Kalendarju Museumin Mejju - Gunju 2017

_j

L

t Verbum Dei caro factum est ls-87 Sena l=iarga Numru 3 I Mejju - Gunju 2017

Editorjal Qalb Gentili

139

Mill-lskrittura 11-Manswetudni fii-Bibbja

141

Tagnlim Papa Frangisku Efiew lnwessghu Qlubna Kittieba Spiritwali 11-Manswetudni fii-Kitba tai-Qaddisin It-Temperamenti 11-Fundatur Jgnallimna 11-Manswetudni fii-Kitba ta' Dun Gorg

Fi Zmienna L-lmhallef Gust u Manswet Paolo Borsellino

173

11-Pittura tai-Faccata Home!

11-Pittura Tispirani

178

147

151 156

159

Letteratura 11-Manswetudni fir-Rumanz I Promessi Sposi ta' Alessandro Manzoni Grajja Tard Wisq

180

183

189

Djarju Museumin Awenimenti Frar - Marzu 2017

192

Mit-Tradizzjoni Museumina 11-Manswetudni Museumina

165

Assenjatur

194

Aspetti Missjologici 11-Manswetudni fii-Missjoni

169

Gnerf mid-Dei:ert Xkora u t=tafna Ramel

203

Rivista ta' kull xahrejn ghall-uzu privat tal-membri tas-Socjeta tad-Duttrina Nisranija M.U.S.E.U.M. Direzzjoni u Amministrazzjoni: Dar Generali, 207 Triq San Gorg Preca, Marsa MRS 9010 www.sdcmuseum.org I e-mail: info@sdcmuseum.org

Editorjal

•

QbLB <::; ENTI Ll 'din il-narga tal-Kalendarju Museumin wiened isib diversi artikli fuq virtU centrali gnalina fit-Museum, il-manswetudni. Humanafnadawkli jafu t-tifsira ta' din il-kelma ghax xi darba missew jew kienu midhla talMuseum. Jt-terminu mhuwiex wiened popolari, gnalkemm meta jigi spjegat wiened malajr jifbem x'timplika din il-virtU. Sinonimi mal-manswetudni nsibu 1-gentilezza, it-tjubija, il-hlewwa, li rna tfittixx b'forza u b'aggressivita, il-kapaCita li tahfer, dik li tissaporti u li ssofri bil-pacenzja. Dawn u ohrajn ikunu qegndin im.issu xi wnud mi ll-aspetti ta' din il-virru tant gnaziza gnasSocjeta tagnna.

an Stiefnu bnala 1-qaddis protettur tal-manswetudni huwa ezempju kbir ghalina gnax din il-virtu dehret fih b'mod qawwi u car meta fl-anhar ta' hajtu hafer minn qalbu Iii dawk li kienu qed ihaggruh. 11-grajja li naqraw fl-Atti tixbah nafna Iii dik tat-tislib u 1-mewt ta' Gesu.

U 1-ahhar kliem li lissen Stiefnu rna jistghux rna jfakkruniex fl-istess kliem ta' Gesu fuq issa lib: "Mulej Gesu, ilqa' 'I rulii. ... Mulej, Ia tghoddhulhomx dan id-dnub." (Atti 7, 59-60) Ghax il-manswetudni hija proprju wanda mill-attributi tad-dixxiplu awtentiku li jrid jimxi wara Gesu bis-serjeta. Kull riflessjoni li ssir fuq il-manswetudni dejjem gliandha tigi sostnuta mill-imgiba

S

u mit-tagnlim ta' Gesu. Ninnutaw kemm Gesu kien bniedem ta' kuragg kbir imma qatt vjolenti, kemm kien qawwi imma qatt kattiv u sever. Nirriflettu fuq kemm Gesu bil-qalb mansweta u gentili tiegnu qattma holoq jew zied is-sofferenzi fl-olirajn gliax hu ngliata kompletament biex jagnmelll-gid biss u qatt id-deni.

Tassew li Hum tant gliandna bzonn Iii Gesu biex ikun il-mudell ghalina ta' kiftigi pprattikata 1-manswetudni, ghax 1-ghejxien tagliha tant hu relevanti fi zminijietna. Kontinwament insewdu qalbna meta naraw kif id-dgnufija u d-dnub tal-bniedem jaglimluh vjolenti, abbuziv, feroci, aggressiv u irrabjat. Gnalkemm

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L minn barra min jagixxi hekk jidher qawwi, ir-realta hi li dawn 1-attitudnijiet koroh u li joholqu hafna tbatija huma biss sinjali ta' fragilita umana kbira. Huwa f'din il-kultura li 1-Museumini jgliixu 1-gentilezza fil-manswetudni biex b'hekk ikunu alternattiva u ezempju glial kifwielied jista' jgnix il-najja tiegliu.

Din ir-riflessjoni li ser naghmlu fix-xahrejn li gejjin trid isservi wkoll biex nevalwaw il-mod kif anna bhala membri u Kandidati qed nghixu 1-manswetudni rna' xulxin. Huma liafna dawk ilbarranin H jsiru jafuna u tant jimpressjonaw ruhhom bil-vot ta1-manswetudni li anna ngeddu ta' kuljum. Xi wliud jarawha bliala xi liaga unika fii-Knisja. Dan jghabbina b'responsabbilta biex mhux biss inqisu li1na nfusna bliala n-nies tal-manswetudni, imma nghixuha fH-prattika filhajja ta' kuljum. Kollha kemm anna ghandna fejn nikbru f'dan 1-aspett, biex b'hekk inkunu qed noqorbu dejjem iktar lejn dak li ghandna nkunu bhala Museumini, ghax il-membru min-natura tal-vokazzjoni tiegliu huwa manswet.

Gha1daqstant f'dawn il-gimgnat nistaqsu lilna nfusna: • Ingib quddiem gliajnejja

•

•

•

• •

•

•

•

1-gentilezza fil-qalb mansweta ta' Gesu?

Nixtieq xejn li jkolli dejjem iktar qalb gentili bhal ta' Gesu? lnfittex li nghix dawk is-seba' regolamenti tal-manswetudni b1a kompromessi?

Kapaci nahfer li1 hija Socju jew nibqa' nzomm go qalbi dak li darba qalli jew gliamilli?

Nippretendi xejn li hija Socju jitlobni skuia talli darba kien naqasni?

Naqbad fija sensittivita zejda li mbaghad nispii:ca 1-inqas haga li ssir nehodha bha1a offiia kontrija?

It-ton ta' kifnitkellem huwa xejn gentili?

Nirrabja meta 1-affarijiet rna jigux kifirridhom jew kif narahom jien?

Infittex b'forza dak li hu dritt tieghi?

Kapaci nitbissem bi nlewwa jew jien dejjem b'wicc serju li jbezza'ujbieghed?

Nistaqsi jekk iniex qed noh1oq tbatija b'dak li ngliid jew bilmod kifingib rulii?

Ser nibqa' niggustifika 1-imgiba nieqsa mill-manswetudni tieghi billi ngliid: "Giiax jien hekk maglimul"?

Tassew li 1-hidma hija kbira, specjalment dik fuqna nfusna.

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

f L-~ANSWE1VDNl FJL-BtBBJA il-Bibbja 1-manswetudni ghandha spettru wiesa'. Uhud millbiblisti jinterpretawha f'sens purament socjo1ogilru. Skont din 1-interpretazzjoni, il-manswetudni tirreferi gnal sitwazzjoni fejn ilpersuna ma tirritaljax meta tkun tmcannda mid-drittijiet tagnha fis-socjeta u tkun, hafna drabi, suggetta gball-oppressjoni minn ta' madwarha. Biblisti ohrajn jikkunsidrawha aktar bbala kwalita personali ta' tjubija, gentilezza jew hJewwa. Dan 1-artiklu jikkonsidra 1-manswetudni bhala dispozizzjoni tal-qalb f'dawk li jafu jiehdu kollox minn idejn il-providenza ta' AHa. Dawn in-nies mhux biss rna jirritaljawx, rna jivvendikawx rulihom u jhallu 'L Alia jhaLLas hu (ara Rum 12, 19; Dt 32, 35) imma jwiegbu u jimxu "bil-h1ewwa u bir-rispett" rna' kulhadd, sahansitra rna' dawk li jehduha kontrihom (1 Pt 3, 16; ara Lq 6, 22).

11-Manswetudni fit-Testment il-Qadim

'------

it-Testment H-Qadim, fil-kotba ta1-ahnar zmien, il-Kotba talGherf, insibu wiened mill-aktar ezempji konkreti ta' manswetudni li nistghu facilment insibuh f'wiehed mir-riklami moderni: "Ibni, kull-ghasel, gnax hu tajjeb, u l-qtar tax-xehda, ghax toghmtu he1wa. Kun af li hekk hu 1-gherf ghalik; jekk issibu, jiswielek gha1li gej ..." (Prov 24, 13-14) 11-hlewwa tikkaratterizza 1-gherf, kifukoll il-

kliem u 1-wegndiet ta' Alia: "Ghax tifkirti ohla mill-ghasel, u sehmi minn xehda ghasel." (Sir 24, 20) Fis-Sa1mi 1-hlewwa jew it-tjubija hija attribut ewlieni ta' Alia. Firresponsorju ta' Salm 34 naqraw: "Ippruvaw u taraw kemm hu tajjeb il-Mulej." (v. 9) Din it-tjubija narawha fir-riga! tal-manna fiddezert: "Dan 1-ikel. tieghek wera 1-h1ewwa tieghek rna' wliedek; waqt li kien jaqta' x-xewqa ta' min kien jiehdu, kien jaqbel mal-gosti ta' kull wiened." (Gherf 16, 21)

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L

"Dan l-ike/ tiegh.ek wera 1-h.lewwa tiegh.ek ma' wliedek; waqt li kien jaqta' x-xewqa ta' min kien jieh.du, kien jaqbel mal-gosti ta' kull wieh.ed."

11-Lhud jigbru /-Manna fid-Deiert ta' Rubens (t.1626)

Fis-Salmi wkoll, il-gudizzji taiMulej huma deskritti f'termini ta' hlewwa: "Il-gudizzji tal-Mulej sewwa ... oli.la mill-gli.asel u mill-qtar tax-xehda" (19, 1011); "Kemm hi li.elwa 1-wegli.da tiegli.ek! Oli.la mill-gli.asel gli.al fommi." (119, 103) 11-hlewwa ta' Alla tidher b'mod specjali fl-imgiba tiegli.u mal-bnedmin: "Int, Alia Sidi, hanin u twajjeb, iddum biex tagli.dab, kollok tieba u fedelt:a." (86, 15) Dawn id-deskrizzjonijiet sbieli. ta' Alla juru li t-Testment il-Qadim rna jiddeskrivix 'I Alia daqstant ali.rax bli.alma xi drabi jingli.ad.

Dan il-fatt jidher b'mod car flewwel zewg kwalitajiet fil-Bibbja li Alia jagli.ti tiegli.u nnifsu, jigifieri

dik tal-mogli.drija u tal-mali.fra: "U 1-Mulej gli.adda minn quddiemu [Mose] u gli.ajjat: 'Jahweh!

Jahweh! Alia li jaghder u jli.enn; tqil biex jagli.dab u kbir ftt-tieba u 1-fedelt:a.' (Ez 34, 6) Alia jiehu post il-mansweti fil-glieda kontra dawk 1-aktar setghana. Hekk naqraw fii-Ktieb ta' Bin Sirak: "11-Mulej tefa' fl-art tronijiet il-kbarat, u qiegbed icckejknin bilqiegli.da minflokhom.''

(10, 14) Insibu eku ta' dan ilkliem fil-Kantiku li Marija stqarret fid-dar ta' Elizabetta: "Nizzel is-setghana minn fuq it-tron tagli.hom, u gholla c-ckejknin.''

(Lq 1, 52) Alia jhobb il-mansweti gli.aliex

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

_j

L huma jixbhu lllu t1t-tieba, filliniena, fil-mogndrija, fis-sabar u fil-mahfra.lnfatti 1-manswetudni tilhaq il-milja tagbha fil-ligi talimnabba tal-ghedewwa, li mhux biss rna tridekx tpatti bid-deni ghad-deni izda tghidlek thobb, taghmel il-gid, tbierek u titlob gnal min jaghmillek id-deni (ara Lq 6, 27-36).

Il-mahfra hi azzjoni proprja ta' Alia; hi frott tal-hniena tiegliu. U kif Alia jnenn glialina u jalifrilna htijietna, hekk ahna gliandna nhennu u nahfru lil min hu hati glialina (ara Lq 6, 36). Madankollu 1-poplu ta' lzrael dam biex wasal sa din il-quccata; il-ligi talimliabba tal-ghedewwa gliaddiet minn storja ta' gradazzjoni sliilia mit-Testment il-Qadim gliatTestment il-Gdid, mil-ligi talvendetta ta' "liajja b'hajja, gliajn b'gliajn, sinna b'sinna, id b'id, rigel b'rigel" (Ez 21, 24s; Dt 19, 21; ara wkoll Num 35, 12. 19; Dt 19, 6.

19) glial-ligi tal-malifra (ara Mt 5, 43ss; Lq 6, 27ss). Hawnhekk tajjeb li nsemmu li din il-ligi saret biex tikkontrolla s-sentimenti tal-vendetta, biex rna tliallix min jabbuza u jithallas b'idejh aktar milli kien jaglitih id-dritt. Imma kienet dejjem ligi li tissodisfa s-sens tal-vendetta fil-bniedem.

Mill-banda 1-ohra, jekk fir-Rabta

1-Qadima kjen hemm il-ligi talvendetta, kien hemm ukoll illigi tal-imhabba Fost il-hafna regolamenti ghall-hajja ta' relazzjonijiet tajba mal-proxxmu, hemm ukoll din il-kelma: "La tithallasx b'idejk u la zzommx f'qalbek glial ulied niesek, imma liobb Iii gliajrek blialek innifsek."

(Lev 19, 18; ara Prov 20, 22; Sir 28, 1-2) Hawn ghajrek tfisser niesek jew Izraelin bhalek.

Minkejja dawn il-pariri sbieli donnu aktar rebali is-sentiment baxx tal-vendetta fost il-poplu Lhudi sa fi zmien it-Testment ilGdid.

Fost il-personaggi li t-Testment il-Qadim jipprezentalna bliala ezempji ta' manswetudni nsibu Iii Mose, meta kkriti.kat minn olitu Mirjam u huh Aron (ara Num 12, 1-15), u lil David, meta r-Re Sawl kien q ieghed i fittex li joqtlu (ara 1 Sam 24, 2-23).

ll-Manswetudni fit-Testment ii -Gdid -ewwel riferenza li forsi tigi f'mohhna meta nitkellmu mill-manswetudni fit-Testment il-Gdid hija dik li nsibuha flEvangelju skont San Mattew (5, 1-12) fil-lista tal-Beatitudnijiet li jservu bliala introduzzjoni glial dak li baqa' maglirufbliala

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L d-Diskors tal-Muntanja. ft-tiel et f'lista ta' tmien Beatitudnijiet, jew inkella disgna, jiddependi jekk il-v. 11 naqrawhx bnala zieda jew kontinwazzjoni tal-v. 10, tghid hekk: "l=fenjin ta' qalbhom helwa, ghax burna jkollhom b'wirthom 1-art." (v. 5) 11-kelma Griega uzata hawnhekk hija praeis. ft-tra duzzjon i aktar flokha f'dan il-kuntest hija "gwejdin," riferenza ghal dak li naqraw f'Salm 37: "Imma 1-gwejdin ghad jirtu 1-art, u bi sliem kotran jitgnaxxqu." (v. 11) 11-kelma praeis ("gwejdin" jew "mansweti") tittraduci 1-kelma Lhud ija anawfm, "il-fqajrin" fis-sens spiritwali, dawk li jafu jissaportu u jiendu kollox hissaba~ ghalhekk twajbin, ta' qalb helwa. Minn dan tigi !-virtu tal-hlewwa, tal-gentilezza, talmanswetudni. Dawn "il-fqajrin" rna jirribellawx quddiem ilhazen, lanqas jirritaljaw, imma jemmnu li Alia ghad iqieghed kollox f'postu skont il-pjan divin tieghu u ghalhekkjgnixu fil-paci. Huma jirtu 1-art. F'Salm 37 din hija riferenza gnall-Art lmwiegnda. Gesu hawn rna ju2:ax din 1-immagini f'sens geografiku imma f'sens spiritwali, riferenza gbas-Saltna tas-Smewwiet.

Alla gbad jezalta 1-mansweti u jqegliidhom f'pozizzjoni prestigjuza fis-Saltna.

Kif diga rajna, 1-Iskrittura Mqaddsa tirrivela 1-nlewwa ta' Alia, manifestata fl-imgiba tiegnu magnna 1-bnedmim. U kif Alia jimxi bil-hlewwa maghna 1-bnedmin, jaghdirna u jahfrilna htijietna, bl-istess mod anna ghandna nimxu mal-proxxmu.

Dan hu t-taghlim ta' Gesu flEvangelju (ara Mt 6, 14-15; 18, 35; Mk 11, 25). Gesu kkonferma dan it-tagnlim u wasslu gnallperfezzjoni bl-ezempju kbir tieghu, meta minn fuq is-salib talab '1 Alia 1-Missier biex jahfer id-dnub ta' dawk li sallbuh (ara Lq 23, 34). Bhalu ghamel id-dixxiplu tieghu Stiefnu (ara Atti 7, 60).

Hekk ukoll ghandhom jaghmlu d-dixxipli veri tiegbu f'kull zmien biex jirbhu "!-hazen bit-tajjeb" (Rum 12, 21; ara Ef 4, 32; Kol 3, 13).

Tabilhaqq, ALia wera kemm hu twajjeb maghna 1-bnedmin f'Ibnu Gesu Kristu li, kif naqraw fl-lttra ta' San Pawllil Titu, hu r-rivelazzjoni tat-"tieba ta' Alia" (3, 4). ft-tjubija tid her li hija karatteristika ewlenija filpersonalita ta' Gesu, tant li seta' jgl'lid: "Tghallmu minni, ghal.iex jiena ta' qalb helwa [bil-Grieg praus] u umli." (Mt 11, 29) Minn dan il-kliem ta' Gesu nifhmu li J-lilewwa u 1-umilta jimxu flimkien, huma relatati nafna rna'

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L xulxi.n. Hekk ikkunsidrahom San Pawl meta mai-Insara ta' Korintu stqarr: "Jiena, Pawlu, nitlobkom f'gieh 1-urnilta u 1-hlewwa kollha ta' Kristu ..." (2 Kor 10, 1) Hekk ukoll ghamel fl-Ittra Iii Titu: "Fakkarhorn ... biex rna jkasbru 'I hadd, jaharbu t-tilwirn, ikunu umli, jirnxu bil-lilewwa rna' kulliadd." (3, 1-2) 11-hlewwa, ghalhekk, liafna drabi frott tal-imhabba u 1-urnilt:a, ghandha tkun karatteristika ewlenija fid-dixxipli ta' Gesu Kristu; bhalu hurna ghandhom ikunu umli u gwejdin: "llbsu mela sentimenti ta' liniena, tieba, urnilta, hlewwa u sabar." (Kol 3, 12; ara Ef 4, 2) Ghal San Pawl il-lilewwa gliandha, tabilliaqq, tkun karatteristika distintiva tad-dixxipli veri ta' Gesu Kristu, tant H wasal biex jistqarr: "llhJewwa taglikom, lia jkunu jafuha 1-bnedmin kollha." (Fil 4, 5; ara Tit 3, 2) L-istess lezzjoni nsibuha fl-Ittra ta' San Gakbu: "Hemm xi liadd gliarefu gliaqli fostkom? Mela lia juri, bl-imgiba tajba tieghu, gbernilu bi hlewwa ghaqlija ... L-gherf li gej missema ... hu glierfli jfittex is-sliem, it-tjubija u 1-lilewwa..." (3, 13.

17) San Pawl jezorta lill-Galatin biex il-hlewwa tidher ukoll filkorrezzjoni ta' xulxin: "I=Juti, jekk xi hadd jinqabad f'xi litija, in tom

li intom spiritwali widdbuh bi spirtu ta' lilewwa." (6, 1)

Konkluzjoni t-tema tal-lilewwa, tal-genitezza jew tal-rnanswetudni ghandha, gbalhekk, post importanti f'kull parti tai-Iskrittura Mqaddsa.

Fit-Testment il-Qadim il-lilewwa hija rivelata lilna bhala attribut ewlieni ta' Alla li jidher flgliemejjel ta' tieba u moghdrija mal-poplu ta' fzrael. Fit-Testment il-Gdid, l-akbar ezempju ta' manswetudni huwa Gesu Kristu.

L-attitudni mansweta ta' Gesu tidher b'mod specjali matul ilhajja pubblika tiegbu u tilhaq il-qofol taghha waqt !-arrest, il-passjoni u 1-mewt tiegliu ( ara Mt 26,49-27, 50). Fid-Diskors tal-Muntanja 1-manswetudni hija deskritta bhala wabda mittoroq li jwasslu glias-Saltna tas-Smewwiet. Mhux hekk biss, imrna t-Testrnent il-Gdid jiehu hsieb 1i joffri punti prattiCi kifid-dixxipli ta' Gesu Kristu gliandhom jikkultivaw f'qalbhom din J-attitudni u jqegbduha filprattika, hafna drabi f'relazzjoni mal-imliabba, 1-umilt:a, it-tieba, il-faqar, il-pacenzja, il-mahfra u 1-ispirtu ta' pad (ara Mt 5, 21-26,

38-41).

Jonathan Sammut

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

EJJEW 1NWES5c;ttv Qb.vsNA Omelija ta' Papa Frangisku fii-Kappella ta' Casa Santa Marta 11-Gimgba 21 ta' OHubru 2015

iex inwiegbu kif suppost ghall-rnisteru ta' Kristu u tal-Knisja, ahna 1-lnsara rridu ngli.ixu b1-umilt:a, bil-li.1ewwa (jew manswetudni) u bil-generozita. Din kien il-qofo1 tal-messagg li r ied iwassa l ii- Papa Frangisku f'din 1-omelija. Filwaqt li kompla jelabora fuq ir-riflessjoni talgurnata ta' qabel, huwa accenna bosta drabi ghall -gli.aqda li hija fil-qalba tal"misteru ta l-Knisja" u li sseli.li. biss "bir-rabta tal-paCi". II-Papa tkellem dwar din it-tema fi l-kuntest tal-li.ajja ta' kuljum tagli.na 1-lnsara. Biex inwiegbu b'mod xieraq ghas-"sejha tal-misteru¡: jehtigilna nitghallm u nghixu blumi1ta, b il-hlewwa biex "nistabr u b'xulxin" u bil-gener ozita b iex niftliu qa lbna glia U-ohraj n.

rangisku bba:Za 1-rneditazzjoni tieghu fuq 1-ewwel qari (Ef 4, 1-6) fejn San Pawl jipprova jgli.in lill-Efesin jifhmu 1-misteru ta lKnisja. Dan hu misteru li anna nistghu nifhmuh biss jekk inkunu "ckejknin". Tassew, il-Vangelu tal-jum - "lnfali.li.rek, Missie~ Sid tas-sema u 1-art, ghax inti w rejt lic-ckejknin il-misteri tas-Saltna" - jaghmel i1 -qalb lill-fidili biex jitolbu 1-grazzja Hjkunu um1i.

F

Fl-ittra tieghu Pawlu huwa car dwar dak li hu 1-aktar meli.tieg gli.an-Nisrani, jigifieri li jkollu qalb

1i tfittex izzomm 1-ispirtu talgliaqda permezz tar-rabta tal-paci.

H-Papa zied jgliid li t-tislima ta1Mulej, "11-paci maghkom': minnha nfisha hija tislima li ggib 1-ghaqda, tislima li torbotna flimkien biex noholqu 1-ghaqda fl-ispi rtu.

Hija mela din it-triq li ssahhah 1-ghaqda fil-misteru ta' Alia. Filfatt dan hu li talab Gesu fl-Ali.li.ar lkla, li liutu jkunu li.aga wanda, kif Hu u 1-Missier hurna haga wanda.

Min-naha tieghu 1-Appostlu jissokta jispjega din il -verita: "Hemm gisem wieli.ed u Spir tu

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L wielied, 1-istess blialma kontu msejlia glial tama wanda Hgejja mis-sejha taghkom, Mulej wiehed, twemmin wiehed, maghmudija walida, Alia wielied u Missier ta' kulhadd." lmma, jistaqsi !-Papa, x'inhu dak li jgib 1-gliaqda? Ir-rabta tal-paci.

Gliax, fil-fatt, rna jistax ikun hemm

paci u gliaqda jekk alina rna nkunux kapaci nsellmu lil xulxin fis-sens 1-aktar wiesa' tal-kelrna, jekk rna jkollniex qalb miftuha bl-ispirtu tal-pa<':i. Ma jistax ikun hemm gliaqda fid-dinja, fl-ibliet, flinhawi fejn noqoghdu, fil-familja.

Mhux b'kurnbinazzjoni li 1-ispirtu tal-liazen dejjem jiira'l-gwerer.

L-gliira, il-konflitti, it-tqasqis ...

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

_j

L dawn huma 1-affarijiet li jeqirdu 1-paci u Hjagli.mluha impossibbli li jkun hemm 1-ghaqda.

F'termini konkreti, kif ghandhom igibu ruli.hom 1-lnsara biex jaslu ghall-ghaqda? lt-twegiba tinsab fl-ittra ta' San Pawl: "Gibu ruhkom kifjixraq, bl-umilta kollha, billi.lewwa u 1-generosita."

li-Papa mbagli.ad gnadda biex jelabora dwar 1-umilta. Mingnajr umilta wiehed rna jistax isawwab il-pad. Fejn hemm is-suppervja, dejjem ikun hemm il-gwerra, dejjem ikun hemm ix-xewqa li wiehed jeghleb lill-iehor u b'hekk jikkonferma s-superjorita tieghu.

Mingnajr umilta m'hemmx pad, u mingnajr paci m'hemmx gnaqda.

Hemm ukoll il-hlewwa, jigifieri 1-nniena. "Forsi nkun qed nesagera xi ftit," gal ii-Papa, "imma se nissogra nghidha: Insejna kif nitke11mu bil-hlewwa; minflok nitkellmu bl-gli.ajjat jew ngli.idu li.wejjeg li.ziena dwar 1-oli.rajn. M'hemmx h1ewwa. U 1-qalba tal-hlewwa hija 1-kapaCita li nissaportu lil xulxin." San Pawl innifsu jikteb dwar li gli.andna nahmlu lil xulxin. Ghalhekk nehtiegu hafna sa bar biex nissaportu d-difetti taJ-oli.rajn, 1-affarijiet li rna jogli.gbuniex.

Fl-ahhar nett hemm iJ-generozita.

U din timplika li gli.andu jkollna qalb kbira, qalb li rna tikkundannax, li rna taqax gli.attqasqis. Fuq kollox irid ikollna qalb spazjuza li fiha hemm post gli.al kulli.add. Dan hu li jgib irrabta tal-pad; dan hu 1-mod xieraq kif ingibu ruhna biex nassiguraw ir-rabta tal-paci u noholqu 1-gnaqda. Verament, dak li johloq

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

1-ghaqda huwa 1-lspirtu s-Santu, imma terti attitudnijiet ihejju u jgninu biex tinnoloq 1-gnaqda.

Lejn tmiem il-meditazzjoni tieghu 1-Papa stieden 1ill-fidili biex jaqraw 1-Ittra lill-Korintin, Kap 13, fejn San Pawl jissokta bil-katekezi tieghu dwar il-misteru tai-Knisja u jghallimna naghmlu 1-wisa' ghallIspirtu permezz tal-attitudnijiet tagnna, biex Hu jonloq l-gnaqda.

L-Appost1u jghallimna wkoll kif nistghu nsahhu r-rabta ta1-pati bejnietna, biex 1-Ispirtu jkun jista' jonloq 1-gnaqda.

Bhala konkluzjoni 1-Papa stieden

1il ku1hadd biex jitlob halli 1-Ispirtu s-Santu jaghtina 1-grazzja li nifhmu u ngnixu 1-misteru tal-Knisja li huwa 1-misteru talgisem ta' Kristu: "Fidi wanda, maghrnudija wahda, Alla wiehed u Missier ta' kull'ladd, li jandem b'ku1hadd u f'kulliadd." Din hija 1-gnaqda li Gesu ta1ab lill-Missier biex jaghtina u li ahna gliandna nnabirku biex tinholoq: 1-gnaqda li tigi permezz tar-rabta tal-paci, 1-ghaqda li tikber permezz ta1umilta, tal-blewwa, tal-generozita u tal-gliajnuna li nagntu Iii xulxin.

Tradotta u addattata minn Joe Spiteri

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

fL-~ANSWE1VDN1 FIL-KITBA TAL-QbDDISIN ilwaqt li l-qaddisin, skont ll-kultura ta' zmienhom, gharfu d-diffikulta tal-mal'lfra, huma ezortaw dwar in-nobbiJta ta l-manswetu dni u stiednu Iii min irid jimxi wara Kristu biex jirbah il -gibda ghall-korla u jfittex li jghix fil-pad tal-qalb.

San llarju (c.315-367), lsqofta' Poitiers u duttur tal-Knisja, jikteb li l-manswetudni tiddistingwi HI min hu Nisrani: "Smajtu x'intqal: Mobb lil ghajrek u obghod li ll-ghadu tiegliek. .." Il-Ligi, fil-fatt, kienet tesigi 1-imhabba tal-proxxmu u thalli 1-liberta li wiehed jista' jobghod lill-ghadu tiegliu. lmma 1-fidi titlob li wielied ihobb ukolllill-ghadu tieghu.

Bis-sentimenti universali tal-karita, il-fidi tkisser ilmovimenti ta' vjolenza li jinsabu fl-ispirtu taJ-bniedem u mhux hiss rna thaJlix ir-rabja tat-tpattija imma tasal sal-punt li taghmi lna nhobbu Iii min kien hati ghalina. Li thobb biss Iii min ihobbok tappartieni anke Lill-pagani. Glia lhekk

Kristu jr idna nghixu bhala w lied AUa u nimitaw Lilu li, bilgrajja ta' Kristu, jaghti Jit-tajbin u liJI-natjin ix-xemx u x-xita fis-sagramenti tal-Maghmudija u tal-Ispirtu s-Santu. Iressaqna lejn liajja perfetta fit-trig tat-tjubija lejn kulftadd, u jistedinna nimitaw lill-Missier li hu fis-sema u li hu perfett.

Anzi San Gwann Grizos tmu (c. 345-407), duttur tal-Knisja, jara li azzjoni nazina tista' tkun grazzja ghalina: Liema htija jista' jaghmiJlek l-ghadu tieghek, meta mqabbla rna' dak li taglimellilek inti stess? Jekk jirbliu fik issahna u 1-korla wara offiza li gliamlulek, inti tigi mwegga' mhux bl-ingurja li tkun saritl.e k

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L Fulgenzju ta' Ruspe (467-532), lsqof fi-Afrika ta' Fuq, iqieghed lil Stiefnu f'post qrib Gesu.

san Gwann Gritostmu

imma bir-rimors li jitrabba fik. Mela tghidx: "Offendieni, gideb kontrija, gab fuqi mizerja kbira': gliax ikun tak okkazjoni biex issaffi li1 ruhek middnubiet tieghek. Aktar rna l-gliadu tieghek joffendik, iktar iqieghdek f1 stat li tikseb minn Alia 1-mahfra ta' dnubietek.

Mela, jekk anna rridu, hadd rna jista' jaghmlilna hsara; anke 1-ghedewwa taglina jistgliu jaghm1ulna servizz kbir.

Ma setax jonqos li f'kitbiet bikrin insibu referenza ghall-qaddis talmanswetudni, San Stiefnu. San

L-imhabba li giebet lil Kristu fl-art mis-sema hi dik li refghet lil Stiefnu mill-art sas-sema. L-imhabba li kienet minn dejjem fis-Sultan, 'il quddiem xeglilet tiddi fissu1dat. Huwa hemm, fejn Stiefnu tela' l-ewwe1 wara li kien imhaggar quddiem gliajnejn Pawlu, li Pawlu jimxi warajh, imsahhah bit-ta1b ta' Stiefnu. Hawn hi 1-vera liajja, aliwa tieglii, fejn Pawlu jaqbel mal-qtil ta' Stiefnu imma Stiefnu jifrah bil-kumpanija ta' Pawlu, gliax 1-imliabba twassal ilferli tagliha bejn il-persuni.

Filwaqt li fi Siefnu 1-imhabba rebhet fuq il-mibeghda talgliedewwa tieghu, f'Pawlu "1-imliabba gliattiet liafna dnubiet'~ Kemm fi Stiefnu kif ukoll f'Paw1u, 1-imhabba rnexxielha tiksbilhom issa ltna tas-smewwiet. Mela 1-karita hi 1-ghajn u 1-origni ta' dak kollu li hu tajjeb; hi protezzjoni li trebbalina, hi t-triq li twassal glias-sema.

Min jimxi b1-imhabba rna jistax jitfixke1, 1anqas jibza'.

L-imliabba tmexxina tajjeb, tliarisna, twassalna sat-

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

_j

L tmiem. Gnalhekk, anwa tiegni, Jadarba Kristu gnolla 1-livell tal-imbabba li biha 1-Insara kollha jistgnu jmorru 1-genna, kunu fidili u, b'kuragg lejn din il-virtu, ipprattikawha bejnietkom, filwaqt 1i timxu 'l quddiem fiha u, bhal Stiefnu, titilgnu 'I fuq.

Erbatax-il mitt sena wara, Santa

Tereia Benedetta tas-Salib (Edith Stein) (1891-1942), Karmelitana, martri, ko-patruna tal-Ewropa, taqbel bil-mod taghha rna' dak li kiteb San Fulgenzju.

Daqshekk qrib tat-twelid tas-Salvatur naraw lil San Stiefnu. X'kien li rregala dan 1-unur lill-ewwel wiehed li ta lill-lmsallab ixxhieda tad-demm tiegliu?

Fil-liegga zaglizuglia tiegnu, Stiefnu wettaq dak li 1-Mulej iddikjara kif dalial fid-dinja: "lnt tajtni gisem. Hawn jien. Gejt biex naglimel ir-rieda tiegbek."

(Lhud 10, 5-7) l=larreg 1-ubbidjenza perfetta, Ii tnizzel J-gheruq taghha fl-imhabba u tohrogha fl-imhabba.

Jimxi fuq il-passi taiMulej f'dak li, skont

in-natura, hu forsi gnallqalb umana 1-iktar diffidi, li sanansitra jidher impossibbli.

Bnall-Mulej innifsu, wettaq il-kmandament tal-imnabba tal-gnedewwa. lt-tarbija filmaxtura, li gie biex iwettaq il-volonta ta' Missieru salmewt fuq is-sa lib, ra quddiemu dawk kollha lise jimxu fuq din it-trig. Gesu jhobb lil dan iz-zaghzugh u jistennieh biex iqieghdu l-ewwel wielied ndejn it-tron tal-Missier, bil-palma

San Stiefnu Qaddis Protettur tal-â&#x20AC;˘; ta' L . ,r..answetudni Uls Morales (Sekiu 16)

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L f'idu. L-idejn ckejkna ta' Gesu mwieled tarbija turi Iii Stiefnu bhala mudell, donnu qed jghidilna: '1\raw id-deheb li jien nistenna minnkom."

11-qaddisin, fosthom San Bernard (1090-1153), jaghtu ezempji ta' min jezercita 1-manswetudni imma jitlifha waqt il-prova.

Hemm xi karattri li jidhru gentili hafna sakemm kollox imur tajjeb ghalihom; imma kif imissu rna' xi haga li tigihom hazina jew tigi kontrihom, tixghel fihom ir-rabja u jolirog minnhom dun nan qisu minn vulkan. Lil dawn nistghu nsejhulhom faham imkebbes, mohbi taht 1-irmied. Din mhix il-manswetudni li 1-Mulej ried jghallimna u li riedna nixbhuh fiha. Irridu nkunu bbal gilji qalb ix-xewk, li glialkemm hergin minn ponot li jaqtghu, xorta jibqghu rotob minghajr rna jweggghu.

San Frangisk ta' Assisi (11811226) javza lill-patrijiet tieghu biex joqogbdu attenti rna' xi ex jistgliu jiltaqgliu: Morru u heggu lin-nies ghallmahfra ta' dnubiethom u biex ikollhom il-paci. Se ssibu fost dawk li jemmnu nies

twajba, li jilqgliuk bil-ferlia u li jisimghuk bil-qalb kollha.

Ohrajn, ghall-kuntrarju, li huma bla religjon, kburin u vjolenti, li jiccensurawk, ikunu glialkollox ostili kontrik, imma ara li tiehu dan b'pacenzja umli u li rna thalli xejn jallarmak. Kunu bissabar fit-tigrib, imheggin fittalb u minghajr biza' fil-hidma taghkom. ll-qaddisin kjenu jirragunaw b'mod prattiku dwar il-gid li johrog mill-manswetudni.

Insemmu biss zewg paragrafi ta' San Frangisk de Sales (15671622): Meta se tirranga rna' xi hadd, se tagh mel ftehim biex twaqqaf tilwima, jew meta trid tirbah lil haddiehor halli jaqbel malopinjoni tieghek, ara li tkun twajjeb kemm tista'. Jirnexxilek aktar u tirbah izjed malajr meta ccedi u tumilja ruhek, milli bil-guffagni u bil-glied.

Min rna jafx li aktar taqbad dubbien b'uqija ghasel milli b'mitt kartell hall?

Jekk hu possibbli, qatt iccedi gliar-rabja jew taccetta xi skuza biex tifthilha 1-bieb ta' qalbek, ghax ladarba tidhol rna tkux tista' tohrogha jew tnaqqasha kull meta joghgbok.

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

_j

L Jekk tinduna li, minliabba d-dgliufija tiegliek, trabbiet fik ir-rabja, haddem mill-ewwel sahhtek kollha biex terga' ggib il-paci u t-trankwillita. Ara wkollli tqieglied Iii qalbek fil-kwiet. Dan ghandu jsir bisserenita u qatt bil-vjolenza.

F'walida mill-ittri li San Gwann Bosco (1815-1888) kiteb lillkonfrate11i tieghu, jaghtihom pariri kif, min hu afdat bil-formazzjoni taz-zghar, ghandu jgib ruliu meta ghandu ghax jinkorla.

Kemm-il darba, glieziez uliedi, fil-karriera twila tieglii kelli nikkonvinci lili nnifsi b'din il-verita: hu dejjem ehfef li tinkorla milli tiehu pacenzja, li ccanfar tifel milli tipperswadih!

Nghid ukoll Ii hu iktar fadi, ghan-nuqqas ta' sa bar u kburija taglina, li nikkastigaw lil min zbalja rnilli nikkoreguh u nissaportuh b'fermezza ubi hlewwa.lrridu nqisu lit-tfal bliallikieku kienu wliedna.

Ghandna nitbieglidu millkarla meta jkollna ghalfejn nikkoregu n-nuqqasijiet taglihorn, jew tal-inqas nimrnoderaw il-korla billi b'xi mod nahbuha.

San Raphael Arneiz Baren (1911-1938), patri Trappist

Spanjol, iqieglied ix-xewqa tiegliu gliall-malifra f'riglejn Gesu msallab: Ilbierah rajt b'mod car dak li jitgliallem biss min jersaq lejk li walidek taghti l-forza fil-provi u fit-tentazzjonijiet, li biss f'riglejn is-salib tiegliek, li tarak imsallab fuqu, li wielied jitghallem il-mahfra, wiehed jitghallem 1-umilta, il-karita u t-tjubija. JJ-Iezzjoni prodigjuza, ammirabbli, li rna tistax titfisser, li int tghallimni missalib tieghek taghtini 1-forza glial kollox. Bezqu fuqek, insultawk, ifflagellawk, sallbuk rna' salib u, bhala Alia, int hfirt, skitt b'mod umli u offrejt lilek innifsek. X'nista' ngliid gliallPassjoni tiegliek? Ahjar rna nghid xejn u, minflok, fil-fond tal-qalb tieghi, nahseb dak li 1-bniedem qatt rna jista' jasal biex jifhem, li jkun bizzejjed ghalija li nhobb b'mod pro fond, inhobb b'passjoni 1-misteru tai-Passjoni tiegliek. Kemm hu lielu s-salib ta' Gesu! Kemm hu helu li ssofri filwaqt li tahfer!

Jurini qalbu miftuha ghallbnedrnin u ddisprezzata. Fejn qatt rajt u min qatt no lorn daqshekk dulur? Kemm nghixu tajjeb fil-qalb ta' Kristu!

Joe Galea

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

lT-TEMPERAMENTl 'din ir-rubrika qed ingibu silta (Kap. 2) tradotta mill-

ktieb Thoughts in Solitude ta' Thomas Merton. F'din il-kitba Merton jitkellem dwar it-temperamenti u jispjega b'mod car li dawn mhumiex ostakli biex nikbru fil-liberta tal-ispirtu u fil-liajja tal-virtU, anke fejn tidhol il-manswetudni. Permezz ta' dan il-qari nistghu nirritlettu li, anke jekk il-karattru donnu rna jghlnx, wiel'led xorta jista', biiU jalidem fuqu nnifsu, jikber flattitudni tal-lilewwa u tal-gentilezza. t-temperament rna jiddestinax minn qabelli persuna tkun qaddisa u ohra tkun hazina.

Kull temperament jista' jservi ta' materjal gliar-rovina jew ghas-saJvazzjoni. Alina ghandna nitghallmu li nharsu lejn ittemperament taglina bliala riga I ta' Alia, talent li bih gliandna nalidmu sakemm jibqa' maglina. Xejn rna jim porta kemm fqir jew difficli jkun it-temperament li nistgliu nkunu mzejna bih. jekk nagl'lmlu uzu tajjeb minnu, jekk naglimluh jgliodd gliax-xewqat tajba taghna, nistghu mmorru ahjar minn haddielior li jservi hiss it-temperament tiegliu minghajr rna jaghmlu jservi lilu.

San Tumas jgliid li bniedem hu tajjeb jekk ir-rieda tiegliu tifrali f'dak li hu tajjeb,liazin meta jiehu

thqughts in solttude

~~ÂĽ~

gost b'dak li hu nazin. Huwa virtuz meta jsib il-hena ftJ-hajja virtuza, midneb meta jsib il-pja<':ir f'hajja ta' dnub. Hekk il-liwejjeg li nliobbu jikxfu dak li alina.

Ghalhekk il-bniedem huwa maghruf skont fejn irid jasal. Hu magliruf ukoll skont il-bidu tiegliu. Jekk tixtieq tkun tafu f'waqt partikulari, fittex kemm hu '1 boghod minn fejn beda u kemm hu qrib ta' dak li qed jispira glialih. Glialhekk, ukoll, il-bniedem li jidneb minkejja fih innifsu izda rna jl'lobbx id-dnub mhuwiex mid neb fis-sens sliih talkelma.

11-bniedem tajjeb gej minn Alla u jerga' lura gliandu. Hu jibda birrigal tal-ezistenza u bil-kapa<':itajiet li jaglitih AHa. jilhaq iz-zmien tar-

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

_j

L raguni u jibda jagnmell-gnazliet tiegliu. Dawn diga huma fil-bicca 1-khira taghhom influwenzati minn dak 1i gliadda minnu fl-ewwel snin tal-liajja u mit-temperament li twieled bih. Huser ikompli jigi influwenzat mill-azzjonijiet talohrajn li jara madwaru, mill-grajjiet tad-dinja li jgnix fiha, mill-karattru tas-socjeta tiegnu. Madankollu hu jibqa' essenzja1ment hieles. lzda 1-liberta umana ma tagixxix f'vakwu morali. Lanqas hi mehtiega li tipproduCi vakwu biex tiggarantixxi 1-liberta tal-attivita tagnha. L-isfurzar minn barra, ittendenza qawwija temperamentali u 1-passjonijiet ta' go fina rna jaslux biex jaffettwaw 1-essenza talliberta tagnna. Huma sempliciment jiddefinixxu 1-azzjoni billi jimponu certi limiti fuqha. Dawn jaghtuha 1-karattru partiku1ari taghhom.

Bniedem ta' karattru kolleriku jista' jkun iijed inklinat ghar-rabja minn iehor. Jzda sakemm jibqa' f'sensih hu jibqa' hieles li rna jirrabjax. lt-tendenza li jirrabja hija semplidment forza ftl-karattru li tista' tibdel it-tajjeb fil-haiin, skont kif jixtieq. )ekk jixtieq dak li hu hazin, it-tendenza li jitlefil-pacenzja ssir arma ta' hsara kontra bnedmin ohra u anki kontra tieghu nnifsu. )ekk jixtieq dak Hhu tajjeb, it-

tendenza li jitlagnlu malajr tista' ssir strument ta' kontroll biex jiggieled il-haiin ta' go fih u jghin 1ill-ohrajn biex jeghlbu t-tfixkilli jiltaqghu miegliu fid-dinja. Hu jibqa' hieles li jixtieq kemm it-tajjeb u kemm il-haiin.

Tkun naga assurda li tissopponi li, gnax 1-emozzjoni xi kultant tidnol biex tfixkel ir-rieda, allura m'hemmx postha fil-hajja spiritwali. 11-hajja Nisranija mhijiex attitudni stojka. ls-salib ma jqaddisniex billi jeqred dak li nhossu. Id-distakk mhuwiex nuqqas ta' sensibbilta. Huma hafna 1-axxeti li jfallu milli jsiru qaddisin kbar precizament minhabba li r-regoli u 1-prattid axxeti taghhom ikunu qat1u 1-umanita taghhom stess minflok rna nallewha Iibera li tizviluppa b'mod generuz, bilkapadtajiet kollha taghha, talit 1-influwenza tal-grazzja.

11-qaddis hu bniedem perfett.

Huwa tempju tal-lspirtu s-Santu.

Bil-mod individwali tieghu huwa jnissel xi haga ta' bilanc u perfezzjoni u ordni li nsibu filkarattru uman ta' Gesu.lr-ruh ta' Gesu, ipostatikament maghquda mai-Kelma ta' All a, kellha fl-istess hin u minghajr konflitt il-vizjoni cara ta' Alia u 1-emozzjonijiet umani 1-iijed komuni, semplici u intimi - affezzjoni, hasra u niket, fern, pjacir u wgigh il-qalb, stmerrija

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L u stagligib, gliaja, ansjeta u biza', Farag u paci. jekk rna jkollniex ernozzjonijiet urnani rna nistgliux inhobbu li1 Alia bil-rnod ta' kif suppost gliandna nliobbuhbliala bnedrnin. jekk rna nwigbux ghall-affetti urnani rna nistghux inhobbu lil Alia bil-mod li hu riedna nliobbuh- bil-qalb tal-bniedem Gesu, li hu Alia, l-lben ta' Alia, u 1-midluk, Kristu. ll-hajja axxetika glialhekk gliandha tibda u tkornpli sejra b'rispett ghat-temperament, il-karattru u 1-emozzjoni, u glial dak kollu li jaghrnilna bnedmin. Dawn hurna elementi integrali fil-personalita u gnalhekk ftl-qdusija- ghaliex qaddis hu dak li 1-imliabba ta' Alia zviluppatu b'rnod sliili f'persuna li tixbah lill-l=lallieq tagliha.

Jl-kontroll tal-emozzjoni bic-cahda taghna nfusna xxaqleb lejn ilmaturazzjoni u 1-perfezzjonament tas-sensibbilta umana taghna.lddixxiplina axxettika rna tliallix barra s-sensibbilta taghna: jekk tagh mel hekk, rna tkunx tagh mel dmirha. jekk tassew niChdu lilnu nfusna, din iC-cahda xi kultant tipprivana mill-liwejjeg li tassew nelitiegu.

Glialhekk inliossu 1-bzonn taglihorn. lkollna nsofru ghaliex 1-attakk tal-mortifikazzjoni fuq is-sens, is-sensibbilta, 1-immaginazzjoni,

il-gudizzju u r-rieda huwa rnalisub biex jaglirnilhorn izjed sin juri u jippuriftkahom kollha. 11-hames sensi taglina jiddensu bil-pjadr dizordinat.JI-penitenza ggibhom f'posthom, taglitihom il-vitalita naturali taglihom, u izjed. 11penitenza tiCcara 1-ghajn talkuxjenza u tar-raguni. Tghinna nahsbu b'mod car, niggudikaw bil-ghaqal. Tqawwi 1-ghamil tar-rieda taglina. U1-penitenza tintona wkoll il-kwalita talemozzjoni; hija n-nuqqas ta' calida u dixxiplina taghna nfusna H tispjega 1-medjokrita ta' tant liidma devozzjonali, ta' tant kitbiet piji, ta' tant talb sentirnentali, ta' tant hajjiet religjuzi.

Xi bnedrnin iwarrbu minn din 1-emozzjoni rliisa kollha b'certu tip ta' disprament erojku u jfittxu Iii Alia f'dezert fejn 1-emozzjonijiet rna jsibu xejn xi jsostnihom. Izda dan ukoll jista' jkun zball. Gliax jekk 1-emozzjonijiet taghna jistgliu jmutu tassew fid-dezert, 1-umanita taglina tmut maglihorn. Alina rridu nirritornaw mid-dezert blial Gesu u San Gwann, bil-kapadta li nliossu tifsira akbar u izjed profonda, imsalilia kontra s-sejliat foloz, imwissija kontra t-tentazzjoni.

Gliandna nigu Jura kbar, nobbli u puri.

Traduzzjoni ta' Gorg Borg

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

fL-~ANSWE1VDN1 FIL-KITBA TA'

DvN CoRC

l-manswetudni kienet virtu hafna ghal qalb Dun Gorg. Kien ihobb ifakkar li Gesu qalilna biex nitgnaJimu minnu b'mod specjali 1-manswetudni u J-umilta: "Tghallmu minni, ghax jiena gnandi qalbi mansweta u umli" (Mt 11,29), u kien josserva li mkien Gesu rna qal "Tghallmu minni" lilief meta tkellem fuq dawn iz-zewg virtujiet. U, biex juri kemm hija virtu kbira, kien ukoll josserva li Gesu 1-ewwel rna semma 1-manswetudni qabel 1-umilt:a.

Mi.n-nafla tieghu 1-Fundatur gnex din il-virru u hallielna ezempji miU-isbah ta' kif ghandna nitharrgu fiha.

Dun Gorg ried li 1-manswetudni tkun iJ-virtu "prediletta" glial dawk li jingliaqdu fis-Socjeta tiegliu, tant li riedhom jagnmlu kuljum wegnda Iii AHa li jali.fru dejjem mlnn qalbhom lil min jonqoshom. Aktarx li dan 11-vot talmanswetudni jinsab unikament fis-Socjeta Museumina.

Tliet kotba un Gorg glial Iem kemm Felan fuq il-manswetudni, kemm bil-kelma kif ukoll bilkitba. Minbarra 11 jiddedika kapitlu fuqha f'diversi kotba tieghu, hu nallielna tliet kotba speCifikament fuqha. L-ewwel wiehed jismu Ittra Popolari fuq il-Manswetudni. Din l-Ittra kienet stampata qabell-1920, gliall-uzu tal-membri biss biex jaqrawha nhar San Stiefnu. Originarjament

D

1-isem li taha Dun Gorg kien Ittra Privatafuq il-Manswetudni imma, fuq insistenza ta' sacerdoti nbieb tiegnu li raw is-siwi tagnha u 1-gid li jista' johrog minnha, ilFundatur fl-1924 rega' stampaha gnal kulhadd bl-isem li ghandha Hum. lt-tieni ktieb jismu Jl-Palazz tal-Pai:i. Dan originarjament hareg f'librett ckejken ta' 32 pagna li stampah fl-1940.

Jittratta fuq 1-hena ta' min jahfer 1-offiiili jirCievi. lt-tielet ktieb jismu Skala tal-Manswetudni u

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L deher 1-ewwel darba fl-1950.

Jikkonsisti f'kors ta' tagnlim fi tliet taqsimiet fuq din il-virtu talmanswetudni.

Mhux possibbli li f'artiklu qasir nitkellmu fuq l-aspetti kollha 1i Dun Gorg jittratta f'kitbietu fuq din il-virtu. Gnalhekk se nitkellmu biss minn unud minnhom.

X'nifhmu b'manswetudni? eta ngftidu bniedem manswet proprjament nifhmu bniedem kwiet, gentili, docli, mhux aggressiv jew vjolenti.

F'/1-Pa/azz tai-PaCi Dun Gorg jiddefinixxi 1-manswetudni hekk: "Jissejjah bniedem manswet min jibqa' kalm u kwiet u seren fiddeni ta' kull xorta li jigi fuqu, jigi mnejn jigi, u rna jitqanqalx ghallvendetta b'ebda mod, la bl-opri, Ia bix-xewqa, lanqas bil-fern tad-deni kontra 1-offensur tiegnu, anzi jekk dan ikun fil-bzonn talghajnuna tieghu rna jdawwarx wiccu minnu u jicnadhielu, izda jnares lejh u jittrattah bil-gid, bhallikieku kien benefattur tieghu." (Kamra Nru. 3)

M

fmma Dun Gorg, fost id-diversi aspetti tal-manswetudni, 1-aktar li jenfasizza hu li wiehed jahfer '1-gnedewwa tieghu u jpatti d-deni bil-gid.

Virtu iebsa un Gorg jammetti li din hija virtU tqila hafna ghan-natura tagnna, li instintivament thoss li gnandha tiwendika ruhha.

Huwa jikteb: "Hija proprjeta ta' forza l-iktar maghguna fin-natura umana, feruta bid-dnub originali, li tpatti deni b'deni, tant li tarbija ta' sena terfa' idha biex tpatti d-daqqa li tkun tatha ommha b'korrezzjoni; ghalhekk li tpatti d-deni bil-gid hija minghajr ebda dubju 1-iktar virtU tqila u iebsa ghall-bniedem biex jipprattikaha, u dan it-toqol u din l-ebusija biss waqt il-prova jistghu jintiznu; u li fiha spirtu ta' sagrificcju hekk kbir li jinzamm denn quddiem Alia ta' premju etern, kif qal Kristu li jekk anna nagnmlu 1-gid lil min jaghmlilna d-deni nkunu wlied Alia, jigifieri werrieta tal-glorja eterna. (Mt. 5, 44)" (11-Pa/azz taiPaCi, Kamra Nru. 7)

D

lmma fl-istess hin Dun Gorgjaghfas ukollli 1-mahfra tal-ghedewwa hija virtu possibbli ghax kieku Kristu ma kienx jikkmandahielna b'tant insistenza, u Alla qatt mhu se jikkmanda hwejjeg li rna nifilnux gnalihom. (Katekitmu tal-Magliiulin, Manswetudni, 20) Min-naha tiegbu wiehed ghandu jagnmel il-mezzi biex jipprattika din il-virtu. Fost id-diversi mezzi

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

_j

L HDun Gorg jagnti biex wielied isir manswet isemmi fuq kollox 1-orazzjont li jaghmilha rna' nies mansweti u li jiftakar fil-gid kbir li fiha 1-manswetudni, gid mhux biss spiritwali (specjalment ilmali.fra tad-dnubiet) imma wkoll gid materjali, il-pad tal-qalb u s-serenita tal-molin. (Ara lttra Popolari fuq ii-Manswetudni, kapitli 6u8)

L-isbah virtu kont Dun Gorg il-manswetudni hija 1-isbali. virtu gli.ax din taglimellill-bniedem l-aktar li jixbah Iii Alla. Huwa jikteb: "11virtu tal-manswetudni hija 1-isbali. virtu, gli.aliex min ipatti d-deni bilgid jixbah lil Alia li jtella' x-xemx tiegliu u li jitfa' x-xita tiegliu fuq ittajbin li huma ftit u fuq il-li.ziena li huma bosta u bosta, u li bid-dnub,

S

H kjeku kienet liaga possibbli, jeqirdu '1-Kreatur taglihom.

"Jixbah ukolllil Gesu Kristu, li, wara li gnamel tant gid lill-poplu magli.zul, lil-Lhud, gie mdendel permezz taghhom fuq is-salib, u fuq dan talab lill-Missier tiegli.u biex rna jikkastigax izda jaflfer 'il dawk kollha li sallbuh.

"Barra minn dan il-bniedem manswet kulliadd jarah sabin ghal azzjonitu u jiffavorih bl-imliabba u bil-qima, u specjalment dawk li jkunu garrbu minnu 1-gid bi hlas tad-deni li jkunu gnamlulu." (11Pa/azz tal-Pact, Kamra Nru. 8) Dun Gorg jgli.allem ukollli filmanswetudni hemm il-perfezzjoni.

Malia miktub: '1<ristu gnallem li ahna gli.andna nkunu perfetti bhalma huwa perfett il-Missier

_j

L tagfma tas-sema: 'Kunu mmela in tom perfetti bnalma huwa perfett il-Missier taghkom li huwa fis-smewwiet.' (Mt 5,48) Dan ilkliem Kristu qalu immedjatament wara li glialUmna li Alia jtella' x-xemx tieghu u jibghat ix-xita fuq il-hziena wkoll u mhux fuq it-tajbin biss, jigifieri Alia d-deni li jifhmu jagnmlulu 1-liziena jpattih bil-gid, u li rna jaghrafx Alla b'iben tieghu min ipatti d-deni bid-deni.

jekk m'anniex lesti li nahfru Iii min jonqosna. I=lalla miktub: "Nisrani li jkun jghid fl-orazzjoni 1-'Missierna' jkun qieghed jitlob '1 Alia li jferra' fuqu 1-korla tieghu u jienu vendetta minnu ghal kuU ksur tal-ligi divina, jekk ikun patta deni b'deni lH xi hadd mill-bnedmin offensuri 1ejh, tant bl-opra kemm bix-xewqa taddeni gnal min ikun liati glialih. U kif jissogra Nisrani jghid lil Alia: 'U ahfrilna dnubietna, kif ukoll anna nanfru Iii min hu nati ghalina'?

¡~ua huwa mnabba u ghaJhekk il-perfezzjoni hija 1-imhabba li, filgradi kollha taghha, 1-oghla grad huwa fl-ezerCizzju tal-manswetudni, li taglimel il-bniedem perfett b.lial Alla, li proprjeta tieghu hija li jhenn u li jahfer.'' (Skola tal-Manswetudni, Lezzjoni 11-C) (Ara wkolllttra Popolari fuq ii-Manswetudni, kap.

7 versi 16-20.)

"Ta' min jinnota 1-ke1ma 'kif' li tigbor kej1, mizura egwali. Jigifieri wiehed ikun ifittex liniena minn Alia daqskemm ikun qed jaglimel hniena. Possibbli li Nisrani jkun qed jifhem li jkun jittratta rna' Alia, jekk qabel rna jkunx liafer 'il gliajru?" (Skola tal-Manswetudni, Lezzjoni 30-A)

Alia jahfrilna kif ahna nahfru

ll-korla u 1-manswetudni

â&#x20AC;˘

G

esu mhux biss ikkmandana li ghandna nahfru, imma wkoll qalilna li Alia lest li jahfer lilna kemm-il darba anna lesti nahfru '1-ghedewwa taghna. (Cf Mt 18,35) Anzi meta ghallimna t-talba tal-Missierna, Gesu qalilna biex nitolbu: '~l'lfrilna dnubietna kif ahna nabfru lil min hu hati gbalina." (Mt 6,12) Fuq hekk Dun Gorg kien jinsisti ta' spiss biex rna nissugrawx ngnidu din it-taiba

ikteb Dun Gorg: "Mhux ghaliex [wiened] huwa manswet glialhekk jista' jkun favur gliaddizordni, jew li b'xi mod rna jkunx kontra dak li huwa kuntrarju ghall-verita jew ghall-gustizzja, xli.i n 1-oggett tal-manswet mhuwiex nlief il-gid li jolirog dejjem mill-imbabba.

J

"11-manswet jinqeda fil-prudenza tiegnu b'mezzi adatti gnalJ-fini,

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

_j

L u jibqa' manswet anki meta juza 1-virga, gnax jifhem dejjem il-gid u qatt id-deni.

"Il-manswet, iva, jinkorla u jibqa' manswet, gnaliex il-korla fih hija virtu ta' mliabba, u mhux korla ta' vizzju li rna t ifhimx hlief id-deni.

"Forsi missier li jsawwat Iii ibnu jifhem id-deni u rnhux il-gid ta' ibnu, u jolirog mill-imhabba? Qatt, u b'xhud tan-natura." (Skala talManswetudni, Lezzjoni 6-B) Dun Gorg jissokta jispjega: "Bniedem manswet jifhem, iva, dejjem gid u qatt deni fil-korla tiegliu virtuza li rna thallihx jinkorla mingliajr kawza gusta, li rna tnallihx jissannan izzejjed.

"Infatti Kristu mill-profeti gie ddisinjat biex ikun magliruf b'Messija mis-sinjal talmanswetudni: 'Gliidu Ii i bint Sijon, ara r-re tiegliek gej manswet fuq limara.' Iva, Kristu, 1-imgliallem tal-manswetudni, bil-flagell f'idu kecca 1-profanaturi mit-tempju. Anki San Pawl espressament qallill-Korintin: 'Nigi jiena gliandkom bil-virga, jew bl-ispirtu tal-manswetudni?'

"Immela min ghandu fih L-ispirtu tal-manswetudni fl-istess nin hemm ukoll fih 1-ispirtu tal-korla

virtu fil-virga tal-imliabba. Mhux glial kulliadd huwa wielied irrimedju, billi mhux kulhadd huwa tal-istess temperament." (Ibid., Lezzjoni 6-C. Ara wkoll Lezzjoni 44-A fuq dan 1-istess suggett u Lezzjoni 12-C u 44-B dwar korla liazina.)

Grazz¡a kbira orsi tidher stramba, imma ghal Dun Gorg li tkun f'okkazjoni li talifer glioddha bi grazzja.

Hekk lialla miktub fil-ktieb Skala ta/-Manswetudni: "Gliandu wisq ragun li jara lilu nnifsu xxurtjat min ikun fl-okkazjoni li jalifer 'il min ikun liati ghalih. Hija grazzja kbira ta' Alia, u hekk ghandu jistma lilu nnifsu kull Nisrani li huwa tassew perswaz li huwa midneb u li gliandu d-dejn malgustizzja divina.

"Iva, grazzja kbira tassew meta Alla fis-sapjenza u fil-providenza tiegliu jqieglied in-Nisrani flokkazjoni li dan ilienn u jalife~ gliax b'hekk ikun jistiednu jekk ikun fl-istat tad-dizgrazzja biex jithaddan miegliu fil-hbiberija, u biex jaqla' 1-malifra ta' kull litija u ta' kull dejn, jekk inNisrani japprezza din il-grazzja u jilqagliha u jliaddimha. Beatu min jagliraf din il-grazzja u jalifer; izda bil-wisq imsejken min jirrifjuta

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L din il-grazzja u rna janfirx."

(Lezzjoni 7-A)

tiegnu. Tva, jithennew bil-paci filnajja temporali u fil-hajja eterna.

Mimmi ta' gliajnejn Alia

"X'inhuma l-mansweti quddiem Alia? Huma 1-mimmi ta' gnajnejh, u b'tant delizzju jiftah it-tezor tieghu biex jaghtihom kulma jitolbuh.

i~x i.nn~birku nit?narrsu m~' dm il-v1rtu hekk 1mportant1, nagh1qu dan 1-artiklu bl-elogju li Dun Gorg jagnmel fuq ilmansweti.

B

''X'inhuma 1-mansweti quddiem Alia? Huma 1-ikbar nbieb tiegtm, u Alia jiftanar li huwa 1-Missier tagh hom u jaghtihom 1-art b'wirt taghhom u jaghmelli huma jgawdu 1-paci, anzi li jithennew f'kotra kbira ta' paci, li huwa r-renju

"Il-mansweti huma oggett ta' ghaxqa ghal ghajnejn Alia, ghax jara fihom veri imitaturi tieghu flazzjoni tal-imnabba, jittrattahom ta' Alia li hu bi glorja u bi nlewwa li rna titfissirx." (Skala talManswetudni, Lezzjoni 11-A)

John Formosa

Sentenzi ta' Dun Gorg fuq il-Manswetudni 01.

02.

03.

04.

05.

06.

07.

08.

09.

Thobb u rna tahfirx, dan rna jistax ikun.

Ahfer minn qalbek, u n-nida tal-grazzja mis-sema tinzel fuqek.

Taflfer u tibqa' tiftakar fl-ingurja hija dejjem nofs mahfra.

Alia jenles lill-mansweti miU-waqgnat fid-dnubiet il-mejta.

Dejjem toghgob lil Alla t-talba tal-mansweti.

L-unur tal-mansweti huwa hawn: li jixbhu lil Alia li jhenn u li jahfer. ll-libsa tal-mansweti hija 1-prudenza, li tintgliarafmill-pacenzja. ll-nsieb tan-Novissmi malajr jitfi x-xrar tal-korla f'qalb il-bniedem.

Mu z-zmien 1-ewwel, u mhux waqt il-korla, u mbaghad agli.mel iddixxiplina mehtiega.

10. Kelma lielwa tkattar il-nbieb u tberred 1-gliedewwa.

Nota: Dawn is-sentenzi huma mehudin mit-Tieni Taqsima tal-ktieb Skala tal-Manswetudni.

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

IL-~ANSWE1VDNI

~VSEVMINA ien gnadu rna dali.atx f'pajjizna 1-istudju taJ-psikologija. Tzda Dun Gorg kien ga pperswada runu mill-Vangelu li 1-nlewwa fil-kliem u fl-imgiba u 1-mahfra sinC:iera klenu ghodda ew1enin biex il-membru Museumin jigbed persuni ohra lejn Alia - specjalment lejn Alia Inkarnat li qal car u tond li hu 'ta' qalb nelwa u umli.' (Mt 11, 29). Dawn glial Dun Gorg ga kienu saru bicca minnu, u bihom kien li gibed 1-ewwel zgnazagn lejn ixxewqa li jkunu jafu izjed fuq Gesu.

ien jidher mill-bidu nett 1i s-Socjeta Museumina kellha bzonn ta' din 1-attitudni fundamentali. Mhux biss gliax Kristu ried li nimitawh fiha. Mhux biss gnax gnaqda ta' katekisti rna tistax tkun mod ienor. lmma b'mod specjali gliax Dun Gorg kien qieglied joffri lill-Knisja xi naga relattivament gdida u rna kienx nafif ujifhrnu s-sbuhlja u 1-bzonn ta' dak li kien qed jagnmel, lanqas 1-istess mexxejja talKnisja f'Malta. Gnalhekk 1-istorja tal-manswetudni fis-Socjeta hi marbuta mal-istess storja tagliha.

K

Maz-zgnazagh fl-ghalqa ta' Luctu rna kellux problemi. Issahnru

warajh mill-ewwel. Fehmu malajr li daz-zagnzugn bis-suttana kellu xi haga sabina u utli x'jaghtihom.

Jekk, kif aktarx, kien ikellimhom ukoll fuq in-Novissmi, dawn izzghazagh mimlijin energija fehmu li an jar tkun imhejji jekk b1a hsieb tigi biex tiltaqa' rna' Gesu. Fl-istess nin setgnu jaraw li Dun Gorg rna jehodhiex bi kbira metajagnmlulu xi cajta, bhal meta tefghulu 1-gamra tas-sigarett fuq issuttana. Kemm farfarha u warrab, imma mhux gnal kollox. L-ghada reggnu rawh. Anzi wara li qaddes lia nsieb kera post u stedinhom jibdew jiltaqgnu fih. lrnma meta beda jidher 1-effett

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

tat-taghlim tiegbu fuq dawn iz-zgnazagn u olirajn li ngliaqdu rnagnhorn, rna darnux rna bdew ir-reazzjonijiet, li mhux kollha kienu favur. Dun Gorg lil ta' rnadwaru ppuntalhorn liarsithom fuq il-Kurcifiss. Gesu kien deskritt minn Isaija "blial haruf sejrin bih gball-qatla, ma jgbajjatx" (Is 53, 7), anzi talab glial dawk li sallbuh.

Sa minn qabel rna bdiet il-kritika gbalih u ghall-rnembri tieghu, Dun Gorg kien ga wera 1-manswetudni bhala !-virtu prediletta gliasSocjeta. Glialhekk dahhal ukoll il-Vot tal-Manswetudni u, meta

1-lsqofMawru Caruana fl-1917 talab li jitnenlia dan il-vot, il-Fundatur baqa' jinsisti fuq il-mahfra kif imgnallma filMissierna minn Gesu nnifsu.

(Alexander Bonnici, Dun Gorg Preca, Vol. 11, IV) ll-manswetudni s-Socji kienu jgliixuha. Sa rn ill-bidu tasSocjeta, it-tagnlim kien jingliata 1il kulhadd. Fid-djar taghna rna kienet issir ebda differenza bejn tfal ta' farnilji li jaglimluha tajjeb u tfal ta' farnilji foqra. Sakernm kienu jigu Hbsin on est, setghu

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

_j

L jigu fla~in meta rna jkollhomx zarbun jew sandli x'jilbsu. Xorta kienet tinghata attenzjoni Iii kull tifel biex isir jaf '1 Alia ahjar u jhobbu izjed. Jl-Fundatur ghallem lill-membri tiegliu jaraw f'kull wiehed minnhom ix-xbieha ta' Alia. U din saret attitudni fundamentali tas-Socjeta. Forsi minn hawn nibtet ic-cajta li 'talMuzew kulma jaghrnlu kollox sew'.

Mhux inqas kien 1-impenn tasSocji f'attivitajiet li gnalihom riedu johorgu 1-flus minn buthom, bhat-thejjija ghall-premjazzjoni u 1-festi tal-Milied. Kollox juri 1-apprezzament li kellhom tattfalli jattendu fl-Oqsma. U lanqas makienu jsibuha bi tqila meta jintbagntu jghinu f'xi Qasam iehor. Min-naha tieghu Dun Gorg kien jisker meta jigbru1u t-tfal filQasam biex ikellimhom.

Sa gfladd ta' snin wara 1-Gwerra, 1-iskola obbligatorja kienet biss sal-livell primarju, u klenu flafna t-tfalli rna jkompluhiex biex imorru jahdmu mal-familja.

Kemm mlnhabba f'hekk u kemm mlnhabba 1-effett psiko1ogiku tai-Gwerra, ghal hafna tfal kien kwazi naturali li jgibu run hom bil-goff, imqar biex jidh1u filQasam, u din aktarx kienet tkun haga ta' kuljum. Dan rna naqqasx 1-imhabba tas-Socji lejn it-tfal, b'imhabba kontinwa u minghajr eccezzjonijiet. Dixxiplina kien hemm, imma mhux li tgerrex it-tfal. Min ghandu ftit tal-eta jiftakar is-sagrificcji li kienu jaghm1u s-Socji, mhux biss biex jghallmu 1-klassi imma wkoll biex itellgtm jew jagfltu dik ix-xi haga zghira li kienet tant mistennija mit-tfal. Kienu jhossu li huma milqughin. U dan mhux darba jew darbtejn fil-gimgha, imma ku1jum.

Jien trabbejt f'Qasam fejn ittbissima fuq fomm is-Socji kienet mera cara tal-paci li kien hemm f'qalbhom. It-tislima '11-paci mieghek' rna kinetx biss formalita. Fil-Qasam kien hemm tassew atmosfera ta' fern u ta' pa<':i, imma xi cajta li rna twegga' 'I hadd rna kinetx tonqos, ghax "jekk rna ssirux bhat-tfa1, rna tidhlux fis-saltna tas-smewwiet" (Mt 18, 3). Niftakar tajjeb Iii Bernard Schembri li bhala Aspirant klen tassew jedifikana. lt-tbissima tieghu kont thossha diehla f'qalbek, u xi kelma tajba kifjarak diehel fil-klassi kellu ghal kulhadd. Kenna qisna ahwa.

11-lilewwa u 1-manswetudni huma effett ta' min hu midhla tal-Evangelju uta' min igawdi intimita mal-Mulej li qal: "l=ludu 1-madmad tieglii fuqkom u tghallmu minni, gnax jiena ta'

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L qalb mansweta u umli." (Mt 11, 29) 11-fatt li Dun Gorg gliamilna familjari mal-kelma ta' Alia, bi studju u meditazzjoni, kemm fl-Arloggu kemm fi-Assenjatur, jifforma fina attitudni li tixbah lil ta' Gesu. Ghalhekk tinhass naturali d-drawwa li tgliid lil Alla: "Grazzi, Sinjur Alia. U alifirli, Sinjur Alia."

Ma nistax rna nsemmix ukoll lil Ewgenju Borg. Biex tkellrnu kontkwai:i tinsa li hu s-Superjur Generali u kien jisimghek qisu 1-akbar habib. Kien jilqaghni b'imhabba meta qrib 1-ei:ami kont insibu ghand 1-Interni l=laz-Zebbug u nistiednu jdalihalni fl-intenzjoni, biex rna rnmurx hai:in. Gieli, meta nitla' tal-linja lura lejn id-dar, kont insibu bi kwietu jgliid irRui:arju. Hekk kifi.npoggi hdejh, kien jieqafmir-Rui:arju u jilqaghni

qisu qed jarani gliall-ewwel darba. ll-hlewwa u 1-manswetudni rna kienx biss jippritkahom. Kont tarahom b'ghajnejk.

U jidher li 1-istess kwalitajiet kellha s-Superjura Generali Gannina Cutajar. "Kellha kelma tajba glial kulhadd u liafna kienu jmorru gliandha biex ikellmuha u jitolbuha parir ...

Ma kienet trid li hadd ihossu imbarazzat fil-konfront tagliha." (ara Gannina Cutaja~; ll-mara li g1iamlet differenza, SDC Sezzjoni Femminili 2010, p. 56) Hi wkoll imtliet bl-ispirtu ta' Kristu meta ratu tant car f'Dun Gorg. Ghax Dun Gorg seta' jgliid rna' San Pawl: "lmitaw lili, ghax jiena imitajtlil Kristu." (1 Kor 11, 1)

Nicholas Balzan

IL-~ANSWE1VDNI

FJL-~ISSJONI ocju li jgnix fil-missjoni gnandu cirkustanzi differenti minn Socju ienor li jgnix u jandem f'pajjizu. Fil-missjoni 1-pajjii hu differenti, in-nies burna dlfferenti, il-lingwa hi differenti, il-kultura hi differenti, it-temp hu differenti. Ghal ragunijiet prattiCi s-Socju fil-missjoni jgbix f'dar wanda rna' Socju ienor jew tnejn, 1-aktar rna' tHeta. ls-Socji gnalhekk iqattgnu nin itwa l fUmkien. Dawn ic-cirkustanzi jistgliu jaglimlu 1-gliejxien tal-virtu talrnanswetudni aktar rnehtiega u aktar diffiCli.

N

orrnalment is-Socju missjunarju rna jaghiilx hu 1-pajjii li jrnur fih. Glialkemm xi pajjiii jistgliu jkunu isbali minn Malta f'certi aspetti, pero f'aspetti ob.ra jistgliu jkunu aktar diffiCli. 11-bard, is-sliana, 1-umdita, ittul tal-granet specjalment fixxitwa, il-granet bix-xemx jew bin-nuqqas ta' xemx, bla rna trid dawn jaffettwaw il-burdata. Filpajjiii tropici s-snana qawwija tliallik bla sanna u rna tnallikx tandem kemrn tixtieq. Anke billejl gieli rna tkunx tista' torqod.

L-insetti li jidhru fl-istagun taxxita, blial fil-kastigi tal-Egittu fl-Esodu, jinvadu kullimkien, inkluii 1-liwejjeg li tkun liebes.

F'dan 1-ambjent wielied isir aktar irritabbli u allura malajr itirlu t-tapp u facilment juza kliem jew azzjonijiet offensivi fil-konfront tan-nies tal-pajjii jew ta' sliabu s-Socji. Anke jekk wielied jiskuza ruliu wara 1-izball, il-ferita ddum biex tagb.laq u kwaii qatt rna tintesa.

Prova olira tista' tigi mii-Iingwa gdida li wiehed irid jitghallem.

Mhux facli li tkun adult u tliossok inqas minn tifel zgliir f'dik li hi komunikazzjoni, gnax Ia tifhem x'qed jinghad u lanqas kapaCi tesprimi ruliek. In-nuqqas ta' liakma tal-lingwa mhux hiss jaqtgnek min-nies tal-post iida

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L jaglimlek dipendenti fuq sielibek li jafjitkellem il-lingwa. Gnalina li ghandna messagg daqshekk sabin x'nikkomunikaw lin-nies, il-piena hija akbar. Mhix liaga liafifa li glial sena u kultant anke tnejn rna tistax tgnid sentenza bis-sens. Xi wnud jirbnu din id-diffikulta fi zmien relattivament qasir. Olirajn, anke wara numru ta' snin, jibqgliu limitati fil-komunlkazzjoni.

Lezzjoni li Malta kont tista' tippreparaha f'nofs ta' nhar trid gimglia biex tippreparaha b'lingwa barranija u xorta wanda tkun lezzjoni batuta. Din hi prova qawwija ta' umi Ita, sabar u anke manswetudnt.

Minbarra d-diffikulta 1i tigi mil-lingwa, hemm ukoll iddiffikulta li tigi mill-kultura.

Anke jekk jirnexxilek titkellem il-lingwa tal-post, mhux bilfors li dak li tgliid jew taglimel jinftiehem tajjeb min-nies talpost. Nagnti ezempju. Socju xtaq jgnin lil grupp Kandidati billi jglia!Jimhom 1-lngHz. Wara ftit lezzjonijiet, tahom 1-ewwel ezerCizzju, komponiment bittitlu "ll-Familja Tiegni". X'hemm elifef milli titkellem fuq il-famtlja tiegliek? Jr-reazzjoni ta' dawn izzgnazagh kienet li rna ridux jigu ghal-lezzjonijiet. Billi jien stajt nikkomunika facilment rna' dawn iz-zgliazagn, staqsejthom glialiex

tnaffru. Qaluli: "Gliax anna filkultura tagli.na qatt rna nitkellmu fuq il-familja tagnna rna' nies barranin, gnax kulma ngnidu jista' jintuza kontra 1-familja taglina."

L-aktar liaga innocenti li.olqot reazzjoni negattiva. U-missjunarju bla esperjenza jaglimel nafna minn dawn 1-izbalji li jonolqu barriera bejnu u bejn in-nies li tant ikun jixtieq jgnin. Din llbarriera tonloq tbatija zejda gnallmissjunarju li jliossu frustrat u rrabjat. Ezempju ienor. Meta wielied iqabbad lin-nies lokali biex jagli.mlu biCca xognol, mhux 1-ewwel darba li jaglimlu x-xogliol bil-maqlub ta' dak li tgliidilhom, b'telf ta' nin u materjal kif ukoll b'riskju gnas-sanna. Din U-naga tigri spiss, tant li tgliejjik.

Fost popli foqra jew rurali I-gnagla u 1-produttivita mhumiex prijorita. L-ospitalita, min-nalia 1-olira, hi walida mill-pilastri tal-najja socjali u gnalhekk dawn in-nies rna jiddejq ux jieqfu glial liin twil biex isellmu jew jospitaw il-vizitaturi. Anna 1-Ewropej nagli.tu valur aktar lix-xogli.ol u rna nihdux pjaCir min itellifna 1-liin. Jista' jagliti 1-kaz li Socju jipprova jgli.ix skont id-drawwiet tal-pajjiz fejn qiegli.ed, gnax b'hekk ihossu qrib tan-nies u wkoll relevanti gli.alihom.

Naturalment iz-zjajjar tan-nies

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

_j

L itellfuk waqt ix-xogliol u xi ftit jinvadu wkoll il-privatezza taddar. Socju iehor, inqas inkulturat, jippreferi jkompli jahdem u jevita jew jillimita z-zjarat tannies. Din id-differenza bejn iz-zewg Socji, f'livelli differenti ta' inkulturazzjoni, tista' tkun kawza ta' tensjoni bejniethom u altura tkun prova gnall-armonija fil-komunita. Wiehed jipprova jkun relevanti billi jkompli mannies u ienor il'lossu relevanti bil-produzzjoni fix-xoghol. Zewg valuri tajbin li mhux faCli ssib ilbilanc bejniethom.

Kundizzjoni ohra li jnabbat wiccu maghha s-Socju fil-missjoni u

li titlob liafna manswetudni hi 1-najja fil-komunita. Xi li.add staqsa lil missjunarja religjuza x'kienet, fl-esperjenza taghha, 1-aktar naga iebsa fil-missjoni.

Din fil-pront wiegbet: "JI-liajja fiJ-komunita." Is-Socju fil-mlssjoni rna jaghZilx hu rna' min jghix. IJkarattru ta' kulliadd hu differenti.

Kull Socju gnandu storja differenti li jgorrha mieghu. terti karattri huma strambi. Ohrajn huma diffidi. Xi wnud ibatu bilburdati. Min dejjem jiccajta u min dejjem imqarras. Min ihobb haga u min ihobb ohra. Jekk zewg membri jkollhom 1-istess gosti, jew jiftiehmu f'kollox jew il-hin kollu jisparkjaw. Povru

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L Superjur li jrid izornrn 1-arrnonija.

Din is-sitwazzjoni tezisti fiOqsrna ta' Malta wkoll, pero rna tinhassx daqshekk ghaliex is-Socji jiltaqgliu biss glial ftit sigliat kuljurn irnbagliad kulliadd jerga' lura lejn id-dinja tieghu.

Fil-rnissjoni rna tantx ghandek fejn talirab. jekk wielied rna jsibx kornprorness kif jgnix, jista' jitkisser u jkisser lil shabu jew jgnarraq sanhtu.

tal-post jingibdu lejh, iliossuhom komdi miegliu, jirrispettawh u jobduh b'ghajnejhorn maghluqa.

Bl-ispirazzjoni u d-direzzjoni tiegliu n-nies li jagnmilha maglihorn jikbru u jitjiebu. Socju bhal dan jghaddi z-zrnien minn fuqu u jitjieb bliall-inbid. Flok jixjieli iliossu aktar zagnzugli.

Missjunarji onra aktar bravi rninnu jiskantaw bih u forsi anke jgliiru ghas-success tieghu.

Forsi xi nadd jgliid f'qalbu: "Kernrn fiha problerni 1-missjoni?"

Mhux kollox problemi. Certi Socji rnhux biss addattaw rulihorn tajjeb gnall-najja filmissjoni izda sabu posthorn.

Xi wliud gnamlu ghexieren ta' snin fl-istess rnissjoni u baqgnu relevanti. Xi wliud anke 1-rnard li kienu jbatu rninnu f'Malta sparixxa fil-missjoni. Dan kollu frott ta' success fil-rnissjoni li hu dovut gnall-karattru manswet tas-Socju u ghall-fatt li hu minn qalbu jliobb lin-nies li fosthorn qed jalidern. Bnal genitur li jrid irnexxi tarbija, dan is-Socju jimxi bil-pass tan-nies tal-lokal. U kif jghidilna 1-Appostlu San Pawl: "L-irnnabba xejn ma tinkorla; kollox tagnde1~ kollox tissaporti."

Aktar ma s-Socju jkun rnanswet aktar Alia jinqeda bih. Il-prezenza tieghu fil-komunita tkun bliazzejt fuq banar imqalleb. rn-nies

Hernm ukoll rnissjunarji li n-nies tahrab minnhom u rna tfittixhomx gliax hurna goffi fil-manj.ieri taglihorn. Lin-nies tal-post jikkritikawhom, rna jaraw xejn tajjeb fihom gliax rna jliobbuhornx u ma jafdawhornx.

Meta xi nadd ikollu bzonn servizz rningnand Socju zorr, idurn itella' u jnizzel biex jitolbu. 11-prezenza ta' Socji ta' dan it-tip fil-kornunita ttaqqal anke 1-istess arja. Wielied jalisibha jiccajtax magnhorn. jekk fid-dar lkun hernm kelb jew qattus, dan ukoll jistahba meta jersaq Socju hekk. Ix-xoghol glialih iservi ta' kompensazzjoni ghan-nuqqas ta' sodisfazzjon filrnissjoni. jekk tipprova tghinu rna jliallikx gliax ma jafdakx. Miskin hu u kull min imiss rnieghu. Min jirnexxilu jghix fil-pati rna' nies bhal dawn tassew martri.

Frans Zahra

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

Cvrr v MANSWET PAoLo BoRSELLINO

L-IMttALLEF

Stajt sirt mafjuz in zewg spizjara, sidien taleqdem spizerija taz-zona, Paolo Borsellino twieled nhar id-19 ta' Jannar 1940, fi Pjazza Magi one fil-kwartier maghruf bhala La Kalsa, fil-qalba ta' Palermo 1-antika, zewg passi 'I bognod minn fejn kien joqgnod Giovanni Falcone, habib tat-tfulija u tal-eta adulta, u l-mafjliZ famliZ Tommaso Buscetta.

B

"Glialliafna snin irriflettejt kemm kienet imcajpra, f'dak ilkwartier, il-linja li kienet tifridna mill-Mafja. Bnal nafna tfalli kenna nghixu fil-Magione, stajt naqbad it-triq ta' min jaghrnel il-kuntrabandu, tal-mafjuz, minflok dik ta' mnallef," jgnid Paolo Borsellino li kien it-tieru wild minn erbgha. Kien fl-1975 meta Iii Borsellino, wara li gnadda minn ezami gnal magistrat, baghtuh fit-Tribunal ta' Palermo.

F'Lulju mbaghad beda jahdem fl-Ufficcju tal-Processi Penali tant it-tmexxija ta' Rocco Chinnici. Dan

Chinnici beda !-idea ta' pool ta' mnallfin li xognolhom ikun hiss iJ-kazijiet ta' Mafja.

Serju, gust u uman orsellino kien imhallef "ta' intelligenza mill-aqwa, ta' karattru serju u riservat, dinjituz u Ieali ... u fis-snin ta' wara ddistingwa ruhu ghallimpenn, iZ-zelu u d-diligenza li jikkaratterizzaw il-nidma tiegliu".

Darba sielibu l-Imnallef Giovanni Falcone lil kollega tiegbu fil-Qorti kien qallu: "Lil Borsellino tista' tafdah, u huwa wkoll bniedem li rna jiqafx jalidem." Ta' bniedem rett li kien, darba Borsellino qal: "Fi tmiem ix-xahar, meta nirCievi 1-paga, naglimel ezami talkuxjenza u nistaqsi lili nnifsi jekk inkunx hdimt biZzejjed ghaliha." lzda Borsellino kien ukoll persuna b'sens kbir ta' umorizmu, u "kien jimpurtah hafna millhajja ta' shabu". Kien bniedem, kif jghid siehbu Giuseppe DiLello, "ta' kumplessita u ta' umanita straordinarja".

B

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L familja. Bniedem li kellu 1-valuri f'posthom u rna ried lilli.add jilghab rna' dawn il-valuri salmewt... 11-fidi zammitna qawwija u maghqudin. Minkejja 1-impenji, rnissieri kien ta' spiss imur gfiand il-konfessur tiegfiu. Kien iwegga' meta jinvestiga nies Kattolid li sup post jaghtu xhieda tal-hajja tagfihom Nisranija u fil-fatt kienu ma~uzi. Fil-rnurnent tat-tragedja, Gesu kien maghna u baqa' maghna."

Rita Borsellino tgfiid li xi drabi huha, meta kien jiltaqa' ma' mafjuz fil-habs ghall-ewwel darba, rninflok rna jibda rnill-ewwel jinterrogah fuq ir-reati li bihom kien akkuzat, kien jistaqsih: "Inti x'kont taghmel meta kent zgfiir? Min kienu sfiabek? X'kont tilgfiab?" Gfiax kien konvint 1i filforrnazzjoni ta' adult u fl-ghazla tiegfiu rna' liema parti tad-dinja jagfimel, jekk hux dik tal-persuni onesti jew dik tal-vjolenza u !-hazen, ghandhom importanza kbira 1-esperjenzi li jkun ghadda rninnhom meta kien gfiadu tifel.

Bniedem ta' fidi

M

eta Manfredi kien Malta tliet xhur wara 1-qtil ta' missieru, huwa kien mitlub jiddeskrivi lil missieru: "Ghalina (Paolo Borsellino) jibqa' bniedern b'safihtu. Bniedern tal-

F'Dicernbru 1991 il-rnafjuz Vincenzo Calcara, waqt interrogatorju, kien qallil Borsellino: "M'gfiandekx gfialxiex tibza'. Jiena kelli nkun dak li noqtlok u issa jien qieghed il-habs." Fil-fatt Calcara kien tqabbad mill-boss ma .~uz Francesco Messina Denaro biex joqtollil Borsellino f'Mejju ta' dik is-sena.ll-hsieb kien li jisparalu jew joqtlu b'karozza bornba. li-Prokuratur ta' Marsala kien tbissem u qallu: "Nibza'? Kemm hu sabin tmut glial xi liaga li tern men fiha. Min jibza' jmut kuljurn. Min rna jibzax, irnut darba biss. Ridtu toqtluni f'Marsala?

F'Palermo jmisskom toqtluni, eli.fef. In-Nisrani majibzax rnillrnewt."

Meta kienu jistaqsuh jekk kienx jibza', Borsellino kien iwiegeb:

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

_j

L '11-biza' huwa normali f'kull bniedem; 1-importanti hu li rniegbu jkun hemm ukoll ilkuragg. Wiehed rna jridx ihalli 1-biza' jirkbu, inkella jsir ostaklu li rna jnallihx jimxi 'I quddiem."

Calcara, milqut sew mill-kuragg ta' Borsellino, stqarr: "Tqanqlet fija taqbida kbira bejn it-tajjeb u 1-hazin, xtarrejt fuq kif kienet hajti, barist fil-mera." U minn dak il-mument beda t-triq tal-konverzjoni. Hu stqarr ukoll: "11-Mafja kienet tibza' minn Borsellino, mill-onesta tieghu, mill-kuragg tieghu, millintelligenza tiegliu, mill-fermezza tieghu, mill-forza tiegfm. 11Mafja kienet tibza' mill-unur ta' Borsellino ghax Borsellino kien tassew 'uomo d'onore: u rna sarx hekk bit-'tingiza' jew gnax haraq santa, imma bil-qawwa tal-ideat tieghu."

F'intervista li Calcara ta 24 sena wara, huwa baqa' talistess fehma u qal bid-dmugh f'gnajnejh: "BorseUino kien qaddis. Kien qaddis. L-ewwel rniraklu ghamJu proprju mieghi."

Kull darba li jara lil Borsellino, kien ikun irid jgnannqu mieghu.

"Fl-interrogatorji dejjem kien ikun irid il-prezenza tieghi U kull darba kien jitlobni nirripeti dak 1-ispeci ta' rit tat-tghanniqa," jgliid Borsellino.

Darba pentito ielior staqsieh: "Gnaliex tibqa' tiehu interess fija? Ghaliex tibqa' tigi tarani, toffrili sigarett, tilghab il-karti mieglii?" U Borsellino wiegbu: "Jien niggieled lill-Mafja ghax hija hazen kbir ghas-socjeta, imma lejk, mafjuz, ghandi sentimenti ta' kompassjoni u ta' mnabba; ghalhekk nibqa' nigi nzurek. Filqalb tal-bnedrnin kollha, anke f'ta' dawk li bhalek qatlu bnedmin olira, Alta pogga xrara tat-tajjeb u jien irrid li din ix-xrara terga' taqbad, biex hekk inti terga' ssir tassew bniedem."

Falcone u Borsellino

N

har l-24 ta' Mejju 1992 Borsellino garr it-tebut bilkadavru ta' sienbu Falcone lejn 1-atriju tal-Qorti ta' Palermo, flimkien rna' dak ta' martu. lttnejn kienu nqatlu gurnata qabel mill-Mafja b'nofs tunnellata gelatina mqieghda f'katusa talit it-triq minn fejn kienu jafu 1i kellu jghaddi. Dakinhar Borsellino kien dar fuq il-kollegi tieghu u qalilhom b'ton deCiz u rassenjat: "Min irid jitlaq minn din ilprokura jista' jagnmel dan. Min se jibqa' jaf li dan huwa d-destin, dak huwa 1-futur."

Borsellino baqa' Palermo minkejja li kien jafli 1-mument

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L tiegnu ukoll rna kienx fil-bognod. "lrrid ngnaggel, gnax issa jien imiss." "Fhimt kollox. Hija girja kontra z-zmien din li qed nagnmel. Qed nara 1-Mafja dirett.

Irrid nalidem nafna, irrid nalidem wisq."

Il-l=ladd 19 ta' Lulju 1992.

Borsellino jcempe!I-intercom tad-dar ta' ommu anzjana.llhamsa neqsin zewg min uti, filgnaxija. Karozza Fiat 126, b'madwar disgliin kilo splussiv tip Semtex-H fuqha, tisplodi fi Triq D'Amelio, Palermo, taht ilblokk fejn kienet toqgnod omm 1-Imliallef. Spluzjoni, dulinan, fjammi, demm u bicdet ta' igsma: ghal sittin sekonda shah ix-xemx

tgnattiet gnal kollox. ll-Fiat 126 taret tletin metru minn fejn klenet. ll-karozzi bulletprooftalpulizija tal-iskorta nqerdu. Tletin karozza olira li kienu pparkjati hemm nadu n-nar.

Tliet xh ur wara 1-qtil ta' missierhom, f'Ottubru 1992, it-tliet ulied ta' Borsellino kienu mistiedna jigu Malta. Dakinhar Manfredi, Ii kien tkellem f'isem nutu 1-onra, kien qal hekk: "Ol'lti Lucia, dik li ftit sigliat wara 1-qtiJ ta' missieri ghamlet ezami taluniversita u halliet imbellhin lillmembri tal-kummissjoni, qaltilna li missieri mietjidnak. Taht mustacdh mahruqin bl-ispluzjoni hija rat it-tbissima tieghu tas-

_j

L soltu. Gnall-kuntrarju ta' dak li wienedjista' janseb, ol'lti nadet forza kbira minn dik 1-ahnar dehra ta' missieri, qishom riedu jsellmu Iii xulxin gnall-annar darb a."

Gustizzja u malifra "Gesu Kristu nafer Iii dawk li sallbuh, jiena nemmen li 1-bnedmin tajbin kollha li hawn fid-dinja ghandhom dejjem jal'lfru lill-gnedewwa tagnhom, lil dawk li jixtiqulhom il-hsara. Hekk ghamel missieri u hekk irid li anna naghmlu fil-konfront ta' min qatlu." Hekk tkellem Manfredi f'intervista lil Radio Vaticana, imxandra fit-28 ta' Lulju 1992, disat ijiem biss wara 1-attentat Dan il-kliem kien rega' tennieh hawn Malta.

Dwar il-malifra tat xhieda fuq kollox mart Paolo, Agnese, f'ittra li baghtet lill-Papa Gwanni Pawlu 11, ippubblikata fuq il-gurnal ufficjali tal-Vatikan, lejlet iz-zjara storika tal-Papa fi Sqallija f'Mejju 1993, meta harset lil hinn millgriehi taghha u kitbet: "}iena naf li d-demm ta' Paolo tieghi llum huwa zerriegli.a ta' tama u nelsien gball-poplu taghna kollu u dan il-fatt jimlieni b'ferh u kburija u jurini kemm jien ckejkna u indenja."

F'tahdita mal-Klarissi ta' Assisi, fis-27 ta' Awwissu 1993, 1-armla ta' Borsellino stqarret massorijiet migbura li, wara zjara li hija kienet ghamlet fuq il-Qabar ta' Kristu, is-sepul kru vojt kien ghenha thoss "b'mod qawwi 1-istedina tal-lrxoxt: il-gustizzja u 1-verita ghall-fatti ]i graw, 1-imnabba u 1-mal'lfra gliallbniedem 11 jizbalja ... jekk hemm taghlima li zewgi tani kienet li fil-qalb tal-bniedem, anki 1-iktar wiened hazin, hemm rokna mohbija tat-twajjeb Abelli jekk tigi stimulata sew terga' tiffjorixxi mill-gdid. Allura t-tama tigi millfiducja fil-bniedem, anke f'min iqis lilu nnifsu u jgib ruhu bhala ghadu."

Fis-sena 2000 isem Paolo Borsellino zdied mal-lista tal-martri tal-gustizzja tasseklu ghoxrin migbur minn kummissjoni specjali tas-Santa Sed e. Hemm sahansitra min qed jabdem biex tinfetah il-kawza tieghu ta' beatifikazzjoni. Don Cesare Rattoballi, li sar jaf Iii Borsellino fl-ahhar xahrejn ta' hajtu, jghid: "Paolo Borsellino kien jaf bic-cert li kien se jmut, imma baqa' jaghmel dmiru salahbar. Ghalhekk jidhol fost ilbeati ghall-kawza tal-gustizzja."

Robert Aloisio

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

HoME! t-titlu Ji Sieger K6der jaghti Iii din il-pittura hu Home! li bil-Malti trid aktar minn kelma walida biex tispjegaha. Naliseb 1-alijar espressjoni hi: Sa flahnar, id-dar! FaCilment wiehed jintebal'l li t-tema ta' din il-biCca xoghol hija 1-parabbola taJ-Iben u 1-Missier il-Mali (Lq 15, 11-32).

B

naz-zewg pitturi li tkellimna dwarhom s'issa, din ukoll nistgliu naqsmuha fi tnejn: ilparti tax-xellug li turi lilJ-missier iliad dan Iii ibnu z-zgliir tieliu zewg terzi tal-pittura, waqt li fil-kumplament gnandna lill-iben il-kbir.

Biex tidher aktar owja, Sieger Koder ipingi hajt biex jifred lill-kbir minn missieru u huh iz-zgliir.

Il-pittura hi ffurmata minn kuluri li blIngliz ngliidulhom cold colours.

Jiddomina 1-abjad fil-hitan u 1-ikhal fil-griz fl-ilbies talulied. ld-dellijiet ukoll impittra bilgriz. B'hekk Sieger :f~ ~/ MejJu-GunJu2017

_j

L irnexxielu jonloq !-atmosfera li kkaguna 1-iben il-kbir bl-attitudni tieghu. Mad-daqqa t'ghajn zgur li rna tidhirx xena ta' ferh!

L-uniku kulur differenti hija 1-Jibsa safra dehbija tal-missier. Il-kulur jirrifletti missier li jibqa' jhobb u toqgnodlu 1-espressjoni Maltija qalb tad-deheb. Fil-fatt 1-isfar hu 1-kulur tat-tama: lt-tama f'arnbjent ta' kesha, dnub u 'mewt'. Madwar rasu 1-missier gnandu x-xallli 1-irgiel Lhud jilbsu waqt li jkunu jitolbu. Tghid il-rnissier klen qed jit1ob proprju biex ibnu jigi lura?

Din il-pittura ta' Sieger Kader hija fost 1-iktar li fihorn tid her 1-influwenza ta' Marc Chagall (ara dania fuq 1-artist fil-harga ta' Jannar-Frar). Tolqotni liafna t-telqa ta' ras il-missier fuq gnonq ibnu, kif jghidilna San Luqa. Ma jidher li qed jghidlu xejn.lkkalma issa gnax dak li kien ilu jixtieq u jistenna jinsab quddiemu. lnnutaw ukoll id-delikatezza li biha qed ihaddan Iii ibnu mieghu.

Nitfgnu narsitna issa lejn ilfigura tal-iben iz-zghlr. lrnlibbes imcercer: innutaw ir-roqgha fuq zaqqu tant il-minkeb u 1-mod dizutli kif inhu liebes. Minn wiCcu jidher mahmug. Ma' spalltu ghandu mdendel basket bajdani li go fih jidher biss flixkun tal-in bid.

Vojt? Mimli? Hu referenza gnall-

najja ta' xalar li fiha gnadda najtu t-tifel fl-ewwel ftit zmien meta te1aq mid-dar. Jidher sieket u gnajnejh maghluqa gnax issa sab il-mistrien fejn dejjem sabu qabel, kifjindika isem il-pittura: Home!

Wara 1-hajt, f'dahla glialih, jidher it-tifel il-kbir. Qiegned josserva kollox, gnajnejh miftunin beran, izda jrid jibqa' 'l boghod.ll-koxxa ta1-bieb kornda biex jinlieba warajha, imma fl-istess hin jisma' u jara dak li hu gnaddej bejn 1-iben u 1-rnissier. Jidher imqit u id minnhorn naraha ponn ghax irrabjat sew. Gnalhekk rna jridx jidnol gnax rna jista' jaccettaha qatt din li missieru jilqa' Ill ibnu z-zghir lura meta telaq klftelaq.

X'ghandha x'taqsam din il-grajja mal-manswetudni? Hija cara f'zewg personaggi: fil-missier li kien lest li jinsa u jaccetta lil ibnu qisu qatt rna klen xejn â&#x20AC;˘ u n-nuqqas taghha fl-iben il-kbir li baqa' barra mix-xena.

Tghid wara li kellrnu mlssieru t-tifel il-kbir dana I? Ma nafux. lnha1li fl-imrnaginazzjoni taghkorn x'seta' gara...

Vincent Mangani

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

'L-PITIVRA TtSPlRANl JERSAQ GHALL-MAHFRA

sservajt li dan H-kwadru hu maqsum vertikalment: fuq ix-xellug ghandek il-missier mitluf f'tghanniqa ta' mhabba rna' ibnu li rega lura u fuq il-lemin ibnu 1-kbir maqtugli glialih wahdu u maqbud fih innifsu! Osservajt ukolL li Koder jenfasizza s-sensi biex jesprimi l-emozzjonijiet f'kuntrast bejn xena u olira. Jekk il-liarsa pacifika tal-missier tikkorrispondi rna' dik tal-Iben, il-liarsa talkbir hi mberrqa, imxennqa u ta' solitudni. L-idejn tal-missier iliaddnu 1-ispallejn ta' ibnu u jdejn dan huma mqabbdin rna' qalb il-missier; min-nalia 1-olira jdejn il-kbir huma mqabbdin rna' xulxin f'tensjoni.

O

Dan il-kwadru jfakkarni fit-tieni taglilima ta' Pagna XXVI ta!-Ktieb il-Kbir dwar il-manswetudni: il-process ta' attitudni mansweta jibda fil-fond tal-qalb meta 1-bniedem jaccetta li hu midneb u jersaq gliall-mahfra. 11-manswet

gnandu 1-manfra ta' dnubietu glialiex jekk Alia lest li jinsa u jalifrilna kull dnub, kif nistgliu

rna nixbhuhx? F'kuntrast, it-tifel il-kbir mhux lest jahfer lil huh u jifrali rna' missieru gliar-ritorn tiegliu . ... 11-manswetgnandu 1-paCi f'qa/bu: 1-ucuh u 1-idejn tal-missier u tal-iben il-hali jirpuzaw f'cirku komplet. L-effetti tal-malifra: trankwillita u serlian tal-qalb.

Niftakar darba zort persuna li kienet gliadha kemm gliamlet operazzjoni biex jitnehhilha tumur. Stqarret mieglii li glial liafna snin kienet ilha zzomm f'qalbha mibeglida kontra min gliamelliafna lisara lill-familja taghha. lmma issa nasset li b'dattoqol f'qalbha kien difficli glialiha taccetta r-rieda ta.' Alia f'dawk ilmumenti iebsa. Ghalhekk hafret, u bdiet tesperjenza mill-gdid paC:i kbira!

]issejjan bin Alia, huwa mismugn ftt-talb tiegnu u huwa oggett ta/kompjai:enza tai-Omnipotenti.

Iva, meta wielied idur b'sincerita shiha lejn il-Missier, it-twegiba ta' Alla hi dejjem iva. Tassew, il-proponiment li ngnannqu Iii min hu nati gnalina hu wielied

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

_j

L H jentiegingedduh kuljum gnax kuljum nistgnu ngnaddu minn din il-prova u f'kull hin il-Mu1ej huwa generuz fil-mahfra u fil-hniena.

Paul Aquilina

L- IBEN IL-KBIR 1-kwadru juri 1-manifestazzjoni tal-manswetudni u l-oppost tagnha.

B'idejn missieru fuq spallejh, 1-iben izzghir jikkonvinci ruhu li minn dejjem kien mistenni u mahbub.

B'rizu1tat ta' dan, jaglifas Iii missieru mieghu u jserrali il-wicc iddispjacut tieghu rna' sidru.

Missieru jressaq wiccu rna' dak ta' ibnu u jbusu. L-ib en mill-gdid jiftakar u jerga' jsib id-dinjita ta' iben li kien.

tiegnu. Irrabjat, mimli gliadab u dizappuntat, mhux qed jifhem u jaccetta din ix-xena. Dan ghaliex qed jghix hajj a falza mimlija gideb u illuzjoni. Gliadu rna ndunax li hu iben u mhux seftur. Ma fehemx li dak li ghandu 1-missier huwa tieghu wkoll. Mohhu u qalbu stagnati; ghalhekk mhux qiegned at home izda barra mid-dar. Bnal Kajjin qed jghir gha1 huh. Il-wicc mimli mistoqsijiet tieghu qed

lmma 1-memorja marida tattifel il-kbir rna thallihx jagixxi b'mod normali.

Jibqa' barra, bir-regoli rigidi Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L jgnajjat gnall-imnabba. I rid prova li missieru jnobbu. ll-qa1b supperva mhix kapaci tagnraf lill-missier nelu li jnobb bla kundizzjoni. Lanqas rnhi kapad ternmen u tikkonvind runha li hi tassew rnahbuba.

Ivan Grixti

TENEREZZA

-irnmagni tal-missier hanin f'din il-pittura tqanqallil kulnadd bit-tenerezza li juri rna' ibnu 1-rnitluf hekk kif dan jinxtehet fi hdanu jitolbu hniena u rnahfra gnan-nuqqas tiegnu.

Mi.n-nana tal-missier m'hemrn 1-ebda kritika, 1-ebda hlas mitlub, 1-ebda ke1rna; hemm biss mahlra, hena u mnabba. L-iben il-mitluf issa gliaraf dak li hu rna kienx

L

ra qabel meta telaq minn dar missieru: qalb li tnobb u li tahfer.

Issa rnhu ser jit1aq qatt dan irrigal rninn idejh ghax jaf li dan ir-rigal huwa mliabba u nniena mingnajr limiti. Il-missier huwa rnxebbah rna' Alia li hu hanin u manswet rna' min jitolbu rnahfra; 1-iben hu 1-midneb. L-iben il-kbir li qiegned fil-genb tax-xena spiss jigi injorat. Biss dan hu 1-karattru li 1-aktar jolqotni. Kif juru wiCcu u jdejh, qisu qiegned bejn lialltejn kif se tkun ir-reazzjoni tiegnu: jekk hux ser jikkundanna Ill huh jew jahfirlu. Spiss inkunu f'sitwazzjoni simili u naqghu fl-izballli nikkundannaw bnalrna finalrnent gharnell-iben il-kbi~ ghax il-manswetudni mhix facli gnal min rna jipprattikahiex ta' spiss. Glialhekk irrid nalidem fuqi nnifsi biex rna naqax fin-nassa li rna nahfirx lill-proxxmu tieghi.

Adrian Agius

Niftakar darba tort persuna li kienet ghad/1a kemm ghamlet operazzjoni biexjitnehhilha tumw: Stqarret mieghi li glial hafna snin kienet ilha iiomm ['qalbha mibeghda kontra min ghamel hafna lisara lill-familja taglillU. lmma issa hasset li b'dat-toqol ['qalbha kien difficli ghaliha taccetta r-rieda ta' Alia f'dawk il-mumenti iebsa.

Ghalhekk hafret, u bdiet tesperjenza mill-gdid paCi kbira!

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

IL-~ANSWE1VDNI

FJR-RVMANZ. I PRoMtffl fpof! ta' Ale ssand ro Manzoni

hna fil-Museum nuiaw il-kelma manswetudni fis-sens 1-iijed gholi tagnha, jigifieri gentil ezza sal-punt li talifer lil min gliamillek idden i, gliax hekk kwaii dejjem kien jgliallimha 1-Fun datur San Gorg Preca lill-membri u lill-poplu.

halkemm inkitbu xoglilijiet letterarji, anki kbar, mibnija fuq il-vendetta, b'xorti tajba nsibu li t-tema tal-manswetud ni (fissens ta' mabfra mill-maliqur) tid her ukolt ghalkemm inqas spissa, f'opri kbar olirajn talletteratura.

G

F'dan l-artiklu se ngibu silta relattivament igliira dwar ilmalifra mir-rumanz T Promessi Sposi ta' Alessandro Manzoni.

Fil-fatt hemm iewg episodji importanti dwar din it-tema, wanda fi l-kapitlu 4 tar-rumanz meta 1-awtur jghid il-grajja ta' qabel rna dalial KapucCin Patri Kristoforu u 1-olira dwarkifwasa l

biex Renzo jahfer lil Don Rodrigo lejn it-tmiem tar-rumanz, li tidher fil-kapitlu 35. Is-silta lise ngibu hija din tal-anliar u hi meliuda mit-traduzzjoni u addattament ta' Alfons Maria Galea, bl-isem talktieb L-Gnarajjes li t-tieni liarga tiegliu dehret fl- 1967 bil-liidma tal-Giiwiti Maltin.

Tajjeb li qabel ngliidu kelma dwar 1-awtur u fiex jikkonsisti r-rumanz biex is-silta tiftiehem anjar.

Alessandro Manzoni li twieled f'Milan fl-1785 kellu edukazzjoni religj uia fis-sens li kien jitgliallem 1-iskola gliand il-patrijiet,

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

_j

L izda bill.i 1-genituri tiegliu rna baqgliux flimk:ien Manzoni meta halla 1-kullegg l-ewwel kien joqghod rna' missieru u aktar tard mar joqgliod rna' omrnu f'Parigi. F'din il-belt bed a jaghmilha rna' personalitajiet letterarji u nhakem rnill-ideat tai-EnCiklopedisti u spicca biex sar inkredulu. l=laga stramba hi li Alessandro zzewweg lil wanda li kienet Kalvinista izda kienet din li bil-konver'i:joni tagliha filKnisja Kattolika gibdet maghlia lil Manzoni. Dan mill-ewwel beda juri 1-prattika ferventi tieghu, li kellha tant tid her 'il quddiem f'liajtu, billi ccelebra r-riti tazzwieg fil-Knisja Kattolika. Aktar 'il quddiem fil-hajja Alessandro Manzoni kellu jgliaddi minn tribulazzjonijiet kbar izda baqa' mimli tama fAlJa u jghozz il-fidi tieghu sal-ahhar. Huwa miet fl1873. lr-rumanz I Promessi Sposi hu meqjus bhala wiehed mill-opri kbar tal-letteratura, mhux biss Taljana izda wkoll dinjija, u jghodd ghal kull zmien. lt-tema tar-rurnanz iddur fuq Renzo u Lucia, zewg zgliazagli sempli<':i tar-raba' li kienu waslu biex jizzewgu. Don Rodrigo, is-sid tal-artijiet u tal-kastell, rna riedx li jselili dan iz-zwieg gliall-iskopijiet

liziena tiegliu u bagliat Iii tnejn rnill-'bravi' jew assassini mikrija biex jiltaqghu rna' Don Abbondio, il-kappillan, halli dan iz-zwieg rna jsirx. Don Abbondio, li rna twelidx b'qalb ta' ljun, qaghad gliallkelma tas-sid setgliani. lndalial ghall-gliarajjes Patri Kristoforu li mar bil-kuragg kollu jwiddeb Iii Don Rodrigo fil-kastell tiegliu, izda xorta rna ghamel xejn. Meta 1-Patri sar jaf 1i Don Rodrigo ried jahtaf HI Lucia (dan il-litif rna selilix rninhabba c-cirkustanzi kif graw dakinhar}, il-Patri ftiehem rna' Lucia u rna' ommha biex jibghathom gliand is-sorijiet f'Monza u Iii Renzo f'Milan b'ittri ta' rakkornandazzjoni.

Minn hemrnhekk Renzo nfired rninn Lucia u bdew iseliliu avventuri wahda wara 1-ohra.

Meta wasal Milan, Renzo sab li kienet qamet rewwixta dwar il-liobz rninliabba 1-guli tal-poplu u aktar tard inqabad fil-gwerra li qamet bejn Franza, Spanja u 1-Awstrija gliad-dukat ta' Man twa u Monteferrato. It-territorju k:ien invadut mill-merCinarji Germanlzi li hallew herba kullirnkien u, biex tagliqad, ftit wara faqqgliet ilmarda qerrieda tal-pesta.

Sadanittant Lucia wkoll kellha tgliaddi rninn diversi avventuri fosthom li Don Rodrigo, meta

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L sar jaf f'liema kunvent kienet rikoverata Lucia, talab 1-gliajnuna ta' wielied nobbli kbir u millagnar, imsejjali. mill-awtur '/'In nomina to', biex jalitaf lil Lucia u jibgliathielu. Dan ilntif, gnalkemm senn, bil-li.idma tal-Providenza wassaJ biex issenli ukoll il-konverijoni ta' 1'/nnominato wara 1-laqglia li kellu mal-Kardinal Federico Borromeo, u l'lnnominato mbagnad neles 1il Lucia. Minn hawn 'il quddiem irrumanz jieliu xejra differenti. ll-marda tal-pesta laqtet lil Renzo, iida b'xorti tajba lielisha.

Lucia wkoll intlaqtet mill-marda qerrieda. Wara li.afna avventuri, Renzo mar u sab 1il gnarustu f'lazzarett u fl-aliliar nett, wara H fieqet, hija wkoll setgnet tingnaqad fii-iwieg rna' Renzo, fir-ritorn tagnhom fir-rali.al ta' twelidhom. ls-silta li qegli.din ingibu hawn tant dwar il-manfra tal-gnedewwa hija xi ftit imqassra minn kif tidher fl-addattament bil-Malti ta' Alfons Marija Galea, minnabba nuqqas ta' spazju.

**** U ien ilu mat-tliet xhur ~ emmhekk. Malli caqcqet ilpesta talab bid-dmugn f'gliajnejh

li jlialluh imur fil-belt ta' Milan, ixxewqa tiegli.u li jmidd li.ajtu gnallgid tal-morda. Bilkemm Wenzu seta' jagli.rfu daqskemm sabu mbiddel, wiccu mixrub u niexef, iiomm bi tbatija fuq riglejh.

"Fra Kristoforu !" sejjanlu Wenzu talit 1-ilsien.

"Inti hawn?" qal il-Patri, u qieghed 1-iskutella fl-art u qam. "X'giebek hawn, Wenz, fil-qilla tal-mard?"

"Minn ghalija, gnaddejtha. Gejt infittex lil Ludja."

"Ludja? Hi Ludja tinsab hawn?"

"Hawn, iva, tal-inqas nittama 1i nsibha hawn!"

"Kontu tejjigtu?"

"Le, Sur Patri! Gliadha mhix rna rti ... rna tafx?"

"Le, ibni; mindu Alia beghidni minnkom qatt rna smajt aktar alibarkom."

Fra Kristoforu fiehmu fejn jinsabu n-nisa. "Fittixha bit-tama u bis-sabar .... li kont taf kemm minnhom rajthom igorru minn hawn! Wisq ftit liargu mfejqin ... l=lejji ruliek, Wenz, glialli jista' jkun ..."

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

_j

L "Fhimtek! Jmma nfittixha kullimk:ien u jekk rna nsibhiex "

I PROltiESSI SPOSI .:-TOIIIA MILANKSE DEL SECOLO X\11 SCOI'f:IITA p; IIIFA'lâ&#x20AC;˘l'tl

,.,

'1ekk ma ssibhiex?" tenna 1-patri b'dik il-lehga ta' min jaf x'sejjer jghid.

Wenzu fts-sahna baqa' jghid bla rna jiehu nifs: "Jekk rna nsibhlex, inqis ll nsib lil haddiehor. F'Milan, fid-dejr rnishut tiegflu, fl-ahhar taddinja, ghand ix-xjaten; hekk insibu, ghaliex li rna kienx hu LuCija ilha tieghi ghoxrin xahar; u jekk kellna rnrnutu, konnu rnmutu f1irnk:ien ...

U nghid, insibux! Hekk insibu!"

'Wenz!" qal il-patri waqt li hafnu minn drieghu. "Mares ftit madwarek, Wenz. Mares madwarek, ja midneb, ara min hu Oak li jaghmel mill-bnedrnin, li jaghrnel haqq rninnhom; Dak li jhabbat u li jahfer ... Imrna int, daqsxejn trab tal-art, int li trid il-flaqq? Mu~ ibqa' sejjer.

Mur, m'ghandix zmien x'nitlef mieghek!" U rna' din 1-ahhar kelma telaqlu driegfm biex sejjer lejn il-morda.

"Fra, hekk ser tibgliatni," qallu Wenzu u telaq imbikkem glial warajh.

J\1 &ss1\ i\lo " . .

h

RO 1\IAJ\ZONI.

f.IJIZI0:\1:; 1\l \ ' fl)t;f

-..::._VAtt' A01'QIU~

.S T 0 11 I A D.ÂŁJ.L.4

C OLO ~NA l NFAME l ~li0 t 1' .\

"Tridni nisraq zmien aktar lil dawn 1-imsejknin li jistennewni nsemmilhom fuq il-mahfra ta' Alia? Stajt ittamajt li nkunlek ta' gid, bqajt miegliek, tlaqt 1-imsejknin 1-ohra biex insabbar lilek, imma Ia ftallejt il-mibeghda teghlbek, xi trid minni? Mur, isa, mur! Ghallex int rna rajthomx hawn il-maflqurin jahfru Hl min flaqarhom ... u dawn li liaqru Iii ghajrhom jixhru fuq li rna setghux jinxtefltu f'riglejn min haqruh!

Qasmuli qalbi dawn u dawk, u bkejt maghhom ukoll ... miegflek x'ser niehu?"

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L "Nalifirlu, nalifirlu b'qalbi koiJha!" qat Wenzu.

'Wenz,'' qal issa 1-patri b'lelien liierned. ¡~nseb u ftakar kernrn-il darba lifirtlu."

Wenzu se jaqbad itemtem ...

II-patri kornpla: '~lla jista' kollox u dan Alla jhobbok, Wenz, wisq aktar milli int tliobb lilek innifsek.

Jaqaw rnortx bilisiebek li billi inti fqir u magndur Alia rna jafx jgliin lil bniedern ielior mahluq xbieha tieghu, u jehilsu minn taht idejk? f=lsibt li tista' taglimelli trid. Taf x'tista'? Tista' tobgliod u titlef ruliek u m'hemmx aktar barka ta' Alia glialik. U jekk kollox irnurlek glial qalbek u jkollok risqek tajjeb, sakernrn rna tkunx nfirt tasse""' aktar rna jkollok gid u risq aktar tali bat agliar!"

rega' lura mdiehex. Fra Kristoforu iamrnu lura rninn driegliu.

"Qieghed tara?''

Kellu gliajnejh miftuliin berali bla rna jara; wiccu isfar, b'liafna tbajja suwed; xufftejh suwed u minfuliin; bla rna jitliarrek xejn, lilief drabi mal-weggna. Sidru jitla' u jiniel bi tbatija rna' xi nifs qawwi blialliurliara; b'idu 1-leminija jaghfas fuq qalbu minn fuq il-kappa b'dawk subgliajh milwija u minfuliin u suwed fittarf taglihom.

"Qieglied tara?'' qal il-patri b'lelien sliili. "Gliandha rnnejn taglidiba, ghandha mnejn liniena.

Erbat ijiem ilu hernm, kif qed tara h. Jista' jkun li Alia jrid li Jilek titolbu biex jaglitih li jindern ... gliandu mnejn qieglied jistenna li talifirlu. .. u thobbu!"

"Iva, nal'lfirlu!" qat Wenzu.

"Qieglied nifhmek lisa issa qatt rna lifirtlu minn qalbi."

Fra Kristoforu talab liin wielied fil-gabra, wiCcu molibi bejn idejh.

Wenzu gliamel blialu.

"Ejja rniegni, mela." U nadu minn idu bhal tarbija. Dalilu flimkien f'barrakka. Fra Kristoforu dawwar gliajnejh fuq Wenzu, imbagliad fuq rnarid imgeiwer gewwa liiar u b'kappa mixliuta fuqu bhal parkan.

"lssa mur, Wenz, u liudha kif Alia jibgliathielek; u erga' ejja arani u aghtini 1-ahbar it-tajba jew llliaiina, kif tkun, lialli nbierku 'I Alla flimkien." U nfirdu.

GorgBorg

Wenzu gliaraf Iii Don Rodrigo u :f~ ~/ MejJu-GunJu2017

TARD WtSQ_ 1-grajja bdiet mad war tliet snin qabel. Bint Rafel iz-zghira, Martina, kienet baqgliet id-dar, tieliu lisieb tieghu u ta' martu marida. Olitha Monica, sentejn ikbar minnha, kienet izzewget u telqet mid-dar biex ikollha darha u tibni 1-famllja taghha.

M

artina kienet tfajla sabili.a u kien hemm diversi guvintur li riduha.lmrna hi kienet taf kemm missierha, u iktar ommha, kellhom bzonn 1-gliajnuna tagliha.

U rna ridetx tliallihom waliedhorn.

Gli.alhekk irrifjutat kull proposta li kellha ghaz-zwieg biex kompliet tieliu lisiebhorn.

Rafel rna kienx ta' sebgli.u f'li.alqu u seta' japprezza s-sagrificcju kbir ta' bintu z-zgliira. U meta x-xwejlia rnartu glia lqet gliajnejha tkellem mat-tfajla u qalilha li xtaq li meta jaghlaq gli.ajnejh hu wkoJl lilha jli.alUha migbura rna' zewgha u wliedha. Martina kienet qieglida tirrealizza li z-zmien kien gliaddej gmielu mlnn fuqha, u jekk xtaqet li jkollha 1-famiJja tagliha rna setglietx tkompli tittratjieni.

Missierha kien gli.adu f'sahlitu mhux li.azin, u dejjem setgliet tielidu joqgliod magliha jekk ikun jixtieq.

Glialhekk meta ltaqgliet rna' guvni li jogligobha zzewgitu. Kien zagli.zugh Taljan residenti f'Malta u lil Martina kien ilu li xeli.et gliajnejh fuqha. Min-nalia tiegliu Rafel kien rikonoxxenti hafna lejn din bintu li tant daret bih u hadet li.sieb ommha rnarida. Gli.alhekk qabad 1-isbali gojjelli li kienet lialliet warajha martu u tahom Iii Martina ... b1a rna li.aseb xejn kif kienet se tehodba bintu 1-olira Monica. U Monica tant liaditha bi kbira li Ia baqgliet tkellem til missierha u 1anqas lil ohtha.lzzjajjar sporadid li kienet taghmillu issa waqqfithorn glialkollox gliax la riedet tiltaqa' mieghu u lanqas rna' ohtha Martina.

Rafel tgliidx kernm iddispjacieh glial dan 1-agir ta' bintu. Kernrnil darba pprova jcemplilha biex jiskuza ruhu u jitlobha tali.firlu, irnrna hi, malli tagliraf lelinu, kienet issabbat it-telefon u taqta'

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

_j

L 1-linja. Martina talbitu jmur joqgliod magliha, imma x-xwejjali ipprefera jibqa' joqgbod wahdu fid-dar fejn qatta' 1-isbah zmien ta' liajtu rna' rnartu u wliedu.

Mit-tieg ta' Martina kienu issa ghaddew tliet snin, u Monica baqgliet izzomrn iebes. La kelmet Iii olitha u lanqas Iii rnissierha.

Martina kitbitilha ittra u offritilha biex jiltaqghu u jaqsrnu d-deheb ta' omrnhorn nofs kull wanda. lzda Monica ssuppervjat u kitbitilha li hi rna kinetx bzonnha, u li din il-haga kien irnissu ghamilha rnissierhom tliet snin qabel. U baqgliet bil-fastidju. Baqgliet rna tridx affari rnaglihom.

Jum wielied zewgha Joseph wasal id-dar rnill-ufftccju, inkwetat ghall-ahliar. Kellu ahbar hazina.

"Missierek qieghed 1-isptar, Monica," qalilha eccitat. "lmrnorru narawh?" "lssa rna nistax," wiegbet Monica bierda bierda. "lrrid ngJijn lit-tfal fil-homework." "lggibx sku:li!" hatafha zewgha.

"Missierek qieglied 1-isptar jilgliabha mal-mewt ... 11homework jista' jistenna." "lnt taf li lill-papa tieglii ili rna nkellmu mad war tliet snin,"

insistiet Monica. "Jssa nsibha bi tqila li mmur narah 1-Isptar. Ma nafx x'naqbad ngrudlu."

"Ejja arah mieghi, irnqar jekk rna tghidlu xejn. lnkellmu jien. lmbaghad inti kellrnu fuq li jghidlek hu. 11-fatt li jarak hernrn ikun ifisser li inti tixtieq taglimel paci miegliu."

"Diffidi naghmel pad miegliu. Hu dejjern Iii oliti Martina pprefera.

Meta mietet il-mama liJ oliti taha 1-isbah u 1-alijar fost il-gojjelli li kienet hasslet! Lili tanl biss il-fdal. lt-tilqit. l=Iaseb li oliti kienet se tibqa' rniegliu! Biex imbagliad telqet rna' dak it-Taljan nofs kedda! L-imghodru rna rustax ninsieh, Joseph. L-isptar m'iniex gejja miegliek. Jnt mur kemm joghgbok imma lili hallini hawn.

Fuq li gliarniUi 1-papa rna nistax nalifirlu." joseph rna setax jikkonvinCiha, u 1-isptar mar wahdu. Ix-xwejjah kien f'kundizzjoni serja, irnma lil Joseph gliarfu. "Monica ... rna gietx?" ried jaf.

"Monica tigi ... tigi tarak gliada," Jaqlaq Joseph. "Ilium baqghet rnaz-zghir gliax rna jiflahx." lxxwejjali xengel ftit rasu u kernmex xufftejh, donnu biex juri li 1-iskuza rna nizlitlux.

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

L-gli.ada, waqt li Joseph kien 1-ufficcju u t-tfal kienu 1-iskola, Monica rceviet telefonata millisptar. Awl il-lejl Joseph kien nalla n-numru tat-telefon mal-infermiera.

"Inti Monica?" staqsiet vuCi femminili. ")iddispjacini ngli.idlek li 1-papa tiegnek qaleb gnall-agnar ...

Qiegli.ed jistaqsi gli.alik."

Monica setghet qabdet il-karozza taghha minn wara 1-bieb u marret tarah, imma minflok baqgli.et tittratjieni. lr-rabja li kienet thoss glial missierha kienet ghadha rna birdetx. Izda xi siegli.a wara bdiet thoss bhal ansjeta u sens ta' htija. templet lil zewgha u qaltlu bittelefonata mill-isptar. joseph mar malirub bil-karozza tieghu millufficcju u hadha 1-isptar. Imma rna waslux fil-hin!

"Miet ftitminuti ilu," qaltilhom 1-infermiera. "jiddispjaCini.

Dal-lejl talabni karta u lapes, u dalghodu miet bil-karta f'idu ...

Hawn, ara, li.adthielu minn idu wara li miet." l=larget karta mitnija mill-but taluniformi u telqitha f'id Monica.

Kien fiha xi kitba b'kaligrafija mrieghda: "Monica, binti, jien bqajt inhobbok sal-mewt ..."

Malli qratha, ghajnejn Monica mtlew bi dmugh ta' rimers u d ispjacir. Tbaxxiet fuq missierha mejjet u bisitu fuq gbinu musfar.

Kienet bewsa li waslet ... tard wisq.

Carmel G. Cauchi

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

AVVENIMENTI FRAR- MAR~V 2017 GrnÂŁÂŁ tal-Familj_i -=SD ~ C_ _ __ l-Madd 19 ta' Frar grupp ta' familji zghaiagh iltaqgnu fi1-Qasam ta' Mad-Dingli ghal seminar fonnattiv li jsir kull sena glial dan il-grupp. llgurnata kienet tinkludi 1-Quddiesa, tahdita u diskussjoni, ike1 u 1ognob flimkien. Dun Mark Sultana kien mistieden biex iqaddes u jmexxi d-diskussjoni li kienet ibbaiata fuq paragrafi mill-Amoris Laetitia. Dan il-grupp ta' familji issa ilu jiltaqa' ghal numru ta' snin u mai-zmien il-grupp

I

qieghed dejjem jikber, b'numru ta' familji godda li jinteressaw ruhhom fl-ispiritwalita ta' Dun Corg. Matul ir-Randan il-grupp organizza 1aqgha ta' talb fll-kappella tal-Providenza, is-Siggiewi, ibbaiata fuq il-programm tal-Gimgna Mqaddsa li jsir flOqsma. Fil-prezent il-grupp qed jiltaqa' darbtejn fix-xahar. F1-ewwel Madd ta' kull xahar issir Quddiesa fid-Dar Cenerali fejn waqt 1-omelija ssir il-Qagnda Biblika u mbagnad fit-tielet Mamis ta' kull xahar issir il-laqgha formattiva.

_j

L Ftun ta' Qasam Gdid f'Carabarllo, il-Peru is-7 ta' Marzu s-Socjeta waqqfet ufficjalment Qasam gdid firrahal ta' San Pedro de Carabayllo fid-Djocesi ta' Carabayllo. llmembri mill-Qasam ta' Lurin ghal dawn 1-ahhar names snin kienu qed jaghmlu kuntatti, zjarat rego1ari u appostolat f'dan id -distrett ta' Carabayllo li jinsab madwar 75km '1 boghod fit-tramuntana ta' Lurin.

Is-Superjur Generali hatar lil Tonio Farrugia bhala 1-ewwel Superjur talQasam il-gdid lise jkun iffurmat misSuperjur u Victor G6mez Herrera.

Iktar tard, jekk Alla jrid, Tony Abela minn Malta ser jinghaqad ma' dawn iz-zewg membri. Fid-dawl ta' dan 1-i:Zvilupp is-Superjur Generali hatar lil Hubert Balzan bhala s-Superjur ta' Julio C. Tello f'Lurin fejn is-Socjeta ilha prezenti ghal dawn 1-ahhar 14-il sena. ll-Qasam ta' Lurin issa hu ffu.rmat mis-Superjur, Carlos Achulli Solar u Tonio Agius.

F

Eiercizzi atulir-Randan ilKummissjoni Apposto1at ghall-Adulti organizzat tliet korsijiet ta' e:lercizzi ghal1-pubbliku li tmexxew mill-membri. Dawn saru fil-parrocca tal-Manikata, fis -Santwarju ta' Santa Tereza f'Birkirkara u fll-Kappella talMidalja Mirakuluia, il-Blata 1-Bajda. It-tema maghzula ghal din is-sena kienet Duqu u Araw Kemm Hu Tajjeb il-Mulej, b'riflessjonijiet ibbaiati fuq is-sens ta' radd il-hajr li ghandu jkollu n-Nisrani. Apparti dawn 1-ezercizzi ghall-adulti, saru 1-e:lercizzi ghall-membri u 1-Kandidati f'kull Anim azzjoni.

Saru wkoll1-ezerCizzi ghallAspiranti Maltin u Ghawdxin bit-tema tkun fuq il-Beatitudnijiet.

Kien hemm xi Oqsma li organizzaw ezercizzi ghall-klassijiet talPreparatorja u 1-Maghzulin. Xi membri kienu wkoll invo1uti flezerCizzi li saru fl-iskejjel.

M

Parti. min'II dm ' 1'd -dar hija mikrija hila/a residenza gna/1-membri f'Carabay llo.

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

Assenjatur ghal Mejju- Gunju 2017

DOMMATIKA

Lezzjoni 88: Meta t-TG jirreferi gliat-TQ fid-diskors Marjologiku Lezzjoni 89: Missirijiet il-Knisja fuq il-Vergni Marija Lezzjoni 90: Miz-zmien tai-Medjuevu sar-Riforma Protestanta MORAL!

Lezzjoni 68: jiem ta' sawm u astinenza Lezzjoni 69-70: 11-weglida BIBBJ.::.:: A;___ _ _ _ _ _ _ __

Lezzjoni 33: Zmien ii-Patrijarki Lezzjoni 34-35: L-esodu u 1-konkwista SPIRITWALITA

KATEKETIKA

Lezzjoni 33-34: Aktar punti prattici gliall-katekisti u 1-Prefetti (1-2) LITURGIJA

Lezzjoni 171: L-izvilupp talgimghat Lezzjoni 172: 11-Vgili tal-Gliid: origni u evoluzzjoni TAGULIM SOCJALI TAL-KNISJA

Nies li wettqu t-taglilim socjali tal-Knisja: Frederick Ozanam (ikompli) u Henry Edward Manning (1808-1892)

Dokument tai-Knis¡a L-Enciklika tal-Papa Frangisku Amaris Laetitia: art. 14-49

Lezzjoni 63-65: L-element komiku fil-Bibbja Lezzjoni 66: Alia jitkellem f'dak li jigri STORJA

Lezzjoni 9: Martri u persekuzzjonijiet Lezzjoni 10: L-ahhar taqbida: Dioklezjanu

:f~ ~/ MejJu-GunJu2017

Assenjatur ghal Mejju 2017 Omnes Sancti Francescani- Orate pro nobis.

Tul dan ix-xahar is-Socjeta tal-M.U.S.E.U.M. titqieghed taht il-protezzjoni tal-qaddisin kollha tai-Ordni Frangiskan.

lntenzjoni spei:jali gliai-Litanija tal-Arlogg Ll Alia fil-hniena tieghu jaghti gliajnuna u kuragg Hs-Socji, Kandidati u Maghzulin sabiex jiddisprezzaw, fuq 1-ezempju ta' Kristu, Alia inkarnat, dak li japprezzaw il-bnedmin.

llsieb tax-xahar Li min japprezza dak li naturalment jogngbu jkollu jsib runu f'dak li rna jkunx joghgbu, u min jiddisprezza dak li naturalment jogligbu jsib runu f'dak li jkun tassew u zgur joghgbu. Din hija verita indispensabbli u infallibbli.

PAi.fNATAL-FUNDATUR

UNJONI MUSEUMINA

7 11-Gudizzji Oskuri ta' Alia Epistola- Rum 11, 25-35 Vangelu- Lq 22, 39-46 Ktieb il-Kbir- Pagna 12 PROGRAMM SPECJALI

2 Il-Pulptu ta' Patri FrankuPulptu Nru. 94 16 Il-Pulptu ta' Patri Franku Pulptu Nru. 95 23 Il-Pulptu ta' Patri FrankuPulptu Nru. 96

8 San Gorg Preca REGOLA QAGJ:IDA

6 Salm 74 (73) 13 L-aghma mal-aghma (Lq 6, 39-49) (Qagnda nru. 91) 20 L-ilbies tan-nisa (1 Tim 2, 1-15) (Qaghda nru. 306)

27 Is-Shubija fis-Socjeta, K21-K23

KOMMEMORAZZJONI

12 Santa Marija Duminka Mazzarella - Profil nru. 5 26 Santa Rita - Profil nru. 53

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

lt-Tnejn s. Guzepp lfaddiem

Assenjatur Vaganza

2

lt-Tiieta S.Atanasju

Morali Amaris Laetitia Pagna tai-Fundatur

3

L-Erbgha s. Filippu u S. Gakbu

Laqglia Generali

4

11-lfamis {S. Florjanu)

Taglilim Socjali Storja Kult ta' Wicc Kristu

5

11-Gimgha {B. Nunzju Sulprizio)

Mansjonijiet Spi ritwal ita Kult tai-Pjagi

6

ls-Sibt {S. Duminku Savio)

Qaglida Prekatorju 77 Kant: Sliem glialik

7

11-lfadd lr-4 tai-Ghid

lrtir tai-Ewwell=ladd Unjoni Museumina u passiggata

8

lt-Tnejn {11-Madonna tar-Ruiarju ta' Pompei)

Programm Specjali

lt-Tiieta S. GORG PRECA

Quddiesa fil-parrocca

L-Erbgha {S. Antoninu)

Laqglia Generali

11-lfamis {S. lnjazju ta' Laconi)

Kateketika Liturgija Kult ta' Wicc Kristu

11-Gimgha {S. Filippu ta' Aggira)

Kommemorazzjoni Spiritwalita Kult tai-Pjagi

9

â&#x20AC;˘â&#x20AC;˘ .

13 ls-Sibt (11-Madonna ta' Fatima)

Qaghda Prekatorju 1 Kant: Sliem glialik

14 11-ttadd 11-5 tai-Gllid

Quddiesa flimkien u passiggata

15 lt-Tnejn (S. Silvanu)

11-Manswetudni fii-Bibbja (KM pp. 141-146)

16 lt-Tiieta (S. Xmun Stock)

Dommatika Amoris Laetitia Pagna tai-Fundatur

17 L-Erbgha (S. Baskal Baylon}

Laqglia Generali 11-Kult Iii Alia Taglina fil-privat

18 11-ttamis (S. Felic ta' Kantalice}

Taglilim Socjali Storja Kult ta' Wicc Kristu

19 11-Gimgha (S. Celestinu V}

Ejjew lnwessgliu Qlubna (KM pp. 147-150) Kult tai-Pjagi

20 ls-Sibt s.Bernardinu ta.' Siena

Qaghda Prekatorju 2 Kant: Sliem glialik

21 11-ttadd ls-6 tai-Gllid

Quddiesa flimkien u passiggata

22 lt-Tnejn (S. Rita}

Morali Studji Biblici Proverbji

23 It-Tlieta (S. Gwann Battista de Rossi)

Morali Amoris Laetitia Pagna tai-Fundatur

24 L-Erbgha (Sidtna Marija Ghajnuna tal-lnsara)

Laqglia Generali

11-ttamis S. Beda

11-Manswetudni fii-Kitba talQaddisin (KM pp. 151-158} Kult ta' Wicc Kristu

11-Gimglla s. Filippu Neri

Kommemorazzjoni Spiritwalita Kult tai-Pjagi

27 ls-Sibt s. Wistin ta' Canterbury

Sawm gnas-Socji Vestis Kult Iii Alia Tagnna Regola

28 11-ttadd IT-nUGtt AS-SEMA TAL-MULEJ

Quddiesa flimkien u passiggata

29 lt-Tnejn (S. Ursula Ledochowska)

Dommatika Studji BibliCi Sentenzi tai-Fundatur

30 lt-Tiieta s. Gwanna d'Arc

1oposti Ruzarju 11-Manswetudni fii-Kitba ta' Dun Gorg (KM pp. 159-164)

31 L-Erbglla 12:-ijara ta' Marija s.ma Iii Elizabetta

10 posti Ruzarju Laqgna Generali

San Gwann, San Zakkarija u Santa Elizabetta Tul dan ix-xahar is-Socjeta tal-M.U.S.E.U.M. titqieghed taht il-protezzjoni tal-venerabbli familja ta' San Gwann il-Battista u 1-genituri tieghu San Zakkarija u Santa Elizabetta.

Intenzjoni specjali gbal-Litanija tal-Arlogg Li Alia jaglitina 1-grazzja li rna nkunux kurjuzi u lanqas lablaba.

Msieb tax-xahar Li wiehed jizbalja bl-ikrah ifittex mistrieh u kumdita xhin il-hajja ta' Kristu, Alia inkarnat, hi kollha persekuzzjonijiet u tbatijiet.

PAGNA TAL-FUNDATUR

UNJONI MUSEUMINA

4 L-Giiozza tai-Ligi ta' Alia Epistola- Rum 13, 8-10 Vangelu- Mt 5, 17-20 Ktieb il-Kbir- Pagna 13 PROGRAMM SPECJALI

6 11-Pulptu ta' Patri Franku Pulptu Nru. 97 13 11-Pulptu ta' Patri FrankuPulptu Nru. 98 REGOLA

16-24 Settenarju u Programm Specjali ta' S. Gwann ilBattista

27 ls-Shubija fis-Socjeta, K24-K28

QAGHDA

3 Salm75(74) 10 IC-Centurjun (Lq 7, 1-10) (Qaghda. Nru. 92) KOMMEMORAZZJONI

30 San Guzepp Cafasso Profil nru. 30

Mejju- Gunju 2017 / :f~ ~

11-'ltamis s. Gustinu

Kateketika Liturgija Kult ta' Wicc Kristu

11-Gimglla s.Marcellinu u S. Pietru

Mansjonijiet Spiritwalita Kult tai-Pjagi

3

ls-Sibt 11-Martri tal-Uganda

L-1 0 Anniversarju talKanonizzazzjoni tai-Fundatur tagnna S. Gorg Preca Qagnda Prekatorju 3 Kant: Sliem gnalik

4

11-'ltadd PENTEKOSTE

lrtir tai-Ewwell=ladd Unjoni Museumina u passiggata

5

lt-Tnejn s.Bonifacju

Dommatika Studji Biblici Sentenzi Epistolarju

lt-Tiieta s.Norbertu

Dommatika Amaris Laetitia Pagna tai-Fundatur

L-Erbglla (S. Antnin M. Gianelli)

Sawm gnas-Socji Assenjatur Vaganza 11-Kult Iii Alia Tagnna fil-privat

11-'ltamis (S. Guliermu ta' York)

Taghlim Socjali Storja Kult ta' Wi66 Kristu

11-Gimglla S. Efrem

11-Manswetudni Museumina (KM pp. 165-168) Kult tai-Pjagi

10 ls-Sibt (B. Enriku ta' Balzano)

QagMa Prekatorju 4 Kant: Sliem ghalik

11 11-ttadd It-Trinita Qaddisa

Quddiesa flimkien u passiggata

12 lt-Tnejn (S. Pawla Frassinetti)

Morali Studji Biblici Proverbji

13 lt-Tiieta s.Antnin ta' Padova

Morali Amaris Laetitia Pagna tai-Fundatur

14 l-Erbglla (S. Elizew)

Laqgha Generali

15 11-ttamis (S. Germana Cousin)

11-Manswetudni fii-Missjoni (KM pp. 169-172) Kult ta' Wi66 Kristu

16 11-Gimglla (S. Ludgarda)

Settenarju ta' S. Gwann iiBattista (1-ewwel jum)

17 ls-Sibt (S. Emilja de Vialar)

Sawm ghas-Socji Settenarju (it-tieni jum) 11-Kult 111 Alia Taghna fil-privat

18 11-ttadd 11-Gisem u d-Demm tai-Mulej

A.M. Settenarju (it-tielet jum) P. M. Parte6ipazzjoni fiiPurcissjoni Ewkaristika

19 lt-Tnejn (S. Guljana Falconieri)

Settenarju (ir-raba' jum)

20 lt-Tiieta (S. Gwann ta' Matera)

Settenarju {il-hames jum)

21 l-Erbglla s.Alwigi Gonzaga

Settenarju (is-sitt jum)

11-ltamis S. Gwann Fisher u S. Tumas More

Settenarju (is-seba' jum)

11-Gimgna 11-0alb lmqaddsa ta' Gesu

11-membri jsumu f'gien ii-Patrun tas-Socjeta Programm Specjali

24 ls-Sibt S. GWANN 11-BAmSTA

Programm Specjali

25 11-ttadd lt-12 tas-sena

Quddiesa flimkien u passiggata

26 lt-Tnejn s. Jose Maria Escriva

Dommatika Studji Biblici Sentenzi Epistolarju

27 lt-Tiieta S. Cirillu ta' lixandra

Sawm gnas-Socji Vestis Kult Iii Alia Tagnna Regela

28 L-Erbglla S. lrinew

Laqgha Generali

29 11-ltamis S. Pietru u S. Pawl

Assenjatur Vaganza

30 11-Gimgna L-Ewwel Martri ta' Ruma

Kommemorazzjoni Spi ritwal ita Kult tai-Pjagi