Teamdynamiek

16 teamdynamiek Tekst Mieke Janssens Illustratie Josje van Koppen

Begeleiders bespreken dilemma’s in de onderlinge samenwerking

Eerste hulp bij pesten

Wat kun je doen als je gepest wordt als begeleider of als je ziet dat er collega’s het slachtoff er zijn van pestgedrag?

Tijdens de cursus aan begeleiders van clienten met een borderlinepersoonlijkheidsstoornis bespraken we eerder kenmerken als verlatingsangst, impulsiviteit, stemmingswisselingen, aantrekken, afstoten, humor, behulpzaamheid en spontaniteit. Sanne herkende daarin haar collega Daniëlle met wie ze ook privé goed omging, totdat ze over een werksituatie van mening verschilden. Van de ene op de andere dag werd Sanne genegeerd en het slachtoff er van pesterijen.

Ze volgde de cursus samen met collega Esmeralda die al langer met Daniëlle samenwerkte en het gedrag herkende. Hun manager ondernam niets om de werksfeer te verbeteren. Het team vermoedde dat hij de confrontatie niet aandurfde. Voor Sanne werd de situatie van kwaad tot erger. Als Sanne in het kantoor kwam, viel er een onaangename stilte. Ook werd ze niet meer gevraagd voor het jaarlijkse uitstapje naar de sauna. De maat was vol toen ze hoorde dat er onwaarheden over haar dochter werden verteld.

Door de openhartigheid van Sanne kwamen in de cursusgroep ook verhalen los over pestgedrag van collega’s zonder kenmerken van borderline. Victor vertelde hoe een jaloerse collega op een valse manier werd gediskwalifi ceerd. De manager had ingegrepen door de pester naar een andere locatie over te plaatsen. De roosteraar in het team van Harold kreeg de bijnaam ‘autist’ omdat ze zich strak aan de roosterafspraken hield. Voor ‘de grap’ werd een kladrooster verstopt. Peter vertelde dat een collega ontslag nam vanwege het pesten op social media.

“Pesten op de werkvloer in de verstandelijk gehandicaptenzorg, bestaat het?” had ik verbaasd gevraagd. Als teamcoach ben ik bekend met roddelen en kwaadsprekerij op de werkvloer. Voorafgaand aan een teamcoaching vraag ik altijd waar de prioriteiten liggen. “Dat we niet meer óver, maar mét elkaar praten,” is steevast het antwoord.

Ik bedenk werkvormen, geef informatie over vormen van roddelen en kwaadspreken en laat het team erop reageren. De verhalen die dan loskomen bevestigen dat er geroddeld wordt, maar niet over wie er wát gezegd wordt. Uit angst om iemand te beschadigen. Ook ik wil dit voorkomen.

Soms neemt iemand me in de pauze in vertrouwen. Een enkele keer krijg ik expliciet te horen wie de pester is en wie gepest wordt. “Zeg niet dat het van mij komt,” wordt er achteraan gezegd. Voor mij is het altijd een uitdaging om integer en toch constructief met alle gegevens aan de slag te gaan. Hoe krijg ik de teamleden zover dat ze de koppen bij elkaar steken, zaken uitspreken en positief verder gaan? Ik vertelde dit aan de cursisten. Als hun ervaringen een afspiegeling zijn van de werkelijkheid, komt structureel pesten veel meer voor dan ik dacht.

Sanne had inmiddels in de cursusgroep aangekondigd dat ze haar baan zou opzeggen. Esmeralda verzuchtte dat de goede collega’s altijd het eerst vertrekken. In korte tijd hadden de begeleiders mij verschillende pestvormen voorgeschoteld. Ik telde ze hardop na op mijn vingers: negeren, kwaadspreken, buitensluiten, de persoonlijke aanval, prestaties onderuithalen, spullen verstoppen, cyberpesten, nare bijnamen.

Victor onderbrak mij en keek naar Sanne. “De manager had moeten optreden,” zei hij. “Hij is verantwoordelijk voor een veilig werkklimaat. Heb je al eens opgezocht wat het Arbobeleid meldt?”

Sanne schudde ontkennend haar hoofd. “Dit heeft geen zin. De manager zegt dat hij niets kan, omdat iedereen zijn eigen waarheid spreekt.”

Victor vond dit een fatalistische gedachte. “Heb je de vertrouwenspersoon ingeschakeld?”

Opnieuw schudde Sanne haar hoofd. “Nee, ik wilde geen gedoe. Ik was bang het nog erger te maken. Soms werd er zo subtiel gepest dat ik ook weleens aan mijzelf twijfelde. Door een andere baan te zoeken koos ik eieren voor mijn geld.”

Victor keek Esmeralda aan. “Je zegt dat de goede collega’s het eerst vertrekken, wat heb jij eraan gedaan om te voorkomen dat Sanne vertrekt?” Esmeralda schrok zichtbaar van deze vraag. Victor wachtte het antwoord niet af. “Wist jij dat Sanne werd gepest?”

“Ik merkte soms wel iets, maar wist het niet zeker,” stamelde Esmeralda.

“Vanochtend zei je dat het te verwachten was dat het fout zou afl open tussen

Samenwerken in teams

Trainer en coach Mieke Janssens beschreef eerder in Klik de verschillende persoonlijkheidstypen uit het enneagrammenmodel in een team en de dynamiek onderling bij het zelforganiserend werken. Vervolgens beschreef ze hoe begeleiders in een intervisiebijeenkomst dilemma’s in hun werk bespreken. In deze nieuwe serie gaat ze in op pestgedrag in teams. Lees de eerdere artikelen over samenwerken in teams van Mieke Janssens op www.klik.org, zoek op ‘teamdynamiek’.

teamdynamiek

17

Sanne en Daniëlle. Niemand durfde er iets van te zeggen uit angst om het zelf met de collega aan de stok te krijgen.” Esmeralda knikte beschaamd. “Als je pesterijen toelaat, ben je medeplichtig,” zei Victor stellig.

Toen ik de rode vlekken in de hals van Esmeralda zag, besloot ik in te grijpen. “We laten het onderwerp even bezinken en komen er eventueel in de pauze op terug.”

Deze overgang bleek voor Esmeralda te groot. “Wat had ik kunnen doen?” vroeg ze aan Victor. “Sanne vroeg niet om hulp. Was het dan aan mij om actie te ondernemen?”

Ik gaf Victor de gelegenheid om de vraag te beantwoorden. Zijn toon werd vriendelijker. “Personen die gepest worden, vinden het moeilijk om dit aan te kaarten uit angst voor de gevolgen ervan. Ze hopen dat het probleem vanzelf over gaat. Zelfs áls dat zou gebeuren, is er in de tussentijd al veel schade aangericht die voorkomen had kunnen worden als het pestprotocol was gevolgd en de manager zijn verantwoordelijkheid had gepakt. Sanne had naar personeelszaken kunnen stappen of de vertrouwenspersoon kunnen inschakelen voor advies of eventueel daadwerkelijke ondersteuning bij een gesprek met de manager. Het is jammer dat ze geen collega’s in vertrouwen nam. Collega’s raken in meer of mindere mate altijd op de hoogte van pesterijen. Ze zijn erbij aanwezig, sommigen doen eraan mee en anderen vernemen het in de wandelgangen. Zodra je op de hoogte bent van pesterijen heb je een verantwoordelijkheid in het oplossen ervan. Jij had verschillende initiatieven kunnen nemen, Esmeralda. Je had Sanne kunnen vragen hoe ze het pesten beleefde en ondersteuning kunnen bieden door met haar een route uit te stippelen om het te doen stoppen. Je had Danielle kunnen aanspreken op haar gedrag. Als een pester weet dat het gedrag onacceptabel is, wordt het moeilijker om daarmee verder te gaan. Jij deed dit niet uit angst om zelf gepest te worden. Je had met andere collega’s de situatie kunnen bespreken om gezamenlijk tot een strategie te komen. Als groep sta je sterker in een gesprek met de pester, de manager of diens manager. Ook collega’s kunnen de personeelsfunctionaris of de vertrouwenspersoon inschakelen. Het uitgangspunt is dat het pesten stopt. Soms moet de collega die gepest wordt ook gedrag aanpassen. Hoe dan ook, niets doen is geen optie,” besloot Victor zijn betoog.

Iedereen had aandachtig geluisterd. Esmeralda bood Sanne haar excuses aan. “Ik heb je in de steek gelaten,” zei ze.

“Ik had je in vertrouwen moeten nemen,” zei Sanne.

Esmeralda beloofde alsnog in actie te komen. “Ik begin bij de manager,” zei ze strijdvaardig. “Ik zal er alles aan doen om te voorkomen dat dit een volgende collega overkomt.”

“Dat zou fi jn zijn,” antwoordde Sanne. Ze raakte geëmotioneerd. “Ik gun het niemand om in dezelfde situatie terecht te komen,” fl uisterde ze nauwelijks hoorbaar. |

‘Als je pesterijen toelaat, ben je medeplichtig’

Door Mieke Janssens, trainer/online-coach, www.concretecoaching.eu. Lees meer op www.klik.org, zoek op ‘pestgedrag’.

18

Tekst Vilans Fotografi e Koraal, De Haardstee en Vilans

Een app helpt cliënten om rustiger te worden

Je beter voelen met een app

Veel cliënten ervaren stress, zagen de begeleiders van De Haardstee. Dat thema zijn ze met cliënten gaan bespreken. Zou technologie hen hierbij kunnen helpen? Na zorgvuldig onderzoek samen met cliënten koos De Haardstee voor de SignaLEREN-app.

MMet de SignaLEREN-app kunnen clienten zelf hun stress verminderen. Hoe kwam De Haardstee tot deze keuze? Projectleider Krista van de Voort vertelt: “De Haardstee is een kleine organisatie voor mensen met een licht verstandelijke beperking en/of een psychische beperking zoals autisme. Zij hebben vaak te maken met stress en spanning, meer dan mensen die niet in die doelgroepen vallen. Begeleiders vroegen zich af of zorgtechnologie daar misschien bij zou kunnen helpen. Daarom deden we mee met het project Innovatie-impuls. Van daaruit kregen we hulp van Kiyomid van der Veer, technologie-adviseur van Vilans.” De zoektocht naar technologie begon dus met een thema: stress. “Begeleiders zijn dat met cliënten verder gaan onderzoeken. We wilden daarvoor een speciale bijeenkomst organiseren, maar corona gooide roet in het eten. Daarom hebben begeleiders doorgevraagd op het thema als ze met cliënten en naasten in gesprek waren. Op die manier is veel informatie opgehaald over wat stress met hen doet.” Na de gesprekken werd een aantal cliënten gevraagd om in de projectgroep te komen. Martijn was een van hen. Hij wilde wel meepraten. “Wat ik moeilijk vind, is beslissingen nemen”, vertelt hij. “Als ik bijvoorbeeld een rekening moet betalen en ik weet niet precies hoe, kan ik helemaal vastlopen. De emoties blokkeren me. Ik wilde dan ook best een app die mij zou helpen rustig te worden bij stress.”

De Haardstee was blij met input van mensen zoals Martijn. “Cliënten kunnen heel goed aangeven tegen welke problemen ze aanlopen, wat het leven voor hen moeilijk maakt,” aldus Krista. “Zo was er een cliënt die met zijn broer naar de tandarts zou gaan. De broer was vijftien minuten te laat. Dan loopt bij de cliënt de stress snel op. Als je daarop kunt in-

spelen met technologie is dat heel waardevol. Een app die helpt om de stemming te sturen bijvoorbeeld.” De zorgvraag was dus duidelijk. Maar hoe kies je dan de technologie die daarbij kan helpen? Kiyomid van der Veer was vanuit Innovatie-impuls bij de projectgroep aangesloten. Zij hielp De Haardstee bij de keuze. “We hebben vanuit Vilans en Academy Het Dorp een longlist gemaakt van alle technologie die stress kan helpen verminderen. Daarna hebben we de technologie onderzocht en de bedrijven die erachter zitten. Twee apps bleven over. Deze zijn we gaan uitproberen in de projectgroep. Ook hebben begeleiders ze aan cliënten laten zien.” Uiteindelijk koos De Haardstee voor de SignaLEREN-app. “De SignaMartijn was een van de cliënten die meepraatte in de projectgroep: ‘Ik wilde een app die mij zou helpen rustig te worden bij stress’ LEREN-app helpt je om je beter te voelen,” aldus Kiyomid. “Als je in de app aangeeft dat je je niet zo goed voelt, kan je een leuk fi lmpje kijken of naar het geluid van de zee luisteren. Of je krijgt een tekst als: Haal even diep adem. De cliënt kan zelf instellen wat hij of zij fi jn vindt. Bovendien kun je ook eigen fi lmpjes toevoegen, bijvoorbeeld van je ouders die iets tegen