Het Obama experiment

Page 1

Obam Obama Obama O Oba Het

experiment

Hoop in tegenslag Uwe Becker

Met bijdragen van EsmĂŠ Cartens, Jasper Rischen en Eline van Schaik



Het Obama experiment



Het Obama experiment Hoop in tegenslag

Uwe Becker Met bijdragen van EsmĂŠ Cartens, Jasper Rischen en Eline van Schaik

Spinhuis Uitgevers

Apeldoorn - Antwerpen 2010


Uwe Becker Met bijdragen van EsmÊ Cartens, Jasper Rischen en Eline van Schaik Het Obama experiment Hoop in tegenslag 144 blz. - 21,5 cm ISBN 9789055893065 NUR 754 Š 2010 Uwe Becker & Spinhuis Uitgevers, Apeldoorn-Antwerpen Alle rechten voorbehouden. Behoudens de uitdrukkelijk bij wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder de uitdrukkelijke, voorafgaande en schriftelijke toestemming van de rechthebbende en van de uitgever. Omslagontwerp: Prezns, Marco Bolsenbroek Lay-out: Prezns, Marco Bolsenbroek Spinhuis Uitgevers Koninginnelaan 96, 7315 EB APELDOORN Somersstraat 13-15, 2018 ANTWERPEN www.spinhuis.nl info@spinhuis.nl


Inhoudsopgave

Vooraf 1 1 Inleiding 3 2 De wisselende populariteit van een onverwachte president 11 – Het oordeel van de Obama-gezinde opiniemakers 13 – Nederlandse politici over Obama: Positief, met oog voor de po­­li­tie­ke realiteit 18 3 ‘Hoop’ en ‘verandering’ 25 – Hoop en geloof 25 – Verandering en de aantrekkingskracht van een vage visie 29 – De enkeling dient te veranderen en de gemeenschap staat centraal 34 4 Economie, het sociale vraagstuk en onderwijs 39 – Hoe de economische crisis bestrijden? 41 – Strijd tegen de ongelijkheid? 46 – Onderwijshervorming in globale context. Ook in sociale context? 52 5 ‘Hot issues’ van 2009. Gezondheidszorg en klimaat 57 – Op herhaling: van Hillarycare naar Obamacare 57 – Het klimaat, wederom het kind van de rekening 65


6 Verandering in een verlammend politiek bestel? 71 – Parlementaire versus dualistische democratie 72 – Zijn er wel politieke partijen die deze naam verdienen? 75 – Politieke ondernemers en de financiering van hun campagnes 77 – Belangengroepen, lobbyisten en think tanks 81 – Heeft de politiek, en in het bijzonder Obama, wel iets in de melk te brokkelen? 85 7 Conservatief Amerika in verzet 89 – Met god voor de ‘American Dream’ 91 – Het conservatieve media-offensief tegen Obama 97 8 Obama op het internationale toneel 103 – Guantánamo en Irak 106 – De relatie Westen – Islam en het Palestina-vraagstuk 108 – Afghanistan, Pakistan en het strategische dilemma 112 – Iran, geopolitiek en Europa 117 9 Conclusie. Obama en de heel smalle marges voor verandering. Is er nog hoop? 123 Bibliografie 132 Appendix 1 Team Obama 138 Appendix 2 Belangrijkste besluiten regering-Obama 143


Vooraf

Dit boekje over centrale aspecten van Barack Obama’s eerste jaar als Amerikaanse president is afkomstig uit de academische wereld, maar bedoeld voor een breder publiek. Het beschrijft en bediscussieert de be­langrijkste ontwikkelingen van dat jaar zoals de hervorming van de gezondheidszorg en de oorlog in Afghanistan en plaatst ze in de context van de Amerikaanse politiek en samenleving. Het idee voor dit boekje werd in het voorjaar van 2009 geboren. Toen vroegen mij drie studenten of ik bachelor-scripties van hen over aan Obama gerelateerde thema’s zou willen be­ge­leiden. In de herfst van 2008 had­den zij een studiepro­gram­ma over de Amerkaanse verkiezingen gevolgd en voordien al tijde­lijk meegewerkt in Obama’s verkiezingscampagne. Het gesprek over de scripties resulteer­de in het plan vanaf septem­ber en geconcentreerd van­af november 2009 gezamenlijk aan het boekje te gaan werken. Het ontstaansproces ervan was niet altijd eenvoudig. We verzopen bijna in het dagelijks in­stro­mende nieuws en kwamen in tijdnood omdat an­de­re ta­ken uitlie­pen. Hindernissen waren boven­ dien een Mexi­caan­­se griep, een amandeloperatie en een hernia. Toch is het produkt nu gereed. De drie BA-scripties zijn verwerkt in de hoofd­­stukken 2 (Eline van Schaik), 7 (Jasper Risschen) en 8 (Esmé Cartens). Esmé en Jas­per schreven daarnaast de appendices en deden wat uitzoekwerk. Eline zorg­de, aan het eind bijgestaan door Franca van Hoo­ren, voor een goe­de stijl van de tekst en ondergetekende had de in­hou­de­lijke re­dac­tie in handen. Dank voor hints en assistentie bij sommi­ge de­­tails zijn wij verder ver­schul­­­­digd aan vrien­den, relaties en collega’s en aan de mensen van Spinhuis Uitgevers voor het voorbeel­di­ge uitge­vers­werk. Uwe Becker, Amsterdam, 10 januari 2010 1



1 Inleiding

Een experiment is het zeker en in meerdere opzichten: een zwarte presi­dent, een president met betrekkelijk weinig bestuurlijke ervaring en voor­al een president die programmatisch link­ser en idealistischer is dan de meerderheid van de Amerikanen en, zo lijkt het, zelfs de meerderheid van de Democra­ti­sche leden van het Congres. Is dat vol te houden? Is er in het eerste jaar al een kloof tussen Obama’s verkiezingsprogramma en daadwerkelijk beleid ont­staan? Hoeveel verandering – Change we can believe in – is er al geweest? Kan de regering Obama het verzet van con­servatief Ame­rika en ook vanuit bepaalde gelede­ren van de Democra­ti­sche Partij wel aan? Hoop is er nog volop zoals de uitreiking van Nobel­ prijs voor de Vrede aan Oba­ma in ok­tober 2009 illustreert, maar de ob­sta­kels die op zijn weg liggen zijn evenzeer duidelijk geworden. Obama’s campagne was op het eind een feest. Tegen Hillary Clin­ton stotterde de motor nog iets en tot laat in de voorverkiezingen zat er nog een nederlaag voor hem in, maar tegen McCain liep alles als een trein. En de bijna wereldwijde campagne voor goodwill en support, met optredens in Afrika, Azië en Europa, liep misschien nog beter. De parels van de cam­pagne waren de toespraken met daarin de afkondiging van doelen zoals betere kansen voor iedereen, een schoner milieu, meer na­tionale harmonie en meer internationale samenwerking in plaats van con­flict en oorlog. De centrale boodschappen zijn steeds weer: ‘Change’, ‘Hope’, ‘Yes We Can’! Overal werd Obama als een ster binnen gehaald, soms ook als een soort Messias; gewone bur­gers en politici van alle ge­daan­tes ado­reerden hem.

3


Het Obama experiment

De verwachtingen waren navenant: Obama zou snel de oorlog in Irak beëindigen, vruchtbare onderhandelingen met Iran en tus­sen Israël en Palestina op gang brengen en algemeen een internationaal klimaat van vreedzaam overleg en deëscalatie van conflicten bevorderen. Hij zou de onder Bush verstoorde Amerikaans-Europese relatie weer her­stel­­len en lei­ding ne­men in de bestrijding van de globale financiële en economische crisis evenals van de globale milieuproblemen. Bin­nen­lands zou de onge­lijk­heid aangepakt worden, speculatiewinsten hoger belast worden en zou discri­minatie vanwege huidskleur, geloof of sek­su­ele geaardheid niet meer mo­­gelijk moeten zijn. Er zou een ziek­tekosten­verze­ke­­ ring voor iedereen komen, het lobbyisme en het ge­konkel in ‘Was­ hington’ onder vuur worden geno­men en de politieke en ide­ologi­ sche te­gen­stellingen zouden verminderd worden. Links en rechts, Demo­craten en Republikeinen moesten weer construc­tief met elkaar praten. Het moest kunnen deze veranderingen voor elkaar te krijgen, al was daarvoor, zoals Obama in zijn campagne niet ver­gat te benadrukken, ook de ondersteuning van de gehele ach­terban vereist. Was dit niet vragen om een duikvlucht en om toene­men­de te­ leur­stelling in brede lagen van de bevolking en zelfs bij de actieve ach­ter­­ban? Sommige van Obama’s centrale doelstellingen, denk aan de ge­zondheidszorg, vereisen tijd en kunnen op dit moment alleen voor­zich­tig beoordeeld worden, maar bij andere, bijvoorbeeld de strijd tegen ‘Was­hington’, wordt al duidelijk dat ze zullen mislukken. Obama heeft nog veel krediet, maar zijn ‘approval rate’ is toch behoorlijk gedaald. Heel ge­woon, als men naar voorgaande presi­ den­ten kijkt, maar Obama heeft de ambitie van een buitengewone presi­dent. Er is bijna altijd een zekere kloof tussen de beloftes van politici tij­dens verkiezingscampagnes en de realiteit van het politieke bedrijf van na de verkiezingen. Maar hier had iemand wel heel veel hooi op zijn vork geno­men, niet eens zozeer wat de concrete beleidsvoor­stel­len betreft, maar vooral wat betreft de algemene of, waarschijnlijk treffen­der uitge­drukt, vage belofte van verandering.

4


1 Inleiding

Zo is dus gemakkelijk een basis ge­legd voor een bijzonder grote kloof tussen aangekondigde en gereali­seer­­de doelstellingen. Het internationale politieke klimaat is verbeterd en in het ka­der daar­van de bereidheid van staten met elkaar te praten. Het botert weer tussen Amerika en het ‘oude Europa’ (België, Duitsland, Frankrijk, Span­je, Zweden), zoals Bush en zijn minister van defensie Rumsfeld dat noem­den. Over het algemeen is het aanzien van de Ver­e­nigde Staten in de wereld weer gegroeid, en in zijn toespraak in Caïro op 4 juni 2009 heeft Obama misschien een basis gelegd voor meer weder­­zijds begrip tus­sen ‘het Wes­ten’ en de Islamitische wereld. Deze ideële component is voor­alsnog een enorm belangrijk aspect van Obama’s presidentschap. Dat geldt onder enig voorbehoud eveneens met betrekking tot het onder­werp klimaat waar Amerika weer aan tafel zit. Bovendien staat de ge­zond­­­heids­ zorg in elk geval weer op de agenda van de Amerikaanse po­litiek en heeft het zogenaamde stimulatiepaket van 787 miljard dollar een ze­kere sta­bi­liteit in de eco­no­mie teruggebracht. De aanwijzingen voor een groeiende kloof tussen pretenties en da­den zijn echter niet te overzien. Israël en Pales­ti­na staan onveranderd scherp tegenover elkaar, in Gu­antánamo zitten nog steeds gevangenen en in Af­gha­nistan is vooralsnog nauwelijks verschil ten opzich­te van het be­leid van George Bush te herkennen. De hervorming van de ge­zond­heids­zorg zou wel eens, ondanks de beste wil van de regering-Obama en nadat de eerste stap nu is gedaan, op een lang­durig pro­ces met be­scheiden perspectieven kunnen uitdraai­­en. En over concrete voor­stel­len tot verbetering van de kansengelijk­ heid in het onderwijs hoort men Oba­ma nauwelijks nog. In de strijd tegen de mili­eu­vervuiling en het broei­kas­ef­fect ageert de VS eerder als rem dan als inspire­rende kracht en de (tij­de­lijke?) stabilisering van de eco­­no­mie heeft groei­ende werkloosheid en armoede niet kunnen voorkomen. De econo­mi­sche crisis is meer dan al­le andere thema’s een internationaal op te lossen vraagstuk. Ame­rika is onder Bush in het economische moeras verzonken en Oba­ma kreeg de­ze crisis in de wieg van zijn presidentschap gelegd. De kiezer zullen dat over korte of lange tijd echter vergeten en Obama

5


Het Obama experiment

ervoor straffen als een duidelijke verbetering van de situatie te lang op zich laat wachten. Regeringen worden nu een­maal vooral op de ontwikke­ling van banen en inkomen afgerekend. ‘It’s the economy, stupid’, zoals Bill Clinton zei. Tot op heden is er niets terecht gekomen van de overbrugging van de, vol­gens Oba­ma in zijn verkiezingscampagne, diepe kloof in de Ame­ri­kaan­se be­vol­­king en in de politiek. De sociale harmonie is zoek en de politieke kam­­pen staan, op individuele uitzonderingen na, haaks tegen­o­ver el­kaar. De zo populaire strijd tegen ‘Washington’ is een soortgelijk ge­­val. De lobbyisten doen hun werk als altijd en enkelen van hen zijn zelfs deel gaan uitmaken van Obama’s ‘administration’. Men kan zich afvragen of Obama en zijn team niet een te na­ïe­ve kijk op de Amerikaanse samenleving en op de nationale en internationale politiek hadden toen ze met hun karwei begonnen. Hoe kan men serieus verwachten dat er harmonie mo­gelijk is in een land dat barst van de ongelijkheden en tegenstellingen? In geen enkel wes­ters land zijn de rijken zo rijk als in de VS en de armen zo arm en talrijk – ook in rela­tie­ve termen. Aan de ene kant is er de onvoorstelbare weel­de die van de villa’s op, om maar een plek te noemen, het New Yorkse Long Island afstraalt. De vele gated communities die ’s avonds op slot gaan en bewaakt wor­den door par­ticuliere vei­lig­heidsdiensten, de stran­ den die niet toeganke­lijk zijn om­dat ze in privé-bezit zijn en de, ook internationaal ge­zien, top­scholen en topuniversiteiten. Aan de an­de­re kant zijn er het grote aantal daklozen, soms woonachtig in tentenkampen, de regelmatig troos­te­loze voorsteden – rijd eens per trein van New York naar Washing­ton –, het, door Obama terecht aangekaarte, vaak belab­ber­de onder­wijs in de arme wijken (de be­ kostiging van het onderwijs is vooral de zaak van gemeen­ten en wij­ken) en de mensen die meer­dere laagbe­taal­de banen hebben om rond te kunnen komen. Deze ongelijkheid heeft nog steeds een sterke etnisch-raciale com­po­nent. De groeiende groep Aziaten doet het relatief goed, de zoge­naam­­de Hispa­nics zijn vaak illegaal en onderbe­taald en onder­

6


1 Inleiding

aan de ladder staat nog steeds zwart Amerika. De armste staten van de VS zijn niet toevallig in het oude Zuiden te vin­den, bijvoorbeeld Alaba­ma, Loui­si­a­na, Mississippi en de Carolina’s. Beroemd en berucht zijn zwar­te wijken zoals het New Yorkse Harlem, the Bronx, Queens en Southeast in Was­hing­ton, waar armoede en crimina­li­teit samengaan en waar een groot deel van de jonge zwarte mannen in de gevangenis vandaan komt. In de­ze situatie moet change komen; straatwerker Oba­ma weet dat als geen ander. Corresponderend met deze grote verschillen zijn de ideologische verschillen tussen hen die de situatie willen veranderen en hen die dat niet willen, wat leidt tot de vorming van kampen. Gedeeltelijk bestaan ze langs partijlij­nen, maar partijen stellen niet veel voor in Amerika en dus moet men vooral kijken naar de polarisatie tussen ‘think tanks’, de me­­dia en de ve­le, vaak gepolitiseerde, religieuze gemeenschappen. Amerika is zeer godsdienstig en winnaars hebben een andere god dan verliezers – Bob Dy­­lan zong er al in 1963 over (With God on Our Side). Conser­va­tieve ver­sus progressieve standpunten in levens­be­ schou­welijke vraag­stukken zo­als abortus en tolerantie tegenover minderheden zijn eveneens in hoge ma­te gods­dienstig bepaald. De Christian majority van veelal evange­lis­ten was – al is ze nominaal geen meer­der­heid – een be­lang­­rijke steun voor de do­mi­nantie van de Republikei­nen van 1980 tot 2006/2008, alleen onder­bro­ken door de jaren 1992-1994 toen er én een Democrati­sche president én een Democratische meer­der­heid in het Con­gres was. Met de Democratische meerderheid sinds 2006 en met Obama’s ver­kie­zing tot president is de beurt aan ge­ma­tigde Christenen en seculie­ren. Dat leidt op­nieuw tot polarisa­tie, de tegenkrachten zijn al gemobili­seerd. Deze polarisatie is dui­de­lijk te bespeuren in de media, op TV voor­al door Fox, op de radio door Rush Limbaugh en op talloze conser­va­tieve websites en in kranten. Net als in de verkiezings­campagne wordt Obama afgeschilderd als soci­a­list en hei­de­n of moslim. Boeken als de bestseller The Culture of Corrup­ tion. Oba­ma and his Team of Tax Cheats, Crooks and Cronies van Michelle Mal­kin doen het hunne.

7


Het Obama experiment

Het Amerikaanse politieke systeem is ander een obstakel op de weg naar verandering, vooral voor wie grote verandering wil. De presi­ den­t en zijn kabinet regeren niet alleen maar samen – althans in de bin­nen­landse politiek – met vijftig staten en gedeeltelijk ook samen met de gemeenten. In de Amerikaanse federatie hebben zowel staten als ge­meenten een hoge mate van auto­no­mie op allerlei gebieden. Daarnaast is het politieke bestel een trias poli­ti­ ca met een belangrijke positie voor het constitutionele hof en is de relatie tussen parlement en regering dua­lis­tisch. Het Huis van Afgevaardigden en de Se­naat (samen vormen zij het Con­gres) kunnen door hun veto de voor­ne­mens van de regering blok­keren en de president kan omgekeerd door zijn veto de parlemen­tai­re wet­ge­ ving stilzetten. De Senaat heeft boven­dien een zelfstandige rol in de bui­tenlandse politiek en zoals gezegd zijn politieke partijen niet te verge­lij­ken met partijen zoals we die in Europa kennen. De leden van Huis en Senaat kunnen zeer individualistisch optreden. De Clintons heb­ben dat ervaren toen hun voorstel tot hervorming van de gezond­heids­zorg het ondanks de Democratische meer­derheid in het Congres niet haalde. Het individualisme van parlementariërs is één aspect van een po­li­tiek bestel dat in het geheel sterke individualistische trekken heeft. Niet al­­leen partijen stellen niet zoveel voor; hetzelfde geldt voor vak­bon­den en ondernemersverenigingen. Overal is er, net als op kerkelijk gebied, een groter aantal van organisaties en grassroots bewegingen die af­zon­derlijk of ook in wisselende bondgenootschappen actief zijn en actie voe­ren. Lobbyisten die namens deze organisaties en bewegingen maar ook namens individuele bedrijven optreden (en door hen betaald wor­den) zijn niets dan het toppunt van dit individualisme, dat sterk geworteld is in de Amerikaanse maatschappij. Tegelijk is het een re­flectie van de commer­ci­al­isering van de politiek. Lobbyen is een service en dus is het heel nor­maal dat in 2009 allerlei lobbyisten van bijvoorbeeld verze­ke­rin­g­s­maat­ schappijen en de farmaceutische industrie zich inzetten om hervorming van de gezondheidszorg te voorko­men. Wie te­gen het lobbyisme ten strij­de wil trekken moet het gehele politieke indi­vi­

8


1 Inleiding

dua­lisme en het poli­tie­ke spel waarin parlementariërs, ‘think tanks’, activis­ten en lobby­is­ten om invloed strijden, willen afschaffen. Zal Obama’s team zo naïef zijn geweest dit niet te weten, net zo­min als het onbekend is geweest met de grote tegenstellingen in de Ame­ri­kaan­se samenleving en de checks and balances in het po­ li­tie­ke bestel? Heeft men uit electoraal opportunisme bewust het risico geno­men grote woorden in de mond te nemen en daarmee verwachtingen te kweken die niet of alleen heel moeilijk realiseerbaar zijn? Is Obama mis­schien al­leen ie­mand van woorden, van symboolpolitiek en minder van daden? Hillary Clinton zei het al tijdens de voorverkiezingen en tegen­standers van Obama her­halen het nu keer op keer. Is hij permanent op campagne zoals Richard Cohen in The Wa­s­hington Post van 29 sep­tem­ber 2009 schreef? ‘The elec­tion is over, but the campaign goes on and on.’ We zullen zien. Thematische aspecten die in de eerste hoofd­stuk­ ken aan de orde komen zijn symboolpolitiek, Obama’s plan­nen en idee­ën en zijn grote, maar recentelijk toch afkalvende steun onder bepaalde bevolkingsgroepen, vooral onder jongere, goed opge­ leide Ame­rikanen, maar ook onder Nederlandse politici. Daarnaast kijken we terug op een aantal van Obama’s speeches en zijn boeken en komt hij zo ook zelf aan het woord. Andere the­ma’s die aan bod komen zijn een uitwerking van de in deze inleiding aangestipte punten: de veran­de­rin­gen die Obama’s regering in de inter­na­tionale politiek heeft bewerk­stel­ligd, de poging de gezondheidszorg en het onderwijs te her­vor­men en einde­lijk eens seri­eus klimaatbeleid te gaan voeren, de hindernissen die in de VS voor daad­werkelijke verandering op deze ter­rei­nen over­won­nen moe­ten wor­den, de haast onmoge­lij­ke realise­ring van de voor­ne­mens het lob­byisme in te perken en brug­gen te slaan tus­sen de kam­pen in de Ame­­rikaanse politiek. De sociale structuur van het land, de op­vattingen van de men­sen en het politiek bestel komen in dit ver­band aan de orde. Ook zal er aandacht worden besteed aan de krachten die Obama in het poli­tie­ke en ideologische spel tegenwerken. Dit laatste is een bijzonder aspect omdat het ook van in­vloed is op het schrijven van dit boek. Berichten in de media, met name

9


Het Obama experiment

gedrukte me­dia, zijn een be­langrijke bron daarvoor. Helaas moeten we echter con­stateren dat Amerikaanse media veelal zeer partijdig zijn. Soms zijn ze neutraal, maar soms ook dermate links of, in het geval van het front tégen Obama, rechts dat met de waarheid een loopje wordt genomen. Zo worden bepaalde uitspraken van Obama, van zijn staf of zijn vrouw Michelle in de wereld geholpen die verzonnen of verdraaid zijn. Deze uitspraken gaan een eigen leven leiden en worden soms zeer krachtig en hardnekkig. Of is het juist zo dat de linkse pers deze uitspraken met de mantel der liefde bedekt? Als auteur van een boek van het soort dat wij hebben geschreven moet men daarom bij heel veel uitspraken eerst driedubbel controleren of een aan iemand toegeschreven uitspraak echt werd gedaan. Tot slot willen graag vermelden dat dit boek ge­dra­gen wordt door sympathie voor de doelstelling van Obama om een aantal zaken funda­men­­teel aan te pak­­ken, maar te­ge­lijk door het streven een kritische eva­luatie te presen­teren en verwachtingen in een realistisch perspectief te plaatsen.

10


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.