Lyrkeia

Αγριλίτσα

Η κορυφή του Αρτεμησίου από το Τουρνίκι

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ

Μ

ε τη µισή Ελλάδα ασφυκτικά κλεισµένη στη νεύρωση του τσιµεντόπληκτου λεκανοπέδιου και µε το υπόλοιπο 40% και πλέον του πληθυσµού στοιβαγµένο σε αστικά κέντρα κακέκτυπα της Αθήνας, η πανέµορφη ύπαιθρος και τα χωριά της πατρίδας µας συνεχίζουν να εγκαταλείπονται, καθώς ένα ελάχιστο µόνο ποσοστό πληθυσµού επιµένει να στηρίζει σθεναρά το ζωτικότατο αυτό για τη χώρα µας κεφάλαιο. Και ενώ οι πολιτικοί µας ηγέτες εκπονούν κάθε τόσο µεγαλεπήβολα “σχέδια” για να σώσουν δήθεν την ύπαιθρο άλλοτε από την οικονοµική κρίση, άλλοτε να την “ανεβάσουν” σε ευρωπαϊκά πρότυπα ή να εξαλείψουν τις πολύ σοβαρές περιφερειακές ανισότητες, υποσχόµενοι µάλιστα πως µε ποσοστό πάνω από το 80% των Ευρωπαϊκών πόρων θα χρηµατοδοτήσουν έργα στην περιφέρεια κ.λπ., όλοι εµείς οι αθεράπευτα ροµαντικοί λάτρεις της, δεν παύουµε να διεκδικούµε σταθερά όχι µόνο την βιωσιµότητά της αλλά και την, σε σύγχρονη βάση, ανάπτυξή της.

Α

υτό το φυλλάδιο - οδηγός και συνάµα αφιέρωµα στον τόπο µας, είναι ένα τέτοιο βήµα. Φιλοδοξία µας είναι να συνεχίσουν -διατηρώντας αναλλοίωτη την φυσιογνωµία τους- να υπάρχουν ανοιχτά και φιλόξενα σπίτια στα χωριά µας. Επιδίωξή µας είναι ο καπνός από τα τζάκια των σπιτιών το χειµώνα και οι γλάστρες µε τα λουλούδια στις αυλές τους την άνοιξη και το καλοκαίρι, να εξακολουθήσουν να καλωσορίζουν τις γιορτές, τα σαββατοκύριακα... κάθε µέρα, όσο πιο εγκάρδια γίνεται τους δραπέτες της µέγγενης των µεγαλουπόλεων και των µικρότερων αστικών κέντρων.

Σ

καρφαλωµένα όπως είναι σε καταπράσινες πλαγιές στεφανωµένες µε πανύψηλους βράχους που καταλήγουν σε αθάνατες βουνοκορφές όλα τα χωριά του ∆ήµου µας, θέλουµε να συνεχίσουν να δίνουν την ευκαιρία και στους επισκέπτες τους όπως και στους ντόπιους να αγναντεύουν ολόγυρα και να µη χορ-ταίνει το µάτι τους όχι µόνο την παρθένα φύση και τους αγέ-ρωχους ορεινούς όγκους αλλά και τις θάλασσες και τα νησιά και τους κάµπους µας. Τα χωριά του ∆ήµου Λυρκείας, τα σχεδόν µοναδικά ορεινά και µε αδιαµφισβήτητα συγκριτικά πλεονεκτήµατα χωριά

της Αργολίδας, πρέπει να πάψουν επιτέλους να βιώνουν την εγκατάλειψη, όχι µόνο σε εθνικό αλλά και σε επίπεδο νοµού, παρά το βαρύ φορτίο µόχθου, πόνου και ιστορίας που έχουν σηκώσει στις πλάτες τους και παρά την πολλαπλή συµβολή τους στην ιστορική, κοινωνική και την οικονοµική ζωή αυτού του τόπου. Είναι τουλάχιστον άδικο τα χωριά µας να κρατιούνται σήµερα στη ζωή και να συντηρούνται αποκλειστικά από συνταξιούχους, µε πρώτους αυτούς του ΟΓΑ. Όραµά µας είναι να δηµιουργηθούν ελκυστικές προϋποθέσεις ώστε νέοι άνθρωποι να έχουν τη δυνατότητα να παραµένουν στον τόπο τους, να γεννούν και να µεγαλώνουν τα παιδιά τους καλλιεργώντας τη γη και απολαµβάνοντας τους καρπούς της.

∆

εν µπορούµε παρά να επισηµάνουµε µε την ευκαιρία την, κατά την άποψή µας, άκρως επιτακτική ανάγκη δηµιουργίας ενός ευρύτερου ανθρώπινου κύκλου προάσπισης των περιβαντολλογικών και των πολιτιστικών διαθεσίµων της χώρας, ενός νέου δυναµικού κινήµατος στήριξης της υπαίθρου προς την κατεύθυνση της οριστικής της απαλλαγής από τον εφιάλτη της ερήµωσης και της εγκατάλειψης. Περισσότερο από ποτέ επιβάλλεται να γίνει σήµερα σε ολοένα και περισσότερους συνείδηση ότι προϋπόθεση για ένα βιώσιµο αύριο είναι η ισόρροπη ανάπτυξη της περιφέρειας της χώρας και η εν γένει προστασία και αναβάθµιση της υπαίθρου. Μέσα από την πρωτοβουλία µας αυτή πιστεύουµε ότι δίνουµε την ευκαιρία να πληροφορηθούν ακόµη πιο πολλοί την ιστορία και την κληρονοµιά του τόπου µας και των χωριών µας, τις οµορφιές τους και την σηµαντικότατη περιβαλλοντική αξία τους στην ευρύτερη περιοχή, προσκαλώντας τους να τα επισκεφθούν και να τα γνωρίσουν από κοντά µε καθοδηγητή αυτό το φυλλάδιο, αλλά και στηρίζουµε και υποστηρίζουµε τον δυναµισµό της υπαίθρου. Ο ∆ήµαρχος ∆ηµήτρης Σκούφης

3

4

Στίγμα στο χάρτη, θέση στη νεώτερη ιστορία

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΠΟ...

ΓΥΜΝΟ

Όρ ο ς

Φ α ρµ α

κάς

ΤΖΙΡΙΣΤΡΑ ΔΟΥΚΑ ΒΡΥΣΗ

ΣΤΕΡΝΑ

ΛΥΡΚΕΙΑ ΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΟ ΚΑΠΑΡΕΛΙ ΝΕΟΧΩΡΙ

Δήμος Λυρκείας Νοµός Αργολίδας

Όρ ο ς Α ρτ

σι ε µί

ο

ΚΑΡΥΑ

ΜΑΖΙ

ΑΪ ΓΙΩΡΓΗΣ

ΧΟΥΝΗ ΚΟΤΡΩΝΙ

ΣΤΡΑΒΗ ΡΑΧΗ

ΣΠΑΝΑΙΪΚΑ ΜΠΟΖΟΝΕΛΑΙΪΚΑ ΑΓΡΙΛΙΤΣΑ

ΦΡΕΓΚΑΙΝΑ

Όρ ο

ςΚ τε

ΤΟΥΡΝΙΚΙ

ΜΕΡΚΟΥΡΙ

ΑΓ. ΣΤΕΦΑΝΟΣ

ν ιά

ς

Ο

Δήμος Λυρκείας καταλαμβάνει έκταση 245.400 στρεμμάτων της βορειοδυτικής πλευράς του νομού Αργολίδας και δεν θα υπερέβαλλε αν ισχυριζόταν κανείς ότι αποτελεί ένα μοναδικό ορεινό φυσικό πάρκο και ένα σημαντικό οικολογικό και πολιτιστικό απόθεμα όχι μόνο της Αργολίδας αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Συνορεύει με τους νομούς Κορινθίας και Αρκαδίας. Την έδρα του Δήμου, την Λυρκεία, τη χωρίζουν περίπου 30 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νομού, το Ναύπλιο, 18 από το Άργος και 130 περίπου από την Αθήνα. Περιλαμβάνει τα δημοτικά διαμερίσματα Γυμνού, Καπαρελίου, Καρυάς, Κεφαλοβρύσου, Λυρκείας, Νεοχωρίου, Στέρνας και Φρέγκαινας (μέχρι πρόσφατα πρώην κοινότητες) και σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, ο πληθυσμός του ανέρχεται σε 2900 κατοίκους, με πολυπληθέστερα χωριά και κατ επέκταση πόλους ανάσχεσης της εξάπλωσης των πλησιέστερων αστικών κέντρων τη Λυρκεία, το Γυμνό, το Καπαρέλι και την Καρυά. .

Ο

Δήμος Λυρκείας εμφανίζεται πρώτη φορά το 1834, ΦΕΚ Νο 19 της 28 ης Απριλίου (10 Μαίου) «Περί της οροθεσίας και της εις δήμους διαιρέσεως του νομού Αργολίδας και Κορινθίας». Τότε δημιουργούνται και οι δήμοι Οινόης και Ορνεών. Η Λυρκεία κατάχτηκε στην Γ’ τάξη Επαρχίας Άργους, με έδρα το Κάτω Μπέλεσι (σημερινή Λυρκεία) και πληθυσμό 693 κατοίκους.

Στα όριά του συγκαταλέγονταν το Κάτω Μπέλεσι με 443 κατοίκους, η Μαλανδρένη ή το Μαλανδρίνι με 225 και η Στέρνα με 25. Στην μεταγενέστερη προσάρτηση του 1840, με ΦΕΚ 22 «Περί συγχωνεύσεως των δήμων της επαρχίας Άργους» συνενώθηκε με τους δήμους Οινόης (κάτοικοι: Καρυά 269, Βρούστι 96 και Μάζι 36) και Ορνεών (Πάνω Μπέλεσι 189, Καπαρέλι 125 και Νεοχώρι 67). Με το ΦΕΚ 21 του 1848 (3 Ιουλίου), ορίζεται ως θερινή έδρα του δήμου η Καρυά και χειμερινή το Κάτω Μπέλεσι. Τέλος την 25η Ιουνίου 1872, ο Δήμος Λυρκείας απέκτησε και επίσημα σφραγίδα, με έμβλημα “πυράν καιόμενη εις λόφον” εμπνευσμένη από τον θρύλο της Υπερμνήστρας και των πυρσών.

Σ

ήμερα, τα χωριά και τους οικισμούς του Δήμου, συνδέει με την έδρα του την Λυρκεία, ένα καλοδιατηρημένο οδικό δίκτυο, συνολικού μήκους 100 περίπου χιλιομέτρων. Οι πολλαπλές συνδέσεις του οδικού αυτού δικτύου με την Εθνική οδό Κορίνθου - Τρίπολης - Καλαμάτας - Σπάρτης και την παλιά εθνική Κορίνθου - Άργους, εξασφαλίζουν εξαιρετικά άμεσες συνθήκες πρόσβασης σε Αθήνα, Κόρινθο, Μυκήνες, Ναύπλιο, Άργος, Ερμιονίδα καθώς και Τριζοινία, Άστρος, Λεωνίδιο, Τρίπολη και γενικότερα σε όλες τις γύρω περιοχές.

Λυρκεία

6

Τόπος, θρύλος, άνθρωπος…

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΠΟ...

Χ

ωριά και οικισμοί του Δήμου Λυρκείας, βρίσκονται διάσπαρτα ανάμεσα σε πανύψηλες βουνοκορφές όπως το Αρτεμήσιο στα 1770 μ., το Λύρκειο 1647 μ. και τον Φαρμακά στα 1615 αλλά και άλλους μικρότερους ορεινούς όγκους, όπως το Ξεροβούνι 1372μ., το Μελιδόνι 1286μ., το Μεγαλοβούνι 1273μ., το Μπαχριάμι 1024μ. και τη Ντέστα 700μ.

Ο

δήμος έχει σαφώς ορεινό χαρακτήρα, με το Κεφαλόβρυσο σκαρφαλωμένο στα 750 μέτρα, αλλά και Καρυά και Νεωχώρι στα 700 μέτρα αντίστοιχα. Οι ορεινοί σχηματισμοί, δημιουργούν τρεις ευδιάκριτες κοιλάδες που τις διαρρέουν οι χείμαρροι Ξεριάς (γνωστός και ως Χάραδρος κατά τους αρχαίους χρονους), Ξεροπόταμος (ή Δουκιώτικο) και βέβαια ο πολύ γνωστός από την αρχαιότητα ποταμός Ίναχος, στον οποίο εκβάλλουν οι δύο άλλοι.

Τ

ούτος ο ποταμός πήρε το όνομά του από τον πολυθρύλητο πατέρα όλων των βασιλικών οίκων του Άργους των γνωστών Ιναχιδών. Πρόκειται για τον απώτατο βασιλιά και οικιστή της Αργολίδας, γιο του Ωκεανού και της Τηθύος ο οποίος παντρεύτηκε την Αργεία από όπου και το όνομα Άργος ή την Μελία σύμφωνα με άλλη άποψη και έφερε στον κόσμο τους Φορωνέα, Αιγιαλέα, Πανόπτη, τον Πελασγό και την Ιώ ή κατά άλλους την Μυκήνη, από την οποία πήραν το όνομά τους και οι Μυκήνες.

Σ

ύμφωνα με τον αρχαίο μύθο ο Ίναχος έσωσε τους κατοίκους της περιοχής κατά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα συγκεντρώνοντας και οδηγώντας τους, στις πέριξ βουνοκορφές. Αργότερα οίκησε το Άργος και όρισε προστάτιδα την θεά Ήρα. Ο Ποσειδώνας για να τον εκδικηθεί που έσωσε κόσμο από την μάνητά του και που δεν επέλεξε εκείνον για προστάτη, ξέρανε όλα τα ποτάμια της περιοχής. Ο Ίναχος τότε, μάζεψε τα βρόχινα νερά σε ένα σπήλαιο, (ο θρύλος θέλει το σπήλαιο του Κεφαλόβρυσου) και δημιούργησε την κοίτη του ποταμού που φέρει το όνομά του, εξασφαλίζοντας έκτοτε, νερό στον αργολικό κάμπο.

Η

εντυπωσιακή γεωμορφωλογία, τα σπάνιας αισθητικής και οικολογικής αξίας τοπία της περιοχής και η ποκιλομορφία του ανάγλυφου των ορεινών όγκων μαγεύουν με τις εναλλαγές τους. Από τα βάθη του σπηλαιοβάραθρου του Αρτεμησίου μέχρι την άπλα της Στέρνας και από την μαγεία του ολόδροσου Κεφαλόβρυσου μέχρι το εντυπωσιακό τοπίο της Καρυάς, ο επισκέπτης έχει χιλιάδες σαγηνευτικές γωνιές να ανακαλύψει, μύριες ιστορίες να μάθει και πολλά θάματα να αντικρύσει.

Α

πό τα πρώτα κιόλας βήματα της ζωής τους όλα σχεδόν τα χωριά του Δήμου, δημιούργησαν μακρά παράδοση στην διοργάνωση κατά τόπους πανηγυριών και εορτών, που αποτελούσαν ψυχαγωγία και διασκέδαση τόσο τότε, όσο και σήμερα. Με στενούς δεσμούς αίματος και αγάπης για την γενέτειρά τους οι απανταχού συνδημότισσές μας και οι συνδημότες μας εξακολουθούν να τιμούν και σήμερα τις παραδόσεις και την γη τους, συρρέοντας στα τοπικά πανηγύρια ανελλιπώς. Άλλωστε σε τούτο τον τόπο ο οποίος πέτυχε να προστατεύσει δια μέσου των αιώνων την αυθεντικότητά του και να σφυρηλατήσει τον χαρακτήρα των ανθρώπων που τον κατοίκησαν, κυρίαρχο ον του εξακολουθεί να είναι και σήμερα ο ντόπιος, που πότε σαλαγώντας το κοπάδι του, πότε οργώνοντας τη γη του, πότε γλεντώντας στα πανηγύρια του και πότε ρεμβάζοντας στον καφενέ, έχει μόνο φιλοξενία να προσφέρει και μονάχα (ένα) καλό λόγο να πει. Τα περισσότερα χωριά διαθέτουν τουλάχιστον από ένα καφενείο που όμως παρέχει και τις συνήθης για χωριά επιπρόσθετες καλύψεις. Η Καρυά και το Κεφαλόβρυσο διαθέτουν αρτιότερες υποδομές.

Τα δώρα της φύσης

Τ

ο κλίμα της περιοχής εξαιρετικό, καθώς χαρακτηρίζεται ξηρό και ήπιο, με δροσερή θερινή περίοδο και όχι ιδιαίτερα βαρείς χειμώνες. Για αυτόν τον λόγο θεωρήθηκε κυρίως στο παρελθόν από πολλούς, ότι διαθέτει ευεργετικές, για την υγεία, ιδιότητες.

Ο

ι γεωφυσικές ιδιαιτερότητες της περιοχής ευθύνονται τόσο για το ευχάριστο κλίμα όσο και για τον αγροτοκτηνοτροφικό χαρακτήρα του δήμου. Το 30% περίπου της συνολικής έκτασής του, καταλαμβάνουν καλλιεργούμενες και εν δυνάμει καλλιεργήσιμες γεωργικές εκτάσεις, το 60% δασικές και το υπόλοιπο βοσκοτόπια.

Σ

τις δενδρώδεις καλλιέργειες προβάδισμα έχουν οι ελιές. Εσπεριδοειδή και άλλα οπωροφόρα δέντρα με κυριότερες τις βερικοκιές, καλλιεργούνται σε περιορισμένη έκταση, στις ημιορεινές περιοχές. Η αμπελοκαλλιέργεια έχει περιοριστεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Συστηματική καλλιέργεια αμπελιών κάνει σήμερα σχεδόν μόνο το Τ.Δ. Γυμνού και μάλιστα με ευοίωνες προοπτικές. Στις λοιπές καλλιέργειες συμπεριλαμβάνονται τα σιτηρά και μποστάνια με κηπευτικά. Έτσι, ελατοσκέπαστες πλαγιές στο Αρτεμήσιο, δασόφυτες χαράδρες στο Λύρκειο, δύσβατα περάσματα σε τρυπημένα βράχια στο Μελιδόνι, συνδυάζονται υπέροχα με ημερωμένους ελαιώνες και αμπέλια, οπωρώνες και μποστάνια.

Ω

ς προς την κτηνοτροφική παραγωγή, κυρίαρχο ρόλο, έχει η εκτροφή αμνοεριφίων. Τα περισσότερα παραγόμενα κτηνοτροφικά

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΠΟ...

προϊόντα, προορίζονται για οικιακή κατανάλωση με εξαίρεση το γάλα και τα παράγωγα αυτού, που αποτελούν εμπορεύσιμα αγαθά. Τα λιγοστά σήμερα κοπάδια αμνοεριφίων στην περιοχή καταδεικνύουν την πτωτική τάση της κτηνοτροφίας έναντι της γεωργίας τις τελευταίες δεκαετίες. Ωστόσο παρά την ανατροπή αυτή φαίνεται πως το δόγμα ότι αγροτιά και κτηνοτροφία σπάνια διαχωρίζονται σε τόπους σαν και τους δικούς μας είναι ακόμα σε ισχύ. Η περιοχή διαθέτει επίσης λιοτρίβια και τυροκομεία καθώς και οινοποιείο.

Σ

την ευρύτερη περιοχή υπάρχει σημαντικότατος αριθμός φυσικών πηγών με κυριότερες τις Μπρακατσάκι, την Σπασμένη, το Σωληνάρι, Μπαρούνι, Γκούρα, Καλλιμάνι, Κουριαλός, Κερασιά, Αθάνατο Νερό, Κεφαλόβρυσος Φαρμακά, Τσιρίστρα, Κοτρωνάς, Χιλιομοδού, Σπήλαιο Κεφαλοβρύσου και Μεγάλη Βρύση. Οι πηγές αυτές, εκτός από το πόσιμο και αρδεύσιμο νερό που παρέχουν στα γύρω χωριά, συντηρούν τόσο την άγρια χλωρίδα, όσο και την άγρια πανίδα της περιοχής.

Η

πανίδα κατατάσσεται στην κλασσική ορεινού και ημιορεινού τύπου της ελληνικής υπαίθρου και διαθέτει κυρίως λαγούς, αλε-πούδες, ασβούς, νυφίτσες, σκατζόχοιρους, και σπανιότερα πλέον λύκους και τσακάλια. Στην ορνιθοπανίδα απαντώνται πέρδικες, κοτσύφια, αγριοπερίστερα, αηδόνια, καρδερίνες, τσίχλες, μπεκάτσες, τρυγόνια, ψαρόνια, χελιδόνια, κούκοι, γκιώνηδες, κουκουβάγιες και σπανιότερα όρνια και αετοί. Όσον αφορά τα ερπετά υπάρχουν σαύρες, φίδια και χελώνες.

7

8

ΛΥΡΚΕΙΑ

Στο μύθο και στο σήμερα

Ο θρυλικός Ίναχος δεν πορεύεται μόνος στον μύθο και την ιστορία του τόπου. Αρχαίες στράτες και πολιτείες ξεχασμένες, φρυκτωρίες και παλαιοχριστιανικές εκκλησιές, πανέμορφα πέτρινα αρχοντικά, διηγούνται μέσα από τη σιγή τους, περασμένα μεγαλεία και στιγμές δόξας. Με φώτα πορείας αναμμένα επί πολλούς αιώνες τώρα, η Λυρκεία συντροφεμένη τις Ορνεές και την Οινόη, αρμενίζει στους ωκεανούς του χρόνου, το δικό της δρόμο πλάι στις περήφανες και κοσμοξακουσμένες γειτόνισσές της, Άργος, Μυκήνες, Τίρυνθα, Μιδέα, Ασκληπιείο Επιδαύρου, Λέρνα, Νεμέα. Με τις απαράμιλλες ομορφιές της και τους φιλόξενους κατοίκους της, κέρδιζε και εξακολουθεί να κερδίζει μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά του επισκέπτη.

Λυρκεία

ΛΥΡΚΕΙΑ

Ρομαντική σαν ιστορία αγάπης…

Η

γέννηση της Λυρκείας και η ονοματοδοσία της σημερινής έδρας του Δήμου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με μια ιστορία αγάπης. Του Λυγκέα, που σύμφωνα με τη μυθική γενεαλογία ανήκε στους Ιναχίδες, και της Υπερμνήστρας, κόρης του Δαναού. Ο Δαναός και ο Αίγυπτος, βασιλιάδες Άργους και Αιγύπτου αντίστοιχα, ήταν αδελφοί. Ευλογημένοι με ευκαρπία, αξιώθηκαν να καμαρώσουν ο πρώτος 50 κόρες και ο δεύτερος 50 γιους. Διχόνοια όμως πλάκωσε στην ένδοξη φαμελιά. Τα χρόνια πέρασαν και οι γιοι του Αίγυπτου πήραν τα καράβια για το Άργος, ζητώντας σε γάμο τις βασιλοπούλες για να τελέψει έτσι και η διχόνοια της οικογένειας. Ο Δαναός δεν τους πίστεψε. Υποψιαζόμενος πως ο ίδιος και το βιλαέτι του κινδυνεύουν, καμώθηκε πως δέχεται τα αρραβωνιάσματα. Μυστικά όμως την παραμονή της γαμήλιας νύχτας, μάζωξε τις θυγατέρες του, τις όπλισε με μικρά ξίφη και τις πρόσταξε να σκοτώσουν τους άνδρες τους, όταν θα είχαν αποκοιμηθεί. Όποια αγνοούσε την διαταγή του βασιλιά πατέρα, την περίμενε μαχαίρι και θάνατος. Μια μονάχα παράκουσε, η πονόψυχη και ερωτευμένη Υπερμνήστρα, που έσωσε τον άντρα της Λυγκέα, την ώρα που τα κεφάλια των αδελφών του θάβονταν στα έλη της Λέρνης και τα σώματά τους κρέμονταν στα τείχη του Άργους. Ο Δαναός, μόλις έμαθε την ανυπακοή, φυλάκισε την κόρη στη Λάρισα, στο Αργείτικο κάστρο. Όπως είχαν συμφωνήσει οι δυο ερωτευμένοι νέοι, όταν ο Λυγκέας διέφυγε προς το όρος Λύρκειον, άναψε πυρσό για να ειδοποιήσει την Υπερμνήστρα, η οποία ανταπέδωσε με δικό της πυρσό, το μήνυμα σωτηρίας. Ο Δαναός δίκασε την κόρη του στο «Κριτήριον», το δικαστήριο του αργείτικου λαού, μα οι Αργείοι αρνήθηκαν την καταδίκη υπακούοντας στον θεϊκό νόμο της Αφροδίτης, προστάτιδας της συζυγικής κλίνης. Έτσι, η Υπερμνήστρα αφιέρωσε στην Αφροδίτη ξόανο, ενώ σε ανάμνηση του γεγονότος, οι Αργείοι οργάνωναν κάθε χρόνο εορτές με λαμπαδηδρομίες, τους «Πυρσούς». Αργότερα, ο Λυγκέας έγινε αρχηγέτης του οίκου των Αργείων και οικιστής της Λυγκείας, όπως ήταν η αρχική ονομασία της πόλης. Εγγονός τους ήταν ο Λύρκος και από το δικό του όνομα επικράτησε στους νεώτερους χρόνους το τοπωνύμιο Λυρκεία. Ο τάφος του Λυγκέα και το ηρώο του, επιδεικνύονταν στο Άργος, ενώ στους Δελφούς υπήρχε ως το 350 π.Χ., κοντά στα αγάλματα των Αργείων βασιλέων και το δικό του. Οι λοιπές αδελφές Δαναΐδες, κατά ένα μύθο, εξαγνίσθηκαν απ’ το αίμα που έχυσαν, μετά από διαταγή του Δία. Αντίθετος μύθος πρεσβεύει, ότι τιμωρήθηκαν για το ανόσιο έγκλημά τους με την κατάρα να κουβαλούν συνεχώς νερό για να γεμίσουν απύθμενα πιθάρια, από όπου και ο γνωστός μύθος του «πίθου των Δαναΐδων».

Λ

είψανα της πολυθρύλητης,προϊστορικήςΛυρκείας ήΛυγκείας,συναντά σήμερα κανείς στο Παλαιοκαστράκι, τοποθεσία που βρίσκεται μια

ανάσα πάνω από το σημερινό χωριό. Η σημερινή Λυρκεία (Κάτω Μπέλεσι παλαιότερα, με πληθυσμό 443 κατοίκους στην απογραφή του 1833, 699 το 1879, 1131 το 1920, 855 το 1928, 869 το 1940, 837 το 1951, 814 το 1961, 779 το 1971, 648 το 1981 και 613 το 1991) είναι μια κοινωνία δυναμική και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Ως έδρα δε του ομώνυμου Δήμου αποτελεί χωρίς αμφιβολία το οικονομικό, διοικητικό και πολιτιστικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Ο αμιγώς αγροτικός χαρακτήρας της περιοχής διακρίνεται για τα αγνά και πεντανόστιμα οπωροκηπευτικά, αλλά και το ανόθευτο ορεινό και ιδιαίτερης γεύσης λάδι. Παράδοση έχει ο τόπος στην ανάδειξη προσωπικοτήτων στον τομέα των επιστημών, καθώς οι κάτοικοί της επέδειξαν ιδιαίτερη αγάπη στα γράμματα και τις επιστήμες. Σε πείσμα των Σειρίνων της αστυφιλίας οι κάτοικοί της, συνεχίζουν να διατηρούν αδιάρρηκτους δεσμούς με τον τόπο τους, τον οποίο αγαπούν και σέβονται.

...Ετέρα δε οδός από των πυλών των προς τη ∆ειράδι έστιν επί Λύρκειαν. Ές τούτο λέγεται το χωρίον Λυγκέα αποσωθήναι των πεντήκοντα αδελφών µόνον- και ηνίκα εσώθη, πυρσόν ανέσχεν εντεύθεν. Συνέκειτο δε άρα αυτώ προς την Ύπερµήστραν ανασχείν τον πυρσόν, ην διαφυγών ∆αναόν ες ασφαλές αφίκηται ποι - την δε και αυτήν ανάψαι λέγουσιν έτερον από της Λαρίσης, δήλα και ταύτην ποιούσαν ότι εν ουδένι αυτή καθέστηκεν έτι κινδύνω. Έπί τούτω δε Αργείοι κατά έτος έκαστον πυρσών εορτήν άγουσι. Το δε χωρzίον τότε µεν Λυγκεία εκαλείτο, οικήσαντος δε ύστερον εν αυτώ Λύρκου. Παυσανίου Β, ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΑ 25, 4

9

10

ΝΕΟΧΩΡΙ

Έ

Στα χνάρια του Φειδιππίδη, στα ίχνη της αρχαίας “κλίμακος”

νας μυθικός, ορεσίβιος και ακριβοθώρητος θεός, ο Πάνας, συναπαντήθηκε εκεί στα κακοτράχαλα βράχια του Αρτεμησίουακριβώς πάνω από το σημερινό Νεοχώρι- με τον πρώτο, τον καλύτερο, τον αθάνατο υπερδρομέα, Φειδιππίδη, προς τον οποίο και προεξόφλησε τη νίκη των Αθηναίων στη μάχη του Μαραθώνα. Ο πατέρας της Ιστορίας Ηρόδοτος, αναφέρει πως μόλις προσάραξαν τα περσικά πλοία στον Μαραθώνα, ο στρατηγός Μιλτιάδης, αναγνωρίζοντας τον άμεσο κίνδυνο για το πανελλήνιο, αποφάσισε να ζητήσει την συνδρομή του σπαρτιατικού στρατού. Κάλεσε τον περίφημο ημεροδρόμο (δρομέα μεγάλων αποστάσεων) Φειδιππίδη και του ανέθεσε να μεταβιβάσει το μήνυμα κινδύνου. Εκείνος ξεκίνησε την κοπιώδη του πορεία 1.140 στάδια, κάτι περισσότερο από 240 χιλιόμετρα. Οι καιρικές συνθήκες του στεγνού, πυρπολημένου ελληνικού Αυγούστου, δύσκολες. Η διαδρομή σκληρή. Ο κάματος χτύπησε τον κουρασμένο δρομέα πάνω στην «Οδό της κλίμακος» στη γη της Λυρκείας, λίγο πριν το πέρασμα προς την Αρκαδία. Ύπνος του σκέπασε τα κουρασμένα βλέφαρα και ονειρεύτηκε τον θεό Πάνα. Ο τραγοπόδαρος θεός χρησμοδοτώντας του είπε να μην φοβάται και να επισπεύσει την επιστροφή του από την Σπάρτη με το νικητήριο για την Ελλάδα μήνυμα. αράζοντας η αυγή, βρήκε τον Φειδιππίδη στην Σπάρτη. Αφού τον άφησαν να ξαποστάσει, τον οδήγησαν στους Εφόρους, για να λάβει την εξής απάντηση: Η Σπάρτη δεν επιτρέπεται να πολεμήσει μέχρι το τέλος της πανσελήνου. Όχι πριν τελειώσουν οι Γιορτές του Καρνείου Απόλλωνα. Μετά, θα συνδράμει με 2000 στρατιώτες.

Χ

Ο Φειδιππίδης έφυγε τρέχοντας πάλι να μεταφέρει στην πόλη του, δυο απαντήσεις. Μια των Λακεδαιμόνιων, αμφίσημη και μια του θεού, σαφή. Η έκβαση της μάχης, με την συνδρομή 1000 γενναίων Πλαταιών είναι γνωστή. Ο αθηναϊκός στρατός συνέτριψε την πανστρατιά των Περσών στο Μαραθώνα και η σημασία της νίκης θεωρήθηκε τεράστια, για την ύπαρξη του σημερινού Δυτικού κόσμου. Τόσο πολύ θεωρήθηκε καθοριστικής σημασίας ο άθλος του Φειδιππίδη για την επιτυχή έκβαση της μάχης, που στην φαντασία του λαού απέκτησε δικαίως, μυθικές διαστάσεις.

Κάτω από το σημείο που ο Φειδιππίδης έλαβε κουράγιο και προφητεία απ΄το θεό Πάνα, στέκει σήμερα περήφανο το Νεοχώρι. καρφαλωμένο στα ψηλά και κτισμένο κλιμακωτά, αποτελεί ζωντανή απόδειξη του μόχθου και της τεράστιας προσπάθειας που επιβάλλει η ελληνική γη προκειμένου να χαρίσει τους καρπούς της. Χτισμένο σε απόκρημνες και άγονες πλαγιές, ανάγκασε τους κατοίκους του, πρώτα να ξαναχτίσουν θαρρείς πόντο πόντο το βουνό και μετά να το καλλιεργήσουν. Οι αμέτρητες πέτρινες πεζούλες που το περιζώνουν, συγκρατούν το πολύτιμο λιγοστό χώμα από τις πλημμύρες. Όσο φτωχό όμως θεωρείται το χώμα αυτό, τόσο πλούσια η γεύση των αγαθών που γεννά. Τούτο το χωριό (με πληθυσμό 67 κατοίκους στην απογραφή του 1833, 182 το 1879, 257 το 1920, 250 το 1928, 259 το 1940, 289 το 1951, 241 το 1961, 149 το 1971, 126 το 1981 και 113 το 1991) πέρα από τους αναρίθμητους θρύλους που το ζώνουν, διαθέτει εύγεστα γαλακτοκομικά, θαυμάσιες ελιές, πεντανόστιμα ζαρζαβατικά και φρούτα. Οι κάτοικοι αν τους επισκεφτεί κανείς και τους γνωρίσει, έχουν πλήθος ιστοριών να διηγηθούν για λάμιες, ξωτικά και στοιχειά, που βολοδέρνουνε στον τόπο. Θα πουν για τα αμέτρητα αερικά που κόβουν βόλτες πάνω στον αρχαίο δρόμο - που για το λόγο ακριβώς αυτό ο δρόμος ονομάστηκε και «νεραϊδόστρατα». Ο ίδιος χώρος άλλωστε έχει στιγματιστεί ανεξίτηλα λόγω της διέλευσης του πλέον γνωστού αρχαίου αμαξιτού δρόμου, της περιώνυμης «οδού της κλίμακος».

Σ

Η «οδός της Κλίμακος»

Η

«οδός της Κλίμακος» αποτέλεσε στην αρχαιότητα σημαντικότατο έργο οδοποιίας για ολόκληρη την Πελοπόννησο. Πρόκειται για αμαξήλατη οδό μέσω της οποίας επικοινωνούσαν Αθήνα, Κόρινθος και Άργος με Μεσσηνία, Σπάρτη και Αρκαδία. Έργο κατά πάσα πιθανότατα του 7ου αιώνα π.Χ. απαίτησε χρόνιες διαπραγματεύσεις προκειμένου να περατωθεί και προφανώς συναίνεσαν στη διάνοιξή του, Άργος, Μαντινεία και πιθανότατα Σπάρτη. Έμεινε στην ιστορία γνωστή, κυρίως διότι χρησιμοποιήθηκε και αναφέρθηκε από τον Παυσανία, παρά το γεγονός ότι δεν την συνάντησε σε καλή κατάσταση. Μάλιστα στον Παυσανία αποδίδεται και το τοπωνύμιο Κλίμαξ (σκάλα), λόγω των αλλεπάλληλων βαθμιδωτής διάταξης τεχνητών έργων, που έκαναν εφικτή την κάθοδο προς την αρκαδική γη “η κάθοδος είχεν αύτη βαθμίδας ποτέ εμπεποιημένας”.

Σ

ημείο εκκίνησης της «οδού της κλίμακος» ήταν η Πύλη της Δειράδος στο Άργος. Στη συνέχεια η εν λόγω οδός, διέσχιζε την κοιλάδα του Ινάχου και έφθανε στις Ορνεές. Στρίβοντας δυτικά, σκαρφάλωνε στις πλαγιές του Αρτεμησίου όρους και μέσω του αυχένα του Αγίου Δημητρίου κατέληγε στην ατραπό της Ξυλόσκαλας. Η κάθοδος προς την Αρκαδία (δυτικά) γι-

νόταν από τη “δίοδο της Πορτίτσας” ακριβώς πάνω από το σημερινό τούνελ της εθνικής Αθηνών - Τρίπολης. Συνέχιζε προς το Διάσελο και τα χωριά Σάγκα και Πικέρνη για να καταλήξει στην Αρχαία Μαντινεία. Ίχνη τμημάτων της Κλίμακος, όπως αμαξοτροχιές στη θέση Διάσελο, σώζονται μέχρι και σήμερα σε διάφορα σημεία του δήμου Λυρκείας. Προεξάρχον ωστόσο απομεινάρι της αρχαίας οδού, είναι αυτή καθεαυτή η δίοδος στον αυχένα του Αρτεμησίου, πάνω ακριβώς από το Νεοχώρι.

Π

ρόκειται για γιγαντιαίο τεχνητό διάνοιγμα στο βράχο, απαράμιλλο έργο της επιστήμης της μηχανικής και κολοσσιαίο ανθρώπινο άθλο, αν αναλογιστεί κανείς τα πενιχρά τεχνικά μέσα που διέθεταν οι άνθρωποι εκείνης της εποχής. Το διάνοιγμα αυτό, η «Πορτίτσα», βρίσκεται στο εξωφρενικό υψόμετρο των 1097μ., στο υψηλότερο δηλαδή σημείο τεχνητής διάνοιξης οδού τέτοιου μεγέθους, στην αρχαιότητα. Αποτελεί μοναδικό μνημείο του είδους στον ελλαδικό χώρο, είναι το σημαντικότερο σωζόμενο λείψανο του αρχαίου οδικού δικτύου στη Πελοπόννησο και το πλέον εντυπωσιακό. Εντύπωση και θαυμασμό για τον αρχαίο τεχνίτη προκαλούν τα εμφανή ίχνη της τεχνητής διάνοιξης, όπως τα υπολείμματα εκβραχισμού στο ανατολικό κράσπεδο της οδού, τα σκαψίματα με «χονδρό βελόνι» και συναφή εργαλεία, αλλά και οι κάθετες αυλακώσεις του δαπέδου που δημιουργήθηκαν πιθανόν ως αντιολισθητικά μέτρα. Κοντά στο άνοιγμα έστεκε και ιερό των γεωμετρικών χρόνων, ίσως του Ερμή, λείψανα του οποίου πρόσφατα ανακαλύφθηκαν και τα οποία μαρτυρούν τη διαχρονικότητα της διάβασης αυτής, από τους απώτατους αρχαϊκούς χρόνους και μετέπειτα, καθώς η «Πορτίτσα» τόσο κατά τη ρωμαϊκή και τη βυζαντινή περίοδο, όσο και κατά την επανάσταση του ‘21, υπήρξε το πλέον προσφιλές πέρασμα από την Αργολίδα προς την Αρκαδία. Το πέρασμα της «Πορτίτσας» στα ίχνη της αρχαίας στράτας, είναι μοναδική εμπειρία για τον επισκέπτη, αφού αφενός προσφέρει πανοραμική θέα προς το μαντινειακό λεκανοπέδιο και την Αργολίδα, αφετέρου διότι αποτελεί επίσκεψη σε χώρο μοναδικής αρχαιολογικής σημασίας. Η πρόσβαση σήμερα στη θέση αυτή, γίνεται μέσω ενός πολύ κοντινού στην τοποθεσία, χωμάτινου ορεινού δρόμου.

11

12

ΚΑΤΑ ΠΟΔΑΣ… ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ

Αρχαία φρυκτωρία

Γ

ια την χαρτογράφηση των αρχαίων οδών της Λυρκείας η επιστήμη αντιμετωπίζει σημαντικά μεθοδολογικά ζητήματα. Μόνη αξιόπιστη πηγή μέχρι σήμερα αποτελεί ο Παυσανίας, ο οποίος στην περιγραφή του χρησιμοποιούσε με ακρίβεια μετρικό σύστημα σταδίων και ανέφερε εμπεριστατωμένα τα τοπωνύμια. Ακόμη και ο ίδιος όμως δυσκολεύτηκε να προσδιορίσει με σα-φήνεια το πλήρες οδικό δίκτυο καθώς όταν επισκέφτηκε την περιοχή, αρκετές από τις πόλεις ήταν ήδη κατερειπωμένες και εγκαταλελειμμένες.

Όσα σήμερα γνωρίζουμε έστω και πιθανολογώντας για τις τρεις αρχαίες οδούς της Λυρκείας το χρωστάμε σε μεγάλο βαθμό στο ακαταπόνητο έργο του ακαδημαϊκού αρχαιολόγου Ι. Πίκουλα και αρκετών προγενέστερων ξένων και Ελλήνων μελετητών.

Η θέση “κάστρο” στην Καρυά

Ο κ. Πίκουλας αποπειράθηκε να συνδέσει τα «ατάκτως ειρημένα» τμήματα των αρματοτροχιών και να ταυτοποιήσει στο μέτρο του δυνατού, τα όρια των αρχαίων δρόμων. Από το έργο και τις παρατηρήσεις του, προκύπτει ότι πραγματικά στο χώρο της Λυρκείας υπήρχε εκτεταμένο και ιδιαίτερα πολύπλοκο σύστημα οδικών αρτηριών. Η «οδός της κλίμακος» φαίνεται πως ήταν η κεντρική οδική αρτηρία σύνδεσης της Αθήνας, και γενικότερα της ανατολικής Πελοποννήσου (συμπεριλαμβανομένου και του Άργους) με την Μαντίνεια (Αρκαδία) και κατ’ επέκταση και με την υπόλοιπη κεντρική, νότια και δυτική Πελοπόννησο. Η δεύτερη οδός, εξυπηρετούσε πολύ περισσότερο τις ανάγκες ενός τοπικού δικτύου σύνδεσης των ενδιάμεσων περιοχών της Λυρκείας και οδηγούσε από διαφορετικό ορεινό δρόμο προς Μαντίνεια. Η διαδρομή αυτή «οδός πρίνου» φαίνεται να είναι Άργος, Οινόη, Τουρνίκι, Νεστάνη. Τέλος για την τρίτη διαδρομή Οινόη - Τεγέα την «οδό τροχού» ελάχιστα στοιχεία θεωρούνται βέβαια. Το έργο του κ. Ι. Πίκουλα δικαίωσε σε μεγάλο βαθμό την λεπτομερειακή καταγραφή του Παυσανία, σύμφωνα με τον οποίο στην

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου

Λυρκεία βρίσκονταν τρία αυτόνομα αλλά και αλληλεπικαλυπτόμενα σε ορισμένες περιπτώσεις, επιμέρους (τοπικά - ενδοτοπικά) οδικά δίκτυα. Δυο παράγοντες δείχνουν να έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξαγωγή των συμπερασμάτων αυτών. Πρώτα απ΄όλα η αμυντική προκάλυψή των οδών για το ενδεχόμενο πολέμων. Προς επικύρωση αυτού έρχονται σε αρκετά σημεία πέριξ των αρματοτροχιών, απομεινάρια αρχαίων κτισμάτων που προφανώς έπαιζαν το ρόλο φρυκτωριών ή και φυλακίων. Χαρακτηριστικότερα είναι το έξαρμα στην είσοδο του χωρίου Δούκα Βρύση, αριστερά του δρόμου, όπου στην όχθη του ρέματος διατηρείται ερειπωμένο φυλάκιο Στο Κεφαλόβρυσο, στη θέση Αη-Δημήτρης πολύ κοντά στις Πόρτες, βρίσκονταν επίσης αρχαίο φυλάκιο, που ενσωματώθηκε στον ερειπωμένο σήμερα, παλιό ναό του Aγίου Δημητρίου στη θέση του επί τουρκοκρατίας χωριού. Στην Καρυά στη θέση «κάστρο» με θέα μεγάλο μέρος της κοιλάδας του Χάραδρου και τον αργολικό κόλπο υπάρχει μικρό βυζαντινό οχυρό του οποίου κάποιοι τοίχοι ανήκουν πιθανότατα σε ορθογώνιο αρχαίο κτίσμα, πιθανότατα φρυκτώριο που εξασφάλιζε την Οινόη και την υπόλοιπη δυτική Αργολίδα από τη βόρεια πλευρά του Αρτεμισίου. Τέλος στη Χούνη

στην περιοχή «καστράκι» επιβεβαιώθηκε φυλάκιο στη βόρεια πλευρά του Ξεριά.Διατηρείται σχεδόν ακέραια μόνον η νότια πλευρά, έχει άμεση οπτική σύνδεση με τη Λάρισα του Άργους και ελέγχει μαζί με το απέναντι δίδυμό του φυλάκιο, την οδό για την Οινόη. Δεύτερος παράγοντας σημαντικός για την εξαγωγή συμπερασμάτων είναι η πορεία του μεταγενέστερου Αδριάνειου Υδραγωγείου, το οποίο σε ένα τουλάχιστον τμήμα του, ταυτίζεται ή καλύτερα ακολουθεί, τα ίχνη της αρχαίας στράτας. Έτσι στο δρόμο για Γυμνό στην απέναντι βόρεια πλευρά του ρέματος φαίνεται ο αγωγός του υδραγωγείου, πού τόσο από τις πηγές του Κεφαλόβρυσου - Πάνω Μπέλεσι όσο και από τις πηγές του Φαρμακά υδροδοτούσε το Άργος. Παράλληλα, και λίγο χαμηλότερα με το μεγάλο υδαταγωγό του υδραγωγείου, είναι εμφανής η κοίτη αμαξήλατου δρόμου, τουλάχιστον για 500μ., ενώ σε ένα σημείο εντοπίστηκε και αρματροχιά. Σύμφωνα με τον ερευνητή, η οδός συνδέεται άρρηκτα με το υδραγωγείο καθώς, αφενός συνετέλεσε στην κατασκευή του και αφετέρου εξασφάλιζε την απρόσκοπτη συντήρησή του.

14

Οι Ορνεές του Ομήρου

ΓΥΜΝO

Των αυθ’ ηγεμόνευ’ υιός Πετεώο Μενεσθεύς. Τω δ’ ου πω τις ομοίος επιχθόνιος γένετ’ ανήρ κοσμήσαι ίππους τε και ανέρας ασπιδιώτας. [Ιλιάδα Ραψωδία Β, στ. 552-554]

Αυτός λοιπόν ο Μενεσθέας ο γιος του Πετεού, που πρωτοδιοίκησε στον Τρωικό πόλεμο τάγματα ασπιδοφόρων οπλιτών και ιππικού, σύμφωνα με τον μεγάλο ποιητή, κατάγονταν από τις Ορνεές. Τόσο η θέση της πόλης όσο και η γενεαλογία των ηρώων της, μας παραδίδονται από τον Παυσανία. Σήμερα ως πλέον πιθανή τοποθεσία της αρχαίας ομηρικής πόλης, μιας και αρχαιολογικά ευρήματά της που αδιαφιλονίκητα να πιστοποιούν την ακριβή της θέση δεν έχουν ανακαλυφθεί, θεωρείται το σημείο σύζευξης του ανατολικού Φαρμακά με το Μεγαλοβούνι, στην περιοχή μεταξύ Γυμνού και Λεοντίου, περιοχή που ανήκει στο Τ.Δ. Γυμνού

Α

ναγκαία αναφορά κατά την περιδιάβαση των περιοχών του Δήμου Λυρκείας θα πρέπει να γίνει και για το γεωφυσικό σχηματισμό των όρθιων βράχων στο δρόμο προς το Γυμνό και την Τσιρίστρα αμέσως μετά τη Στέρνα. Φέρνουν στο νου κάτι από τα Μετέωρα. Πολύ πίσω από τους βράχους αυτούς και σε αντίθεση με το όνομά του και το προηγούμενο γυμνό τοπίο, κρυμμένο στέκει ένα χωριό καταπράσινο και δασόφυτο, το Γυμνό. Μέσα στην απόσταση, που χωρίζει το χωριό από την απόλυτη γύμνια των βράχων, το τοπίο αλλάζει δραματικά καθώς αρχίζει σιγά - σιγά να ξεδιπλώνεται ο ελατοσκέπαστος και δεντρόφυτος Φαρμακάς, το βουνό των ιαματικών φυτών και θεραπευτικών βοτάνων, από όπου πήρε και το όνομά του. Με αμφιθεατρική διάταξη οίκησης, το χωριό ξεκινώντας χαμηλά από την πεδινή απλωσιά στους πρόποδες του βουνού, σκαρφαλώνει στις ψηλότερες πλαγιές του. Αυτό δημιουργεί και τη διττή φυσιογνωμία του. Γύρω από το Γυμνό ο πληθυσμός του οποίου αριθμούσε 330 κατοίκους στην απογραφή του 1833, 391 το 1879, 625 το 1920, 639 το 1928, 754 το 1940, 737 το 1951, 648

«Ες μην δη ταύτην εστίν εξ Άργους εξήκοντα μάλιστά που στάδια, εκ δε Λυρκείας έτερα τοσαύτα ες Ορνεάς. Λυρκείας μεν δη πόλεως, άτε ηρημωμένης ήδη κατά την Ελλήνων στρατείαν επί Ίλιον, ουκ εποιήσατο Όμηρος εν καταλόγω μνήμην: Ορνεάς δέ - έτι γαρ ωκούντο-, ώσπερ τω τόπω της Αργείας έκειντο ... εκαλούντο δε από Ορνέως του Ερεχθέως: του δε Ορνέως ην τούτου Πετεώς, του δε Μενεσθεύς, ος Αγαμέμνονι μετά Αθηναίων την Πριάμου συγκαθείλεν αρχήν. Από μεν δη τούτου το όνομα εγένετο τη πόλει» Παυσανίας [ΙΙ, 25,5]

15

το 1961, 478 το 1971, 503 το 1981 και 499 το 1991, ξαποσταίνουν νωχελικοί ελαιώνες και κατσικότοποι, ενώ χαμηλότερα λιάζονται μποστάνια, καρπερά καταπράσινα αμπέλια και μυρωδάτα λιβάδια.

Π

έτρινα, παλιά παραδοσιακά σπίτια, παντρεύονται με άλλα νεώτερα και το Γυμνό διαμορφώνει μια παράδοξη ομοιομορφία μέσα από τις αντιθέ-σεις του. Φουριόζα, δροσερή και ολόδροση ξεχύνεται στα ψηλά του χωριού μια πέτρινη νερομάνα, ενώ λίγο παρέκει, στέκει το πανέμορφο εκκλησάκι της Παναγιάς. Αφιερωμένο στην ευλογία και τη χάρη της Μεγαλόχαρης υπάρχει και μοναστήρι ψηλά στις ανατολικές πλαγιές του Φαρμακά. Η ίδρυση και οι απαρχές του φαίνεται να ανάγονται στις αρχές 13ου αιώνα σύμφωνα με την προφορική παράδοση των ντόπιων. Φημολογείται ότι πριν αποτελέσει μοναστήρι, η σπηλιά του της οποίας, επί τούτου, η είσοδος κτίστηκε χρησίμευσε και ως ασκητήριο. Σχεδόν βέβαιον είναι, ότι τα ασκητικά τους καθήκοντα εκτελούσαν ανάμεσα στην απομόνωση των πυκνών ελάτων μοναχοί. Σύμφωνα με την μοναδική γραπτή μαρτυρία που έχουμε από τον Μητροπολίτη Κύριλλο, σε έγγραφό του προς την Ιερά Σύνοδο, αναφέρεται ότι το έτος 1834 ο μικρός αυτός σπηλαιώδης ναός, ήταν ήδη έρημος. Κι άλλο μνημείο πίστης, υπάρχει στην γύρω περιοχή. Η μικρή πανέμορφη βασιλική του Αγίου Δημητρίου, που στέκει ακόμη εκεί, που κάποτε έστεκε ολόκληρο το χωριό του Γυμνού, πριν κατηφορίσουν οι κάτοικοί του σε πιο φιλόξενα εδάφη, όταν και είχε πλέον περάσει ο φόβος του Οθωμανού κατακτητή. Εκτός από τον πανέμορφο θόλο του, το εκκλησάκι αυτό χαρακτηριστικό του γνώρισμα έχει, τις δυο μικρές εισόδους του. Φαίνεται πως οι αγωνίες των δίσεκτων ετών της τουρκοκρατίας, ανάγκασαν τους ντόπιους να ζητήσουν την ευλογία και την προστασία του Πολέμαρχου και καβαλάρη Άγιου Δημήτριου, προς τιμή του οποίου έκτισαν την εκκλησιά. Ο εσωτερικός διάκοσμος αποτελείται από πανέμορφες τοιχογραφίες, αγνώστου και πιθανόν ντόπιου, λαϊκού αγιογράφου. Στην περιοχή αυτή μόνασε και ο ιερομόναχος Ναθαναήλ Σταύρου, κατά το έτος 1884. Ζωντανή απόδειξη του εν λόγω ησυχαστηρίου, είναι το μικρό καθολικό του, το ξωκλήσι δηλαδή του Αγίου Θωμά, που βρίσκεται δύο χιλιόμετρα πριν το Γυμνό. Από το Γυμνό καταγόταν και ο συμπολεμιστής του Υψηλάντη και του Νικηταρά στα χρόνια της επανάστασης καπετάν Γρόσης ή Γκρόσιος.

Κ

αμάρι και χαρά της ευρύτερης περιοχής, αποτελούν οι εγκαταστάσεις των Παιδικών Δημοτικών Κατασκηνώσεων. Ο Φαρμακάς από παλιότερα, είχε αναγνωριστεί για το φυσικό του κάλλος, την πλούσια και σπάνια χλωρίδα και πανίδα του, καθώς και τις ευεργετικές σε ψυχή και σώμα, ιδιότητες του. Στην κορυφογραμμή του Φαρμακά, απαντάται κάστρο. Αρχές της δεκαετίας του 80, σε τούτες τις πλαγιές κατασκευάστηκαν και πρωτολειτούργησαν οι Δημοτικές Παιδικές Κατασκηνώσεις.

Χωμένες μέσα στο πυκνό ελατοδάσος οι εγκαταστάσεις βρίσκονται στο υψόμετρο των 1300 μέτρων σε ένα φυσικό τοπίο απαράμιλλης καλλονής. Δεν είναι απορίας άξιο λοιπόν, που ο τόπος κατακλύζεται κάθε καλοκαίρι από εκατοντάδες πιτσιρίκια, που με τις χαρούμενες φωνές τους και τα εκκωφαντικά τους γέλια, κυριολεκτικά «σηκώνουν το βουνό στο πόδι». Ιδιαίτερη μνεία αξίζει το ειδικό τμήμα φιλοξενίας παιδιών Α.Μ.Ε.Α. από το Ειδικό Σχολείο Άργους, με τη συνεργασία του Συλλόγου Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες και την συνοδεία ειδικών.

Τ

ο έτερο μέλος του Τοπικού Διαμερίσματος Γυμνού, είναι η ταπεινή πλην γραφικότατη Τζιρίστρα, με τους πάλαι ποτέ νερόμυλούς της. Από την ομώνυμη πηγή που βρίσκεται σε κοντινή στον οικισμό απόσταση κάποτε υδρεύονταν και το Άργος. Ελάχιστα τα κατοικημένα πλέον σπίτια της και λιγοστοί οι αγροτοκτηνοτρόφοι κάτοικοί της. Το τοπίο αυτό όμως αλλάζει κάθε 21 Μαΐου, στην εορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, όταν οι απανταχού Τζιριστριώτες μαζεύονται στο ξακουστό για το κέφι του, πανηγύρι τους.

Παναγιά

Αη Δημήτρης

Θεμέλια οικίας από το παλαιό Γυμνό στον περίβολο του Αη Δημήτρη

Φαρμακάς

Τζιρίστρα

Παναγιά

Φαρμακάς

Τζιρίστρα

Φαρμακάς

ΚΑΠΑΡΕΛΙ

Στα άδυτα του σπηλαιοβαράθρου του Αρτεμησίου

17

Σ

τα ριζά του Μελιδονίου, αγναντεύοντας από τη μια το θρυλικό Αρτεμήσιο και από την άλλη την επιβλητική Τσούγκα, στο δρόμο προς το Νεοχώρι βρίσκεται πνιγμένο στο πράσινο και γνωστό τα τελευταία χρόνια κυρίως για το σπηλαιοβάραθρό του, Καπαρέλι. Ο μόνιμος πληθυσμός, αποτελείται από εγκάρδιους αγρότες και φιλόπονους κτηνοτρόφους. Στο κέντρο του χωριού που διατηρεί αναλλοίωτο τον πέτρινο παραδοσιακό οικιστικό του χαρακτήρα, δεσπόζει ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Στη ράχη του Καπαρελίου στέκει το Αρμενόκαστρο που το ζώνουν διάφοροι θρύλοι, ενώ ψηλότερα του οικισμού στα βορειοδυτικά του, βρίσκεται και η Γουρνοσπηλιά.

Τ

ο Καπαρέλι (με πληθυσμό 125 κατοίκους στην απογραφή του 1833, 198 το 1879, 272 το 1920, 313 το 1928, 387 το 1940, 368 το 1951, 366 το 1961, 311 το 1971, 290 το 1981 και 284 το 1991) είναι ιδιαιτέρως γνωστό στους λάτρεις της σπηλαιολογίας, καθώς εδώ βρίσκεται και το ονομαστό σπηλαιοβάραθρο, ”Αρτεμήσιο” η γνωστή στους ντόπιους από παλιά “Τρύπα”. Η ενδελεχής χαρτογράφησή του επιτυγχάνεται το 1979, παρά το γεγονός, ότι η ύπαρξή του είναι γνωστή από παλιότερα και ήδη υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για την σπηλαιολογική και τουριστική του σημασία. Με το πέρας της χαρτογράφησης και τον πρόσφατο καθαρισμό του, το σπήλαιο αποκαλύπτει πλέον τις ακριβείς διαστάσεις του και τους απόκοσμους θησαυρούς του. Πρόκειται για σπήλαιο συνολικής έκτασης περίπου 1100 τ.μ., με πλουσιότατο διάκοσμο πολύχρωμων σταλαγμιτικών και σταλακτιτικών σχηματισμών. Το εσωτερικό του βάραθρου αποτελείται από έναν επιμήκη τεράστιο θάλαμο, που χωρίζεται στο κέντρο του περίπου, σε δύο τμήματα, τη “σάλα”, μεγάλη επίπεδη αίθουσα και την “κρύπτη” μικρότερο χώρο με καταπληκτικό διάκοσμο. Η σάλα δεν εμποδίζεται από κανέναν σχηματισμό στο δάπεδο, ενώ οι πανύψηλοι τοίχοι της, είναι καλυμμένοι με πλουσιότατο στολισμό από ογκώδεις κολώνες, σταλαγμίτες και εντυπωσιακούς σταλακτιτικούς σχηματισμούς, τις “μέδουσες”. Σε ορισμένα σημεία μάλιστα το θέαμα που προσφέρει είναι σχεδόν θεατρικό, με τις ακτίνες του ήλιου να βυθίζονται κατακόρυφα στα άδυτα του σπηλαίου από τη φυσική του είσοδο, φωτίζοντας με χρυσαφένιες ανταύγειες, τις πολύχρωμες σταλακτιτικές κολόνες, σαν να πρόκειται για απόκοσμα και νεραϊδίσια γλυπτά.

Φωτο: Σπηλαιολογικός Όμιλος Ναυπλίου

18

Κοίτη του μυθικού Ινάχου

ΣΤEΡΝΑ

Α

πλωμένοι χουζούρικα, καρπεροί και γαληνεμένοι κάμποι, φιλοξενούν τη Στέρνα, την οποία συναντά κανείς στο δρόμο από το Άργος προς τη Λυρκεία, στο ύψος του ομώνυμου κόμβου της Εθνικής οδού Κορίνθου - Τρίπολης. Εύφορη και πλούσια καμπίσια γη, η Στέρνα, με πληθυσμό 25 κατοίκους στην απογραφή του 1833, 101 το 1879, 132 το 1920, 163 το 1928, 233 το 1940, 222 το 1951, 211 το 1961, 180 το 1971, 181 το 1981 και 165 το 1991 συνέδεσε την καρποφορία του τόπου της με τον ποταμό Ίναχο που βρίσκεται παρέκει, αλλά καθώς αυτός τα καλοκαίρια στερεύει, ποτίστηκε με τα νερά του Φαρμακά, που κάποτε ύδρευαν ακόμη και το Άργος. Απομεινάρια του παλαιού υδραγωγείου αλλά και του παρακείμενου υδρόμυλου τμήμα του Αδριάνειου υδραγωγείου, που κάποτε στροβιλίζονταν αδιάκοπα, είναι ακόμη ορατά σε κοντινή απόσταση από το χωριό. Αμπέλια, πολλά οπωροφόρα δέντρα, μποστάνια, λιόδεντρα και σιτηρά, είναι η πολύτιμη ανταπόδοση της πλούσιας γης. Οι κάτοικοί της, κατά παράδοση απα-

σχολούνταν στην αγροτική παραγωγή. Τα γεωργικά της προϊόντα έχουν αποκτήσει εξαιρετική φήμη για την ποιότητά τους. Η συχνή ανυδρία της ευρύτερης περιοχής συνδυασμένη πολλές φορές με μακρές περιόδους ανομβρίας και επακόλουθης ξηρασίας, ανάγκασαν τους ανθρώπους της Στέρνας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, να επιχειρήσουν να τιθασεύσουν τα πλούσια νερά του Λυρκείου όρους και του Φαρμακά. Η Στέρνα εξάλλου, αποτελεί σημαντικό αρχαιολογικό χώρο, καθώς διαθέτει εντυπωσιακή τόσο σε διαστάσεις όσο και σε τεχνοκατασκευαστική αρτιότητα, υδατοδεξαμενή (στέρνα), απομεινάρια της οποίας είναι ακόμη ορατά στις παρυφές του οικισμού, από όπου το χωριό πήρε και το όνομά του. Τα λείψανα αυτά αποδίδονται στη ρωμαϊκή εποχή και εντάσσονται στα πλαίσια του κολοσσιαίου Αδριάνειου Υδραγωγείου.

20

ΑΔΡΙAΝΕΙΟ ΥΔΡΑΓΩΓΕIΟ

Μ

ετά το Θηβαϊκό πόλεμο και την εκστρατεία του Μεγ. Αλεξάνδρου, ακολουθεί η συμμαχία Άργους-Ρώμης. Παρά το γεγονός ότι το Άργος μέχρι το 396 μ.Χ. παραμένει υπό ρωμαϊκή κατοχή, οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες αντιμετώπισαν την περιοχή με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, κυρίως εξαιτίας του θαυμασμού που ένιωθαν για το μεγαλείο των προϊστορικών Μυκηνών, όπως τους έγινε γνωστό μέσα από τα Ομηρικά έπη. Καθιστούν την περιοχή σχεδόν ημιαυτόνομη, κάνουν το Αργος έδρα του Αργολικού Συνεδρίου και λαμβάνουν μέριμνα για την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου. Η ανομβρία του αργολικού κάμπου αναγκάζει τους Ρωμαίους να λάβουν μέτρα ύδρευσης και άρδρευσης. Επί Αδριανού, κατασκευάζεται το περίφημο

Ρωμαϊκό τεχνούργημα

Αδριάνειο υδραγωγείο. Πρόκειται για έργο κολοσσιαίων διαστάσεων, που σκοπό είχε την μεταφορά νερών από την Στυμφαλία, τον Φαρμακά και το Λύρκειο όρος, μέχρι το Άργος. Αποτελείται από χιλιόμετρα πέτρινων και ενίοτε πήλινων υδαταγωγών, υδρόμυλους αλλά και πάμπολλες ενδιάμεσες υδατοδεξαμενές (υδραγωγεία). Αυτές κατασκευάζονταν, προκειμένου το νερό να φυλάσσεται σε ενδιάμεσους τόπους και να καταστεί αρδεύσιμο και υδρεύσιμο σε κάθε πιθανό ενδιάμεσο σταθμό, κατά την κάθοδό του από τα βουνά στον κάμπο. Με συνολικό μήκος 120 περίπου χιλιομέτρων το Αδριάνειο Υδραγωγείο, διέτρεχε σημαντικό τμήμα του Δήμου Λυρκείας. Εξάλλου σε κάποια από τα χωριά του Δήμου σήμερα, μπορεί κανείς να θαυμάσει μερικές από τις τελευταίες ζωντανές μαρτυρίες αυτού του γιγαντιαίου εγχειρήματος.

ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ ΣΠΑΡΤΑΘΛΟΥ

Κ

άθε Σεπτέμβρη, τούτος ο αρχαίος τόπος, ξαναζεί και ξαναθυμάται τον άθλο του ημεροδρόμου Φειδιππίδη. Το θρύλο του Φειδιππίδη και της εορτής των «πυρσών» αναβιώνει το σύγχρονο Σπάρταθλο. Ντόπιοι με αναμμένους πυρσούς, βγαίνουν στα μονοπάτια της αρχαίας «κλίμακος», στα χνάρια του αρχαίου δρομέα και μαραθωνομάχου, για να εμψυχώσουν και να βοηθήσουν ξένους και έλληνες υπερδομείς. Οι εικόνες αυτές κάνουν τον γύρο του κόσμου. Όλα ξεκίνησαν το 1982, όταν ο Βρετανός ελληνολάτρης και μελετητής της ελληνικής ιστορίας, σμήναρχος της RAF John Foden, αποφάσισε να ελέγξει ο ίδιος, την αλήθεια της πληροφορίας που είχε διαβάσει στην ιστορία του Ηροδότου, καθώς ήταν και ο ίδιος δρομέας μεγάλων αποστάσεων. Θέλησε να δει αν είναι ανθρωπίνως εφικτό, να διανυθούν 240 και πλέον χιλιόμετρα ανωμάλου δρόμου, κατά το πρότυπο του ημεροδρόμου Φειδιππίδη μέσα σε 40 ώρες.

8 Οκτωβρίου του 1982 λοιπόν, παρέα με 4 φίλους του και αφού έχει καταστρώσει ένα σχέδιο διαδρομής, κατά το δυνατόν ταυτόσημης με εκείνη που περιγράφει ο ιστορικός, ξεκινούν για τη μεγάλη πρόκληση από την Αθήνα προς τη Σπάρτη.

Στις παρυφές της ανθρώπινης αντοχής

φτάνουν έτοιμοι για τον αγώνα, στον οποίο στατιστικά μόνο το ένα τρίτο περίπου των αθλητών, καταφέρνει να τερματίσει, ενώ οι νικητές λαμβάνουν ως έπαθλο, ένα στεφάνι από αγριελιά και λίγο νερό από τη γη της Λακωνίας. Στόχος όλων των εμπλεκομένων προσώπων και φορέων στην διοργάνωση του Σπαρτάθλου, ήταν και παραμένει, η ένταξή του στα Ολυμπιακά αγωνίσματα. Το τμήμα της διαδρομής από Στέρνα μέχρι Σάγκα, ανηφορίζοντας στα 1200 μέτρα, μέσα στο κατασκόταδο και κάτω από την σκιά του απειλητικού Λυρκείου όρους, αποτελούν τη μεγαλύτερη πρόκληση του αγώνα, αναγκάζοντας πολλούς αθλητές σε εγκατάλειψη.

Τ

ριάντα έξι ολόκληρες ώρες μετά τερματίζει, πασιχαρής, σώος και αβλαβής, μπροστά στο άγαλμα του Λεωνίδα, δικαιώνοντας το μέγα αρχαίο ιστορικό. Μετά την επιτυχία του εγχειρήματος, ο πρωτεργάτης οραματίζεται την καθιέρωση ενός αγώνα που θα έφερνε στην Ελλάδα δρομείς απ’ όλα τα μέρη του κόσμου, με την ελπίδα ότι σταδιακά θα καταφέρει να κάνει τη διοργάνωση, διάσημη στα πέρατα της γης. Το πέτυχε. Κάθε χρόνο από τότε, πάνω από 350 αθλητές από όλο τον κόσμο, κατα-

ΔΙΕΘΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΥΠΕΡΜΑΡΑΘΩΝΙΟΣ ΣΠΑΡΤΑΘΛΟΝ ΑΘΗΝΑ - ΣΠΑΡΤΗ 246 ΧΛΜ.

21

22

ΚΑΡΥΑ

Τ

ο κόσμημα και το καμάρι του Δήμου Λυρκείας, είναι σίγουρα το ονομαστό κεφαλοχώρι της, η Καρυά. Η Καρυά είναι επισήμως από το Ελληνικό κράτος χαρακτηρισμένη ως διατηρητέος παραδοσιακός οικισμός και το όνομά της οφείλεται μάλλον στις πάμπολλες καρυδιές της, που διαθέτει ακόμα και σήμερα.

Η

Καρυά με πληθυσμό 269 κατοίκους στην απογραφή του 1833, 907 το 1879, 1.359 το 1920, 1.514 το 1928, 1.730 το 1940, 1.731 το 1951, 1.616 το 1961, 1.299 το 1971, 1.002 το 1981 και 1.078 το 1991 είναι ένα χωριό, ορεινό καταπράσινο και πανέμορφο. Αποτελεί προσφιλή προορισμό χειμερινών όσο και καλοκαιρινών διακοπών εξαιτίας του υπέροχου κλίματός του. Γαντζωμένο ανάμεσα σε δυο γίγαντες της φύσης το Αρτεμήσιο και το

Το όμορφο κεφαλοχώρι

Ξεροβούνι, ατενίζει τις απρόσιτες αετοφωλιές τους. Η εκπληκτική θέα που προσφέρει σε κάθε επισκέπτη μόλις την αντικρίζει, έχει σχέση με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των σπιτιών της και την υπέροχη αμφιθεατρική τους διάταξη. Σκαρφαλωμένη όπως είναι σε δυο αντικρινές πλαγιές, μοιάζει περισσότερο με πίνακα ζωγραφικής και λιγότερο με ένα αγροτικό κατά βάση χωριό. Εκτός από τα πολλά καρύδια, ο ευλογημένος τούτος τόπος, παράγει ανόθευτο, ορεινής ποικιλίας και ιδιαίτερης γεύσης λάδι και οπωροκηπευτικά. Αγροκτηνοτροφικός ήταν και εξακολουθεί να παραμένει ο χαρακτήρας της. Ετούτο το κεφαλοχώρι μέτραγε πάνω από 1300 ψυχές και έσφυζε από ζωή και από ζωντάνια. Αποδείξεις των περασμένων μεγαλείων του, είναι τα πέτρινα παραδοσιακά σπίτια και αρχοντικά, που κοσμούν και σήμερα

Ο ναός του Αη Γιάννη του Πρόδρομου,

24

τα καλντερίμια του. Πανέμορφες αυλόσκαλες, φροντισμένα χαγιάτια και περιποιημένες αυλές, συνθέτουν μια ειδυλλιακή εικόνα. ι Καρυώτες περήφανοι για τον τόπο τους και δεμένοι συναισθηματικά με αυτόν, συντηρούν με ζήλο, ανακαινίζουν και επιδιορθώνουν τα παλιά πέτρινα σπίτια τους. Έτσι η Καρυά σιγά σιγά ξαναρχίζει να αποκτά και τουριστική δυναμική και οικονομική ανάπτυξη αξιοσημείωτη. Η ζωή συγκεντρώνεται στους καφενέδες και τις ταβέρνες της κεντρικής πλατείας, μια πλακόστρωτη, γραφική και δροσερή γωνιά του χωριού. Επιβλητικός και υπέροχος στέκει ο ναός του Αη-Γιάννη του Πρόδρομου, αρωγός και πολιούχος του χωριού. Οι ντόπιοι τον τιμούν με γλέντια και άφθονη οινοποσία, κάθε 29 Αυγούστου, σε ένα από τα πιο φημισμένα πανηγύρια ολόκληρης της Αργολίδας. Το παλιό παραδοσιακό πέτρινο σχολείο με τη βρύση του στην άκρη της αυλής, είναι δωρεά του αείμνηστου εθνικού ευεργέτη Ανδρέα Συγγρού. Στο κτήριο αυτό λειτούργησε το πρώτο Αλληλοδιδακτικό Σχολείο της περιοχής.

Ο

Η

Καρυά είχε ανέκαθεν συνδεθεί με τα πλούσια νάματα του Αρτεμησίου και οι επτά νερόμυλοι με τις έρημες τώρα πια μυλόπετρές τους, που στέκουν ακόμη διάσπαρτοι γύρω από το χωριό, μαρτυρούν την περασμένη, οικονομική ανάπτυξη. Το χωριό δεν βρίσκονταν παλιότερα εδώ αλλά σε μια αετοράχη, δύσβατη και απροσπέλαστη, στο Μαλεβό. Όταν οι καιροί ημέρεψαν και οι Τούρκοι πήραν πόδι, οι ντόπιοι μετέφεραν το χωριό τους χαμηλότερα, για να ζήσουν πιο ειρηνικές και ελπιδοφόρες μέρες. Ίχνη του παλαιότερου οικισμού, για όσους ρομαντικούς αγαπούν τα ζωντανά απομεινάρια της νεώτερης ιστορίας μας, είναι ακόμη ορατά στην παλιά θέση όπου στέκουν επίσης και λίγα ερείπια του τότε προστάτη του χωριού, Αγίου Δημητρίου. Παρά το κορφοβούνι ωστόσο που διάλεξαν για σπίτι τους, οι Καρυώτες πλήρωσαν βαρύ το μερτικό τους σε αίμα και πόνο από τον Ιμπραήμ Πασά, που πέρασε με τα φουσάτα του και έκαψε μέρος του παλαιού χωριού.

26

ΚΑΡΥΑ

Σ

τον προαύλιο χώρο της εκκλησίας του Αη-Γιάννη του Προδρόμου, στέκει περήφανος ο ανδριάντας ενός σημαντικού ιστορικού προσώπου, του τοπικού οπλαρχηγού Γιαννάκου Δαγρέ ή Νταγρέ, σύμφωνα με τους ντόπιους. Η συμβολή τόσο του ιδίου, όσο και του αδελφού του Θανάση, υπήρξε κεφαλαιώδους σημασίας για την θετική έκβαση του ‘21 στην ευρύτερη περιοχή του Αρτεμισίου αλλά και στην Αργολίδα και την Αρκαδία ολόκληρη.

Η

ιστορική αυτή φυσιογνωμία απαντάται συχνά στα κιτάπια της ιστορίας, η προσφορά του στον αγώνα είχε δεόντως εκτιμηθεί από τους συγχρόνους του και αποδεδειγμένα τον συνέδεε στενή φιλία με τον Κολοκοτρώνη του οποίου υπήρξε πρωτοπαλίκαρο. Ο Γιαννάκος Δαγρές και ο αδελφός του Θανάσης, μετά το θάνατο του πατέρα τους Γεωργίου, πρωτοπαλίκαρου της περιοχής, ενεπλάκησαν πολύ πριν την έναρξη του αγώνα, ενεργά στο αρματολίκι, αναλαμβάνοντας ουσιαστικά τα ηνία της κλεφτουριάς, στην περιοχή του Αρτεμισίου. Με το ξέσπασμα της επανάστασης οργανώνουν φουσάτο ντόπιων παλικαριών, τους ονομαστούς Καρυώτες και συντάσσονται στο πλευρό και στις διαταγές του στρατηγού Κολοκοτρώνη. Συμμετέχουν σύμφωνα με τον Φωτάκο, με το ασκέρι τους σε διάφορες συμπλοκές και μάχες, με σημαντικότερη την πολιορκία της Τριπολιτσάς.

Σ

τις 10 Αυγούστου 1821 τα δυο αδέλφια θα βρεθούν στο χωριό Λουκά, έξω από την Τρίπολη, όπου δέχτηκαν αιφνιδιασμό από τούρκικο ασκέρι. Ο Γιαννάκoς σύμφωνα με μαρτυρίες μετά από υπόδειξη του Κολοκοτρώνη, πρωτοστατεί στην τάφρο της «Γράνας» και λαμβάνει μέρος στην εκεί μάχη. Για αυτές και άλλες πράξεις ηρωισμού και αυτοθυσίας, η λαϊκή μούσα τον τίμησε, υμνώντας τη λεβεντιά και την τόλμη του σε ένα κλέφτικο τραγούδι: ‘’ Έβγα Δαγρέ προσκύνησε και δος ‘μας τ’αρματά σου Να περπατάς ελεύθερος Τούρκος μη σε πειράζει. Μα μήπως είμαι νιόπαντρος νύφη να προσκυνήσω; Εγώ ‘μαι ο καπετάν Δαγρές, ο Βλαχοκαρυώτης Τον Θοδωράκη καρτερώ και θα σας πολεμήσω’’

Στο λημέρι των Δαγρέδων

Εφαλτήριο εξορμήσεων, αφετηρία περιπετειών

ΚΑΡΥΑ

Γ

ια τους κυνηγούς των έντονων εμπειριών και για τους λάτρεις των λαογραφικών μας θρύλων, μια επίσκεψη στο ελατοσκέπαστο Αρτεμήσιο, είναι επιβεβλημένη. Η οργιώδης βλάστηση, το μουρμούρισμα των πηγών και η φαντασία του λαού, έκαναν το θαύμα τους. Ακολουθώντας το δρόμο προς Νεστάνη πρώτη στάση η Παναγία. Κατόπιν στο δρόμο μας το Σωληνάρι. Από την πηγή αυτή αρχίζει και η πορεία προς τη Νεραϊδόβρυση, που συναντά κανείς μετά από αρκετή πεζοπορία. Βρίσκεται σφηνωμένη κάτω από την κορφή του Αρτεμήσιου κι αν τύχει και έχει πέσει το γιόμα όταν τη συναντήσετε, όσο κι αν διψάτε, νερό μην πιείτε. Ο θρύλος θέλει νεράιδες να παίρνουν την φωνή του διψασμένου.

Σ

υνεχίζοντας ευθεία, θα βρεθεί κανείς λίγο πάνω από την πηγή του Αγίου Κωνσταντίνου, τη νερομάνα του χωριού.Λίγο μακρύτερα η πηγή Μπρακατσάκι της οποίας το νερό οι ντόπιοι, χρόνια ολόκληρα χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιούν ως φάρμακο, με καταπληκτικά σύμφωνα με τους ίδιους αποτελέσματα.

Ζ

ωντανό μνημείο της πολιτιστικής κληρονομιάς της Καρυάς η παλιά Μονή της Παναγίας. Σκαρφαλωμένη στα 1.100 μέτρα υψόμετρο, αποτελεί απόδειξη ότι ο ελληνικός πολιτισμός έχει αδιατάρακτη συνέχεια. Ο καθολικός καμαροσκέπαστος σταυροειδής ναός, θεωρείται κατασκευή του 14ου αιώνα και η θέα που προσφέρεται αποζημιώνει τον επισκέπτη. Από εδώ αγναντεύει ανεμπόδιστα κανείς, ολόκληρο τον αργολικό κάμπο. Ο ναός θεμελιώθηκε πάνω στα ερείπια προγενέστερου ναού, πιθανότατα της θεάς Άρτεμις και τα διασκορπισμένα κομμάτια αρχαίων κιόνων, δηλώνουν ότι το ναό κάποτε, στήριζαν αρχαία κιονόκρανα. Στο χώρο σήμερα απαντώνται ένα δυο ανακαινισμένα κελιά και μια βρύση. Μοναδική γραπτή μαρτυρία παραδίδεται από την απογραφή των Ενετών του 1696 όπου αναφέρεται ότι «επάνωθεν του χωριού είναι μοναστήριον ερημωμένο, η Παναγία». Ο εντοπισμός ανθρώπινων σκελετών σε παρακείμενες εκσκαφές αλλά και το γειτονικό τοπωνύμιο «Μπαχώμη», μαρτυρά μάλλον την ύπαρξη μοναχού

Παναγία

με το όνομα Παχώμιος. Πολύ κοντά στην εκκλησία βρίσκονται λείψανα ενετικού κάστρου με φυλάκια και επάλξεις. Ακόμη αρχαιότερο κάστρο, πιθανότατα προϊστορικό, υπάρχει και στην περιοχή Ξεροβούνι. Ίχνη του προϊστορικού αυτού κάστρου είναι ακόμη ορατά.

Π

λήθος άλλων εκκλησιών και παρεκκλησίων, μπορεί ο επισκέπτης να θαυμάσει γύρω από την Καρυά με πιο σημαντικά τον Προφήτη Ηλία, τον ‘Aγιο Κωνσταντίνο, τον Αη-Γιάννη το Θεολόγο, τον Αη-Δημήτρη και την Αγία Παρασκευή. Μπροστά μάλιστα στο ιερό του Προφήτη Ηλία βρίσκεται τεράστιος υπεραιωνώβιος Πρίνος (πουρνάρι) που σύμφωνα με την παράδοση ήταν το δέντρο στον ίσκιο του οποίου ξεκουράστηκε ο Παυσανίας κατά την περιήγησή του στην περιοχή. Το συγκεκριμένο δέντρο έχει επισήμως προταθεί να καταγραφεί και να κηρυχτεί, διατηρητέο μνημείο της φύσης.

Ε

κπάγλου φυσικής καλλονής το Αρτεμήσιο, τα τελευταία χρόνια έχει αποτελέσει σημείο συνάντησης φυσιολατρών, υπέρμαχων της πεζοπορίας και επίδοξων εξερευνητών. Η καταπληκτική και μοναδική του χλωρίδα και πανίδα, σε συνδυασμό με τις απίστευτες εναλλαγές του φυ-σικού τοπίου, καθιστούν ολόκληρο το βουνό αυτό εξαιρετική επιλογή εναλλακτικών σπορ. Στην Καρυά τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας και του ξενώνα που λειτουργεί, ολοένα και συρρέουν μεγαλύτερα πλήθη ζηλωτών των extreme αθλημάτων και του εναλλακτικού τουρισμού. Από την Καρυά άλλωστε, διέρχεται το Διεθνές Ορειβατικό Μονοπάτι Ε34, που ξεκινάει από την Αρχαία Ολυμπία και καταλήγει στην Αρχαία Επίδαυρο. Πολλά άλλα, μικρότερης απόστασης μονοπάτια μέσα και έξω από τα ελατοδάση, προσφέρουν συγκινήσεις και απολαύσεις πρωτόγνωρες. Τέλος, για όσους αγαπούν την φύση και τα θαύματά της, επιβεβλημένη θεωρείται μια βόλτα στο πλατανόδασος που βρίσκεται στο πάνω άκρο του χωριού.

Αγία Παρασκευή

27

Αρτεμήσιο

Το ιερό του Προφήτη Ηλία και μπροστά του ο τεράστιος υπεραιωνώβιος Πρίνος (πουρνάρι)

Η πηγή Μπρακατσάκι

Αρτεμήσιο

30

Ορια της αρχαίας Οινόης

ΜΑΖΙ (ΑΡΙΑ)

Κ

οντά στην Καρυά και απέναντι ακριβώς από τη διάσημη για την άγρια ομορφιά και το μεγάλο βάθος της, χαράδρα της Χούνης, που χαίνει στα ανατολικά του Αρτεμησίου, βρίσκεται το Μάζι ( Αρία), με πληθυσμό 36 κατοίκους στην απογραφή του 1833, 119 το 1879, 107 το 1951, 159 το 1961, 99 το 1971, 56 το 1981 και 57 το 1991. Οι μόνιμοι Μαζιώτες, είναι πλέον ελάχιστοι. Ο οικισμός κυρίως ζωντανεύει το καλοκαίρι όταν μαζεύονται για τις καλοκαιρινές τους διακοπές από τα αστικά κέντρα, παιδιά και εγγόνια. Άλλωστε το πνιγμένο στην πρασινάδα του Αρτεμισίου Μάζι, προσφέρει ιδανικές συνθήκες για δροσερή βουνίσια αναψυχή. Πανέμορφα πέτρινα σπίτια πρόσφατα ανακαινισμένα, καθώς και νεώτερα κτίσματα ασβεστωμένα και λιτά, συνθέτουν ένα γραφικό τοπίο. Καταπράσινο, ολόδροσο και γνωστό για τα άφθονα καταγάργαρα νερά του το Μάζι, κερδίζει ολοένα και περισσότερους φίλους ανάμεσα σε εκείνους που προτιμούν ήρεμες και απείραχτες από την κοσμοπλημμύρα των αστικών κέντρων διακοπές.

Σ

τον ίσκιο του πάλαι ποτέ ιερού της Αρτέμιδος στην κορυφή ή πολύ κοντά στην κορυφή του Αρτεμισίου όρους, που κατά μια άποψη υπήρξε βουνό αφιερωμένο στη λατρεία της παρθένας κυνηγού, εντοπίζονται τα όρια της αρχαίας Οινόης. Παρά το γεγονός ότι ελάχιστα παραδίδονται για την αρχαία πολίχνη, ο Παυσανίας στα Κορινθιακά του την τοποθετεί κοντά στο σημερινό Μάζι «από τούτου μεν Οινόη χωρίον εστίν Αργείοις: υπέρ δε Οινόης όρος εστίν Αρτεμίσιον και ιερόν Αρτέμιδος επί κορυφή του όρους. Εν τούτω δέ είσι τω όρει και αι πηγαί του Ινάχου: πηγαί γαρ δη τω όντι εισίν αυτώ, το δε ύδωρ ουκ επί πολύ εξικνείται της γης». Κορινθιακά xxv (2,3)

Η

αρχαία αυτή πόλη έγινε στην ιστορία γνωστή για δυο κυρίως λόγους. Για τις αλλεπάλληλες αποτυχημένες επιθέσεις των Λακεδαιμονίων κατά τους Μεσσηνιακούς πολέμους και για μια μάχη περί το 460 π.Χ. με νικητές Αθηναίους και Αργείους εναντίων Σπαρτιατών.

31

Εκκλησιές στο βράχο, χωριά στη φύση

Ά

λλοι μικροί πανέμορφοι οικισμοί που συντροφεύουν την Καρυά είναι η Χούνη, τα Μποζιονελαίικα και τα Σπαναίικα, που συναντά κανείς στο δρόμο από Άργος προς Καρυά. Οι περιοχές αυτές βρίσκονται πάνω σε χαράδρα και γι’ αυτό το λόγο οι φιλόπονοι γεωργοί, κάτοικοί τους, ανέπτυξαν την καλλιέργεια οπωροφόρων δέντρων, εκμεταλλευόμενοι τα καλά προστατευμένα από το χειμερινό πάγο, εδάφη. Οι βερικοκιές της περιοχής, ευωδιάζουν σε φροντισμένους οπωρώνες. Στην περιοχή της Χούνης, βρίσκονται και δυο ιδιαίτερες εκκλησίες η Αγία Ιερουσαλήμ και η Ανάληψη. Δυό εκκλησίες που ξεχωρίζουν από στις άλλες γιατί βρίσκονται σφηνωμένες ψηλά ανάμεσα σε βράχους. Πρώτο εμφανίζεται μπροστά μας το εκκλησάκι της Ανάληψης. Η πρόσβαση στην εκκλησία εξασφαλίζεται με 160 σκαλοπάτια λαξευμένα στο βράχο που οδηγούν, σε χαμηλή είσοδο προφυλαγμένη από πολεμίστρες και στο σπηλαιώδες εσωτερικό. Κατά την Τουρκοκρατία η σπηλιά λειτούργησε ως λημέρι του οπλαρχηγού Δημητρίου Τσώκρη γι’ αυτό και έμεινε γνωστή και ως “σπηλιά του Τσώκρη”. Από τον Φωτάκο μαθαίνουμε ότι στην έναρξη της επανάστασης οι ντόπιοι φύλαξαν υπάρχοντά τους στο εσωτερικό της σπηλιάς και συμπεραίνουμε πως η εκκλησία είναι κτίσμα τουλάχιστον προεπαναστατικό και πως χρησίμεψε επίσης και ως καταφύγιο. Λίγο πιο πάνω από τη Χούνη και πολύ ψηλότερα -κοντά στην κορυφογραμμή της χαράδρας μπορεί να αγναντέψει κανείς την εκκλησία της Αγίας Ιερουσαλήμ ή Υπαπαντής. Χτίστηκε από σκηνίτες κτηνοτρόφους της ευρύτερης περιοχής. Η Αγία Ιερουσαλήμ γιορτάζει δυο φορές το χρόνο στις 2 Φεβρουαρίου και στις 2 Ιουλίου. Η εκκλησία αυτή, φυσικό κάστρο και οχυρό ως εκ της θέσεώς της, διαθέτει πολεμίστρες. Στα Ορλωφικά η σπηλιά της χρησίμεψε ως καταφύγιο. Στην Ελληνική επανάσταση αποτέλεσε ορμητήριο του καπετάν Δαγρέ κατά του επί Ιμπραήμ. Στο εσωτερικό της σπηλιάς - οχυρού πλάι στην εκκλησίτσα, υπάρχει στέρνα με πηγή, το νερό της οποίας αναβλύζει μέσα από βράχο. Οι δύο αυτές εκκλησιές έχουν ευρύτατη απήχηση στους πιστούς των γύρω περιοχών γι αυτό και αποτελούν ιερά προσκυνήματά τους επί σειρά ετών. Δέκα τέσσερα χιλιόμετρα περίπου μετά το Άργος, συναντάμε σχεδόν πάνω στον δρόμο την εκκλησία της Ευαγγελίστριας και η πεδινή και ημερεμένη Αγριλίτσα μας υποδέχεται. Σε κοντινή απόσταση βρίσκουμε τους ήσυχους οικισμούς Στραβή Ράχη, Κοτρώνι και Γαλάτι. Μια καθ’ όλα λιτή διαδρομή στη συνέχεια μέσα από τα Γαλαναίικα και τον Αϊ-Γιώργη προετοιμάζει τον Η Αγία Μαρίνα Το χωριό Αϊ Γιώργης επισκέπτη γι’ αυτό που θα αντικρίζει σε λίγο... την Καρυά και το Αρτεμήσιο.

Αγία Ιερουσαλήμ

Η εκκλησία της Ανάληψης

στην Αγριλίτσα

¨Αγιος Σπυρίδωνας

32

ευλογημένο ΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΟ, γάργαρη ΔΟΥΚΑ ΒΡΥΣΗ

Κ

άτω από την κορυφή του Λυρκείου όρους και πνιγμένο στην βλάστηση στέκει καμαρωτό ένα ακόμη ξεχωριστά όμορφο χωριό της περιοχής, το Κεφαλόβρυσο. Το όνομά του παραπέμπει ευθέως στα δροσερά και άφθονα νερά του. Κυρίως στην τεράστια νερομάνα πηγή του, που λυσσομανά χειμώνα καλοκαίρι πλάι στο ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου. Τα νερά ξεπηδούν από τα βάθη ενός παγωμένου υπόγειου σπηλαίου το εξερευνημένο μέχρι σήμερα μήκος του οποίου, φτάνει περίπου τα 40 μέτρα. Η ορμή και η ποσότητα των νερών αυτής της πηγής, κέντριζε ανέκαθεν το θαυμασμό και την απορία των κατοίκων και γέννησε μια σειρά θρύλων και εικασιών. Έτσι το σπήλαιο αυτό, κατά μια άποψη, αποτελούσε τις πηγές του ιστορικού ποταμού Ινάχου. Το άφθονο νερό ποτίζει σήμερα στρέμματα από χωράφια και μποστάνια. Αρχοντονοικοκυραίοι και μερακλήδες οι κάτοικοι του Κεφαλόβρυσου, δεν αφήνουν ευκαιρία για γλέντι να πάει χαμένη. Μια εβδομάδα διαρκούσαν κάποτε οι γάμοι και τα πανηγύρια τους.Λίγο έξω από το χωριό στέκει φρουρός ένα μικρό φυλάκιο που ίσως αποτελεί ξεχασμένη φρυκτωρία. Εκτός από το γραφικό του χρώμα με τα παλιά πέτρινα διώροφα σπίτια, το Κεφαλόβρυσο είναι παράδεισος βλάστησης και φυσικής σαγήνης. Καρυδιές, λεύκες και πλατάνια σφιχταγκαλιασ μένα, προσφέρουν τον ίσκιο τους στον επισκέπτη τις καυτές μέρες του καλοκαιριού. στορική φυσιογνωμία της περιοχής και στενός συνεργάτης του κα-πετάν Δαγρέ και του Κολοκοτρώνη, υπήρξε και ο γεννημένος στο Κεφαλόβρυσο, Αδριανός Κλαδούρης. Συμμετείχε με τον Δαγρέ στην μάχη της Γράνας και συνετέλεσε στην άλωση της Τριπολιτσάς. Ο Κλαδούρης φέρεται ότι είχε υπό την αρχηγία του δικό του ένοπλο σώμα με το οποίο και εξουσίαζε την είσοδο και την έξοδο στις πόρτες Αρτεμησίου. ο Δημοτικό Διαμέρισμα Κεφαλόβρυσου με πληθυσμό 189 κατοίκους στην απογραφή του 1833, με 489 το 1879, με 679 το 1920, με 600 το 1928, με 637 το 1940, με 555 το 1951 (συμπεριλαμβανομένου και του Δούκα), 498 το 1961, 389 το 1971, 312 το 1981 και 332 κατοίκους το 1991, έχει άλλον έναν πανέμορφο οικισμό που και εκείνου το όνομα, υποδηλώνει τον πλούτο της περιοχής σε καθαρά και γάργαρα νερά. Πρόκειται για το Δούκα Βρύση, που παρά το γεγονός ότι σήμερα έχει λιγοστές οικογένειες υπήρξε ονομαστό για την ζωοπανήγυρη του. Για γενιές ολόκληρες τα υφαντά που παρήγαγαν οι ντόπιες, ήταν τόσο φημισμένα, ώστε να εγείρουν το φθόνο των υπόλοιπων γυναικών. Το χωριό είναι ακόμη και σήμερα χωρισμένο σε δύο μαχαλάδες το Δούκα Βρύση και το Άνω Δούκα. Λίγα αμπέλια και λιόδεντρα αποτελούν κυρίως τις καλλιέργειες της περιοχής. Οι περισσότεροι εναπομείναντες κάτοικοι, ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία. Τα αμνοερίφια ολόκληρης της περιοχής σήμερα, είναι ονομαστά για τη νοστιμάδα τους και περιζήτητα, ενώ τα γαλακτοκομικά προϊόντα τους θεωρούνται γευστικός πειρασμός.

Κεφαλόβρυσο

Ι

Τ

Δούκα Βρύση

ΦΡΕΓΚΑΙΝΑ

Τ

ο δημοτικό διαμέρισμα της Φρέγκαινας καλύπτει τις νοτιοανατολικές εκτάσεις του δήμου και τόπο ιδιαίτερο και όμορφο αλλά και άγριο. Περιλαμβάνει τους οικισμούς και Μερκούρι, Άγιο Στέφανο και Μανδράκι. Στην πραγματικότητα πρόκειται για τα παλιότερα χειμαδιά των κατοίκων του σημερινού Τουρνικιού. Όταν η πρακτική της μετακίνησης των κοπαδιών εγκαταλείφθηκε, οι Τουρνικιώτες μετοίκησαν στα πάλαι ποτέ χειμαδιά τους και διαμένουν πλέον μόνιμα σε αυτά. Λόγω της ιδιαίτερης αυτής κατάστασης και τους ισχυρούς δεσμούς που ενώνουν τους κατοίκους με την γενέτειρά τους, το Τουρνίκι, δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ, από τους Αγιοστεφανιώτες, τους Φρεγκαινιώτες και τους Μερκουρίσιους. Τα περισσότερα από τα παλιά πέτρινα σπίτια σιγά σιγά αναπαλαιώνονται για να εξυπηρετήσουν τις θερινές ανάγκες των ιδιοκτητών τους. Το Τουρνίκι στέκει κατά πάσα πιθανότητα στα ερείπια του αρχαίου Θουρίου, αρχαίο πέρασμα και αυτό από Αργος προς Αρκαδία. Γνώρισε δόξες κατά την Τουρκοκρατία όταν και θεωρήθηκε άπαρτο λημέρι. Μάλιστα οι άνδρες του χωριού υπήρξαν ονομαστοί για την ανδρεία τους. Ανάμεσα σε αυτούς λέγεται πως έψαξε ο Κολοκοτρώνης τα πρώτα του παλληκάρια. Αργότερα, στις μάχες διέπρεψε η οικογένεια των Καρατασουλαίων που υπήρξαν πρωτοπαλίκαρα των Νταγρέδων από την Καρυά. Κάποτε το χωριό μέτραγε πάνω από 300 οικογένειες και αποτελούσε δυναμικό παράγοντα της περιοχής. Μέχρι και το 1888 φαίνεται πως ζούσαν εκεί 402 άνθρωποι. Ονομαστό ήταν το τοπικό πανηγύρι κάθε δεκαπενταύγουστο όταν και τιμώνταν η εικόνα της Παναγίας που βρίσκονταν στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, προστάτη του χωριού.

τα χειμαδιά του Τουρνικιού

βρίσκονται ανάμερα σε δυο αντικριστές βουνοκορφές και κάτω από το όρος Μεγαβούνι. Άλλος ένας μικρός οικισμός με πεδινά χαρακτηριστικά, κτισμένος στις αρχές των πηγών του ποταμού Ξεριά ή Χάραδρου, πνιγμένος κυριολεκτικά στο πράσινο χειμώνα καλοκαίρι είναι και το Μερκούρι. Οι κάτοικοί του απασχολούνται με την κτηνοτροφία και τους πλούσιους ελαιώνες της περιοχής. Κοντά στον οικισμό βρέθηκαν ερείπια αρχαίου ιερού και απομεινάρια λουτρών Ελληνιστικών χρόνων. Στα δυτικά του οικισμού εκεί που ο Χτενιάς σμίγει με το Αρτεμήσιο ένας στενός χωμάτινος δρόμος που διασχίζει τον οικισμό και από τον οποίο ξεκινάνε σπουδαίες διαδρομές παλιών μονοπατιών μέσα σε οργιώδη βλάστηση, οδηγεί στο Τουρνίκι.

Η

φύση και η πανίδα της περιοχής είναι άγρια και πλούσια. Ο θρύλος θέλει σε αυτές τις βουνοκορφές του Αρτεμισίου να βλασταίνουν κατά την αρχαιότητα τα ιερά δέντρα της Αρτέμιδος. Σήμερα υπάρχει μόνο ένα μικρό υπόλειμμα του αρχαίου δάσους του Ίταμου, είδος δηλαδή ελάτης δηλητηριώδους για τα μόνοπλα ζώα όπως τα άλογα, ακίνδυνη ωστόσο για τα δίοπλα όπως τα κατσίκια. Το αρχαίο αυτό δάσος είναι σήμερα χαρακτηρισμένο ως διατηρητέο φυσικό μνημείο. Φρέγκαινα με πληθυσμό 325 κατοίκους το 1940 (404 κάτοικοι αναφέρονται στο Τουρνίκι το 1879) 468 το 1951, 391 το 1961, 332 το 1971, 250 το 1981 και 228 στην απογραφή του 1991,είναι ένα όμορφο χωριό με έντονο παραδοσιακό χρώμα και απλούς καθημερινούς ρυθμούς. Διαθέτει όμορφες εκκλησίες και πραγματικά αξίζει μια επίσκεψη. Λιτά επίσης και απέριττα είναι και τα χωριουδάκια Άγιος Στέφανος και Μανδράκι, τα οποία

‘Ιταμος

Η

Άγιος Ραφαήλ, Φρέγκαινα

Αγιος Στέφανος

33

ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΚΤΕΛ Αθηνών - 210 5134588 Ναυπλίου - 27520 27323 Άργους - 27510 69323 • Δρομολόγια - 14505 www.ktel-argolidas.gr

ΟΣΕ Αθηνών - 210 5297777 Ναυπλίου - 27520 29380 Άργους - 27510 67212 Υπηρεσία Πληροφόρησης - 1110 www.ose.gr

ΤΑΞΙ

Ιωάννης Γιαννάκης Γεώργιος Σπανός Νίκος Παπαϊωάννου Αναστάσιος Παπαδημητρίου Ιωάννης Καπαρέλος Γραφείο Δημοτολογίου - 27513 61112 Γραφείο Ληξιαρχείου & Γραφείο Μητρώου Αρρένων & Γραφείο Αλλοδαπών - 27513 61122 Γραφείο Αγροτικής - Κτηνοτροφικής Ανάπτυξης & Γραφείο Προστασίας Δασών - 27513 61111 Γραφείο Δαπανών Προμηθειών & Γραφείο Εσόδων & Λογιστήριο - 27513 61116

Άργους (Πλ. Αγίου Πέτρου) - 27510 29997 Ράδιο Ταξί Άργους - 27510 67020

ΚΕΝΤΡΑ ΥΓΕΙΑΣ - ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ

Γενικό Νοσοκομείο Άργους - 27510 24455 Γενικό Νοσοκομείο Ναυπλίου - 27523 61100 Περιφερειακό Ιατρείο Μύλων - 27510 47593, 27510 47204

Αθλητικός Όμιλος Λυρκείας “ΛΥΓΚΕΥΣ” - 6977 606 352 Αθλητικός Προοδευτικός Όμιλος Καρυάς “Ηρακλής” - 6948 053 153 Αθλητικός Όμιλος Γυμνού “Ο Ορνεάτης” 6977304545, 27510 24636

ΜΟΥΣΕΙΑ - ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ Αρχαιολογικό Μουσείο Άργους & Ναυπλίου 27520 27502

ΣΥΛΛΟΓΟΙ ΔΙΑΜΟΝΗ Ξενώνας “Αγριοροδιές” Καρυά 210 8064165, 6973 558 559

ΔΗΜΟΣ ΛΥΡΚΕΙΑΣ Γραμματεία Δημάρχου: Γιαννάκη Ευαγγελία, 27513 61100 Γραφείο Τύπου: 27513 61114 Αντιδήμαρχοι: Μποζιονέλος Αναστάσιος - 27513 61118 Τσεκούρας Δημήτριος - 27513 61117 Δημοτικό Συμβούλιο: Μπάρλα Παναγιώτα - 27513 61113 Δημοτικοί Σύμβουλοι: Αναστάσιος Μποζιονέλος Βασίλειος Θεοδωρόπουλος Φίλιππος Οικονόμου Θεόδωρος Παναγιωτόπουλος Δημήτριος Καρράς Δημήτριος Τσεκούρας Νικόλαος Αδαμόπουλος Δημήτριος Καλόγηρος

Πολιτιστικός Σύλλογος Κεφαλοβρύσου - Δούκα “Η Κοίμησης της Θεοτόκου” - 6949 127 201 Πολιτιστικός Εξωραιστικός Απανταχού Μαζιωτών “Η Μεταμόρφωση Του Σωτήρος” 27510 75445, 6947 711 010 Δ/νση: Μάζι Καρυάς, 21058 Αργος Προοδευτικός και Μορφωτικός Σύλλογος Καρυάς “Το Αρτεμίσιο” 211 1198818, 6977 098 886 Πολιτιστικός Σύλλογος Φρέγκαινας 210 4828553, 6972 286 839 Πολιτιστικός Σύλλογος εν Αθήναις Λυρκειωτών “Ο Λυγκεύς” - 210 9750748, 6945 664651 Πολιτιστικός Μορφωτικός Εξωραιστικός Σύλλογος Μερκουρίου “Η Οινόη” 6977 705 425 Πολιτιστικός Σύλλογος Στέρνας “Η Αγία Τριάδα” - 27510 68151, 6949 733 238

ΤΟΠΙΚΑ ∆ΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ

Λυρκεία Γυμνό Καπαρέλλι Καρυά Κεφαλόβρύσο Νεοχώρι Στέρνα Φρέγκαινης ΟΙΚΙΣΜΟΙ

Τ.Δ. Γυμνού Γυμνό Τσιρίστρα Τ.Δ. Καρυάς Καρυά Aγιος Γεώργιος Αγριλίτσα Μάζι Γαλαναίικα Γαλάτιον Μποζιονελαίικα Σπαναίικα Στραβή Ράχη Χούνη Τ.Δ. Κεφαλοβρύσου Κεφαλόβρυσο Δούκα Βρύση Τ.Δ. Φρεγκαίνης Φρέγκαινα Aγιος Στέφανος Μερκούριον

∆ΗΜΟΣ ΛΥΡΚΕΙΑΣ Τ.Κ. 21 200 Αργολίδα Τηλ. 27513 61100 Fax. 27510 71643

www.lirkia.gr