx "åǨÏ#O J`«xH˜ „Ѩ`«ºHõΔ=∞~ÚOk. P ^Œ∞#fláÈ`«∞`À ã¨Ç¨ Hõ#Hõ^•ã¨∞ `«=∞ QÆ∞~°∞=Ùx ^Œi≈OKå_»∞. "åºã¨~åÜ«ÚÅ∞ Hõ#Hõ^•ã¨∞ nHõΔ‰õΩ Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂_»∞.

XHõ™êi `«=∞ ‰õΩÅ^≥·="≥∞ÿ# N "ÕOHõ>Ëâ◊fi~°∞x ^Œi≈OK«_®xH˜ Hõ#Hõ^•ã¨∞ "≥àϧ_»∞. `«# ‰õΩÅO `«‰Ωõ ¯= Jx ^Õ"åÅÜ«∞OÖ’xH˜ JkèHÍ~°∞Å∞ ~åx=fiÖË^∞Œ . XHõ =¸Å K«e`À ÉÏ^èÑŒ _¨ ∞» `«∂ x„kOKå_»∞. ™êfiq∞"å~°∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ `«# Ѩ@∞ì =„™êÎxfl Hõ#Hõ^•ã¨∞ÃÑ· HõÑ≤Ê JO`«~åú#"≥∞ÿ<å_»∞. `«~°∞"å`« ~ÀA P Ѩ@∞ì =„ã¨ÎOK«∂ã≤ ^˘OQÆ`«#O KÕâß_»x PÅÜ«∞ JkèHÍ~°∞Å∞ ÉÏQÍ Kå=H˘\˜ì "å`«Å∞ ÃÑ\Ïì~°∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ QÆ~°ƒùQÆ∞_çÖ’x N "ÕOHõ>Ëâ◊fi~°™êfiq∞ q„QÆǨÏO ÃÑ· ‰õÄ_® "å`«Å∞ LO_»∞@ QÆ=∞xOz# ѨÓ*Ï~°∞Å∞ `«=∞ JѨKå~°O =∞xflOK«=∞x Hõ#Hõ^•ã¨∞#∞ "Õ_»∞‰õΩ<åfl~°∞.

XHõ™êi L_çÑ≤Ö’x NHõ$+¨μ‚x ^Œ~°≈#O HÀã¨O "≥àϧ_»∞ JHõ¯_ç J~°Û‰õΩÅ∞ ^Õ"åÅÜ«∞ „áêOQÆ}OÖ’H˜ x~åHõiOKå~°∞. Hõ#Hõ^•ã¨∞ xâ◊ÛÅ ÉèíH˜Î`À PÅÜ«∞O "≥#∞Hõ #∞O_Õ NHõ$+¨μ‚_ç Éèí[# KÕã¨∞Î LO_çáÈÜ«∂~°∞.

WO`«Ö’ z„`«OQÍ QÆ~°ƒùQÆ∞_ç Ѩ_»=∞\˜ "≥·Ñ¨Ù QÀ_» ÉèÏQÆOÖ’ L#fl W@∞HõÅ∞ ~åeѨ_ç z#flH˜\ ˜H© U~°Ê_çOk. P H˜\ H˜ Ö˜ ’Oz Hõ#Hõ^•ã¨∞ N Hõ$+¨μ_‚ xç ^Œ~≈° #O KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl_»∞. JO`ÕHÍ^Œ∞ N Hõ$+¨μ_‚ ∞» Éè‰í Ωõ xÎ HÔ · ѨtÛ=∂aè =ÚYOQÍ xeKå_»∞. D H˜\ ˜H© Hõ#‰õΩx QÆO_çQÍ z~°™ê÷~ÚQÍ xezáÈ~ÚOk. 90 Uà◊√§ rqOz# Hõ#Hõ^•ã¨∞ PkˆHâ◊=™êfiq∞Ö’ SHõº=∞~Ú<å_»∞.

ÉèíHõÎ Hõ#flÑ¨Ê Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞ u#fl_»∞. NHÍà◊ǨÏã≤Î J_»=ÙÅÖ’x HÀÜ«∞ *ÏuÖ’ [x‡Oz<å_»∞. XHõ™êi "Õ@‰õΩ "≥à◊§QÍ JHõ¯_» XHõ t=eOQÆO HõxÑ≤OzOk Jk ~å„u `«# HõÅÖ’ HõxÑ≤Oz#kQÍ QÆ∞iÎOz ÉèíH˜Î áê~°=â◊ºO`À t=eOQÍxfl PeOQÆ#O KÕã¨∞H˘x LO_çáÈÜ«∂_»∞. H˘O`« ¿ãѨ\ ˜H˜ "Õ@‰õΩ "≥o§ ѨOkx K«OÑ≤ <À\˜`À ã¨fi~°‚=Úd#k h\˜x fã¨∞‰õΩ=zÛ t=Ùx =ÚO^Œ∞ ÃÑ\˜ì<å_»∞.

ZO`« Ñ≤ez<å u#HõáÈÜÕ∞ã¨iH˜ U_»=™êQÍ_»∞. P ÉèíH˜ÎH˜ t=Ù_»∞ ã¨O`«ã≤Oz „Ѩã¨#∞fl_≥· u#fl_»∞ ÃÑ\˜ì#k P~°yOKå_»∞. P q^èŒOQÍ ~ÀAÅ∞ QÆ_çKå~Ú.

XHõ ~ÀA u#fl_»∞ `≥zÛ#k. t=Ù_»∞ u#ÖË^Œ∞ ÃÑ·QÍ Hõà◊§"≥O@ h~°∞ HÍ~°_»O „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. u#fl_»∞ `«#‰õΩ `≥eã≤# =¸eHõ "≥·^ŒºO KÕã≤<å h~°∞ HÍ~°_»O PQÆÖË^Œ∞ Uq∞KÕÜ«∂Ö’ `ÀK«Hõ ÉÏ}O`À XHõ HõO\˜x ÃÑiH˜ P t=eOQÍxH˜ ÃÑ\Ïì_»∞. J~Ú<å Ô~O_À HõO\˜#∞O_ç h~°∞ HÍ~°∞`«∞Ok. `«# Ô~O_»= Hõ#∞fl ‰õÄ_® ÃÑiˆH „ѨÜ∞« `«flO KÕã∞¨ OÎ _»QÍ t=Ù_»∞ „Ѩ`º« Hõ=Δ ∞~Ú<å_»∞. ÉèHí HΘ ˜ "≥∞zÛ `«#Ö’ b#O KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl_»∞. ÉèíH˜ÎH˜ ‰õΩÅ =∞`« qK«HõΔ} LO_»^Œ∞ Jx ÉèíHõÎ Hõ#flÑ¨Ê x~°∂Ñ≤OKå_»∞.

ѨOK« =∞Ǩ Ѩu„=`«Å∞ Z=~°∞ – JǨÏź, `å~å, =∞O_À^Œi, ã‘`«, „^ÒѨk.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

ã¨O`ü ~°q^•ãπ (™ê.â◊. 1450 – 1520)

85

1

ÉèíH˜ÎÜ«ÚQÆOÖ’ „Ѩã≤kú K≥Ok# ã¨O`ü ÅÖ’ „Ѩ=ÚY∞_»∞. g~°∞ K≥ѨÙÊÅ∞ ‰õΩ\˜ì rqOKÕ =∂kQÆ ‰õΩÅ=Ú#O^Œ∞ [x‡OKå~°∞. g~°∞ HÍj Ѩ @ ì } "å㨠Π= ÙºÅ∞. g~° ∞ „Ѩ = ÚY q+¨ μ ‚ É è í ‰ õ Ω Î _ ≥ · # ~å=∂#O^Œ ∞ x J#∞Ü«∂Ü«ÚÅÖ’ XHõ~°∞. K≥ѨÙÊÅ∞ ‰õΩ>Ëì =$uÎx H˘#™êyã¨∂Î<Õ g~°∞ `«# J™ê^è•~°} Hõ$+¨É‚ Híè xΘ `«# ~°K#« ÅÖ’ ã¨ÇϨ [ã¨∞O^Œ~O° QÍ „ѨH\õ O˜ Kå~°∞. ã¨O`ü Hõc~°∞^•ã¨∞‰õΩ Ñ¨ÓiÎ aè#fl"≥∞ÿ# suÖ’ ~°q^•ã¨∞ q∞H˜¯e ™œ=∞º ã¨fiÉèÏ==Ú Hõey# ™ê^èŒ∞ѨÙ~°∞+¨μ_»∞, ™œ[#º=¸iÎ.

Hõc~°∞<˘Hõ™êi Z=~À „|Ǩχ*Ï˝#O QÆ∞iOz „ѨtflOK«QÍ, "≥∞ÿ `À PÜ«∂ =∂ H© QÀ_£ "Õ∞, Hͺ *Ï#∂=∂~üæ HͺÃÇ˙Üü∞I ~åÇπÏ Ñ¨ÓKÀ Ô~·^•ãπ ¿ã, l<£ QÆ~î°s ÖÏÜ«∂_ÀÜü∞II ''<Õ#∞ `«e¡ X_çÖ’ ‰õÄ~°∞Ûx =zÛ#"å_çx, <åˆHq∞ `≥Å∞ã¨∞? ~°q^•ã¨∞ #_»QÆO_ç. `«e¡ WzÛ# ã¨~°∞‰õΩÅ =¸@Å "≥∂ã¨∞‰õΩ=zÛ# "å_®Ü«∞#. P=∂~°æO PÜ«∞#‰õΩ ÉÏQÍ `≥Å∞ã¨∞—— #x ã¨=∂^è•#q∞KåÛ_»@.

N Hõ$+¨μ‚_»∞ ™ê^èŒ∞~°∂ѨOÖ’ ~°q^•ã¨∞ WO\˜H˜ =zÛ, ™ê=∂#º ֒ǨÅ#∞ |OQÍ~°OQÍ =∂~°ÛQÆey# Ѩ~∞° 㨠"Õkx W=fiÉ’QÍ, ^•x`À `«#‰õΩ J=ã¨~O° ÖË^xŒ u~°ã¯¨ iOz# xëê¯=∞ Hõ~‡° Ü≥∂y ã¨O`ü ~°q^•ã¨∞. ''㨈~, =Ú#∞‡O^Œ∞ J=ã¨~°O Ѩ_ç#ѨÙ_»∞ LѨÜ≥∂yOK«∞‰õΩO^Œ∞=ÙÖË—— JO@∂ P ã¨Ê~°≈=∞}˜x K«∂~°∞Ö’ ^ÀÑ≤ "≥o¡áÈÜ«∂_® ™ê^èŒ∞=Ù. ã¨∞=∂~°∞ XHõ U_®k `«~åfi`« P =$^Œú™ê^èŒ∞=Ù =∞m¡ =zÛ <ÕxzÛ "≥o¡# Ѩ~°∞ã¨"Õk ZHõ¯_»—— Jx ~°q^•ã¨∞x „ѨtflOKå_»∞. ''`«=∞~°∞ÃÑ\˜ì#KÀ>Ë LO@∞Ok K«∂_»O_ç—— Jx ["åaKåÛ_®Ü«∞#. `å#∞ ÃÑ\˜ì#k ÃÑ\˜ì#>Ë¡ =ÙO_»@O K«∂z P ™ê^èŒ∞=Ù ^•xfl fã≤ ~°q^•ã¨∞ H˜=fiÉ’Ü«∂_»∞. ''¿ÇÏ =∂^èŒ"å? |OQÍ~°O`À <åˆHq∞ Ѩx? Ѩ~°∞ã¨"Õkx g∞ˆ~ fã¨∞H˘x "≥à◊§O_ç—— Jx "Õ_»∞H˘<åfl_»∞. ™êfi=ÅOa`« r=#O, ™ê^èŒ∞ѨÙ~°∞+¨μÅ ¿ã"å â◊√„â◊¥+¨ÖË `«# Ѩ~°=∞Hõ~°Î"åºÅ∞QÍ ZOK«∞‰õΩ#fl ÉèíHõÎ ~°q^•ã¨∞ K≥ѨÙÊÅ∞ ‰õΩ>Ëì =$uÎx Dâ◊fi~° ã¨xflkèH˜ KÕˆ~Û ™ê^èŒ#OQÍ Z#∞flH˘<åfl_»∞QÍx ˆH=ÅO L^Œ~° áÈ+¨}Ï~°÷OQÍ^Œ∞. `«# D ÉèÏ"åxfl ZÖÏO\˜ J~°=∞iHõÅ∞ ÖˉõΩO_® ZO`« ã¨Ê+¨ìOQÍ "≥Å¡_çOKå_À K«∂_»O_ç. ''lǨfi ™È FOHÍ~ü [Ѩ, ǨÏ`«÷# ™È Hõ~ü HÍ"£∞ ~å=∞ q∞ÅÇ≤Ï Ñ¶¨∞~° J~ÚHõ~°, HõÇ≤Ï ~°q^•ã¨∞ qKå~ü—— ( lǨÏfi`À FOHÍ~°O [Ñ≤ã∂¨ ,Î KÕ`∞« Å`À ѨxKÕã∞¨ OÎ >Ë, P ÉèQí =Æ O`«∞_Õ WO\˜H˜ =zÛ ^Œ~≈° #q∞™êÎ_∞» ) ZO`« „ѨQÍ_è» qâßfiã¨O! ZO`« P`«‡|ÅO! P^ŒºO`åÅ∞ WÖÏO\˜ qâßfi㨄ѨѨ`«∞ÎÅ`À<Õ ~°q^•ã¨∞ áê^Œ~°HõΔÅ∞ ‰õΩ\Ïì_»∞. "庉õΩÅǨÏ$^ŒÜ«∞O`À Dâ◊fi~Àáêã¨# KÕâß_»∞.

ZO`« ^Œ∞~å‡~°∞_æ <·≥ åQÍh ã¨`û« OQÆ „ѨÉÏè =O`À ã¨[#˚ ∞_»=Ù`å_»x ~°q^•ã¨∞ QÆ\ ì˜ #=∞‡HõO. WOHÍ D ã¨`«ûOQÆ „ѨÉèÏ=O =Å¡<Õ `å#∞ x=∞fl‰õΩÅOÖ’ [x‡Oz<å, ã¨OѶ¨∞OÖ’ LK«Ûù™ê÷~ÚH˜ Z^ŒQÆQÆÖÏæ#x, Jxfl =~åæÅ"åiH© ^ŒQÆæÔ~·<å#x K≥áêÊ~°∞. `«# ¿Ñ~°∞ „Ѩu+¨ªÅHõxflO\˜H© P ã¨^Œ∞æ~°∞=Ùx ™êOQÆ`«ºO, P Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞x Ѩ@¡ QÆÅ xâ◊ÛÅÉèíH˜Î„Ѩ=`«∞ÎÖË HÍ~°}=∞x q#Ü«∞OQÍ, ã¨Ê+¨ìOQÍ K≥ѨÙÊH˘<åfl_»∞.

PO[<ÕÜ«∞™êfiq∞ `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ Z=~°∞ – JO[h^Õq, ˆHã¨i.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

áÈ`«∂Å∂i g~°„|¿ÇχO„^Œ ™êfiq∞ (1608 - 1693)

86

1

g~°„|ǨχOQÍi [## HÍÅO, `«e¡`«O„_»∞Å q=~åÅ∞ ã¨Ê+¨ìOQÍ `≥eÜ«∞=Ù. #OkH˘O_» áêáêѶ≤∞fl =∞~îåkèѨu g~°Éè’*ÏKå~°∞ºÅ∞, g~°áêáêO|Å∞ gix ÃÑOz ÃÑ^ŒÌKÕ™ê~°∞. ǨÏ~î°, ~å[, ã¨fi~°, =∞O„`«,ÅÜ«∞-=O\˜ qq^èŒ Ü≥∂QÆ =∂~°æ=ÚÅÖ’ =∞ǨÜ≥∂QÆO™êkèOz#"å~°∞ N áÈ`«∞Å∂i g~°„|¿ÇχO„^Œ™êfiq∞. g~°„|ǨχOQÍ~°∞ [x‡OKÕ<å\˜H˜ PO„^èŒ^Õâ◊O Ç≤ÏO^Œ∂=Úã≤¡OÅ HõÅǨÅ`À, Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[O LK«ÛùhK« ÉèÏ"åÅ`À, =¸_è®Kå~åÅ`À ‰õÄ~°∞‰õΩáÈ~ÚOk. g~°„|ǨχOQÍ~°∞ ‰õΩÖÏÅ∞ =∂#= HõeÊ`åÅh, Ѩ~°"Õ∞â◊fi~°∞x ^Œ$+≤ìÖ’ JO^Œ~°∂ ã¨=∂#∞ÖË#h, *Ï˝x U=∞`«O "å_≥·<å, U‰õΩÅO "å_≥·<å ѨÓAº_»h `«# É’^èŒ#Å ^•fi~å, ~°K«#Å ^•fi~å, `«# PK«~°} ^•fi~å K«∂Ñ≤OKå~°∞. J<ÕHõ "≥#∞Hõ|_ç# =~åæÅ „Ѩ[ÅÖ’ P^蕺u‡HÀ#flux HõeæOKå~°∞. g~°„|ǨχOQÍ~°∞ Hõ_»Ñ¨lÖÏ¡ ѨÙ+¨Êyi J„QÆǨ~°O QÆ∞O_® `«# t+¨μºÅ`À "Õ^Œ=Ú, "Õ^•O`«O ÃÑ· K«iÛã¨∂Î "≥à√◊ `«∞O_»QÍ J„QÆÇ¨ ~°OÖ’x „ÉÏǨχ}∞Å∞, g~°O^Œ~∂° `«‰Ωõ ¯= ‰õΩÅO"å~°<Õ ÉèÏ=O`À gix J_»y¤ OKå~°∞. ™êfiq∞ ѨÙ+¨Êyi „ÉÏǨχ}∞ʼnõΩ =~°‚=º=ã¨÷, ^•x ѨÙ@∞ì ѨÓ~Àfi`«Î~åÅ∞ K≥Ñ≤Ê "Õ^•^茺ܫ∂xH˜ ã¨~°fi‰õΩÖÏÅ "åiH˜ JkèHÍ~°O LO^Œx x~°∂Ñ≤OKå~°∞.

P<å\˜ ã¨=∂[OÖ’ qã¨Î $`«OQÍ L#fl =¸_è®Kå~åÅ∞- *Ï`«~°Å∞, |Å∞Å∞, ÉÏźq"åǨÅ∞ ‰õÄ_»^Œ<åfl~°∞. `«# =∞Ç≤Ï=∞Å^•fi~å „Ñ¨[ÅÖ’ =∂~°∞Ê#∞ `≥KåÛ~°∞. 'J<åfl[Ü«∞º— J<Õ „ÉÏǨχ}∞_»∞, 'ã≤^ŒÌÜ«∞º— =O\˜ =∞ǨÏ=∞‡nÜ«Ú_»∞. 'HõHõ¯Ü«∞º— =O\˜ =∂kQÆ "å~°∞ gi „Ñ≤Ü«∞ t+¨μºÅ∞, L`«Î=∞ ™ê^茉õΩÅ∞. áÈ`«∞Å∂i g~° „|¿ÇχO„^Œ™êfiq∞ "åi „ѨÉèÏ=O =ÚYºOQÍ "≥#∞Hõ |_ç# ¿Ñ^Œ=~åæÅ „Ѩ[ÅÃÑ· WѨÊ\˜H© ZO`À LOk. `«# =∞Ç≤Ï=∞Å^•fi~å Hõ_Ñ» ,¨ ÉèÏQƺ#QÆ~O° #"å|∞Å#∞ "≥∞Ñ≤ÊOKå~°∞. áê=∞~° [<åxH˜ J~°=÷ ∞ÜÕ∞º ÉèÏ+¨Ö’ `«# ~°K#« Å#∞ KÕâß~°∞. =∞Ç≤Ïà◊ŠѨ@¡ q=HõΔ ‰õÄ_»^Œh P^蕺u‡HÀ#fluH˜ =∞Ç≤Ïà◊Å∂ J~°∞›ÖË#x x~°∂Ñ≤OK«_®xH˜ `«# ‰õÄ`«∞ix Ü≥∂yxx KÕâß~°∞. =Úã≤¡O áêʼnõΩÖˇ·# #"å|∞Å∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÃÑ· Ñ‘_»# JkèHõ=ÚQÍ L#fl P ~ÀAÖ’¡ N „|¿ÇχO„^Œ™êfiq∞ `«# â◊‰õΩÎÅ∞ ™ê^èŒ#Å#∞ K«∂Ñ≤ "åi ^•_»∞Å#∞ `«yæOKå~°∞. ÉÏź q"åǨÅ∞ „ѨÉÅ=ÚQÍ =Ù#fl P ~ÀAÖ’¡ =Ü«∞ã¨∞û `«y#O`« L#fl QÀqO^Œ=∞‡#∞ q"åǨ=Ú KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

ã¨OѶ¨∞@<åã¨∂HõÎ=Ú ã¨OQÆK«Ûù^èŒfiO ã¨O=^Œ^èŒfiO ã¨O"À=∞<åOã≤ *Ï#`å"£∞! ^Õ"åÉèÏQÆO Ü«∞^è•Ñ¨Óˆ~fi ã¨O*Ï<å<å Láêã¨`Õ !!

HõÅã≤ Hõ@∞ìQÍ #_»∞^•ÌO. XˆH =∂@‰õΩ Hõ@∞ì|_ç LO^•O. XˆH q^èŒOQÍ PÖ’z^•ÌO. ѨÓsfi‰õΩÅ∞ ^Õ=`«Å∞ U q^èŒOQÍ PK«iOKå~À P q^èŒOQÍ J#∞ã¨i^•ÌO. ã¨=∂<À =∞„#Îó ã¨q∞uó ã¨=∂h ã¨=∂#O =∞#ó ã¨Ç¨Ïz`«Î "Õ∞ëê"£∞ ! ã¨=∂#O =∞„#Î=∞aè =∞„#Î ÜÕ∞=ó ã¨=∂<Õ# "À ǨÏqëê AǨϟq∞ !!

PÖ’K«#Åxfl\˜x UHÀ#∞‡YO QÍq^•ÌO. UHõ `å\˜ÃÑ· x~å‡}O HÍq^•ÌO. ÉèÏ="≥·+¨=∂ºÅ#∞ q_»z =∞#ã¨∞ûÅ#∞ HõÅ∞ѨÙ^•O. J\˜ì "åix ã¨=∂[=Ú Ñ¨Ólã¨∞ÎOk. ã¨=∂h= P‰õÄuó ã¨=∂<åǨÏ$^ŒÜ«∂x =ó ! ã¨=∂# =∞ã¨∞Î "À =∞<À Ü«∞^è•=ã¨∞û ã¨Ç¨ã¨u !!

JO^Œik XHõ>Ë HÀiHõ. JO^Œik XHõ>Ë PÖ’K«# PK«~}° XHõ¯>Ë. Jxfl\˜ Ö’#∞ ã¨=∞`«fi=ÚO_»∞ QÍHõ ! ã¨~°∞fiʼnõΩ ã¨∞Y=∞QÆ∞ QÍHõ !

PO[<ÕÜ«∞ ™êfiq∞ QÆ∞~°∞=Ù Z=~°∞ – ã¨∂~°º ÉèíQÆ"å#∞_»∞.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq H N ~å=∞Hõ$+¨‚ Ѩ~°=∞ǨÏO㨠(™ê.â◊. 18 Ѷ≤„|=i 1836–16 PQÆ+¨μì 1886)

87

1

=OQÆ ^Õâ◊OÖ’x HÍ=∂~°∞ʉõÄ~ü J<Õ „QÍ=∞OÖ’ ™ê.â◊.1836Ö’ N~å=∞Hõ$+¨μ‚Å∞ [x‡OKå~°∞. N~å=∞Hõ$+¨μ‚Å „Ѩ^äŒ=∞ QÆ∞~°∞=Ù Éèˇ·~°g „ÉÏǨχ}˜, XHõ Ü≥∂yh=∞}˜. P"≥∞ qâı+¨ q^•º=O`«∞~åÅ∞.

1866Ö’ ã¨OIIÖ’ N~å=∞Hõ$+¨μ‚Å∞ ã¨∂Ѷ‘ ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xH˜ K≥Ok# QÀqO^Œ∞_»<Õ Ñ¶¨H©~ü =^ŒÌ=∞ǨÏ=∞‡nÜ«∞ =∞`« ™ê^èŒ#Å#∞ JÉèíºã≤Oz Ç≤ÏO^Œ∂ =∞`« ™ê^è#Œ Å ^•fi~å ^Õx<≥#· `å#∞ á⁄O^Œ QÆÅ#x ™êfi#∞Éè=í O`À Hõ#∞Q˘<åfl~°∞. x~°‡Å"≥∞ÿ# =∞#ã¨∞HõÅ âß~°^•^Õq‰õÄ_» `«# Éèí~°Î Pâ◊Ü«∂Å#∞ K«∂ã≤ `«# „áê}Ëâ◊fi~°∞_»∞ ™êHΔÍ`«∞ΠѨ~°"Õ∞â◊fi~°∞_»<Õ ÉèÏ=O`À PÜ«∞#∞fl ¿ãqOK« ™êyOk. K«O„^Œ∞xÔH·<å =∞K«Û LOk HÍx P k=º^ŒOѨ`«∞Å J<Àº#º „¿Ñ=∞Ö’ HÍ=∞Hõà◊OHõO J}∞=∂„`«"≥∞ÿ<å ÖË^Œ∞.

N~å=∞Hõ$+¨μ‚Å∞ É’kèOz#k Uq∞\˜? =∂@Å ^•fi~åHõO>ˇ KÕ`«Å ^•fi~å PÜ«∞# Z‰õΩ¯=QÍ É’kèOKå~°#@O =Ú=∂‡\˜H© x[O. N~å=∞Hõ$+¨‚ Ѩ~°=∞ǨÏO㨠„Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# U =∞`åxflQÍx, U ã¨O„Ѩ^•Ü«∂xfl QÍx, U ã≤^•ÌO`åxfl QÍx, „ѨHõ\ ˜Oz LO_»ÖË^Œ∞. ã¨`º« O ÖËHõ `«`Ϋ fiO ã¨fiÜ«∞O*’ºu, UHõ"∞≥ #ÿ D `«`Ϋ fi"Õ∞ „ѨÑO¨ K«OÖ’x qq^èŒ =∞`åÅKÕ ÉèQí =Æ O`«∞_»∞, |∞^Œ∞_Ì ∞» , t=Ù_»∞, q+¨μ=‚ Ù, „|ǨχO "≥Ú^ŒÖ#·ˇ <å=∂ÅKÕ ã¨∂zOѨ|_»∞`ÀOk. ™êHÍ~°O J^Õ, x~åHÍ~°=¸ J^Õ, ã¨∞QÆ∞}O J^Õ x~°∞æ}=¸ J^Õ. =∞x+≤ ǨÏ$^ŒÜ«∂O`«~åà◊O #∞O_ç "≥Å∞=_Õ „áê~°÷#Å#∞ PÜ«∞# PÅH˜™êÎ_»∞. PÅH˜Oz `«# Hõ\ÏHõΔgHõΔ}Ïxfl J`«_çÃÑ· Ѩ~ѨÙ`å_»∞.

P`å‡~°Ê}O`À ‰õÄ_ç# ÉèíH˜Î =∂~°æ"Õ∞, =∞x+≤H˜ ZO`À ã¨Ç¨Ï[O, ã¨∞ÅÉèíO. ÉèíQÆ=<åfl=∞ 㨇~°}, ã¨OH©~°Î# "≥Ú^ŒÖˇ·# ã¨∞ÅÉè’ áêÜ«∂Å`À ‰õÄ_ç# <å~°^Œ „áÈHõÎ"≥∞ÿ# ÉèíH˜Î=∂~°æO XHõ¯>Ë ~¸ HõeÜ«ÚQÍxH˜ `«~°∞°}ÀáêÜ«∞O— Jx N~å=∞Hõ$+¨μ‚Å∞ [#™ê=∂<åºxH˜ É’kèOKÕ"å~°∞.

D =∂~°æO J=ÅOaOKÕ"åiH˜ PÜ«∞# *Ï˝#Ѷ¨Å"≥∞ÿ# „|ÃǷχHͺxfl ‰õÄ_» „Ѩ™êk™êÎ_»∞. ÉèíH˜Î =∂~°æOÖ’ ÉèíQÆ=O`«∞x =∞# `«O„_çQÍ, `«e¡QÍ, q∞„`«∞xQÍ, Ѩل`«∞xQÍ, „áê}Ëâ◊fi~°∞xQÍ, ã¨xflÇ≤Ï`«=¸, „Ñ≤Ü«Ú`«=∞=¸ S# =∞ˆ~ ~Ú`«~° ã¨O|O^è•Å∞QÍ ÉèÏqOѨ =K«∞Û#∞. Éèí‰õΩÎx =∞<ÀÉèÏ"åxfl J#∞ã¨iOz ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ qq^èŒ k=º~°∂áêÅ`À ™êHΔÍ`«¯i™êÎ_»∞. gi „Ñ≤Ü«∞ t+¨μº_»∞ ™êfiq∞ q"ÕHÍ#O^Œ YO_®O`«~åÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ ^èŒ~°‡ B#fl`åºxfl „ѨKå~°O KÕã≤<å~°∞. =∂#=¿ã"Õ =∂^èŒ=¿ã= Jx QÆ∞iÎOz J<ÕHõ ¿ã"åHÍ~°º„Hõ=∂Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz JO^ŒiH˜ =∂~°æ ^Œ~°≈#O KÕã≤<å~°∞.

N~å=∞Hõ$+¨μ‚Å∞ ^•^•Ñ¨Ù XHõ ã¨O=`«û~°O "åºkè „QÆã¨∞ÎÖˇ· `«=∞ Éè∫uHõ HÍÜ«∂xfl KåeOKå~°∞.

S`Õ Uq∞\˜? PÜ«∞# k"åº#∞Éèí"åÅ∞ ã¨r"åÖˇ·, N ~å=∞Hõ$+¨‚ =∞~î°O ^•fi~å ^Õâ◊OÖ’ J<ÕHõ ¿ã"å HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î<åfl~°∞.

PO[<ÕÜ«∞™êfiq∞ U H˘O_»ÃÑ·#∞O_ç ã¨=Ú„^Œ=Ú ÅOѶ≤∞OK≥#∞ – =∞¿ÇÏO„^Œyi

C

1

H <å~åÜ«∞} QÆ∞~°∞ (™ê.â◊. 20 PQÆ+¨μì 1854–#=O|~ü 1928) ÃÇ·ÏO^Œq

88

1

<å~åÜ«∞} QÆ∞~°∞ ™ê=∂lHõ =∂~°∞Ê#‰õΩ XHõ K«Hõ¯\˜ kâ◊#∞ JOkOz# Q˘Ñ¨Ê =∞Ǩ`«∞‡_»∞. ™ê^è∞Œ =Ù PÜ«∞# n#∞ʼnõΩ, ^Œ∞ódOKÕ"åiH˜, Ñ‘_`ç ∞« ʼnõΩ ¿ã= KÕâß~°∞. '' XHõ¯>Ë ã¨=∂[O. XHõ¯>Ë ^èŒ~°‡O, XˆH ^Õ=Ù_»∞. J`«_Õ JO^Œih áêeã¨∞Î<åfl_»∞——. J#fl =∞øeHõ ã¨O^Õâßxfl PÜ«∞# ã¨=∂*ÏxH˜ JOkOKå~°∞. ''QÆ∞~°∞=Ù—— J<Õ Ñ¨^ŒO ÉèÏ~°fÜ«ÚʼnõΩ ZO`À Ѩq„`«"≥∞ÿ#k. nxH˜ ѨÅ∞ J~å÷Å∞<åfl~Ú. |~°∞"≥#· k, qÅ∞"≥#· k Jx XHõ J~°O÷ LOk. Q“~°"åxH˜ áê„`«"∞≥ #ÿ =ºH˜Î Jx Ô~O_»= J~°÷O ‰õÄ_® =ÙOk. J*Ï˝<åxfl #tOѨ KÕ¿ã â◊H˜Î L#fl"å_Õ QÆ∞~°∞=Ù Jx ‰õÄ_® XHõ J~°÷O LOk. `«e¡ Ñ≤Å¡"å_çH˜ `˘e QÆ∞~°∞=Ù. P `«~åfi`« `«O„_ç ™ê÷#O =ã¨∞ÎOk. `«~°∞"å`« K«^Œ∞=Ù K≥¿ÑÊ"åˆ~ QÆ∞~°∞=Ù. P `«~°∞"å`« ã¨∞Yr=#O x["≥∞ÿ# ã¨∞YO U^À `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<Õ *Ï˝<åxfl JOkOKÕ =ºH˜Î<Õ QÆ∞~°∞=ÙQÍ Q“~°q™êÎ~°∞. =ºH˜Î ѨiѨÓ~°‚`åfixfl ™êkèOz, `å<Õ z=iH˜ QÆ∞~°∞=ÙQÍ =∂iáÈ`å_»∞.

QÆ∞~°∞=Ù #∞Oz á⁄Ok# *Ï˝#O =Å¡<Õ t+¨μº_»∞ `«~°∞"å`« QÆ∞~°∞=ÙQÍ =∂ˆ~ â◊H˜Îx á⁄O^Œ∞`å_»∞. t+¨μºÅ‰õΩ *Ï˝<åxfl JOkOKÕ J~°›`#« ∞ ™êkè™êÎ_∞» . WÖÏ QÆ∞~°∞-t+¨º Ѩ~O° Ѩ~° Z_»`Q≥ ‰Æ Ωõ O_® H˘#™êQÆ∞`ÀOk. D QÆ∞~°∞Ѩ~°OѨ~° =∂#=ÙʼnõΩ ã¨∞Y=∞Ü«∞=¸, hu=∞O`«=¸ J~Ú# r=#O QÆ_»Ñ¨_®xfl É’kèã¨∞ÎOk. =∞x+≤x ÃÑ·H˜ ZkˆQÖÏ KÕ¿ã L`«Î=∞ ã≤^•úO`åÅ∞ ‰õÄ_® QÆ∞~°∞Ѩ~°OѨ~° #∞OKÕ =∞#H˜ ÅaèOKå~Ú.

HõëêìÅ∞ =zÛ#ѨÙÊ_»∞ QÆ∞~°∞=Ù WzÛ# *Ï˝#O =Å#<Õ =∞#‰õΩ ~°HõΔ} Åaèã¨∞ÎOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ "Õ^ŒHÍÅO <å\˜ |∞∞+¨μÅ#∞, Ü≥∂QÆ∞Å#∞, ã≤^Œ∞ÌÅ#∞, "åb‡H˜, "åºã¨∞_»∞, |∞^Œ∞Ì_»∞, Pkâ◊OHõ~°∞_»∞, ~å=∂#∞A_»∞, |ã¨"Õâ◊fi~°∞_»∞, =∞^è•fiKå~°∞º_»∞, ã¨=∞~°ú~å=∞^•ã¨∞, ~å=∞Hõ$+¨‚Ѩ~°=∞ǨÏOã¨, q"ÕHÍ#O^Œ, ~°=∞} =∞ǨÏi¬ =O\˜ =∞Ǩ ѨÙ~°∞+¨μÅO^Œih QÆ∞~°∞=ÙÅ∞QÍ ÉèÏq™êÎ~°∞. <å~åÜ«∞} QÆ∞~°∞=Ù ˆH~°à◊ ~å„+¨ìOÖ’ [x‡OKå~°∞. JO^Œ~°∂ <å#∂ Jx Ñ≤eKÕ"å~°∞. L^•~°∞_≥·# Láê^•ºÜ«Ú_ç ^ŒQÆæ~° ã¨O㨯 $`«O <Õ~°∞Û‰õΩ<åfl_»∞. "Õ^•Å#∞, LѨx+¨`«∞ÎÅ#∞ Ö’`«∞QÍ J^茺ܫ∞#O KÕâß_»∞. `«# 㨄`«Ê=~°#Î `À J^躌 Ü«∞# jÅ`«`À PÜ«∞# „Ѩ[ŠǨÏ$^ŒÜ∂« Å#∞ K«∂~°Q˘<åfl_»∞. "åi „â◊^•úQ“~°"åÅ#∞ ™êkèOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. Ѷ¨e`«OQÍ „Ѩ[Å∞ PÜ«∞#x Pâß<£ (PKå~°º) ™ê÷#OÖ’ ‰õÄ~ÀÛɡ\Ïì~°∞.

J<ÕHõ Uà◊√§ `«Ñ¨ã¨∞û KÕâßHõ PÜ«∞#‰õΩ x["≥∞ÿ# =∞#âß≈Ou ÅaèOzOk. PÜ«∞#‰õΩ P`«‡qâßfiã¨O, r=# ~°Ç¨Ï㨺O J~°÷=∞Ü«∂º~Ú. W`«~°∞ʼnõΩ "Õ∞Å∞ KÕÜ«∞_»OÖ’<Õ x["≥∞ÿ# P#O^ŒO LO^Œx PÜ«∞# QÆ∞iÎOKå~°∞. =∞#∞+¨μÅ =∞^躌 ã¨=∞#fiÜ«∞O =ÖË¡ x["≥∞#ÿ P#O^ŒO HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx PÜ«∞# `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

PÜ«∞# LO_ÕKÀ@∞ XHõ f~°÷ˆHΔ„`«OQÍ =∂iáÈ~ÚOk PÜ«∞##∞ <å~åÜ«∞} QÆ∞~°∞=ÙQÍ Ñ≤Å=_»O „áê~°OaèOKå~°∞. <å~åÜ«∞} QÆ∞~°∞ ''Dâ◊fi~°Hõ$Ѩ—— =∞#O^ŒiÃÑ·<å x~°O`«~°O LO_»∞QÍHõ! ¿Ñ^ŒÅ∞, J<åfl~°∞ÎÅ ^Œ∞ó YO ^Œ∂~°=∞QÆ∞QÍHõ! "å~°∞ Jaè=$kú K≥O^Œ∞QÍHõ! „Ѩu~ÀE "åi Hõ_∞» Ѩ٠xO_»@OÖ’ ZÖÏO\˜ P@OHõ=¸ HõÅQƉõΩO_»∞QÍHõ! „Ѩu =ºH˜Î ã¨`«º"åk HÍ"åe. ã¨∞YâßO`«∞Å HÀã¨O Ѩ~°ã¨Ê~°O ã¨Ç¨ÏHõiOK«∞HÀ"åe. „Ѩ[Å∞ x`«º Ѩq„`«∞Å∞ HÍ"åe. ^Õfi+¨O,D~°¬fiÅ∞ #tOKåe. ã¨$+≤ì x~å‡`« J~Ú# Ѩ~=° ∞ Ѩq„`« Ѩ~"° ∞Õ â◊fi~°∞x

=∞ǨÉèÏ~°`« Ü«Ú^ŒúO Zxfl ~ÀAÅ∞ [iyOk – 18

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

89

1

JOâ◊ JO^Œi ǨÏ$^ŒÜ«∂ÅÖ’ LO_»∞QÍHõ! =∞#∞+¨μº_»∞ ã¨`åº<Õfl ã‘fiHõiOK«∞QÍHõ. ã¨`«º"Õ∞ J`«x r=#^èºÕ Ü«∞O HÍ"åe. `«^•fi~å t==¸, ã¨∞O^Œ~=° ¸ J`«xH˜ ã≤kOú Kåe—— Jx PÜ«∞# „áêi÷OKÕ"å_»∞. ''=∞`«O, ‰õΩÅO ¿Ñi@ Éè^Ë ÉŒ Ïè "åÅ∞ W`«~∞° ÅѨ@¡ ^Õfi+¨ÉÏè =# ÖˉΩõ O_® =∞#=∞O`å |O^è∞Œ `åfixfl U~°Ê~°∞K«∞HÀ"åe. D P^Œ~å≈xfl JO^Œ~°∂ J~°÷O KÕã¨∞HÀO_ç—— J<åfl~°∞.

D q^è Œ O QÍ <å~åÜ« ∞ } QÆ ∞ ~° ∞ 㨠= ∂[ 㨠O 㨠¯ ~° } „áê~° O aè O Kå~° ∞ . [O`« ∞ |ex PÑ≤"Õ~ÚOK«_»OÖ’ PÜ«∞# q[Ü«∞O ™êkèOKå~°∞. [O`«∞|eH˜ |^Œ∞Å∞ PÜ«∞# Éèí‰õΩÎÅ KÕ`« ã¨∂¯à◊√§ `≥iÑ≤OK«_»O, QÆ∞_»∞Å∞ Hõ\ ˜ìOK«_»O =O\˜q KÕ~ÚOKÕ"å~°∞. =ºH˜Î `«# =∞`åxfl q_çz WOHÀ =∞`åxfl ã‘fiHõiOK«_®xfl <å~åÜ«∞} QÆ∞~°∞ =ºuˆ~H˜OKå~°∞. Éèíq+¨º`ü `«~åÅ∞ ã¨O㨯 $u #∞Oz ^Œ∂~°O H͉õÄ_»^Œ∞. =∂#=`Õ =¸Å =∞O„`«O nxHÀã¨O PÜ«∞# ‰õΩÖÏO`«~°, =∞`åO`«~° q"åǨÅ#∞ ã¨=∞i÷OKå~°∞. ^ÕâO◊ Ö’x „Ѩu =ºH˜Î L^Œºq∞¿ãÎ `«Ñʨ ^Õâ◊ ã¨OѨ^Œ Jaè=$kÌ K≥O^Œ^∞Œ . =∞# Ñ≤ÅÅ¡ H˜ áêi„âßq∞Hõ q^•ºÅÜ«∂Ö’¡ K«^Œ∞=Ù <ÕiÊOKåe Jx KÕ¿ÑÊ"å~°∞.

1928Ö’ J<å~ÀQƺO`À `«#∞=Ù KåeOKå~°∞.

N `åà◊§áêHõ J#fl=∂Kå~°º (™ê.â◊ 1408-1503) HõeÜ«ÚQÆ „Ѩ`«ºHõΔ ^≥·="≥∞ÿ# N "ÕOHõ>Ëâ◊fi~° ™êfiq∞ =∞Ǩ`åºxfl 32,000 ã¨OH©~°Î#Ö’¡ P^蕺u‡Hõ, â◊$OQÍ~° Ѩ^•Å#∞ LѨÜ≥∂yOz ~°zOz `«iOz# `˘e `≥Å∞QÆ∞ "åˆQæÜ«∞HÍ~°∞_»∞, Ѩ^ŒHõq`å Ñ≤`å=∞Ǩï_»∞ N`åà◊§áêHõ J#fl=∂Kå~°∞ºÅ∞ Hõ_»Ñ¨lÖÏ¡ ~å[O¿Ñ@ =∞O_»ÅO, `åà◊§áêHõÖ’ <å~åÜ«∞}ã¨∂i, ÅHõ¯=∂O| ^ŒOѨ`∞« ʼnõΩ J#fl=∞Ü«∞º [x‡OKå~°∞. ÉÏź=ÚÖ’<Õ Jxfl q^ŒºÅ#∞ JÉèºí ã≤Oz<å~°∞.

XHõ™êi u~°∞=∞Å |Ü«∞Å∞^Õi "≥à◊√`«∞O_»QÍ ^•i`≥eÜ«∞Hõ JÅã¨@ =Å# |O_»ÃÑ· â◊Ü«∞xOK≥#∞. [QÆ^•O| Je"ÕÅ∞ =∞OQÆ J=∞‡"å~°∞ =zÛ J#fl=∞Ü«∞º‰õΩ K≥ѨCÅ`À H˘O_» ZHõ¯‰õÄ_»^Œx K≥Ñ≤Ê „Ѩ™ê^ŒO uxÑ≤Oz Pjfi~°kOzOk. u~°∞=∞ÅÖ’ H˘Å∞"≥· =Ù#fl N "ÕOHõ>Ëâ◊fi~°™êfiq∞ ÃÑ· J<ÕHõ H©~°Î#Å∞, â◊`«HÍÅ∞ áê_»∞`«∂ "≥∞ÿ=∞iz áÈÜÕ∞"å_»∞ J#fl=∞Ü«∞º. XHõ™êi f~°÷™ê÷#O KÕã≤ ™êfiq∞ ^Œ~°≈<åxH˜ "≥o§`Õ `«Å∞ѨÙÅ∞ =¸ã≤ =Ù#flq. "≥O@<Õ "ÕOHõ@Ѩu g∞^Œ â◊`H« =õ Ú áê_»QÍ PÅÜ«∞ `«Å∞ѨÙÅ∞ `≥~∞° K«∞‰õΩ#flq.

Jk K«∂ã≤#"å~°∞ J#fl=∞Ü«∞º =∞Ç≤Ï=∞#∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. u=∞‡Hõ¯ JHõ¯Å=∞‡Å#∞ q"åǨÏO KÕã¨∞H˘x ã¨OH©~°Î#Å∞ ~°zOK«_»O, XHõ Ü«∞[˝OQÍ H˘#™êyOKå_»∞. Ѩšq, K«~°}ÏÅ`À ‰õÄ_ç# H©~°Î#‰õΩ `≥Å∞QÆ∞ "å[‡Ü«∞ Kåi„`«Ö’ ã≤÷~°`«fiO HõeÊOKå_»∞.

XHõ™êi ÃÑ#∞Q˘O_» ~åA #~°ã≤OǨÏ~åÜ«∞Å∞ xO_»∞ã¨ÉèíÖ’ J#fl=∞Ü«∞º#∞ `«#ÃÑ· ‰õÄ_® XHõ áê@ áê_»=∞x HÀ~°QÍ Ç¨Ïi x H©iÎOKÕ D <À\˜`À #~°∞x QÆ∞iOz áê_»#x ã¨Éèí#∞O_ç "≥o§áÈ~Ú<å_»∞ J#fl=∞Ü«∞º. ~åA‰õΩ HÀѨO =zÛ ã¨OÔHà◊§`À |OkèOz<å_»∞. J#fl=∞Ü«∞º N "ÕOHõ>Ëâ◊fi~°∞x H©iÎOK«QÍ ã¨OÔHà◊§ "å@O`«@ J"Õ g_çáÈ~Ú#q. ^•x`À ~åA‰õΩ ã≤QÆ∞æ=zÛ â◊~°}∞ "Õ_»∞H˘<åfl_»∞. `«# rq`«HÍÅOÖ’ J#fl=∞Ü«∞º ã¨∞=∂~°∞ 32,000 áê@Å∞ ~°zOK«QÍ WѨC_»∞ 14,000 H©~#ΰ Å∞, =∂„`«"∞Õ ÅaèOK«∞K«∞#flq. J#fl=∞Ü«∞º ~°K#« Å∞ WѨÊ\˜H˜ ѨO_ç`∞« Å∞, áê=∞~°∞Å#fl Éè^Ë OŒ ÖˉΩõ O_® JO^ŒiH˜ q#™⁄OѨÙQÍ, =∞#ã¨∞û‰õΩ LÖÏ¡ã¨O Hõeyã¨∂Î<Õ L<åfl~Ú.

Ѩ~°â◊√~å=Úx `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ Z=~°∞ – ˆ~}∞Hõ, [=∞^Œyfl

C

1

H

ÃÇ·ÏO^Œq

90

1

N ã¨^Œ∞æ~°∞ =∞ÅÜ«∂à◊ ™êfiq∞ (29 =∂iÛ 1885-1962)

ˆH~°à◊ ~å„+¨ìOÖ’x QÆ∞~°∞"åÜ«¸~°∞=^ŒÌ Z#æO_»∂¡~°∞ „QÍ=∞OÖ’ XHõ Ô~·`«∞ ‰õΩ@∞O|OÖ’ N=∞ÅÜ«∂à◊ ™êfiq∞ [x‡OKå~°∞. "åi ѨÓ~°fi<å=∞O "ÕÅѨÊ.

N<å~åÜ«∞} QÆ∞~°∞=Ù‰õΩ t+¨μº_≥·# t=eOQÆ QÆ∞~°∞™êfiq∞(ÃÑiOQ˘@¯~°) =^ŒÌ q^•ºÉèϺã¨O KÕ™ê_»∞ "ÕÅѨÊ. N<å~åÜ«∞}QÆ∞~°∞ Pjã¨∞ûÅ#∞ á⁄Ok `«# 20= U@ HÍe#_»Hõ# |Ü«∞ÖËÌi 9 ã¨O=`«û~åÅ∞^Õâ◊OÖ’x qq^èŒ Ñ¨Ù}ºˆHΔ„`åÅ#∞ ã¨O^Œi≈OKå_»∞. ã¨fi~å[º L^Œº=∞O f„=OQÍ [~°∞QÆ∞`«∞#fl ~ÀAÅq. ã¨fi~å[ºO`Àáê@∞ P`«‡~å[ºO =¿ãÎ<Õ „âıÜ«∞ã¨∞û HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Œh, JO^Œ∞ÅÔH· ™ê^èŒ∞ã¨O`«∞Å∞ Éèí‰õΩÎÅ∞ Hõ$+≤KÕÜ«∂Åx "ÕÅÑ¨Ê Jaè„áêÜ«∞O. QÆ∞}Hõ~°‡Å#∞ |\˜ì U~°Ê_ç# =~å‚ʼnõΩ „áê^è•#ºO áÈ~Ú ‰õΩÅQÀ„`åʼnõΩ „áê=ÚYºO =zÛ, 80% „Ѩ[Å∞ Ö∫H˜Hõ,JÖ∫H˜Hõ q^•ºâ◊¥#∞ºÅ∞QÍ L<åfl~°h, H˘O^Œ~°∞ ™êfi~°÷Ѩ~°∞Å∞ „ã‘ÅÎ ∞, â◊¥„^Œ∞ʼnõΩ, ѨOK«=ÚʼnõΩ P`«‡q^•ºkèHÍ~°O ÖË#@∞¡ HõÅÊ# KÕã#≤ O^Œ∞Hˆ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ Ѩ~`° O« „`«∞Öˇ<· å~°x "ÕÅÑ¨Ê „QÆÇ≤ÏOz =ÚO^Œ∞QÍ `å=Ú `«iOz W`«~°∞Å#∞ `«iOѨ KÕÜ«∂Åx x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞.

1913Ö’ u~°∞=∞ʼnõΩ =zÛ N"ÕOHõ>âË fi◊ ~° ™êfiq∞x ^Œi≈Oz, QÀQÆ~ƒ° Où Ö’ 12ã¨OIIÅ∞ f„=`«Ñ㨠∞¨ û KÕã≤, '=∞ÅÜ«∂à◊™êfiq∞QÍ— ¿Ñ~°∞á⁄O^•~°∞.

1926Ö’ z`«∂~Î ∞° lÖÏ¡ Uˆ~Ê_»∞ =^ŒÌ N"庙ê„â◊=∂xfl „áê~°OaèOKå~°∞. K«∞@∞ì„ѨH¯õ Å „QÍ=∂Ö’¡ [O`«∞|Å∞Å#∞ =∂xÊOKå~°∞. 1926Ö’ ã¨<å`«# ã¨ÉèíÅ∞ „áê~°OaèOz qq^èŒ „áêO`åÖ’¡ ^èŒ~°‡„ѨKå~° ã¨ÉèíÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. D ã¨ÉèíÅ ^•fi~å "ÕÅ, ÅHõΔÅ ã¨OYºÖ’ „Ѩ[Å∞ L`ÕÎl`«∞ÅÜ«∂º~°∞. 1928Ö’ "ÕOHõ>Ëâ◊fi~° ã¨O㨯 $`À#fl`« áê~î°âßÅ, 1935Ö’ Hõ<åºQÆ∞~°∞‰õΩÅ=Ú „áê~°OaèOz Jxfl ‰õΩÖÏÅ "åiH˜ ã¨O㨯 $`«=Ú, "Õ^Œ=Ú, <Õ~åÊ~°∞. 1937 #∞O_ç 'FOHÍ~° 㨄`«Ü«∂QÆO— ¿Ñ~°∞# FOHÍ~Àáêã¨##∞ Jxfl ‰õΩÖÏÅ"åiH˜, „ã‘ÅÎ ‰õΩ WKåÛ~°∞.1945 #∞O_ç „ã‘ÅÎ ‰õΩ ‰õÄ_® ã¨<åºã¨ nHõhΔ Ü«∞_»O „áê~°OaèOKå_»∞. 1951Ö’ Ô~O_»= Kå`«∞~å‡ã¨O QÀ^•=i f~°OÖ’ [iy#ѨÙ_»∞ "ÕÅã¨OYºÖ’ ^Œo`«∞Å∞ ‰õÄ_® "åi „Ѩã¨OQÍÅ∞ q#_»O HÀã¨O =KåÛ~°∞.

N =∞ÅÜ«∂à◊™êfiq∞ „|Ǩχq^•º „ѨKå~°O`À áê@∞, ã¨OѶ¨∞ã¨O㨯~°}‰õΩ ZO`À „áê=ÚYº`« WKåÛ~°∞. „ÉÏǨχ}Ë`«~°∞ʼnõΩ ã¨<åºã¨nHõΔ xzÛ, "åi^•fi~å =∞~î°=∞Ok~åÅ#∞ „áê~°OaèOѨKÕ™ê~°∞.

Jã¨Ê $â◊º`«x"å~°}, =~°Hõ\ÏflÅx¿+^èŒ=Ú, q`«O`«∞=ÙʼnõΩ Ñ¨Ù#ifi"åǨÏÅ∞, â◊√ÉèíHÍ~åºÖ’¡ P_»O|~åÅ `˘ÅyOѨÙ, "Õâ◊ºÅ <å\ϺÅ∞ PÑ≤OK«_»O-WÖÏ J<ÕHõ Ѩ#∞Å∞ KÕ™ê~°∞. ''Ü«∞^ä•~°÷ÉèÏ~°u—— Ѩ„uHõ#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. "å~°∞~°zOz# 'â◊√+¨¯"Õ^•O`« `«"≥∂ÉèÏ㨯~°O— J#fl „QÆO^äŒ=Ú, "å~°∞ „Ѩ=zOz# '^ŒÜ«∞QÆŠǨÏ$^ŒÜ«∞"Õ∞ ^≥·==∞Ok~°=Ú— J<Õ ã¨∂H˜Î qã¨Î $`«„ѨKå~°O [iyOk.

„ѨǨ¡^Œ∞_»∞ ~åHõΔã¨∞Å ~åA Ç≤Ï~°}ºHõtѨÙ_»∞, bÖÏ=u ‰õΩ=∂~°∞_»∞ `«e¡ QÆ~°ƒùOÖ’ L#flѨC_Õ <å~°^=Œ ∞ǨÏi¬ „ѨÉÏè =O`À q+¨μÉ‚ ‰íè Ωõ xÎ QÍ =∂i x~°O`«~O° <å~åÜ«∞} <å=∞㨇~°} KÕã<≤ å_»∞ „ѨÇ¨ ^¡ ∞Œ _»∞. Zxfl q^è•ÖÏ #K«ÛK≥ÑÊ≤ <å, ZO`« ÉèÜ í ∞« ÃÑ\˜<ì å, z=iH˜ K«O¿Ñ „ѨÜ∞« `«flO KÕã<≤ å „Ñ¨Ç¨ ^¡ ∞Œ _»∞ q+¨μÉ‚ Híè xΘ g_»Ö^Ë ∞Œ . z=~°‰Ωõ ^Õ=Ù_çx K«∂Ѩ=∞#flѨC_»∞ JxflO\˜Ö’ L#fl ^Õ=Ù_çx "Õ~°∞QÍ K«∂Ѩ#=ã¨~°O ÖË^Œ<åfl_»∞ „ѨǨϡ^Œ∞_»∞. Ç≤Ï~°}ºHõtѨÙ_»∞ ã¨ÎOÉèíO ѨQÆ∞Å Q˘@ìQÍ q+¨μ‚=¸iÎ #~°tOÇ¨Ï J=`å~°OÖ’ =zÛ ~åHõãΔ ∞¨ _çx ã¨OǨÏiOz Ö’HÍxfl ~°HOΔ̃ z<å_»∞. q+¨μ‚ Éè‰í Ωõ ÅÎ Ö’ „ѨÇ¨ ^¡ ∞Œ _»∞ „âı+μ¨ _ª ∞» .

"Õ^Œ"åºã¨ =∞ǨÏi¬ `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ Z=~°∞ – ã¨`«º=u, Ѩ~åâ◊~° =∞ǨÏi¬

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

HÍ=ºHõO~î° =ã≤+¨ª QÆ}Ѩu =Úx (<åÜ«∞#) (9 Ѷ≤„|=i 1878-25 E<£ 1936)

91

1

N QÆ}Ѩu =Úx |Ǩï=ÚY „Ѩ*Ï˝âße. J^蕺u‡Hõ ~°OQÆOÖ’ PÜ«∞# Q˘Ñ¨ÊÜ≥∂y, ã≤^ŒúѨÙ~°∞+¨μ_»∞, ^è•i‡Hõ ~°OQÆOÖ’ "Õ^ŒHÍÅѨ٠|∞∞+¨μʼnõΩ nè>ˇÿ#"å_»∞. q^•º~°OQÆOÖ’, Hõq`«fiO áêO_ç`åºÖ’¡ ã¨=∞HÍb#∞Ö’¡ ™ê\˜ÖËx "Õ∞\˜.

UHõãO¨ ^ä• „QÍÇ≤Ï, ™ê=∂lHõ ~°OQÆOÖ’ qѨ=¡ Hõ~"° ∞≥ #ÿ =∂~°∞ÊʼnõΩ ^ÀǨÏ^ŒÑ_¨ #ç "å_»∞. q[Ü«∞#QÆ~°O lÖÏ¡ ÉÁaƒeH˜ ã¨q∂ѨOÖ’x HõÅ∞=~å~Ú „QÍ=∞OÖ’ ã¨∂~°ºQÆ}Ѩu âß„ã≤ÎQÍ [x‡OKå_»∞. 19 UO_»∞¡ =KÕÛã¨iH˜ QÆ}Ѩu âß„ã≤Î "åºHõ~°}, JÅOHÍ~° ™êÇ≤Ï`«ºâß„™êÎÖ’¡, ѨÙ~å}ËuǨ™êÖ’¡ ѨO_ç`∞« _»Ü∂« º_»∞. ™ê^è#Œ KÕã∂¨ Î 1896 #∞O_ç 1902 =~°‰õΩ ^Õâ◊OÖ’x qq^èŒ Ñ¨Ù}ºˆHΔ„`åÅ∞ ã¨O^Œi≈OKå_»∞. 1902Ö’ J~°∞}ÏK«ÅO KÕi N ~°=∞}=∞ǨÏi¬ t+¨μº_»Ü«∂º~°∞.

1903Ö’ K≥#flѨ@ì}O KÕi H˘O^Œ~°∞ q^•º~°∞÷Å#∞, Ü«Ú=‰õΩÅ#∞ ã¨g∞HõiOz, 1. ''Hõ~°‡Ü≥∂QÆO, 2."Õ^ŒHÍÅѨ٠|∞∞+≤ rq`«q^è•#O, 3.„ã‘ΠѨÙ~°∞+¨ q=HõΔ, =~°‚q=HõΔ JO`«"≥ÚOkOK«@O, 4. „Ѩu~ÚÅ∞¡ =∞O„`« ã¨ÊOk`«O HÍ=_»O J<Õ <åÅ∞æ Pâ◊Ü«∂Å ^•fi~å ^ÕâßxH˜ HõàϺ}O [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx—— QÆ}Ѩu âß„ã≤Î É’kèOKå~°∞.

1904Ö’ "ÕÅ∂~°∞ „ÔH·ã¨Î= áê~î°âßÅÖ’ `≥Å∞QÆ∞ ѨO_ç`«∞Å∞QÍ Ñ¨xKÕã¨∂Î ZO`À =∞Ok „ã‘ÎѨÙ~°∞+¨μʼnõΩ ‰õΩÅq=HõΔ‰õΩ `å=ÙÖˉõΩO_® JO^ŒiH© =∞O„`«nHõΔ xKåÛ~°∞. "Õ^Œ =∞`« „áê=ÚMϺxfl `≥eÜ«∞KÕã¨∂Î "å~°∞ |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉèíÅÖ’ KÕã≤# „Ѩã¨OQÍÅ=Å¡ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÖ’¡ =∞`åaè=∂#O ÃÑiyOk. Ѩ~°=∞`« „ѨKå~åxH˜ J_»∞¤Hõ@ì Ѩ_çOk. ''=O^Õ=∂`«~°O—— L^Œº=∞O f„=OQÍ =Ù#fl ~ÀAÅÖ’ ''WO„^Œã¨OѶ¨∞O—— J<Õ ã¨Oã¨÷#∞ „áê~°OaèOz ''L=∂O =O^Õ=∂`«~°O—— J<Õ =∞O„`åxfl Ü«Ú=‰õΩʼnõΩ LѨ^ÕtOKå~°∞.

1922Ö’ J~°∞}ÏK«ÅOÖ’ "å~°∞„"åã≤# ''WO„^•}© ã¨ÑâΨ u◊ ——Ö’ „ã‘ÅÎ ™êfi`«O„`åºxH˜, ѨOK«=ÚÅ^≥#· ºã≤u÷ `˘ÅQÆ_®xH˜, "Õ^•~å÷Å ã¨O^ÕǨÅ∞ f~°Û_®xH˜, =~°‚ÉèË^•Å∞ `˘ÅQÆ_®xH© WO„^•}˜x „áêi÷OKå_»∞. D ѨÙã¨ÎHõOÖ’x â’¡HÍÅ∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ^Œ∞~°æuH˜ Ѩi`«Ñ≤ã¨∂Î, ^Õâ◊ "≥·Éèí"åxfl HÀ~°∞`«∂ „"åã≤#q.

1923 HÍH˜<å_» HÍO„ÔQã¨∞=∞Ǩã¨ÉèíÖ’¡ ™ê=∂lHõ Jã¨=∂#`«Å#∞ =ºuˆ~H˜ã¨∂Î "å~°∞ KÕã≤# „Ѩã¨OQÆO JO^Œsfl PHõ@∞ì‰õΩOk. "Õ^•Å#∞ L@OH˜ã¨∂Î =∞Ç≤Ïà◊Å∞Ãã·`«O Ü«∞*’˝Ñ¨g`«O ^èŒiOK«_®xH˜, =∞O„`ÀѨ^ÕâßxH˜ J~°∞›Åx "åkOKå_»∞. PÅ=¸~°∞ HÍO„ÔQãπã¨ÉèíÖ’ Jã¨Ê $â◊º`åx"å~°}ÔH· KÕѨ@ì=Åã≤# K«~°ºÅ#∞ q=iOKå~°∞.

1924 „^•q_» ~å„+‘Ü ì ∞« HÍO„ÔQã¨∞ J^躌 ‰õΩΔ xQÍ ÉˇÖÏæO HÍO„ÔQã¨∞ã¨ÉÖíè ’ Jã¨Ê $â◊º`åx"å~°} QÆ∞iOz „ѨãO¨ yOKå_»∞. *ÏfÜ«∞ ÉèÏ+¨QÍ ã¨O㨯 $`« ÉèÏ+¨#∞ „Ѩ"âÕ Ã◊ Ñ\ÏìÅx "åkOKå_»∞. 1925 |O^Œ~∞° ã¨<å`«#^è~Œ ‡° ã¨ÉÖíè ’ ^Œ∞~åKå~åÅ#∞ `˘ÅyOK«∞HÀ"åÅO@∂ „ѨãO¨ yOKå~°∞.`«q∞à◊<å_»∞Ö’ â◊~‡° ^Õg Hˆ „Δ `«OÖ’ ^Œo`«=~åæxH˜ K≥Ok# =ºH˜xÎ =O@"åxQÍ xÜ«∞q∞OKå~°∞. ™ê=∂lHõ Jã¨=∂#`«Å#∞ `˘ÅyOK«_»OÖ’ Z<Àfl J=~À^è•Å#∞ Z^Œ∞~˘¯O@∂ ѨxKÕâß~°∞. "å~°∞ x=∞fl=~åæÅ „Ѩ[Å L#fluHÀã¨O KÕã#≤ Hõ$+≤H˜ Q“~°=ã¨∂zHõOQÍ 25 Ѷ„≤ |=i, 1927# ÉèÏQƺ#QÆ~O° Ö’ N =∂_»áê\˜ ǨÏ#∞=∞O`«~å=Ù QÍi WO\˜ #∞O_ç Kå^Œ~Ñü ∂¨¶ \ò =^ŒQÌ ÅÆ PkÇ≤ÏO^Œ∂ Éè=í #=Ú =~°‰Ωõ ^Œo`«∞Å∞ "åix Tˆ~yOѨÙQÍ fã¨∞‰õΩ"≥àϧ~°∞. PkÇ≤ÏO^Œ∂Éè=í <£Ö’ [iy# ã¨<å‡# ã¨ÉÖíè ’ „Ѩ=ÚY ^Œo`«<åÜ«∞‰õΩ_»∞ NÉèÏQƺ~Ô _ç=¤ ~°‡, "å=∞#~å=Ù ~å=∞K«O„^Œ~å=Ù <åÜ«∞H±, ѨO_ç`« ˆHâ◊=~å=Ù (P~°ºã¨=∂[O) =O\˜ ѨÙ~°„Ѩ=ÚY∞Å∞ HÍ=ºHõO~î°QÆ}Ѩu QÍ~°∞ ¿Ñ^Œ, ^Œo`«„Ѩ[ʼnõΩ KÕã≤# ¿ã=Å#∞ H˘xÜ«∂_®~°∞. "åiH˜ '=Úx— a~°∞^Œ∞xKåÛ~°∞. N~°=∞} =∞ǨÏi¬H˜ PÜ«∞# „"åã≤# L`«Î~°OÖ’ `«# ÉèíH˜Î™ê÷<åÅ∞ (1) ÉèíQÆ"å<£ ~°=∞}∞Å∞ (2) ÉèíQÆ"å<£ WO„^Œ∞_»∞ (3) ÉèÏ~°`« =∂`«Å∞QÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

Jaè=∞#∞ºx ÉèÏ~°º, ‰õΩ=∂~°∞x ¿Ñ~°∞¡ Uq∞\˜ – L`«Î~°, ѨsH˜Δ`«∞Î_»∞.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq H ™ê=∂lHõ ã¨=∂#`å L^Œº=∞HÍi =∞ǨÏ`å‡Ñ¶¨ÓÖË (11 U„Ñ≤Ü«∞Öò 1827– 28 #=O|~°∞ 1890)

92

1

N *’ºf~å=Ù QÀqO^Œ~å=٠ѶӨ ÖË =∞ǨÏ~å„+¨Öì ’x ѨÓ<Õ Ñ¨@} ì OÖ’ `«‰Ωõ ¯= ‰õΩÅOQÍ Ñ¨iQÆ}˜OѨ|_Õ Ñ¨à◊√§, ‰õÄ~°QÍÜ«∞Å∞ ѨO_çOKÕ „â◊=∞r=ÙÅ ‰õΩ@∞O|OÖ’ [x‡OKå~°∞. ÉÏźOÖ’ t"år, *Ïi˚ "å+≤OQÆì<£ rq`«K«i„`«Å∞ Ѷ¨ÓÖË =ºH˜Î`«fiO ÃÑ· KåÖÏ „ѨÉèÏ"åxfl HõeyOKå~Ú. ɡ·aÖòÖ’x JÉèí∂uHõÅÊ#Å#∞, ^è•=∞ãπ ÃÑ~Ú<£ U*ò PѶπ s[<£ J<Õ „QÆO^äŒOÖ’ „ÔH·ã¨Î= =∞`«OÖ’x _˘Å¡`«<åxfl Ѷ¨ÓÖË J`«x q∞„`« |$O^ŒO J~°÷OKÕã¨∞H˘<åfl~°∞. Ѷ¨e`«OQÍ "å~°∞ „ÔH·ã¨Î==∞`«O ã‘fiHõiOK«_»O =∂#∞‰õΩ<åfl~°∞. 1948Ö’ q^Œº ^•fi~å ™êOѶ∞≤ Hõ ^è$Œ HõÊ^è•xfl =∂~åÛÅ<Õ L^ÕâÌ º◊ O`À Ѷ¨ÓÖË ^Œo`«∞ʼnõΩ XHõ áê~î°âßÅ „áê~°OaèOKå_»∞. P áê~î°âßÅÖ’ Ѷ¨ÓÖË J`«x ÉèÏ~°º ™êq„uÉÏ~Ú Láê^•ºÜ«ÚÅ∞. Ѷ¨e`«O Ѷ¨ÓÖË `«O„_ç J`«xx, J`«x ÉèÏ~°º#∞ WO\˜#∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ ÔQO>Ëâß_»∞. P q^èŒOQÍ 25 ã¨OII XO@iQÍ rqOKå~°∞.

1963Ö’ `«e¡ ^ŒO„_»∞Å∞ ÖËx J<å^èŒ Ñ≤Å¡ÅHÀã¨O tâ◊√ ǨÏ`åºx~À^èŒHõ QÆ$ǨÏO „áê~°OaèOz JO^Œ∞Ö’ XHõix `«# H˘_»∞‰õΩQÍ ^Œ`«Î`« ã‘fiHõiOKå~°∞. t"år rq`«K«i„`«#∞ ™ê=∂#∞ºÅ‰õΩ J~°÷O JÜÕ∞º q^èŒOQÍ ã¨~°à◊OQÍ „"åã≤ „ѨKå~°O KÕâß~°∞. ~åÜ«∞Ѷ¨∞_»Ö’ ~åà◊√§, `«∞ѨÊÅ`À L#fl t"år ã¨=∂kèx "≥uH˜ ã¨fiO`« Y~°∞ÛÅ`À ^•xx ^Œ~°≈hÜ«∞ ã¨÷ÅOQÍ fiÛk^•Ì_»∞. `«=∞‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ÿ# =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# Hõ~°‡HÍO_»Å#∞ `å"Õ∞ x~°fiÇ≤ÏOK«∞HÀ"åÅx â◊¥„^Œ∞ʼnõΩ Ñ≤Å∞ѨÙxKåÛ_»∞. „`åQÆ∞_»∞ `«k`«~° K≥_»∞ JÅ"å@∞¡ =∂xÊOK«_®xÔH· Hõ$+≤ KÕâß~°∞. „âßq∞‰õΩÅ H˘~°‰õΩ ~å„u áê~î°âßÅÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. =_ô¤ "åºáê~°ã¨∞÷Å |Ç≤Ï+¨¯~°}, Hõ~°∞=Ù ta~åÅ x~°fiǨÏ} W@∞=O\˜ Z<Àfl HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.

1890 #=O|~°∞Ö’ Ѷ¨ÓÖË `«#∞=Ù KåeOKå~°∞. Ѷ¨ÓÖË x~å‡}O KÕã≤# L^Œº=∞ „ѨÉèÏ=O P `«~åfi`« `«~°O"åiÃÑ· =ÚYºOQÍ _®II JOÉË^Œ¯~üÃÑ· ZO`À LOk.

*ÏfÜ«∞ qѨ¡=Hõq QÆ∞„~°O *Ï+¨μ"å (28 ÃãÃÑìO|~ü 1895–24 AÖˇ· 1971)

N *Ï+¨μ"å QÆ∞O@∂~°∞lÖÏ¡ q#∞H˘O_»Ö’ [x‡OKå~°∞. `«O„_ç g~°Ü«∞º Q˘Å¡‰õΩÅã¨∞÷_»∞, `«e¡ eOQÆ=∂O| =∂kQÆ ‰õΩÅã¨∞÷~åÅ∞.

N *Ï+¨μ"å `«# r=#O QÆ∞iOz K≥|∞`«∂ ''rq`«O <å‰õΩ Z<Àfl áê~îåÅ∞ <ÕiÊOk <åQÆ∞~°∞=ÙÅ∞ W^ŒÌ~°∞ ¿Ñ^ŒiHõO, ‰õΩÅ =∞`« q=HõΔ. XHõ\ ˜ <å‰õΩ ã¨Ç¨Ï<åxfl <ÕiÊ`Õ Ô~O_»=k <åÖ’ ZkiOKÕ â◊H˜Îx ÃÑOzO^ÕHÍx ÉÏxã¨QÍ =∂„`«O =∂~°ÛÖË^Œ∞——. *Ï+¨μ"å =ºkè`« ǨÏ$^ŒÜ«∞O #∞O_ç Hõq`«fiO ÃÑÅ∞¡ aH˜Ok. ÉèÏ=„ѨHõ@#‰õΩ J=ã¨~°O J~Ú# `«y# ÉèÏ+¨ HÀã¨O ѨÙ~å}, WuǨ™êÅ#∞ K«^Œ∞=™êQÍ~°∞. ^•x`À „ÔH·ã¨Î=ÙÅ∞ L„QÆ∞ÅÜ«∂º~°∞. =∂kQÆ ‰õΩÅã¨∞÷_»∞ J~Ú LO_ç âß„™êÎÅ∞ K«^Œ=_»=∂? Jx Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ „ѨtflOKå~°∞. *Ï+¨μ"å Hõq`«fiOÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂=∞`åxfl „ѨKå~°O KÕ¿ã JOâßÅ∞ LO_»@O`À „ÔH·ã¨Î= =∞`åkèHÍ~°∞Å∞ *Ï+¨μ"å#∞ \©K~« ü L^ÀºQÆO #∞O_ç _çãq≤ ∞ãπ KÕâß~°∞. 1919Ö’ K«^∞Œ =٠ѨÓiÎ KÕã∞¨ ‰õΩx 24 ã¨OIIÅ∞ Láê^蕺ܫÚxQÍ QÆ∞O@∂~°∞Ö’ ѨxKÕâß~°∞. H˘<åflà◊√§ ˆ~_çÜ≥∂ „á⁄_»∂ºã¨~üQÍ Ñ¨xKÕâß~°∞. g∞ rq`«OÖ’ =∞~°∞ѨÙ~åx P#O^ŒHõ~°"≥∞ÿ# ã¨OѶ¨∞@# Uq∞@x „Ѩtfl¿ãÎ ''u~°∞Ѩu "≥OHõ@Hõ=ÙÅ∞ =O\˜ ÃÑ^ŒÌÅ∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ <å‰õΩ QÆO_»ÃÑO_Õ~°O `˘_çy U#∞QÆ∞ÃÑ· ZH˜¯Oz Hõ#HÍaè¿+HõO KÕÜ«∞_»O Jx P#O^Œ ÉÏëêÊÅ`À J<åfl~°∞——. JO@~åx "å_»~Ú# HÍ~°}OQÍ J_»∞QÆ_∞» <å J==∂<åʼnõΩ, q=Hõ‰Δ Ωõ QÆ∞~°Ü∂« º~°∞. J~Ú<å Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨=∂[O g∞^Œ QÍx, ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÃÑ·QÍh, JHõ¯ã¨∞ ÃÑOK«∞HÀÖË^Œ∞. P ~ÀAÅÖ’ „ÔH·ã¨Î= =∞`« „ѨKå~°O, POˆQ¡Ü«∞„ѨÉèí∞`«fi áêÅ#, "åi <åQÆiHõ`«Ñ¨@¡ "≥∂A, ™ê=∞º"å^ŒÑ¨Ù „ѨÉèíO[#O f„=OQÍ L<åfl Ç≤ÏO^Œ∂^èŒ~å‡xfl, *ÏfÜ«∞`«#∞ g_»ÖË^Œ∞.

J*Ï˝`« "åã¨OÖ’ J~°∞˚#∞_ç ¿Ñ~°∞ – |$ǨÏ#flÅ

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1 _®II ÉÏÉÏ™êÃÇÏÉò JOÉË^Œ¯~ü

H

(12 U„Ñ≤Ü«∞Öò 1891 – 6 _çâ◊O|~ü 1956)

93

1

D<å_»∞ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ =∞ǨÏ`å‡QÍOnèH˜ ã¨=∂#OQÍ U_®kH˜ ~Ô O_»∞™ê~°∞¡ [Ü«∞Ou, =~°÷O`«∞Å∞ Ѷ¨∞#OQÍ x"åà◊√Å∞ ã¨=∞iÊOK«|_»∞`«∞#fl =ºH˜Î _®II cè=∞~å"£ ~åOr JOÉË^Œ¯~ü.

PÜ«∞# L#fl`« q^•º=O`«∞_»∞, *Ï˝#xkè. *Ï˝<åxfl ã¨OáêkOK«_®xH˜ Z<Àfl HõëêìÅ#∞ =∞ø#OQÍ ÉèíiOz<å_»∞. ^Œo`« [# q=ÚH˜Î ^•`«QÍ, ÉèÏ~°`«~å*ϺOQÍxfl ~°∂á⁄OkOz# Jaè#= =∞#∞=ÙQÍ H©iÎOK«|_»∞`«∞<åfl~°∞. ~åOrã¨HÍÊÖò, cè=∂ÉÏ~Ú ^ŒOѨ`∞« ʼnõΩ =∞Ǩ~å„+¨Öì ’ [x‡OKå~°∞. ÉÏźO #∞O_ç J<ÕHõ HõëêìÅ∞, p^ŒiOѨÙÅ∞ ã¨∂\˜áÈ\˜ =∂@Å#∞ ÉèíiOz ã¨fiÜ«∞OHõ$+≤`À

Zky<å~°∞. ™êfi`«O„`«O =zÛ# `«~°∞"å`« ~å*ϺOQÆ x~°‚Ü«∞ ã¨ÉèíÖ’ ã¨Éèí∞º_≥·, ~å*ϺOQÆ ã¨O~°K«<å ã¨q∞uH˜ J^茺‰õΔΩxQÍ ZxflÔH· _®II JOÉË^Œ¯~ü ~å*ϺOQÍxfl ~°∂á⁄OkOK«@OÖ’ ZO`À „â◊q∞OKå~°∞.

1948 #=O|~°∞ 25 ~å*ϺOQÆO P"≥∂kOK«_®xH˜ =ÚO^Œ∞ LѨ<åºã¨OÖ’ WÖÏ J<åfl~°∞. ~å[hu ~°OQÆOÖ’ ã¨=∂#`«fiO „Ѩ™êkOKåO, HÍx PiúHõ ™ê=∂lHõ ~°OQÍÅÖ’ ã¨=∂#`«fiO ÖË^∞Œ . D "≥~· ∞° ^蕺xfl =∞#O `˘ÅyOKåe. "ÕÅH˘Åk ‰õΩÖÏÅ∞QÍ peáÈ~Ú# "å~°∞ XHõ *ÏuQÍ =∞#QÆÅ~å?

D ‰õΩÖÏÅ∞ *ÏfÜ«∞ÉèÏ=#‰õΩ q~°∞^Œú"≥∞ÿ#q. „Ѩ[Å#∞ ™ê=∂lHõOQÍ ^Œ∂~°O KÕã¨∞Î#flq. =∞#=∞O`å XˆH *Ïu J<Õ ÉèÏ=# ÖˉõΩO_® ™È^Œ~° ÉèÏ=O, |O^èŒ∞ÉèÏ=# ã≤kúOK«=Ù. Jq ÖˉõΩO_® ã¨=∂#`«fiO, ¿ãfiK«Û x~°∞ѨÜ≥∂QÆO Wk „QÆÇ≤ÏOK«∞H˘x J=~À^è•Å#∞ `˘ÅyOK«∞‰õΩO@∂ ã¨∞~å[º™ê÷Ѩ#ÔH· „Ѩ[Å H˘~°‰õΩ #_çKÕ „ѨÉèí∞`åfixfl ~°∂á⁄OkOK«∞HÀ"åe.

1938 „Ѷ≤|=i-13 XHõ ã¨ÉèíÖ’ =∂\Ï¡_»`«∂ ''=∞#O QÆ∞~°∞OÎ K«∞HÀ=Åã≤# rq`« ã¨∂„`«O XHõ\L˜ Ok. L#fl`«"∞≥ #ÿ P^Œ~≈° O Hõey LO_»@O, ^•xx KÕ~°∞H˘#_®xÔH· FÑ≤HõQÍ Ñ¨i„â◊q∞OK«@O. rqOKÕO^Œ∞ˆH =∞x+≤ u<åe. ã¨=∂[ ã¨OˆHΔ=∂xÔH· rqOKåe. q^Œº J<Õk ~Ô O_»∞"≥Ñ· Ù¨ ŠѨ^∞Œ #∞ L#fl HõuÎ ^•xx LѨÜ∂≥ yOKÕ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ *Ï„QÆ`Ϋ =Ç≤ÏOKåe. q#Ü«∞O, jÅO ÖËx q^•º=O`«∞_»∞ =∞$QÆOHõO>Ë „Ѩ=∂^ŒHõ~°O. J`«x q^Œº ¿Ñ^Œ „Ѩ[Å ã¨OˆHΔ=∂xfl ‰õΩO@∞ѨiKÕ^≥·`Õ P=ºH˜Î ã¨=∂*ÏxH˜ âßѨO. JÖÏO\˜ q^•º=O`«∞Å∞O_»@O ã≤QÆ∞æKÕ@∞. q^ŒºHõO>Ë jÅO Q˘Ñ¨Êk. Ü«Ú=‰õΩÅ∞ =∞`«OѨ@¡ x~°¡HõΔ ºO =Ç≤ÏOK«@O <å‰õΩ ÉÏ^è•Hõ~°OQÍ LOk. <åÖ’ L#fl ã¨∞QÆ∞}ÏʼnõΩ QÍx, ã¨=∂*ÏxH˜ <å K«^Œ∞=Ù=Å¡ Hõey# ÖÏÉèÏʼnõΩ QÍx, <åÖ’ L#fl ^è•i‡Hõ ÉèÏ=#ÖË HÍ~°}O—— J<åfl~°∞.

1956 JHÀì|~°∞ 14 q[Ü«∞ ^Œâ◊q∞ ~ÀA# <åQÆѨÓ~üÖ’ É∫^ŒÌ=∞`«O ã‘fiHõiOKå~°∞. JHÀì|~°∞13 qÖËY~°∞Å`À =∂\Ï¡_»∞`«∂ É∫^Œ=ú ∞`«O ã‘fiHõiK«@O ^ÕâßxH˜ <Õ#∞ KÕã∞¨ #Î fl =∞ǨϟѨHÍ~°q∞k. É∫^Œ=Ì ∞`«O ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨O㨯 $u #∞O_ç q_»nÜ«∞~åxk. D ^ÕâO◊ Ü≥ÚHõ¯ K«i„`«QÍx, ã¨O㨯 $uQÍx #+¨Ñì ~¨ K° ‰« Ωõ O_® <Õ#∞ *Ï„QÆ`Ϋ =Ç≤Ïã¨∞<Î åfl#∞ J<åfl~°∞. `«# J#∞K«~°∞Å∞ ^ÕâßxH˜, ^èŒ~å‡xH˜, ã¨O㨯 $uH˜ qѶ¨∂`«O HõeyOKÕ Ñ¨~å~Ú =∞`åÅ =∂~°æOÖ’ áȉõΩO_® x"åiOK«_®xH˜ ã¨=∞Ü≥∂z`«"≥∞ÿ# x~°‚Ü«∞O fã¨∞H˘x _®II JOÉË^Œ¯~ü D *Ïu Ü«∂=`«∞ΉõΩ =∞ǨϟѨHÍ~°O KÕâß~°x Z=Ô~·<å JOwHõiOѨHõ `«Ñ¨Ê^Œ∞ 1956 _çÃãO|~ü 6# ã¨fi~°æã¨∞ÎÖˇ·<å~°∞.

q+¨μ‚ ã¨Ç¨Ï„ã¨<å=∞=Ú Z=~°∞ Z=iH˜ K≥áêÊ~°∞ – cè+¨μ‡_»∞ ^èŒ~°‡~åA‰õΩ K≥áêÊ~°∞.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

PkÇ≤ÏO^Œ∂ L^Œº=∞ x~å‡`« N ÉèÏQƺÔ~_ç¤=~°‡ (22 "Õ∞ 1888 - 18 Ѷ≤„|=i 1939)

94

1

ÉèÏQƺ#QÆ~°OÖ’ [x‡OKå~°∞. Jã¨Å∞¿Ñ~°∞ ÉèÏQƺܫ∞º. D<å\˜ ѨOK«=ÚÅ∞ XHõ<å\˜ áêʼnõΩÅx ÉèÏQƺܫ∞º QÍi ‰õΩÅQÆ∞~°∞=Ù ÉèÏQƺÔ~_ç¤QÍ ¿Ñ~°∞ =∂iÛ<å~°∞. 1906= ã¨OII [QÆx‡„`« =∞O_»e ™ê÷Ñ≤Oz ÉÏÅÉÏeHõʼnõΩ q^•ºh`«∞Å∞ <Õ~Ê° _»O, â◊√ÉèÏâ◊√Éèí HÍ~°º„Hõ=∂Å ã¨O^Œ~ƒ° Où QÍ =∞^Œº =∂Oã¨=ÚÅ∞ qxÜ≥∂QÆO ÖˉõΩO_»∞#@∞¡ „ѨKå~°=Ú, ^Õ=^•ã‘ ÖÏO\˜ ^Œ∞+¨ì ™êO„Ѩ^•Ü«∂xfl ~°∂ѨÙ=∂Ѩ_O» , ÉÏźq"åǨÏÅ x¿+^ŒO =O\˜ ã¨=∂[ ã¨O㨯~°} HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ KÕѨ\Ïì_»∞. PÜ«∞# ã¨fiÜ«∞OQÍ ‰õΩÖÏO`«~° q"åǨÏO KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. ǨÏi[#∞ÅÖ’ q^•º P=â◊ºHõ`#« ∞ QÆ∞iÎOz 1910Ö’ „áê^äqŒ ∞Hõ áê~îâ° ßÅ „áê~°OaèOKå~°∞. H˘kÌHÍÖÏxˆH 26 áê~î°âßÅÖ’ 2600 =∞Ok q^•º~°∞ÌÅ∞ KÕi<å~°∞. 1913Ö’ ÉÏr Hõ$ëê‚~å=٠ѨO_ç`«∞_»∞ giH˜ Ü«∞*’˝Ñ¨g`«=Ú#∞ ^èŒiOѨKÕã≤ =~°‡ a~°∞^Œ∞ WzÛ<å~°∞. JѨÊ\˜#∞O_ç ÉèÏQƺÔ~_ç¤ =~°‡ J~Ú<å~°∞. ѨOK«=ÚÅ∞ x["≥∞#ÿ D ^ÕâÑ◊ Ù¨ "å~°ã∞¨ Åx `«=∞x Pk Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞QÍ Ñ≤Å"åÅh ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

Pk Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÖ’ "å~°ã`¨ fi« OQÍ =ã¨∞#Î fl KÕu HõàÅ◊ <≥Ñ· Ù¨ }Ϻxfl „Ѩ[ÅO^ŒiH© `≥ÅÊ_®xH˜ 1925 PkÇ≤ÏO^Œ∂ KÕu =$`«∞ÎÅ =ã¨∞Î „Ѩ^Œ~°≈##∞ U~åÊ@∞KÕâß~°∞.

Pk Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÖ’ L#fl LѨ ‰õΩÖÏÅ#∞ XˆH "ÕkHõÃÑ·H˜ fã¨∞H˘zÛ 1931 AÖˇ· 30= `Õk# PkÇ≤ÏO^Œ∂ ^è•i‡Hõ ã¨"∞Õ ‡à◊#O [iÑ≤OKå~°∞. 1931Ö’ ÉèÏQƺ#QÆ~ü ѨHÑΔõ „¨ uHõ, 1937 PkÇ≤ÏO^Œ∂ =∂ã¨Ñ„¨ uHõ „áê~°OaèOz<å~°∞.

Jq„âßO`«"≥∞ÿ# HÍ~°ºHõÖÏáêÅ HÍ~°}OQÍ ÉèÏQƺÔ~_ç¤=~°‡QÍ~°∞ HõΔÜ«∞ "åºkèH˜ QÆ∞Ô~· `«#∞=Ù KåeOKå~°∞. ˆH=ÅO 51 ã¨OII Å rq`«OÖ’ ~å„+¨ìOÖ’<Õ HÍ^Œ∞, ^ŒH˜Δ}Ïk ~å„ëêìÅÖ’ Ã+_»∂ºÖò¤ ‰õΩÖÏÅ ã¨=∞„QÍaè=$kú HÀã¨O J<ÕHõ kâ◊ÅÖ’ J<ÕHõ ã¨Oã¨÷Å ^•fi~å ѨxKÕã≤# „Ѩ=ÚY ™ê=∂lHõ <Õ`«, J„ˆQã¨~°∞_»∞ N ÉèÏQƺÔ~_ç¤=~°‡ QÍ~°∞.

ÉÁ@∞ì ZO^Œ∞‰õΩ ÃÑ@∞ìHÀ"åe

ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞OÖ’ ÉÁ@∞ì J<Õk Ѩq„`« =∞iÜ«Ú Jx"å~°ºHÍ~°º=Ú. =∞QÆ, P_», Ñ≤Å¡, ÃÑ^ŒÌ, ^èŒxHõ, ¿Ñ^Œ =º`åºã¨O ÖˉõΩO_® JO^Œ~°∞ ^èŒiOKÕk uÅHõ^è•~°}. â◊√ÉèíHÍ~°ºÅ‰õΩ PǨfi'xã¨∞Î#ѨC_»∞HÍx, Ju^èŒ∞Å∞ =∞# WO\˜H˜ =zÛ#ѨC_»∞HÍx LO_»=∂‡ ÉÁ@∞ì ÃÑ_»`å J#_»O =∞# ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O. ÉÁ@∞ì ÃÑ@∞ìHÀ=_»O â◊√Éèíã¨∂K«HõO. ™œO^Œ~°º ™ê^èŒ#O, ™êHΔÍ`«∞Î ÅH©Δ ‡^Õq ã¨fi~°∂ѨO. uÅHõ^è•~°} q[Ü«∂xH˜ ã¨OˆH`«O. Ü«Ú^•úxH˜ "≥àı§ "åiH˜ `«e¡, ÉèÏ~°º, ™È^Œi g~° uÅHõO kkÌ Ñ¨OѨÙ`å~°∞. ÉÁ@∞ì ZHõ¯_» ^èŒiOKåe JO>Ë „Éèí∂"À „Ѷ¨∂}ã¨û =∞ã¨ûOkèó JO>Ë <åã≤Hõ ÃÑ· ÉèÏQÆ=Ú „Éèí∞‰õΩ\˜ =∞^茺ÉèÏQÆ=Ú HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<Õ KÀ@ ÃÑ@∞ìHÀ"åe. JHõ¯_» P*Ï˝K«„HõO LO@∞Ok, JHõ¯_Õ W_», Ñ≤OQÆà◊, ã¨∞+¨μ=∞fl J<Õ 3 <å_»∞Å∞ HõÅ∞™êÎ~Ú nxx „u"Õ}˜ ã¨OQÆ=∞O JO\Ï~°∞. P*Ï˝K«„HÍxH˜ JkèѨu ÅH©Δ ‡ ^Õq JO^Œ∞ˆH uÅHõO ÅH©; ã¨fi~°∂ѨO. JÅQÍ˚O_»~ü ˆH#<£ J<Õ áêâßÛ`«º âß„ã¨Î"Õ`«Î „Éèí∞‰õΩ\˜ ™ê÷<åxfl =∂#= ^èŒ# q^Œ∞º`ü ˆHO„^ŒO (áêl\˜"£ ÃãO@~ü) J<åfl~°∞. P ™ê÷#O â◊s~° LëÈ‚„QÆ`«#∞ „Hõ=∞|nÌHõiã¨∞ÎO@∞Ok. JO^Œ∞ˆH [fi~°O =zÛ#ѨC_»∞ "≥·^Œ∞ºÅ∞ "≥O@<Õ #∞^Œ∞\˜ÃÑ· K«Å¡x QÆ∞_»¤"ÕÜ«∞=∞x K≥ѨÙ`å~°∞ ZO^Œ∞HõO>Ë `«fi~°QÍ â◊s~°O Ö’x "Õ_ç `«QÆæ_»O HÀã¨O. #∞^Œ∞\˜Ö’ LO_Õ <å_»∞Å∞ =∞iO`« ã¨∞xfl`«OQÍ LO\Ï~Ú. "å\˜x ZO_» "Õ_ç #∞O_ç HÍáê_»∞HÀ"åe. =∞s=ÚYºOQÍ P*Ï˝K«„HõO. JO^Œ∞ˆH P™ê÷#OÖ’ qÉèí∂k, ‰õΩO‰õΩ=∞, NQÆO^èŒO, K«O^Œ#O =O\˜q ^èŒiOKåe. <Õ_»∞ á¶êº+¨<£ ¿Ñ~°∞`À ÉÁ@∞ì ÖˉõΩO_®, =∂ºzOQ∑ Jx ~°OQÆ∞ ~°OQÆ∞Å ã≤ìHõ¯~°∞¡ ÃÑ@∞ì‰õΩO@∞<åfl~°∞ ^•x =Å# K«~°‡~ÀQÍÅ∞ =™êÎ~Ú. „Ѩu XHõ¯~°∞ ‰õΩ_çKÕu LOQÆ~°Ñ¨Ù"ÕÅ∞`À uÅHõO ^èŒiOKåe.

cè+¨μ‡_»∞ JOѨâ◊Ü«∞ºg∞^Œ Zxfl ~ÀAÅ∞ L<åfl_»∞ – 58

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

N "Õ=ÚÅ ‰õÄ~°‡Ü«∞º (10 ÃãÃÑìO|~ü 1903)

95

1

QÆ∞O@∂~°∞lÖÏ¡ =_»¡=¸~°∞ „QÍ=∞OÖ’ ѨOK«=ÚŠѨÙ~ÀÇ≤Ï`«∞x (=∂Å ^•ã¨i) ‰õΩ@∞O|OÖ’ [x‡OKå~°∞. "åi <å#flQÍ~°∞ "≥OQÆà◊Ü«∞ºQÍi ѨÙ~å}Hõ^äŒÅ#∞ "Õ^•O`åxfl, P^蕺u‡Hõ „Ѩ=K«<åÅ∞ q#_®xH© Jxfl ‰õΩÖÏÅ"å~°∞ =KÕÛ"å~°∞. JO^ŒiH˜ Q“~°=áê„`«∞_®Ü«∞#.

XHõ™êi „QÍ=∞OÖ’ ÃÑ^ŒÌ Hõ~°∞=Ù =zÛOk. H˘O^Œ~°∞ W`«~° „QÍ=∂ʼnõΩ =Å㨠"≥àϧ~°∞. „ÔH·ã¨Î=O ѨÙK«∞Û‰õΩO>Ë uO_çÃÑ\˜ì =∞Oz h~°∞ W™êÎ=∞x „ÔH·ã¨Î= q∞+¨#s Z~°K«∂áê~°∞. XHõi^ŒÌ~°∞ Ô~_»∞¡, HÍѨÙÅ∞ =∞`«O =∂~å~°∞. "≥OQÆà◊Ü«∞ºQÍi „ѨÉÏè =O HÍ~°}OQÍ P ѨOKå~ÚfÖ’x ǨÏi[#∞Å∞ Z=fi~°∞ „ÔHã· =Ψ OÖ’H˜ "≥à§◊ ÖË^∞Œ .

M.A,LLB K«^Œ=_»O HÀã¨O HÍj Ç≤ÏO^Œ∂ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xH˜ "≥àϧ~°∞. N =∞^Œ<£ "≥∂ǨÏ<£ =∂Å=ºQÍ~°∞ Ѷ‘A ÖˉõΩO_® Ãã·ìѶ¨O_£ WKåÛ~°∞. HÍj qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OÖ’ K«kq# "≥Ú@ì"≥Ú^Œ@ ǨÏi[# q^•ºi÷ N ‰õÄ~°‡Ü«∞ºQÍ~°∞. <åºÜ«∞"å^Œ q^Œº ѨÓ~°Î~Ú<å „Ñ¨Éèí∞`«fi L^ÀºQÍÖ’¡ KÕ~°‰õΩO_® „Ѩ[ʼnõΩ ¿ã= KÕÜ«∂Åx „Ѩ`ÕºHõOQÍ Ç¨Ïi[# =~åæÅ ã¨=Ú^ŒÌ~°}‰õΩ `å#∞ Hõ$+≤KÕÜ«∂Åh x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

1933Ö’ Hõ$ëê‚lÖÏ¡ Ѷ∞¨ O@™êÅ „QÍ=∞OÖ’ „QÍ=∞ „Ѩ[ÅO^Œix =ºH˜QÎ `Æ O« QÍ Hõeã≤ 85% =∞Ok`À ã¨O`«HÍÅ∞ ÃÑ\˜ìOz JO^Œi P"≥∂^ŒO`À ǨÏi[#∞Å#∞ ã¨∞„|Ǩχ}º™êfiq∞ ^Õ"åÅÜ«∞ „Ѩ"Õâ◊O KÕ~ÚOKå~°∞.

1937 Ö’ L=∞‡_ç =∞„^•ã¨∞ JÃãOc¡H˜ M.L.A QÍ ZxflÔH·<å~°∞.

1946Ö’ L=∞‡_ç =∞„^•ã¨∞ ~å„+¨Oì Ö’ „ѨHÍâ◊O ѨO`«∞Å∞QÍi =∞O„u=~°Oæ Ö’ ~ˆ _çÜ∂≥ ã¨=∂Kå~°âßY, ǨÏi[# =∞O„uQÍ N ‰õÄ~°‡Ü«∞ºQÍ~°∞ ÉÏ^躌 `« ã‘fiHõiOKå~°∞. XHõ¯ ã¨O=`«û~°OÖ’<Õ Ç¨Ïi[#, yi[#, "≥#∞Hõ|_ç# =~åæÅ „Ѩ[Å q^•ºaè=$kúH˘~°‰õΩ 800 q^•ºi÷ =ã¨u QÆ$ǨÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. ‰õÄ~°‡Ü«∞ºQÍ~°∞ L#fl`«"≥∞ÿ# PÖ’K«#Å`À =∂~°æ^Œ~°≈HõOQÍ LO_ç `å<ÕHÍHõ `«# "å~°O^Œ~°∂ ‰õÄ_® L#fl`« tY~åÅ∞ Jkè~ÀÇ≤ÏOK«∞@‰õΩ `À_»Ê_®¤~°∞. W`«~° ‰õΩÖÏÅ#∞ ^Œ∂+≤OK«‰õΩO_® `«# ^•i# `å#∞ x~å‡}Ï`«‡HõOQÍ Ç¨Ïi[<åaè=$kú HÀã¨O Hõ$+≤ KÕâß~°∞.

náê~å^èŒ#

ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨O㨯 $uÖ’ U HÍ~°º„Hõ=∞O „áê~°OaèOKåÅ<åfl nѨO "≥eyOK«_»O P#"å~Úf. WO\’¡ nѨO ÃÑ@ì@O WO\˜H˜ =∞OQÆà◊ „Ѩ^ŒO. nѨO pHõ@¡#∞ áê~°„^ÀÅ∞`«∞Ok. #~°Hõ ÉÏ^èŒ#∞ x"åiã¨∞ÎOk. L^ŒÜ«∞O, ™êÜ«∞O„`«=Ú ™êfl#O KÕã≤# `«~°∞"å`« náê~å^èŒ# KÕã¨∂Î D â’¡HõO K≥áêÊe. nѨO *’ºu Ѩ~°„|ǨχO - nѨO ã¨~°fi `«"≥∂ѨǨÏO n¿Ñ# ™ê^茺`Õ ã¨~°fiO - ã¨O^蕺nѨO #"≥∂ã¨∞Î`Õ nѨO P=Ù<≥~Úº-#∞=ÙfiÅ #∂<≥,ÖËHõáÈ`Õ H˘|ƒi#∂<≥`À ‰õÄ_® "≥eyOK«=K«∞Û. Hõhã¨O Ô~O_»∞ =`«∞ÎÅ∞ LO_®e. nѨO =Å# =∞#ã¨∞û „ѨâßO`«OQÍ LO@∞Ok, ^Œ∞~°Oæ ^•xfl áê~°„^ÀÅ∞`«∞Ok, Ѩ~åº=~°} HÍÅ∞ëêºxfl x~°∂‡eOz P~ÀQƺOQÍ LOK«∞`«∞Ok, HõO\˜ ^ÀëêÅ#∞ x"åiã¨∞OÎ k. nѨO #∞O_ç =KÕÛ á⁄QÆ âßfiã¨HÀâ◊ "åº^è∞Œ Å#∞ `«yæã¨∞ÎOk. <Õ_∞» P^è∞Œ xHõ Ü«ÚQÆOÖ’ nѨO ÃÑ@ì‰Ωõ O_® |Å∞ƒÅ∞ ÃÑ_»∞`«∞<åfl~°∞. ѨÙ\˜#ì ~ÀA <å_»∞ ^Õ"åÅÜ«∂xH˜ "≥o§ nѨO "≥eyOK«‰õΩO_® WO\˜Ö’ H˘"˘fi`«∞ÎÅ∞ P~°∞Ê`«∞<åfl~°∞. =∞#O "≥eyOz# nѨO WOH˘xfl *’º`«∞Å#∞ "≥eyOK«_®xH˜ LѨÜ≥∂QÆѨ_»∞`«∞Ok. JÖÏ =∞# P`«‡ *’ºu "≥ey Ѩk=∞OkH˜ P^Œ~°≈„áêÜ«∞OQÍ LO_®Åx HÀ~°∞HÀ=_»O P~°Ê_»O JO>Ë =∞# rq`«O ‰õÄ_® PiáÈ"åÅx HÀ~°∞HÀ=_»"Õ∞. „Ѩu~ÀA nѨO "≥eyOz #=∞㨯i^•ÌO.

áêO_»∞~åA ÉèÏ~°ºÅ∞, ‰õΩ=∂~°∞Å ¿Ñ~°∞¡ – ‰õΩOu, =∂„k–^èŒ~°‡~åA, cè=Ú_»∞, J~°∞˚#∞_»∞, #‰õΩÅ∞_»∞, ã¨Ç¨Ï^Õ=Ù_»∞.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

ã¨u J#ã¨∂Ü«∞

96

1

ã¨u J#ã¨∂Ü«∞ J„u =∞Ǩ=Úx ÉèÏ~°º. =∞ǨѨu„=`«. „u=¸~°∞ÅÎ ∞ P"≥∞#∞ ѨsH˜ΔOK«\ÏxH˜ "≥àϧ~°∞. J#ã¨∂Ü«∞ "åiÉèÏ=O „QÆÇ≤ÏOz "åix Ѩã≤Ñ≤Å¡Å∞QÍ KÕã≤ `˘>ˇìÖ’ x„^Œ|∞zÛOk. W^Õ ^Œ`«Î=¸iÎ (^Œ`å΄`ÕÜ«Ú_»∞) [#‡. `«# „áêu„=`«º „ѨÉèÏ==Ú`À `«# â◊H˜Îx ѨiH˜ΔOѨ =zÛ# ^Õ=`«Å#∞ Ãã·`«O `«##∞`«e¡QÍ ÉèÏqOKÕ@@∞¡ KÕã≤Ok. J~°}º"å㨠ã¨=∞Ü«∞OÖ’ N~å=∞K«O„^Œ∞_»∞ ã‘`«^Õq`À#∂, `«=Ú‡x`À#∂ Hõeã≤ J„u=∞Ǩ=Úx P„â◊=∂xH˜ "≥àϧ_»∞. JѨC_»∞ J„u=∞Ǩ=Úx ã¨fiÜ«∞=ÚQÍ `«# ÉèÏ~°º J#ã¨∂Ü«∞Ü≥ÚHõ¯ áêu„=`«º „ѨÉèÏ==Ú QÆ∞iOz q=iã¨∂Î ''^Õâ◊OÖ’ XHõѨC_»∞ Hõ~°∞=ÙHÍ@HÍÅ∞ qѨs`«=ÚQÍ LO_ç uO_çH˜ „Ѩ[Å∞ JÖÏ¡_»∞`«∞#flѨC_»∞ J#ã¨∂Ü«∞ `«#áêu„=`«º „ѨÉèÏ==Ú`À „Ѩ[ʼnõΩ J#fl áê<å^Œ∞ ezÛ P^Œ∞‰õΩ#flk—— Jx K≥áêÊ_»∞. J#ã¨∂Ü«∞ ã‘`«‰õΩ JHõΔÜ«∂ÅOHÍ~åezÛ Pj~°fikOzOk. J#ã¨∂Ü«∞ áêu„=`«ºO QÆ∞iOz =∞~˘Hõ Hõ^äŒ ‰õÄ_® „ѨKå~°OÖ’ LOk. „Ѩuëêª#ѨÙ~°OÖ’ H“t‰õΩ_»<Õ „ÉÏǨχ}∞x Ü≥ÚHõ¯ Ѩufl ã¨∞=∞u Ѩu„=`«. P"≥∞ XHõ~ÀA `«# Éèí~°Î#∞ "Õâ◊º ~ÚO\˜H˜ "≥∂ã¨∞H˘x "≥à√◊ `«∂LO_»QÍ H“t‰õΩx áê^ŒO â◊¥ÖÏxH˜ `«yeOk. P â◊¥ÖÏxH˜ `«Ñ㨠∞¨ û KÕã∞¨ ‰õΩO@∞#fl =∂O_»=º =∞Ǩ=Úx L<åfl_»∞. â◊¥ÅO Hõ^Œe =∂O_»=ÙºxH˜ f„="Õ^Œ# HõeyOzOk. "≥O@<Õ HÀѨO`À '<åH© ÉÏ^èŒ HõeyOz#"å_»∞ ã¨∂~Àº^ŒÜ«∞O HÍQÍ<Õ =∞~°}˜™êÎ_»—x âßѨO ÃÑ\Ïì_»∞. Jk q#fl ã¨∞=∞u Éèí~°Î„áê}ÏÅ∞ HÍáê_»∞HÀ=\ÏxH˜ `«# áêu„=`«º „ѨÉèÏ==Ú`À ã¨∂~Àº^ŒÜ«∞O H͉õΩO_® x~Àkèã¨∞ÎOk. ã¨∂~Àº^ŒÜ«∞O HÍHõáÈ=_»O =Å# ã¨$+≤ì JO`å PѨ^ŒÖ’ Ѩ_çáÈ~ÚOk. ^Õ=`«ÅO^Œ~°∂ J#ã¨∂Ü«∞#∞ „áêi÷OKå~°∞. JѨC_®"≥∞ ã¨∞=∞uH˜ #K«ÛK≥Ñ≤ÊOk. ã¨∂~Àº^ŒÜ«∞O HÍQÍ<Õ H“t‰õΩ_»∞ âßѨHÍ~°}OQÍ =∞~°}˜OKå_»∞. J#ã¨∂Ü«∞ `«# áêu„=`«º „ѨÉèÏ=O`À J`«xx „|uH˜Oz, `Õ*’=∞Ü«∞ â◊s~°O „Ѩ^•#O K≥Ü«∞º_»"Õ∞QÍHõ #∂~°∞ ã¨O=`«û~åÅ∞ rqOK«=∞x ^ŒOѨ`«∞Å#∞ Pj~°fikOzOk. ã¨f J#ã¨∂Ü«∞ áêu„=`«º „ѨÉèÏ==∞O`«\ ˜k.

`«∞Åã≤ѨÓ[

Ç≤ÏO^Œ∂ r=#OÖ’ =$HΔÍÅ#∞ ѨÓlOKÕ PKå~°O LOk. "≥ÚHõ¯Å∞ =∞#‰õΩ HÍ"åÅã≤# QÍe, =∞Oz "å`å=~°}O, B+¨^è•Å∞, PǨ~°O "≥ÚII „Ѩ™êk™êÎ~Ú Jxfl "≥ÚHõ¯ÅÖ’ `«∞Åã≤H˜ „Ѩ`ÕºHõ ™ê÷#O LOk. `«∞Åã≤ ÖËx WÅ∞¡ ÖË^ŒO>Ë Juâ◊Ü≥∂H˜Î HÍ^Œ∞. „Ѩu~ÀA =∞Ç≤Ïà◊Å∞ ™êfl#OKÕã≤ WO\˜Ö’ nѨO ÃÑ\˜ì |Ü«∞@ =zÛ ã¨∂~°∞ºxH˜ #=∞㨯iOz QÆ∞=∞‡O Z^Œ∞~°∞QÍ L#fl `«∞Åã≤H˜ h~°∞ áÈã≤ „Ѩ^ŒH˜Δ} KÕã¨∂Î D â’¡HõO K≥áêÊe. Ü«∞#∂‡ÖË ã¨~°fif~å÷x Ü«∞#‡^èÕº ã¨~°fi^Õ=`å Ü«∞^Œ„ˆQ ã¨~°fi"Õ^•â◊Û `«∞Åã‘O `åfiO #=∂=∞ºÇ¨Ï"£∞II `«∞Åã≤ "≥ÚHõ¯ =¸ÅÉèÏQÆOÖ’ ã¨=∞ã¨Î f~°÷ ˆHΔ„`«[Å=ÚÅ∞, =∞^茺ÉèÏQÆOÖ’ ã¨=∞ã¨Î ^Õg ^Õ=`«Å∞, J„QÆÉèÏQÆOÖ’ (P‰õΩÅÖ’) "Õ^Œ=ÚÅ∞ x"åã¨=ÚO\Ï~Ú JÖÏO\˜ `«∞Åã‘ =∂`«‰õΩ #=∞™ê¯~°=ÚÅ∞. `«∞Åã≤ K«∞@∞ì 10 J_»∞QÆ∞Å =~°‰õΩ â◊H˜Î `«~°OQÆO LO@∞Ok. ^•x=Å# JHõ¯_» ZHõ¯=¿ãѨ٠LO>Ë =∞# g∞^Œ =Ù#fl K≥_»∞ ÉϺH©ìiÜ«∂ K«xáÈ`å~Ú. P QÍe Ñ‘Å∞ÛHÀ=_»O=Å# ~ÀQÆx~À^èŒHõâ◊H˜Î ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. `«∞Åã≤HÀ@Ö’ =Ù#fl ^•x#∞O_ç H͉õΩO_® `«∞Åã≤ =#O "Õã≤ WO\˜Ö’x JO^Œ~°∂ „Ѩu~ÀA 4 P‰õΩÅ∞ uO>Ë 40 ~°HÍÅ ~ÀQÍÅ∞ ~å‰õΩO_® HÍáê_»∞`«∞Ok `«∞Åã≤ P‰õΩÅ∞ =∞#O „`åˆQ =∞Oz h\˜Ö’ "Õã¨∞‰õΩx P h~°∞ „`åy<å P~ÀQͺxH˜ =∞Ozk. `«∞Åã≤ #∞O_ç "≥Å∞=_»∞`«∞#fl "åÜ«Ú=Ù PHÍâ◊OÖ’x F*’<£ á⁄~° ^≥|ƒu#‰õΩO_® ã¨O~°H˜Δã¨∞ÎOk. HÍ=Ù# „Ѩu XHõ¯~°∞ `«∞Åã≤ =<åxfl ÃÑOKåe. Ѩ~åº=~°}Ïxfl ~°H˜ΔOKåe. x„^ŒáÈ~Ú# (ZO_çáÈ~Ú#) `«∞Åã≤x ZHõ¯_≥·# Ǩϟ=∞O, Ü«∞[˝O [~°∞QÆ∞`«∞O>Ë P=Ù <≥~Úº`À HõeÑ≤ ã¨q∞^èŒÅ∞QÍ LѨÜ≥∂y¿ãÎ Jxfl q^è•ÖÏ â◊√ÉèíO HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok.

=∂#=Ùx ã¨∞Y^Œ∞óMÏʼnõΩ HÍ~°}=Ú Uq∞\˜ – QÆ`«[#‡Ö’ KÕã≤# Hõ~°‡Ñ¶¨ÅO

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

J~°∞O^èŒu =∂`«

97

1

D"≥∞ „|Ǩχi¬ =t+¨μªx ÉèÏ~°º. XHõ<å_»∞ =t+¨μª_»∞ q"åǨÏ=Ú KÕã¨∞H˘#=Öˇ##∞ HÀiHõ Hõey `«y# Hõ#º H˘~°‰õΩ "≥^Œ‰õΩK«∞ Wã¨∞HõxK≥Û^Œ#∞ ^•xx =O_ç Éè’[#O ÃÑ@ìQÅÆ "åÔ~=Ô~<· å L<åfl~å? Jx „ѨtflOK«∞K«∞O_»QÍ XHõ =∂ÅÑ¨Öˇ¡ Ü«∞O^Œe Hõ#ºHõ `å#∞ =O_çÃÑ>ˇì^Œ#x K≥Ñ≤Ê fã¨∞H˘x ÉèíQÆ=O`«∞x „áêi÷OK«QÍ Jk L_çH˜ J#fl"≥∞ÿOk. JO`«\ ˜ â◊H˜Î=∞O`«∞~åÅ∞ J~°∞O^èŒu. JѨÙÊ_»∞ =t+¨μª_ô"≥∞#∞ ÃÑO_ç¡ KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. =Ú#∞ÅO^Œ~°∞ P"≥∞‰õΩ ™œÉèÏQƺ=Ú áêu„=`«º=Ú HõÅ∞QÆ∞#@∞¡QÍ =~°=ÚezÛi. Jyfl^Õ=Ùx ÉèÏ~°º ™êfiǨ^Õq ‰õÄ_® ã¨Ñ~Ψ ∞° ¬Å ÉèÏ~°ºÅ ~°∂Ѩ=ÚÅ#∞ ^èiŒ OK«QeÆ yOk, HÍx J~°∞O^èfŒ ~°∂Ѩ=Ú#∞ =∂„`«=Ú ^èŒiOK«ÖËHõáÈ~ÚOk. XHõ<å_»∞ =t+¨μª_»∞ D"≥∞ KÕuH˜ `«# Hõ=∞O_»Å=ÚxzÛ <Õ#∞ uiy =K«∞Û=~°‰õΩ nxx K«∂ã¨∂Î LO_»∞=Ú Jx K≥Ñ≤Ê "≥o¡áÈÜ≥∞#∞. P"≥∞ Éèí~°Î K≥Ñ≤Ê#>Ë¡ Hõ<åfl~°Ê‰õΩO_® `«^ÕHõ ^Œ$+≤ì`À ^•x<Õ K«∂ã¨∞ÎO_»QÍ Ö’HÍÅ∞ `«Å¡_çe¡áÈÜ«∂~Ú. ^Õg ^Õ=`«Å∞ =zÛ ^Œ$+≤ì =∞~°ÅÛ=∞x „áêi÷Ozi. J~Ú##∞ D"≥∞ U =∂„`«=Ú qxÑ≤OK«∞HÀ‰õΩO_® J>Ë¡ UHÍ„QÆ``« À K«∂K«∞K«∞O_»QÍ z=~°‰Ωõ =t+¨μ_ª ∞» =zÛ ^Œ$+≤ì =∞~°ÅÛ=∞x K≥áêÊ_»∞. Éèí~°Î =∂@ qx JѨÙÊ_»∞ ^Œ$+≤ì „Ñ¨Hõ¯‰õΩ uÑ≤ÊOk. Ѩ~°=∞t=Ù_»∞ ÃÑ\˜ì# ѨsHõΔÖ’ D"≥∞ q[Ü«∞O ™êkèOzOk. Dq^èŒOQÍ Éèí~°Î =∂@‰õΩ qÅ∞=xã¨∂Î Éèí~°Î KÕ¿ã Ѩ#∞Å#∞ U=∂„`«=Ú PˆHΔÑ≤OK«‰õΩO_® J<Àº#º ^•OѨ`«ºrq`åxfl QÆ_»∞ѨÙ`«∞O_Õk. JO^Œ∞ˆH D"≥∞#∞ =∞ǨѨu„=`« J<åfl~°∞.

PHÍâ◊=Ú#O^Œe ã¨Ñ¨Îi¬ =∞O_»Å=ÚÖ’x #HõΔ„`«=ÚÅ`À ÉÏ@∞ U |∞∞+≤ ѨuflH˜ HõÅQÆx ™ê÷#=Ú J~°∞O^èŒf^ÕqH˜ #HõΔ„`«~°∂ѨOÖ’ =t+¨μªx „ѨHõ¯# ™ê÷#O ÅaèOzOk. ‰õΩÅ=ÚÅ`À ã¨O|O^èŒO ÖˉõΩO_® „Ѩu XHõ¯~°∞ q"åǨÏ"Õ_»∞HõÅÖ’ #∂`«# =^èŒ∂=~°∞ʼnõΩ J~°∞O^èŒf #HõΔ„`« ^Œ~°≈#O `«Ñ¨ÊHõ KÕ~Ú™êÎ~°∞. J~Ú`Õ áÈ=Ù HÍÅ=Ú ^•Ñ¨ÙiOz# "åiH˜ J~°∞O^èŒf ^Œ~°≈#O HÍ*ÏÅ^Œ∞ Jx ‰õÄ_® huâß„ã¨ÎO K≥áÈÎOk.

^ŒÜ«∂=∂`« (31 [#=i 1914 – 30 #=O|~ü 2010) N Ѩ~°=∞ǨÏO㨠Ü≥∂QÍ#O^ŒQÍi „Ñ≤Ü«∞t+¨μº~åÅ∞ ^ŒÜ«∂=∂`«. ÖÏãπUOleãπÖ’x Ü≥∂QÍ#O^Œ P„â◊=∞OÖ’ 1931= ã¨O=`«û~°OÖ’ KÕ~å~°∞.

P"≥∞#∞ XHõ „Ѩ`ÕºHõ"≥∞ÿ# áê„`«HÀã¨O ZOÑ≤HõKÕÜ«∞|_ç#O^Œ∞# Hõiî# tHõΔ} W=fi|_çOk. ZO^Œ∞HõO>Ë P^蕺u‡Hõ, ã¨O™êúѨ~°=∞~Ú# ÉÏ^èŒ º`«#∞ "å~°ã¨`«fiOQÍ P"≥∞ á⁄O^Œ=Åã≤=ÙOk. 1955Ö’ N ^ŒÜ«∂=∂`« Ü≥∂QÆ^• ã¨`«ûOQÆ ™⁄Ãã·\ © PѶπ WO_çÜ«∂ ‰õΩ J^茺‰õΔΩ~åÅÜ«∂º~°∞. ã¨Éèí∞ºÅ‰õΩ =∂~°æ^Œ~°≈#O KÕã¨∂Î ã¨<åºã¨ t+¨μºÅ‰õΩ tHõΔ} Wã¨∂Î, P„â◊=∞ Pâ◊ʼnõΩ, Pâ◊Ü«∂ʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ „ѨѨOK«=∞O`«\Ï ¿ã"åHÍ~°º„Hõ=∂Å∞ "åºÑ≤OKÕÖÏ Jq~°à◊ Hõ$+≤ KÕâß~°∞ ^ŒÜ«∂=∂`«.

„^À}ÏKå~°∞º_»∞, cè+¨μ‡_»∞, Hõ~°∞‚x QÆ∞~°∞=Ù Z=~°∞ – Ѩ~°â◊√~å=Ú_»∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

ã‘`å^Õq („`Õ`åÜ«ÚQÆO)

98

1

XHõ Hõ~=ΰ º ^Œ‰ΩΔõ ~åÖˇ#· Ѩufl, ǨÏ$^ŒÜ∞« =Ú#∞O_ç J=∞$`«=Ú, Hõ#∞Å#∞O_ç h~°∞ „Ѩ=Ç≤ÏOK«∞ ã‘`« =∞# Z^Œ∞@ ™êHΔÍ`«¯iã¨∞ÎOk. D JÖ∫H˜Hõ"≥∞ÿ# ã‘`« rq`«=Ú Ju Ѩq„`«=Ú. HÍx ^Œ∞óY=∞Ü«∞=Ú. ã¨^• Ѩux KèåÜ«∞=Öˇ J#∞ã¨iOK«∞ HÀiHõQÆÅ ~¸"≥∞#∞ ~å=}∞_»Ñ¨Ç¨ÏiOz, Jâ’Hõ=#=ÚÖ’ ã¨O=`«û~° HÍÅ=ÚOKå_»∞. ã¨O=`«û~°=Ú Ö’Ñ¨Å P"≥∞ ÖÁOQÆHõáÈ~Ú#@¡~Ú`Õ =ÚHõ¯Å∞ =ÚHõ¯Å∞QÍ #iH˜ =O@KÕÜ«∞=∞x „u[@ J<Õ ~åHõΔã≤H˜ P^ÕtOKå_»∞.

JO`ÕQÍx P"≥∞ÃÑ· |ÖÏ`å¯~°=Ú, J`åºKå~°O KÕÜ∞« ÖË^∞Œ ! HÍ~°}O? N~å=Úx Ѩ~å„Hõ=∂xfl `«Åz ÉèíÜ«∞Ѩ_®¤_®? ÖË^Œ∞. ã‘`«Ö’QÆÅ JÖ∫H˜Hõ k=ºQÆ∞}ÏÖˇ·# ™ê=^è•#`«, ã¨^•Kå~°=Ú, ã¨=∞Ü≥∂z`« ^è~·≥ º° =Ú, P"≥∞#∞ HÍáê_®~Ú. ^Œ∞~°ƒÅ"≥∞#ÿ , qK«H}Δõ Ï *Ï˝# â◊¥#º"≥∞#ÿ „ã‘Ü Î Ú≥ Hõ¯ áêu„=`«º=Ú HÍ^Œ∞ ã‘`«k. P"≥∞ Ѩux+¨ª ZO`« =∂„`«=Ú x„+≤¯Ü«∞`«fi=Ú HÍ^Œ∞. Ѩu Ѩ~åÜ«∞}`«fi=Ú`À P"≥∞ Ѩu„=`« J~Ú#k. `å#∞ âßs~°Hõ Hõ+¨ì=Ú, =∂#ã≤Hõ =º^èŒ Éèíiã¨∂ΠѨuÜ≥ÚHõ¯ Q“~°"åxfl HÍáê_Õ Ñ¨ux+¨ª P"≥∞k. ǨÏ#∞=∞O`«∞_»∞ Jâ’Hõ=#=Ú #∞O_ç ã‘`«#∞ ã¨∞Å∞=ÙQÍ ~å=Úx =^ŒÌ‰õΩ KÕ~°ÛQÆÅ_»∞. `«# Éè∞í [㨯O^Œ=ÚÅ g∞^Œ ã‘`#« ∞ ‰õÄ~°∞ÛO_» ɡ@∞ì‰Ωõ x J=bÅQÍ ~å=Úx K≥O`«‰Ωõ KÕ~Û° QÆÅ#x `«# ™ê=∞~å÷ºxfl „ѨH\õ O˜ z K≥áêÊ_»∞. HÍx ã‘`« J`«xx =∞$^Œ∞=ÙQÍ "åiã¨∂Î ''<åÜ«∞<å,<Õ#∞ Ѩ~Ñ° Ù¨ ~°∞+¨μÅ#∞ ã¨Ê $tOK«#∞. ~å=}∞_»∞ #<≥fl`«∞ÎH˘KåÛ_»O>Ë Jk <å„Ѩ"Õ∞Ü«∞O ÖˉõΩO_® |Å=O`«OQÍ fã¨∞H˘KåÛ_»∞. JO^Œ∞KÕ`« ã¨fiÜ«∞OQÍ <Õ#∞ Z=i Éè∞í [=ÚÅ g∞^Œ<<·≥ å ‰õÄ~°∞Ûx "≥à§◊ _»O Jã¨OÉè=í O. JO`ÕQÍHõ =∞~˘Hõ q+¨Ü∞« O‰õÄ_® LOk. ÉèÏ~°º#∞ q_çÑO≤ K«∞HÀÖËH,õ Jã¨=∞~°∞_÷ ~» Ú, ǨÏ#∞=∞O`«∞x ™êÜ«∞=∞¿ÑH˜OΔ Kå_»x N~å=Ú_çx Ö’‰õΩÅ∞ xOk™êÎ~∞° . Wk J`«x Ѩ~å„Hõ=∂xH˜ =∂Ü«∞x=∞K«Û. ##∞fl ~å=Ú_Õ =zÛ q_çÑO≤ K«∞‰õΩx "≥à§◊ =Åã≤=ÙOk.—— Jx J#flk. [#xO^Œ HÍ~°}OQÍ ã‘`#« ∞ `«ºlOKå_»∞ ~å=Ú_»∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ã‘`‰« Ωõ Hõe#æ =º^èŒ =~°<‚ åf`«O. HÍx P"≥∞ ^è≥·~°º=∞=ÅOaOz ÅHõΔ ‡}∞x ^•fi~å Éèí~°Î‰õΩ ã¨O^Õâ◊O ѨOÑ≤#k. ''ÅHõΔ ‡}Ï! P~°ºÑ¨Ù„`«∞ʼnõΩ *Ï˝Ñ¨HõO K≥~Úº, J`«#∞ ~åA, =ºH˜ÎQÆ`« ^Œ∞óMÏxfl, ^Œ∞~°ƒùÅ`åfixfl JkèQÆq∞Oz ~å[º ~°HõΔ} =∞iÜ«Ú „Ѩ[Å HõàϺ}=Ú "≥·Ñ¨Ù ^Œ$+≤ìx =∞~°Å∞Û@ J=ã¨~°=Ú. Wk J`«xH©, ~°Ñ¶¨Ú‰õΩÅ H©iÎH˜ ‰õÄ_® â’Éèí `≥ã¨∞ÎOk.—— D q^èŒ=ÚQÍ ã‘`« `«# rq`åxfl ~å=Úx rq`«OÖ’ qb#O KÕã≤Ok. Hõ+¨ì Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ Ãã`· =« Ú `«# QÆ∞iOz HÍHõ ~å=Úx Ü«∞â◊=Ú, H©i,Î ^è~Œ ‡° x+¨‰ª Ωõ HõàO◊ Hõ=Ú ~å‰õÄ_»^xŒ PÖ’zã¨∂Î x~°Ü ‚ ∂« Å∞ KÕã¨∞H˘<Õk.

JO`ÕHÍ^Œ∞! P"≥∞ `«#‰õΩ Hõey# ^Œ∞~°^Œ$ëêìxH˜ |ÅÇ‘Ï#∞~åÖˇ· ÜÕ∞_»∞ã¨∂Î ‰õÄ~ÀÛÖË^Œ∞. Å=‰õΩâ◊√Å =∞#ã¨∞ûÅÖ’ ~°ÑÚ¨¶ ‰õΩÅ=ÚѨ@¡ Jaè=∂#=Ú x~å‡}=ÚKÕã,≤ "åix L`«¯ $+¨ª ~å[‰õΩ=∂~°∞Å∞QÍ fiÛ kkÌ#k. ~°Ñ¶¨Ú=Oâ◊ QÆ~°fiHÍ~°‰õΩÅ∞QÍ `«#Ü«ÚÅ#∞ fiÛ kkÌ `«# =∂`«$`åfixfl ™ê~°úHõO KÕã¨∞‰õΩ#flk.

P"≥∞ z=~°QÍ Éè∂í =∂`« "˘_çÖ’ *Ëi =∞~˘Hõ¯=∂~°∞ `«# Ѩq„`«`#« ∞ |∞∞A=Ù KÕã∞¨ ‰õΩ#flk. ã‘`å~å=ÚÅ#∞ Ѩiã≤÷`«∞Å∞ "Õ~°∞*Ëã≤<å "åi JO`«óHõ~°}=Ú ÖÁHõ¯>Ë. J`«∞e`« „¿Ñ=∞ ÉèÏ==Ú`À ã‘`« `«#rq`åxfl ~å=∞=∞Ü«∞O KÕã¨∞‰õΩ#flk. ''ã‘`å~å=∂—— Jx =∞#O ~å=∞K«O„^Œ∞x 㨇i™êÎ=Ú. N~å=∞ <å=∂xH˜ `˘eQÍ ã‘`å<å=∞㨇~°} KÕ¿ã PKå~åxH˜ P"≥∞ ã¨=∞iÊ`« r=# Ü«∞â◊¿ãû HÍ~°}O!

~å^èŒ ÖËHõáÈ`Õ Hõ$+¨μ‚_»∞ J^äÕâߺ"£∞ (J~°÷Hõ$+¨μ‚_»∞) J=Ù`å_»∞. HÍx ã‘`« ÖËHõáÈ`Õ ~å=Ú_Õ ÖË_»∞.

Ѩ^Œ‡=ӺǨÏOÖ’ Jaè=∞#∞º_çx K«OÑ≤#k Z=~°∞ – [Ü«∞^茄^èŒ∞_»∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq ã¨u ™êq„u (ã¨`«ºÜ«ÚQÆO)

H

99

1

^èŒ~°‡Ñ¨~°∞_≥·# Jâ◊fiѨu =∞Ǩ~åA‰õΩ [Ѩ, `«Ñ¨ Ǩϟ=∂^Œ∞Å=Å# [x‡Oz# ѨلuHõ ™êq„u. =∞Ǩ `Õ[ã≤fix, "Õ∞^è• ã¨OѨ#∞fl~åÖˇ#· ~¸"≥∞#∞ =iOKÕ ^è≥·~°º=Ú U ~å[‰õΩ=∂~°∞xH˜ ÖËHõáÈ~ÚOk. D"≥∞‰õΩ Éèí~°Î#∞ J<Õfi+≤OK«_»=ÚÖ’ qѶ¨Å∞_≥·# `«O„_ç, =~å<Õfi+¨}#∞ `«# ‰õΩ=∂Ô~ΈH =^Œe"Õâß_»∞. JO^è∞Œ _»∞, ~å[ºÇ‘Ï#∞_»∞ J~Ú# ^Œ∞º=∞`Õû#∞x ‰õΩ=∂~°∞_≥#· ã¨`«º=O`«∞x =iOzOk. W`«_»∞ `Õ[ã¨∞ûÖ’ ã¨∂~°∞º_çx, |∞kúÖ’ |$ǨÏã¨Êux q∞Oz#"å_»∞. ~°∂Ѩã¨OѨ#∞fl_»∞, ã¨`«º~°`«∞_»∞, l`ÕO„kÜ«Ú_»∞. HÍx áêѨO JÖÏÊÜ«Ú+¨μ¯_»∞. <å~°^Œ∞_»∞ "åiOz<å q#‰õΩO_® P"≥∞ ã¨`«º=O`«∞_ç<Õ q"åǨÏ=∂_çOk. PÉèí~°}ÏÅ#∞ `«ºlOz, =ůÖÏÅ#∞ ^èŒiOz =#"åã¨∞Öˇ·# J`«Î"åiO\˜H˜ "≥o§Ok. Ѩiã≤÷`«∞Å Hõ#∞QÆ∞}OQÍ Ñ¨i=~°#Î K≥O^Œ@=∞<Õk ÉèÏ~°`<« åiH˜ `«=∞ ѨÓ~°∞fiÅ PK«~}° HÍ~°}OQÍ<Õ JÅ=_çOk. P„â◊=∞OÖ’ Éèí~°Î#∞, J`«Î=∂=∞Å#∞ ¿ãqã¨∞Î<åfl, <å~°^Œ =∞ǨÏi¬ =K«<åÅ#∞ =∞~°∞=ÖË^Œ∞. Éèí~°Î PÜ«Ú+¨μ¬ <åÅ∞QÆ∞k#=ÚÅ∞ =∂„`«"Õ∞ LO^Œ#QÍ, P"≥∞ „u~å„`« „=`«O „áê~°OaèOzOk. Éèí~°Î#∞ h_»ÖÏ J#∞ã¨iOzOk. Éèí~°Î „áê}ÏÅ#∞ ã¨O„QÆÇ≤ÏOz# Ü«∞=Úx "≥O|_çOz, Éèí~°Î„áê}ÏÅ#∞ uiy `≥K«∞Û‰õΩOk. P"≥∞ áêu„=`«º „ѨÉèÏ==Ú =∞$`«∞ºO[Ü«∞=Ú. ™êq„uH˜ Éè~í „Î° áê}ÏÅ∞ ã¨∞ÅÉèOí QÍ, ã¨∞<åÜ«∂ã¨OQÍ ÅaèOK«Ö^Ë ∞Œ . P"≥∞ Hõ~=ΰ ºx+¨ª ã¨^•Kå~°=Ú, Hõ~îÀ~° `«Ñ¨ã¨∞ûʼnõΩ Wk w@∞~å~Ú. ™êq„u Ü«∞=Úx=^ŒÌ =¸_»∞ =~åÅ∞ á⁄Ok#k. nxH˜ HÍÖÏ#∞QÆ∞}"≥∞ÿ# J~å÷xfl K«∂^•ÌO. P"≥∞ Éèí~°Î‰õΩ Hõ~°Î=º „¿Ñ~°} xzÛOk. P„â◊=∞"åã¨=Ú, "≥·~åQƺ=Ú HõΔ„uÜ«∞ ÅHõΔ}=ÚÅ∞ HÍ=Ù. ã¨`«º=O`«∞x Ü«∞O^Œ∞ =∞$`«„áêÜ«∞"≥∞ÿ=Ù#fl HΔÍ„`«^èŒ~°‡=Ú, áœ~°∞+¨=ÚÅ#∞ ѨÙ#~°∞r˚qOѨ *Ëã≤Ok. ã¨`«º=O`«∞_»∞ HõΔ„uÜ«Ú_»<Õ ^Œ$+≤ì HÀ}O#∞O_ç K«∂ã≤#@¡~Ú`Õ, J`«xH˜k ѨÙ#~°˚<Õ‡. ѨÙ#s˚q`«∞_≥· J#QÍ *ÏQÆ$`«∞_≥·, ã¨`«º=O`«∞_»∞ â◊„`«∞=ÙÅ <À_çOz Ñ≤`«$~å*Ϻxfl =∞~°Å á⁄O^•_»∞. Wk P"≥∞ "≥Ú^Œ\=˜ ~°O q∞ye# =~åÅ q+¨Ü∞« OÖ’ ‰õÄ_® P"≥∞ ã¨=∞Ü«∞ã¨∂ÊiÎ K«∂Ñ≤Ok. JO^Œ∞Ö’ ã¨O‰õΩz`« ™êfi~°^Ì $Œ +≤ì Å==∂„`«"∞≥ <ÿ å ÖË^∞Œ . P"≥∞ ~Ô O_»= =~°O =$^Œ∞Öú #·ˇ J`«=Î ∂=∞ʼnõΩ ^Œ$+≤ì „Ñ¨™êkOK«@O. `«#‰õΩ ã¨O`å<åxfl HÀ~°∞`«∂ ‰õÄ_® ѨÙ\˜Oì \˜x =∞~°=ÖË^∞Œ . P Ѩ~O° Ѩ~° JqzÛ#flOQÍ H˘#™êQÆ_®xH˜ `«# `«O„_çH˜‰õÄ_® Ѩل`«„Ѩ™ê^ŒO K≥Ü«∞º=∞x J_çyOk. ã¨O‰õΩz`« ™êfi~å÷x Hõf`«OQÍ, qâßÅ ^Œ$+≤Hì À}O`À rq`åxfl ^Œi≈OKåÅ<Õ ã¨`åºhfl =∞#O „QÆÇ≤ÏOKåe. ѨuÖ’ áœ~°∞ëêyfl ~°QÆ∞ÖÁ¯eÊ, Hõ`«$`åfixfl, `Õ*’=∞Ü«∞ =ºH˜Î`åfixfl *ÏQÆ$`«O KÕã≤# ~¸"≥∞ ^Œ$ëêìO`«=Ú „Ѩu ѨuflH© J#∞ã¨~°}©Ü«∞=Ú. Ü«Ú=Hõ =~°æOÖ’ K≥·`«#º=Ú, *ÏQÆ$u HõeyOKÕO^Œ∞‰õΩ Ñ¨u„=`«Ü≥ÿ∞# ™êq„u Ç≤ÏO^Œ∂=∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ „ѨfHõQÍ #∞#flk.

P q^èŒOQÍ P"≥∞ =∞#‰õΩ „áê`«ó㨇~°}©Ü«∞O.

=∞ǨÉèÏ~°`«OÖ’ Hõ$+¨μ‚_»∞ "≥Ú^Œ@ Z‰õ¯_» HõxÑ≤™êÎ_»∞ – „^ÒѨk ã¨fiÜ«∞O=~°OÖ’

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

„^ÒѨk (^•fiѨ~° Ü«ÚQÆO)

H

100

1

„^Œ∞Ѩ^Œ∞_»∞ `«#‰õΩ [iy# J==∂#=Ú#‰õΩ „ѨfHÍ~°=Ú KÕ¿ã ‰õΩ=∂~°∞x H˘~°‰õΩ Ü«∞[˝=Ú KÕã≤#ѨÙ_»∞ Ü«∞[˝„Ѩ™ê^Œ=ÚQÍ „^ÒѨk [x‡Oz#k. JO^Œ∞Hˆ P"≥∞Ö’ ~å[㨠QÆ∞}=Ú, HΔÍ„`« `Õ[ã¨∞û, f„= „ѨfHÍ~° HÍOHõΔQÆÅ QÆ∞}=ÚÅ∞ L<åfl~Ú. ã¨Ç¨Ï[OQÍ „ã‘Î, `Õ[ã¨∞û, Ѩ~å„Hõ=∞=ÚQÆÅ g~°∞}˜‚ á⁄O^ŒQÀ~°∞`«∞Ok. „^ÒѨk J@∞=O\˜ Éèí~°Î#∞ =iOK«∞@‰õΩ =∞`« û ºKÕ Û ù ^ Œ Ü« ∞ O„`« O LOK« | _ç O k. Ѷ ¨ e `« = ÚQÍ J`« ∞ e`« |ÅѨ~å„Hõ=∞=ÚÅ∞ QÆÅ J~°∞˚#∞_»∞, J`«x #Å∞QÆ∞~°#fl^Œ=Ú‡Å∞ P"≥∞‰õΩ Éèí~°ÎÅÜ«∂º~°∞.

J#∞‰õÄÅѨuflÜ≥∞ÿ , „Ñ‘u ѨÓ~°fiHõ"∞≥ #ÿ ã¨Ñ~¨ º° ÅKÕ P"≥∞ "åi WO\˜Hˆ QÍHõ ǨÏ$^ŒÜ∂« ňH ~å}˜ J~Ú#k.

P"≥∞ J==∂#=Ú ZO`«=∂„`«=Ú ã¨Ç≤ÏOK«ÖË^Œ∞. „ѨfHÍ~åyfl`À [fieOK≥_çk. P"≥∞ Éèí~°ÎÅ∞ k"庄ã¨Î â◊„ã¨Î ã¨OѨ#∞flÅQÆ∞@‰õΩ HÍ~°}O „^ÒѨk `Õ[ã¨∞û.

J~°}º, J*Ï˝`«"å™êÅ J#O`«~°O ~å[ºO uiy JѨÊyOK«_®xH˜ ^Œ∞~Àº^èŒ#∞_»∞ x~åHõiOKå_»∞. Hõ$+¨μ‚_»∞ ã¨Okè K≥Ü«∞º_®xH˜ |Ü«∞Å∞^Õ~°∞`«∞<åfl_»∞. 'J<åfl ! <å~¸ =ÚHõΈHâßÅ#∞ QÆ∞~°∞OÎ K«∞HÀ— J#flk „^ÒѨk. ^Œ∞âß≈ã¨#∞xKÕ ~å[ã¨ÉÖíè ’ Ѩ\ì˜ ~¸_»fi|_ç# `«# Hˆ âßÅ#∞ WѨÊ\˜=~°‰Äõ P"≥∞ =Ú_ç "ÕÜ«∞<ÕÖË^Œ∞. ^Œ∞âß≈ã¨#∞_ç ~˘=Ú‡ peÛ, P ~°HõÎ=Ú`À `«_çã≤# ǨϙêÎÅ`À „^ÒѨk t~À*ÏÅ#∞ =Ú_ç "Õ™êÎ#x cè=Ú_»∞ „Ѩu[˝ KÕã≤ Ü«Ú<åfl_»∞. ZO`«=~°‰õÄ „^ÒѨkH˜ [iy# J==∂#=Ú#‰õΩ `«y# „ѨfHÍ~°=Ú `«# g~°Ñ¨`«∞Å∞ KÕÜ«∞~À, JO`«=~°‰õÄ ã≤OQÍiOK«∞H˘#∞@ P"≥∞‰õΩ Jã¨OÉèí=O. Ü«∞[˝ã¨OÉèí= „^ÒѨkÜ≥ÚHõ¯ =∞iÜ«Ú ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨f`«fi=Ú Ü≥ÚHõ¯ „Ѩu+¨ª HÍáê_»|_»∞@‰õΩ ÉèÏ~°`«Ü«Ú^ŒúO [iy#k. Ѩ^≥úxq∞k JHΔ“Ç≤Ï}∞Å Ãã·#ºO ã¨OǨ~°"≥∞ÿ#k.

L`«Î~åQÆ~°ƒùã¨∞÷_»∞ `«Ñ¨Ê „^ÒѨk ã¨O`å#=Ú`À ã¨Ç¨ áêO_»= Ѩل`«∞ÅO`å ‰õÄ_® K«OѨ|_®¤~°∞.

H“~°= ã¨OǨ~°=∞~Ú# `«~∞° "å`« Jâ◊fi`å÷=∞ áêO_»= ta~°OÖ’xH˜ ^˘OQÆKå@∞QÍ „Ѩ"tÕ Oz „^ÒѨk Ѩل`«∞Å#∞, |O^èŒ∞=ÙÅ#∞ =kèOKå_»∞. L`«Î~åQÆ~°ƒùã¨∞÷x ‰õÄ_® ã¨OǨÏiOK«É’QÍ N Hõ$+¨μ‚_»∞ J_»∞¤Ñ¨_ç P ÉÏÅ∞_çx ~°H˜ΔOKå_»∞. ˆH=ÅO XHõ¯ ‰õΩ~°∞=OâßO‰õΩ~°O xezOk. Jâ◊fi`å÷=∞ Ü«Ú^ŒúhuH˜ q~°∞^Œú=ÚQÍ W@∞=O\˜ cè+¨}Hõ$`åºxfl KÕâß_»∞. J~°∞˚#∞_»∞ Jâ◊fi`å÷=∞#∞ Ѩ\ ì˜ `≥zÛ „^ÒѨk=ÚO^Œ∞ xeáê_»∞. „^ÒѨk ÃãQ· Æ KÕ¿ãÎ Jâ◊fi`å÷=∞ ǨÏ`«∞_»Ü∞Õ º"å_»∞.

HÍx „^ÒѨk`«# =ºkè`«, ǨÏ$^ŒÜ«∂xfl =â◊O KÕã¨∞‰õΩ#flk. P"≥∞‰õΩ Jâ◊fi`å÷=∞ Ü≥ÚHõ¯ `«e¡ Hõ$Ñ≤ QÆ∞~°∞ΉõΩ =zÛOk. `«#=Öˇ<Õ Hõ$Ñ≤ QÆ∂_» Ѩل`«qÜ≥∂QÆ =º^èŒ J#∞ÉèíqOѨ QÆ∂_»^Œ<Õ TǨÏ`À, Jâ◊fi`å÷=∞‰õΩ ^ŒÜ«∂~°Ì ǨÏ$^ŒÜ«∞=Ú`À „áê}^•#O KÕã≤Ok. `Õ[ã≤fix J~Ú# áêOKåe Ü≥ÚHõ¯ Ѩffl`«fi=Ú, =∂`«$`«fi=Ú ã¨=Ú[fiÅ"≥∞ÿ#q Hõ#∞Hõ<Õ, P"≥∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ =∞Ç≤Ïà◊Å HÍ^Œ~°≈ „áêÜ«∞=∞~Ú#k.

J~°∞˚#∞_ç â◊OYO, ^èŒ#ã¨∞û ¿Ñ~°∞¡ – ^Õ=^Œ`«ÎO, QÍO_èô=O

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

~å}˜ ~°∞„^Œ=∞^Õq

H

101

1

„ã‘ÎÅ∞ J|ÅÅ∞ HÍ^Œ∞ Ѩiã≤÷`«∞Å#∞ |\˜ì ã¨|ÅÖË#x x~°∂Ñ≤Oz# „ã‘Î ~°`«fl=ÚÅÖ’ ~å}˜ ~°∞„^Œ=∞^Õq "≥Ú^Œ@ Ü≥∞#fl^Œy#k.

PO„^èŒ^Õâ◊ K«i„`«Ö’ F~°∞QÆÅ∞¡HÀ@ q∞H˜¯e „Ѩã≤kú K≥Ok# HÍHõfÜ«∞ ™ê„=∂[ºO. ^•xH˜ "≥~Úº ã¨O=`«û~°=ÚÅ K«i„`«QÆÅ^Œ∞. HÍHõfÜ«∞ =Oâ◊ã¨∞÷_»QÆ∞ ~°∞„^Œ^Õ= =∞Ǩ~åA F~°∞QÆÅ∞¡ #QÆ~°=Ú#∞ xi‡Oz ^•xx ~å[^è•xQÍ KÕã≤H˘x áêeOK≥#∞. HÍHõfÜ«∞ „ѨÉ∞íè =ÙÅÖ’ QÆ}Ѩu ^Õ=Ù_»∞, ~°∞„^Œ=∞^Õq, „Ѩ`åѨ~∞° „^Œ∞_»∞ q∞H˜¯e „Ѩã≤^Œ∞úÅ∞.

HÍHõfÜ«∞ ™ê„=∂[º=Ú#∞ qã¨ÎiOѨ*Ëã≤#"å_»∞ QÆ}Ѩu^Õ=Ù_»∞. J`«x ‰õΩ=∂Ô~ÎÜÕ∞ ~°∞„^Œ=∞^Õq.

QÆ}Ѩu^Õ=Ù#‰õΩ Ñ¨Ù~°∞+¨ ã¨O`å#=Ú ÖË^Œ∞. JO^Œ∞KÕ ‰õΩ=∂Ô~Î J~Ú<å ~°∞„^Œ=∞^ÕqH˜ =∞QÆ"åi ÖÏQÍ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ#∞ ^èŒiOѨ*Ëã≤ P"≥∞<Õ Ñ¨Ù„`«∞xQÍ ÉèÏqOz Ü«Ú^Œúq^ŒºÅ#∞ <ÕiÊOK≥#∞. QÆ∞„~°Ñ¨Ù™êfis, HõuΙê=Ú, "≥Ú^ŒÅQÆ∞ g~Àz`« q^ŒºÖÏ"≥∞ |Ǩï`ÕeHõQÍ <Õ~°∞ÛH˘<≥#∞.

QÆ}Ѩu ^Õ=Ù_»∞ HÍHõfÜ«∞ ™ê„=∂[º=Ú#∞ `«∂~°∞Ê# |OQÍàÏMÏ`«=Ú #∞O_ç Ѩ_»=∞@ ^Õ=yi =~°‰õΩ#∞, L`«Î~°=Ú# QÆO*Ï=Ú #∞O_ç ^ŒH˜Δ}=Ú# HÍOpѨÙ~°=Ú =~°‰õΩ#∞ qã¨ÎiOѨ*ËÃã#∞. QÆ}Ѩu ^Õ=Ùx =∞~°}Ï#O`«~°=Ú ~°∞„^Œ=∞^ÕqÜÕ∞ HÍHõfÜ«∞~å[º ã≤OǨã¨# "≥∞ÔH¯#∞. „ã‘Î ~å[º=Ú#∞ áêeOK«∞@Ü«∂? Jx HÍHõfÜ«∞ ™ê„=∂[º=ÚÃÑ· ^ŒO_≥uÎ =zÛ# ^Õ=yi ~åAÅ#∞ ~°∞„^Œ=∞^Õq Ü«Ú^Œ=Ì ÚÖ’ Ѩ~ål`«∞Å#∞ KÕã≤ |∞kÌK≥ÃÑÊ#∞. ~°∞„^Œ=∞^Õq „Ѩ[Å#∞ Hõ#fla_»¤Å=Öˇ áêeOK≥#∞. „Ѩ[ňHÖ’@∂ HõÅQƉõΩO_® ~å[º=Ú#∞, ^èŒ~°‡O <åÅ∞QÆ∞áê^•ÖÏ #_çKÕ@@∞¡ áêeOz#k. D"≥∞ ѨiáêÅ<å HÍÅ=Ú# =∞# ^Õâ◊=Ú#‰õΩ =zÛ# =∂~À¯áÈÖ’ ~°∞„^Œ=∞^Õq KåÖÏ ã¨=∞~°∞÷~åÖˇ·# =∞Ǩ~å}˜Ü«∞x `«# Ü«∂„`å ^Œi≈xÖ’ „"åã¨∞H˘<≥#∞. ~°∞„^Œ=∞^Õq `«# ~å[º=Ú P„Hõq∞OK«∞@‰õΩ K«∂ã¨∞Î#fl â◊„`«∞~åAÅ#∞ `«# Ѩ~å„Hõ=∞=Ú`À J}z"ÕÃã#∞. t=^Õ=Ü«∞º ~°∞„^Œ=∞^ÕqH˜ =∞O„uQÍ #∞O_≥_ç"å_»∞.

F~°∞QÆO\˜HÀ@ ã¨∞qâßÅ=ÚQÍ HÀ@ K«∞@∞ì ~åuQÀ_»Å`À â◊„`«∞^Œ∞~ˆ ƒù^ºŒ =ÚQÍ #∞O_≥#∞. ~°∞„^Œ=∞^Õq D HÀ@#∞ =∞iO`« |e+¨ª=Ú KÕ~ÚOK≥#∞. ~°∞„^Œ=∞^ÕqH˜ QÆ∂_® ѨÙ~°∞+¨ ã¨O`å#=Ú HõÅ∞QÆÖË^Œ∞. W~°∞=Ù~°∞ ‰õΩ=∂Ô~ÎÅ∞ [x‡OKå~°∞. z#fl ‰õΩ=∂Ô~ΉõΩ [x‡Oz#"å_Õ „Ѩ`åѨ~°∞„^Œ∞_»∞. ~°∞„^Œ=∞^Õq `«=∞ =Oâ◊=Ú# KåÖÏ HÍÅ=Ú#‰õΩ Ñ¨Ù~°∞+¨μ_»∞ [x‡Oz#O^Œ∞ʼnõΩ =∞#∞=∞x K«∂z ZO`«Ü≥∂ Lá⁄ÊOÔQ#∞. `«# J#O`«~°=Ú „Ѩ`åѨ~°∞„^Œ∞_Õ ã≤OǨã¨<åkèѨuÜ«∞x „ѨHõ\ ˜OK≥#∞.

HÍHõfÜ«∞ ~åAÅ∞ Åe`«Hõà◊Å#∞, =$uÎq^ŒºÅ#∞ ÉÏQÆ∞QÍ áÈ+≤Ozi. tÅÊHõà◊ L\˜ìѨ_»∞#@∞¡ J<ÕHõ ^Õ"åÅÜ«∂Å#∞ x~°‡OѨ*Ëã≤i. F~°∞QÆÅ∞¡ HÀ@Ö’x q[Ü«∞ `À~°}=Ú, ã¨fiÜ«∞O Éèí∂ ^Õ"åÅÜ«∞=Ú, ǨÏ#∞=∞H˘O_»Ö’x "≥~Úº ã¨O÷ ÉèÏÅ ^Õ"åÅÜ«∞=Ú "≥Ú^ŒÅQÆ∞#=xflÜ«Ú HÍHõfÜ«∞ ~åAÅKÕ xi‡OѨ|_ç#q.

HÍHõ`=« ∞‡ QÆ∞_ç, ~å=∞Ñ¨Ê ^Õ"åÅÜ«∞=Ú HÍHõfÜ«ÚÅ <å\˜ tÅÊ x~å‡}ÏÅ∞, HÍHõfÜ«ÚÅ „ѨuÉèÏ "≥É· "íè åʼnõΩ ~°∞„^Œ=∞^ÕqÜÕ∞ HÍ~°‰õΩ~åÅ∞.

=∞ǨÉèÏ~°`åxfl `≥Å∞QÆ∞Ö’ „"åã≤# Hõq„`«Ü«∞O Z=~°∞ – ##flÜ«∞, uHõ¯#, ZéÏ] „ѨQÆ_»

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

g∞~åÉÏ~Ú (™ê.â◊. 1498 – 1547)

H

102

1

NHõ$+¨Ñ‚ ~¨ =° ∂`«‡ Ü≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨ÊÉè‰í Ωõ ÅÎ Ö’ D"≥∞ XHõ~∞° . XHõ ~åA‰õΩ ‰õΩ=∂Ô~,Î =∞~˘Hõ ~åA‰õΩ HÀ_»Å∞, J~Ú<å D"≥∞ `«# ã¨~fi° ™êfixfl =keÃÑ\˜Oì k. HõëêìʼnõΩ QÆ∞Ô~·Ok. D<å\˜H˜ ‰õÄ_® D"≥∞ áê@Å∞ „Ѩ[Å <Àà◊§Ö’ <å#∞`«∞<åfl~Ú. ~åQÆQÀqO^Œ, ~åQÆg∞~å, ~åQÆ=∞e¡Hõ J<Õ ~åQÍÅ∞ P"≥∞ Hõ#∞Q˘#fl"Õ. ''NHõ$+¨μ‚_»∞ „ѨÉèí∞=Ù g∞~å J`«_çH˜ ¿ã=‰õΩ~åÅ∞—— "Õ∞ÖÁ¯x L<åfl x„^ŒáÈ`«∞<åfl P"≥∞ NHõ$+¨μ‚_ç QÆ∞iOKÕ PÖ’zã¨∞ÎO_Õk.

JO^Œ∞ˆH g∞~åÉÏ~Ú ÉèíH˜ÎH˜ „ѨfHõQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x „Ѩ[ŠǨÏ$^ŒÜ«∂ÅÖ’ xeÛáÈ~ÚOk. Jxfl q+¨Ü«∂Å#∞ =∞~°záÈ~Ú yi^èŒ~°∞_≥·# QÀáêÅ∞xH˜ `«# ã¨~°fi™êfihfl JiÊOz# g∞~åÉÏ~Ú áê@Å#∞ WѨÊ\˜H© „Ѩ[Å∞ áê_»∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ ã¨Ow`«OÖ’ 'g∞~å Éèí[#— J<Õk XHõ „Ѩ`ºÕ Hõ ã¨O„Ѩ^•Ü«∞O J~ÚáÈ~ÚOk. g∞~å 1498Ö’ ~å[™ê÷<Ö£ ’ [x‡OzOk. P"≥∞ XHõ ~å[‰õΩ=∂Ô~,Î `«# z#fl`«#OÖ’<Õ `«e¡x HÀÖ’Ê~ÚOk. g∞~å NHõ$+¨μ‚x `«# z#flѨÊ\˜#∞Op ѨÓlã¨∞Î#flk. Éè’[~åA g∞~åÉÏ~Ú Éèí~°Î. ÉèíQÆ=O`«∞_ç<Õ Éèí~°ÎQÍ ÉèÏqOz, `«# z#flѨÊ\˜ #∞O_ç NHõ$+¨μ‚x `«# „ѨÉèí∞=ÙQÍ ÉèÏqOz# g∞~å `«# x[rq`«OÖ’ =∂„`«O `«# Éèí~°Î#∞ x~°¡HõΔ ºO KÕÜ«∞_»O [~°QÆÖË^Œ∞. XHõ P^Œ~°≈ ÉèÏ~°ºQÍ J`«x „¿Ñ=∞#∞ Pf‡Ü«∞`«#∞ PtOzOk. J~Ú`Õ Z\˜ì Ѩiã≤÷`«∞Ö’¡#∂ NHõ$+¨μ‚x =∂„`«O =∞~°záÈ=_®xH˜ ã≤^ŒúOQÍ ÖË^Œ∞. „ѨѨOK«OÖ’ NHõ$+¨μ‚xÃÑ· QÆÅ „¿Ñ=∞ HõO>Ë P"≥∞‰õΩ =∞ˆ~n Z‰õΩ¯= HÍ^Œ∞. NHõ$+¨μ‚_ç z#fl q„QÆǨÏO =ÚO^Œ∞ ‰õÄ~ÀÛx, áê@Å∞ áê_»@=Ú, <å@º=Ú KÕÜ∞« _®xfl P"≥∞ W+¨Ñì _¨ kÕ . WO\’¡ JO^Œ~∂° P"≥∞#∞ =∂~°=∞x K≥¿ÑÊ"åà◊√§. "å~°∞ K≥¿ÑÊ Jxfl Ѩ#∞Å∞ KÕ¿ãk. J~Ú`Õ NHõ$+¨μ‚_çx =∞~°zá⁄=∞‡O>Ë =∂„`«O Z=ih ÖˇHõ¯ ÃÑ>ËìkHÍ^Œ∞.

P"≥∞ P_»∞`«∂ áê_»∞`«∂ `«#‡Ü«∞`«fiOÖ’ =ÚxyáÈ=_»O K«∂ã≤ P"≥∞ ‰õΩ@∞O| ã¨Éèí∞ºÅ∞ P"≥∞‰õΩ Ñ≤zÛ Ñ¨\ ˜ìO^Œx x~°‚~ÚOKå~°∞. J~Ú`Õ ™ê^èŒ∞=ÙÅ∞ =∂„`«O Q˘Ñ¨Ê ã¨<åºã≤xQÍ Q“~°qOKÕ"å~°∞. P"≥∞#∞ Pj~°fikOKÕ"å~°∞.

J~Ú`Õ Éè’[~åA 1521Ö’ K«xáÈÜ«∂~°∞. g∞~å ÃÑà◊§~Ú# J~Ú^Õà◊§H˜ q^èŒ=~åÅ~ÚOk. JѨÊ\˜HÍ"≥∞ =Ü«∞ã¨∞û ˆH=ÅO 23 ã¨OII~åÅ∞.

P"≥ ∞ QÆ ∞ iOz PÖ’zOKÕ " åˆ ~ ÖË ~ ° ∞ . Ñ≤ z Û^•xQÍ =Ú„^Œ " Õ Ü « ∞ |_ç O k. JO^Œ i KÕ ` « J==∂xOK«|_çO^•"≥∞. JѨÊ\˜=~°‰õÄ WO\’¡ P"≥∞#∞ ~°Ç¨Ï㨺OQÍ =ºuˆ~H˜OKÕ "åà◊¡O`å WѨC_»∞ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ<Õ =∂\Ï¡_»∞`«∞<åfl~°∞. J~Ú`Õ „Ѩ[Å ^Œ$+≤ìÖ’ =∂„`«O P"≥∞ Q˘Ñ¨Ê Éèí‰õΩÎ~åÅ∞. 'HõeÜ«ÚQÆ ~å^è—Œ KåÖÏ =∞Ok P"≥∞#∞ K«∂_»_O» J^Œ$+¨Oì QÍ#∂, P"≥∞ áê^•Å∞ `åHõ_O» ѨÙ}ºO QÍ#∂ ÉèÏqOKÕ"åà◊√§. ~å}Ï, J`«x =∞#∞+¨μÅ∞ KåÖÏ ™ê~°∞¡ P"≥∞#∞ K«OѨ_®xH˜ „Ѩܫ∞uflOKå~°∞. g∞~å ZÖÏO\˜ „ѨuѶ¨∞@# KÕÜ«∞‰õΩO_® JxflO\˜h JOwHõiOzOk. N Hõ$+¨μ‚x Hõ\ÏHõΔO`À Jxfl „Ѩ=∂^•Å#∞O_ô ã¨∞~°H˜Δ`«OQÍ |Ü«∞@ Ѩ_çO^•"≥∞.

NHõ$+¨μ‚_»∞ `«# z#fl`«<åxfl QÆ_»Ñ≤# |$O^•=#O "≥à◊§_®xH˜ g∞~å xâ◊Û~ÚOK«∞‰õΩOk. JHõ¯_» ‰õΩ@∞O| Q“~°==∞O@∂ P"≥∞<≥=~°∂ W|ƒOk ÃÑ@ì~°∞. P"≥∞ ¿ãfiK«Û‰õΩ ZÖÏO\˜ Ѩiq∞`«∞Å∞O_»=Ù. ~å}Ï QÆ∞iOz# ÉèíÜ«∞=¸ LO_»^Œ∞.

^Œ∞+¨ì K«`«∞+¨ìÜ«∞O Jx Z=ix JO\Ï~°∞ – ^Œ∞~Àº^èŒ#∞_»∞, ^Œ∞âß≈ã¨#∞_»∞, Hõ~°∞‚_»∞, â◊‰õΩx

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

103

1

~å[Éè í = <åxfl =ke# `« ~ ° ∞ "å`« g∞~å‰õ Ω J<Õ H õ = ∞Ok Q˘Ñ¨ Ê "åà◊ § `À, Hõ = ÙÅ`À ѨiK«Ü«∞"Õ∞~°Ê_çOk. ^•x=Å¡ P"≥∞ ÉèíH˜Î, Hõq`åâ◊H˜Î =∞iO`« ÃÑiQÍ~Ú. g∞~å‰õΩ ZO`«\ ˜ ¿Ñ~°∞ „ѨMϺ`«∞ÖÁzÛ<å, ~å[™ê÷<£Ö’x ~å[‰õΩ@∞OÉO "å~°∞ =∂„`«O P"≥∞#∞ Jã¨Ç≤ϺOK«∞‰õΩ<Õ"å~°∞. g∞~å ™ê^èŒ∞=ÙÅ"≥O@ u~°∞QÆ∞`«∞O>Ë Jk `«=∞ ~å[‰õΩ@∞OÉÏxH˜ K≥_»¤¿Ñ~°∞ `≥ã¨∞ÎO^Œ#∞‰õΩ<åfl~°∞. zè`ÀÎ_£‰õΩ uiy~°=∞‡x „áê^èÕÜ«∞Ѩ_®¤~°∞. JHõ¯_» LO_ç J<ÕHõ HõëêìÅ∞ Ѩ_»¤ g∞~å =∞m§ PѨO[~°OÖ’H˜ "≥à◊§_®xH˜ W+¨ìѨ_»ÖË^Œ∞. zè`ÀÎ_£‰õΩ K≥Ok# S^Œ∞QÆ∞~°∞ „ÉÏǨχ}∞Å#∞ P"≥∞ ^ŒQÆæ~°‰õΩ Ñ¨Oáê~°∞. "åà◊√§ uiy zè`ÀÎ_£‰õΩ ~°=∞‡x P"≥∞#∞ HÀ~å~°∞. <Õ#∞~å#∞ J#flk g∞~å. JѨÊ\˜HÍ"≥∞=Ü«∞ã¨∞ 48 ã¨O=`«û~åÅ∞. h=Ù ~å‰õΩO>Ë WHõ¯_Õ K«xáÈÜÕ∞O`« =~°‰õΩ LѨ"å㨠nHõΔ KÕ™êÎ=Ú J<åfl~°∞ D „ÉÏǨχ}∞Å∞. "åi Kå=Ù‰õΩ `«#∞ HÍ~°}O H͉õÄ_»^Œ#∞‰õΩOk. HÍ|\˜ì "åà◊§#∞ P~å„uH˜ ^Õ"åÅÜ«∞OÖ’<Õ LO_çá⁄=∞‡Ok. =∞~°∞<å\˜ L^ŒÜ«∞O "åi`À HõÅã≤ zè`ÀÎ_£‰õΩ |Ü«∞Å∞ ^Õ~°_®xH˜ XѨC‰õΩOk. „ÉÏǨχ}∞Å∞ ã¨O`À+¨Ñ¨_ç, ^Õ"åÅÜ«∞OÖ’ L<åfl~°∞.

L^ŒÜ«∞"≥∞ÿOk g∞~å ZHõ¯_® HõxÑ≤OK«ÖË^Œ∞. P"≥∞ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ∞ =∂„`«O ~°}KèÀ_£ ^Õ"åÅÜ«∞OÖ’ Ѩ_ç L<åfl~Ú. P"≥∞H˜+¨ì"≥∞ÿ# yi^èŒ~°∞_çÖ’ P"≥∞ b#"≥∞ÿáÈ~ÚO^Œx Éèí‰õΩÎÅ∞ x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

WѨÊ\˜H© ‰õÄ_® Éèí‰õΩÎÅ∞ JÖψQ #=Ú‡`å~°∞.

1547Ö’ g∞~å N Hõ$+¨μ‚_çÖ’ b#"≥∞ÿOk.

â◊|i =∂`« ѨOáêã¨~À=~° ѨtÛ=∞ f~°OÖ’ =∂`«OQÆ =∞Ǩ=Úx P„â◊=∞O LOk =∂`«OQÆ=Úx t+¨μº~åÅ∞ â◊|i N~å=Úx Éèí‰õΩÎ~åÅ∞. ~å=}∞_»∞ ã‘`å^Õqx JѨǨÏiOz# `«~°∞"å`« N~å=∞ ÅHõΔ ‡}∞Å∞ ã‘`å^Õq HÀã¨O J_»=ÙÅ∞, H˘O_»Å∞ "≥`«∞‰õΩ`«∂ =∂`«OQÆ=Úx P„â◊=∂xH˜ "≥à◊`å~°∞. "åix K«∂ã≤ â◊|i =∞Ǩ P#O^ŒO`À ™êfiQÆ`«O ѨeH˜ ‰õΩâ◊ńѨâfl◊ Å∞ "ÕãO≤ k. ~å=ÚÅ"åi ^Œ~≈° #O`À `«# `«Ñó¨ ѶŨ O ÅaèOz#^Œx Ѩ~=° tOz áÈ~ÚOk. P„â◊=∞OÖ’xH˜ "≥o§ Éè„í ^ŒOQÍ ^•z# ѨO_»#¡ ∞ fã¨∞‰õΩ=zÛ =∞^è∞Œ ~åu =∞^èŒ∞~°"≥∞ÿ# ѨO_»¡#∞ uxÑ≤OKåÅ<Õ `«ÅOѨÙ`À =ÚO^Œ∞QÍ `«#∞ H˘iH˜ ~°∞z ÉÏQÆ∞#fl "å\˜x ~å=ÚÅ"åiH˜ WzÛ ÉÏQÍÖËxq „ѨHõ¯# ÃÑ\˜ìOk. Jq ZOye Jx `≥eã≤<å ÉèíHÍÎnè#∞_≥·# N~å=Ú_»∞ z~°∞#=Ùfi`À PáêºÜ«∞OQÍ â◊|i WzÛ# Ѷ¨ÖÏÅ#∞ P~°yOKå_»∞. ã‘`å^Õq HõxÑ≤OK«Ö^Ë xŒ ÉÏ^èÖŒ ’ L#flѨÊ\˜H˜ N~å=Ú_»∞ `«# ÉÏ^èÅŒ #∞ =∞~°z Éè‰í Ωõ ~Î åe Pu^茺=Ú ã‘fiHõiOz â◊|iH˜ "≥∂HõΔO „Ѩ™êkOKå_»∞. ÉèíH˜Î`À UkÃÑ\˜ì<å ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ ã‘fiHõi™êÎ_»x â◊|i=∂`« KÕã≤ K«∂Ñ≤Ok. – JO^ŒiH˜ P^Œ~°≈ „áêÜ«∞"≥∞ÿ#k.

=∞ǨÉèÏ~°`åxfl "≥Ú^Œ@ Z=~°∞ Z=iH˜ K≥áêÊ~°∞ – "≥·â◊O áêÜ«∞#∞_»∞, [#"Õ∞[Ü«∞ =∞Ǩ~åAH˜

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

g~°=∂`« llÜ«∂ÉÏ~Ú

H

104

1

Kè«„`«Ñ¨u t"år =O\˜ Ü«ÚQÆѨÙ~°∞+¨μ_çx `«Ü«∂~°∞ KÕã≤# g~°=∂`« J`«ºO`« ^Œ∂~°^Œ$+≤ì Hõey# ™êǨÏã¨=O`«∞~åÅ∞, Jq∞`« ^Õâ◊ÉèíH˜Î L#fl llÜ«∂ÉÏ~Ú rq`«O ÉèÏq`«~åʼnõΩ =∂~°^æ ~Œ ≈° HõO. Kè„« `«Ñu¨ t"år =∞Ǩ~åA ¿Ñ~° ∞ q#x "å~° ∞ Éè Ï ~° ` « ^ Õ â ◊ O Ö’ =ÙO_» ~ ° ∞ . PÜ« ∞ # L[fiÅ K« i „`« ÉèÏ~°fÜ«ÚÅO^ŒiH© ZÅ¡"àÕ Ö◊ Ï „¿Ñ~°}Ï^•Ü«∞HõO, ã¨∂Êùi=Î O`«O. =∞ǨѨÙ~°∞+¨μʼnõΩ [#‡xzÛ# `«Å∞¡Å QÆ∞iOz# q=~åÅ∞ =∞#‰õΩ `≥eÜ«∞=Ù. x*ÏxH˜ "åi rq`åÅ∂ „¿Ñ~°}Ï^•Ü«∞HõÖË. P =∂`«$=¸~°∞ÎÅ `åºQÍÖË D =∞Ǩ ѨÙ~°∞+¨μÅ rq`åʼnõΩ â◊H˜Î xzÛOk. `«=∞ ‰õΩ=∂~°∞Å rq`åxfl qt+¨ª ѨO^ä•Ö’ xeÑ≤, "åiÖ’ g~°, â∫~°º *’º`«∞Å#∞ "≥eyOKå~°∞. JO^Œ∞‰õ<Õ =∞# K«i„`«Ö’ =∂`«$=¸~°∞ÎʼnõΩ ã¨~Àfi#fl`« ™ê÷#O =ÙOk. Ü«ÚQÆ x~å‡`«QÍ t"årx fiÛkkÌ# J`«x `«e¡ llÜ«∂ÉÏ~Ú QÆ∞iOz =∞#O `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. llÜ«∂ÉÏ~Ú =∞Ǩ~å„+¨ìÖ’ [x‡Oz<å~°∞. `«# `«O„_ç, Éèí~°Î-W^ŒÌ~°∂ =Úã≤¡O ~åAÅH˜ ¿ã=Å∞ KÕã¨∂Î rq`åxfl QÆ_»Ñ¨_»O P"≥∞H˜ ÉÏ^èŒQÍ LO_Õk. P"≥∞ ǨÏ$^ŒÜ«∞O F =∞O_»∞`«∞#fl JyflQÀà◊OQÍ =∂iOk. ZѨÙÊ_»∂ P"≥∞ ¿ãfiK«Ûù#∞ HÍOH˜Δã¨∂Î LO_Õk. =Úã≤¡O áêʼnõΩÅ „Ѩâ◊Oã¨Åhfl =∞~å~îå g~°∞Å KÕuH˜ |OQÍ~°∞ ÉË_ôÅ∞QÍ P"≥∞ ÉèÏqOKÕk. llÜ«∂ÉÏ~Ú P`å‡aè=∂#O, ™êfiaè=∂<åʼnõΩ „Ѩu~°∂ѨO. Z@∞=O\˜ „Ѩu‰õÄŠѨiã≤`÷ ∞« Å<≥<· å Z^Œ∞~˘¯<Õ Ãã~ú· º° O P"≥∞Ö’ =ÙOk. x*ÏxH˜ P"≥∞‰õΩ rq`«OÖ’ Jhfl ÅaèOKå~Ú. ã¨Ç¨ Ü«∞‰õΩÅ∞, ¿ã=‰õΩÅ∞, ÃÑ^ŒÌ Éèí=Ou, =„["≥·_»∂~åºÅ∞, ^èŒ#ã¨OѨ^Œ, ѨšH©Å∞, Jhfl P"≥∞ ^ŒQÆæ~° L<åfl~Ú. HÍh g\˜`À P"≥∞H˜ U ã¨O|O^èŒO ÖË#>Ëì LO_Õk. [QÆ^•O| q„QÆǨÏO ^ŒQÆæ~° ‰õÄ~°∞Ûx ZѨÙÊ_»∂ „áêiúã¨∂Î LO_Õk. llÜ«∂ÉÏ~ÚÖ’ f„="≥∞ÿ# ™êfiaè=∂#O, L‰õΩ¯ ÖÏO\˜ Hõiî# ǨÏ$^ŒÜ«∞O, Ö’`≥·# ^è•i‡Hõ ÉèÏ=#Å∞ =Ù<åfl~Ú. '' F Ѩ~åâ◊H!Θ h Éè∞í [â◊HxΘ <å‰õΩ „Ѩ™êkOK«∞, W`«~∞° Å ¿ã=Ö’ rq`åxfl QÆ_¿ç Ñ D ^Õâ"◊ åã¨∞Å#∞ =∂~°∞Û `«b¡....<Õ#∞ ^ÕnѨº=∂#OQÍ „ѨHÍtOKÕ F ã¨fi`«O„`« ~å*Ϻxfl K«∂_®Åx HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl#∞. `«#^≥·# Ãã·x‰õΩÅ∞, `«#^≥·# Ѩ`åHõO`À Q“~°=OQÍ =ÙO_Õ ~å[ºO HÀã¨O Z^Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞Î<åfl#∞. <å D HÀiHõ#∞ <≥~°"Õ~°∞Û—— Jx „áêi÷ã¨∞ÎO_Õk llÜ«∂ÉÏ~Ú. `«# ‰õΩ=∂~°∞_»∞ Ѩ~å„Hõ=∞=O`«∞_»∞ HÍ"åÅ<Õk llÜ«∂ÉÏ~Ú HÀiHõ. JO`ÕHÍ^Œ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ J==∂#Hõ~° rq`åÅ#∞ ‰õÄ_® t"år JO`«O KÕÜ«∂Åx P"≥∞ Pâ◊Ѩ_çOk. ™êfiaè=∂#, ™êfi`«O„`« r=#Ѩ٠H˘`«Î J^蕺ܫ∞O „áê~°OÉèíO HÍ"åÅ#∞‰õΩOk. Ѩل`«∞_çH˜ [#‡xzÛ# `«~åfi`« WѨÙÊ_»∞ J`«xfl 㨄Hõ=∞OQÍ ÃÑOKåeû# ÉÏ^躌 `« P"≥∞ g∞^Œ Ѩ_Oç k.`«# Pâ◊Ü∂« ʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ F P^Œ~≈° Ü«Ú=‰õΩ_çQÍ t"årx `«Ü«∂~°∞ KÕÜ«∂Åx‰õΩOk. t"år `«O„_ç ^ŒQÆæ~° ÃÑiy`Õ ÅHõΔ ºO <≥~°"Õ~°^Œ<Õ ã¨O^ÕǨÏO llÜ«∂ÉÏ~ÚH˜ LOk. `«O„_ç `«@ã¨÷ „ѨÉèÏ=O H˘_»∞‰õΩ g∞^Œ Ѩ_»‰õΩO_® P"≥∞ ^Œ∂~°^Œ$+≤ì`À *Ï„QÆ`«Î Ѩ_çOk. ^èŒ~°‡=Ú, ^Õâ◊=Ú Ñ¨@¡ „¿Ñ=∞, ã¨fi`«O„`«O Ѩ@¡ xëêª, z#fl `«#O #∞O_ç.... W"Õ t"år <Õ~°∞Û‰õΩ<åfl_»∞. D ѨÙ<åk g∞^Œ<Õ J`«x r=# x~å‡}O [iyOk. â◊‰õΩO`«Å `«# ‰õΩ=∂~°∞_≥·# Éèí~°`«∞}˜‚ ZÖÏ ÃÑOzO^À, ã‘`« `«# ‰õΩ=∂~°∞Å∞

=∞ǨÉèÏ~°`« Ü«Ú^ŒúO `«~åfi`« ^èŒ~°‡~åA ZO`«HÍÅO ѨiáêÅ# KÕã≤<å_»∞ – 36 ã¨OII~åÅ∞

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

105

1

Å=‰õΩâ◊Å rq`åÅ#∞ ZÖÏ fiÛkkÌO^À llÜ«∂ÉÏ~Ú ‰õÄ_® JÖÏ<Õ `«# ‰õΩ=∂~°∞_»∞ t"årx `«Ü«∂~°∞ KÕã≤Ok. JO^Œ∞=ÖË¡ J`«<À =∞Ǩϟ#fl`«∞_»∞QÍ ZkQÍ_»∞. nx HÀã¨O P"≥∞ Z<Àfl Hõëêìefl Z^Œ∞~˘¯Ok. llÜ«∂ÉÏ~Ú ZO`À ™êfiaè=∂#O, ã≤~÷ "° ∞≥ #ÿ ã¨OHõÅÊO QÆÅ =∞Ç≤Ïà◊, W™ê¡O =∞`«O ã‘fiHõiOz# ÉÏÉÏr xOÉÏů~ü =O\˜ g~°∞Å#∞ P"≥∞ =∞m§ Ç≤ÏO^Œ∂ ^èŒ~°‡OÖ’H˜ fã¨∞H˘zÛOk. J@∞=O\˜ g~°∞Å∞ =Úã≤¡O ѨHΔÍ# LO_»@O ^Õâßxfl |ÅÇ‘Ï#Ѩ~°∞ã¨∞ÎO^Œ#flk P"≥∞ Jaè„áêÜ«∞O. J~Ú`Õ P"≥∞ K«~º° #∞ =ºuˆ~H˜Oz# "å~°∂ ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ . XHõ™êi Ç≤ÏO^Œ∂ ^è~Œ å‡xfl =ke "≥o§#"å~°∞ uiy ~å=_®xH˜ gÖË¡^Œ#flk "åi "å^Œ#. "å^Œ##∞ =ºuˆ~H˜OK«_®xH˜ ^•xfl PK«~°}Ö’ K«∂Ѩ_®xH˜ ZO`À ™êǨÏã¨O HÍ"åe. Ç≤ÏO^Œ∂ ^è~Œ ‡° O Ѩ@¡ Ѩi=~°#Î Hõey# "åix uiy ™êfiQÆuOK«_O» Ö’ `«ÑÙ¨ ÊÖË^xŒ llÜ«∂=∂`« K≥|∞`«∞O_Õk. P"≥∞ `«# ÉèÏ"åefl =ºHõΠѨ~°K«_»"Õ∞ H͉õΩO_® „Ѩ[ʼnõΩ J~°÷=∞ÜÕ∞º@∞¡ K≥¿ÑÊk. ^Õâ◊ ^èŒ~°‡~°HõΔ} HÀã¨O ‰õΩ=∂~°∞_çx ã¨=∞iÊOz# llÜ«∂ÉÏ~Ú Z<Àfl HõëêìÅx JkèQÆq∞OKåeû =zÛOk. Éè~í ΰ P"≥∞x =ke"Õâß_»∞. ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ZѨÙÊ_»∂ JáêÜ«∂Å∞, P@OHÍÅ =∞^躌 rqã¨∞OÎ _Õ"å_»∞.

XHÍ<˘Hõ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ t"årx P„QÍ Ö’x B~°OQÆ*Ë|∞‰õΩ HÍ#∞HõQÍ Ñ¨Oáêeû# Ѩiã≤÷u =zÛOk. WѨÙÊ_»∞ llÜ«∂ÉÏ~Ú ~å[=∂`« J~ÚºOk. HÍh qkè KåÖÏ „‰õÄ~°"≥∞ÿOk. t"år Ç≤ÏO^Œ∞ ™ê„=∂*ϺxH˜ ~å*Ϻaè+‰≤ Ωõ _Î ∞» J~Ú# Ѩ<fl≥ O_»∞ ~ÀAňH g~°=∂`« ã¨fi~°ãæ ∞¨ ~÷ åÖˇO· k. =∂`«$qÜ≥∂QÆOÖ’ t"år KåÖÏ ^Œ∞ódOKå_»∞. llÜ«∂=∂`«, t"årŠѨq„`« q„QÆǨÅ#∞ JHõ¯_» <≥ÅH˘ÖÏÊ~°∞. =∞# ^Õâ◊OÖ’x Ñ≤Å¡Å∞, Ü«Ú=‰õΩÅ∞, ~åÜü∞QÆ_£#∞ `«Ñ¨Ê‰õΩO_® ^Œi≈OKåe. g~°=∂`« llÜ«∂ÉÏ~Ú Ç≤ÏO^Œ∞ ã¨fi~å[º ™ê÷Ѩ‰õΩ_»∞ t"årÅ #∞O_ç ã¨∂ÊùiÎx á⁄O^•e.

N=∂`« ([##O 21 Ѷ≤„|=i 1878) =∞^Œ~üQÍ, N=∂`«QÍ MϺuá⁄Ok# P"≥∞ „ÃѶOKü =x`«. Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞ q∂~å JÅÊù™ê áêiãπÖ’ [x‡OKå~°∞. z#fl`«#O #∞O_ç Ѩ~°=∂`«‡^Œ~°≈#O `«~°K«∂ á⁄O^Õk `«# JO`«~°OQÆ qHÍã¨O `Àáê@∞ XHõ =∞ǨÏ`«∞‡x`À `«# P`å‡#∞|O^èOŒ P"≥∞ ã¨fiáêflÅÖ’ ^Œi≈OKÕk JѨÊ\˜H˜ ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ QÆ∞iOzQÍx, WHõ¯_ç ^Õ=`«Å QÆ∞iOz HÍx `≥eÜ«∞^Œ∞. `«#‰õΩ `«~°K«∂ HõÅÖ’ HõxÑ≤OKÕ P ~°∂áêxfl z„`«OQÍ wã≤ PÜ«∞##∞ Hõ$+¨‚ Jx Ñ≤Å∞K«∞‰õΩ<Õk. `«#ÅHõΔ ºO P`«‡™êHΔÍ`å¯~°"Õ∞ Jx „QÆÇ≤ÏOz ^•xHÀã¨O ™ê^èŒ# KÕ¿ãk P „Ѩܫ∞`«flOÖ’ P"≥∞ HõÅÖ’ J<ÕHõ =∞Ok QÆ∞~°∞=ÙÅ ^Œ~°≈#O, ã¨ÅǨÅ∞ ÅaèOKÕq. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÉèíQÆ=næ`« „ÃѶOz ÉèÏ+¨Ö’ J#∞=kOK«|_ç P"≥∞ KÕuH˜ KÕiOk. ^•x P^è•~°OQÍ `«# ÅHõΔ ºO ™êkèOzOk. 1914Ö’ áêO_çKÕÛi =zÛ N J~°qO^Œ∞Å "åix `˘e™êi ^Œi≈OzOk. `«#‰õΩ HõÅÖ’ =KÕÛ Hõ$+¨‚ PÜ«∞<Õ Jx „QÆÇ≤ÏOz =∂@ÅHõO^Œx J#∞Éèí∂ux á⁄OkOk. JѨÊ\˜#∞O_ç áêO_çKÕÛiÖ’<Õ LO_ç J~°qO^Œ∞Å "åiH˜ Jxfl q^è•Å ã¨Ç¨ÏHõiã¨∂Î P^蕺u‡Hõ ™ê^èŒ# KÕâß~°∞. J~°qO^Œ∞Å `«~åfi`« P„â◊=∞ x~åfiǨÏ} ÉÏ^茺`« N=∂`« ã‘fiHõiOKå~°∞. JO^ŒiH˜ =∂`«$`«fiO ѨOz N=∂`«QÍ Ñ≤Å∞=|_ç<å~°∞.

N Hõ$+¨μ‚x â◊OYO, K«„HõO ¿Ñ~°∞¡ – áêOK«[#º=Ú, ã¨∞^Œ~°≈# K«„HõO

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

~°≠Ïhû~å}˜ ÅH©Δ‡ÉÏ~Ú (™ê.â◊. 19 #=O|~ü 1835– 28 E<£ 1858)

106

1

221/2 ã¨OIIÅ Ñ≤#fl =Ü«∞ã¨∞ûÖ’<Õ `«# |∞kú‰õΩâ◊Å`«, â∫~°º™êǨϙêÅ∞, HÍ~°ºH“â◊ÅO ^•fi~å K«i„`«Ñ¨Ù@ÅÖ’ J=∞~°∞~åÖˇ· xezáÈ~Ú# g~åOQÆ# ~° ≠ Ïhû~å}˜ ÅH© Δ ‡ÉÏ~Ú <Õ \ ˜ H © "Õ Ö Ïk Éè Ï ~° f Ü« Ú Å Ç¨ Ï $^Œ Ü « ∂ ÅÖ’ „¿Ñ~°}Ï*’º`«∞Å#∞ „ѨÉèíqOѨ*Ë¿ã k=º `å~°ÅÖ’ XHõ~°∞.

1835Ö’ ~°≠Ïhû [x‡OzOk. 1842Ö’ ~°≠Ïhû~åA QÆOQÍ^è~Œ ~° å=Ù`À q"åǨÏO [iyOk. JѨÊ\˜#∞O_ç ~°≠Ïhû~å}˜QÍ ÅH©Δ ‡ÉÏ~Ú =∂iáÈ~ÚOk. ~°≠Ïhû L`«Î~°„Ѩ^ÕâòÖ’x XHõ z#fl~å[ºO 1851 ã¨OIIÖ’ =∞Ǩ~å}˜ ÅH©Δ ‡ÉÏ~ÚH˜ XHõ H˘_»∞‰õΩ Ñ¨Ù\Ïì_∞» . HÍh ^Œ∞~°^$Œ +¨=ì âß`«∞Î =¸_»∞<≥ÅÅÖ’<Õ P ÉÏÅ∞_»∞ K«xáÈÜ«∂_»∞. P#O^Œ~å=Ù J<Õ ÉÏÅ∞_çx ^Œ`«Î`« KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. `«~°∞"å`« QÆOQÍ^èŒ~°~å=Ù =∞~°}˜OKå_»∞. ~å[ºÑ¨Ù ÉÏ^茺`« ÅH©Δ ‡ÉÏ~ÚÃÑ· Ѩ_çOk. ^Œ`«Î`« ^•fi~å `«#"å~°ã¨∞x ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞‰õΩ<Õ JkèHÍ~°O QÆOQÍ^è~Œ ~° å=Ù‰õΩ ÖË^OŒ @∂ „a\©+π „ѨÉ∞íè `«fiO ^Œ``Ϋ #« ∞ JOwHõiOK«Ö^Ë ∞Œ . ~°≠Ïhû~å*Ϻxfl „a\©+π ™ê„=∂[ºOÖ’ qb#O KÕÜ«∂Åx xâ◊Û~ÚOzOk. ^•xH˜ ÅH©Δ ‡ÉÏ~Ú XѨCHÀÖË^Œ∞.

QÆ∞„~°Ñ¨Ù ™êfis `«∞áêH©, Y_»æO, |Öˇ¡O „ѨÜ≥∂yOK«_»O <Õ~°∞Û‰õΩ#flk. 'J`åºKå~åÅ∞, J<åºÜ«∂Å#∞ =∞ø#OQÍ ã¨ÇÏ≤ OKÕ"å~°∞ =∞~°}O˜ z# "åi`À ã¨=∂#O. <åºÜ«∂xfl Q“~°qOK«_"» ∞Õ hu, J<åºÜ«∞O =ÚO^Œ∞ `«Å=OK«_»O Ñ≤iH˜`«#"Õ∞— J<Õk. `åO`åº`À¿ÑÖÏO\˜ ™êfi`«O„`«º „¿Ñq∞‰õΩÅ∞ ~°Ç¨Ï㨺OQÍ ~å}˜ ÅH©Δ ‡ÉÏ~Ú =^ŒÌ‰õΩ =zÛ HõÅ∞ã¨∂ÎO_Õ"å~°∞. 1857 "Õ∞ 31= `Õn Pk"å~°O ^Õâ◊=∞O`«\Ï „Ѩ[Å∞ XˆH™êi u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕÜ«∂Åx x~°‚Ü«∞O [iyOk H˘xfl HÍ~°}ÏÅ =Å# „Ѩ^äŒ=∞ ã¨fi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞O =ÚO^Œ∞QÍ<Õ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ#k.

K«i„`«Ö’ „"åã≤#@∞¡ =∞#O F_çáÈ~Ú#=∂@ x["Õ∞. ÉÏxã¨`fi« OÖ’ „=∞QÆ∞`æ ∞« #fl XHõ ^ÕâO◊ ã¨fi`«O„`«O HÀã¨O [iÑ≤# áÈ~å@OÖ’ Zxfl™ê~°∞¡ F@q∞x Z^Œ∞~À¯=Åã≤=zÛ<å, JO^Œ∞‰õΩ ã≤QÆ∞æѨ_»=Åã≤# ѨxÖË^Œ∞. ã¨r= ã¨=∂[ ÅHõΔ}O áÈ~å_»∞`«∂ LO_»_»O, J^Õ XHõ~°HõOQÍ Q˘Ñ¨Ê Q“~°=„Ѩ^Œ"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O. 1858 =∂iÛ 23# „a\©+π Ãã<· åºkèHÍi ã¨~~ü À*ò, ~°≠ÏhûÃÑ· Ü«Ú^ŒOú „ѨH\õ O˜ Kå_»∞. z#fl ~å[º"≥∞#ÿ ~°≠Ïhû ÔQÅ∞ѨÙ-F@=ÚÅ =∞^茺 Tyã¨ÖÏ_»∞`«∂ =zÛOk. Ѩiã≤÷u J^Œ∞Ѩ٠`«Ñ¨ÙÊ`«∂ LO_»_»O ~å}˜ QÆ=∞xOzOk. ~°≠hû #∞O_ç HÍeÊ KÕi `åO`åº`À¿Ñ, ~å=Ù ™êÃÇÏÉòÅ#∞ HõÅ∞ã¨∞‰õΩOk. HÍeÊÖ’ ‰õÄ_® ~å}˜ Ãã·<åºxfl ã¨g∞HõiOzOk. ~À*ò `«# Ãã·#ºO`À HÍeÊx =Ú@ì_çOKå~°∞. F@q∞ `«Ñ¨Ê^Œx ~å}˜H˜ J~°ú"≥∞ÿOk. "≥O@<Õ ~å=Ù™êÃÇÏÉò, `åO`åº`À¿Ñ, =∞iH˘O^Œ~°∞ Ü≥∂^èŒ∞Å∞ ~å}˜`À Hõeã≤ QÍfieÜ«∞~ü HÀ@ =â◊Ñ~¨ K° ∞« ‰õΩ<åfl~°∞. `≥Å"¡ å~°∞ *Ï=Ú# QÍfieÜ«∞~ü HÀ@#∞ =Ú@ì_Oç Kå~°∞. ~å}˜ ѨÙ~°∞+¨"+Õ O¨ ^èŒiOz Ü«Ú^•úxH˜ ã≤^Œú"≥∞ÿOk. ~å}˜=^ŒÌ Ãã#· ºO ã¨OMϺѨ~O° QÍ `«‰Ωõ ¯"Õ L#ÊѨÊ\˜H© ã¨~åÌ~∞° Å J™ê^è•~°} ™êǨÏã¨O, Ü«Ú^Œú =ӺǨÏO. ~å}˜ Ѩ~å„Hõ=∞O HÍ~°}OQÍ P ~ÀA POˆQ¡Ü«∞Ãã·#ºO ÉèÏsQÍ ^≥|ƒuOk. =∞~°∞<å_»∞ H˘O^Œ~°∞ ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·x‰õΩÅ∞ POˆQ¡Ü«ÚÅ`À KÕ~Ú Hõeáê~°∞. ~å}˜ ÅH©Δ ‡ÉÏ~Ú `«# ã¨~åÌ~°∞Å`À '<Õ_»∞ Ü«Ú^•úxH˜ z=i ~À*Ë"≥∂#xÑ≤™ÈÎOk. XHõ"Õà◊ <Õ#∞ =∞~°}˜¿ãÎ, <å ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ^•"≥∂^Œ~°~å=Ù rq`åxfl <å rq`«OHõO>Ë qÅ∞"≥·#kQÍ Ñ¨iQÆ}˜OKåe. J`«_çx *Ï„QÆ`«ÎQÍ ÃÑOzÃÑ^ŒÌ KÕÜ«∂e—— JOk. ''<Õ#∞ =∞~°}˜Oz# `«~°∞"å`« <å â◊=O W`«~° =∞`«ã¨∞ÎÅ KÕ`«∞Ö’¡ =∂„`«O Ѩ_»~å^Œ∞—— Jx ‰õÄ_® P"≥∞ HÀiOk. ~À*ò =^ŒÌ Ãã·xHõâ◊H˜Î JkèHõOQÍ LO_»_»O`À qѨ¡=HÍ~°∞Å Ãã·#ºO "åi=ÚO^Œ∞ <åâ◊#"≥∞ÿáÈ~ÚOk.

=∂#=Ùx ã¨∞Y^Œ∞óMÏʼnõΩ HÍ~°}=Ú Uq∞\˜ – QÆ`«[#‡Ö’ KÕã≤# Hõ~°‡Ñ¶¨ÅO

C

H

ÃÇ·ÏO^Œq

1

107

1

~å}˜H˜ JHõ¯_» #∞O_ç "≥o§ áÈ=_»O q∞#Ǩ =∞~˘Hõ =∂~åæO`«~°O HõxÑ≤OK«ÖË^Œ∞. POˆQ¡Ü«∞Ãã·#ºO P"≥∞x K«∞@∞ì=Ú\ì̃Ok. ~°HõÎѨ٠>Ë~°∞Å∞ „Ѩ=Ç≤Ïã¨∞Î<åfl~Ú. ~å}˜ KÕ~Ú XHõ\ ˜ `≥y áÈ~ÚOk. Hõ_»∞ѨÙÖ’ #∞O_ç ~°HõÎO HÍ~°∞`ÀOk. Xà◊§O`å QÍÜ«∂ÅÜ«∂º~Ú. Hõà◊√§ ɡ·~°∞¡ Hõ=Ú‡`«∞<åfl~Ú. ~å}˜ ^Œ∞~°=ã¨÷#∞ K«∂ã≤ P"≥∞ JOQÆ~°HõΔ‰õΩ_≥·# QÆ∞Öò=∞ǨÏ=∞‡^£ ‰õÄ_® qÅÑ≤OK«™êQÍ_»∞. ~å}˜x Éèí∞*ÏʼnõΩ Z`«∞ΉõΩx QÆOQÍ^•ãπ P„â◊=∞O "≥·Ñ¨Ù Ѩ~°∞QÆ∞fâß_»∞. ÉÏÉÏ QÆOQÍ^•ãπ ~°HãÎõ H≤ "Îõ ∞≥ #ÿ ~å}˜ =ÚMÏxfl QÆ∞~°∞ÑÎ \¨ ì˜ K«Å\¡ h˜ \˜`À P"≥∞ =ÚMÏxfl Hõ_Qç Í_»∞.

QÆOQÍ[ÅO „`åyOKå_»∞. ~å}˜H˜ H˘kÌQÍ ã¨Ê $Ç¨Ï =zÛOk. =}∞‰õΩ`«∞#fl HõO~î°O`À XHõ¯™êi ǨÏ~°Ç¨Ï~°=∞Ǩ^Õ"£— Jx =∂„`«O JOk. P `«~°∞"å`« P"≥∞ â◊s~°O uiy K≥·`«<åºxfl HÀÖ’Ê~ÚOk. H˘kÌ¿ãѨ\ ˜ `«~°∞"å`« JuHõ+¨ìO g∞^Œ =∞m§ P"≥∞ Hõ#∞flÅ∞ `≥izOk. ÉèíQÆ=næ`« â’¡HÍÅ#∞ <≥=∞‡kQÍ LK«ÛùiOzOk. P"≥∞ HõO~î°ã¨fi~°O JO`«HõO`«‰õÄ H©Δ}˜OK«™êyOk. ''F Hõ$ëê‚! h=ÚO^Œ∞ <Õ#∞ „Ѩ}q∞Å∞¡`«∞<åfl#∞—— W"Õ P"≥∞ z=i =∂@Å∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊Ѩ٠ÉèÏQƺˆ~Y JO`«iOzOk. ~å}˜ áêiú=â◊s~°O JHõ¯_Õ Jyfl*ÏfiÅʼnõΩ PǨïu KÕÜ«∞|_çOk. ~°≠Ïhû~å}˜ ÅH©Δ ‡ÉÏ~Ú ˆH=ÅO ÉèÏ~°`«^ÕâßxˆH HÍHõ "≥Ú`«ÎO „ѨѨOK«OÖ’x =∞Ç≤ÏàÏÖ’HÍxˆH =<≥fl `≥zÛOk. P"≥∞k Ѩq„`« rq`«O. ѨiѨÓ~°‚ <ås`«fiO,™êǨÏã¨O, J=∞~°^Õâ◊ÉèíH˜Î, |e^•<åÅ L`ÕÎ[QÍ^èÕ P"≥∞ rq`«O. P^Œ~°≈ѨuflQÍ =º=ǨÏiOzOk. Éèí~°Î =∞~°}O`À rq`«O g∞^Œ q~°H˜Î Hõey<å, `«# Hõ~°Î"åºxfl =∂„`«O P"≥∞ =∞~°záÈÖË^Œ∞.P"≥∞ xëêª=O`«∞~åÖˇ·# Ç≤ÏO^Œ∞=Ù. q∞ye# =∞`åÅ q+¨Ü«∞OÖ’ P"≥∞ ѨÓiÎ ã¨Ç≤Ï+¨μ‚`« Hõey LO_Õk.

QÍ_è®O^èHŒ Í~°OÖ’ XHõ "≥∞~°∞ѨÙÖÏ „ѨHÍtOz =∂Ü«∞"≥∞Oÿ k P"≥∞. ~å}˜`À J<ÕH™õ ê~°∞¡ Ü«Ú^ŒOú Ö’ F_çáÈ~Ú, z=iH˜ P"≥∞#∞ F_çOz# ã¨~ü~À*ò ~å}© ÅH©Δ ‡ÉÏ~Ú Q˘Ñ¨Ê`«<åxfl QÆ∞iOz WÖÏ K≥áêÊ_»∞. ''qѨ¡=HÍ~°∞ÅO^ŒiÖ’ J`«ºO`« ™êǨÏã≤, JO^ŒiHõO>Ë Q˘Ñ¨Ê ¿ã<å <åÜ«∞H˜ ~å}©ÅH©Δ ‡ÉÏ~Ú——.

ѨÓ[º=∂`« âß~°^•^Õq (22 _çâ◊O|~°∞ 1853 -

20 AÖˇ·1920)

âß~°^•^Õq ~å=∞Hõ$+¨‚ Ѩ~°=∞ǨÏO㨠ÉèÏ~°º. "åik XHõ JѨÓ~°fi r=#=Ú P~°∞ã¨O=`«û~°=ÚÅ =Ü«∞ã¨∞ûQÆÅ âß~°^•^Õq q"åǨÏO ~Ú~°"·≥ J~Ú^Œ∞ ã¨O=`«û~°=ÚÅ ~å=∞Hõ$+¨‚ Ѩ~°=∞ ǨÏOã¨`À [iyOk. "å~°∞ Ü≥ ∂ QÆ ™ ê^è Œ # , `« Ñ ¨ ã ¨ ∞ û, HÍm=∂`« Ô H · O Hõ ~ ° º =ÚÅÖ’ Ñ≤zÛ"å_≥·#@¡~ÚáÈÜ«∂~°∞. 1867Ö’ âß~°^•^Õq ~å=∞Hõ$+¨μ‚x=^ŒÌ‰õΩ "≥o§Ok. JѨÊ\˜#∞O_ç "åi ã¨Ç¨Ïr=#=Ú „áê~°OÉèí=∞~Ú#k.

N~å=∞Hõ$+¨‚ HÍm=∂`«`À `å^•`«‡ ºO K≥O^•_»∞. âß~°^•=∂`« `«# rq`åxfl Éèí~°Î rq`åx Hõ # ∞QÆ ∞ }OQÍ =∂~° ∞ Û‰õ Ω Ok. "åi~° ∞ =Ù~° ∞ Ѩ ~ ° ã ¨ Ê ~° O XHõ i <˘Hõ ~ ° ∞ HÍm=∂`« Q Í<Õ ÉèÏqOK«∞‰õΩ<Õ"å~°∞. âß~°^•^ÕqH˜ „âı+¨μì_≥·# Éèí~°ÎÜ≥ÚHõ¯ ã¨Ç¨Ï"åã¨=Ú ÅaèOz#k. JO^Œ∞=Å# á⁄O^Œ^ŒQÆ∞ ÖÏÉèí=Ú#∞, P"≥∞ `«#Ö’x ™êufiHõ`«, B#fl`«º=Ú, Ѩq„`«`« "≥Ú^ŒÅQÆ∞ QÆ∞}=ÚÅ =Å# á⁄O^ŒQeÆ y#k. ~å=∞Hõ$+¨μÅ‚ "å~°∞ ã¨fi~°ãæ ∞¨ ÖÎ #·ˇ `«~åfi`« "åi t+¨μºÅ‰õΩ `«eÖ¡ Ï =∂~°^æ ~Œ ≈° #O KÕã≤Ok. Hõ_»=~°‰õΩ Éèí~°Î Pâ◊Ü«∂ʼnõΩ J#∞QÆ∞}OQÍ rqOz JO^ŒiH˜ P^Œ~°≈OQÍ xezOk.

~å=∂Ü«∞}O Zxfl "ÕÅ â’¡HÍÅ∞ – 24 "ÕÅ â’¡Hõ=ÚÅ∞.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

JxɡÃãO\ò (1847-1933)

108

1

„Ѩu=ºH˜ÖÎ ’ ã¨fiÜ«∞OQÍ ^≥=· `åfixfl QÆ∞iÎOK« QÆeQˆ @∞ì KÕã#≤ =∞Ç≤Ïà◊, ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ ™êO„Ѩ^•Ü«∂Å∞, `«`åfixH˜ PHõi¬`«"≥∞ÿ `«#k q^Õâ◊"Õ∞ J~Ú<å ÉèÏ~°`«^Õâßxfl `«# =∂`«$^Õâ◊OQÍ ÉèÏqOz# =∞Ç≤Ïà◊, "Õ∞^è•â◊H˜Î, ^è≥·~°º=Ú =¸sÎÉèíqOz# =∞Ç≤Ïà◊ „ѨѨOK« PÖ’K«#Å#∞ =∂iÛQÆÅ^Œx x~°∂Ñ≤Oz#k JxɡÃãO\ò. `«e¡ Si+π `«O„_ç „a\©+π [x‡Oz#k ÅO_»<£Ö’ z=iH˜ ã¨fi~°æã¨∞Î~åÅ~ÚOk =∞„^•ã¨∞Ö’x J_»Ü«∂~°∞Ö’ 5ã¨O=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞Ö’ `«O„_ç =∞~°}˜OKå_»∞. `«e¡ ÃÑOѨHõOÖ’ ÃÑiyOk. z#fl`«#OÖ’ KåÖÏ L`åûǨÏOQÍ LO_Õk K«^Œ∞=Ù`ÀÉÏ@∞ „ѨHõ$ux P™êfikã¨∂Î „H˜ÔH\ò P_»@O, ã¨Ow`«O, QÆ∞é‚Ѩٙêfis, ‰õΩ@∞ìѨx <Õ~°∞Û‰õΩ#flk =∞`«qâßfiã¨O, ^≥·=ÉèíH˜Î KåÖÏ Z‰õΩ¯=. „Ѩu x`«ºO „áê~°÷#Å∞ KÕã¨∂Πɡ·aÖò K«k"Õk 20ã¨OII~åÅ∞ ˆH =∞`«qâßfiã¨O U ™ê÷~ÚH˜ KÕiO^ŒO>Ë, rq`åxfl ^≥·=¿ã=H˜ JiÊOKåÅx Jaè+≤OzOk. 1867 = ã¨OII~°O Ô~=Ô~O_£ „á¶êOH±ÉˇÃãO@∞`À q"åǨÏO [iy XHõ ‰õΩ=∂~°∞_»∞, ‰õΩ=∂Ô~Î Hõeyi H˘O`«HÍÖÏxH˜ ‰õΩ=∂Ô~Î Jã¨fiã¨`÷ `« À ÉÏ^èÑŒ _¨ @ » O, `«e¡ =∞~°}O`À ^≥=· OÃÑ· qâßfiã¨O ã¨#flye¡ <åã≤ÎHõ"åkQÍ =∂iOk. KèåÔ~¡ãπ „ÉÏ_£ÖÏ J<Õ <åã≤ÎHõ"åk „áÈ`åûǨÏO`À JÜ«∂H±û J<Õ ‰õÅO¿Ñ~°∞`À J<ÕHõ ~°K«#Å∞ KÕã≤ Ѩ„uHõʼnõΩ Ñ¨O¿Ñk.

1875Ö’ ™ê÷Ñ≤Oz# kèÜ≥∂™êѶ≤HõÖò ™⁄Ãã·\ © (k=º*Ï˝# ã¨=∂[O) JxɡÃãO\ò#∞ PHõi¬OzOk. ÉÏ¡"≥\ò 㑯 ~°zOz# ã‘„ÔH\ò _®„H˜ì<£ J<Õ QÆ∞ѨΠã≤^•ÌO`« „QÆO^è•xfl K«kq# `«~°∞"å`« JxɡÃãO\ò rq`«O =∞Å∞Ѩ٠uiyOk. 1889Ö’ kèÜ≥∂™êѶ≤HõÖò ™⁄Ãã·\ ©Ö’ ã¨Éèíº`«fiO á⁄Ok#k.

1907Ö’ k=º*Ï˝# ã¨=∂*ÏxH˜ J^茺‰õΔΩ~åÅ~ÚOk. `«∂~°∞Ê^ÕâßÅ "Õ^•O`«=Ú `«`«fi=Ú"≥·Ñ¨Ù PHõi¬`«∞~åÅ~Ú ÉèÏ~°`«^Õâ◊=Ú QÆ∞iOz J^茺ܫ∞#O KÕã≤ 1895 #∞O_ç "å~°}Ïã≤Ö’ ã≤÷~°Ñ¨_çOk. P^蕺u‡Hõ`«#∞ =keÃÑ_ç`Õ ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ Éèíq+¨º`«∞ÎÖË^Œx Jaè„áêÜ«∞Ѩ_çOk. áêâßÛ`«º ã¨O㨯 $u "≥∂AÖ’ Ѩ_ç `«=∞ =∞`åxfl, ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å#∞ =∞~°záÈ`«∞#fl ÉèÏ~°fÜ«∞ „Ѩ[ÅÖ’ ^≥=· ÉèHí xΘ , ^ÕâÉ◊ Híè xΘ ѨÙ#~°∞r˚qOѨ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ JxɡÃãO\ò P~å@Ѩ_Oç k. ã¨fi^Õj =ã¨∞=Î ÙÅ#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ LѨÜ∂≥ yã¨∂Î „ѨKå~°O KÕãO≤ k. 1894Ö’ "≥Ú^Œ\™˜ êi ÉèÏ~°`*« ÏfÜ«∞HÍO„ÔQãπ =∞Ǩã¨ÉÖíè ’ P"≥∞ „Ѩã¨OyOz<å~°∞.

1916Ö’ Ǩϟ"£∞ ~°∂Öò L^Œº=∞O „áê~°OaèOzOk. "≥Ú^Œ@ ã¨Ç¨ÏHõiOK«x <åÜ«∞‰õΩÅ∞ z=iH˜ JxɡÃãO\òH˜ ã¨Ç¨ÏHõiOKå~°∞. 1917 HõÅHõ`åÎ HÍO„ÔQãπ ã¨=∂"ÕâßʼnõΩ J^茺HõΔ`«=Ç≤ÏOz "≥Ú^Œ\ ˜™êiQÍ =∞ǨÏã¨ÉèíÅ#∞ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ x~°fiÇ≤ÏOz Z‰õΩ¯==∞Ok =∞Ç≤Ïà◊Å∞ áêÖÁæ<ÕÖÏ ~å[H©Ü«∞ K≥·`«#ºO HõeyOz<å~°∞. ^Õâ◊Éèíq+¨º`«∞Î QÆ∞iOz# =∞Ǩϟ#fl`« PÖ’K«#Å∞ P"≥∞Ö’ L<åfl~Ú. ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ JO^Œ~°∂ ¿ãfiK«Ûù#∞ J#∞ÉèíqOKåÅx ^Õâ◊O ã¨fi`«O„`«O á⁄O^•Åx P"≥∞HÀiHõ.

=∞ǨÉèÏ~°`«Ü«Ú^ŒúOÖ’ K«xáÈ~Ú# Ãã·#º"≥∞O`«=∞Ok – 76 HÀ\Ï¡ 44"ÕÅ∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

109

1

k=º*Ï˝# ã¨=∂[ =ÚYºˆHO„^•xfl =∞„^•ã¨∞Ö’x J_»Ü«∂~üH˜ =∂iÛOk. ˆHO„^ŒOÖ’ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂xfl „áê~°OaèOz, ^•xH˜ ~°gO„^Œ<å^èŒ ~îåQÆ∂~üQÍix Kèå<£ûÅ~ü QÍ xÜ«∞q∞OKå~°∞. „áêp# ÉèÏ~°fÜ«∞ =¸ÖÏÅ#∞ P^Œ~°≈OQÍ fã¨∞H˘x P^èŒ∞xHõ q^•º=º=ã¨÷`À HõeÑ≤ É’kèOKÕ"å~°∞.

1898 "å~°}Ïã≤Ö’ Ç≤ÏO^Œ∂ HõàÏâßÅ „áê~°OaèOKå~°∞ J^Õ `«~°∞"å`« HÍjÇ≤ÏO^Œ∂ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞OQÍ =∂i#k.

1909 Ö’ l_»∞¤ Hõ$+¨=‚ ¸iÎx, x`åº#O^Œ∞#∞ ^Œ``Ϋ « fã¨∞H˘x "åix „ѨÑO¨ K« „Ѩ=‰õΩÅÎ ∞QÍ `«Ü«∂~°∞KÕÜ«∞_®xH˜ KåÖÏ Hõ+¨ìѨ_ç<å~°∞. "åix J<ÕHõ ^ÕâßÅ∞ „uѨC`«∂ J<ÕHõ =∞`« PKå~åÅ∞, ÉèÏ+¨Å∞ <Õ~°∞Ê`«∂ „Ѩ`ÕºHõ „â◊^Œú fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. `«e¡ „¿Ñ=∞#∞ JO^ŒiÃÑ· K«∂Ñ≤OKÕ JxɡÃãO\òx JO^Œ~°∞ J=∞‡ Jx Ñ≤eKÕ"å~°∞. „ÔH·ã¨Î= ‰õΩ@∞O|OÖ’ ÃÑiy<å <åã≤ΉõΩÅ`À ѨxKÕã≤<å `«# rq`«O ѨÓiÎQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O HÀã¨O JiÊOzOk. ÉèÏ~°fÜ«∞ `«`åfixfl =O@|\ì̃OK«∞H˘x ã¨~°fi=∞`« ã¨=∂#`«fiO Ü≥ÚHõ¯ „áê=ÚYº`«#∞ `≥Å∞ѨÙ`«∂ qѨ¡=HÍi}˜QÍ, ã¨OѶ¨∞ã¨O㨯~°ÎQÍ, ã¨fi`«O„`« ã¨=∞~°Ü∂≥ ^è∞Œ ~åeQÍ qq^è~Œ O° QÍÅÖ’ Hõ$+≤KãÕ ≤ JO^ŒiH˜ P^Œ~≈° „áêÜ«∞=ÚQÍ xÅzOk JxɡÃãO\ò.

Hõ~°‡Ü≥∂yx =O^ŒhÜ«∞ =∞øã‘l (6 AÖˇ· 1905 – 27 #=O|~ü 1978)

=∂`«$`åfixH˜ ~å[=∂`« llÜ«∂ÉÏ~Ú, Hõ~°Î $`åfixH˜ ^Õq JǨÏÖϺÉÏ~Úx, <Õ`«$`åfixH˜ ~å}˜ ÅH©;ÉÏ~Úx P^Œ~°≈OQÍ xeÑ≤ „ã‘Î *ÏuÖ’ ™êfiaè=∂<åxfl HõeyOѨKÕã≤# „ã‘ÎÅ∞ ˆH=ÅO =O@ WO\˜ˆH Ѩiq∞`«O H͉õΩO_® ã¨=∂[O, ^Õâ◊O QÆ∞iOz PÖ’zOKåÅ#fl ~å„+¨ì ¿ãqHÍ ã¨q∞ux „áê~°OaèOzOk =O^ŒhÜ«∞ ÅH©;ÉÏ~Ú ˆHà◊¯~ü. Éèí~°Î =∞~°}˜Oz# `«~åfi`« 8 =∞Ok ã¨O`å<åxfl, Jã¨Î=ºã¨Î PiúHõ Ѩiã≤÷`«∞Å#∞ K«Hõ¯k^ŒÌ =Åã≤# ÉèÏ^Œº`« 28 ã¨O=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ =∞øã‘lÃÑ· Ѩ_çOk. [#‡`«ó =zÛ# ã¨O™ê¯~°O, P`«‡ |ÅO, =∞<À^è~·≥ º° O`À "å\˜x x~°fiiÎã∞¨ <Î Õ ^Õâ◊ ã¨fi`«O„`« ã¨O„QÍ=∞OÖ’ ‰õÄ_® K«∞~°∞QÍæ áêÖÁæ#flk.

D ^Õâ◊OÖ’ ã‘`«Ü≥ÚHõ¯ „¿Ñ~°}=Å¡<Õ N ~å=Ú_»∞ `«Ü«∂~°=Ù`«∞<åfl_»∞. ã‘`« x~å‡}"≥∞ÿ# `«~åfi`« ~å=Úx QÆ∞iOz „ѨÜ∞« `«flO KÕÜ∞« #Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ Jx QÍOnè K≥ÑÊ≤ # =∂@Å#∞ „¿Ñ~°}QÍ fã¨∞H˘x =∞øã‘l ~å=∂Ü«∞}O, =∞ǨÉèÏ~°`åxfl J^茺ܫ∞#O KÕã≤<å~°∞. ã‘`« =Öˇ `«=∞ ã¨O~°HõΔ} `å"Õ∞ KÕã¨∞HÀ"åe, âßs~°HõOQÍ, =∂#ã≤HõOQÍ „ã‘Î â◊H˜Î=O`«∞~åÅ∞ HÍ"åe. JO>Ë =ÚO^Œ∞ =∞Ç≤Ïà◊ÅO^Œ~°∂ ã¨OѶ¨∞\˜`«O HÍ"åe. J#∞H˘x P~ü.Zãπ.Zãπ. ™ê÷Ñ≤Oz# _®Hõìs˚x Hõeã≤ K«iÛOzOk. "åi Pjã¨∞ûÅ`À 1936 q[Ü«∞^Œâ◊q∞ <å_»∞ ~å„+¨ì ¿ãqHÍ ã¨q∞ux „áê~°OaèOz<å~°∞. „Ѩu „ã‘Î `«# ^Õâ◊O, ã¨O㨯 $u, ‰õΩ@∞O|O Ѩ@¡ `«# Hõ~°Î=º=Ú#∞ `≥Å∞ã¨∞H˘x ^•xx ã¨=∞~°ú=O`«OQÍ áêeOK« QÆey LO_®e. =∂`«$`«fiO, Hõ~°Î $`«fiO, <Õ`«$`«fiO J<Õ =¸_»∞ QÆ∞}ÏÅ∞ „Ѩu `«e¡Ö’ qHõã≤OKåe Jx =∞øã‘l JO^ŒiH˜ „¿Ñ~°} HõeyOKÕ"å~°∞.

H“~°=áêO_»=ÙÅ Ãã·#ºO ZO`«=∞Ok – H“~°=ÙÅ∞ 11, áêO_»=ÙÅ∞ 7 JHΔ“Ç≤Ï}˜Å∞

C

H (™ê.â◊. 28 JHÀì|~ü 1867–13 JHÀì|~ü 1905) ÃÇ·ÏO^Œq

1 ™È^Œi x"Õk`«

110

1

=∂~°æˆ~\ò <À|∞Öò S~å¡O_»∞‰õΩ K≥Ok# Ü«Ú=u, ™êfiq∞ q"ÕHÍ#O^Œ P^蕺u‡Hõ „ѨÉèÏ"åxH˜Ö’<≥· `«=∞ ^Õâ◊O #∞O_ç ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ =zÛ ~ÚK«Û\˜ „Ѩ[ʼnõΩ ¿ã= KÕã≤<å~°∞. JO^Œ∞Hõx ™êfiq∞ q"ÕHÍ#O^Œ P"≥∞‰õΩ x"Õk`« Jx <å=∞Hõ~°}O KÕ™ê~°∞. x"Õk`« JO>Ë Dâ◊fi~°∞xH˜ JiÊOK«|_ç#^Œx J~°úO. z#flÑ≤šʼnõΩ, "åi `«Å∞¡Å‰õΩ q^•º^•#O KÕã≤Ok. ¿Ñ¡QÆ∞, HΔÍ=∞O, =~°^ŒÅ∞ „Ѩ*Ï r=<åxfl Jã¨=Î ºã¨OÎ KÕã#≤ ѨC_»∞, Hõ~∞° }xO_ç# ¿ã"å =¸iÎQÍ JO^Œi =∞#fl#Å∞ á⁄Ok#k. zHÍQÀÖ’ [iy# ã¨~fi° ^è~Œ ‡° ã¨"∞Õ ‡à◊#OÖ’ áêÖÁæx „¿Ñ~°}Ï^•Ü«∞Hõ"∞≥ #ÿ „ѨãO¨ QÆO`À HÀ\Ï¡k J"≥∞iHõ#¡ ǨÏ$^ŒÜ«∂efl [~ÚOz# ™êfiq∞ q"ÕHÍ#O^Œ∞_çx `«# QÆ∞~°∞=ÙQÍ QÆ∞iÎOzOk. XHõ™êi „Ѩ=K«<åÅ =∞^躌 Ö’ ™êfig∞r ''„Ѩ[ÅHÀã¨O `«=∞x `å=Ú ã¨=∞iÊOK«∞H˘<Õ"å~°∞, ÉèQí =Æ O`«∞x HÍ~°ºO `«Ñʨ =∞ˆ~ HÍ~°ºO KÕÑ@ ¨ xì "å~°∞, `«=∞HõO@∞ Jã≤`÷ åfixfl HÀ~°∞HÀx"å~°∞....JÖÏO\˜ „ã‘ÅÎ ∞, ѨÙ~°∞+¨μÅ J=ã¨~°O W"åà◊ „ѨѨOKåxH˜ ZO`À J=ã¨~°O—— Jx Ñ≤Å∞ѨÙxKåÛ~°∞. ''WÖÏO\˜ =∞Ç≤Ïà◊Å∞, ѨÙ~°∞+¨μÅ∞ g∞Ö’ Z=Ô~·<å =Ù<åfl~å—— Jx ™êfig∞r J_çQÍ~°∞. =∂~°æˆ~\ò ''<Õ#∞ ã≤^ŒúO—— Jx JOk. ™êfig∞r ''„ѨѨOKåxfl =∂ˆ~Û@O^Œ∞‰õΩ x#∞fl h=Ù ã≤^ŒúO KÕã¨∞HÀ"åe. JѨC_»∞ h`À áê@∞ =∞iH˘O^Œ~°∞ =™êÎ~°∞. h P`«‡#∞ "Õ∞ÖÁ¯Å∞Ѩٗ— Jx J<åfl~°∞. `«=∞ ^ÕâßxH˜ KåÖÏ^Œ∂~°OÖ’ =Ù#fl ÉèÏ~°`ü‰õΩ "≥o§ JHõ¯_» `å#∞ ¿ã=KÕÜ«∞_®xH˜ ã≤^Œú"≥∞ÿOk. HÍh `«#x `å#∞ ã≤^ŒúO KÕã¨∞HÀ=@O JO`«ã¨∞Å∞"≥·# Ѩx HÍ^Œ∞Hõ^•! ™êfig∞r ÉèÏ~°`«^Õâ◊ z„`«Ñ¨\Ïxfl P"≥∞ =ÚO^Œ∞ ÃÑ\Ïì~∞° . c^ŒiHõO...JO@~åx`«#O...^Õfi+¨O `«k`«~° qaè#fl ÅHõ} Δ ÏÅ`À xO_ç=Ù#fl ÉèÏ~°`^« âÕ ßxfl P"≥∞Hõà◊§`À K«∂_»=∞x ™êfig∞r ã¨ÅǨ WKåÛ~°∞. JkèHÍ~°OÖ’ L#fl POˆQ¡Ü«ÚÅH˜ P"≥∞ Ѩ@¡ Q“~°=O =ÙO_»^Œh, ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ ã¨O^ÕǨÏ^Œ$+≤ì`À K«∂™êÎ~°x PÜ«∞# J<åfl~°∞. `«# ™ê\˜ "åix ‰õÄ_® JO@~åx "åà◊√§QÍ Ñ¨iQÆ}˜OKÕ q^èŒOQÍ `«=∞ ^Õâ◊„Ѩ[Å∞ =Ù<åfl~°x ™êfiq∞r P"≥∞‰õΩ K≥áêÊ~°∞. J@∞=O\˜ ^Õâ◊ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ K«^Œ∞=Ù K≥¿ÑÊ@O^Œ∞‰õΩ "åiH˜ ¿ã= KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ã≤^Œú"≥∞ÿOk =∂~°æˆ~\ò.

1889Ö’ F z#fl QÆ∞_çÃã#∞ J^≥‰Ì Ωõ fã¨∞H˘x x"Õk`« áê~îâ° ßÅ#∞ „áê~°OaèOzOk. PHõ~¬° }Ü © ∞« "≥∞#ÿ =ºH˜Î`«fiO`À P"≥∞ J#uHÍÅOÖ’<Õ „Ѩã≤kúQÍOzOk. P"≥∞‰õΩ ™È^Œi x"Õk`« QÍ „áêK«∞~°ºO ÅaèOzOk. ™êfig∞r XHõ™êi x"Õk`«‰õΩ ã¨O^Õâßxfl Wã¨∂Î ''z=i HõΔ}O =~°‰õÄ „áê~°÷# KÕã¨∂ÎO_»∞. JO^•xfl ZÖÏ J~Ú`Õ Ñ¨Ól™êÎ"∂≥ -JO^ŒqHÍ~åxfl JÖÏ<Õ Ñ¨ÓlOK«∞—— Jx J<åfl~°∞. QÆ∞~°∞=Ù QÍ~°∞ WzÛ# ã¨O^ÕâO◊ .

H˘`«Î J#∞Éèí∂ux =∞#ã¨∞Ö’ H˘`«Î L`åûǨxflxOÑ≤Ok. 1899Ö’ HõÅHõ`åÎÖ’ ¿Ñ¡Q∑ "åºkè "åºÑ≤OzOk. P =∞ǨÏ=∂‡i „Ѩu ~ÀE ÅHõΔÖÏk =∞Ok „áê}ÏÅ#∞ ǨÏiã¨∂Î áÈ~ÚOk. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ x"Õk`« ~ÀQÆ∞Å ¿ã=Ö’ x=∞QÆfl"≥∞Oÿ k. P"≥∞ =ÚiH˜"å_»efl, =¸„`«âßÅefl â◊√„ÉèíO KÕÜ«∞@O "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ\˜ìOk. P"≥∞ KÕã¨∞Î#fl ¿ã"å HÍ~°º„Hõ=∂Å „ѨÉèÏ=O KÕ`« q∞ye# =∞Ç≤Ïà◊Å∞ P"≥∞‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕÜ«∞™êQÍ~°∞. x"Õk`« ~å„u ѨQÆÅ∞ `Õ_® ÖˉõΩO_® ѨxKÕã≤Ok Éè’[#O....`«# P~ÀQͺxfl x~°¡HõΔ ºO KÕã¨∂Î P"≥∞ ZO`À =∞Ok ~ÀQÆ∞ʼnõΩ „áê}^•#O KÕã≤Ok. D ã¨=∞Ü«∞OÖ’ P"≥∞ ˆH=ÅO áêÅ∞, Ѩà◊§#∞ PǨ~°OQÍ fã¨∞‰õΩ<Õk. ~ÀyH˜ =∞O^Œ∞Å∞ H˘#_»O HÀã¨O `å#∞„`åˆQáêÅx ‰õÄ_® P"≥∞ `åºQÆOKÕã≤-P _»|∞ƒÅ`À =∞O^Œ∞Å∞ H˘#flk. x^èŒ∞Å H˘~°`« HÍ~°}OQÍ x"Õk`« áê~î°âßÅ #_»Ñ¨@O Hõ+¨ì"≥∞ÿOk. áê~î°âßÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOKåÅO>Ë Ñ¨tÛ=∞ ^ÕâßÅ#∞O_ç Pi÷Hõ ™êÜ«∞O

^Õ=`«Å QÆ∞~°∞=Ù Z=~°∞ – |$ǨÏã¨Êu

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

111

1

fã¨∞HÀ"åÅx PÖ’zOzOk. P"≥∞ Ü«¸~°Ñπ‰õΩ „Ѩܫ∂}O J~ÚºOk. Ü«¸~°Ñπ #∞O_ç J"≥∞iHÍ "≥o§Ok. H˘xfl „ÔH·ã¨Î= q∞+¨#sÅ∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O QÆ∞iOz J"≥∞iHÍÖ’ Jã¨`åºÅ#∞, ÖËxáÈx =∂@Å#∞ „ѨKå~°O KÕã≤=Ù<åfl~Ú. JO^Œ∞=Å¡ JHõ¯_ç =º‰õΩÎʼnõΩ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O QÆ∞iOz WHõ¯_ç =∞Ǩϟ#fl`« ã¨O㨯 $u QÆ∞iOz `≥eÜ«∞ K≥áêÊeû# J=ã¨~°O LO^Œx x"Õk`«‰õΩ JxÑ≤OzOk. J"≥∞iHÍ „Ѩ[Ö’¡ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O Ѩ@¡ ã¨Ô~·# J=QÍǨÏ# HõeyOKÕO^Œ∞‰õΩ x"Õk`« `«# QÆ∞~°∞=ÙÖÏ<Õ qq^èŒ „áêO`åʼnõΩ "≥o§Ok. ÉèÏ~°`«^Õâ◊Ѩ٠„áêp# Q“~°= ã¨O㨯 $ux QÆ∞iOz "åiH˜ `≥eÜ«∞KÕã≤Ok. ÉèÏ~°`«^Õâ◊Ѩ٠K«i„`«, ^èŒ~°‡O, ã¨Éèíº`«, ã¨O㨯 $u QÆ∞iOz P"≥∞‰õΩ K«Hõ¯\˜ J=QÍǨÏ# =ÙOk. `«# LѨ<庙êÅ ^•fi~å J"≥∞iHÍ "åã¨∞Å =∞#ã¨∞Ö’¡ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O QÆ∞iOz F PHõ~°¬}©Ü«∞"≥∞ÿ# z„`åxfl P"≥∞ =Ú„kOzOk. KåÖÏ HÍÅO q^ÕjÜ«ÚŠѨiáêÅ#Ö’ =Ù#fl HÍ~°}OQÍ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O D ^Œ∞~°úâ◊Ö’ LO^Œ#fl q+¨Ü«∂xfl J"≥∞iHÍ "åã¨∞ʼnõΩ q=iOK«@OÖ’ x"Õk`« ã¨Ñ¶¨Å∞~åÖˇ·Ok. HÍh `«# áê~î°âßÅ, W`«~° HÍ~°º„Hõ=∂Å HÀã¨O ^èŒ<åxfl áÈQÆ∞ KÕ¿ã q+¨Ü«∞O =∂„`«O J#∞‰õΩ#flO`« ã¨Ñ¶¨ÅO HÍÖË^Œ∞.

1901Ö’ x"Õk`« ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ uiy =zÛOk. x"Õk`« ã¨∂¯Å∞ =∞m§ #_»Ñ¨@O "≥Ú^ŒÖˇ·Ok. WѨC_»∞ áê~î°âßʼnõΩ ˆH=ÅO ÉÏeHõÖË H͉õΩO_® "åà◊§`«Å∞¡Å∞ ‰õÄ_® tHõΔ} á⁄O^Œ_®xH˜ ~å™êQÍ~°∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ™êfi`«O„`«ºO HÀã¨O ã¨OѶ¨∞~°¬} KÕÜ«∂Å<Õ =∞~À =∞ǨHÍ~åºxfl x"Õk`«‰õΩ ™êfiq∞ q"ÕHÍ#O^Œ =∞~°}ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ JѨÊK≥áêÊ~°∞. ^•xx <≥~°"Õ~åÛeû# ÉÏ^茺`« P"≥∞ g∞^Œ Ѩ_çOk. ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`« ™ê^è#Œ #∞ r=# HÍ~°ºOQÍ P"≥∞ ã‘fiHõiOzOk. P"≥∞ ÉèÏ~°`« ^Õâßxfl `«# =∂`«$Éè∂í q∞QÍ ÉèÏqOzOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ™êfi`«O„`«º ã¨O„QÍ=∞O HÀã¨O „Ѩ[Å#∞ ã¨=∂Ü«∞`«ÎO KÕÜ«∞_®xH˜ P"≥∞ Ѩ~°º@# „áê~°OaèOzOk. P"≥∞ „Ѩ[Å#∞ L^ÕÌtOz „Ѩã¨OyOzOk. x"Õk`« `«# áê~î°âßÅ#∞ *ÏfÜ«∞`«‰õΩ ˆHO„^ŒOQÍ =∂iÛOk. „Ѩ[Å#∞ =∂#ã≤Hõ ÉÏxã¨`«fiO #∞O_ç x"Õk`« ɡ·@‰õΩ fã¨∞H˘zÛOk. x"Õk`« ÉèÏ~°fÜ«ÚÖ’¡ *ÏfÜ«∞`«#∞ *ÏQÆ$`« Ѩ~°K«_®xH˜ Z<Àfl ѨÙã¨ÎHÍÅ#∞ ~°zOzOk. "å\˜ ^•fi~å "Õ^•Å∞, ѨÙ~å}ÏÅ Q˘Ñ¨Ê`«<åxfl „Ѩ[ʼnõΩ `≥eÜ«∞K≥ÑÊ≤ Ok. x"Õk`« ZѨC_»∂ ¿ã"å HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ x=∞QÆfl"≥∞ÿ =ÙO_Õk. P"≥∞ „Ѩu HõΔ}O „Ѩ[ÅQÆ∞iOz PÖ’zã¨∞ÎO_Õk.q„âßOu JO>Ë Uq∞\’ Pq_»‰õΩ `≥eÜ«∞^Œ∞.

1905Ö’ P~ÀQƺO ѨÓiÎQÍ áê_≥·áÈÜ«∂Hõ x"Õk`« `«# JOu=∞HÀÔ~¯#∞ `≥eÜ«∞KÕã≤Ok. P"≥∞ `«# ^ŒQÆæ~°=Ù#fl ã¨OѨ^Œ, #QÆ^Œ∞ "≥Ú^ŒÖˇ·# "å\˜x ÉËÅ∂~°∞=∞~îü‰õΩ ã¨=∞iÊOzOk. JO`Õ H͉õΩO_® `«# ~°K«#ʼnõΩ ã¨O|OkèOz# HÍÑ‘Ô~·\ò ^•fi~å =K«∞Û ^èŒ<åxfl ‰õÄ_® =∞~îüˆH ã¨=∞iÊOKåÅx `≥eÜ«∞KÕã≤Ok. P xkè`À ÉèÏ~°fÜ«∞ =∞Ç≤Ïà◊ʼnõΩ *ÏfÜ«∞ tHõΔ} W"åfiÅ#flk P"≥∞ HÀiHõ ''<å‰õΩ L[fiÅ Éèíq+¨º`«∞Î `åÅ∂‰õΩ "≥Å∞`«∞~°∞ HõxÑ≤™ÈÎOk——. Jx JOk. JO`Õ! J"Õ ™È^Œi x"Õk`« PYi =∂@Å∞.

[QÆnâò K«O„^ŒÉ’ãπ ™È^Œi x"Õk`« *Ï˝Ñ¨HÍ~°÷OQÍ „Ѩã≤^Œú "≥·*Ï˝xHõ HõàÏâßÅ#∞ ™ê÷Ñ≤Oz JHõ¯_» *’ºu~°‡~Ú x"Õk`« „Ѩu~°∂ѨOQÍ JHõ¯_» PÜ«∞# HÍQÆ_®Ñ¨@∞ì‰õΩ#fl F=∞Ç≤Ïà◊ q„QÆǨxfl „Ѩu+≤ªOKå~°∞. Ç≤Ï=∂ÅÜ«∞ ™ê#∞=ÙÖ’¡ P"≥∞ ã¨=∂kè KÕÜ«∞|_çOk. Pã¨=∂kèg∞^Œ ''ÉèÏ~°`«^Õâ◊O HÀã¨O `«# ã¨~°fi™êfixfl JiÊOz# ™È^Œi x"Õk`« WHõ¯_» n~°…x„^ŒÖ’ =ÙOk—— Jx ~åÜ«∞|_çOk. P~ÀA# ™È^Œi x"Õk`« „áê~°OaèOz# z#fl áê~îâ° ßÅ D ~ÀA# ÃÑ^ŒÌ ã¨Oã¨Q÷ Í J=`«iOzOk. JHõ¯_» "ÕÖÏk =∞Ok ÉèÏ~°fÜ«∞ Ü«Ú=‰õΩÅ∞, =∞Ç≤Ïà◊Å∞ *ÏfÜ«∞ "å^ŒO QÆ∞iOz tHõ} Δ á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~°∞. x"Õk`« ¿Ñ~°∞ `≥eÜ«∞x WÅ∞¡ W"åà◊ ɡOQÍÖòÖ’ XHõ\ ˜ ‰õÄ_® ÖË^Œ∞ JO>Ë Juâ◊Ü≥∂H˜Î HÍ^Œ∞.

Ü≥∂QÆ âߢã¨ÎO „"åã≤#k Z=~°∞ – Ѩ`«O[e =∞ǨÏi¬

C

1

H ˆHÅ_ç K≥#fl=∞‡ (™ê.â◊. 1778 – 21 Ѷ≤„|=i 1829) ÃÇ·ÏO^Œq

112

1

P"≥∞ Hõ~å‚@Hõ Ö’x ˆHÅ_ç ~å*ϺxH˜ ~å}˜. P"≥∞‰õΩ Éèí~°Î ÖË_»∞. J~Ú<å P"≥∞ `«# K«∞@∂ì L#fl â◊„`«∞=ÙÅ`À áÈ~å_ç ~å*Ϻxfl J<ÕHõ PѨ^ŒÅ#∞O_ç ~°H˜ΔOK«∞‰õΩOk. B~°OQÆ*Ë|∞ |Å"≥∞ÿ# ÃÑ^ŒÌ Ãã·#º=Ú ~¸ z#fl ~å[º=ÚÃÑ· ^ŒO_≥uÎ =zÛOk. J`«x HÀáêxH˜ HÍ~°}O t"år =∞Ǩ~åA ‰õΩ=∂~°∞xH˜ `«# ~å[ºOÖ’ P„â◊Ü«∞q∞=fi_»"Õ∞! HÍx P"≥∞ JO^Œ∞‰õΩ ÉèíÜ«∞Ѩ_»#∂ ÖË^Œ∞, ÉÏ^èŒÑ¨_»#∂ ÖË^Œ∞. HõΔq∞OK«=∞x ‰õÄ_® J_»QÆÖË^Œ∞. Q˘Ñ¨Ê ^è≥·~°º™êǨÏã¨=ÚÅ`À B~°OQÆ*|Ë ∞#∞ Z^Œ∞~˘¯Ok. z=iH˜ â◊„`«∞=ÙÅ∞ P"≥∞ ^•\˜H˜ `«@∞ìHÀÖËHõ `«=∞O`«@ `å"Õ∞ Ü«Ú^Œú=Ú q~°q∞OK«∞H˘x ã¨OkèÔH· Ü«∂zOz#ѨÙÊ_»∞ P"≥∞ KåÖÏ B^•~°º=Ú K«∂Ñ≤OzOk. D g~°<åiÜÕ∞ ˆHÅ_ç ~å*ϺxH˜ ~å}˜Ü≥ÿ∞# '~å}˜ K≥#fl=∞‡—.

K≥#fl=∞‡ 25 ã¨O=`«û~åÅ∞ ~å*Ϻxfl ѨiáêeOzOk. K≥#fl=∞‡‰õΩ ™È=∞âıY~° ~åA`À q"åǨÏO [iyOk. ~å}˜ `«# `≥eq`Õ@Å`À Ju `«fi~°Ö’ ~å[H©Ü∞« ~°OQÆOÖ’#∞, ~Ú`«~° ~°OQÍÅÖ’#∞ <Õ~°∞Êã¨OáêkOzOk. ã¨Ow`«=ÚÖ’#∞, ™êÇ≤Ï`«º=ÚÖ’#∞ Pã¨H˜Î ÃÑOK«∞‰õΩOk. K≥#fl=∞‡ Éèí~°Î XHõ #~°ÎH˜ =∂Ü«∞Ö’ Ѩ_ç, K≥#fl=∞‡#∞, ~å*Ϻxfl =ke P #~°ÎH˜ ~ÚO\’¡<Õ LO_Õ"å_»∞. z=~°‰õΩ P #~°ÎˆH J`«xx ǨÏ`«º KÕ~ÚOzOk. ~å*ºÉèÏ~°=∞O`å K≥#fl=∞‡ ÃÑ·|_çOk. K≥#fl=∞‡‰õΩ ã¨O`å#O HõÅQÆÖË^Œ∞. JÖÏO\˜ Ѩiã≤÷uÖ’ ã≤OǨã¨<åxfl KÕlH˜¯OK«∞H˘#_®xH˜ J<ÕHõ=∞Ok ‰õΩ„@Å∞ Ѩ<åfl~°∞. c*ÏѨÓ~°∞ ã¨∞ÖÏÎ#∞ ˆHÅ_ç ~å*Ϻxfl P„Hõq∞OKå_»∞. =∞~À^•i ÖËHõ ~å[ã≤OǨã¨#=Ú, ~åAQÍi Y*Ï<å =∞iÜ«Ú Ju qÅ∞"≥·# =ã¨∞Î=ÙÅ#∞ Éèí∞=#yiH˜ `«~°eOKå~°∞. Éèí∞=#yiHÀ@ ^Œ@ì"≥∞ÿ# J~°}º=ÚÅ =∞^茺֒ QÆÅ ã¨∞~°H˜Δ`«"≥∞ÿ# „Ѩ^Õâ◊=Ú.

K≥#fl=∞‡ ÃÑ^ŒÌ Ãã·<åºxfl `«Ü«∂~°∞KÕã≤, `«# ~å*Ϻxfl uiy ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩOk. ~å}˜ K≥#fl=∞‡ ZO`À ™ê=∞~°÷ºO`À ~å*Ϻxfl ѨiáêeOzOk. P"≥∞ =∞Oz"åiH˜ ^Õ=`«, K≥_»¤ "åiH˜ JѨ~°HÍo. P"≥∞ `«# „Ѩ[Å JOwHÍ~°=Ú`À |ã¨Ñ¨Ê <åÜ«∞‰õΩ_»<Õ ÉÏÅ∞_çx ^Œ`«Î`« fã¨∞‰õΩOk. Ãã·<åºxfl ÃÑOzOk. "≥∞ÿã¨∂~°∞ „ѨÉèí∞=Ù ˆHÅ_çÃÑ· Ü«Ú^Œú=Ú „ѨHõ\ ˜OKå_»∞. P Ü«Ú^ŒúOÖ’ "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ãã·#º=Ú F_çáÈ~ÚOk. KåÖÏ=∞Ok "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ãã·#º=ÚÖ’x ÃÑ^ŒÌ L^ÀºQÆã¨∞÷ÅO^Œ~°∂ P"≥∞ KÕuÖ’ |OnÅÜ«∂º~°∞. HÍx x~°ƒùO^èŒ=Ú #∞O_ç ã¨Q“~°=OQÍ =keÃÑ\˜ìOk. Kè«„`«Ñ¨u t"år ‰õΩ=∂~°∞xH˜ K≥#fl=∞‡ P„â◊Ü«∞q∞=fiQÍ, P"≥∞ „Ѩ^è•#=∞O„u, Ãã·<åºkèѨu B~°OQÆ*Ë|∞`À Ü«Ú^ŒúO KÕÜ«∞_»O =∞# â◊H˜ÎH˜ q∞Oz# Ѩx J<åfl~°∞. ''g∞~°O`å K≥¿ÑÊk x[O——. ''<Õ#∞ ‰õÄ_® nx QÆ∞iOz KåÖÏ Ö’`«∞QÍ PÖ’zOKå#∞. t"år =∞Ǩ~åA Ç≤ÏO^Œ∂`åfixfl ~°HOΔ˜ K«∞@ÔH· rq`åxfl JiÊOKå~°∞. "åi ‰õΩ=∂~°∞_»∞ ã¨Ç¨ Ü«∂#fli÷Oz =zÛ#ѨÙÊ_»∞ HÍ^Œ#_»O ^è~Œ ‡° =∂? ~å[º~°H} Δõ ÉèQí =Æ O`«∞x KÕuÖ’ =ÙOk?—— z=iH˜ ã¨ÉèíÖ’x „Ѩ[Å∞ =∞iÜ«Ú =∞O„`«∞ÅO^Œ~°∞ ~å*Ï~åO‰õΩ P„â◊Ü«∞q∞=fi_®xH˜ JwHõiOKå~°∞. Ѩ~°fi`«OQÍ `«#ÃÑ· q~°∞K«∞‰õΩ=zÛ# HõëêìÅhfl á⁄QÆ=∞OK«∞ÖÏQÍ HõiyáÈÜ«∂~Ú. K≥#fl=∞‡ `«# áêÅ#Ö’ ã¨=Ú„^Œf~°O "≥O|_ç "åºáê~°O H˘#™êyOK«∞@ÔH· J~°|∞ƒÅ`À#∞, áÈ~°∞Ûwã¨∞ "åi`À#∞ "åºáê~°O ã¨O|O^èŒ"≥∞ÿ# XѨÊO^•Å#∞ KåÖÏ <Õ~°∞ÊQÍ ‰õΩ^Œ∞~°∞Û‰õΩOk. DÖ’QÍ ^Œ`«Î`« ‰õΩ=∂~°∞_≥·# |ã¨Ñ¨Ê <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ü«ÚHõÎ=Ü«∞ã¨∞ûH˜ =KåÛ_»∞ ~å[q^Œº <Õ~°∞Û‰õΩ<åfl_»∞. ѨiáêÅ# „Hõ=∞OQÍ P"≥∞ J`«xH˜ JѨÊyOzOk. P `«~°∞"å`« `«# ã¨=∞Ü«∞=∞O`å K≥#fl=∞‡ ^Õ=Ùx ¿ã=Ö’ QÆ_»Ñ¨_»O HÀã¨O f~°÷Ü«∂„`«Å‰õΩ "≥o¡Ok. K≥#fl=∞‡ ˆHÅ_çx ™ê.â◊. 1671 #∞O_ç ™ê.â◊. 1698 =~°‰õΩ KåÖÏ ™ê=∞~°úº=Ú`À „Ѩ*Ï ~°O[HõOQÍ Ñ¨iáêeOzOk. ^Õ=Ùx Ü«∞O^Œ∞ ÉèíÜ«∞Éèí‰õΩÎÅ∞ HõeæÜ«ÚO_Õk.

U =Úx âßѨO =Å# Ü«∂^Œ= =Oâ◊O #tOzOk – ^Œ∞~åfi㨠=∞ǨÏi¬.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

N=∞u x~°‡ÖÏ^Õq (21 =∂iÛ 1923)

113

1

N=∞u x~°‡ÖÏ^Õq =∞^茺„Ѩ^ÕâòÖ’x zO^•fi~åÖ’ [x‡OKå~°∞. âße"åǨÏ# =OâßxH˜ K≥Ok# Ñ≤.ÔH.™êÖËfiQÍi ‰õΩ=∂Ô~Î. DÜ«∞# ÉèÏëêHÀq^Œ∞Å∞, "Õ∞^è•q,QÍOnèrH˜ ã¨xflÇ≤Ï`«∞Å∞. ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°OÖ’ K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæ<åfl~°∞. ÉèÏ~°`«~å*ϺOQÆ ~°K«#Ö’ ‰õÄ_» ÉèÏQÆã¨∞÷ÖË. `«e¡ P ~ÀAÖ’¡ QÆ}˜`«âß„ã¨ÎOÖ’ Ѩ\Ïìá⁄Ok# JuH˘kÌ =∞OkÖ’ XHõ~°∞. z#fl`«#OÖ’<Õ `«e^¡ OŒ „_»∞Å∞ *ˇÅ· ∞rq`«O J#∞Éèqí OKÕ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ‰õΩ@∞O| ÉÏ^茺`«#∞ z#fl^≥·# x~°‡ÖÏ^Õq x~°fiÇ≤ÏOKÕ"å~°∞ ã¨`«º=ÚJÇ≤ÏOã¨Å`À `«# Pâ◊Ü∂« Å∞ ZÖÏ ™êkèOKåe J<Õ ÃÑ^ŒÌ JOâßÅ#∞ QÍOnèr D"≥∞`À K«iÛOKÕ"å~°∞.

D"≥∞ ÖÏǨϟ~üÖ’ KåÅH±~åO "≥∞_çHõÖò HÍÖËrÖ’ Ãã·HÍÅrÖ’ "≥·^Œºq^Œº JÉèíºã≤OKå~°∞.

19ã¨O=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ 1942 H˜fi\òWO_çÜ«∂ L^Œº=∞OÖ’ q^•ºi÷ L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩ~åeQÍ *ˇ·Å∞H˜ "≥àϧ~°∞. gix =∞OK«∞ QÆ_»¤ÅÃÑ· ‰õÄ~ÀÛɡ>Ëì"å~°@. q<ÀÉèÏ L^Œº=∞O =∂x"ÕÜ«∞=∞<åfl, `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ =∂„`«O „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå~°∞.

1947Ö’ N K«O„kHÍ „Ѩ™ê^Œ N"å`«û"£(I.A.S) QÍi`À q"åǨÏO [iyOk. g~°∞ JѨÊ\˜„Ѩ^è•x N âß„ã≤ÎQÍi Ãã„Hõ@sQÍ#∞, `«~åfi`« qq^èŒ âßYÅ`À ѨÅ∞ ÉÏ^茺`«Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOz, H©fi<£ Zelɡ`ü #∞O_ç Knight Hood `À ã¨~ü a~°∞^Œ∞#∞ á⁄O^•~°∞. 17 ^ÕâßÅ#∞O_ç qt+¨ì ѨÙ~°™ê¯~åÅ#∞, ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ #∞O_ç Ѩ^‡Œ Éè∂í +¨}, Ѩ^‡Œ qÉè∂í +¨}ü ã¨`¯« ~åÅ#∞ á⁄O^•~°∞. Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞, ÖÏÜ«∞~°∞¡, ã¨<å`«# ‰õΩ@∞O|O J`«Î"å~°~Ú`Õ, ™êfi`«O„`«ºã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞, K«^Œ∞=Ù ã¨O™ê¯~åÅ`À qHÍã¨=ºH˜Î`«fiO =Ù#fl"å~°∞ ѨÙ\˜ìO\˜"å~°∞. D aè#flã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å#∞ XHõ`å\˜H˜ KÕiÛ, ‰õΩ@∞O|O J<Õ =º=ã¨÷#∞, ^•x L#fl`« ã≤÷ux HÍOH˜ΔOKå~°∞. „¿Ñ=∞, Hõ~°∞}Å`À ™êkèOKå~°∞. W~°∞=Ù~°∞ ‰õΩ=∂Ô~ÎÅ∞, Éèí~°Îã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À ã¨Ç¨Ï[Ü≥∂QÆ#∞ „ѨѨOK« "åºÑ¨ÎO KÕâß~°∞. ã¨OˆHΔ=∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞-™ê=∂lHõ ¿ã= : 1. ã¨=∂[OÖ’x qaè#fl=º‰õΩÎÅ ÉÏ^èŒÅ#∞ QÆ∞iÎOz, J<ÕHõ N.G.O ã¨Oã¨÷Å#∞ ™ê÷Ñ≤Oz P^Œ∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.

2. q∂~°\òÖ’ ‰õΩ+¨μª"åºkè x"å~°} xÅÜ«∞O ™ê÷Ñ≤OKå~°∞.

3. qHõÖÏOQÆ∞Å HÀã¨O =ÚYºOQÍ JO^èŒ∞ÅHÀã¨O ѨÅ∞ã¨OˆHΔ=∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ KÕâß~°∞.

4. n~°…HÍeHõ "åº^èŒ∞Å∞ ã¨Ç¨Ï[Ü≥∂QÆ Ñ¨^Œ÷uÖ’ x"åiOKÕ@∞¡QÍ =ÚOÉÏ~ÚÖ’ XHõ JO`«~å˚fÜ«∞ ÃÇÏÖòÎ =∞iÜ«Ú Ñ¨iâ’^èŒ<åã¨Oã¨÷, "≥·^ŒºâßÅ <≥ÅH˘ÖÏÊ~°∞.

5. J<å^èŒ ÉÏÅÅ HÀã¨O, J|ÅÅHÀã¨O _èçb¡Ö’ P„â◊=∞O ÃÑ\Ïì~°∞.

6. âß„ã‘ÎÜ«∞ã¨Ow`«O, #$`«ºO "≥Ú^ŒÅQÆ∞ "å\˜x „áÈ`«ºÇ≤ÏOK«_®xH˜, <åQÆѨÓ~üÖ’ ''PK ™êÖËfi WO@~ü<Õ+¨#Öò JHÍ_»g∞ PѶπ =¸ºlH±, _®<£û JO_£ „_®=∂ ã¨Oã¨÷#∞ ™ê÷Ñ≤OKå~°∞. x~°‡ÖÏ^Õq _ç„wÖËx Q˘Ñ¨Ê Pi¯>ˇH,ì± qq^èŒ ^ÕâßÅÖ’=Ù#fl J<ÕHõ P„â◊=∂Å#∞ `å<Õ ã¨fiÜ«∞OQÍ _ç*ˇ·<£KÕâß~°∞ =∞# ‰õΩ\©~°Ñ¨i„â◊=∞ʼnõΩ Ü«¸~°Ñπ^ÕâßÅÖ’ „áêK«∞~°ºO HõeÊOKå~°∞. Ñ¨Öˇ¡Ö’¡

^Œâ◊~°^èŒ =∞Ǩ~åA #Å∞QÆ∞~°∞ HÀ_»à◊√¡ Z=~°∞ – ã‘`«, Ti‡à◊, =∂O_»q, „â◊√`«H©iÎ.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

114

1

x=ã≤OKÕ"åiH˜, q^Œº, "≥^· ºŒ , Láê^è∞Œ Å∞, ~Ô `· ∞« ʼnõΩ =∞Oz q`«<Î åezÛ P^Œ∞HÀ=_»OÖ’ Hõ$+≤KâÕ ß~°∞. "≥·„ÉË+¨<£û (`«~°OQÍÅ) ^•fi~å \˜+¨ØºHõÅÛ~ü Jaè=$kú ZÖÏ KÕÜ«∞=KÀÛ ÉˇOQÆ∞à◊¥~°∞Ö’ ã¨fiÜ«∞OQÍ x~°∂Ñ≤OKå~°∞. ~°K«#Å∞-"≥∞\Ï"≥∂_»~°<£ Z~å, ã¨Ç¨Ï[Ü≥∂QÆ=Ú ~°K«#Å∞.

D"≥∞ |Ǩï=ÚY „Ѩ*Ï˝âße. P^蕺u‡Hõ QÆ∞~°∞=Ù "Õ∞^è•q-''QÆuOz#HÍÅ=Ú. Éèíq+¨º`«∞ÎQÆ∂iÛ zOuOK«∞@HÍ^Œ∞. =~°Î=∂#OÖ’ rqOK«_»O <Õ~°∞ÛHÀ"åe. -W"Õ N=∞u x~°‡ÖÏ^ÕqQÍi ã¨O^Õâ◊O. N=∞u =∞O„u„ѨQÆ_» =~°ÅH˜; (w`å[Ü«∞Ou 1913–8 JHÀì|~ü 1985)

N=∞u =∞O„u„ѨQÆ_» =~°ÅHõΔ ‡=∞‡QÍ~°∞ QÆ}Ѩ=~°O, ѨIIQÀIIlÖÏ¡ #O^Œ∞ N ã¨∂~°OѨÓ_ç "≥OHõ@ã¨∞Éσ~åÜ«Ú_»∞. (DÜ«∞# #∂lg_»∞ [q∞O^•~°∞ k"å<£QÍ~°∞), N=∞u âı+¨=∂O|ʼnõΩ [x‡OKå~°∞. D"≥∞‰õΩ =ÚQÆ∞æ~°∞ J#flÅ∞ =ÚQÆ∞æ~°∞ `«=Ú‡Å∞ gi=∞^茺 JѨÙ~°∂ѨOQÍ ÃÑiQÍ~°∞. `«O„_ç =^ÕÌ „áê^èŒq∞Hõ q^Œº (ÃÑ^ŒÌÉÏÅtHõΔ) ~å=∂Ü«∂}Ïk „QÆO^è•Å#∞ K«^Œ∞=Ù‰õΩ<åfl~°∞.

D"≥∞‰õΩ 5ã¨O=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ ~å[=∞O„_ç-P~åºÑ¨Ù~°O [q∞O^•~°∞QÍi UÔHH· õ Ѩل`«∞_»∞ =∞O„u„ѨQ_Æ » ~å=∞Hõ$+¨Q‚ Íi `À ÃÑO_ç¡ [iyOk. ^Œ∞~°^$Œ +¨=ì âß`«∂Î J`«Î"åiO\˜H˜ "≥à◊§‰õΩO_®<Õ D"≥∞‰õΩ 11= ã¨O=`«û~°OÖ’<Õ "≥·^èŒ=ºO ã¨OÉèíqOzOk. =¸Å# ‰õÄ~ÀÛx U_»∞ÛK«∞#fl D"≥∞#∞ `«O„_çQÍ~°∞ ~å=∂Ü«∞}ÉèÏ~°`åk„QÆO^è•Å∞, ‰õΩOf, ã¨`«º=`«∞Å g~°QÍ^èŒÅ∞ K≥Ñ≤Ê =ºH˜ÎÜ≥ÚHõ¯ r=#^èŒ~å‡xfl q=iOK«QÍ, =∂#ã≤HõOQÍ `Õ~°∞‰õΩx, ã¨=∂[¿ã=, =ÚYºOQÍ q`«O`«∞=ÙÅ L^Œú~°} =∞iÜ«Ú r=<Àáêkè K«∂áêe J<Õ XHõ xâ◊ÛÜ«∂xH˜ =zÛ ã¨fiÜ«∞OQÍ Ñ¨x „áê~°OaèOKå~°∞.

QÍOnè, q<ÀÉèÏ ÉèÏ"ÕÅ =∂~°æ^Œ~°≈#OÖ’, ^Œ∞~åæÉÏÜü∞ ^Õâ◊=ÚMòQÍi ™êxflÇ≤Ï`«ºOÖ’ „ã‘Î[<À^Œú~°}H˜ #_»∞O Hõ@∞ìH˘<åfl~°∞. "≥Ú^Œ@ „Éèí=∞~åO|QÍ~°∞, ã¨`«º=`«=∞‡QÍ~°∞, Ǩ`å„ѨQÆ_» ~å=∂~å=ÙQÍi ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À 1940Ö’ `«}∞‰õΩÖ’ ÉÏÅã¨~°ã¨fif „ã‘Î ã¨=∂*Ïxfl ™êúÑ≤Oz, JHõ¯_» „ã‘Î [<À^Œú~°} HÍ~°º„Hõ=∂ʼnõΩ NHÍ~°O K«∞\Ïì~°∞. 1950Ö’ ã¨fi„QÍ=∞"≥∞ÿ# QÆ}Ѩ=~°OÖ’ ^Œ∞~åæÉÏÜü∞ ^Õâò=ÚMòQÍi ã¨∂K«#Å"Õ∞~°‰õΩ, QÍOnè, q<ÀÉèÏ ÉèÏ"Õ "åi ã¨ÉèíÅ∞ QÆ}Ѩ=~°OÖ’ x~°fiÇ≤ÏOz# ã¨Ö÷ Ïxfl H˘x, J<ÕHõ =ºÜ«∞„ѨÜ∂« ã¨ÅHÀiÛ, N ã¨~ã° fi¨ f „ã‘Î ã¨=∂*Ïxfl <≥ÅH˘ÖÏÊ~°∞. „ã‘ÎÅ∞ ɡ·@‰õΩ ~å=_»O `«‰õΩ¯"≥·# P ~ÀAÖ’¡<Õ ã¨O㨯 $`«=Ú, Ç≤ÏOnÉèÏëê „Ñ¨Kå~°O, QÀ¿ã=, ã¨Ow`«O, Öˇ„· |s ã¨OKå~°„QÆO^è•ÅÜ«∞O tâ◊√ã¨O~°H} Δõ , =∞QÆOæ <Õ`« (ã¨∂„`«Ü∞« [˝O, ~å@fl Ѩi„â◊=∞) x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. >ˇÿÅiOQ∑ <ÕiÊOKå~°∞. W=hfl g~°∞ `«#ã¨fiO`« Y~°∞ÛÅ`À J#QÍ J`«ÎQÍ~°∞ WzÛ# [q∞O^•~°∞ Pã≤÷, á⁄ÅO, 100 HÍã¨∞Å |OQÍ~°O "≥Ú^ŒÖˇ·# "å\˜`À x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.

J<å^èŒÅ∞, ã¨=∂[OÖ’ J|ÅÅ∞QÍ q∞ye#"å~°∞ ã¨fiâ◊H˜Î`À "åiHÍà◊§ g∞^Œ "åˆ~ xÅ|_ÕÖÏQÍ `«Ü∂« ~°∞KÕâß~°∞. J<ÕH=õ ∞OkH˜, r=<Àáêkèx HõeÊOKå~°∞. „ã‘ÅÎ ‰õΩ ã¨OKå~° „QÆO^è•ÅÜ«∞O¿Ñ~°∞`À WO\˜ O \˜ H © Ѩ ٠㨠ΠH ÍezÛ, K« k qOKå~° ∞ ˜ „Ѩ [ Ö’¡ =ÚYºOQÍ „ã‘ Î Å Ö’ 㨠O 㨠¯ $u,

~å=∂Ü«∞}O „"åÜ«∞=∞x "åb‡H˜ =∞ǨÏi¬x „áÈ`«ûÇ≤ÏOz#k Z=~°∞ – „|Ǩχ^Õ=Ù_»∞.

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

115

1

^è~Œ ‡° O,ã¨O„Ѩ^•Ü«∂ÅÃÑ· J=QÍǨÏ# HõeÊOKå~°∞. 11-10-1973Ö’ „ã‘[Î #â◊HΘ áê^ŒÜ∂« „`«‰Ωõ

HÍt~åA JáêÊ~å=ÙQÍi P^èfiŒ ~°ºOÖ’ ÉˇÅ· ∞^Õi QÆ}Ѩ=~°O, =~°^~Œ åAѨÙ~°O "≥Ú^ŒÅQÆ∞ „QÍ=∂Ö’¡ áê^ŒÜ«∂„`«KÕâß~°∞. ã¨~Àfi^ŒÜ«∞ L^Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ KÕ„É’Å∞, LOQÆ∞@∂~°∞Ö’ q<ÀÉÏÉÏ"Õ ã¨ÉÅíè ‰õΩ J<ÕH=õ ∞Ok „ã‘ÅÎ `À Hõeã≤ áêÖÁæ<åfl~°∞. KÕ„É’Å∞ ã¨=∂"ÕâO◊ `«~åfi`« HÍѶx‘ qã¨iO˚ Kå~°∞. rq`åO`«O QÍOnèQÍi „Ѩɒ^èŒO "Õ∞~°‰õΩ 1940 #∞O_ç rq`åO`«O, `å#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ =_çH˜# #∂Å∞`À <Õ~ÚOK«∞‰õΩ#fl p~°Å<Õ ^èŒiOKå~°∞. ™ê=∂lHõ¿ã"å HÍ~°º„Hõ=∂Ö’¡ ÉèÏQÆOQÍ Ñ≤Å¡Å`À, ^ÕâÉ◊ Híè ,Θ ™ê=∂lHõ ã¨=∞㨺Å∞, ѨÙ~å} WuǨ™êÅ∞, ã¨O„Ѩ^•Ü«∂Å∞ „Ѩ^•è <åOâßÅ∞QÍ <å@HÍÅ∞ "Õ~ÚOKÕ"å~°∞. D HÍ~°º„Hõ=∂Å x~°fiǨÏ}Ö’, D"≥∞ ™È^Œ~°∞_»∞ N ã¨∂~°OѨÓ_ç ÉèÏ㨯~°~å=Ù, N [\Ï =Å¡ÉèíŠѨÙ~°∞ëÈ`«ÎOQÍ~°∞ q^•º„Ѩg}, ÉèÏëê„Ѩg}ÅÖ’#∞, q[Ü«∞"å_» QÍOnèÉèí=<£ K«~°¡ [<å~°÷#O, ~°=}=∞‡QÍ~°¡ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À Ç≤ÏOn ѨsHõΔʼnõΩ Ñ¨Oáê~°∞. QÀ|~üQͺãπ áê¡O\ò x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. Ñ≤Å¡Å`À ÃÑ^ŒÌÅ`À 18 #∞O_ç 30 Uà◊§ ֒ѨÙ"åi`À q<À^Œ, q*Ï˝#Ü«∂„`«Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ"å~°∞. `«#‰õΩ HõëêìÅ∞ =zÛ#ѨÙ_»∞ ^Œ∞óYO #∞O_ç HÀÅ∞HÀ_®xH˜ `«O„_ç WzÛ# ~å^è•Hõ$+¨μ‚Å „Ѩu=∞Å#∞ x[=¸~°∞ÎÅ∞QÍ H˘Å∞ã¨∂Î, `«O„_çQÍ~°∞ Hõ\ ˜ìOz# N ã¨∞„|Ǩχ}º™êfiq∞x H˘Å∞ã¨∂Î =ÙO_Õ"å~°∞. `«# J=™ê#^Œâ◊Ö’ |$O^•=#O "≥o§1985Ö’ `«# W+¨ì^≥·=O Hõ$+¨‚ã¨xflkèÖ’ â◊s~åxfl q_çKå~°∞. `«# â◊s~åxfl HÍÅÛ‰õΩO_® Ü«∞=Ú#Ö’ x=∞[˚#O KÕÜ«∞=∞x x~°fiǨωõΩʼnõΩ K≥ѨÊ_»O K«∂¿ãÎ P"≥∞ WKåÛù =∞~°}Ïxfl á⁄O^•ˆ~"≥∂ JxÊã¨∞ÎOk. P"≥∞ ^èŒ#ºrq, `åºQÆje, x~å_»O|~°∞~åÅ∞

„â◊=} ‰õΩ=∂~°∞_»∞ „â◊=} ‰õΩ=∂~°∞_ç `«e^¡ OŒ „_»∞Å∞ „QÆ∞_ç"¤ å~°∞ J~Ú##∞ "åiH˜ ^ÕâO◊ Ö’x Ѩq„`« #^Œ∞Å f~°úO ¿ãqOKåÅx =∞iÜ«Ú Ñ¨Ù}ºˆHΔ„`åÅÖ’ x„kOKåÅx z~°HÍÅ HÀiHõ. HÍx "å~°∞ =Ü≥∂=$^Œ∞úÅ∞, „QÆ∞_ç¤"å~°∞ HÍ=Ù# #_»=ÖË~°∞.

JO^Œ∞Hõx „â◊=} ‰õΩ=∂~°∞_»∞ `«# `«e^¡ OŒ „_»∞Å HÀiHõ f~°∞Û@ `«# Hõ~=ΰ ºOQÍ ÉèÏqOz "åix XHõ HÍq_çÖ’ ‰õÄ~ÀÛÃÑ@∞ìH˘x ã¨fiÜ«∞OQÍ "≥∂Ü«ÚK«∞ f~°ú Ü«∂„`«Å∞ KÕã¨∂Î ^Œâ◊~°^èŒ∞_»∞ Ѩiáêeã¨∞Î#fl HÀã¨Å ^Õâ◊OÖ’x J_»=ÙÅQÆ∞O_® „Ѩܫ∂}˜ã¨∞Î#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ^Œâ◊~°^èŒ∞_»∞ J~°}º=ÚÖ’ "Õ@ÔH· áÈÜ≥∞#∞.K≥@∞ìÃÑ·# ‰õÄ~°∞ÛxÜ«ÚO_»QÍ `«\ÏHõ=ÚÖ’ =∞$QÆ=Ú h~°∞ „`åQÆ∞K«∞#fl@∞¡ â◊|Ì=Ú qxÑ≤OK≥#∞. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „â◊=}‰õΩ=∂~°∞_»∞ `«\ÏHõ=ÚÖ’H˜ ky ã¨#fl=¸uQÆÅ ‰õΩO_»`À (`åÉË\ ˜HÍÜ«∞ J#∞ ‰õΩO_») h~°∞ =ÚOK«∞K«∞O_≥#∞. ^Œâ◊~°^èŒ∞_çH˜ â◊|ÌÉèËkè J#∞ q^Œº `≥Å∞ã¨∞ P q^Œº`À ^èŒ#∞â◊≈OMÏ~å==Ú KÕÜ«ÚK«∂ â◊~°=Ú#∞ =kÖˇ#∞. â◊~=° Ú QÆ∞i `«Ñʨ ‰õΩO_® "≥o§ „â◊=} ‰õΩ=∂~°∞_çH˜ `«yeOk. Ǩ `«O„_ô Jx yÅ yÖÏ `«#∞flH˘#∞K«∞O_≥#∞. ^Œâ◊~°^èŒ∞_»∞ =∞$QÆ=Ú ÉÏ}=Ú `«ye Ѩ_ç#^Œ#∞H˘x, `«\ÏHõ=Ú ^ŒQÆæ~°‰õΩ "≥o§ [iy#k `≥Å∞ã¨∞‰õΩx ѨâßÛ`åÎѨ=Ú`À „‰õΩOyáÈ~Ú „â◊=}‰õΩ=∂~°∞x KÕi, <åÜ«∞<å! Z=i ‰õΩ=∂~°∞_»=Ù? h `«e¡^ŒO„_»∞Å∞ Z=~°∞? Jx PáêºÜ«∞`«QÍ P =ÚxѨل`«∞x `«Åg∞^Œ KÕ~Ú"Õz, q=~°=ÚÅ∞ J_»QÆ, ÉÏ^èŒ`À Ü«Ú#fl

WO„^Œl`ü U J¢ã¨ÎO`À PO[<ÕÜ«∞ ™êfiq∞x |OkèOKå~°∞ – „|Ǩ‡¢ã¨ÎO

C

ÃÇ·ÏO^Œq

1

H

116

1

ÉÏÅ∞_»∞ ^Œâ◊~°^èŒ∞x K«∂z, ~å*Ï! g∞~°∞ K«∂_» =∞Ǩ~åAÖÏQÍ Ü«Ú<åfl~°∞. g∞~°∞ ZO^Œ∞‰õΩ <åg∞^Œ â◊~°„ѨÜ≥∂QÆ=Ú KÕã≤<å~À <å‰õΩ `≥eÜ«∞^Œ∞. Wk JO`å <å Y~°‡ q∞=Ú‡ ^Œ∂+≤OѨѨx ÖË^∞Œ . <Õ#∞ <å `«e^¡ OŒ „_»∞Å HÀã¨"∞≥ ÿ h\˜ H˘~°‰Ωõ =zÛux. JkQÀ P ã¨g∞Ѩ=ÚÖ’ <å `«e^¡ OŒ „_»∞Å∞ Ü«Ú<åfl~°∞. "å~°∞ HõÉ’^Œ∞Å∞ "åiH˜ <Õ#∞ XHõ¯_»<Õ ‰õΩ=∂~°∞_»#∞. "åiH˜ â◊√„â◊¥+¨Å∞ KÕã¨∞‰õΩO@∂ ^Õâ◊=ÚÅ∞ u~°∞QÆ∞K«∞<åfl#∞. "å~°∞ PHõe^ŒÑ¨CÅ`À L<åfl~°∞. HÍ=Ù# D [Å=Ú fã¨∞H˘x "≥o§ "åiH˜W=Ú‡. `˘O^Œ~°QÍ "≥à◊§O_ç JO@∂ „âß=} ‰õΩ=∂~°∞_»∞ Jã¨∞=ÙÅ∞ ÉÏÃã#∞. ^Œâ◊~°^èŒ∞_»∞ „‰õΩOyáÈ~Ú KÕã≤#ѨxH˜ ѨâßÛ`åÎѨ=Ú K≥O^Œ∞K«∂ =Úx‰õΩ=∂~°∞x KÕuÖ’ #∞#fl ÉèÏO_»=Ú#∞ fã¨∞H˘x, =Úx^ŒOѨ`«∞ÅÜ≥Ú^ŒÌ‰õΩ áÈ~Ú, =Úx^ŒOѨ`«∞ÖÏ~å! <Õ#∞ HÀã¨Å^Õâ◊=Ú#∞ ѨiáêeOK«∞ ^Œâ◊~°^èŒ∞_»#∞. g∞ ‰õΩ=∂~°∞_»∞, g∞‰õΩ [Åq∞=∞‡x ##∞fl xÜ«∞q∞OK≥#∞. WkQÀ h~°∞ „`åy ^•Ç¨Ï=Ú f~°∞ÛH˘#∞_»∞ JxÜ≥∞. P =∂@ʼnõΩP„`«∞`«`À <å ‰õΩ=∂~°∞_»∞ U=∞Ü≥∞º#∞.? ZHõ¯_»‰õΩ áÈÜ≥∞#∞? `˘O^Œ~°QÍ K≥ѨÊ=∞xÜ≥∞. ^Œâ◊~°^èŒ∞xH˜ <À@=∂@ ~åHõ K≥ѨÊHõ `«Ñ¨Ê^Œx ZOz, =∞Ǩ`å‡ U=∞x K≥ѨÊ#∞ <Õ#∞ "Õ@ <≥ÑO¨ |∞# J~°}º=ÚÖ’ u~°∞QÆ∞K«∞O\˜x. <å‰õΩ `«\ÏHõ=ÚÖ’ |∞_»|∞_» =∞x â◊|=Ì Ú q#=K≥Û#∞. ^•O`À <Õ#∞ =∞$QÆ"Õ∞kÜ≥∂ h~°∞ „`å=ÙK«∞#fl^Œx ZOz, KÕ`«#∞#fl â◊~°=Ú#∞ q_çzux. Jk h‰õΩ=∂~°∞xH˜ `«ye#k. J`«#∞ g∞‰õΩ =∞Ozh~°∞ Ѩ@∞ìHÔ à◊§=∞x <å‰õΩ K≥ÑÊ≤ , z=~°‰Ωõ q∞=Ú‡Å#∞ `«ÅK«∞‰õΩO@∂ „áê}=Ú q_»K≥#∞. HÍ=Ù# ##∞fl =∞xflOz <å ~å[º=Ú#‰õΩ ~°O_»∞. g∞‰õΩ U Ö’@∂ ÖˉõΩO_® q∞=Ú‡Å#∞ ã¨O~°H˜ΔOK«∞K«∞O^Œ∞#∞ Jx, ZO`À n#=ÚQÍ "Õ_»∞H˘<≥#∞. Ǩ! ‰õΩ=∂~å! h=Ù ÖËxKÀ "Õ∞=Ú =∂„`«=Ú „|uH˜Ü«Ú#fl^ÕxH˜? h=Ù =Ù<åfl=x QÆOÃÑ_®â◊`À rqOK«∞K«∞<åfl=Ú. WOHõ =∂‰õΩ D `«#∞=ÙÅ∞ JHõ¯~°ÖË^Œ∞ JO@∂ ^Œâ◊~°^è•! h=Ù qÖÏã¨=ÚQÍ qǨÏiOK«∞K«∂ =∞$QÆ=ÚÅ#∞ "Õ\Ï_»∞K«∂, <å ‰õΩ=∂~°∞x ‰õÄ_® "Õ\Ï_ç |e fã¨∞‰õΩ<åfl=Ù. D áêѨ=Ú x#flO@HõáÈ^Œ∞. h=Ù ‰õÄ_® =∂ =Öˇ<Õ =$^•úѨº=Ú# ‰õΩ=∂~å! ‰õΩ=∂~å! JO@∂ =∞~°}˜OK≥^Œ=Ù QÍHõ, Jx â◊Ñ≤Oz =Úx ^ŒOѨ`«∞Å∞ W~°∞=Ù~°∞ Jã¨∞=ÙÅ∞ ÉÏã≤i. P =∂@ʼnõΩ ^Œâ◊~°^èŒ∞_»∞ KåÖÏ HõÅ`«K≥Ok ZO`«Ü≥∂ ÉÏ^èŒÑ¨_ç =Úx^ŒOѨ`«∞ʼnõΩ "åi ‰õΩ=∂~°∞#‰õΩ P J~°}º=ÚÖ’<Õ JO`«º„H˜Ü«∞Å∞ x~°fiiÎOz QÆ$ǨÏ=Ú#‰õΩ ÉèÏ~°=ÚQÍ J_»∞QÆ∞Å∞ "Õã¨∞‰õΩO@∂ ^•i|>ˇì#∞. =∂~°æ=ÚÖ’ `«#Ö’ `å#∞ Ѩi Ѩiq^èŒ=ÚÅ∞QÍ PÖ’zOK«∞K«∂ H˘O`«=~°‰õΩ =∞#ã¨∞#∞ x„QÆÇ≤ÏOK«∞H˘x =Úx^ŒOѨ`«∞Å∞, z=~° J#fl =∂@Å∞ [˝Ñ≤ÎH˜ `≥K«∞Û‰õΩx H˘O`« ã¨O`À+≤OK≥#∞. P =Úx ##∞fl <å=Öˇ h=Ù ‰õÄ_® ‰õΩ=∂~å! ‰õΩ=∂~å! JO@∂ =∞~°}˜OK≥^Œ=Ù Jx â◊Ñ≤Oz<å_»∞. <å‰õΩ Jã¨Å∞ ã¨O`å#"Õ∞ ÖË^Œ∞. JO^Œ∞‰õΩ ZxflÜ≥∂ „=`«=ÚÅ∞ ,^•#=ÚÅ∞, LѨ"åã¨=ÚÅ∞ KÕãu≤ x. J~Ú##∞ <å‰õΩ ã¨O`å#=Ú HõÅ∞QÆÖ^Ë ∞Œ . D =Úx =∂@Å∞ Ü«∞^è•~°ú=ÚÖˇ·#KÀ `«Ñ¨ÊHõ <å‰õΩ Ñ¨Ù„`À^ŒÜ«∞=Ú HõÅ∞QÆ∞#∞. Jx J#∞‰õΩO@∂ ~å[^è•xH˜ "≥à‹§#∞.

~å=ÚÅ"å~°∞ K«OÑ≤# ~åHõΔã≤ ¿Ñ~°∞ – `å@H˜

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq J~°∞˚#∞_»∞ (^•fiѨ~° Ü«ÚQÆO)

H

117

1

=∞ǨÉèÏ~°`«OÖ’ „Ѩ^è•# Hõ^ä•<åÜ«∞‰õΩ_»∞, Q˘Ñ¨Êg~°∞_»∞, ™êǨÏã≤., ‰õΩOf^ÕqH˜ ^Õ"OÕ „^Œ∞x =~°„ѨÉÏè =O KÕ`« [x‡Oz# áêO_»= =∞^躌 =Ú_»∞, áêO_»=ÙʼnõΩ "≥<≥fl=ÚHõ =O\˜"å_»∞ J~°∞˚#∞_»∞. #~°<å~åÜ«∞}∞ÅÖ’ <å~åÜ«∞}∞_»∞ Hõ$+¨μ_‚ `·≥ Õ #~°∞_»∞ J~°∞#˚ ∞_»∞. MÏO_»= =#^ŒÇϨ # ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Jyfl^Õ=Ù#‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕã≤ k=º"≥∞ÿ# ~°^äŒ=Ú#∞, QÍO_ô==Ú#∞ ã¨OáêkOKå_»∞. Q˘Ñ¨Ê ™ê^茉õΩxQÍ qÅ∞q^ŒºÖ’ ¿Ñ~°∞QÍOz, QÆ∞~°∞"≥·# „^À}ÏKå~°∞ºx #∞O_ç qÅ∞q^•º ~°Ç¨Ï㨺=ÚÅ#∞, k"庄™êÎÅ#∞ "å\˜x „ѨÜ≥∂yOKÕ Ñ¨^Œú`«∞Å#∞ <Õ~∞° Û‰õΩ<åfl_»∞. ~Ô O_»∞ KÕ`∞« Å`À ÉÏ}ÏÅ#∞ "Õ¿ã â◊HxΘ ã¨OáêkOz ''ã¨=º™êz—— Jx ¿Ñ~°∞ á⁄O^•_»∞.

QÆ∞~°∞"≥·# „^À}∞_»∞ #kÖ’ ky#ѨÙÊ_»∞ J`«xx Ѩ@∞ìH˘x# "≥Úã¨ex K«OÑ≤ QÆ∞~°∞=Ù#∞ HÍáê_®_»∞ J~°∞˚#∞_»∞. áêOKåÅ ~å*ˇ·# „^Œ∞Ѩ^Œ∞x |OkèOz „^À}∞#‰õΩ QÆ∞~°∞^ŒH˜Δ}QÍ ã¨=∞iÊOz „|Ǩχt~À<å=∞HÍ„™êÎxfl ã¨OáêkOKå_»∞. pHõ\ ˜Ö’ QÆ∂_» ÉÏ} „ѨÜ≥∂QÆO KÕÜ«∞QÆÅ q^Œº#∞ JÉèºí ã≤OKå_»∞. ã¨fiÜ«∞O=~°=Ú# =∞`«ûºÜ«∞O„`«=Ú#∞ KèkÕ Oz „^ÒѨkx q"åǨÏ=∂_®_»∞. „ÉÏǨχ}∞x P=ÙÅ#∞ ^˘OQÆÅ#∞O_ç ~°H˜ΔOz f~°÷Ü«∂„`«Å‰õΩ "≥o§ qq^èŒ J„ã¨Î=ÚÅ#∞ ã¨OáêkOKå_»∞. H˜~å`« "Õ+¨OÖ’#∞#fl Ѩ~°=∞t=Ùx`À Ü«Ú^ŒÌOKÕã≤ áêâ◊√Ѩ`å„ã¨Î=Ú#∞ ã¨OáêkOKå_»∞. ^Õ"ÕO„^Œ∞_»∞ Ѩ~å„Hõ=∞=Ú#‰õΩ "≥∞zÛ J~°ú ã≤OǨã¨#=Ú WzÛ Q“~°qOKå_»∞. T~°fit „¿Ñ=∞#∞ u~°ã¨¯iOK«∞@KÕ P"≥∞KÕ â◊Ñ≤OK«|_ç<å_»∞. J*Ï˝`«"åã¨=Ú# |$ǨÏ#flÅ ~°∂ѨOÖ’ P âßáêxfl J#∞‰õÄÅOQÍ =∞ÅK«∞H˘<åfl_»∞. „^ÒѨkx J==∂xOz# Ãã·O^èŒ=Ù}˜‚ =kèOKå_»∞. NHõ$+¨μ‚x ™È^Œi ã¨∞Éèí„^Œ#∞ q"åǨÏ=∂_ç g~°∞_≥·# Jaè=∞#∞º_çH˜ [#‡xzÛ<å_»∞. ‰õΩ~°∞ˆHΔ„`« ã¨O„QÍ=∞ ã¨∂K«#Å∞ Hõ#Ѩ_»QÍ<Õ J~°∞˚#∞_»∞ `«#‰õΩ q∞„`«∞_»∞, |O^èŒ∞=Ù qâı+≤Oz =∂~°æ^Œ~°≈‰õΩ_≥·# NHõ$+¨μ‚}˜‚ ~åÉ’ÜÕ∞ Ü«Ú^ŒúOÖ’ `«#‰õΩ ™ê~°^茺O =Ç≤ÏOѨÙ=∞x HÀ~°∞‰õΩ<åfl_»∞. Ü«Ú^ŒúÉèí∂q∞Ö’ QÆ∞~°∞, |O^èŒ∞, q∞„`å^Œ∞Å#∞ K«∂ã≤ =∂#ã≤Hõ ^Œ∞~°ƒÅ∞_≥·# J~°∞˚#∞#‰õΩ w`åÉ’^èŒ QÍqOz Hõ~°Î"Àº#∞‡Y∞}˜‚ KÕâß_»∞ Hõ$+¨μ‚_»∞. ÉèÏ~°`« K«i„`«Ö’ =∞~°Ñ¨Ù~åx suÖ’ ™êy# Hõ~å‚~°∞˚#∞Å Ü«Ú^ŒúOÖ’ J~°∞˚#∞_Õ q[Ü«∞=Ú#∞ ™êkèOz q[Ü«Ú_»<Õ ™ê~°úHõ<å=∞^èÕÜ«Ú_»Ü«∂º_»∞. ^èŒ~°‡~åA ~å[ã¨∂Ü«∞, Jâ◊fi"Õ∞^èŒÜ«∂QÆ=ÚÅ∞ KÕã≤#ѨÙ_»∞ *ˇ·„`«Ü«∂„`«‰õΩ "≥o§ â◊„`«∞ã¨OǨ~°O KÕã≤ q[Ü«∞ Ѩ~°OѨ~°#∞ ™êkèOz# Ѷ¨∞#∞_»∞. J#flQÍi =∂@#∞ Z#fl_»∂ Ju„Hõq∞OK«x q#Ü«∞=O`«∞_»∞. Ü≥∂wâ◊fi~°∞_≥#· NHõ$+¨μ_‚ ∞» , ^è#Œ ∞~å÷iÜ≥∞ÿ # J~°∞#˚ ∞_»∞ L#flKÀ@ q[Ü«∞O, ã¨OѨ^ŒÅ∞ ÅaèOK«∞##∞@ xâ◊ÛÜ«∞O. "åi 㨇~°}=∂„`«=Ú# q[Ü«∞O ÅaèOK«∞#∞ Jx J#fl#∞ Juâ◊Ü≥∂H˜Î HÍ^Œ∞.

~å"≥∂ q„QÆǨÏ"å<£ ^èŒ~°‡ó Jx J#flk Z=~°∞ – =∂sK«∞_»∞

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

#zˆH`«∞_»∞

118

1

J`« _ ˘Hõ ™êǨ Ï ã¨ É Ïʼnõ Ω _» ∞ , Ѩ ã ≤ = Ü« ∞ 㨠∞ ûÖ’<Õ „|Ǩ Ï ‡ *Ï˝ # O ã¨OáêkOKåÅx P~å@Ѩ_®¤_»∞. `«#‰õΩ *Ï˝<åxfl É’kèOK«=∞x ã¨fiÜ«∞OQÍ =∞$`«∞º^Õ=`≥·# Ü«∞=Ú_ç<Õ "≥O|_çOKå_»∞. XHõ~ÀA #zˆH`«∞_ç `«O„_ç HÀѨOÖ’ 'x#∞fl =∞$`«∞º^Õ=`«‰õΩ ^•#q∞KÕÛâß#∞— J<åfl_»∞. D âßѨO #zˆH`«∞_çáêe@ =~°O J~ÚOk.J`«_»∞ Ü«∞=Ú_çx Hõeã≤ `«# q#Ü«∞O`À Ü«∞=Ú_ç ǨÏ$^ŒÜ«∂xfl [~ÚOz P^蕺u‡Hõ r=# ~°Ç¨Ï™êºÖˇxflO\˜<À J_çy `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. J`«_˘Hõ x["≥∞ÿ# ã¨<åºã≤, *Ï˝# =∂~°æOÖ’ W`«~°∞ʼnõΩ J`«_»∞ =∂~°æ^Œ~°≈‰õΩ_çQÍ "≥Å∞Q˘O^•_»∞. „ѨѨOK«OÖ’ q*Ï˝#"Õ∞ x["≥∞ÿ# ã¨OѨ^Œ. D *Ï˝#ã¨OѨ^Œ á⁄Ok#"å~°∞, ^•xx W`«~°∞ʼnõΩ Ñ¨Oz#"å~°∞ x["≥∞ÿ# =∞Ǩ`«∞‡Å∞. ÉÏźOÖ’<Õ #zˆH`«∞_»∞ J@∞=O\˜ *Ï˝<åxfl á⁄O^•_»∞. ^•xfl "åºÑ≤Î KÕÜ«∞_®xH˜ ‰õÄ_® `À_»Ê_®¤_»∞. =Ú#∞Å∞ Ѩq„`«rq`åxfl QÆ_»∞ѨÙ`«∂ =∂#=*Ïu ˆHΔ=∞O HÀã¨O áê@∞Ѩ_»_»"Õ∞ "åi ÅHõΔ ºO. Ѩq„`« „QÆO^ä•Öˇ·# "Õ^•Å#∞ K«^Œ=_»O, "å\˜x q^•º~°∞÷ʼnõΩ É’kèOK«_»O, `«Ñ¨ã¨∞û, Ü«∞[˝Ü«∂QÍÅ∞ x~°fiiÎOK«@O "åi k#K«~°º, J_»q =∞^茺֒ "åi x"å™êÅ∞O_Õq. "åx<Õ '`«áÈ=<åÅ∞—, '‰õΩ\©~°=ÚÅ∞— J<Õ"å~°∞.

L^•ÌʼnõΩ_»∞ J<Õ |∞∞+≤H˜ '#zˆH`«∞_»∞— [x‡OKå_»∞. J`«xH˜ ã¨∞xt`«"≥∞ÿ# |∞kÌ =ÙOk. *Ï˝<åxfl ã¨OáêkOK«_®xH˜(q^•ºÉèϺ™êxH˜) "≥àı¡=ÚO^Œ∞ „Ѩf ÉÏÅ∞_çH© LѨ#Ü«∞#O KÕÜ«∞_»O P<å\˜ PKå~°O. P~ÀAÖ’¡ q^•ºÉèϺã¨O =∞~˘HõÖÏ =ÙO_Õk. `«# q^•ºi÷ rq`«=∞O`å ÉÏÅ∞_® QÆ∞~°∞=Ù QÍi=^ÕÌ =ÙO_®e. "Õ^•Å∞ <Õˆ~Ê P QÆ∞~°∞=Ù#∞ 'PKå~°∞ºÅ∞— Jx Ñ≤eKÕÕ"å~°∞. qq^èŒ QÆ$ǨÅ #∞O_ç áÈQÆ∞KÕã≤# PǨ~åxfl (aèHΔÍ#flO) t+¨μºÅ∞ JO^Œ~°∂ ѨOK«∞‰õΩx u<åe. L^ŒÜ«∞O ÖË=@O, #kÖ’ ™êfl#O, "Õ^Œ q^•ºÉèϺã¨OWn J`«x k#K«~°º. ~å„u KåѨŠg∞^Õ x„kOKÕ"å~°∞. ™êÜ«∞OHÍÅ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ |@ìÅ∞ L`«Hõ_»O, P„â◊=∞O â◊√„Éè`í ,« ѨÓÅ∞ HÀÜ«∞_»O, Ü«∞*Ï˝xH˜ ^Œ~ƒ° Åù ∞, ã¨q∞^èÅŒ ∞ fã¨∞‰õΩ~å=_»O, "≥ÚHõ¯Å‰õΩ h~°∞ áÈÜ«∞_»O, Ѩâ◊√=ÙʼnõΩ ^•}Ï `Õ=_»O "≥Ú^ŒÖˇ·# W`«~° q+¨Ü«∂Å∞ JѨÊyOK«|_Õq. #zˆH`«∞_»∞ `«#‰õΩ JѨÊyOz# Ѩx ‰õΔΩ}‚OQÍ KÕ¿ã"å_»∞. #zˆH`«∞x `«O„_ç L^•ÌʼnõΩ_»∞ ("å[„â◊=Ù_»∞ Jx Ñ≤eKÕ"å_»∞) 'qâ◊fil`ü J<Õ XHõ Q˘Ñ¨Ê Ü«∂QÆO KÕÜ«∞_®xH˜ qã¨Î $`«"≥∞ÿ# U~åÊ@∞¡ KÕã¨∞Î<åfl_»∞. |∞∞+¨μÅ∞ JO^ŒiH© PǨfi<åÅ∞ ѨOÑ≤OKå_»∞. #zˆH`«∞x QÆ∞~°∞=Ù#∞ Ѩk~ÀAÅ =ÚO^Õ `«# Ü«∂QÍxH˜ t+¨μºÅ`À ã¨Ç¨ ~å=Åã≤#kQÍ HÀ~å_»∞. QÆ∞~°∞=ÙQÍ~°∞ `«#t+¨μºÅ`À HõÅã≤ =KåÛ~°∞. xs‚`« ã¨=∞Ü«∂xH˜ qâ◊fil`ü Ü«∂QÆHÍ~°º„Hõ=∂Å∞ „áê~°OÉèí=∞Ü«∂º~Ú. =O^ŒÖÏk |∞∞+¨μÅ =∞O„`ÀKåÛù~°} ^èŒfix`À P „Ѩ^Õâ◊O JO`å xO_çáÈ~ÚOk. XHõ ™êÜ«∞O„`«O QÀ^•<åxH˜ x~°‚~ÚOK«|_çOk. QÀ=ÙÅ#∞ fã¨∞‰õΩx ~å=Åã≤#kQÍ Ü«∞[˝ QÆ∞~°∞=ÙÅ∞ Hõ|∞~°∞ÃÑ\Ïì~°∞. =∞O@ѨOÖ’ =O^ŒÅH˘nÌ QÀ=ÙÅ∞ ã¨g∞HõiOK«|_®¤~Ú. "åxÖ’ H˘xfl QÀ=ÙÅ∞ â◊√+≤¯OzáÈÜ«∂~Ú.

U ã¨=∞Ü«∞OÖ’ <≥·<å Kå=\ÏxH˜ ã≤^ŒúOQÍ =Ù#fl =Úã¨eq. x~°∞ѨÜ≥∂QÆ"≥∞ÿ# D P=ÙÅ#∞ ^•#q∞=fi_»O =Å# `«O„_çH˜ Uq∞ Åaèã¨∞ÎOk? WO`«HõO>ˇ áêѨO ÖË^Œ∞. W@∞=O\˜ Ѩ#∞Å =Å# PÜ«∞# #~°HÍxH˜ "≥_»`å~°∞ J#∞‰õΩ<åfl_»∞. 'gÖË¡^Œ∞— <å `«O„_ç #~°HÍxH˜ "≥à◊¡‰õÄ_»^Œ∞ J#∞‰õΩ<åfl_»∞ #zˆH`«∞_»∞. PYiH˜ XHõ =∞Oz PÖ’K«# `«\ ˜ìOk. Ü«∂QÆ xÜ«∞=∂Ö’¡

Éèí‰õΩÎx "≥Ú^Œ\˜ ÅHõΔ}O Uq∞\˜ – Jxfl „áê}∞ÅÖ’¡ ^Õ=Ù_çx K«∂_»@O

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

119

1

XHõiH˜+¨ì"≥∞ÿ#, „Ñ‘uáê„`«"≥∞ÿ# =ã¨∞Î=ÙÅ∞ =∂„`«"Õ∞ ^•#q∞"åfie. HÍx `«O„_ç `«#‰õΩ „Ñ≤Ü«∞"≥∞ÿ#q q∞QÆ∞Å∞Û‰õΩx J#=ã¨~°"≥∞ÿ#q Wã¨∞Î<åfl_»∞. |Ǩïâ◊◊ó W^ŒO`å <å HÀã¨"Õ∞ KÕã¨∞Î<åflˆ~"≥∂! JO>Ë <Õ#∞ <å `«O„_çH˜ „Ñ‘u áê„`«∞}˜‚ J#fl=∂@. J~Ú`Õ ##∞fl ^•#q∞¿ãÎ JO`å ã¨O`«$Ñ≤ÎHõ~°OQÍ [iyáÈ`«∞Ok Hõ^•! Jx PÖ’zOKå_»∞. `«O„_ç Ü≥∂QÆ ˆHΔ=∂Å∞ WѨÙ_»∞ J`«x =∞#ã¨∞ûÖ’ L#fl`« ™ê÷#OÖ’ =Ù<åfl~Ú. `«##∞ ‰õÄ_® ^•#q∞=fi=∞x `«O„_çx |Å=O`«O KÕâß_»∞. D =∂@ʼnõΩ L^•ÌʼnõΩ_»∞ HÀѨO`À `«##∞ `å#∞ J^Œ∞Ѩ٠KÕã¨∞HÀÖËHõáÈÜ«∂_»∞. HÀѨO`À Ü«∂QÆxÜ«∞=∂Å#∞ QÍeH˜ =^Œe ''WHõ¯_ç #∞O_ç áÈ! x#∞fl =∞$`«∞º=Ù‰õΩ ^•#O W™êÎ#∞—— Jx JiKå_»∞. "å[„â◊=Ù_»∞ `«# `«Ñ¨ÙÊ#∞ „QÆÇ≤ÏOKå_»∞. HÍx JѨÊ\˜ˆH PÅ㨺"≥∞ÿáÈ~ÚOk. ''<å HÀáê"Õâ◊O ÖËHõáÈ`Õ <Õ#∞ J@∞=O\˜ =∂@Å#∞ LK«ÛùiOKÕ"å_çx HÍ^Œ∞.

WѨÙÊ_≥O`« Hõ+¨ìO =zÛOk?—— Jx ~ÀkOKå_»∞. #zˆH`«_»∞ `«O„_ç`À ''[iyO^Õ^À [iyOk. =∂@ xÅɡ@∞ìHÀ=Åã≤O^Õ—— J<åfl_»∞. ''h=Ù "≥à◊`å#O>Ë h‰õΩ <å Pjã¨∞ûÅ∞—— J<åfl_»∞ `«O„_ç. JѨÙÊ_»∞ #zˆH`«∞_»∞ Ü«∞=Ú_ç ^ŒQÆæ~°‰õΩ "≥o§ J`«xx "≥∞Ñ≤ÊOz „Ѩã¨#flO KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞.

JѨÙÊ_»∞ Ü«∞=Ú_»∞ #zˆH`«∞x`À h‰õΩ =¸_»∞ =~åe™êÎ#∞, HÍ=Åã≤#q HÀ~°∞HÀ—— J<åfl_»∞ Ü«∞=Ú_»∞. "≥Ú^Œ\ ˜ =~°O `«O„_çx HÀѨO #∞O_ç q=Ú‰õΩÎ}˜‚ KÕÜ«∞=∞x HÀ~å_»∞. Ô~O_»= =~°O ^•fi~å ^≥·=`åfixfl á⁄O^Õ *Ï˝<åxfl ã¨OáêkOKå_»∞. =¸_»= =~°O [##=∞~°}ÏÅ∞, ^Œ∞óMÏxfl JkèQÆq∞OKÕ *Ï˝#O QÆ∞iOz J_»∞QÆQÍ JO^Œ∞‰õΩ Ü«∞=Ú_»∞ ã¨O`À+≤Oz P *Ï˝#O`À ÉÏ@∞ 'Ü≥∂QÆq^Œº— ‰õÄ_» É’kèOKå_»∞. =∂#=*ÏuHõO`«‰õΩ =∞Ozx HÀ~°∞`«∂ Ü«∞=Ú_ç\Ï¡ J<åfl_»∞. ''F qâߊǨÏ$^ŒÜ«Ú_≥·# ÉÏÅHÍ! =∂#=ÙxQÍ [x‡Oz#"å_»∞ J^Œ$+¨ì=O`«∞_»∞. J`«_»∞ =∞Oz ¿ãflÇ≤Ï`«∞efl ã¨Oáêk™êÎ_»∞, =∞Oz q+¨Ü«∂Å∞ <Õ~°∞Û‰õΩO\Ï_»∞, W`«~°∞ʼnõΩ =∞Ozx KÕ™êÎ_»∞. Wq Ü≥∂Qƺ`« QÆŠѨ#∞Å∞. ^Œ∞+ì̈¿ãflǨÅ∞, ^Œ∞~åÖ’K«#Å∞ Hõey =ÙO_»@O áêѨO. =∞#O ^Œ∞~å‡~°Oæ QÍ „Ѩ=iÎOz#@¡~Ú`Õ =∞#‰õΩ ^Œ∞óYO HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. q*Ï˝#=O`«∞Å∞ áêáêÅ∞ KÕÜ«∞~°∞. J*Ï˝#∞Å∞ KÕ™êÎ~°∞. ѨÙ#~°˚#‡ ^•fi~å J*Ï˝#∞Å∞ áêѨѶ¨ÅO J#∞Éèíq™êÎ~°∞. JO^Œ∞KÕ`« â◊s~°O =∞~°}˜ã¨∞ÎOk HÍx P`«‡‰õΩ Kå=ÙÖË^Œ∞. ^Œ∞ó MÏxfl áÈQ˘@ì_®xH˜ "≥∂HõΔO á⁄O^Œ@O XHõ¯>Ë =∂~°æO. "≥∂HõΔ=Ú#‰õΩ =∂~°æO ÉèíQÆ=O`«∞x Ü«∞O^Œ∞ ÉèHí Î̃ Hõey =ÙO_»@O. J`«xx =∞#O ã¨~fi° â◊H=Î̃ ∞O`«∞_»∞, ã¨~fi° A˝_∞» QÍ Ñ¨Ól™êÎO. =∞#‰õΩ ÉèQí =Æ O`«∞_»∞ ã¨∂~°∞º_»∞, K«O„^Œ∞_»∞, =∂#=Ù_»∞, [O`«∞=ÙÅ ~°∂ѨOÖ’ ‰õÄ_» HõxÑ≤™êÎ_»∞. =∞#O ÉèíQÆ=O`«∞x JO`«\Ï K«∂™êÎ=Ú. =∞#O JO^Œih ã¨=∂#OQÍ Q“~°qOKåe. [#‡Ö’ Z‰õΩ¯=, `«‰õΩ¯=Å∞ ÖË=Ù, JO^ŒiH© =∞#O =∞Oz KÕÜ«∂e. J^Õ =∞#O ÉèíQÆ=O`«∞xH˜ KÕ¿ãx["≥∞ÿ# ¿ã=. J\˜ì "åˆ~ "≥∂HõΔO á⁄O^Œ∞`å~°∞. #zˆH`å! h=Ù ÉèíQÆ=^Œƒù‰õΩÎ_»"≥· JO^ŒiH© =∞Oz K≥~Úº. #zˆH`«∞x Hõ^äŒ Ñ¨q„`« „QÆO^ä•Å~Ú# "Õ^•ÅÖ’ K≥ѨÊ|_çOk.

ÉèíQÆ=næ`«#∞ ã¨fiÜ«∞=ÚQÍ q#flk Z=~°∞ – J~°∞˚#∞_»∞, ǨÏ#∞=∞O`«∞_»∞, "åºã¨∞_»∞, ã¨O*Ü«Ú_»∞.

C

1

ÃÇ·ÏO^Œq

H

120

Ѷ¨`Õ ã≤OQ∑ - *Á~å=~ü ã≤OQ∑ (ã¨r= ã¨=∂kè 1705) 1

Ѷ¨`Õã≤OQ∑-*Á~å=~üã≤OQ∑W^ŒÌ~°∂ ÉÏÅ∞~°∞. XHõ~°∞ S^Œ∞ ã¨O=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞QÆÅ"åÔ~·`Õ =∞~˘Hõ~°∞ U_»∞ ã¨O=`«û~åÅ =Ü«∞ã¨∞û QÆÅ"å~°∞ J~Ú<å `«=∞ ^èŒ~°‡OHÀã¨O, ^•xfl ~°H˜ΔOK«_»O HÀã¨O, `«=∞ „áê}ÏÅ#∞ |e^•#O KÕÜ«∞_»OÖ’ áÈ\©Ñ¨_®¤~°∞. #=Ùfi`«∂ #=Ùfi`«∂ `«=∞ K«∞@∂ì ¿ÑiÛ# QÀ_»Ö’ ã¨r= ã¨=∂kè KÕÜ«∞|_ç `«=∞ „áê}ÏÅ#∞ ã¨=∞iÊOz# g~° QÆ∞~°∞Ѩل`«∞Å J=∞~° K«i„`« Wk. XHõ™êi QÆ∞~°∞QÀqO^£ã≤OQ∑ P#O^ŒÑ¨Ó~üÖ’ LO_»QÍ P HÀ@ÃÑ· "≥ÚQÆÅ∞Å∞ ^•_ç KÕ™ê~°∞. Jl`üã≤OQ∑, [_»∞~°≠Ï~ü ã≤OQ∑Å∞ "åà◊§<å#fl#∞ HÍáê_»\ÏxÔH· Ü«Ú^ŒúOÖ’ g~° =∞~°}O á⁄O^•~°∞. P#O^ŒÑ¨Ó~ü#∞ =keÃÑ>Ëì ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ QÆ∞~°∞ QÀqO^£ ã≤OQ∑ ‰õΩ@∞O|O q_çáÈ~ÚOk. J`«x z#flÑ≤Å¡Å∞ *Á~å=~üã≤OQ∑, Ѷ¨`Õã≤OQ∑Å#∞ fã¨∞‰õΩx "åi <å#=∞‡ QÆ∞[s P#O^ŒÑ¨Ó~ü =ke F HÍi‡‰õΩ_ç WO\’¡ H˘O`«HÍÅO áê@∞ x=ã≤OzOk. `«~°∞"å`« "åi áê`« ¿ã=‰õΩ_≥·# QÆOQÆ∂ WO\˜H˜ =∞HÍO =∂~åÛ~°∞. QÆOQÆ∂ ^è<Œ åâ◊`À "åix =Úã≤O¡ ʼnõΩ Ñ¨\ Oì˜ Kå_»∞. "åà◊√§ P J#fl^Œ=ÚÅ#∞ "åi <å#=∞‡#∞ |OkèOz K≥~°™êÅÖ’ ÃÑ\Ïì~°∞. Ñ≤Å¡Ö’¡ ^è≥·~åºxfl HõeyOKÕO^Œ∞‰õΩ QÆ∞[s=∂`« ã≤‰õΩ¯ QÆ∞~°∞=ÙÅ `åºQÆO |e^•#O Hõ^äŒÅ∞ K≥Ñ≤ÊOk. Ñ≤Å¡Å∞ ‰õÄ_® `«#‡Ü«∞`«fiO`À `«=∞ <å#fl=∞‡K≥¿ÑÊ `«=∞ ѨÓsfi‰õΩÅ g~°QÍ^èŒÅ∞ q<åfl~°∞. QÆ∞[s =∂`«‰õΩ, Ñ≤šʼnõΩ PǨ~°O ‰õÄ_® ÃÑ@ì‰õΩO_® _çâ◊O|~ü <≥Å K«eÖ’ XHõ |∞~°∞AÖ’ LOKå~°∞. Ñ≤Å¡Å∞ `«=∞ <åÜ«∞#=∞‡`À Hõeã≤^Õ=Ùx Éèí[# KÕÜ«∞_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~°∞. Ñ≤šʼnõΩ g~°QÍ^èŒÅ∞ K≥|∞`«∂ „¿Ñi`«∞Å#∞ KÕã¨∞Î#flk QÆ∞[s=∂`«. H˜¡+¨ì"≥∞ÿ# Ѩiã≤÷`«∞ÅÖ’ P z#flÑ≤ÅÅ¡ ∞ `«=∞ ^è~Œ ‡° O #∞O_ç ZHõ¯_» ^Œ∂~°=∞ø`å~À#<Õk P"≥∞ ÉèÜ í ∞« O. `«=∞ `«O„_ç ¿Ñ~°∞ xÅɡ_`» å=∞x `«=∞ <åÜ«∞#=∞‡‰õΩ =∂@ WKåÛ~°∞. #"å|∞ P Ñ≤Å¡Å#∞ W™ê¡O =∞`«O ã‘fiHõiOK«=∞x =uÎ_ç KÕâß_»∞. Ñ≤Å¡Å∞ x~°ƒùÜ«∞OQÍ ÃÑ^ŒÌQ˘O`«∞`À ''"Õ∞O QÆ∞~°∞ QÀqO^£ã≤OQ∑ Ѩل`«∞ÅO =∂ `å`« QÆ∞~°∞ `ÕQ∑ |Ǩ^Œ∂~ü Ç≤ÏO^Œ∂ ^èŒ~å‡xfl ~°HΔ̃OK«_®xH˜ |e^•#O KÕ™ê~°∞. "Õ∞=Ú "åi ã¨O`å#O, "Õ∞=Ú =∂^èŒ~å‡xfl ZѨÊ\˜H© =^Œ∞Å∞HÀ=Ú. =∂‰õΩ ^èŒ~°‡O „áê}ÏÅHõO>Ë „Ñ≤Ü«∞"≥∞ÿ#k——. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =∞O„u ã¨KåÛ#O^Œ∞_»∞ ÖËz Ñ≤Å¡Å#∞ WÖÏ J_çQÍ_»∞. ''Ñ≤Å¡Å∂ q∞=∞‡efl =keÃÑ_ç`Õ g∞~°∞ UO KÕ™êÎ~°∞?—— ÉÏÅ∞_≥·# *Á~å=~üã≤OQ∑ J<åfl_»∞ "Õ∞O Ããx· ‰õΩÅ#∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛH˘x g∞~°∞ KÕã∞¨ #Î fl J`åºKå~åÅ#∞ PѨ_®xH˜ "Õ∞=Ú K«xáÈÜÕ∞ =~°‰õΩ Ü«Ú^ŒúO KÕ™êÎO. Jx ["åaKåÛ_»∞. Ñ≤Å¡Å =∞<À^è≥·~°ºO áÈQ˘@ì_®xH˜ WÖÏ J<åfl_»∞ Ñ≤Å¡Å∂ g∞‰õΩ `≥Å∞™ê? g∞ `«O„_ç, g∞ J#flÅ∞ Ü«Ú^ŒúOÖ’ K«xáÈÜ«∂~°∞. WHõ g∞‰õΩ „ѨѨOK«OÖ’ Z=~°∂ ÖË~°∞. HÍ|\˜ì #"å|∞ K≥Ñ≤Ê#@∞¡ q#O_ç W™ê¡O =∞`«O ã‘fiHõiOK«O_ç. Ñ≤ÅÅ¡ ∞ =∞iO`« QÆ\ Qì˜ Í =∂ `«O„_ç XHõ =∞Ǩg~°∞_»∞ PÜ«∞##∞ Z=~°∂ K«OѨÖ~Ë ∞° . ™êǨÏã¨O`À ‰õÄ_ç# ["å|∞ q#fl "åix ã¨r= ã¨=∂kè KÕÜ«∂Åx P*Ï˝Ñ≤OKå_»∞.''W^ŒÌ~°∞ Ñ≤Å¡Å∂ #=Ùfi`«∂ xtÛO`«QÍ xÅ|_ç L<åfl~°∞. x~°‚~ÚOK«|_ç# ã¨÷ÖÏxH˜ Ñ≤Å¡Å#∞ fã¨∞‰õΩ=zÛ ÉÏÅe^ŒÌih ã¨r= ã¨=∂kè KÕâß~°∞. „ѨѨOK« K«i„`«Ö’ z#flÑ≤Å¡Å#∞ D q^èŒOQÍ x~°ÌÜ«∞`À ǨÏ`«ºKÕã≤# ã¨OѶ¨∞@# =∞~˘Hõ\ ˜ ÖË^∞Œ . J^Õq^èOŒ QÍ D g~°ÉÏÅ∞~°∞ K«∂Ñ≤# JѨÓ~°fi™êǨÏã¨O „ѨÑO¨ K«OÖ’x =∞ˆ~ ^ÕâK◊ i« „`«Ö’ ‰õÄ_® Hõ#Ѩ_»^Œ∞.

Z=iH˜ âßOu Åaèã¨∞ÎOk – HÀiHõÅ∞, JǨÏOHÍ~°O, =∞=∞HÍ~°=ÚÅ∞ ÖËx"åiH˜ âßOu Åaèã¨∞ÎOk.