de Vork

Methodiek voor persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling

Rudy Vandamme

de Vork Methodiek voor persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling

Rudy Vandamme

Rudy Vandamme de Vork Methodiek voor persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling Een uitgave van het Vandamme Instituut Š Rudy Vandamme, 2009 ISBN 9789490384005 NUR 130 Auteur: Rudy Vandamme Omslagontwerp: Prezns, Marco Bolsenbroek Lay-out: Prezns, Marco Bolsenbroek Illustraties: Prezns, Marco Bolsenbroek Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Vandamme Instituut Oudergemse Weg 46 3080 Tervuren BelgiĂŤ 32+ (0)475 61 45 23 www.vandammeinstituut.com E-mail: welkom@vandammeinstituut.com

Het leven vraagt om zich te mogen ontwikkelen.

Inhoudsopgave

de Vork. Methodiek voor persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling

Inleiding 1. Het ontwikkelingsvirus 2. Doorgeschoten patroon 3. Zinvol en duurzaam ontwikkelen 4. Een meersporenmodel voor ontwikkeling 5. Leeswijzer 6. De missie van dit boek

11 12 13 14 15 17 17

Hoofdstuk 1: Ontwikkelen als levenshouding

21

1.1 Kijk naar identiteit 1.2 Vertel een zinvol verhaal 1.3 Herkader uitdagingen 1.4 Sluit creatief aan op wat er is 1.5 Laat het niet eindigen 1.6 Laat toe dat het zichzelf organiseert 1.7 Doe het samen met anderen 1.8 Besluit

23 25 27 30 33 37 40 43

5

Inhoudsopgave

6

Hoofdstuk 2: Het Vorkmodel

45

2.1 Het model 2.2 De vier sporen 1. Project: plannen tot een goed einde brengen 2. Zelfsturing: je bekwaamheid in sturing verhogen 3. Identiteit: je als uniek individu profileren 4. Groter geheel: een plek in het geheel hebben 2.3 De filosofie van elk spoor 1. Projecten: geaard bezig zijn 2. Zelfsturing: emanciperen 3. Identiteit: je uniciteit als toetsteen hanteren 4. Het groter geheel: zingeven 2.4 Multi-track als criterium van duurzaamheid 2.5 Sporenspel: wisselen van aandacht 2.6 Besluit

46 48 48 48 48 48 49 49 51 52 53 54 55 57

Hoofdstuk 3: Spoor 1: De projectmatig aanpak

59

3.1 Het idee achter ‘de projectmatige aanpak’ 3.2 Systematiek voor projectmatig aanpak 1. Baken de uitdaging af 2. Schets en ervaar de gewenste situatie 3. Motiveer jezelf 4. Ga creatief om met context en middelen 5. Overwin of integreer hindernissen 6. Doe acties 7. Sluit het project af 3.3 Soorten projecten en hun bijdrage in ontwikkeling 1. Complexe opdrachten managen 2. Een vaardigheid verwerven 3. Problemen oplossen 4. Je gedrag veranderen 3.4 Besluit

60 63 63 64 65 65 66 68 73 73 74 76 78 79 81

de Vork. Methodiek voor persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling

Hoofdstuk 4: Spoor 2: Je bekwamen in zelfsturing

83

4.1 Het idee achter ‘zelfsturing’ 4.2 Competentiemodel 1. Benoem wat er is 2. Neem de leiding over jezelf 3. Ga zachtsturend te werk 4. Volg ‘het’ 5. Laat bewegen 4.3 Assessment van de bekwaamheid van zelfsturing 4.4 Methoden van voortgang 1. Neem je project als oefenterrein 2. Activeer succesvoorbeeld uit andere levenscontexten 3. Bestudeer experts in zelfsturing 4.5 Koppeling met andere sporen 1. Onderzoek de hindernis in je project 2. Maak van je zelfsturing persoonsontwikkeling 3. Structureer zelfsturing als project 4. Koppel je zelfsturing aan het groter geheel 4.6 Besluit

84 86 88 90 91 95 99 100 102 103 103 104 104 105 105 106 106 107

Hoofdstuk 5: Spoor 3: De ontwikkeling van je persoon

109

5.1 Het idee achter ‘identiteit’ 5.2 Methoden van voortgang 1. Ontwikkel je als ‘mens’ 2. Zet je kernpatronen in als talenten 3. Profileer je in het sociale veld 4. Genees jezelf 5. Integreer je delen 6. Breng je levensloopthema in kaart 5.3 Koppeling met andere sporen 1. Zoek een passend project 2. Reageer bedachtzaam op opportuniteiten 3. Verbouw projecten 4. Beslis: stoppen of doorgaan 5. Maak je persoonsontwikkeling tot project 5.4 Besluit

110 113 114 117 120 123 125 127 130 131 133 135 135 137 138

7

Inhoudsopgave

8

Hoofdstuk 6: Spoor 4: De ontwikkeling van het groter geheel

141

6.1 Het idee achter ‘groter geheel’ 6.2 De ontwikkeling van het geheel in beeld brengen 1. Vraag het perspectief van buitenaf op 2. Kijk over verschillen heen 3. Zie hoe je zelf het geheel bent 6.3 Methoden van voortgang 1. Werk aan jezelf 2. Laat van je horen 3. Sluit aan bij gelijkgezinden 4. Help anderen volwaardig deel te zijn 5. Dialogiseer co-constructief 6. Zet je individuele levensmissie in 7. De ontwikkeling van het geheel als project 6.4 Besluit

142 146 147 150 153 156 158 158 160 162 163 165 166 168

Hoofdstuk 7: Professioneel helpen bij ontwikkeling

171

7.1 Het idee achter ‘ontwikkelingsgericht helpen’ 7.2 Professioneel ontwikkelingsgericht helpen 1. Plaats de hulp in een project 2. Werk educatief en bevorder zelfsturing 3. Verbreed naar de totale persoon in zijn context 4. Voeg wisselwerking toe 7.3 Ontwikkelingsgericht coachen en counselen 7.4 Professionals helpen mee aan de ontwikkeling van het helpen 7.5 Besluit

172 174 175 177 179 182 185 188 189

Uitgeleide

190

Bibliografie

192

Dankbetuiging

196

de Vork. Methodiek voor persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling

9

10

Inleiding

11

Inleiding

12

1. Het ontwikkelingsvirus ‘We moeten vooruit’ is een idee dat zich de laatste eeuwen op wereldniveau als een razend virus verspreidt. Iedereen raakt besmet. Veranderen, vernieuwen, creëren, verbeteren, problemen oplossen; het moet. Het is dé manier geworden om bezig te zijn.

Culturen die al 20.000 jaar zich organiseerden met bepaalde patronen, worden meegesleurd met de globaliserende trend van verandering. Ik hoorde het in gebrekkig Engels zeggen in een afgelegen dorp in Nepal: ‘Onze zoon gaat studeren in de stad, twee dagen reizen verder’. Is er geld, dan is er al snel ook een televisie in dit Nepalees gezin. Deze trend heeft zijn dragers: de media, de techniek, consumptiegoederen, het onderwijs.

Het ontwikkelingsvirus doet zich ook voor in de huiskamer.

Mijn vader die 77 jaar is, zegt: ‘Internet is niets meer voor mij’. Jammer want mijn kinderen die 17 zijn, hadden hem zo graag een snel mailtje gestuurd. Diezelfde kinderen zeggen tegen mij, een vijftiger: ‘Waarom begin je geen persoonlijke blog om je boodschap te verspreiden in plaats van een saai boek te schrijven?’ Zal ik meedoen met de trend?

We zitten in een maalstroom van veranderen, vernieuwen en oplossen. We noemen het ontwikkeling. De maalstroom wordt aangevoerd van buitenaf. Het lijkt dat je mee moet met het dictaat van nieuwe dingen. Maar het komt ook van binnenuit. Meer en meer mensen lijken een ingebouwde drijfveer te hebben om zaken anders te willen. We willen onszelf en onze omgeving veranderen. Is het niet om meer succes, dan wel om gelukkiger te worden.

Deze wens kan je van buitenaf worden opgelegd, maar kan ook een innerlijk gevoel zijn dat je te lijf gaat.

Het ontwikkelingsvirus ‘veranderen, vernieuwen en oplossen’ is het doepatroon waarbij de mens zijn wil oplegt aan het leven, aan de wereld, aan de dieren en aan de natuur. Je wilt. De mens wil. Het is streven naar iets waar je van droomt en korte metten maken met dingen die je ongewenst vindt. Het is veranderen voor de fun van het veranderen.

Het ontwikkelingsvirus is ook een denkpatroon. Het is het geloof dat veranderen, vernieuwen en oplossen dé manieren zijn om het menselijk bedrijf zin te geven. We construeren ons leven, niet door een nest te bouwen en er in te vertoeven tot we sterven. Nee, we verlaten letterlijk en figuurlijk de sedentaire woonvorm. We worden weer nomaden en construeren ons leven door te bewegen. Deze mogelijkheid om te bewegen is immers voortdurend latent aanwezig.

de Vork. Methodiek voor persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling

Ik noem dit patroon een virus omdat het zich razendsnel verspreidt en andere manieren haast ondenkbaar maakt. We zijn nauwelijks nog in staat om te begrijpen hoe boeren vroeger zinvol leefden terwijl iedere dag hetzelfde leek. We kunnen niet meer bedenken dat we een vakantie doorbrengen zonder iets gezien of gedaan te hebben.

Filosofisch gesteld klinkt het zo: ‘worden’ heeft voorrang op ‘zijn’. We verschuiven de zin van ons bezig zijn naar een toekomstig moment. We Zijn niet, we zullen Zijn. Om te Zijn moet je Worden. De filosoof Friedrich Hegel (1807) verwoordde dit geparafraseerd op deze manier: de weg van de mens is van zichzelf te vervreemden in een proces van Worden. Om vervolgens terug te keren tot zichzelf. De mens wordt mens. Hij is mens door mens te worden. Met de wereld bezig zijn, vormen, omvormen en arbeiden, is het middel om Zijn te verwerven.

2. Doorgeschoten patroon Het ontwikkelingsvirus blijkt niet noodzakelijk een geluksvirus te zijn. Je kunt moeilijk stellen dat we dankzij onze ontwikkelzucht in het paradijs beland zijn. Problemen blijken steeds terug te komen. Is het ene probleem opgelost, dan komt er wel weer een nieuwe op je af. Is de ene vernieuwing verwerkt en heb je je aangepast, dan komt het volgende project er al weer aan. Zelfs succes heeft zijn zorgen. Rustmomenten zijn tijdelijk. Het leven biedt je een afwisselend pallet van vreugde en verdriet, resultaten en problemen, succes en mislukking, rust en zorg. De slinger gaat van de ene naar de andere kant.

Ik herinner me nog hoe een volautomatische wasmachine bij ons thuis het werk van moeder de vrouw zou verlichten. We leefden met de hoop dat we op een dag definitief verlost zouden zijn van de huisslavernij. Maar de vrijgekomen tijd werd door moeder ingevuld door werktijd, maar dan buitenshuis. Het Worden keert helemaal niet terug naar Zijn, zoals Hegel graag had gewild. We zijn rusteloos geworden en slagen er niet in om in het Worden te Zijn.

Wat is de zin van al dat veranderen, vernieuwen en oplossen?

Het drukdoenerige leven lijkt één grote maatschappelijke bezigheidstherapie, opium van het volk – de trance die de massa rustig houdt. Waarom verruilen we de vrijheid van keuze, die in onze democratie reëel is, voor allerlei patronen die het geluk verschuiven naar een toekomstige staat van zijn?

13

Inleiding

14

Waarom kunnen we niet genieten, dansen en zingen zoals de Afrikanen dat doen? Waarom kunnen we de rust van het boeddhisme niet vasthouden in onze dagelijkse aanpak? Komt het door onze Calvinistisch-Christelijke traditie die stelt dat geluk verdiend moet worden? Is het de economische demagogie, die iedereen hard laat consumeren omdat we zo meespelen in de machinerie van het kapitalisme? Is het de voortzetting van de waan van de Verlichting om alles te willen ‘maken’?

Het vraagt heel wat bewustzijn om je vrijwillig de vraag te stellen: hoe wil ik in het leven staan? Wat zijn hier de patronen die ik onbewust overneem van wat er ‘normaal’ is in mijn gemeenschap? Hoe wil ik aan deze samenleving meedoen? Is veranderen, vernieuwen en verbeteren een onderdeel van mijn waarden? Zo ja, onder welke voorwaarden?

3. Zinvol en duurzaam ontwikkelen Ik ga er van uit dat we niet meer de mogelijkheid hebben om te kiezen voor niet-ontwikkelen. Het is nostalgie en romantiek om te verlangen naar een verstilde tijd. Ik kies liever voor een doorontwikkeling van hoe we bezig zijn met ontwikkeling dan dat ik energie steek in een tegenreactie. Dat is meteen een ontwikkelingsgerichte manier van nadenken over ontwikkelen. Je kijkt dan wat je wilt behouden, wat je wilt toevoegen en wat je wilt loslaten.

Ontwikkelen heeft als voordeel, dat het mensen wakker houdt en dat het meegaat met de bewegingen van het leven. Niets belet je om zorgvuldig om te gaan met wat je wilt behouden. Niets hoeft je te beletten om nieuwe patronen van Zijn toe te voegen. Maar ontwikkeling te bestempelen als ‘fout’ en er iets anders tegenover plaatsen, heeft zijn nadelen. Je zet je dan namelijk af tegen bewegingen die er nu eenmaal zijn. De balans slaat dan om in iets anders dat op zijn beurt weer correctie zal vragen. Dat is weliswaar dynamisch maar resulteert niet noodzakelijk in een doorontwikkeling van hoe we bezig zijn.

Ontwikkelen is oké als het zinvol en duurzaam is. Zinvolheid sluit aan bij de innerlijke beleving van wat je doet. Of je een bezigheid als zinvol ervaart, hangt grotendeels van jezelf af. Je bouwt het op door tegen jezelf te zeggen: ‘Ja, dit is wat ik wil doen. Dit is belangrijk voor mij.’ Zo kom je tot

de Vork. Methodiek voor persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling

•

•

•

•

•

•

• •

•

•

Provocatieve denkvragen uit het leven gegrepen Wanneer levert sneller, rijker en succesvoller meer geluk op?

Als het dan toch zo is dat je uit de echt scheidt, hoe kun je het dan zo aanpakken dat het mooi en goed blijft voor alle partijen?

Wanneer is nieuwe technologie teveel van het goede en wanneer is het een duurzame ontwikkeling?

Wanneer is een fusie van twee bedrijven duur­ zame ontwik­keling?

Hoe kun je ontslag zien als een kans om je te ontwikkelen?

Hoe kunnen we de multiculturele samenleving uitbouwen en zinvol ontwikkelen?

Hoe kun je oud worden en ziekte zinvol maken?

Op welke manier is doodgaan een kans voor ontwikkeling?

Hoe kun je trauma’s uit je jeugd omzetten in hulpbronnen?

Hoe kun je een probleem met je puber zien als een manier om jezelf te ontwikkelen?

rust en innerlijke vrede met wat je doet. Het heeft dus alles te maken met je wereldmodel en je visie over wat mooi en goed is. Met andere woorden: wat je doet, sluit aan bij hoe je het wilt doen. Wat er is, sluit aan bij hoe je vindt dat het moet zijn.

Duurzaam ontwikkelen betekent dat de ontwikkeling een langetermijnperspectief heeft. Je legt de relatie tussen wat je nu doet en de gevolgen ervan voor de toekomst. Doe je dat niet dan bereik je misschien wel resultaten, maar de gevolgen ervan keren zich tegen jezelf. Je kunt bijvoorbeeld in een periode van je leven zo hard sporten, dat je later schade aan je lichaam hebt. Ontwikkelen met oog voor de langetermijn doe je door bijvoorbeeld er nu voor te kiezen om je zo te voeden, dat je later een gezond lijf hebt. Je kunt nu investeren in je talenten en later de vruchten plukken. We kunnen met zijn allen nu zo leven, dat onze kinderen een beter wereld voor zich hebben. Duurzame ontwikkeling is een manier om als mens te participeren aan een veel grotere beweging dan het momentane. Ontwikkelen wordt dan iets dat veel meer inhoudt dan onmiddellijke en individuele opbrengsten.

Zinvolheid is een subjectieve aangelegenheid, duurzaamheid een te observeren resultaat.

Beide criteria vullen elkaar aan. Ik zal in de tekst af en toe de termen afwisselen om niet steeds voluit te moeten schrijven ‘zinvol en duurzaam’. Ik zeg ook graag: ‘mooie’ ontwikkeling en ‘welgevormde’ ontwikkeling. Het sluit aan bij hoe het leven is.

Er is nog veel onderzoek te doen naar de richtlijnen om zinvol en duurzaam te ontwikkelen.

Het belangrijkste voor nu is enerzijds de keuze voor ontwikkeling, anderzijds de zoektocht naar zinvolheid en duurzaamheid van die ontwikkeling.

Er is geen bezinning nodig over het feit dat we ons ontwikkelen, maar over hoe we ons ontwikkelen. Ontwikkelen is een eigenschap van de homo sapiens sapiens of in ieder geval van de westerse mens. Alleen het doorgeschoten gedrag vraagt om correctie. Hoe we aan ontwikkeling doen, daar gaat het hier over. De opdracht is het virus te onderzoeken en te transformeren tot een bezigheid die aansluit bij logica van het leven in het universum.

4. Een meersporenmodel voor ontwikkeling De laatste tien jaar denk ik na over ontwikkeling. Ik heb me afgevraagd: ‘Wanneer is ontwikkeling van jezelf, van organisaties of van samenlevingen in overeenstemming met de wetmatigheden van het leven?’

15

Inleiding

16

Daarover heb ik niet alleen gefilosofeerd. Ik heb me er ook praktisch mee bezig gehouden. Ik sta namelijk met mijn twee benen in de praktijk van hulpverlening, opleiding en ondernemerschap. Mijn praktijk beschouw ik daarom als onderzoeksterrein. Het is de toetsteen voor mijn denken.

Vandaar dat bij de uitleg van mijn methode deze toepassingsdomeinen op de eerste plaats komen. Laten we de visie op zinvolheid eerst toepassen op hoe je als mens omgaat met je leven, daarna kun je filosoferen hoe een maatschappij zich duurzaam kan ontwikkelen.

Ik heb zo een visie en methode ontwikkeld om welgevormd met ontwikkeling bezig te zijn. De methode heet ‘multitrack development’ of, vrij vertaald, ‘een meersporenmodel van ontwikkeling’. Je mag natuurlijk ook zeggen: ‘de Vork’ want dat is de naam van het meersporenmodel.

De Vork is een operationalisering van zinvolle en duurzame ontwikkeling. Deze methode is gebaseerd op het onderscheiden van verschillende onderdelen van ontwikkeling, die vervolgens worden samengebracht in onderlinge samenhang. De stelling is dat een ontwikkeling meer kans heeft op welgevormdheid als je concrete activiteiten koppelt aan de ontwikkeling van het geheel waartoe het behoort. Lokale ontwikkeling wordt zo ingebed in de ontwikkeling van het globale.

De opdracht van dit boek is de verschillende onderdelen, sporen genaamd, helder te definiëren, methoden aan te reiken om met elk spoor aan de slag te kunnen gaan en vooral te laten zien waar de sporen op elkaar inwerken.

Met de Vork kun je iedere soort ontwikkeling vormgeven.

Om te beginnen die van jezelf: hoe doe je zelf aan ontwikkeling? Vervolgens die van anderen: hoe kun je als professional anderen helpen met hun ontwikkeling? Tenslotte ook de maatschappij: hoe kun je in het algemeen zo leven dat je meer in harmonie leeft met de processen van het leven? Je kunt met dit instrument bijvoorbeeld management, onderwijs en hulpverlening in een ontwikkelingskader plaatsen.

Ik ben ervan overtuigd dat de vork een brede toepassing heeft.

de Vork. Methodiek voor persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling

5. Leeswijzer De structuur van dit boek is welbewust gekozen. Het is circulair opgezet. In het eerste hoofdstuk wordt ontwikkelen als aanpak en levenshouding uitgelegd en geef ik mijn visie op een mooie vorm van ontwikkelen. Met zeven richtlijnen kun je deze houding concreet maken.

Het tweede hoofdstuk is een introductie op mijn Vorkmodel. In dit hoofdstuk worden de sporen uitgelegd en de filosofie ervan duidelijk gemaakt. In de vier volgende hoofdstukken vind je elk spoor van de Vork uitgewerkt. Van elk spoor wordt beschreven hoe je voortgang kunt boeken zodat ontwikkelen hanteerbaar voor je wordt. Achtereenvolgens komt er aan bod: project (hoofdstuk 3), zelfsturing (hoofdstuk 4), identiteit (hoofdstuk 5 ) en groter geheel (hoofdstuk 6).

In het zevende en laatste hoofdstuk, gaat het over het professioneel helpen bij ontwikkeling.

Dit is geschreven voor iedereen die er zijn of haar beroep van heeft gemaakt om anderen te helpen, zoals begeleiders, coaches, adviseurs, therapeuten, docenten, leidinggevenden, artsen, fysiotherapeuten, verpleegkundigen, architecten, advocaten of boekhouders. Hoe helpt de professional bij ontwikkeling? Wat is ontwikkelingsgericht helpen? En hoe werkt de professional op de één of andere manier ook mee aan de ontwikkeling van het professioneel helpen zelf? Antwoord op deze vragen vind je dus aan het eind van dit boek.

6. De missie van dit boek Ik heb dit boek voor drie lezersgroepen geschreven. Om te beginnen voor ieder van ons, als individu in deze samenleving. Vervolgens voor de groep van professionals. Ten slotte hoop ik ook een bijdrage te doen tot de filosofie en daarmee jou, de filosoof, te prikkelen tot kritische nieuwe vragen. Hieronder vind je per lezersgroep uitgelegd wat de missie van dit boek is.

Particulieren Ik hoop met dit boek een breed publiek te bereiken, dat samen met mij onderzoekt hoe we op een mooiere en zinvollere manier met het leven kunnen omgaan. Ik hoop dat dit werk handvatten en een denkkader geeft om dit met elkaar te doen. Mijn bijdrage is geen oplossing of doctrine, maar een voorstel. Gelukkig sta ik niet alleen in mijn poging om onze levensstijl te toetsen op duurzaamheid. Ik ben dus maar een woordvoerder, een medium, iemand die verwoordt waar de stroom naar toe gaat. Misschien zeg jij wel: ‘Ik herken het’, ‘ik doe het al; hier zie ik het goed gesystematiseerd’.

17

Inleiding

Ik richt me tot een lezer die om te beginnen aan de slag wil gaan met zijn eigen ontwikkeling.

Waarschijnlijk ben je al op zoek naar een manier waarop je je leven meer in verband kunt brengen met de zinsvraag en je bijdrage aan het groter geheel. Ik vind het nodig dat we niet theoretiseren over ontwikkeling, maar als individu van binnenuit begrijpen wat de ontwikkelingsgerichte benadering inhoudt.

18

Hoe ben je bezig met je leven?

Je bent ook iemand die het graag praktisch houdt, behoefte heeft aan helder bruikbare instrumenten die toepasbaar zijn. Anderzijds wil je een goed doordachte benadering want je schuwt simplisme en goedkope kopieën. Dit is geen simplistisch zelfhulpboek en het gaat niet over zelfontwikkeling maar over educatie rond het leven. Daarom is het nog behoorlijk moeilijk en vraagt het inspanning. Maar je zult je met verve van deze taak kwijten.

Professionals Ik richt me ook doelbewust tot alle professionals in de dienstverlenende sector want zij zijn de dragers van maatschappelijke ontwikkeling. Ze situeren zich tussen de bevolking en de maatschappelijke systemen. Professionals zijn tegelijk individu én deel van systemen. Ze hebben aan de ene kant het voordeel van de individuele vrijheid en professionele zelfbeschikking. Aan de andere kant hebben ze structurele invloed.

Professionals zijn ooit op een bepaalde manier opgeleid en studenten van hun tijd. Maar ze zijn niet stil blijven staan. Ze zijn wakker, lezen graag, reflecteren over hun aanpak. Ze zijn niet schuw om kritisch te kijken naar de patronen waarmee ze werken. Ze zijn niet bang om vragen te stellen en mee te evolueren met nieuwe benaderingen en denkwijzen.

In welke mate zijn de patronen waarmee je je werk als professional vorm geeft, ontwikkelingsgericht?

Zie je veel patiënten, cliënten, studenten of klanten? Of heb je een verantwoordelijke positie in een organisatie? Je hebt dan de macht om keuzes te maken en verschillen te creëren. Mijn missie is je te laten zien dat je werk veel zinvoller wordt als je het kadert in ontwikkeling. Ik zou graag willen dat jij meewerkt aan de brede ontwikkeling van de samenleving.

Filosofen Een derde missie ligt op het vlak van filosofie. Ik wil een basis leggen voor een visie op de idee ‘ontwikkeling’. Dit boek is mijn poging om de idee van ontwikkelen vanuit de praktijk van het leven te actualiseren. Daarbij heb ik me natuurlijk laten inspireren door de grote filosofen, academische literatuur en wat ik zie gebeuren in de wereld.

Al eeuwen lang wordt aan ontwikkeling gedaan. Het idee is helemaal niet nieuw. Elke beschaving heeft zijn idee over ontwikkeling, voortgang en geschiedenis. De opvatting die we de laatste tweehonderd jaar hebben gekoesterd, werkt echter niet meer. Niet alles gaat in een rechte lijn vooruit. Niet alles is te managen met ons verstand. Niet alles is in je eentje op te

de Vork. Methodiek voor persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling

lossen. Wij zijn naar een ander idee van ontwikkelen aan het overstappen en aan het zoeken hoe we de vele bewegingen van het leven anders kunnen hanteren.

Wat houdt een geactualiseerde visie op ontwikkeling in?

Een nieuwe visie is nodig omdat er nieuwe verlangens zijn in de samenleving. Zo is er behoefte aan een gebruiksaanwijzing om de complexiteit van het leven met meer zinvolheid en veerkracht te hanteren. Het is nodig dat we leren werken met grotere verbanden. Er is nood aan zingeving. Een methodiek is gewenst waarmee we verschillen kunnen integreren. Het is wereldwijd nodig om economische en politieke tendensen samen te brengen met existentiële en religieuze verlangens.

De ontwikkelingsgerichte benadering is een antwoord op wat ik denk dat ons leerpunt is in deze fase van de geschiedenis van de westerse en globaliserende cultuur. Met dit antwoord wil ik meewerken aan een ontwikkelingslijn van deze cultuur en het idee ‘ontwikkeling’ actualiseren door een aantal correcties te integreren in het bestaande ontwikkelingsvirus.

Ik hoop dat de gedachten in dit boek zich eveneens als een virus verspreiden.

Verder hoop ik dat je de methode van de Vork op een geïnspireerde manier zult inzetten. Blijf zien dat de Vork slechts een modelletje is en vooral als bedoeling heeft de idee ontwikkelen concreet te maken. Maak er eventueel je eigen ding van. Laat het leven en bewegen. Draag zorg voor de inspiratie.

Wat wordt je gevraagd om te doen, bekeken vanuit de ontwikkeling van de menselijke ‘beschaving’ waar je een deel van bent?

19

20

1

Ontwikkelen als levenshouding

21

‘ Wat is je idee van

‘ Wanneer is het effect van ontwikkelen

‘ Wat zou het

‘‘ontwikkelen’’?’

volgens jou duurzaam?’

betekenen om de ontwikkelings­

‘ Hoe construeer je voor jezelf de

gerichte

zinvolheid van je bezigheid?’

levenshouding je eigen te maken?’

Hoofdstuk 1 Ontwikkelen als levenshouding

22

Ontwikkelingsgericht bezig zijn, kan net zo goed een karikatuur worden als elke andere vorm van aanpak. Dat blijkt uit gesprekken. ‘Alles is toch ont­ wikkelingsgericht?’ zei een collega. Inderdaad, alles heeft wel ergens te maken met voortgang. In de praktijk blijkt alleen dat mensen het woord ‘ontwikkelen’ in een betekenis gebruiken die niet samenvalt met mijn idee van ‘zinvol en duurzaam ontwikkelen’. Men zegt bijvoorbeeld in één adem ‘Natuurlijk werk ik ontwikkelingsgericht. Ik wil vooruitgang zien’, terwijl ontwikkeling niet zozeer gefixeerd is op vooruitgang als wel op voortgang. Sommigen vinden het woord ‘ontwikkelen’ te soft: ‘Neen, ik werk niet ontwikkelingsgericht, hier moeten resultaten zijn.’ Anderen gebruiken het als smoes, bijvoorbeeld iemand die niet weet van aanpakken en met een lachje zegt: ‘Ik ben hier ontwikkelingsgericht bezig’ – alsof ontwikkelingsgericht betekent dat je amateuristisch bezig bent.

Mijn taak is dus om het idee ‘ontwikkelen’ scherp te stellen.

Dat doe ik door te spreken van ‘duurzame’ ontwikkeling in onderscheid met alle andere vormen van voortgang die ik vaak ervaar als blinde ontwikkeling. We doen van alles, maar niet volgens de regels van duurzaamheid.

Wat het niet gemakkelijk maakt, is dat andere manieren van aanpak ook terugkeren in het idee van duurzaamheid. Zo kan vernietigen op een bepaalde manier zinvolle ontwikkeling zijn, namelijk als het ingezet wordt om een doorontwikkeling mogelijk te maken. Zinvol ontwikkelen kan ook door rationeel te ontwerpen op de vergadertafel, namelijk als het ontwerp gebruikt wordt als stimulans en niet als een te implementeren dwingelandij. Ontwikkelen kan ook door problemen op te lossen, ten minste als je tegelijk ook de vraag stelt wat voor vernieuwing je zal doorvoeren nadat het probleem weg is. Ontwikkelen is ook erg gebaat bij actie, maar geen blinde actie want tot resultaat kom je pas als de actie aansluit bij een rode draad in je leven. ‘Zinvol en duurzaam’ betekent dat het klopt omdat met alle elementen rekening wordt gehouden.

de Vork. Methodiek voor persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling

Op die manier bekeken, is ontwikkelen niet zozeer één mogelijkheid naast de vele andere.

Het is een manier waarop je de andere mogelijkheden inkadert en doet. Ontwikkelen is een mindset, een filosofie van het leven en tegelijk de manier waarop je omgaat met het leven.

Het is iets waar je voor kiest.

Om de idee ‘ontwikkelen’ zuiver te stellen, vertaal ik het in zeven richtlijnen voor zinvol bezig zijn in het leven. Ik kies hier niet voor een theoretisch traktaat, maar vertaal de filosofie rond zinvolheid en duurzaamheid in termen van levensfilosofie. Dat leest gemakkelijker en het is meteen iets dat je kunt toepassen als competentie.

De volgende paragrafen bevatten deze zeven principes: 1. Kijk naar identiteit.

2. Vertel een zinvol verhaal.

3. Herkader uitdagingen.

4. Sluit creatief aan op wat er is.

5. Laat het niet eindigen.

6. Laat toe dat het zichzelf organiseert.

7. Doe het samen met anderen.

1.1 Kijk naar identiteit Ontwikkelen gaat steeds over ‘iets’ dat zich ontwikkelt. Vele eeuwen terug wikkelde men ter bescherming alles in doeken. Die wikkels gingen er weer af als ze niet meer nodig waren.

Inwikkelen en ontwikkelen hoorden samen. In de oorspronkelijke etymologische betekenis gaat ontwikkelen dus over het wegnemen van wikkels zodat iets zichtbaar wordt. Ont-wikkelen betekent: het eigenlijke meer tevoorschijn laten komen. Iemand doet de wikkels af. Je neemt het beschermende omhulsel weg.

‘Ontwikkelen’ is een transitief of overgankelijk werkwoord. Als je zegt: ‘Ik ontwikkel een product’, dan zegt het werkwoord evenveel over het subject dat iets doet als over het product (het lijdend voorwerp) dat iets ondergaat. De activiteit ‘ontwikkelen’ wordt gedeeld. Je kunt ook zeggen ‘Het product ontwikkelt zich’. Ook dan is er sprake van een lijdend voorwerp, maar dit is gerelateerd aan het onderwerp: ze hebben dezelfde referent.

Het werkwoord behoudt zijn rijkdom als deze eigen aard van het werkwoord gerespecteerd wordt: iemand die een activiteit stelt en iets dat dit ondergaat. In ons denken en spreken zijn we slordig. We zeggen aan ontwikkeling te doen maar zijn niet helder over wat we in ontwikkeling willen brengen. Om die helderheid te bekomen moeten we leren kijken. Kijken naar wat zich ontwikkelt en wat wij helpen te ontwikkelen.

23

Hoofdstuk 1 Ontwikkelen als levenshouding

24

Laten we even kijken naar diverse sectoren waar men over ontwikkeling spreekt, maar vaak niet preciseert wat men precies in ontwikkeling helpt brengen.

Wat is het ‘iets’ dat je ontwikkelt?

Ouders hebben grote invloed op de ontwikkeling van hun kinderen. Ze zeggen: ‘Ik stimuleer de ontwikkeling van mijn kinderen’. Als je je kinderen naar de muziekschool of sportclub stuurt, wat wordt daar ontwikkeld? Komt dat de ontwikkeling van je kind ten goede? Of gaat het over de ontwikkeling van bepaalde vaardigheden? Op welke manier is het ontwikkelen van deze vaardigheden een ontwikkeling van het kind?

In het orthopedagogisch werk doe je aan ontwikkeling van kinderen met leerstoornissen. Wat versta je onder ontwikkeling? Gaat het over de mogelijkheid om logisch redeneren te leren benutten of gaat het over de vraag ‘Hoe kan dit kind met zijn manier van leren, het leven vorm geven?’

Economen, politici en religieuzen investeren in de ontwikkeling van bepaalde landen. Vroeger werden het onderontwikkelde landen genoemd, nu zich ontwikkelende landen. Wat precies wordt er ontwikkeld door de ontwikkelingshulp? Wordt de culturele identiteit ontwikkeld? Of wordt de economie ontwikkeld? Als men investeert in onderwijs, leren lezen en schrijven, wat ontwikkelt men dan?

Projectontwikkelaars kijken naar een braakliggend terrein en dromen van een verkaveling vol gebouwen. Wat ontwikkelen ze? Een wijk vol met huizen, een landschap, een woongemeenschap of een bankrekening?

In psychotherapie en lifecoaching ‘ontwikkelt de cliënt zichzelf’. Wat wordt daarmee bedoeld?

Gaat het over het therapeutisch genezen van trauma’s, het ‘beste van jezelf naar boven halen’ of je aanpassen aan een nieuwe levensfase?

Als je dit goed gaat definiëren, zal ook onmiddellijk je visie boven tafel komen. Je zult kleur moeten bekennen. Deze kleur is niet altijd zo mooi. Misschien moet je dan zeggen: ‘Wij willen dat onze medewerkers hun competenties ontwikkelen, maar we willen niet dat ze zich teveel afvragen of de job wel aansluit bij hoe ze willen leven’. Of: ‘Wij willen de kwetsbare mens in de maatschappij sterker maken naar ons model’. Of misschien zeg je tegen je coach: ‘Ik wil hulp in mijn persoonlijk leven, maar graaf niet in mijn verleden’.

de Vork. Methodiek voor persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling

In mijn visie over zinvol ontwikkelen, gaat het ‘iets’ dat zich ontwikkelt steeds over het leven.

Je ontwikkelt het leven waar jij de drager van bent. Het betreft een bepaalde kwaliteit die je terugvindt in hoe je bezig bent: een kwaliteit van bewegen, ordenen, herordenen, aanpassen en identiteit opbouwen.

De eerste regel van zinvol en duurzaam ontwikkelen: Kijk naar de eigenheid van je persoon die zich aan het ontwikkelen is.

STOP met te spreken over ontwikkelen zonder te specificeren wat zich aan het ontwikkelen is.

Om die kwaliteit te zien, kun je niet anders dan de totaliteit bekijken. Voor jou is dat je totale persoon in relatie met je context, je leefwereld. Voor een organisatie gaat het over de unieke eigen aard van de organisatie in zijn totaliteit. Gaat het over een maatschappij, dan betreft het de identiteit van die maatschappij, niet maar een stukje ervan.

In sommige perioden van je leven, lijkt er geen ontwikkeling. De situatie is stabiel. De bewegingen gaan traag en ‘onder water’. Op een bepaald moment komt er versnelling en word je uitgedaagd jezelf te herprofileren. Hoe meer verschuivingen in je leven, hoe meer zichtbaar wordt wat altijd gelijk blijft – wat ‘identiek’ blijft. Door allerlei ontmoetingen en invloeden heen, profileer je je met je eigenheid. Je kunt je ontwikkeling leren zien door te kijken wat er in deze fase van je leven zich aandient als uitdaging rond je persoonlijk functioneren. Je kunt kijken naar je zelfbeeld, waarden en kernovertuigingen en naar de rode draad in je leven.

1.2 Vertel een zinvol verhaal Ontwikkeling van personen, organisaties en culturen, valt niet te bewijzen als wetenschappelijk paradigma. Het heeft veel meer te maken met betekenisvolle verbanden en het vertellen van een zinvol verhaal.

Er is een gezegde dat luidt: ‘Als een boom in een oerwoud omvalt, dan maakt het geen geluid als er geen luisteraar is die het kan horen’. Zo is de geschiedenis en je leven ook brute chaos, als er niet iemand is die er gestructureerd over vertelt. Ontwikkelen is een verhaal vertellen.

Welk verhaal vertellen wij bijvoorbeeld over de ontwikkeling van onze soort? Sommigen zien in de evolutie van levende wezens een rode draad die leidt tot de mens. Anderen zien alleen adaptaties en mutaties. Sommige zien in de wereld veel chaos. De ene muur wordt afgebroken en een andere wordt gezet. Natuurlandschappen en soorten worden definitief vernietigd. Anderen geloven dat we met zijn allen

25