/april2012

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum�

Universitair Centrum voor Farmacie

Foliolum Jaargang XXV Editie IV april 2012

Hormonen Dr. M.M. Faas

dr. A.J.W. Scheurink en Jan Scholte

Johan van Rooij

Geslachtshormonen Acupunctuur voor bijwersturen de Ghrelin: een tegenstrijdig kingen van hormoontherapie immuunrespons bij borstkanker hormoon?

Inhoudsopgave

Foliolum Jaargang

XXV

Editie

IV

April

2012

REDACTIONEEL

Voorwoord Redactie 4 Voorwoord Bestuur 5 Geslachtshormonen sturen de immuunrespons 6 Ghrelin: een tegenstrijdig hormoon? 8 Acupunctuur voor bijwerkingen van hormoon- 10 therapie bij borstkanker

FACULTAIR

Promovendi 13 Moleculaire Farmacologie 18 Student in het Buitenland 20 Onderwijsveranderingen 22

PHARMACIAE SACRUM

Fotopagina 24 Agenda 26 Alumnus 27 Mannenactiviteit 28 STERC Sportdag 28 Ouderjaarssymposium 29 Carrièredag 29 Stichting Boekenbureau 30 Reglementencommissie 30 STERC 31 Internetcommissie 31 Eten met de BEC 32 Slotpagina 34

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” in samenwerking met het Universitair Centrum voor Farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen

Colofon Redactiecommissie

Denise van Marion Charlie Brouwers Sebnem Akgöl Arend Overeem Mike Koops Mark Pratt

Ab-actiaat

Charlie Brouwers Sint Eustatiusstraat 59 9715 PG Groningen tel: 0648865366 foliolum@rug.nl

Drukkerij Smeets & Hagenbeck Foto voorkant

Denise van Marion

Puzzels slotpagina Boy van Basten

Copyright 2012 Redactiecommissie Foliolum ‘van A tot Zilver’ der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van schrift, druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de auteurs.

Oplage 1250

Redactioneel Redactiecommissie “van A tot Zilver”

Denise van Marion

Geachte lezer, Zittend in een heerlijk lentezonnetje schrijf ik dit voorwoord voor de vierde editie van het Foliolum.

Lentekriebels spelen bij iedereen op. Bij vogels, die op zoek zijn naar een partner, bijvoorbeeld. Hormonen spelen hierbij een grote rol, bij dieren en ook bij mensen. Hormonen is ook het thema van deze editie van het Foliolum. We gaan het niet over verliefdheid hebben, maar wel kunt u lezen over een interessant deelgebied, dat een brug vormt tussen de endocrinologie en de immunologie, namelijk de voortplantingsimmunologie.

Dr. M.M. Faas heeft een artikel geschreven over de aanpassingen in de immunologie bij zwangerschap en de regulatie van de immuunrespons door geslachtshormonen.

Vervolgens leest u een boeiend artikel over de synthetische stof ghrelin, een typisch voorbeeld van ‘reverse pharmacology’, zoals Jan Scholte en dr. A. J. W. Scheurink het noemen. Initieel werd de synthetische stof ontdekt en pas later de receptor en de bijbehorende endocriene ligand. De schrijvers gaan eerst in op de synthese van ghrelin zelf, om vervolgens de fysiologische aspecten van ghrelin te bespreken en de meest recente inzichten rondom deze ligand.

Het derde artikel, geschreven door Johan van Rooij, geeft een geheel andere kijk op hormonen. U weet allen wel dat hormoontherapie regelmatig wordt toegepast bij patiënten met borstkanker. Deze therapie kan allerlei vervelende bijwerkingen geven en het schijnt zo te zijn, dat acupunctuur hier verlichting bij kan geven. Wederom een wetenswaardig artikel.

Het facultaire gedeelte belicht in deze editie de vakgroep Moleculaire Farmacologie. Daaropvolgend een beschrijving van een boeiend masteronderzoek op het prachtige en zonnige Sint Maarten van Stéphanie de Rooij. Daarna het farmaceutische levensverhaal van alumnus Nynke Jager, met tot slot belangrijke informatie voor studenten over de veranderingen binnen het onderwijs.

Het P.S.-gedeelte bevatten de prachtige samenvattingen van de Mannenactiviteit, de STERC Sportdag, het Ouderejaarssymposium en de Carrièredag, met vervolgens de omschrijvingen van de taken van Stichting Boekenbureau, de Reglementencommissie, de Sport, Training En Rijwielprestatietocht Commissie en de Internetcommissie. Hierna vindt u de fantastische ervaringen die wij hadden tijdens het etentje met de BEC en tot slot vindt u weer een themagerelateerde puzzel.

Ik wens u voor nu veel leesplezier toe en succes met de puzzel!

Met vriendelijke groet, Namens de 25e Redactiecommissie “van A tot Zilver”, Denise van Marion h.t. praeses

4 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. IV

Pharmaciae Sacrum

Sophie Berends

Geachte lezer, Met een exotisch hitje op de achtergrond en met de meteorologische lente in het vooruitzicht, voelt het al daadwerkelijk bijna als lente. Ik kijk uit naar het moment dat straks de terrassen op de Grote Markt weer vol zitten en de zonnebril weer een onmisbare gadget wordt. Helaas zal het waarschijnlijk nog even duren voordat dat echt zover zal zijn. Het ‘gewone’ leven gaat intussen rustig door en waar de politiek zich op dit moment druk maakt over zaken als het begrotingstekort, zijn wij op het P.S.-hok druk bezig met onze eigen dingen. Aan al het moois komt helaas een einde, zo ook aan ons bestuursjaar. Tijdens de maart borrel is het kandidaat-bestuur onthuld en hebben vijf enthousiastelingen zich gepresenteerd als het 131e kandidaat-bestuur van P.S. Tijdens de maart ALV zullen zij zich officieel presenteren aan de ALV. Niet alleen de onthulling van het kandidaat-bestuur vond plaats, ook de BEC heeft de bestemming onthuld. Op donderdag 26 april zal er afgereisd worden naar Praag, alwaar we vier fantastische dagen tegemoet zullen gaan.

Naast de maart borrel hebben er op het moment dat dit Foliolum uitkomt, nog diverse andere activiteiten plaatsgevonden. Niet alleen een EJC-feest met als thema “Turn me (ne)on!”, maar ook vonden voor de tweede keer de Mediq Workshopavonden plaats waarin men alles heeft geleerd over Human Resource Management. Daarnaast hebben we onze medestudenten uit Utrecht en Leiden ook weer gezien op de Beroependag en de Voorjaarsdag, beiden van de K.N.P.S.V. De agenda voor de komende tijd is verderop in het Foliolum te vinden.

Het thema van dit Foliolum is hormonen. Hormonen worden natuurlijk al snel in verband gebracht met het zijn van een man of vrouw. De samenstelling van je hormonen bepaalt voor een groot deel van welk geslacht je bent. In de werkelijkheid kan het echter voorkomen dat iemand er van buiten anders uit ziet dan hij/zij zich van binnen voelt. Vaak worden deze gevoelens lange tijd onderdrukt, maar deze gevoelens kunnen op latere leeftijd toch de overhand nemen. Dit kan moeilijke situaties opleveren, en leidt soms tot veel onbegrip van de omgeving. De medische term hiervoor is genderdysforie.

Ook wanneer er een kinderwens is, die niet vervuld kan worden, komen hormonen om de hoek kijken.

Hormonen worden bij IVF ingezet om zo mogelijk toch in verwachting te raken. Concluderend kunnen hormonen dus levensbepalend zijn! Ik ben dan ook erg benieuwd naar de invulling die de Redactiecommissie aan dit Foliolum heeft gegeven.

Voor nu wens ik jullie veel leesplezier toe en tot op het P.S.-hok of de volgende P.S.activiteit!

Met vriendelijke groet, namens het 130e bestuur der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”, Sophie Berends h.t. praeses

Foliolum Jaargang XXV Ed. IV ■ 5

Redactioneel Geslachtshormonen sturen de immuunrespons. dr. M.M. Faas,

Immuno-endocrinologie, sectie Medische Biologie, Disciplinegroep Pathologie en Medische Biologie, UMCG Groningen.

L

ang is gedacht dat endocrinologie en immunologie aparte entiteiten waren en niet met elkaar in verband stonden. Tegenwoordig weten we wel beter, er wordt veel onderzoek gedaan op het grensgebied van endocrinologie en immunologie, een onderzoeksgebied wat immuno-endocrinologie genoemd wordt. Voortplantingsimmunologie is een deelgebied van immuno-endocrinologie en houdt zich bezig met de relatie tussen immunologie en voortplanting. Voortplantingsimmunologie houdt zich onder andere bezig met de aanpassingen van de immunologie aan de zwangerschap en de regulatie van de immuunrespons door geslachtshormonen.

Zwangerschap is immunologisch gezien een unieke situatie Zwangerschap is een unieke situatie: een nieuw orgaan (placenta) en een nieuw leven ontwikkelen zich in de uterus van de zwangere vrouw. Zowel placenta als de foetus ontstaan uit de bevruchte eicel en bevatten dus allebei voor de helft genen van de moeder en voor de andere helft genen van de vader; foetus en placenta zijn dus semiallogeen. Hoewel de foetus zelf niet in aanraking komt met maternaal weefsel, staat de placenta in nauw contact met dit maternale weefsel, bijvoorbeeld de maternale immuuncellen. Toch worden foetus en placenta tijdens de negen maanden durende zwangerschap niet afgestoten. Dit suggereert dat er aanpassingen zijn in de immuunrespons van de moeder, of in het weefsel van de foetus en placenta, zodanig dat deze de foetus en placenta niet herkent als lichaamsvreemd.

zouden echter de immunologische integriteit van de moeder kunnen aantasten. Daarom past ook de nietspecifieke immuunrespons van de moeder zich aan tijdens de zwangerschap. De niet-specifieke afweer is de eerstelijns afweer van het lichaam en tijdens de zwangerschap staat deze immuunrespons als het ware op scherp: het is actiever en makkelijker te activeren.

Niet alleen de moeder zorgt ervoor dat haar foetus en placenta niet afgestoten worden, ook de foetus zelf zorgt via een aantal mechanismen ervoor dat het minder “zichtbaar” is voor de immuunrespons van de moeder. De placenta, die in direct contact staat met de immuuncellen van de moeder brengt bijvoorbeeld geen klassiek MHC I tot expressie.

MHC I moleculen bevinden zich op alle cellen van het lichaam en zijn betrokken bij de herkenning van “eigen” en “niet eigen” elementen in het lichaam. Dit Bij afstoting van lichaamsvreemde weefsels, zoals niet tot expressie brengen van het klassieke MHC I is na een transplantatie, zijn verschillende soorten een van de aanpassingen van de semiallogene foetus immuuncellen betrokken. In het bijzonder spelen om afstoting te voorkomen. de cellen van het specifieke immuunsysteem, zoals T-lymfocyten, vooral cytotoxische T-lymfocyten, en natural killer cellen (NK cellen), hierin een belangrijke rol. Deze cellen kunnen lichaamsvreemde cellen direct herkennen en vervolgens doden (cellulaire immuunrespons). Dankzij het feit dat er de laatste jaren heel veel onderzoek is gedaan naar de aanpassingen van de immuunrespons van de moeder aan de zwangerschap, weten we nu dat tijdens de zwangerschap in het bijzonder de cellulaire immuunrespons minder sterk is. Ook de aantallen regulatoire T-cellen, cellen die de immuunrespons kunnen onderdrukken, zijn verhoogd tijdens de Figuur 1: Maternale en placentaire factoren beïnvloeden zwangerschap. Deze aanpassingen, met name de de immuunrespons van de moeder zodat de semiallogene onderdrukking van de cellulaire immuunrespons, foetus niet afgestoten wordt

6 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. IV

Welke factoren zorgen voor de aanpassingen van de immuunrespons aan de zwangerschap?

Tijdens de zwangerschap produceert de placenta heel veel hormonen. Dit zijn allerlei hormonen die in de niet-zwangere situatie door verschillende organen geproduceerd worden. De placenta produceert bijvoorbeeld geslachtshormonen, progesteron en oestrogenen, CRH (corticotrophin releasing hormoon), een hormoon met een groeihormoonachtige werking, een hormoon met een LH-achtige werking, leptine en nog vele andere hormonen. De productie van deze hormonen stelt de placenta in staat in te grijpen in de fysiologie van de moeder en deze aan te passen aan de toestand van de zwangerschap. De productie van oestrogenen en progesteron, zijn niet alleen erg belangrijk voor de instandhouding van de zwangerschap, ze spelen ook een belangrijke rol in de aanpassing van de immuunrespons aan de zwangerschap. Verschillende studies hebben laten zien dat progesteron de cellulaire immuunrespons tijdens de zwangerschap onderdrukt. Van oestrogenen is aangetoond dat zij de regulatoire T-cellen verhogen.

Sturen de geslachtshormonen bij niet-zwangere vrouwen en bij mannen ook de immuunrespons?

Vanuit de kliniek zijn verschillen in de immuunrespons tussen mannen en vrouwen heel duidelijk aanwijsbaar. Bijvoorbeeld komen autoimmuunziekten vaker voor bij vrouwen, terwijl mannen over het algemeen gevoeliger zijn voor verschillende infecties. Bovendien variëren de symptomen van verschillende ziektebeelden, zoals astma en reuma, bij vrouwen tijdens de menstruele cyclus. Deze klinische voorbeelden duiden erop

dat ook bij mannen en bij niet-zwangere vrouwen de geslachtshormonen een belangrijke invloed hebben op de immuunrespons. In het verleden is met name onderzoek gedaan naar de invloed van geslachtshormonen op de specifieke immuunrespons en zijn er zoals hierboven beschreven veel verschillende effecten van de hormonen oestrogenen en progesteron, maar ook van testosteron, op dit deel van de immuunrespons gezien. Meer recentelijk staat de niet-specifieke immuunrespons (of de ontstekingsrespons) veel meer in de belangstelling en wordt steeds duidelijker dat deze tak van de immuunrespons veel belangrijker is dan altijd gedacht werd. Er zijn ook duidelijke aanwijzingen dat ook de niet-specifieke immuunrespons onder regulatie van geslachtshormonen staat. Dit is ook niet zo verwonderlijk, want veel processen die betrokken zijn bij de voortplanting, zoals ovulatie, menstruatie, implantatie van de bevruchte oöcyt en de bevalling zijn geassocieerd met een ontstekingsrespons. Het lijkt daarom logisch dat de ovaria er ook belang bij hebben de niet-specifieke immuunrespons te reguleren. Dit doen zij onder andere door de productie van geslachtshormonen.

Voor een uitgebreid overzicht over de immuunrespons tijdens de zwangerschap en de effecten van geslachtshormonen op de immuunrespons zie: 1. Sex hormones and the immune response in humans. Bouman A, Heineman MJ, Faas MM. Hum Reprod Update. 2005 Jul-Aug;11(4):411-23.

2. The immunology of successful pregnancy. Veenstra van Nieuwenhoven AL, Heineman MJ, Faas MM. Hum Reprod Update. 2003 Jul-Aug;9(4):347-57.

Foliolum Jaargang XXV Ed. IV ■ 7

Redactioneel Ghrelin: een tegenstrijdig hormoon? dr. A.J.W. Scheurink en Jan Scholte, Basiseenheid Neuroendocrinology RuG

O

ntdekking van ghrelin De ontdekking van ghrelin is een typisch voorbeeld van ‘reverse pharmacology’; men ontdekte eerst de synthetische ligand en vervolgens pas de natuurlijke receptor en bijbehorende (endocriene) ligand. Het verhaal van ghrelin begint eind jaren ‘70 toen er veel onderzoek werd gedaan naar het ontwikkelen van opioïde derivaten, die meer potentie hadden en minder verslavend waren dan de reeds bestaande opioïden. Enkele van deze derivaten bleken de afgifte van groeihormoon (GH) te stimuleren, hetgeen vervolgens leidde tot een zoektocht naar meer potente GH-stimulerende stoffen (growth hormone secretagogues, GHSs). Al snel waren er aanwijzingen dat deze GHSs via een andere pathway en receptor moesten werken dan de al bekende pathway voor GH-afgifte en halverwege de jaren ‘90 werd de betreffende receptor (GHS-receptor, GHS-R) geïdentificeerd en gekloneerd. Nu men de natuurlijke receptor had, begon men met het identificeren van de natuurlijke ligand van de GHS-R. Deze werd pas in 1999 door Kojima en zijn collega’s ontdekt en zij toonden aan dat de natuurlijke ligand in grote hoeveelheden in maagextracties voor kwam. Na purificatie werd dit endogene ligand ghrelin genoemd naar ‘ghre’ wat in de Proto-Indo-Europese talen ‘groei’ betekent en daarnaast staat ghrelin voor ‘Growth Hormone RELeasINg’. De ontdekking van ghrelin is er voor verantwoordelijk dat men in het onderzoeksveld van energie homeostase nieuwe wegen is ingeslagen.

Productie en acylering van ghrelin Ghrelin is een peptide die vooral in de maag wordt geproduceerd en na een reeks van transcriptie en (post)translatie processen wordt afgegeven als een 28 aminozuren lang eiwit aan het bloed. Alhoewel ghrelin mRNA met behulp van PCR technieken in vele weefsels is aangetoond, is de aanwezigheid van ghrelin zelf (immunocytochemische kleuringen) beperkt tot slechts enkele weefsels zoals de maag, darm en pancreas. Om aan de GHS-R te binden, moet ghrelin geactiveerd worden en een belangrijke stap hierbij is de acylatie van ghrelin op het derde aminozuur, waarbij een n-octanoyl groep aan dit aminozuur wordt gekoppeld. In de literatuur verwijst men dan naar geacyleerd ghrelin (AG). Deze acylatie wordt uitgevoerd door een ghrelin O-acyltransferase (GOAT) en is cruciaal voor het binden aan de GHS-R. Zonder deze acylatie is ghrelin niet in staat om de GHS-R te activeren. De transcriptie en activiteit van GOAT is essentieel voor de acylatie van ghrelin en bepaalt daarom mede de ratio tussen AG en ongeacyleerd ghrelin (UAG). Tot nu toe neemt men aan dat GOAT alleen actief is in het endoplasmatisch reticulum waardoor ghrelin alleen geacyleerd kan worden voor de uitscheiding terwijl deacylatie daarna nog wel mogelijk zou zijn. Dit zou kunnen verklaren waarom AG slechts 10-15% van de totale ghrelin hoeveelheid in de bloedcirculatie uitmaakt

8 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. IV

en de rest door UAG wordt vertegenwoordigd (8590%). Tenslotte is het interessant op te merken dat voor het activeren van de GHS-R alleen de eerste vier of vijf aminozuren van het ghrelin-eiwit nodig lijken te zijn. Uit onderzoek is gebleken dat synthetisch geacyleerde ghrelin-fragmenten van de eerste vier of vijf aminozuren, net zo effectief de GHS-R kunnen activeren als natuurlijk ghrelin.

Fysiologische aspecten van ghrelin Zoals eerder gemeld, werd aan ghrelin een functie als stimulator van groeihormoon toegekend.

Reeds voor de ontdekking van ghrelin hadden enkele onderzoeksgroepen ook al opgemerkt dat bepaalde GHSs eetgedrag stimuleerden maar deze constatering werd destijds niet verder opgepakt. Met de ontdekking dat ghrelin wordt afgegeven door de lege maag kwam dit specifieke effect van ghrelin wederom in de belangstelling. Wanneer AG perifeer of centraal wordt toegediend, leidt dit tot maaltijd initiatie en/of verhoogde voedselinname welke dosis gerelateerd is. Dit effect op eetgedrag is zo sterk dat het zelfs in verzadigde dieren naar voren komt.

Wanneer AG voor langere tijd wordt toegediend in knaagdieren zijn al na 48 uur significante verschillen in lichaamsgewicht te zien, welke overduidelijk zijn na een toedieningperiode van twee weken. De lichaamsverschillen worden vooral verklaard door

verschillen in vetmassa en niet door verschillen in spiermassa hetgeen ogenschijnlijk tegenstrijdig is met wat men zou kunnen veronderstellen wanneer men de effecten van AG op GH stimulatie in gedachte heeft. Wanneer dieren/mensen vasten, stijgen de endogene bloedwaarden van AG en deze nemen pas weer af na een maaltijd. In een elegante reeks van klinische studies lieten Cummings en collega’s [Cummings et al. 2002] zien hoe de endogene ghrelin-productie verloopt voor en na gewichtsverlies en in patiënten die een maag ‘bypass’ operatie hadden ondergaan (roux and y). In dit artikel is goed de maaltijd ritmiek te zien van ghrelin, hoe een bypass operatie deze ritmiek wegneemt en de verschillen tussen normale en obese mensen.

Figuur 1

Naast eetgedrag zijn inmiddels ook andere fysiologische effecten van ghrelin ontdekt en bestudeerd in uiteenlopende takken van onderzoek zoals: glucose metabolisme, vet metabolisme, darm motiliteit, bot fysiologie, cel proliferatie, alvleesklierfunctie, slaapgedrag en angstgedrag.

Over deze uitgebreide effecten van ghrelin zijn enkele reviews verschenen die hier dieper op ingaan. [van der Lely et al. 2004]

Meest recente inzichten rondom UAG Tot voor kort werd aangenomen dat UAG slechts de inactieve vorm van AG was en niet over een eigen biologische activiteit beschikte. Dit was vooral gebaseerd op het feit dat UAG de GHS-R niet kan activeren. Echter, recente celproliferatie onderzoeken van onze collega’s aan de Erasmus Universiteit Rotterdam hebben uitgewezen dat UAG wel degelijk biologische effecten kan bewerkstelligen en dat er wellicht een tot nu toe onbekende, alternatieve GHSreceptor zou moeten bestaan. Hierbij is het interessant op te merken dat de ghrelinspecificiteit van deze effecten tussen het zesde en dertiende aminozuur lijken te liggen en dat synthetische UAG (6-13) fragmenten dezelfde biologische activiteit hebben als natuurlijk UAG. Uit deze studies komt naar voren dat UAG zich antagonistisch gedraagt ten opzichte van AG en in de meest recente energiehomeostase en diabetesonderzoeken richt men zich op deze effecten van UAG op AG. Hoewel deze onderzoeken zich nog maar in het beginstadium bevinden, zijn de resultaten hiervan interessant.

Terwijl AG de energie inname verhoogt door voedsel opname te stimuleren, lijkt UAG een tegengesteld effect te hebben door juist het energie verbruik te verhogen en waar AG de insuline gevoeligheid vermindert, wordt deze juist verbeterd wanneer men gelijktijdig UAG toedient. Het lijkt erop dat met name de ratio tussen AG en UAG erg belangrijk is.

Mogelijk kan UAG daarom therapeutisch worden toegepast. Daar waar in onze huidige omgeving voedsel inmiddels goedkoop, gemakkelijk, energierijk en overvloedig is, lijkt AG namelijk diabetes en vetzucht in de hand te werken en zou de antagonistische werking van UAG gebruikt kunnen worden om dit tegen te gaan. De therapeutische toepassing van UAG is op dit moment het centrale onderwerp van ons eigen onderzoek in de basiseenheid Neuroendocrinologie.

Figuur 2

Foliolum Jaargang XXV Ed. IV ■ 9

Redactioneel Acupunctuur voor bijwerkingen van hormoontherapie bij borstkanker

Johan van Rooij

P

er jaar wordt er bij ongeveer 14.000 vrouwen borstkanker gediagnostiseerd.

Een groot deel van deze vrouwen heeft een hormoon gevoelige tumor, (ER+ en/of PR+). Dat wil zeggen dat de groei van de tumorcellen (mede) geactiveerd wordt door oestrogenen en/of progesteron. Doel van hormoontherapie is om de tumorgroei bevorderende invloed van deze twee hormonen te voorkomen. Grofweg zijn er twee groepen medicatie die hiervoor gebruikt worden: aromatase-remmers, zoals Aromasin, en receptormodulatoren/blokkers, zoals Tamoxifen.

In de adjuvante behandeling wordt het optimale effect van hormoontherapie bereikt bij een duur van vijf tot zeven jaar. Bij uitgezaaide borstkanker geldt: zolang het werkt.

“Al met al is hormoontherapie ingrijpend door de lange duur...”

Pre-menopausaal wordt hormoontherapie altijd toegepast in combinatie met het uitschakelen van de ovaria, chemisch of operatief. Al met al is hormoontherapie ingrijpend door de lange duur in combinatie met bijkomende bijwerkingen en het in de overgang komen (ook als er misschien een kinderwens is).

Klachten die vaak voorkomen ten gevolge van hormoontherapie zijn: - Overgangsklachten zoals:

- opvliegers

- transpiratie

- concentratieklachten,

- weinig libido

- gewichtstoename

- vergeetachtigheid - Gewrichtsklachten - Vermoeidheid Daarnaast zijn er nog talloze andere klachten die kunnen voorkomen.

“...verbetering van de bijwerkingen als gevolg van de behandelingen met hormoontherapie” Acupunctuur Acupunctuur blijkt voor een bepaalde groep patiënten met borstkanker een uitkomst te bieden

10 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. IV

ter verbetering van de bijwerkingen als gevolg van de behandelingen met hormoontherapie. Zo is de invloed van acupunctuur positief getest in een gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek bij opvliegers [J Clin Oncol. 2009 Dec 28. Acupuncture Versus Venlafaxine for the Management of Vasomotor Symptoms in Patients With Hormone Receptor-Positive Breast Cancer: A Randomized Controlled Trial]. Meer studieresultaten zijn te vinden via pubmed.org.

Werking Aan de werking van acupunctuur ligt een ander verklaringsmodel van de werkelijkheid ten grondslag dan wij in het westen gewend zijn sinds Descartes.

In de gangbare wetenschap gaat het er om dat iets te meten, wegen en te tellen is. Als iets daar niet aan voldoet bestaat het niet is het idee.

Acupunctuur is gebaseerd op een energetische benadering van de werkelijkheid. Dat wil zeggen: alles is energie, stroomt en alles is met elkaar verbonden. Ook wij mensen bestaan uit energie.

In de termen van acupunctuur noemt men deze energie Qi. Deze energie is niet te meten, wegen of te tellen. Ons gehele lichaam is doordrongen met energie, of beter gezegd, is energie.Net zoals zich in het oceaanwater stromingen vormen, vormt Qi energiestromingen in ons lichaam. Duizenden jaren geleden zijn deze stromingen -ook wel meridianen genoemd- al beschreven in China. Er zijn in totaal twintig verschillende hoofdmeridianen bekend.

Acupunctuurpunten liggen verspreid over het gehele lichaam en bevinden zich (meestal) op een meridiaan.

aanbod aan behandelmethoden. In de Nederlandse gezondheidszorg gebeurt dit slechts op zeer kleine schaal. Landen om ons heen zijn daar vaak al veel verder mee en daar bieden vooraanstaande kankercentra onder andere acupunctuur aan als onderdeel van oncologische behandelingen [zie bijvoorbeeld www.mskcc.org/search/site/ acupuncture].

“Elke meridiaan en elk punt heeft specifieke eigenschappen waarvan gebruik gemaakt kan worden om energiestromen en daarmee lichaamsprocessen te beïnvloeden.”

“Ook wij mensen bestaan uit energie.”

In het kader van dit korte artikel is veel onbesproken gebleven. Sinds enkele jaren wordt geprobeerd een biochemisch werkingsmechanisme van acupunctuur Elke meridiaan en elk punt heeft specifieke te vinden. Het blijkt bijvoorbeeld dat bij het eigenschappen waarvan gebruik gemaakt kan worden aanprikken van een acupunctuurpunt bepaalde om energiestromen en daarmee lichaamsprocessen delen in de hersenen actiever worden en een extra te beïnvloeden. Hoewel deze energiebanen aanmaak van bepaalde neurotransmitters tot stand anatomisch gezien niet teruggevonden kunnen komt. Dit onderwerp wordt meer uitgediept in het worden en Qi niet meetbaar is, heeft acupunctuur artikel ‘Acupuncture modulates temporal neural toch een duidelijke werking. Bij twee personen responses in wide brain networks: evidence from met dezelfde klacht worden meestal niet dezelfde fMRI study’ [Mol Pain. 2010 Nov 2; 6: 73]. acupunctuurpunten gebruikt. De puntkeuze is persoonsgebonden.

Interesse is de basis van wetenschap beoefenen.

Hopelijk is uw interesse gewekt.

Bestrijding bijwerkingen Voor contact of vragen: www.acupunctuurHet blijkt dat veel vrouwen vroegtijdig stoppen johanvanrooij.nl met hormoontherapie, vanwege de optredende bijwerkingen. Acupunctuur behandelingen kunnen in een aantal gevallen bijdragen aan het (meer) therapietrouw worden bij hormoontherapie door de gunstige invloed op de ernst van de bijwerkingen van hormoontherapie.

Gezien de resultaten die behaald kunnen worden met acupunctuurbehandelingen, is het jammer dat deze therapie geen vast onderdeel in de behandeling van patiënten met borstkanker. Hoewel ook acupunctuur niet altijd een positief resultaat geeft, zou het voor een aantal patiënten een verhoging van levenskwaliteit kunnen geven en zouden wellicht meer vrouwen de volle vijf tot zeven jaar therapietrouw blijven.

Integrative Medicine is de term voor het concept wat beoogt om niet reguliere therapieën, die evidence based zijn, een plek te geven in het reguliere

Foliolum Jaargang XXV Ed. IV ■ 11

Facultair

Promovendi Datum: 24 januari 2012 Oratie: dhr. prof.dr. B. Wilffert, 16.00 uur, Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen Titel: Met farmacologie van one size fits all naar farmacotherapie op maat Leeropdracht: Farmacotherapie en Klinische Farmacologie Faculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen

Met farmacologie van one size fits all naar farmacotherapie op maat Bob Wilffert stelt in zijn oratie dat goed inzicht in de farmacologie en fysiologie (dan wel pathofysiologie) tot een beter begrip van de werking van geneesmiddelen leidt, en dus ook tot de mogelijkheid om het geneesmiddel beter op de individuele patiënt af te stemmen. Hij zal dat toelichten aan de hand van enkele voorbeelden.

De farmacogenetica, de onderzoeksrichting die de variaties in de volgorde in het erfelijk materiaal (het DNA) bestudeert in relatie tot de werking van geneesmiddelen, biedt mogelijkheden om beter op individueel niveau de in het bloed beschikbare hoeveelheid geneesmiddel te voorspellen. Voor sommige geneesmiddelen leidt dat tot een aangepaste dosis, zoals voor patiënten met afwijkende erfelijke eigenschappen. Om bij te dragen aan een betere implementatie in de klinische praktijk van de farmacogenetica gaat Wilffert, in samenwerking met een multidisciplinaire groep experts, bij ouderen met een ernstige depressie aan de hand van nortriptyline en venlafaxine de meerwaarde van genotyperen onderzoeken.

Farmacogenetica kan ook als onderzoeksinstrument worden toegepast bijvoorbeeld door het effect van genetische verschillen van enzymen of receptoren op geneesmiddelwerking te bestuderen. Dit gaat Wilffert toepassen bij door geneesmiddelen veroorzaakte aangeboren afwijkingen. Wat onderwijs betreft wil de hoogleraar meer praktijkcasussen inbrengen en zal hij zoeken naar mogelijkheden tot gezamenlijk onderwijs van farmacie- en geneeskundestudenten.

Datum: 24 januari 2012 Oratie: dhr. prof.dr. J.G.W. Kosterink, 16.00 uur, Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen Titel: Met ziekenhuisfarmacie naar gerichte farmaceutische patiëntenzorg Leeropdracht: Ziekenhuisfarmacie, in het bijzonder de Klinische Farmacie Faculteit: Medische Wetenschappen

Met ziekenhuisfarmacie naar gerichte farmaceutische patiëntenzorg Jos Kosterink gaat in zijn rede in op de ondersteuning en de eigenstandige verantwoordelijkheid van de ziekenhuisfarmacie in de patiëntenzorg, het onderzoek en het onderwijs. In de patiëntenzorg kan de ziekenhuisfarmacie betrekking hebben op vrijwel de volledige populatie patiënten, maar is zij ook steeds meer toegesneden op subpopulaties of individuele patiënten die, al dan niet opgenomen in het ziekenhuis, specialistisch behandeld worden. Het betreft hier farmaceutische patiëntenzorg die op de populatie is gericht of is toegesneden op de patiënt als individu.

Kosterink bespreekt ook de innovatie en het onderzoek, noodzakelijk om de patiëntenzorg op dit punt te verbeteren met een duidelijke focus op targeted therapies en personalized medicine binnen het thema Healthy Ageing. Hij laat zien dat de ontwikkeling van nieuwe verbindingen en toedieningsvormen en technieken kunnen leiden tot een betere patiëntselectie, therapie evaluatie en geneesmiddelontwikkeling, uitmondend in gerichte therapie en zorg. Voorbeelden zijn het onderzoek naar (radioactief) gelabelde monoclonale antilichamen toegepast in de oncologie, toedieningsvormen voor de delivery van geneesmiddelen waaronder monoclonale antilichamen in de dikke darm, en onderzoek op het gebied van analyse van geneesmiddelen ter verbetering van de individuele farmacotherapie (Therapeutic Drug Monitoring). In de toekomst zal vol-

Foliolum Jaargang XXV Ed. IV ■ 13

Facultair gens Kosterink meer onderzoek worden gedaan naar het identificeren van parameters die van invloed zijn op de uitkomst van de farmacotherapie bij patiëntenpopulaties en de individuele patiënt, zowel wat betreft effect als bijwerkingen.

Op het gebied van onderwijs vindt Kosterink dat studenten eerder moeten kennisnemen van de dagelijkse farmaceutische praktijk en multidisciplinaire samenwerking om uiteindelijk een goede (ziekenhuis)apotheker en behandelaar te worden. Gezamenlijk onderwijs van studenten geneeskunde en farmacie moet daar onderdeel van uit maken.

Datum: 27 januari 2012 Promotie: mw. T.H.A. Tu, 14.30 uur, Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen Proefschrift: Health economics of new and under-used vaccines in developing countries: state-of-the-art analyses for hepatitis B and rotavirus in Vietnam Promotor(s): prof.dr. M.J. Postma Faculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen

Kosteneffectiviteit van vaccinatie van kinderen in Vietnam Vaccinatie van kinderen in Vietnam is cruciaal voor het terugdringen van kindersterfte, concludeert promovenda Hong Anh Thi Tu. Een dergelijke vaccinatie kan volgens haar echter alleen effectief worden uitgevoerd met financiële ondersteuning van de landelijke overheid en de internationale gemeenschap. Tu onderzocht in het bijzonder of vaccinaties tegen hepatitis B en het rotavirus in Vietnam mogelijk kosteneffectieve en haalbare strategieën zijn om hepatitis B en rotavirusinfectie te voorkomen. Haar analyses benadrukken ook de belangrijke rol van de GAVI en andere internationale organisaties bij het versnellen van de ontwikkeling van vaccinatiestrategieën in ontwikkelingslanden zoals Vietnam, waar de beperkte financiële middelen de echte uitdaging vormen.

Tu concludeert dat analyses naar de kosten van ziekten, kosteneffectiviteitsanalyses en haalbaarheidsanalyses zeer nuttige gezondheidseconomische hulpmiddelen zijn voor het adviseren van beleidsmakers bij hun keuzes waar de schaarse middelen in te investeren. Voor ontwikkelingslanden, waar de gezondheidszorgprogramma’s nog sterker concurreren voor de beperkte middelen, zijn keuzes op basis van dergelijke evidence-based economische analyses van cruciaal belang. Uiteindelijk zullen mensen in ontwikkelingslanden baat hebben bij een dergelijke rationele besluitvorming.

Vietnam heeft middels het Expanded Programme on Immunization (EPI) een succesvol vaccinatieprogramma opgezet. Momenteel zijn negen vaccins in het EPI opgenomen en in de toekomst zullen nieuw ontwikkelde vaccins worden toegevoegd. Vietnam heeft hier technische ondersteuning voor gekregen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en financiële ondersteuning van de Global Alliance on Vaccines and Immunization (GAVI). Tot nu toe waren er echter nauwelijks economische evaluaties of kosteneffectiviteitsanalyses uitgevoerd naar vaccinaties bij kinderen in Vietnam, ondanks het belang hiervan. Dit motiveerde Tu om kosteneffectiviteitsanalyses uit te voeren voor vaccinaties tegen hepatitis B en het rotavirus. Hepatitis B vaccins worden mogelijk te weinig gebruikt, terwijl het rotavirus vaccin een nieuw vaccin is.

Hong Anh Thi Tu (Vietnam, 1976) studeerde in Boston en Heidelberg en behaalde haar Master of Business Admistration aan de VU in Brussel. Zij verrichtte haar promotieonderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen bij Farmacie, afdeling Pharmacoepidemiology and Pharmacoeconomics. Het werd gefinancierd door de NUFFIC. Na haar promotie gaat zij als postdoc werken aan de universiteit van Toronto.

Datum 27 januari 2012 Promotie: mw. R. Bansal, 16.15 uur, Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen Proefschrift: Re-direction of interferon gamma and its signaling moiety: new options for the therapy of chronic diseases Promotor(s): prof.dr. K. Poelstra Faculteit: Wiskunde en Naturwetenschappen

14 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. IV

Nieuwe targetingstrategie voor Interferon gamma bij levercirrose Het proefschrift van Ruchi Bansal presenteert nieuwe strategieën om zeer effectief cytokines te ontwerpen.

Ook ontwikkelde zij een nieuwe potentiële therapeutische verbinding voor chronische ziekten zoals leverfibrose.

Bansal richtte zich op de ontwikkeling van potentiële therapeutische benaderingen waarmee krachtige geneesmiddelen (of cytokines) selectief kunnen worden gericht op een belangrijk pathogeen celtype in een chronische ziekte als levercirrose. Levercirrose, veroorzaakt door virale infecties (bijvoorbeeld hepatitis B en C), alcoholmisbruik, een metabool syndroom of genetische aandoeningen, is wereldwijd de belangrijkste oorzaak van morbiditeit en mortaliteit. Momenteel zijn er geen effectieve en klinisch goedgekeurde antifibrotische therapieën beschikbaar en is de behandeling hoofdzakelijk gebaseerd op het wegnemen van de onderliggende oorzaak van de ziekte. Leverstellaatcellen (HSC) zijn de belangrijkste pathogene cellen die betrokken zijn bij de progressie van leverfibrose. Onder de krachtige therapeutische anti-fibrotische cytokines, is van Interferon gamma (IFNγ) aangetoond dat het zeer effectief is, zowel bij in vitro als in vivo leverfibrose modellen, maar het lukte niet in klinische studies. Dit laatste was te wijten aan een gebrek aan werkzaamheid en ongewenste systemische effecten. Bansal ontwierp een klein van cytokine afgeleid molecuul dat niet bindt aan de oorspronkelijke receptor, maar aan een ‘accessoire’ receptor die overvloedig aanwezig bleek op haar targetcellen, de (myo-) fibroblasten in fibrotische weefsel en de stromale cellen in de tumor.

Ondanks de levering aan een andere receptor, heeft IFNγ nog steeds een krachtige anti-fibrotische en antitumor potentie. Dit nieuwe IFNγ-molecuul heeft, wanneer omgeleid naar de PDGFβ-receptor, niet alleen een verhoogde effectiviteit om de PDGF-receptor tot expressie te brengen in vergelijking met autochtone IFNγ, maar mist ook alle bijwerkingen die werden waargenomen bij IFNγ-gebaseerde therapieën.

Ruchi Bansal (India, 1980) studeerde biochemistry aan de Delhi University. Haar promotieonderzoek verrichtte zij aan de Rijksuniversiteit Groningen, bij Farmacie, vakgroep Pharmacokinetics, Toxicology and Targeting. Haar onderzoek werd gefinancierd met een beurs van het Ubbo Emmius Fonds van de RUG, een VICI-subsidie voor promotor Klaas Poelstra van NWO en door Technologiestichting STW. Inmiddels is zij begonnen als postdoc bij het Karolinska Institute in Stockholm, Zweden.

Datum: 24 februari 2012 Promotie: mw. S. Ravera, 12.45 uur, Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen Proefschrift: Psychotropic medications and traffic safety. Contributions to risk assessment and risk communication Promotor(s): prof.dr. J.J. de Gier, prof.dr. L.T.W. de Jong-van den Berg Faculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen

Geestbeïnvloedende medicijnen verminderen ten behoeve van verkeersveiligheid nog niet gelukt Bij het streven om het aantal verkeersdoden in Europa terug te dringen zouden artsen een positieve rol kunnen spelen door minder medicatie voor te schrijven die van invloed is op de geest. Promovenda Silvia Ravera constateert echter dat het gebruik van deze zogeheten psychotrope geneesmiddelen de afgelopen jaren vrij constant is gebleven. Antidepressiva en met name de SSRI’s (selectieve serotonine-heropnameremmers) werden zelfs méér voorgeschreven. Dit terwijl juist deze geneesmiddelen als groep worden geassocieerd met het hoogste risico op het krijgen van een verkeersongeval, hoewel experimenteel en epidemiologisch onderzoek deze relatie niet altijd consistent aan het licht bracht.

Verkeersongevallen veroorzaken elk jaar een groot aantal doden en gewonden en het is een uitdaging dit aantal terug te dringen. In 2003 heeft de Europese Commissie in het White Paper on European transport policy als doel vastgesteld om het aantal verkeersdoden in 2010 te halveren en in 2006 lanceerde de Europese Unie het EU-project Driving under the Influence of Drugs, Alcohol and Medicines (DRUID), met als doel het gekozen beleid wetenschappelijk te onderbouwen om het gestelde doel te halen.

Foliolum Jaargang XXV Ed. IV ■ 15

Facultair Het promotieonderzoek van Ravera maakt deel uit van het DRUID project en was gericht op het beoordelen van de invloed van psychoactieve medicatie op de verkeersveiligheid. Zij deed onderzoek naar: 1) De dimensie van het gebruik van geneesmiddelen die potentieel de rijvaardigheid beïnvloeden; 2) De risico’s om betrokken te zijn bij een verkeersongeval wanneer mensen zijn blootgesteld aan psychoactieve geneesmiddelen; 3) De ontwikkeling van criteria en een methodologie voor het inrichten van een Europees classificatiesysteem voor relevante groepen geneesmiddelen die de rijvaardigheid kunnen beïnvloeden.

Uit haar resultaten bleek dat het gebruik van psychotrope geneesmiddelen de afgelopen jaren vrij constant is gebleven, met uitzondering van antidepressiva, vooral de SSRI’s. Ook heeft Ravera’s onderzoek bijgedragen aan de ontwikkeling van een categorisatiesysteem om veelvuldig voorgeschreven geneesmiddelen te ordenen in risicocategorieën. Op deze manier kan de verkeersveiligheid worden bevorderd en een deel van de verkeersongevallen worden voorkomen.

Silvia Ravera (Italië, 1981) studeerde Farmacie aan de universiteit van Pavia. Haar promotieonderzoek deed ze bij de Rijksuniversiteit Groningen, afdeling Farmacie, onderzoeksgroep Pharmacotherapy and Pharmaceutical Care. Het maakte deel uit van het DRUID-programma, dat gefinancierd wordt door de EG. Datum: 16 maart 2012 Promotie: dhr. B.U. Moon. 12.45 uur, Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen Proefschrift: Development of a continuous glucose monitor based on microfluidics Promotor(s): prof.dr. E.M.J. Verpoorte, prof.dr. B.H.C. Westerink Faculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen

Ontwikkeling continue glucosemonitor gebaseerd op microfluidics Byeong-Ui Moon beschrijft in zijn proefschrift de ontwikkeling en toepassing van een geminiaturiseerd systeem voor continue onderhuidse glucosemeting met behulp van microdialyse-bemonstering gecombineerd met microfluïdische glucoseanalyse.

De ontwikkeling en toepassing van een continue glucosemonitor vormt een belangrijk onderdeel van diabetes-gerelateerd onderzoek. Het belangrijkste doel van continue glucosemonitoring is om beter inzicht te geven in de dagelijkse glucoseschommelingen zoals die wordt ervaren door patiënten met diabetes, en om hen te helpen glucosespiegels beter te handhaven. De bestaande conventionele manieren om veranderingen in glucoseconcentraties te volgen door discontinue metingen te verrichten, zoals met de vingerprikmethode, zijn ontoereikend voor accurate detectie van hyperglycemische en - vooral belangrijk - hypoglycemische episodes. Het systeem bestaat uit een enzymatische microreactor, gemaakt van polydimethylsiloxaan (PDMS)-glas met microkanaaltjes, voor de snelle reactie van glucose met zuurstof met behulp van het enzym glucoseoxidase. Snelle menging van glucoseoxidase met glucose werd bereikt door integratie van een array van schuine microgroeven in het PDMS microreactorkanaal om chaotische menging te bewerkstelligen. In in vitro experimenten werd het aldus gevormde waterstofperoxide gemeten met behulp van elektrochemische (amperometrische) detectie aan geïntegreerde vlakke Pt micro-elektroden, of door middel van optische (chemiluminescentie) detectie met een silicium fotodiode die was geïntegreerd in de enzymatische microreator. Voor in vivo toepassing is een microdialyseprobe gekoppeld aan de enzymatische microreactor zodat in ratten glucoseconcentraties onderhuids continu gemeten kunnen worden. Deze ‘Proof-of-Concept’ studie toont de haalbaarheid van het gebruik van microfluïdische chip voor continue monitoring van glucose.

Byeong-Ui Moon (Zuid-Korea, 1977) studeerde elektronica aan de universiteit van Toronto in Canada. Zijn promotieonderzoek deed hij aan de Rijksuniversiteit Groningen, bij het Groningen Research Institute of Pharmacy (GRIP) in de vakgroepen Biomonitoring and Sensoring en Pharmaceutical Analysis. Zijn onderzoek werd gefinancierd door het Ubbo Emmius-fonds van de RUG. Inmiddels werkt hij als postdoc aan de universiteit van Toronto.

16 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. IV

Datum: 16 maart 2012 Promotie: dhr. S. Vegter, 14.30 uur, Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen Proefschrift: The value of personalized approaches to improve pharmacotherapy in renal disease Promotor(s): prof.dr. M.J. Postma, prof.dr. G. Navis Faculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen

De waarde van behandeling op maat bij nierziekten Nierziekten verlagen de levensverwachting en de kwaliteit van leven en zijn bovendien erg duur. Om de farmacotherapie te verbeteren worden behandelingen toegespitst op de individuele patiënt (‘personalized approaches’) steeds belangrijker. Stefan Vegter onderzocht mogelijkheden om op basis van genetisch onderzoek medicatie op maat voor nierpatiënten te kunnen toepassen. Daarnaast beschrijft hij dat in bepaalde gevallen relatief goedkope geneesmiddelen en/of het verminderen van de zoutinname zowel klinisch als economisch effectief kunnen zijn.

Vegter stelde niet alleen een checklist op voor doelmatigheids-onderzoek van genetische strategieën, maar onderzocht ook twee specifieke genetische strategieën voor nierpatiënten. Uit zijn eerste onderzoek bleek dat het ACE-(I/D)-polymorfisme de (kosten-)effectiviteit van ACE remmers bij niet-diabetische nierziekte beïnvloedt. Zijn tweede onderzoek richtte zich op een polymorfisme voor de CCR5 receptor; omdat een genetisch defect van deze receptor is geassocieerd met een verbeterde overleving bij dialysepatiënten. Een van zijn modellen suggereert dat farmacologische blokkade van de receptor klinische en economische voordelen kan bieden.

Vegter beschrijft in zijn proefschrift ook niet-genetische strategieën om de farmacotherapie te verbeteren: 1) het maken van de juiste keuzes in het voorschrijven kan economische voordelen bieden, zoals blijkt uit onderzoek naar het voorschrijven van specifieke fosfaatbinders (lanthaancarbonaat) als tweedelijns therapie.

Vegter onderschrijft het nut van het voorschrijven van goedkope RAAS-interveniërende geneesmiddelen, aangezien er geen verschil in therapietrouw werd gevonden tussen dure en goedkope middelen. 2) het verbeteren van farmacotherapie door nauwkeurig te letten op bijwerkingen, zoals Vegter onderzocht voor de bijwerking prikkelhoest bij ACE remmers. 3) het verbeteren van farmacotherapie bij nierziekten door een hoge zoutinname te vermijden. De effectiviteit van ACE-remmers bleek namelijk groter bij minder zoutinname.

Vegter concludeert dat personalized approaches veel potentie bieden bij nierziekten. Ze kunnen niet alleen de zorg voor individuele patiënten verbeteren, maar ook grote economische voordelen bieden voor de samenleving als geheel.

Stefan Vegter (Smallingerland, 1984) studeerde farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen, waar hij zijn promotieonderzoek uitvoerde bij de vakgroep PharmacoEpidemiology & PharmacoEconomics, afdeling farmacie van de RUG en bij Interne Geneeskunde, afdeling Nierziekten van het Universitair Medisch Centrum Groningen, respectievelijk bij de onderzoeksscholen GUIDE en SHARE. Zijn onderzoek werd gefinancierd met EC-gelden van het Applied GENomic stratEgies for Treatment and Prevention of Cardiovascular death in Uraemia and End stage REnal disease (GENECURE) project (www.genecure.eu), geleid door mw. prof. dr. Gerjan Navis. Vegter blijft als postdoc parttime werkzaam bij de RUG en is daarnaast eigenaar van het consultancy bedrijf Vegter Health Economic Research, dat onderzoek doet voor farmaceutische bedrijven.

Gefeliciteerd met de promotie!

Foliolum Jaargang XXV Ed. IV ■ 17

Facultair Moleculaire Farmacologie. Vertaalslag van het laboratorium naar de patiënt prof. dr. M. Schmidt en B.G.J. Dekkers

I

n onze maatschappij vormen chronische ontstekingsziekten, waaronder verouderingsziekten, zoals COPD en de ziekte van Alzheimer, maar ook ziekten die zich reeds op kinderleeftijd manifesteren, zoals astma, een groot gezondheidsprobleem. Deze ziekten zijn geassocieerd met ontspoorde fysiologische processen en kunnen op dit moment meestal niet adequaat behandeld worden. Onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen die specifieke signaaltransductieroutes moduleren en deze ontspoorde processen kunnen corrigeren, is dan ook noodzakelijk en vormt een belangrijke doelstelling van het onderzoek binnen de afdeling Moleculaire Farmacologie. Hierbij staat translationeel onderzoek centraal, waarmee de vertaalslag van het laboratorium naar de patiënt wordt gemaakt. Het translationele onderzoek draagt daarmee bij aan, zowel het begrip van deze ziekteprocessen, als aan de verbetering van de rationele farmacotherapie. Naast het onderzoek levert de afdeling Moleculaire Farmacologie een belangrijke bijdrage aan het onderwijs binnen de Farmacie.

Dynamiek in het onderwijs De afdeling Moleculaire Farmacologie heeft uiteraard een groot aandeel in het onderwijs binnen de kerndiscipline Farmacologie. Hierdoor zorgen we ervoor dat de nieuwe generatie farmaceuten, maar ook biotechnologen, medisch biologen en onderzoekers, inzicht krijgen in fysiologische en farmacologische processen en mechanismen.

De afdeling neemt deel aan verschillende onderwijsactiviteiten op dit gebied, waaronder ook de TopMaster Medical Pharmaceutical Drug Innovation (MPDI), de Junior Scientific Master Class, ISCOMS en de International Research Training Group GRK. Daarnaast biedt de integratie van de afdeling binnen verschillende disciplines een enorme kans om bijvoorbeeld de explosieve ontwikkeling van de moleculaire biologie in het geneesmiddelenonderwijs te implementeren.

Dynamiek binnen het onderzoek van de Moleculaire Farmacologie Veel onderzoek bij de afdeling Moleculaire Farmacologie wordt verricht aan astma en COPD. Bij dit onderzoek staan de mechanismen en nieuwe farmacotherapeutische mogelijkheden voor de behandeling van luchtwegontsteking, -obstructie en -remodellering (structurele veranderingen in de luchtwegen) centraal. Deze processen worden in vivo en ex vivo onderzocht met behulp van verschillende proefdiermodellen voor deze ziekten. Hierbij worden bijvoorbeeld permanent geïnstrumenteerde, vrij bewegende cavia’s gebruikt voor continue online registratie van de longfunctie na diverse luchtwegprovocaties en farmacologische behandelingen. Daarnaast wordt met behulp van genetisch gemodificeerde muizen onderzoek gedaan naar de ontstaansmechanismen van ontsteking en remodellering in de longen na allergeen- of rookblootstelling.

Veranderingen in (de regulatie van) de gladde spierfunctie worden ex vivo bestudeerd aan geïsoleerde luchtwegpreparaten. Zo is bijvoorbeeld recent de precision cut lung slice (PCLS) techniek geïntroduceerd, waarmee met behulp van video-ondersteunde microscopie mechanische en biologische reacties van de intrapulmonale luchtwegen real-time in hun biologische context kunnen worden bestudeerd.

Fig. 1: Methacholine (MCh, 100 μM)-induced constriction of a large (A,B) and small (C,D) intrapulmonary airway in guinea pig lung slices. Line indicates 100 μm

18 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. IV

Translatie naar de mens vindt met name in vitro plaats door gebruik te maken van cellen en weefsels van gezonde personen en patiĂŤnten met astma of COPD. In zowel de in vivo als de in vitro modellen wordt een grote variatie van farmacologische, (immuno) histochemische, celbiologische en moleculaire technieken toegepast.

Het onderzoek van de afdeling Moleculaire Farmacologie wordt uitgevoerd in het kader van vele nationale en internationale samenwerkingsverbanden.

Lokaal is de afdeling ingebed in het Groningen Research Institute of Pharmacy (GRIP), dat Fig. 2: Immunofluorescentie. Kleuring van het extracellulaire deel uitmaakt van de faculteit der Wiskunde en matrixeiwit laminine laat de verschillende compartimenten in de luchtweg van de cavia zien Natuurwetenschappen (Graduate School of Science) en participeert in het Groningen University Institute for Drug Exploration (GUIDE). Binnen dat laatste kader is de afdeling Moleculaire Farmacologie actief betrokken bij het Groningen Research Institute for Asthma and COPD (GRIAC), waardoor er veel samenwerking is met onderzoeksgroepen binnen het UMCG.

Foliolum Jaargang XXV Ed. IV â– 19

Facultair Een astaxanthine trial met sikkelcelpatiënten in het St. Maarten Medical Centre (SMMC) Stéphanie de Rooij

B

innen de studie Farmacie heb je niet veel mogelijkheden om naar het buitenland te gaan. Toch wilde ik heel graag mijn masteronderzoek ergens in het buitenland gaan doen. Ik heb op de RUGsite gekeken en in de almanak zitten bladeren naar meer informatie over de verschillende vakgroepen.

Ik had gehoord dat je veel leuke onderzoeken kunt doen bij klinische chemie. Omdat ik het vak klinische chemie en pathofysiologie helemaal geweldig vind, heb ik besloten een afspraak te maken met professor Muskiet. Daarna ging het allemaal heel snel. Een paar weken later werd ik al opgebeld dat ik een leuk onderzoek in Sint Maarten kon gaan doen. Nadat ik gekeken had waar Sint Maarten ook alweer precies lag, ben ik op gesprek gegaan om te kijken wat het onderzoek inhield. Want het is natuurlijk ook belangrijk dat het een interessant onderwerp is…! denken. Er is op dit moment namelijk niet echt een goede therapie voor sikkelcelpatiënten, aangezien de huidige medicatie erg schadelijk is voor de patiënt.

Aangezien in Sint Maarten maar een heel primitief lab aanwezig is, wordt een groot deel van de metingen in Groningen uitgevoerd. De zaken die ik hiervoor in Sint Maarten moet regelen zijn: patiënten werven, bloedmonsters verzamelen, voorbewerken en opsturen naar Nederland en er voor zorgdragen dat de patiënten iedere maand daadwerkelijk langskomen én de pillen blijven slikken.

Het onderzoek dat ik in Sint Maarten kon gaan doen, betreft een “pilot study” waarbij sikkelcelpatiënten drie maanden lang astaxanthine, een voedingssupplement zonder bijwerkingen, moeten slikken. De patiënten moeten in die periode in totaal vier keer op controle komen om bloed te laten prikken voor labonderzoek.

Bij sikkelcelpatiënten zorgt de aanwezigheid van hemoglobine S, in plaats van normaal hemoglobine, voor het ontstaan van oxidatieve stress in de rode bloedcellen. De oxidatieve stress veroorzaakt hemolyse van de rode bloedcellen en vasoocclusie. Het onderzoek richt zich op het idee dat astaxanthine de oxidatieve stress in de rode bloedcellen kan verminderen en zo deze processen kan voorkomen. Dit omdat astaxanthine een zeer sterk werkende antioxidant is en omdat astaxanthine in het membraan van de rode bloedcellen kan gaan zitten om daar zijn werking uit te oefenen. Het zou geweldig zijn als astaxanthine inderdaad doet wat we

20 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. IV

Dit lijkt allemaal ‘makkelijk’, maar dan ken je Sint Maarten nog niet!

Ten eerste is hier totaal geen patiëntensysteem, dus alle patiënten moeten via via geregeld worden. Dit heb ik voornamelijk via de artsen georganiseerd. Ook gebeurde het af en toe dat er een patiënt zelf opbelde met de vraag of hij/zij ook alsjeblieft mee mocht doen aan het onderzoek, want hij/zij had gehoord dat ik met een project met sikkelcelpatiënten bezig was (het eiland is klein).

Ten tweede zijn de mensen hier allemaal heel lief en behulpzaam, maar als je een afspraak met ze maakt, moet je er niet raar van staan te kijken dat ze gewoon niet op komen dagen. De eerste paar dagen had ik drie patiënten op één ochtend gepland om langs te komen en kon ik blij zijn als er tenminste één van die drie was komen opdagen. Als je ze vervolgens opbelde of ze nog wel langs kwamen die dag dan zeiden ze, alsof het de normaalste zaak van de wereld is: ‘nee hoor, ik kom morgen, maar bedankt voor het bellen!’

Ten derde ben ik elke ochtend uren op de patiënten

aan het wachten, terwijl ik ‘inloopspreekuur’ heb van 07:00 uur tot 09:00 uur. Je moet rekening houden met het feit dat mensen uit de Caribbean altijd uren te laat komen. Als we bijvoorbeeld om 07:30 uur afgesproken hebben, schamen ze zich er niet voor als ze pas om 11:00 uur verschijnen.

Ten vierde is het lab erg primitief. Op het lab staan eigenlijk maar twee grote apparaten waar ‘alle’ metingen op gedaan moeten worden. Dus voordat ik mijn metingen even snel tussendoor kan doen en voordat de centrifuge op vier graden (i.p.v. 25 graden) ingesteld is, ben ik ongeveer al twee uur verder. Wat je in Nederland in een uurtje kan meten, daar moet je hier minimaal een paar uur voor uittrekken.

Tot slot zijn er nauwelijks voldoende chemicaliën aanwezig. Om mijn monsters voor te bewerken heb ik bijvoorbeeld methanol nodig. Niet moeilijk zou je denken, maar op dit hele eiland is absoluut geen methanol te verkrijgen. Via het lab kon het met moeite besteld worden, maar dat zou minimaal drie weken duren en die tijd had ik niet. Uiteindelijk heeft de ziekenhuisapotheker methanol kunnen bestellen bij zijn leverancier in Nederland en had ik binnen drie werkdagen gelukkig alsnog mijn methanol.

aan het levensmotto op Sint Maarten: ‘zorgen zijn voor morgen’.

Verder heb ik me prima vermaakt op Sint Maarten.

Sint Maarten is een heel klein, bergachtig en erg groen eiland. Het eiland is zo klein dat je er in een paar uur helemaal doorheen kunt rijden. Rijden met een auto wel te verstaan, want zonder auto kun je hier nergens komen. Verder is het hier super toeristisch (door de vele cruiseschepen die elke dag aanmeren), is het elke dag minimaal 25 graden, zijn er vele mooie stranden, zijn de mensen behulpzaam Alles wat wij als ‘normaal’ beschouwen: een en erg aardig, is alcohol super goedkoop en barst het patiëntensysteem in een ziekenhuis, je afspraken van de leuke stagiaires. nakomen en op tijd zijn, de aanwezigheid van Kortom op Sint Maarten zijn alle ingrediënten methanol op een lab enz., daar is hier geen sprake van. aanwezig om je een kleine vijf maanden - in alle En als er iets is waar ik elke dag mee geconfronteerd opzichten - geweldig te vermaken. word, is het wachten en geduld hebben. Hierdoor heb ik me noodgedwongen snel moeten aanpassen

Foliolum Jaargang XXV Ed. IV ■ 21

Facultair Onderwijsveranderingen

Gwen Verstappen en Tonnis Jan Kruizinga

H

et kan je niet ontgaan zijn dat er ingrijpende maatregelen worden getroffen in het hoger onderwijs.

Op vrijdag 23 maart was er een actie in Amsterdam om te protesteren tegen de bezuinigingen van het kabinet. Wat is er nu allemaal precies aan de hand en welke zaken veranderen nu in jouw directe studie-omgeving. In dit stuk willen we de belangrijke thema’s kort aanstippen, als je meer informatie wil kan je natuurlijk altijd contact opnemen met één van ons. Informatiebronnen die uitgebreidere achtergrond geven zijn: www.lsvb.nl [dossiers] , www.iso.nl [verandering hoger onderwijs 2012-2013], www.rijksoverheid.nl [ministerie OCW; hoger onderwijs; kabinetsplannen] en http://www.vsnu.nl/ Subsites/Hoofdlijnenakkoord.htm.

Langstudeerders boete Dit is een veelbesproken maatregel die invloed heeft op studenten die meer dan nominaal +1 jaar studeren. Dit wil zeggen dat, je een verhoging van het collegegeld krijgt van 3000 euro per jaar, als je 4 jaar over je bachelor of je master doet. Als je dus 4 en een kwart jaar over je bachelor doet, dan kost dat je 750 euro in je laatste jaar.

Profilering van universiteiten Universiteiten moeten in de toekomst meer laten zien waarin zij uitblinken/ zich primair op richten.

Elke universiteit in Nederland heeft een aantal thema’s gekozen waar zij onderwijs en onderzoek in faciliteren. Voor de RuG zijn dit de thema’s: healthy aging, sustainable society en Energy. In de toekomst zal financiering van de overheid naar universiteiten af gaan hangen van onder andere de Harde knip manier waarop een universiteit zich profileert. In De harde knip is een maatregel die als doel heeft het hoofdlijnenakkoord van de VSNU staan meer dat er een duidelijke scheiding moet komen tussen voorwaarden die in de toekomst worden gekoppeld bachelor en master opleidingen. Je kan met deze aan financiering van de overheid. nieuwe maatregel pas een masteropleiding gaan doen als je een bachelordiploma hebt. Deze maatregel gaat RuG per september 2012 in.

De RuG is op dit moment met een aantal zaken bezig om de rendementen te verhogen. In dit kader Tweede studie duurder wordt gesproken over een uitbreiding van het BSA, Als je een schakelprogramma wilt volgen voor waarschijnlijk wordt het BSA in het eerste jaar een bepaalde opleiding of als je een tweede studie verhoogd naar 50 punten. Ook heeft het College wilt doen, betaal je hiervoor straks instellingsgeld. van Bestuur uitgesproken dat ze graag een BSA Hoeveel dit precies is, hangt af van de instelling en in het tweede jaar willen. Verder wil het College opleiding. Echter betekent dit voor medische en het academisch jaar inkorten in het kader van bèta-studies een forse stijging. intensivering van het onderwijs. Effectief betekent dit dat dezelfde hoeveelheid onderwijs in minder Afschaffen master financiering tijd moet worden gegeven. Voor een opleiding als Per september 2012 is het kabinet voornemens om Farmacie heeft het grote gevolgen als er minder de basisbeurs voor de master af te schaffen. Dit weken per jaar zijn om bijvoorbeeld practica te betekent dat de studiefinanciering wordt omgezet in organiseren. een lening bij DUO. De bovenstaande punten zijn een selectie van de belangrijkste punten die nu spelen, die op de meeste OV-reisrecht mensen invloed hebben. Als je meer wilt weten over Per september 2012 heb je geen recht meer op een wijzigingen in het hoger onderwijs en altijd op de gratis OV als je meer dan 1 jaar extra studeert. Dit hoogte wil blijven van de huidige stand van zaken, jaar extra geldt voor bachelor + master opleiding. Je kom dan eens naar een STOF-vergadering (eerste mag dus gedurende je hele studieperiode niet meer maandag van de maand om 12u) en laat je stem dan 1 jaar vertraging hebben. horen!

22 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. IV

Pharmaciae Sacrum

Agenda P.S.

April

02 - STOF-vergadering 03 - P.S.-borrel 05 - Pre-BEC borrel 12 - Masteruitreiking 20 - Voetballen met AIO's 24 - Eerstejaars Hooghoudt

Excursie 26 - t/m 30 Buitenland

Excursie

Mei

01 - P.S.-borrel 03 - Vrouwenactiviteit 04 - t/m 6 TWIN K.N.P.S.V. 07 - STOF-vergadering 10 - After-BEC borrel 16 - t/m 19 Congres der

K.N.P.S.V. 17 - Congres AV der

K.N.P.S.V 22 - Onderwijsmiddag 24 - Gang-feest 25 - Functionarissenborrel 26 - RijWielPrestatieTocht 26 â– Foliolum Jaargang XXV Ed. IV

Juni

02 - Eerstejaaractiviteit der

K.N.P.S.V. 04 - STOF-vergadering 05 - Jaarvergadering P.S. 09 - Buitendag 12 - P.S.-borrel 15 - Functionarissenborrel

der K.N.P.S.V. 16 - Sportdag der K.N.P.S.V. 19 - EJC-feest

Op zaterdag 26 mei 2012 vindt de RijWielPrestatieTocht (RWPT) plaats. Dit is een fietstocht in de omgeving van Groningen, waarbij onderweg vragen beantwoord moeten worden. Tijdens de fietstocht zal er ook een leuke activiteit georganiseerd worden. De dag wordt afgesloten met een diner. Het belooft en dag vol gezelligheid te worden, dus geef je op!

Alumnus

Nynke Jager

H

et is inmiddels alweer anderhalf jaar geleden dat ik het mooie Groningen heb ingeruild voor de randstad. Erg leuk om nu een stukje te schrijven voor het Foliolum en weer even terug te denken aan de zeven fantastische jaren in Groningen.

Hoewel het soms wat oneerlijk was dat de farmaceuten allemaal vroeg uit hun bed moesten voor de practica, terwijl alle andere studenten nog lekker lagen te slapen, was dit een erg goede manier om contact te leggen met medestudenten.

P.S. speelde hier destijds handig op in door de (immer gezellige) borrels vlak na het practicum te laten beginnen vlak naast de faculteit. Ook de DES heeft natuurlijk bijgedragen aan de goede tijden in het Groningse, vooral het vierde lustrum was een groot succes. Na een jaartje KNPSV-bestuur ben ik in 2008 voor acht maanden naar Australië gegaan om daar mijn masteronderzoek te doen, waar bleek dat ik onderzoek eigenlijk best wel leuk vond.

Desalniettemin was ik nog niet overtuigd dat ik echt in het onderzoek verder wilde en heb ik de stages in het zesde jaar nog afgewacht. Hoewel ik deze stages alle drie erg leuk en interessant vond, trok de directe patiëntenzorg me toch niet echt. Nog een beetje in dubio over wat ik dan wel leuk zou vinden, kwam ik via via in contact met de ziekenhuisapotheek van het Slotervaart ziekenhuis in Amsterdam. Dit leek me erg leuk en dus ben ik in september 2010 aan mijn promotieonderzoek begonnen. Vooral in het begin moest ik erg wennen aan het geregelde leventje; iedere dag op tijd opstaan en weinig doordeweekse borrels. Gelukkig zit half Groningen in de randstad en gaat de maandelijkse DESborrel hier gewoon door.

Wel wat luxer dan in Groningen, maar nog steeds iedere tweede dinsdag van de maand. Mooi detail is dat deze in Café de Blauwe Engel plaatsvindt. Na een mooie DESeniorendag in de zomer en het winnen van de P.S. Lustrumrally kan ik wel zeggen dat de DESenioren dan wel een jaartje ouder zijn, maar dat de gezelligheid niet veel minder is geworden (de brakheid wel trouwens!).

Met mijn onderzoek hou ik me bezig met de bioanalyse van tamoxifen, een geneesmiddel tegen borstkanker. Het uiteindelijke doel is het optimaliseren van de behandeling van de patiënt, door te kijken naar de omzetting van tamoxifen naar de actieve metabolieten. Ik sta dus regelmatig op het lab, onder andere om patiëntensamples te analyseren.

Daarnaast ben ik ook bezig met de toepassing van deze analysemethode, zoals bijvoorbeeld het relateren van de spiegels aan bijwerkingen. Bij de apotheek zitten ongeveer twintig promovendi (waarvan het merendeel ook apotheker is), waardoor het hier erg gezellig is. Iedereen heeft een eigen onderzoek, waardoor je niet dagelijks met dezelfde personen samenwerkt, maar wel veel collega’s hebt met allemaal eigen onderzoekservaringen en nieuwe ideeën. Doordat we met zo veel jonge mensen bij elkaar zitten, lijkt het vaak een soort verlenging van mijn studententijd. Zo is hier een bierkoelkast aanwezig (met de good old streeplijst) en begint op vrijdag stipt om 17.00 uur de vrijmibo, gewoon op de werkplek. Een erg gezellig manier om de eerste vier jaar na je studie door te brengen!

Al met al is het werkende leven ook best heel leuk en is promotieonderzoek zeker de moeite waard om over na te denken. Mocht je meer willen weten over mijn onderzoek of de onderzoeksgroep, stuur dan even een mailtje.

Foliolum Jaargang XXV Ed. IV ■ 27

Pharmaciae Sacrum Mannenactiviteit

heeft de eindstreep gehaald, op een enkeling na die halverwege naar huis moest, in een pauze halsoverkop Matthew Long naar huis rende (sprintje vrijheid) of gewoonweg totaal de weg kwijt was. Als een groep moeilijk reële p 16 februari jongstleden was het dan zover, drinkers gingen wij allen tevreden naar huis of de de mannenactiviteit, beter bekend als de stad in. Al met al een gedenkwaardige avond voor biercantus. Omstreeks kwart voor acht verzamelden zover ik het nog weet. wij ons in Villa Volonté, vol smart wachtend op wat stond te komen. De avond werd geopend met een korte uitleg over de traditionele biercantus structuur en hierbij horende regels, die waren opgesteld om de avond op een relatief ordelijke wijze te laten verlopen. Onder begeleiding van het Praesidium der Biercantus Pharmaciae Sacrum en opgesteld aan drie tafels, werden de pullen gevuld, de liederenbundels open geslagen en het eerste lied ingezet. Het bier werd geschonken door de lieftallige bestuursdames, gehuld in traditionele tiroler pakjes.

Na het eerste lied was het al raak, de strafmeester spotte de eerste overtredingen. Er werd aan ons gevraagd, het gepeupel aan de drie tafels, wie dacht Jolande Koller dat hij een regel had verbroken. Enkele van ons stonden op, voornamelijk omdat de liederenbundels ove is in the air’’ luidde het thema van de na het zingen niet allemaal volgens de regels weer jaarlijkse sportdag van P.S. En dat thema gesloten werden. Nu is het mij niet geheel bijgebleven hebben dertig P.S-ers op dinsdag 14 februari zeker in welke volgorde de vele straffen en overtredingen waargemaakt! Van cupido’s tot helemaal verkleed plaats vonden, dus hierbij een overzicht van enkele in het roze, iedereen had zich flink uitgesloofd om mooie momenten op de avond. het dak van de klimhal op Kardinge te bereiken.

Eén van de eerste straffen was het ezelrijden, die naar De grenzen werden echter al snel verlegd: slechts mijn weten uitgedeeld is voor het niet dicht doen van blokjes van 1 bepaalde kleur mochten gebruikt de liederenbundel. De twee overtreders mochten om worden, of wedstrijdbanen die schuin naar voren de beurt op handen en voeten rondkruipen, terwijl de hingen. Naarmate meer geklommen en gezekerd ander op de rug zat en trachtte een lekker biertje aan werd begon de verzuring in zowel armen als benen zijn ezel te voeren. Voor het gepeupel een prachtig steeds meer toe te nemen. Tot ieders verbazing gilde tafereel dat luid geapplaudiseerd werd door, volgens er opeens een banaan boven ons hoofd die door de regels, met de knokkels hard op tafel te slaan. Kort de hele klimhal slingerde. Dit bleek Sanne te zijn! hierna mochten wij de molenwiek aanschouwen, de Hiermee was weer een nieuwe uitdaging begonnen: twee overtreders werden ruggelings met gestrekte je vanaf de tweede verdieping laten lanceren, waarna armen tegen elkaar aangezet en met een stok over de je door de hele klimhal zweefde. Nadat de nodige schouders bij de polsen aan elkaar getaped. Hierna gilletjes ontsnapt waren, werd het tijd om uit te kregen zij ieder een lekker biertje in de hand, deze rusten van alle inspanningen. Om de dorst te lessen mochten zij opdrinken door hun armen om de beurt kon iedereen in de lounge genieten van een lekker naar boven te zwaaien en het biertje van enige hoogte verfrissend drankje. Toen iedereen weer wat energie naar beneden te gieten in de mond. De volgende had verzameld begon de fietstocht terug naar het straffen zijn ook uitgedeeld voor onder andere het centrum, met als eindpunt brasserie Luxembourg. laten vallen van de pul en het voor de beurt praten: Hier hebben wij bij kaarslicht van een heerlijk manneke pis, zeehondje, ad schoendum, akrobaat, Valentijnsdiner genoten. De dag werd afgesloten met camembert, belegd broodje, Dalton maken Dalton een bakje thee, waarna iedereen moe maar voldaan drinken, dikke kaken, eenhoorn enz. naar huis ging.

Toen de laatste druppel bier gedronken was kwam We hebben het enorm leuk gehad op Valentijnsdag, de avond zo ongeveer aan haar einde. Bijna iedereen STERC bedankt!

O

STERC Sportdag

“L

28 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. IV

Ouderjaarssymposium

Carrièredag

Sultan Sağlam

E

en pasgeboren baby betekent een nieuw mensje op de wereld. Hij zal binnen een korte periode veel dingen leren en zich ontwikkelen.

Het is voor de baby en de ouders een onheil als het kind al in zijn eerste levensjaren lijdt aan kanker. Neuroblastoom is een voorbeeld van een dergelijk kankersoort, waarbij de helft van de patiënten minder dan twee jaar oud zijn. Spelen afwijkende genen een rol bij deze vreselijke ziekte?

In het afgelopen Ouderjaarssymposium werd het antwoord van deze vraag beantwoord door Dr. Peek. Het jaarlijkse symposium vond dit keer plaats in Huize Maas, waarbij het thema ‘Je zal het maar hebben; verkeerde genen’ centraal stond. Bij aankomst in Huize Maas werden we vriendelijk ontvangen, waarna er gelegenheid was om te lunchen. Hierna werd het Ouderjaarssymposium geopend door de dagvoorzitter prof. dr. Haisma. Hij gaf zelf ook een presentatie over een zeer relevant onderwerp “Gendoping en gentherapie in de sportwereld”. Daarna gaf Dr. Peek een presentatie over de ziekte Neuroblastoom en de genetische en cytogenetische aspecten van deze ziekte. Verder werd er ook aandacht besteed aan de toepassing van farmacogenetica om de individuele respons op geneesmiddelen te verbeteren, hierover kwam Prof. Dr. Wilffert aan het woord. De laatste spreker was prof. Dr. Van Oomen en hij vertelde over de mogelijkheden om gentherapie te gebruiken bij de ziekte van Duchenne.

Al met al was het een zeer leerzame en leuke middag.

Het was interessant om te horen welke mogelijkheden er zijn omtrent gentherapie. Wie weet, misschien worden de meest ernstige ziektes wel in de toekomst de wereld uitgeroeid door middel van gentherapie.

De tijd zal het leren.

Mirna Hessels

C

arrière maken dat willen we allemaal, dit is ook de reden dat we zijn gaan studeren en niet ons bijbaantje van de middelbare school hebben aangehouden. Ondanks dat de minderheid van de farmaciestudenten in het begin niet bewust heeft gekozen voor de studie, waren alle Carrièredag bezoekers niet meer aan het twijfelen over een switch. Op deze goed georganiseerde Carrièredag zijn en dus ook een carrière in het verlengde van de studie Farmacie ambiëren.

Volgens de statistieken kiest 80% van de farmaciestudenten na afronding van de studie voor het mooie beroep als openbaar apotheker. Echter is er veel meer mogelijk na de studie en om ook de overige 20% te prikkelen is deze Carrièredag een uitstekend initiatief. Voor iedereen is het uiteraard erg interessant om te zien wat de bedrijven inhouden, jezelf her te ontdekken en een beter beeld te krijgen van de mogelijkheden na de studie Farmacie.

Deze dag begon met een opening met koffie en gebak in het Kasteel, een erg mooi echt kasteel iets buiten het centrum waar ik voorheen nog nooit was geweest en nog nooit van had gehoord. Het andere kasteel ben ik ook nog nooit geweest, maar hier ga ik verder niet op in. In de plenaire opening werd voor ons herhaald wat het nieuwe zorgstelsel inhield en het beroep van apotheker nogmaals in ons geheugen gegrift.

De workshops waren vrij in te vullen. Zo kon er gekozen worden uit diverse workshops om jezelf uit te vinden of kon jeeen lezing volgen van een bepaald bedrijf en zo alle ins en outs van dat bedrijf leren kennen. Door de strakke planning van de commissie liep alles goed in elkaar over en kwamen sommige bedrijven zelfs iets in tijdnood.

De lunch was ongelooflijk goed verzorgd en echt heel erg lekker. De commissie had luxe broodjes geregeld en alles was tip top in orde. Tijdens deze pauze was er de mogelijkheid om contacten te leggen met de verschillende bedrijven en als de bedrijven daar om vroegen je visite kaartje uit te reiken zodat ze nog eens contact konden zoeken met je.

De dag werd afgesloten met een buffet voor degenen die zich tijdens de lunch niet helemaal hadden volgestopt en eventueel nog een plekje over hadden.

Foliolum Jaargang XXV Ed. IV ■ 29

Pharmaciae Sacrum Stichting Boekenbureau

Reglementencommissie

Beste Farmaceuten,

Beste lezer,

W

W

Met vriendelijke groet, Stichting Boekenbureau,

De Reglementencommissie bestaat uit de huidige praeses van het bestuur en zijn/haar twee voorgangers. Mocht je vragen hebben over de Statuten en de Reglementen of over het algemeen beleid van P.S. spreek ons dan een keer aan.

at is een pagina zonder tekst? Een boek aar op deze pagina vaak enthousiaste zonder pagina’s? En wat maakt dat dus van verhalen staan van verschillende commissies een student zonder boek? die hun activiteiten promoten, kunnen wij als Reglementencommissie hetzelfde helaas niet doen.

Helemaal niks dus! Daarvoor bestaat Stichting Een verhelderend stukje over wat we exact doen is Boekenbureau. ook lastig weer te geven in deze beperkte ruimte.

Kort door de bocht doen we het volgende: advies Het verifiëren van titels bij docenten, het doorvoeren geven, advies geven en advies geven. Dit in het kader van bestellingen en uiteraard de verkoop zelf. van hoe Oscar Wilde het zei: “The only thing to do Vier keer per jaar is het dan zo ver, Stichting with good advice is pass it on. It is never any use to Boekenbureau kruipt uit z’n mooie schulp en zorgt oneself ”. Het werk van een Reglementencommissie voor een vlekkeloos verloop als bemiddelaar tussen is vooral ter voorbereiding van de ALV’s het bestuur docent, leverancier en student. advies geven over de te volgen strategie en het geven van een kritische analyse van de voorstellen op de Voor alle jaren zijn de boeken dan ook te bestellen, agenda. Tussen de ALV’s door zijn we aanspreekpunt en altijd af te halen op vaste tijden en data. voor vragen met betrekking tot het beleid van de vereniging en waar nodig zetten we onze kennis Dankzij perfecte organisatie en kennis van zaken, van de Statuten en Reglementen in. Tenslotte, niet zijn boeken altijd voor de laagste prijzen verkrijgbaar onbelangrijk, voeren we waar nodig een loting uit en gemakkelijk te bestellen via de P.S.-site! voor activiteiten.

Hylke Waalewijn & Tristan Snoei

Met vriendelijke groet, De Reglementencommissie, Sophie Berends Tonnis Jan Kruizinga Gwen Verstappen

30 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. IV

Sport, Training En Rijwielprestatietocht Commissie Beste farmaceuten,

W

ij zijn dit jaar de Sport Training En Rijwielprestatietocht Commissie.

Deze commissie is ontstaan uit het samenvoegen van twee oude commissies: de Sport Training En Recreatie Commissie (STERC) en de RijWielPrestatieTocht Commissie (RWPTC). Wij zullen dit jaar twee gezellige activiteiten voor jullie organiseren, namelijk de sportdag en de RijWielPrestatieTocht. Op het moment dat we dit stukje schrijven is de sportdag al over minder dan een week. We gaan klimmen bij Kardinge, met een diner als afsluiting. We hopen dat het een mooie dag wordt.

Op 26 mei organiseren we de RijWielPrestatieTocht.

Hiervoor gaan we een mooie route door de omgeving van Groningen uitzetten. Onderweg moeten er vragen over de omgeving beantwoord worden. ’s Middags is er een leuke activiteit en daarna gaan we weer op de fiets terug naar Groningen. De dag wordt afgesloten met een diner. Tijdens het diner zullen ook de winnaars bekend gemaakt worden.

We hopen velen van jullie te mogen begroeten op een van onze activiteiten. Zelf hebben we er in ieder geval heel veel zin in.

Internetcommissie Beste lezer,

D

e Internetcommissie is verantwoordelijk voor het bijhouden en updaten van de P.S.-site, het onderhouden van computers en gaat over de aanschaf van apparatuur zoals pc’s, printers etc.

Deze lastige taak kan alleen door de meest bekwame P.S.-ers tot zich genomen worden. Op dit moment telt de commissie dan ook maar twee man sterk.

Echter zijn we op zoek naar versterking van het team! Weet jij veel van computers en wil je bij P.S. betrokken raken, benader dan een van ons.

Rogier Hilbers en ik, Tristan Snoei, vullen nu deze plekken in. Vaak hebben wij overleg en proberen wij onze taken zo goed mogelijk in te vullen en onze plannen te verwezenlijken.

Met zo’n 750.000 pagina weergaves en ongeveer 12.000 unieke bezoekers per jaar is de P.S.-site druk bezocht! Vanwege deze grote aantallen is het dus altijd van belang dat de internetcommissie paraat staat om eventuele problemen snel op te kunnen lossen.

Denk bij je volgende bezoek aan de P.S.-site dus ook Met vriendelijke groet, eens aan wat er zoal achter de schermen gebeurt.

De Sport Training En Rijwielprestatietocht.

Commissie 2011-2012 ‘STERCer dan ooit!’

Groet, De Internetcommissie Fianne van Loveren Preases Laura Riphagen Ab-actis Ruben van der Galiën Quaestor Anneke Schrik Assessor I Richard Lantink Assessor II

Foliolum Jaargang XXV Ed. IV ■ 31

Pharmaciae Sacrum Eten met de BEC

Redactiecommissie

M

aandagavond 13 februari 2012 werd de Redactiecommissie in volle bezetting welkom geheten door slechts drie commissieleden van de Buitenland Excursie Commissie. Peggy en Lotte konden er namelijk helaas niet bij zijn.

Na heerlijk wraps gegeten te hebben met zijn negenen en nadat Arend had (str)afgewassen, konden we beginnen met het spel. Zoals altijd begon dit met het hippospel. Dit keer zonder vals spelen van Denise. Rob won en mocht dus beginnen.

Meteen kwam hij met zijn karretje in de zilvermijn om vijf zilverstukken op te halen. Voor ons allemaal betekende dat een adtje. Denise gooide hierna en zette het prachtige lied ‘Zeg ken jij de Mosselman’ in. Voor Arend, die het druk had met afwassen, was het echter te moeilijk om op –dam te rijmen met zijn ‘gang’, waardoor de anderen zilver steentjes verdienden.

gesproken doen we de kruiwagenrace buiten, maar aangezien Rob zo’n grote kamer had, kon die dit keer binnen gehouden worden. Heen en terug in de kamer, met bocht, wat erg lastig was. Na een partijtje beuken in de bocht hadden Rob en Jorren gewonnen. Sebnem mocht een verbod verzinnen en verzon dat we onze tenen aan moesten raken elke keer dat we een slok (of adtje) namen. Deze regel werd in no time vernietigd door Rob. Dat scheelde weer een hoop denkwerk.

Helaas konden we wel wat denkwerk/snelheid voor Mark gebruiken, die ons deed verliezen met ‘Vikingen’. Tussendoor verloren we nog wat zilver De boerchallenge tussen Hedi en Charlie, die hier op en stenen door op zilvere vakjes te komen. De BEC volgde, werd met lof gewonnen door Charlie. Na een liep nog verder vooruit op ons doordat Jorren Mark heel glas cola had Hedi last van haar buik, maar een versloeg door 1 slagroomsoesje meer naar binnen boer kwam er niet uit. Charlie gooide voor haarzelf te werken dan Mark. Gelukkig hadden we even een een ronde housen, waar ze verbazingwekkend goed momentje van terugkomen door vijf steentjes op te in was! Al met al werd het nog een sportieve avond halen in de zilvermijn en doordat Denise van Rob met de hierop volgende kruiwagenrace. Normaal won met wie het beste de spagaat kon doen. Nog een

32 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. IV

makkie met stenen verdienen was kaarsjes uitblazen.

Dat ging goed. Maar nog beter ging het P.S. –lied, met zijn tienen nog wel. Victor Pera zong namelijk met ons mee toen we hem opbelden. Nadat het lied gezongen was, hebben we weer snel opgehangen om een adtje goedkope whisky te nemen, waarna Arend won met adem inhouden van Rob, maar Jorren vervolgens Mike versloeg met flesje blazen.

Nog meer plezier met flesjes toen Jorren mocht schroefschijten (© Thomas Leferink) tegen Mike.

‘Jorren, dat kan jij niet, jij hebt Parkinson.’ ‘Ik heb Parkinson in mijn handen ja, niet in mijn reet.’ Dat vragen we ons nog steeds af, aangezien Mike won.

Na een verbod van sexual innuendo, verknalde Hedi het voor de BEC door te verkondigen: ‘Ik heb net een half uur lang me kut gevoeld’ (dat zou door de cola komen…). Lachend, gierend en brullend werd de eindstand opgenomen: 35-10 voor de BEC. Goed gedaan en bedankt voor de gezelligheid!

Pharmaciae Sacrum Slotpagina

V

an hormonen wordt wel eens gezegd dat ze door je lichaam gieren. Dat geldt in elk geval voor deze woordzoeker: hierin staan de namen van veertien hormonen verstopt. Om het iets lastiger te maken, staan de woorden onder één of meerdere hoeken, waarbij geldt dat een letter niet twee keer voor dezelfde naam gebruikt mag worden (‘calcitonine’ is als voorbeeld gegeven). De overgebleven letters vormen, in de goede volgorde gezet, de naam van nog een hormoon.

ACTH Calcitonine FSH Glucagon Groeihormoon Insuline Oestradiol Oxytocine Parathormoon Progesteron Prolactine (2x) Testosteron Thyroxine TSH

34 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. IV