Zo zag en zie ik Nieuwe Niedorp

Rein Rougoor

Zo zag en zie ik Nieuwe Niedorp

Rein Rougoor

Zo zag en zie ik Nieuwe Niedorp

Te r i n l e i d i n g .

Als een toonbeeld van stoerheid staat de molen van Jan Ot, als een trouwe wachter aan één van de toenmalige voornaamste toegangswegen “De oosterweg” van Nieuwe Niedorp.

De oud geworden reus heeft de eeuwen getrotseerd en is nog steeds een juweel die haar volle waarde behouden heeft.

Symbolisch geeft de molen de hechte eenheid aan van de inwoners van de gemeente Nieuwe Niedorp.

Kloekmoedig en onverschrokken heeft de samenleving zich in soms moeilijke omstandigheden maar door een grote verbondenheid weten te handhaven.

Zo is het ook met de meer dan honderd jaar oude molen die nog dagelijks in bedrijf is en de haar opgelegde taak vervuld onder de bekwame en vakkundige molenaar Jan Ot, tot ieders tevredenheid.

Het op peil houden van de juiste waterstand in de polder was geen gemakkelijke taak.

Wi n d , r e g e n , s t o r m e n , s n e e u w e n k r u i e n d i j s k o n d e n m o lenaar noch molen weerhouden de zaak draaiende te houden.

Zo waren de levensstormen niet in staat de hechte eenheid van de inwoners te verbreken in hun verbeten strijd om een karig bestaan.

Met vallen en opstaan is het hen gelukt een bloeiende gemeenschap te vormen waarvan de stevige, onderlinge verbondenheid door niets was stuk te krijgen.

De monumentale molen staat nog steeds als een sieraad op haar plaats, als een stuk geschiedenis van Nieuwe Niedorp.

Een geschiedenis die bedreigd ging worden door de alg e m e n e v i j a n d “ D e Ti j d ” w a a r t e g e n n i e t t e v e c h t e n bleek.

Na een diensttijd van meer dan vijftig jaren heeft Jan Ot het bezit en tevens het beheer van zijn molen moeten overdragen aan de jonge molenaar Arie van Leijen.

Nieuwe Niedorp is inmiddels, vrijwillig overgegaan tot een samenvoeging van de gemeenten Oude Niedorp, 1

Wi n k e l e n N i e u w e N i e d o r p , m e t a l s c e n t r u m p l a a t s i n d e nieuw te vormen gemeente, Nieuwe Niedorp.

De schrijver

2

“ Z o z a g e n z i e i k N i e u w e N i e d o r p ’’ !

In het vooruitzicht van de samenvoeging van de gemeent e n Wi n k e l - O u d e N i e d o r p e n N i e u w e N i e d o r p , m e e n i k e r goed aan te doen iets van het wonen, leven en werken in onze, nog zelfstandige gemeente, maar ook als dorp weer te geven uit de laatste vijftig, bijna zestig jaren.

Niet in de eerste plaats omdat dit zo belangrijk is, want ieder dorp heeft een eigen geschiedenis, maar omdat ik meen er goed aan te doen en het gevoel heb, dat veel van het gebeuren in onze dorpsgeschiedenis beschreven dient te worden om als iets waardevols bewaard te blijven.

Nieuwe Niedorp is een dorp zoals vele in het mooie u i t g e s t r e k t e We s t - f r i e s e l a n d . H e t i s z o o u d , d a t h e t ontstaan daarvan niet met zekerheid achterhaald kan worden. Men spreekt over het bestaan van ons dorp echter van reeds vele eeuwen.

Wa t b e t r e f t d e a a n l e g e n b o u w, k a n m e n h e t a a n m e r k e n als één van de mooiste en aantrekkelijkste dorpen uit de wijde omgeving.

Het ziet er keurig verzorgd uit en past zich aan bij d e v o o r t g a a n d e t i j d t e r w i j l d e b e w o n e r s z i c h k e n m e rken door noeste vlijt en zware arbeid.

B o e r d e r i j , t u i n d e r i j , a k k e r b o u w, b e u r t v a a r t e n t r a n s port bedrijven waren bij de aanvang van de negentiende eeuw de mogelijkheden die de basis vormden voor een zeer bescheiden, maar vredig en rustig bestaan in een ongekunstelde vrijheid, die de mensen aangeboren leek. Een vrijheid die hen zeer na aan het hart lag en paste in hun levenspatroon.

Levende in hun kleine wereld waren de mensen, evenals d e m e e s t e We s t - f r i e z e n e n i g s z i n s s t u g , t e r u g h o u d e n d e n argwanend tegenover dat wat vreemd en vreemdeling was.

Daardoor waren ze als een oester in zijn schelp soms moeilijk te benaderen.

Bars of onvriendelijk waren ze zeker niet.

Zij wilden als mensen met gelijke rechten behandeld en tegemoet getreden worden.

3

Dat leverde voor mensen die zich in Nieuwe Niedorp wilden vestigen of daar werk wilden zoeken wel eens moeilijkheden op, want hield men zich afzijdig, dan kon met zekerheid worden vastgesteld geen toenadering van de bewoners te mogen verwachten.

Wi l d e m e n h e n a a n v a a r d e n z o a l s z i j w a r e n , d a n k o n m e n z e i n a l l e v r i j m o e d i g h e i d t e g e m o e t t r e d e n m e t d e v e rwachting om in hun gemeenschap te worden opgenomen.

In de loop van de tijd heeft zich dit alles wel enigszins gewijzigd.

De geestelijke, maatschappelijke en sociale grondslagen, die langzaam maar zeker kwamen opzetten, zijn niet vreemd geweest aan de ontwikkelingen die de gemeentebewoners mee en doormaakten. Zij werden kennelijk beinvloed door de met geestdrift gehouden preken, emotionele lezingen en gloedvolle voordrachten van de hun toegewezen predikant en dus geestelijke leider ds.

Schermerhorn.

Ongetwijfeld was deze man een prima redenaar en begaafd acteur die de gemoederen danig in beweging wist te brengen. Niet dat hij direkt in staat bleek de ouderen hun geloofszekerheid te ontnemen, maar dat was ook kennelijk niet zijn bedoeling.

We l l i e t h i j z i j n i n v l o e d g e l d e n b i j d e j o n g e r e n w a a rdoor jongerenakties in beweging kwamen, want zo reden e e r d e h i j e n h a n d e l d e d a a r n a a r. “ Wi e d e j e u g d h e e f t , heeft de toekomst”, “een mens heeft net zoveel vrijheid als hij nemen durft”. Dat was zijn stelregel.

Dat hij als zodanig de nodige invloed kon doen gelden b l e e k w e l d r a u i t h e t f e i t d a t m e n i g e b e w o n e r s e e n p o rtret van de dominee kochten en dat een ereplaats in hun woning gaven om hem daarmede persoonlijke eer te bewijzen. Het kwam zelfs zover dat een groep jonge aanhangers van hem zich uit de samenleving terug trokken en zich nestelden in een daarvoor beschikbaar gesteld, groot boerenhuis omringd door een grote fruittuin.

Zij vormden daarin een soort kolonie waar ze zich in volle vrijheid een communistische samenleving wilden opbouwen. Een leven in gemeenschap van goederen, vrije 4

l i e f d e e n u i t e i n d e l i j k v r i j h u w e l i j k . Vo l g e n s d e d o minee moest zoiets mogelijk zijn en voor velen gold: “Dominee heb ut zoid dus den is ut ok zo�.

Een echte naturisten gemeenschap moest daar tot stand komen en alles wat daartoe nodig was werd beproefd en geprobeerd. Spoedig bleek reeds dat een dergelijke s a m e n l e v i n g v o o r h e n n i e t h a a l b a a r w a s e n d a a r o m k e e rden de meesten tot de bestaande orde terug.

Ve l e n t e l e u r g e s t e l d , a n d e r e n o n t m o e d i g d e n e n k e l e zelfs ontluisterd.

Dominee en zijn gezin bleef echter wonen in de grote pastorie aan de dorpsstraat.

Door de mislukking van dit experiment was de invloed van de dominee nog niet van de baan. Anti-militairisme en geheelonthouding kwamen nu aan de orde en men zag ze door het dorp gaan in manchester kleding, met lange-wapperende haren op open sandalen en in open overhemden, zo demonstratief mogelijk.

Ve l e o u d e r e n t o o n d e n z i c h i n h e t b e g i n v a n d e z e p e r i o d e zeer vertoornd en verstoord. Hun ergenis, kritiek en hekel schoven zij geheel op rekening van de rooie dominee. Ze staken dit niet onder stoelen of banken maar s p r a k e n d a a r v o l m o n d i g e n o p e n o v e r. E c h t e r t e v e r g e e f s .

Het was bij de aanvang van de negentiende eeuw of er een nieuw tijdperk met vele veranderingen was aangebroken. Langzaam maar zeker als een opkomende storm, die als een soort stroomversnelling probeerde een vaste greep te krijgen op reeds jaren bestaande normen en verhoudingen. Eerst nog wat vaag en ver weg, bleek de opkomende tijdstroom spoedig haar greep zodanig op alle bestaande dingen te verstevigen, dat er geen ontkomen meer mogelijk leek. Dat kwam reeds tot uiting toen de heer Jb. van der Stok nog burgemeester van N i e u w e N i e d o r p w a s . To e n w e r d h e t v r e d i g e b e s t a a n v a n de zelfstandige gemeenschap min of meer opgeschrikt.

Eerst door geruchten en daarna door daadwerkelijke gebeurtenissen waardoor de gemeentenaren als verbijsterd werden.

Dat was in het jaar 1908 toen er een aanvang gemaakt 5

w e r d m e t d e b o u w v a n e e n g r o o t R o o m s - K a t h o l i e k k l o o s t e r, dat geplaatst werd ten oosten van het dorp, midden in

een weiland. De verwondering hierover was binnen en buiten de grenzen van Nieuwe Niedorp zeer groot.

Vo o r d e m e e s t e b e w o n e r s w a s d i t i e t s o n b e g r i j p e l i j k s en de betekenis hiervan niet te bevatten, want mensen woonden daar praktisch niet en zeker geen RoomsKatholieke mensen. Maar de tijd scheen zich daar niets van aan te trekken en de bouw van het klooster vorderde gestadig. Na twee jaar was het kolossale, stenen gevaarte voltooid zonder dat men de gevolgen daarvan kon overzien. Men schonk er zo mogelijk geen aandacht aan en ging er aan voorbij. Dat werd anders toen bekend werd dat in het jaar 1910 het klooster officieel gewijd en in gebruik zou worden genomen.

De grote belangstelling bij dit gebeuren was inderdaad verbazingwekkend.

Het werd ingewijd als Franciskanerklooster en een Franciskanerbroederorde werd daarin gehuisvest. Niemand in de gemeente Nieuwe Niedorp had dit durven te veronderstellen. Een protestants dorp en daarin een 6

R o o m s k a t h o l i e k k l o o s t e r w a s e i g e n l i j k o n v o o r s t e l b a a r.

Wa a r s c h i j n l i j k h e b b e n d e k l o o s t e r l i n g e n h e t z e l f o o k wel vreemd gevonden.

Wa n n e e r z i j i e t s v a n h u n o m g e v i n g i n o g e n s c h o u w w i l den nemen of leren kennen dan benutten ze daarvoor bij voorkeur de avonden, want wilden ze op de dag enige indrukken daarvan opdoen dan werden ze nagewezen, uitgelachen en soms nageroepen.

Dit alles had zich voltrokken kort nadat de heer Jb. van der Stok in 1910 zijn ambt als burgemeester van Nieuwe Niedorp had neergelegd en als zodanig o v e r g e d r a g e n h a d a a n d e h e e r P. K o o p m a n d i e a l s z i j n opvolger benoemd was.

Dit alles bracht een andere gedachtengang met zich mee. Andere doelstellingen, een meer verruimde blik op nieuwe mogelijkheden, waaraan de bestaande gemeenschap geen halt meer kon toeroepen ondanks de nog steeds geuitte protesten die ze lieten horen.

De nieuwe en veranderende levensinzichten waren niet tegen te houden. Net zomin als de tijdstroom waarin de mensen werden meegezogen naar een voor hen onbekende toekomst.

Nog maar amper van hun verbazing bekomen zagen onze i n w o n e r s d a t e r i n h e t j a a r 1 9 1 2 a a n e e n n i e u w, e n niet minder groot, werkobject werd begonnen.

E e n g e m e e n t e l i j k e “ G a s f a b r i e k � m o e s t e r g e b o u w d w o rden en de plaats die daarvoor bestemd was bevond zich aan het Hoefje en ook dat verwekte veler verwondering, Vo o r v e l e j o n g e a r b e i d e r s i n d e g e m e e n t e b e t e k e n d e d i t het voor lange tijd werk hebben en meer verdienste dan b i j e e n b o e r. M a a r h e t g a f n i e t a l l e e n m e e r w e r k e n een hoger inkomen, het was ook een reden om trots te z i j n , w a n t h e t b e z i t v a n e e n e i g e n g a s f a b r i e k w a s h i e r, maar ook in de wijde omgeving, iets ongekends.

We l h e e f t d e u i t v o e r i n g v a n d e g r o t e w e r k e n e n i g e d e i ning veroorzaakt in ons landelijke, vredige en altijd z o r u s t i g d o r p j e . Ve r s c h i l l e n d e a r b e i d e r s w a r e n d o o r omstandigheden genoodzaakt hun werkdagen ter plaatse door te brengen en dat gebeurde op vele manieren.

Er waren er die dagelijks huiswaarts togen, terwijl 7

anderen hun verstrooiing zochten in de “Prins Maurits”.

Daar was het ‘s avonds dan dikwijls druk, gezellig en soms zelfs feestelijk, wat niet weg nam dat het er ook minder feestelijk kon toegaan. Onder het genot van een glas bier of ander soort drankje konden er soms harde woorden gesproken worden, maar ook rake klappen worden uitgedeeld wanneer men het niet eens w a s m e t e l k a a r.

Op de dag merkte men van dit alles niet veel en scheen het leven en werken te gaan als iedere dag. Na de voltooiing van de veel besproken gasfabriek leek het er zelfs op dat er een rustperiode zou zijn aangebroken, maar zoals dikwijls het geval is, bleek ook hier te z i j n d a t s c h i j n b e d r i e g t , w a t i n h o u d t d a t d e t i j d d o o rgaat en geen stilstand kent.

In het jaar 1919 kwam er plaatselijk de woningbouwvereniging “Algemeen Belang” tot stand. Door vooruitstrevende mensen werd deze vereniging opgericht om met spoed over te gaan tot het bouwen van acht woningen in twee blokken van vier huizen die aan het oosteinde van het dorp een plaats kregen. De belangstelling hiervoor was zo groot dat men besloot nog een blok van vier woningen te doen bouwen aan het westeinde van het dorp.

Hierdoor werd voorzien in de behoefte van arbeidersw o n i n g e n d i e z o u d e n v o l d o e n a a n d e t o e n g e s t e l d e v e rwachtingen. De huizen voldeden hieraan en het bestaans recht van de woningbouwvereniging was hiermede zeker gesteld.

Degenen die dachten dat hiermede een einde gekomen was aan de bedrijvigheid in het dorp, bleken zich danig te hebben vergist.

Gedurende de ambtsperiode van burgemeester Koopman ded e n z i c h g e e n s c h o k k e n d e g e b e u r t e n i s s e n v o o r. H e t l e e k e r o p o f a l l e s e n i e d e r e e n w e e r i n h e t o u d e e n v e rtrouwde ritme was terug gevallen. Het dagelijkse leven en werken ging weer de gang van iedere dag zoals men dat reeds lange tijd gewend was. Uiterlijk was a l l e s k a l m e n r u s t i g m a a r d a t k o n m e n v a n d e i n n e rlijke onrust die er bij vele mensen was opgetreden 8

niet zeggen. In die uiterlijke, schijnbaar rustige tijd werden vele mensen door andere gedachten bezield en bezig gehouden.

Het werken aan de eerder genoemde bouwwerken, het in aanraking komen, spreken en van gedachten wisselen met geheel anders denkende mensen, het in kennis komen met nieuwe ideeĂŤn had meerdere gevolgen dan men had kunnen vermoeden.

Daar kwam nog bij dat het democratisch-socialisme zich liet kennen en een meer vooruitstrevende geest zich baan brak waarbij de heren G. Gaijaard en R. Borst zich als echte voorvechters hebben doen kennen.

Beiden waren lid van de gemeenteraad en werkten als wethouders nauw met elkaar samen als leden van de sociaal-democratische partij.

To e n i n h e t b e g i n v a n h e t j a a r 1 9 2 6 d e h e e r K o o p m a n zijn ambt als burgemeester beĂŤindigde wegens het bereiken van de vastgestelde leeftijdsgrens werd de heer G . G a i j a a r d l o c o - b u r g e m e e s t e r. D e s a m e n w e r k i n g m e t w e t h o u d e r B o r s t w e r d d a a r d o o r h e c h t e r.

Zeer veel kritiek werd hun deel maar daarnaast genoten ze grote bewondering voor de verve, waarmede ze eigen belangen op zij zetten en zich hebben ingezet en overgegeven, aan de belangen van de gemeente Nieuwe Niedorp en de bewoners daarvan.

Vo o r a l d e j o n g e r e n e n d e a r b e i d e r s k l a s s e w e r d e n d o o r hun strijdlust geĂŻmponeerd.

Dit alles kwam steeds meer tot uiting, ook nadat de heer Gaijaard zijn loco-burgemeestersambt moest afstaan omdat aan het einde van het jaar 1926 de heer A. Visser benoemd werd als burgemeester van de gemeente Nieuwe Niedorp.

Deze heer was een uitgesproken vrijzinnig democraat met een open oog voor de nimmer aflatende tijd. In samenwerking met het gemeentebestuur en zeker met zijn beide wethouders kon het gebeuren dat er vele veranderingen tot stand kwamen.

Ve r a n d e r i n g e n d i e z e k e r a l s v e r b e t e r i n g e n w a r e n a a n te merken.

De oudere bewoners van het dorp zagen dit met zekere 9

verbijstering aan.

Daarbij schudden zij hun grijze hoofden terwijl ze met veel misnoegen gromden.

“Dat burregemeisteskap van die ‘Arie Visser is um zeker in z’n kop sloegen.

We e r i s u t a l l e g a a r v e u r n o i d i g e n w e e r m o e t u t n e i toe met al die nuuwighoidjes?

Maar grommen, murmureren en verzet bleken niet in staat te zijn de voortrollende tijdstroom tegen te houden noch te keren en dat het de nieuwe burgemeester ernst was de nodige veranderingen te doen plaats vinden en uit te voeren bleek reeds spoedig.

Hij had zijn oog gericht op de toekomst en de steeds meer eisende tijd.

Zo kwam hij tot het besluit de twee kilometer lange dorpsstraat in haar geheel te doen opbreken. Niet omdat deze straat totaal onbegaanbaar geworden was, maar mede om de veiligheid van de voetgangers veilig t e s t e l l e n v o o r h e t t o e n e m e n d e v e r k e e r.

Ondanks vele protesten werd in het begin van het jaar 1928 met het opbreken van de straat begonnen met als vooruitzicht, dat het einde van dit werk in het laatste gedeelte van 1929 kon worden tegemoet g e z i e n . Wi l d e d a a r a a n w o r d e n v o l d a a n d a n m o e s t d e oude straat geheel verdwijnen, wat zeker voor de bewoners van de dorpsstraat de nodige moeilijkheden zou gaan opleveren. Er viel echter niet veel tegen te doen want de nodige vergunningen voor dergelijke werken waren door de hoge autoriteiten reeds afgegeven.

De oude straat moest worden vervangen door een nieuwe, welke voorzien moest worden van een prima trottoir en een sublieme waterafvoer naar de voorsloot, die diende voor de uitwatering en de nog bestaande beurtvaart.

Ti j d e n s d e u i t v o e r i n g v a n h e t w e r k w e r d d e a a n d a c h t van de burgemeester gevestigd op de algehele volksgezondheid.

D o o r o n d e r v i n d i n g w i s t h i j h o e s l e c h t d e w a t e r v o o rziening was in zijn gemeente.

10

Hoe de meeste inwoners bij een lange periode van droogte aangewezen waren op een veelvuldig gebruik van slootwater met alle ongemakken daarvan.

Daarom had hij besloten, in overleg met het provinciaal waterleiding bedrijf, een waterleiding te doen i n g r a v e n n u d e s t r a a t o p g e b r o k e n l a g . D a a r b i j w e rden de huiseigenaren verplicht hun woningen daarop te doen aansluiten.

Algemeen werd het genomen besluit toegejuicht en was men overtuigd van de grote voordelen daarvan.

Alleen enkele huiseigenaren gingen hiermede niet direkt accoord en dienden gelukkig tevergeefs hun bezwaren in, die echter niet konden verhinderen dat de waterleiding werd aangelegd. Maar daarmede was het werk nog niet ten einde, want bij nader onderzoek kwam vast te staan dat de zeer spaarzame straatverlichting onvoldoende was.

Een electrische kabel werd noodzakelijk geacht om de straatverlichting uit te breiden en om de enkele gaslantaarns te vervangen. Een dergelijke kabel werd in de grond aangebracht en gaf voldoende stof tot het maken van een beschouwing en een praatje.

Met aandachtige belangstelling werden de vele werkzaamheden in ogenschouw genomen en gevolgd.

Door de één vol kritiek en de ander met een soort van berusting terwijl een derde zijn vrees uitsprak aan dit alles het nodige geld te moeten bijdragen.

Ve l e n h a d d e n g e d a c h t d a t h e t l e g g e n v a n d e e l e c t r i sche kabel het laatste was dat de burgemeester zou kunnen bedenken en waren zeer verwonderd toen ze opeens de grondwerkers opnieuw een sleuf in de grond zagen graven en, zo vroegen ze zich af: “waarvoor nu weer?”

Maar het toen reeds toenemende telefoonverkeer was oorzaak dat er een zwaardere kabel in de grond moest komen om binnengekomen aanvragen voor een eventuele aansluiting te kunnen doen plaatsvinden. Het was tev e n s d e b e d o e l i n g d e b o v e n g r o n d s e l e i d i n g e n t e v e rvangen en de meerdere malen voorkomende telefoonstoringen te voorkomen.

11

Door al deze werkzaamheden geleek het dorp ĂŠĂŠn groot werkobjekt en de aanblik hiervan kon men moeilijk an ders noemen dan chaotisch en voor vele bewoners een strop.

Overal zand en stenen en dan mocht men zich gelukkig prijzen als het droog bleef.

Wa n n e e r h e t r e g e n d e w a s h e t e e n m o d d e r p o e l g e l i j k z o n d e r e e n b e h o o r l i j k p a d o m e r d o o r t e k o m e n . Vo o r bakkers, slagers, winkeliers, postbodes en vele andere mensen betekende dit een groot verlies aan tijd en leverde dikwijls schade op.

Vo o r a l d e o u d e r e i n w o n e r s d i e h u n h u i z e n n i e t v e r l a ten konden of genoegen moesten nemen met het stukje erf dat ze bezaten, die spraken over een ramp. En dat zou twee jaar duren.

Nadat de nodige leidingen en kabels in de grond gelegd waren kon regelmatig aan de strating worden gewerkt. Dit werk werd uitgevoerd door Jan Ootjers en zoon, die in Schagen hun woonplaats hadden. Het uiterst geconcentreerd en precies werken van deze mensen was een lust om aan te zien en velen waren er die daar een dagelijks gebruik van maakten.

We k e l i j k s - k o n m e n d e v o r d e r i n g e n w a a r n e m e n e n h e t i s z e k e r, d a t h e t h a r d e , s n e l l e w e r k e n v a n d e z e b e kwame vaklieden oorzaak is geworden dat de voltooiing van de dorpsstraat binnen de gestelde tijd gereed was.

To e n k o n i e d e r w e e r v e r r u i m d a d e m h a l e n e n d a a r b i j t e v r e d e n z i j n . Wa t m e n b i j h e t v a s t s t e l l e n v a n d e resultaten niet achterwege liet, was dat men algemeen van oordeel was, dat het vele werk geen merkbaar nadeel berokkend had aan het dorpsaanzien.

De jongere mensen spraken zelfs van een verbeterde uitgave waarbij zij het genoegen smaakten dat hun dorp naast een eigen gasfabriek nu ook een modern trottoir bezat, waarop geen plaats in de wijde omgeving enige aanspraak kon maken.

In de rustige tijd die nu was aangebroken kon men merken dat de algemene gedachte had postgevat, dat er voorlopig niets meer was dat voor een verandering in aanmerking kon komen; Men wist niet dat de 12

burgemeester inmiddels niet had stilgezeten en zijn gedachten waren uitgegaan naar het welzijn van de schoolgaande jeugd. Daarbij was hij tot het inzicht gekomen dat deze jeugd in de reeds zeer vele jaren bestaande school, dreigde weg te kwijnen in een donk e r e n v e r v a l l e n g e b o u w. N a a r z i j n m e n i n g m o e s t d a a r i e t s a a n g e d a a n w o r d e n o m d a t t e v o o r k o m e n . Vo l e n e rgie heeft hij deze zaak grondig aangepakt, want een nieuwe school moest er komen, daarvan is hij zeker overtuigd. Met zijn volledige inzet en alle hem ten dienste staande middelen is hij aan het werk getogen en met sukses. Hij verkreeg de nodige goedkeuringen en vergunningen van de hoge autoriteiten en kon tot daden overgaan.

Dat er binnenkort weer het één en ander plaats zou vinden ging als een lopend vuurtje van mond tot mond.

Vo l n i e u w s g i e r i g e b e l a n g s t e l l i n g w e r d d o o r d e b u r g e rij geraden en uitgezien naar de dingen die stonden t e g e b e u r e n . Wa t h e t k o n z i j n w i s t e n z e n i e t p r e c i e s .

We l s t o n d v o o r h e n v a s t d a t n u d e k n i k k e r e e n m a a l a a n het rollen was, deze niet direkt weer zou stilliggen.

Zij die dit geraden hadden bleken het bij het goede einde te hebben, maar dat het een nieuwe school zou zijn daar had niemand bij stilgestaan en dat dit d a a r v o o r d e h o o g s t e t i j d w e r d w a s n i e t t o t h e n d o o rgedrongen. Zij hadden de school nooit anders ervaren en gezien dan de plaats waar ze hun onderwijs hadden ontvangen en naar ze konden vaststellen, was dit altijd zo geweest en goed gegaan. Bij het vernemen dat er een nieuw schoolgebouw moest komen kwamen bij velen de herinneringen aan hun eigen schooltijd nog w e e r e v e n b o v e n e n d a c h t e n z e t e r u g a a n h u n o n d e rw i j z e r s . Vo o r d e é é n w a s d i t m e e s t e r P r i n s e n m e e s ter Sieswerda, voor de ander meester Brouwer met als hoofd van de school ook een meester Brouwer en voor e e n d e r d e m e e s t e r H . Wi l b r i n k , d i e a l s v o e t b a l l e r m e e s p e e l d e i n h e t e e r s t e e l f t a l v a n N . V. V. M a a r v o o r d e meeste mensen bleef het een raadsel waar die nieuwe school gebouwd zou worden. Daartoe gaf men zich over a a n a l l e r h a n d e g i s s i n g e n e n v e r o n d e r s t e l l i n g e n . Ve l e n 13

waren van gedachten dat de oude school haar plaats zou moeten inruimen voor de nieuw te bouwen school, terwijl er ook waren die het oog gericht hadden op de oude touwbaan, die als zodanig toch niet meer in gebruik was.

D a t h e t o u d e s c h o o l g e b o u w g r a u w, s o m b e r e n v e r v a l l e n als het was, vervangen moest worden, daar was ieder het nu wel mee eens geworden maar de vraag bleef w a a r.

Gelukkig behoefde de onzekerheid hieromtrent niet zolang te duren, want toen alle zaken in orde en geregeld waren, werd door de gemeente een perceel land gekocht midden in het dorp, aan de westzijde tegenover de autoshow van de firma Peereboom.

Kort nadat deze zaak was afgewikkeld kon een begin g e m a a k t w o r d e n m e t h e t a a n b r e n g e n v a n d e b r u g w a a rover de nodige materialen op het bouwterrein moesten worden aangevoerd.

Daarna werd begonnen met het bouwrijp maken van de grond en uiteindelijk kon men met de bouw van de school een aanvang maken. Dat de nieuwsgierige belangstelling van de dorpsbewoners groot was behoeft geen betoog. Dagelijks kon men er wel enkele aantreffen die een kijkje wilden nemen en intussen beraamden hoeveel tijd een dergelijk werkstuk in beslag zou nem e n . Vo l g e n s e e n o f f i c i e e l g e m a a k t e p l a n n i n g z o u d a t zo om en nabij de twee jaar zijn. De architekt van het uit te voeren werk was de heer Reiendam terwijl d e h e e r F a u s s r. d e a a n n e m e r w a s . Wa t d o o r d i e h e r e n tot stand is gebracht overtrof zeker ieders verwachting. Nu prijkt een nieuwe openbare lagere school midden in het dorp op ongeveer veertig a vijftig meter verwijderd van de straatweg. Geheel modern ingericht en van alle gemakken voorzien, waarin de zon vrij spel heeft. In tegenstelling tot de oude school kon men nu met gerechtvaardigde trots spreken van een waar zonpaleis.

Naast de school een riant woonhuis voor de hoofdonder wijzer die via een aangelegd tegelpad de betegelde speelplaats voor de jeugd kon betreden, dat v贸贸r het 14

schoolgebouw was aangebracht, terwijl achter de school een prima sportveld en een schooltuin was aangelegd. Het geheel was gevat in een lommerrijke omlijsting waardoor het een sieraad voor het dorp is geworden dat de tijdstroom zeer lange tijd zal kunnen weerstaan.

Zowel voor het onderwijzend personeel als voor de schoolgaande jeugd betekende dit alles de vervulling van een reeds lang gekoesterde wens.

De opening en ingebruikneming van de school heeft plaatsgevonden in het jaar 1933.

Het is een grootse en feestelijke gebeurtenis in de geschiedenis van onze gemeente geworden.

Bijzonder veel belangstellenden uit de omliggende gemeenten waren hierbij aanwezig en spraken hun oprechte bewondering uit voor het tot stand komen van dit kunstwerk.

Bij de officiĂŤle overdracht werden de architekt, de a a n n e m e r e n z i j n w e r k l i e d e n t o e g e s p r o k e n d o o r v e rschillende vertegenwoordigers van eventuele instanties. Als laatste was het de inspecteur van het onderwijs die de school ter beschikking stelde van de g e m e e n t e w a a r b i j h i j z i j n g r o t e e r k e n t e l i j k h e i d v e rgezeld deed gaan van zijn beste wensen en hartelijke, welgemeende felicitatie met dit schoolgebouw dat zeker de tand des tijds zal kunnen weerstaan.

D a a r n a w a s h e t d e h e e r P. P l u i s t e r, d i e i n h e t j a a r 1932 tot burgemeester van de gemeente benoemd was geworden in opvolging van de heer A. Visser en een kort dankwoord uitsprak voor de zeer grote belangstelling, die men getoond had en voor de waarderende woorden en goede wensen die waren uitgesproken. Hij memoreerde hoe in het jaar 1931 de heer A. Visser o n s w a s o n t v a l l e n a l s b u r g e m e e s t e r e n d a t z i j n v e rscheiden door de inwoners werd ervaren als een groot verlies voor de gehele gemeente.

Hij kon niet anders zeggen dan dat hij het zeer jammer vond en betreurde dat de heer A, Visser niet heeft kunnen meegenieten van dit voor het dorp en de gemeente, zo unieke aanwinst, die voor een groot deel 15

zijn werk was die een plaats verdient in de geschiedenis van Nieuwe Niedorp. Hierna was er volop gelegenheid de school te bezichtigen.

Door velen is hier een gretig gebruik van gemaakt, terwijl menigeen de verleiding niet kon weerstaan om nog eenmaal te proberen plaats te nemen in één van de glanzende schoolbanken. Dit gaf wel enige aanleiding tot hilariteit: de één was het gelukt om in een bank te gaan zitten maar kon er zonder hulp niet meer uitkomen, waardoor de ander een poging daartoe niet eens meer waagde te ondernemen.

Bij het bovenstaande gebeuren te blijven stilstaan bleek niet meer mogelijk.

De tijd ging door en dwong tot voortgaan en zelfs in een versneld tempo.

E r w e r d n i e t g e v r a a g d o f m e n d a t w i l d e . Wa s m e n h e t er niet mee eens dan bleek dit in het geheel geen rol t e s p e l e n . Ve r z e t t e m e n z i c h d a t b a a t t e n i e t e n e r a a n ontkomen was niet mogelijk. Motorische krachten kwam e n o p z e t t e n e n d e d e n e e n s t e r k e g r e e p n a a r h e t v e rk e e r o p d e w e g e n h e t v e r v o e r t e w a t e r. D o o r d i t a l les onderging het dorpsleven een grote verandering.

Langzaam maar zeker werden paarden en wagens, honden en karren van de weg gedrongen. De oude en vertrouwde postkoets, die in de jaren van haar bestaan honderden mensen vervoerd had naar en van het spoorwegstation Noord-Scharwoude, zag men verdwijnen.

Wa n n e e r m e n b e d e n k t , d a t d e p o s t k o e t s e e n g e r e g e l d e dienst onderhield en voor de meeste mensen de enige g e l e g e n h e i d w a s o m o p r e i s t e g a a n , k a n m e n z i c h v o o rstellen dat de opheffing daarvan een groot verlies betekende. Daar kwam nog bij dat de postkoets een afstand, vise versa moest afleggen van ruim twaalf kilometer en die te overbruggen was voor de meeste mens e n e e n o n o v e r k o m e l i j k b e z w a a r. We l w e r d h e t e u v e l ondervangen door een van een motor voorziene auto, waarmede vier personen vervoerd konden worden, maar de postkoets, getrokken door twee paarden die bestuurd werden door de vakkundige en doorgewinterde Jan Jes, die kon er tien en als het nodig bleek 16

twaalf gelijk medenemen.

M a a r d e t i j d h i e l d d a a r g e e n r e k e n i n g m e e , b e k o m m e rde zich daarom niet en ging voortÂť Naast de bestaande vrachtdiensten, die uitgevoerd werden met paarden en vrachtwagens naar en van de s t e d e n A l k m a a r, H o o r n e n S c h a g e n , k w a m o o k d e b e u r t vaart en het losse vrachtvervoer te water danig in h e t g e d r a n g d o o r d e k o m s t e n d e k r a c h t v a n d e m o t o r.

De gemotoriseerde vaartuigen namen een steeds grotere plaats in.

Zij verdrongen de volgeladen schepen die over lange afstanden aan lange jaag-touwen door paarden werden v o o r t g e t r o k k e n d o o r h e t w a t e r. Ve l e v a n d e b i j d e z e zaken betrokken mensen hebben nog lange tijd geprobeerd hun dagelijks werk en karig bestaan in stand te houden.

De tijd echter bleek meedogenloos en rukte de harde werkers hun arbeid en daardoor hun bestaan uit de handen, zonder ook maar iets in de plaats te stellen d a a r v o o r. D i t h a d t o t g e v o l g d a t v e l e n i n a r m o e d e kwamen te verkeren omdat hun de middelen ontbraken om zich in de aanstormende tijdsontwikkeling te kunnen handhaven.

Om zijn brandstoffenzaak op peil te houden en daarnaast zijn beurtvaartbedrijf zag Davidson zich gedwongen tot de aankoop van een grote motorschuit. Door de omvang en diepgang van de motorschuit kon hij juist de steig e r, d i e v o o r z i j n z a a k g e l e g e n w a s , v a r e n d e b e r e i k e n .

Het overige gedeelte van de voorsloot was niet berekend op de doorvaart van dergelijke afmetingen.

Wi l d e h i j z i j n k l a n t e n i n h e t d o r p e n d a a r b u i t e n b e dienen van brandstof, meel, en stukgoederen, dan was hij aangewezen op een handwagen. Omdat dit te veel aan tijd en energie vergde, zag hij zich gedwongen tot het aanschaffen van een auto, waardoor ook de handwagen overbodig geworden was en verdween. Het duurde dan ook niet zo lang dat de eenmaal vrij druk bevaren voorsloot werd gedegradeerd tot een simpel u i t w a t e r i n g s w a t e r.

Enkele kleine beurtvaarders, zoals de gebroeders 17

H o p m a n , J a n P l o o r e n Wi l l e m Wo u d konden hun werk per schuitje nog even volhouden, maar ook zij moesten het uiteindelijk opgeven.

Een en ander had tot gevolg dat de eeuwenoude schutsluis, die zorgen moest voor een mogelijke doorvaart naar dorpen in de omgeving, voor een groot gedeelte werd ontheven van haar werk en daardoor in verval begon te raken. Zag men voorheen de j e u g d z i c h b e i j v e r e n o m d e v e rschillende schippers behulpzaam t e z i j n b i j h e t o p h a l e n e n n e e rlaten van de vele bruggen, die toegang gaven tot de woningen aan de overzijde van de sloot, het was voorbij. Op de dorpsstraat kwam men steeds minder paarden met wagens tegen en een enkele fiets, die toen nog geen algemeen bezit was. De honden die hijgend hun karretjes voorttrokken: het ging alles behoren tot de verleden tijd.

De tijd van nu scheen de landelijke rust te verstoren eh leed schijnbaar een groot verlies, terwijl de veilige beslotenheid van de gemeenschap hevig door elkaar geschud scheen te worden. Alsof dit alles nog niet voldoende was om de hechte gemeenschap, die onze gemeente kenmerkte, kwam daar nog bij de opk o m e n d e r a d i o - o n t w i k k e l i n g . We l i s h e t w a a r d a t d e z e nog in de kinderschoenen stond, maar al ras bleek, dat de tijd geen stilstand kende.

Ve r s c h i l l e n d e m e n s e n l e g d e n v o o r d i e r a d i o - o n t w i k k e ling een grote belangstelling aan de dag, terwijl vele anderen zich ongelovig en vol argwaan opstelden, b i j n a v i j a n d i g z e l f s t e g e n o v e r d i t a l l e s . Vo o r a l d e oudere mensen schudden hun eerbiedwaardige hoofden. “ Wa t b e z i e l t d e m e n s e n v a n t e g e n w o o r d i g t o c h , i n w a t v o o r e e n t i j d z i j n w e t e r e c h t g e k o m e n . � Wa a r m o e t h e t heen met de wereld als de mensen zich inlaten met die duivelse kunst. Dat we God, die alles maakte en gescha18