Taras Szewczenko symbol ukraińskiego losu

LITOGRAFIA, PORTRET, POLONA ZDJĘCIE PORTRETOWE, 1859, WIKIPEDIA

„PODAJ-ŻE RĘKĘ KOZAKOWI/ I SZCZERE SERCE JEMU DAJ, / DOPOMÓŻ, BRACIE, WYGNAŃCOWI/ ODTWORZYĆ DAWNY, CICHY RAJ!”: NAPISAŁ W WIERSZU „DO POLAKÓW” TARAS SZEWCZENKO. UTWÓR POWSTAŁ MIĘDZY 1847 A 1850 ROKIEM, ALE WCIĄŻ BRZMI AKTUALNIE. W OBLICZU TRAGEDII, KTÓRA ROZGRYWA SIĘ ZA NASZĄ WSCHODNIĄ GRANICĄ, NIE JESTEŚMY OBOJĘTNI. POMAGAMY. WCIĄŻ NIEWIELE WIEMY JEDNAK O UKRAIŃSKIEJ KULTURZE. A TO ONA PRZECIEŻ BUDUJE TOŻSAMOŚĆ, JEST OPOKĄ W TRUDNYCH CHWILACH, ŁĄCZY I INTEGRUJE. WARTO POZNAĆ CHOĆ FRAGMENT DZIEDZICTWA KULTUROWEGO UKRAINY. TYM BARDZIEJ, ŻE NA POMORZU ZACHODNIM MAMY JEGO ŚLAD. W BIAŁYM BORZE STOI POMNIK TARASA SZEWCZENKI, ROMANTYCZNEGO POETY, PISARZA

I MALARZA.

Ukraińcy są największą mniejszością narodową na Pomorzu Zachodnim. Wielu znalazło się tutaj w 1947 roku przez akcję „Wisła”. W ostatnich latach spora liczba przybyła ze względu na konflikt ukraińsko-rosyjski. Teraz przez zbrojną agresję Federacji Rosyjskiej na ich kraj. W trudnych chwilach, zupełnie jak my, Ukraińcy często szukają oparcia, siły i ukojenia w literaturze. Tym, kim dla Polaków jest Mickiewicz, dla nich jest Szewczenko.

Literacka integracja

Romantyczny wieszcz to jedna z kluczowych postaci ukraińskiej kultury. Literatura pomaga zaś przetrwać niespokojne czasy, ale też buduje mosty. Polsko-ukraińskie związki kulturowe są zaś bliskie i bardzo bogate. Taras Szewczenko może być tego przykładem. W Białym Borze, na szczycie wzniesienia, stoi jego pomnik, który ma kształt nadnaturalnej wielkości stylizowanego popiersia poety. Monument to wyraz jego życia, ale też symbol losu Ukraińców. Życiorys Szewczenki jest pasmem tragicznych wydarzeń. Poeta nie miał łatwego życia. Jego losy wpłynęły jednak na to kim się stał: jednym z najwybitniejszych twórców literatury ukraińskiej. Dla Polaków to również interesujący pisarz. Mieszkający w naszym kraju Ukraińcy, a także różni badacze literatury i historii często zwracają uwagę na związki Szewczenki z Polską. W jego życiorysie oraz twórczości można znaleźć wątki, które nas łączą.

Symbol Ukrainy

Taras Szewczenko urodził się 9 marca 1814 roku we wsi Moryń-

ce, w guberni kijowskiej. Był pisarzem, etnografem, folklorystą, malarzem i działaczem politycznym. To przedstawiciel romantyzmu, bohater narodowy Ukrainy. Był synem pańszczyźnianego chłopa. Szybko się uczył, miał też talent do sztuk plastycznych oraz pociąg do ludowej twórczości. Chłonął folklor i historie opowiadane, śpiewane przez jego otoczenie. Chętnie słuchał wędrownych kobziarzy, bandurzystów, lirników. Przez pewien czas był pastuchem, pracował też u malarza. Później służył we dworze. Tam dużo czytał oraz rysował. Lata dzieciństwa oraz wczesnej młodości wspominał jako niezwykle trudne. Spotkał się z przemocą, wyzyskiem, rozczarowaniem. To, że był utalentowany malarsko i poetycko, pomogło mu odmienić los. Dzięki staraniom przyjaciół został wykupiony z poddaństwa. Stał się wolnym człowiekiem 22 kwietnia 1838 roku. Wykształcenie zdobywał w Wilnie, Warszawie i Petersburgu. W tym czasie zetknął się bliżej z językiem oraz literaturą polską. Studiował z zaangażowaniem malarstwo, nauki przyrodnicze i fizykę. Wiele czasu poświęcał też europejskiemu pisarstwu. W 1840 roku wydał tom poezji „Kobzarz”, później poemat „Hajdamacy”. Te dzieła przyniosły mu rozgłos. – W malarstwie reprezentował kierunek realistyczny (portrety, m.in. „Katarzyna” 1842). W 1843 odbył podróż na Ukrainę, gdzie powstał cykl akwafort „Malownicza Ukraina” (1844) – można przeczytać na stronie www Encyklopedii PWN. Twórczość literacka Szewczenki z czasem stała się bardzo bogata i różnorodna. Pisał poezję, prozę, dramaty, pamiętniki. Poruszał w nich tematykę ludową, społeczną, obyczajową, polityczną, refleksyjną, religijną, historyczną i filozoficzną. – W swojej twórczości literackiej Szewczenko zdecydowanie zabierał głos w sprawach, które uważał za ważne i nie unikał tematyki narodowowyzwoleńczej – podkreślił Jerzy Klimczak w tekście „Taras Szewczenko – chłop, który został bohaterem Ukrainy”. Także jego malarstwo było urozmaicone, wykorzystywał z powodzeniem różne techniki. Twórca został też wyrazicielem idei słowianofilskiej. W wierszu „Do umarłych, żywych i nienarodzonych rodaków moich...” potępiał imperialny podbój kolejnych terytoriów przez Rosję. Był zaangażowany w działalność Bractwa Cyryla i Metodego, promującego Słowiańszczyznę. Organizację rozbiły służy carskie. Szewczenkę, ze względu na pochodzenie i radykalne poglądy, ukarano najdotkliwiej. Został aresztowany, uwięziony, a później zesłany na Ural. Miał zakaz pisania oraz malowania, ale i tak się tym zajmował, po kryjomu, chowając swoją twórczość. Później przydzielono go do ekspedycji badającej wybrzeża Morza Aralskiego. Podczas pobytu na zesłaniu zaprzyjaźnił się z Polakami, z czasem jego sytuacja uległa poprawie. Niestety w wyniku donosu trafił do twierdzy Nowopietrowskiej. Dzieląc ciężkie warunki z współtowarzyszami niedoli, znów zaprzyjaźnił się z kilkoma Polakami. Później sytuacja Szewczenki kolejny raz uległa lekkiej poprawie. Przez lata na przemian łagodzono mu i zaostrzano rygory. Przyjaciele poety starali się zaś o przywrócenie mu wolności. W końcu się udało. Szewczenko w 1858 roku znalazł się w Petersburgu. Malował i tworzył poezję. Po długich staraniach pozwolono mu wyjechać na Ukrainę. Odwiedził rodzinę, wiele rozmawiał z chłopami. Donosy sprawiły, że został znów aresztowany i osadzony w więzieniu. Najpierw w Czerkasach, później w Kijowie. Zakazano mu pobytu na Ukrainie, oddalono do Petersburga. Szewczenko zmarł 10 marca 1861 r., osłabiony długimi latami zesłania. Pochowano go w Petersburgu, ale później przewieziono szczątki na Ukrainę, zgodnie z jego życzeniem z wiersza „Testament”. Pogrzeb stał się manifestacją polityczną. W ostatnim pożegnaniu pisarza brało udział wielu Polaków. Jeden z nich, Władysław Choroszewski, przyjaciel ze studiów, żegnał go na pogrzebie takimi słowami: „Niech też i polskie słowa, krótkie, ale serdeczne, zabrzmią przy Twojej trumnie. Kochałeś swój kraj ojczysty, swój Dniepr siwy, swój naród siermiężny. Niech teraz wszelkie umilkną wyrzuty, niech tylko serdecznie brzmi słowo: Cześć Tobie”.

Poeta wart lektury

Taras Szewczenko żył czterdzieści siedem lat, z czego: 24 lata spędził w poddaństwie; 10 lat na zesłaniu; 3,5 roku pod nadzorem policji; 9 lat na wolności. Jego tragiczny los, ale też wielkie oddanie krajowi, sprawiło, że dla Ukraińców to bohaterski wieszcz. Stworzył narodową literaturę o europejskim wymiarze. Na wieki utrwalił na obrazach ojczysty kraj. Rozpropagował język ukraiński i dostrzegał odrębność swojego narodu. Szewczenko to symbol Ukrainy, jej kultury oraz tożsamości. Dla niektórych polskich odbiorców jest twórcą kontrowersyjnym, ale warto zaznaczyć, że opowiadał się za porozumieniem między naszymi narodami. W posłowiu do poematu „Hajdamacy” pisał przykładowo: „Sława Bohu, że to minęło. Serce boli, lecz opowiadać trzeba: niechaj bratają się znowu ze swoimi wrogami, niechaj żytem, pszenicą, jak złotem, pokryta – nie pocięta miedzami, na wieki pozostanie od morza do morza ziemia słowiańska!”. Cenił też niektórych naszych władców i polityków. Krytykował Bohdana Chmielnickiego. Przyjaźnił się z wieloma Polakami. Inspirował naszymi twórcami i brał z nich przykład. Znał polski język. Przekładami dzieł Szewczenki zajmowali się m.in. Jarosław Iwaszkiewicz, Stefan Żeromski, Eliza Orzeszkowa i Władysław Syrokomla. Na koniec warto wspomnieć ostatnie wersy z jego wymownego utworu „Testament”, w którym poeta nawołuje do walki o wolność: „Potem w wielkiej już rodzinie, / Wielkiej, wolnej, nowej, / Pamiętajcie wspomnieć o mnie/ Dobrym, cichym słowem”.

autor: Karolina Wysocka / źródła: encyklopedia.pwn.pl, pomorzezachodnie.travel, wikipedia.org, histmag.org, dorzeczy.pl/ historia/ dzieje.pl, ossolineum.pl, z-p-u.org / zdjęcia: Wikipedia, Polona