/December2011

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum�

Universitair Centrum voor Farmacie

Foliolum

Jaargang XXV Editie II december 2011

Pediatrie: Kinderlijk eenvoudig!?

Dr. H. Heijboer

R. P. Boontje

Imelda Rolfers

Solita Vaudo

Sikkelziekte: Kan het kind de was doen?

Neonatologie

Pedatrie: Beleving vanuit de ouder

Kinderverpleegkunde

Inhoudsopgave

Foliolum Jaargang XXV Editie II December 2011

REDACTIONEEL

Voorwoord Redactie 4 Voorwoord Bestuur 5 Voorwoord Lustrum 6 Sikkelcelziekte: Kan het kind de was doen?

8 Neonatologie 10 Pediatrie: Beleving vanuit de ouder 12 Kinderverpleegkunde 15 Het Beatrix Kinderziekenhuis 16

FACULTAIR

Promovendi 20 Farmaceutische Technologie en Biofarmacie 22 Farmaceutische Biologie 24 Promovendi 27

PHARMACIAE SACRUM

Oud Lustrum 26 Lustrumlied 28 Eten met Lustrumcommissie 30 Alumnus 32 Tweedejaars excursie 34 Agenda 35 Kascommissie 36 MultiMediaCommissie 36 STudent Overleg Farmacie 37 Sur Scum Sutra 37 Slotpagina 38 G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” in samenwerking met het Universitair Centrum voor Farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen Copyright 2011 Redactiecommissie Foliolum ‘van A tot Zilver’ der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van schrift, druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de auteurs.

Colofon Redactiecommissie

Denise van Marion Charlie Brouwers Sebnem Akgöl Arend Overeem Mike Koops Mark Pratt

Ab-actiaat

Charlie Brouwers Sint Eustatiusstraat 59 9715 PG Groningen tel: 0648865366 foliolum@rug.nl

Drukkerij Smeets & Hagenbeck Tekening voorkant

Ronald Pineda Barrera

Puzzels slotpagina Boy van Basten

Oplage 1250

Redactioneel Redactiecommissie “van A tot Zilver” Geachte lezer,

Denise van Marion

Inmiddels ligt de tweede editie van het Foliolum voor u. Deze tweede editie is voor vijf van ons ook het tweede nummer waar aan is gewerkt. Voor deze vijf is het zoeken van schrijvers, het lay-outen en de gang van zaken tijdens een vergadering daarom niet nieuw meer. Dit geldt echter niet voor onze nieuwe assessor II, die ik bij deze graag aan u wil voorstellen. Mike Koops nam eind september mijn aanbod om onze assessor II te worden hartelijk aan en wij zijn blij met deze aanwinst. De kneepjes van het vak, neemt hij zeer gemakkelijk op en daarbij ook zijn ‘taak’ om voor gezelligheid te zorgen. Assessor II heeft in het witboek namelijk ‘Commissaris Gezelligheid’ als synoniem en dit doet Mike goed eer aan.

Nu terug naar het Foliolum. De traditie heeft zich voorgezet, het decembernummer van het Foliolum heeft hetzelfde thema als het symposium van de verjaardag van de vereniging. Dit jaar viert de vereniging haar 26e lustrum. Deze decembereditie heeft daarom hetzelfde thema als het lustrumsymposium: ‘Pediatrie: kinderlijk eenvoudig!?’. Een vrij lastig thema, vanwege de grote variatie binnen het gebied. Ook zat de vervroegde deadline ons niet mee. De geplande levering op het hok van 19 december klopte niet en moest 7 december zijn, zodat iedereen het Foliolum tijdens het Lustrumsymposium heeft ontvangen. Het is allemaal goed gekomen door het op tijd opmerken van deze gemaakte fout en het maken van nieuwe afspraken met de drukker.

In het Redactionele gedeelte van het Foliolum vindt u als eerste een artikel van Dr. H. Heijboer, kinderhematoloog in het Emma Kinderziekenhuis Amsterdam. Zij heeft een artikel over sikkelcelziekte geschreven. In het tweede artikel licht de heer R.P. Boontje toe wat de grootste verschillen zijn tussen kindergeneeskunde en de volwassengeneeskunde, toegespitst op de neonatologie. Na dit tweede artikel stappen we de belevingswereld van de artsen uit en bekijken we de pediatrie van dichtbij. Het derde artikel is namelijk een aangrijpend verhaal van een moeder met een dochter, die ontzettend vaak blaasontsteking heeft. Solita Vaudo, verpleegkundige in het Sophia Kinderziekenhuis op de afdeling Medium Care Kindergeneeskunde, vertelt in het vierde artikel over haar werk met kinderen. Tot slot vindt u een verslag van ons bezoek aan de verpleegafdeling chirurgie van het Beatrix Kinderziekenhuis in het UMCG, waar wij veel te weten zijn gekomen van het reilen en zeilen op deze afdeling.

Het Facultaire gedeelte belicht de vakgroepen Farmaceutische Technologie en Biofarmacie en Farmaceutische Biologie en u vindt in dit gedeelte een overzicht van de drie promovendi.

Het P.S. gedeelte omvat een stuk van een oud-Lustrumcommissie lid, het Lustrumlied, ons verslag van het etentje met de Lustrumcommissie, een verhaal van alumnus Hans de Waard, een verslag van de tweedejaarsexcursie, de agenda, en zoals gebruikelijk weer vier introducties van commissies: Kascommissie, MultiMediaCommissie, Studenten Overleg Farmacie en Sur Scum Sutra, met tot slot de puzzelpagina.

Ik wens u veel leesplezier toe.

Met vriendelijke groet, Namens de 25e Redactiecommissie “van A tot Zilver” Denise van Marion h.t. praeses

4 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” Geachte lezer,

Sophie Berends

Hoewel de winter in principe op het moment van schrijven langzaam nadert, blijft het kwik in Nederland nog op een aangename temperatuur steken. De handschoenen en sjaals kunnen nog even achterin de kast blijven liggen en de zomerjas kan bijna weer worden aangedaan. Meteorologen spreken over een van de zachtste novembers in tijden en de hele natuur is hierdoor van slag. Overal zijn nog dieren en planten te zien die normaal gesproken al in ‘winterslaap’ zouden zijn. Op het P.S.-hok merken we hier alleen weinig van en nadert de maand december ongemerkt. In deze maand zal één van de hoogtepunten van het jaar plaatsvinden, Pharmaciae Sacrum zal namelijk haar 130e verjaardag vieren.

Op het moment dat dit Foliolum uitgegeven wordt, zullen we ons midden in het 26e Lustrum bevinden. De officiële opening, de receptie en het openingsfeest zijn inmiddels achter de rug en ook Sinterklaas en zijn Pietermannen hebben ondertussen een bezoek gebracht aan de vereniging.

De Efteling is bezocht en iedereen heeft zich een avondje ingespannen voor een spelletje lacrosse. Ik hoop dat iedereen al de ‘Tijd van zijn Leven’ heeft!

Samen met het symposium ligt tegelijkertijd ook dit Foliolum op de mat en traditiegetrouw wordt het decembernummer van het Foliolum gewijd aan het symposiumthema van het Lustrum. Het symposium heeft dit jaar als onderwerp: “Pediatrie: kinderlijk eenvoudig?”. Behandeld worden onder andere de ethische aspecten van onderzoek bij kinderen, off-label gebruik in de kindergeneeskunde en de behandeling van kinderen met kanker. Het belooft een interessant symposium te worden omdat veel op het gebied van pediatrie nog onduidelijk is aangezien onderzoek moeilijk plaats kan vinden. Het is daarom zeker een actueel thema binnen de Farmacie en daarom ben ik ook benieuwd naar de invulling die het Foliolum aan dit thema heeft gegeven.

Naast het wetenschappelijke gedeelte heeft de Redactiecommissie ook gezorgd voor vernieuwingen in het Foliolum. We hebben afscheid moeten nemen van Bas & Sil, maar daarentegen is er volop ruimte voor puzzels gekomen. Vakgroepen worden dit jaar goed belicht en de Redactiecommissie heeft ook weer een leuk en vernieuwend spel weten te bedenken om met andere commissies te spelen!

Niet alles stond de laatste tijd in het teken van het Lustrum, maar er zijn de afgelopen tijd ook weer verschillende andere activiteiten georganiseerd. Voor de eerste keer is er afgelopen oktober een tweedejaarsexcursie georganiseerd in combinatie met het vak organische- en biosynthese en zijn we met dertig P.S.-ers afgereisd naar het bedrijf BASF te Heerenveen. De Eerstejaars Beroepenmiddag en de ALV zijn inmiddels ook geweest en de onthulling van het Lustrumthema tijdens het laatste EJC feest van EJC ‘4Feest’ was zeker een hoogtepunt!

Voor nu wens ik u allen nog veel plezier met het Lustrum en wens ik u alvast het beste voor het nieuwe jaar.

Ik hoop u te mogen begroeten op de Nieuwjaarsborrel om met elkaar het glas te heffen op 2012!

Met vriendelijke groet, Namens het 130e bestuur der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”, Sophie Berends h.t. praeses

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 5

Redactioneel 26e Lustrumcommissie

Kristian Pool

Geachte lezer, U heeft op dit moment de Lustrumeditie van het Foliolum in handen. Ik ben zeer verheugd dat de Redactiecommissie met haar tweede nummer aansluit bij het onderwerp van het symposium. In dit themanummer zal namelijk het kind centraal staan. Het symposiumthema ‘Pediatrie: kinderlijk eenvoudig?’ roept waarschijnlijk allerlei vragen bij u op. Hierop kunt u wellicht het antwoord vinden in dit Foliolum, maar uiteraard ook door het symposium te bezoeken. Het belooft een leerzame dag te worden, want tijdens dit symposium zal de problematiek, die de combinatie kinderen en geneesmiddelen met zich mee brengt vanuit verschillende invalshoeken worden belicht. Tjalling de Vries zal vertellen over de verschillen (o.a. in farmacokinetiek) tussen kinderen en volwassenen, maar ook binnen de hoog diverse groep ‘kinderen’.

Het geneesmiddelenonderzoek bij kinderen blijft een veel besproken onderwerp en zal door Bob Wilffert toegelicht worden. Linda Härmark zal ingaan op bijwerkingen bij kinderen; hoe moeilijk het is om ze te herkennen én het belang van het melden van deze bijwerkingen. Bij kinderen komt het vaak voor dat geneesmiddelen off-label gebruikt worden; de overwegingen en voorwaarden zullen door Karin Rademaker uiteengezet worden. Wim Tissing zal ingaan op de langetermijneffecten van de behandeling van kanker op kinderleeftijd en Ingrid Drijfhout zal enige aspecten over het Rijksvaccinatieprogramma toelichten.

Het symposium staat onder leiding van Eric van Roon; hij zal de dag een interactief karakter geven en er zorg voor dragen dat eenieder zijn/haar vragen kan stellen aan de sprekers. Voor meer informatie over het symposium wil ik u graag doorverwijzen naar het Lustrumboek, waarin uitgebreide toelichtingen te vinden zijn.

Natuurlijk wordt er in dit nummer ook stil gestaan bij het heugelijke feit dat Pharmaciae Sacrum 130 jaar is geworden. Dat moet natuurlijk gevierd worden! Sinds maart 2010 zijn wij als Lustrumcommissie bezig geweest met het reeds bij u bekende programma. Graag zou ik u nog willen verwijzen naar bladzijde 28 van dit Foliolum, waar u ons mooie Lustrumlied terug kunt vinden.

Tot slot wil ik het bestuur en natuurlijk iedereen die P.S. een warm hart toedraagt, feliciteren met het bereiken van het 130e levensjaar van G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”. Dat er nog vele Lustra mogen volgen, maar vergeet niet... het 26e Lustrum: “De Tijd van je Leven”!

Met vriendelijke groet, de 26e Lustrumcommissie der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” Kristian Pool Praeses Milou Vreeman Ab-actis Sven de Krou Quaestor I Gert Salentijn Quaestor II Godelief van den Hurk Assessor I Sophie Westerik Assessor II

6 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

Bij MSD werken wij mee aan een gezonde wereld.

Hoe? Door innovatieve geneesmiddelen en vaccins te ontwikkelen en te verstrekken aan mensen over de hele wereld. Samen met gezondheidspartners bieden we toonaangevende oplossingen waarmee we het leven van miljoenen patiënten verbeteren. We luisteren goed naar patiënten, artsen en onze andere partners en

Not just healthcare.

anticiperen op hun behoeften.

Wij vinden dat het ook onze verantwoordelijkheid is om onze geneesmiddelen en vaccins bij de mensen te krijgen die ze nodig hebben, ongeacht waar ze wonen en of ze er geld voor hebben. Om dit te verwezenlijken hebben we vele verreikende programma’s en samenwerkingsverbanden opgezet. Meer informatie vind je op onze website msd.nl.

Copyright © 2010 Merck Sharp & Dohme Corp., a subsidiary of Merck & Co., Inc., Whitehouse Station, NJ, USA. All Rights Reserved.

Redactioneel Sikkelziekte: Kan het kind de was doen?

Dr. H. Heijboer,

Emma Kinderziekenhuis AMC, Amsterdam

S

teeds meer kinderen in Nederland zijn van niet-Westerse allochtone afkomst. Hierdoor is het aantal in Nederland woonachtige kinderen met een hemoglobinopathie de laatste jaren sterk toegenomen. In dit artikel wordt een korte schets gegeven van de klinische aspecten van het ziektebeeld, bij welke populaties deze aandoening voorkomt, wat de acute complicaties van sikkelcelziekte en de mogelijkheden voor behandeling zijn.

Sikkelcelziekte (SCZ), wat is dat eigenlijk? Veel studenten hebben misschien wel eens van SCZ gehoord, maar weten niet (meer) precies wat het is. De kennis dat dragerschap van deze erfelijke bloedarmoede mensen beschermt tegen de schadelijke gevolgen van malaria tropica is vaak nog wel paraat: vandaar dat dragerschap van deze hemoglobinopathie vóórkomt bij mensen die hun oorspronkelijke leefomgeving hadden in die gebieden waar malaria endemisch was. Dit zijn dus de mensen die afkomstig zijn uit het Afrikaanse continent, Suriname, de Antillen, het Caribisch gebied, sommige delen van Turkije, het nabije oosten en India. Het percentage mensen uit deze populaties dat drager is, kan sterk wisselen. Gemiddeld ligt dit bij de negroïde mensen tussen de 10 en 15%.

Dragers zijn zelf niet aangedaan en weten dit van zichzelf dus vaak niet. In Nederland wonen naar schatting tussen 1200 en 1400 kinderen met SCZ.

2 α- en 2 gemuteerde ß-ketens (ßs).

Dit is het gevolg van een puntmutatie in het ß-globinegencluster, waardoor het aminozuur valine op positie 6 van de ß-keten terecht komt in plaats van glutaminezuur. Aanwezigheid van HbS in de erytrocyten heeft gevolgen voor de overlevingsduur hiervan (waardoor ernstige bloedarmoede ontstaat) en veroorzaakt het uitkristalliseren van het Hb onder omstandigheden waarbij de rode cel onder stress staat, waardoor deze een afwijkende vorm krijgt: de zogenoemde sikkelcel. Deze halvemaanvormige rode bloedcellen kunnen in de kleine vaten van de bloedbaan afsluitingen veroorzaken, waardoor de bloed- (en dus: zuurstof-) toevoer stagneert. Dit geeft heftige pijnklachten in het betreffende orgaan.

Vaak zijn dit de botten of de darmen, maar elk orgaan kan hierdoor getroffen worden. Hetzelfde proces speelt zich ook af in de milt, een orgaan in de linker bovenbuik dat betrokken is bij de afweer tegen bacteriële infecties. De milt verliest bij patiënten met SCZ hierdoor zijn functie en maakt de patiënt heel kwetsbaar. Er is daarmee een grote kans op ernstig verlopende infecties met zogenoemde kapselbacteriën, zoals de pneumokok.

Wat is nu sikkelcelziekte?

Het behoort tot de zogenaamde hemoglobinopathieën, waartoe ook thalassemie wordt gerekend.

Het is een frequent voorkomende autosomaal recessief erfelijke aandoening van het hemoglobine, de kleurstof die zich in onze rode bloedcellen (de erytrocyten) bevindt. Het hemoglobine is verantwoordelijk voor het opnemen (in de long) en afgeven (in de weefsels) van zuurstof.

Beperkingen Wat merkt de patiënt van zijn of haar ziekte en wat moet hij/zij doen om in een zo goed mogelijke conditie te blijven? Allereerst voelt de patiënt zich vaak moe en futloos door de bloedarmoede. Ook is het uithoudingsvermogen (denk bijvoorbeeld aan gym of sport) een stuk lager dan bij mensen met een normaal Hb. Door de bloedarmoede kan het ook moeilijk zijn om je te concentreren op je werk. De vaatafsluitingen worden ook wel crises genoemd en kan een paar dagen aanhouden. Het woord zegt het al: dat is een hele vervelende toestand, waarbij het kind hele heftige pijnen te verduren krijgt. Dan is het heel belangrijk om snel vele liters vocht te drinken

Fysiologie/Pathologie In de fysiologische situatie wordt hemoglobine A gevormd, bestaande uit 2 α- en 2 ß-ketens, bij SCZ wordt hemoglobine S (HbS) gevormd, bestaande uit

8 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

en goede pijnstillers, verdeeld over de hele dag, in te nemen. Het is dan niet meer mogelijk om uit bed te komen. Soms moet iemand er voor in het ziekenhuis opgenomen worden.

Leefregels Een crisis kan op meerdere manieren ontstaan.

Soms kunnen ouders er zelf wat aan doen om het te voorkómen (door het kind voldoende rust te geven, genoeg te laten drinken, warm aan te kleden, e.d.).

Koorts en infecties, maar ook psychische stress zijn vaak de boosdoener van een crisis. Voor een kind met SCZ gelden daarom veel leefregels en is het nodig om elke dag antibiotica te gebruiken, zodat het lichaam beschermd wordt tegen die bacteriën, waartegen de milt normaal bescherming biedt.

Sommige kinderen hebben desondanks zo vaak een crisis dat ze een medicament (hydroxyureum) moeten gebruiken dat het beenmerg beïnvloedt bij de aanmaak van hemoglobine. Ook kan het voorkomen dat het beenmerg plotseling en gedurende een aantal dagen stopt met de aanmaak van nieuwe rode bloedcellen: dan moet de patiënt een bloedtransfusie toegediend krijgen. Dit kan ook nodig zijn, wanneer er plotseling heel veel bloed afgebroken wordt. Er zijn ook ernstige situaties waarbij de doorbloeding van de hersenen in gevaar komt. Daarom moeten sommige patiënten elke maand een bloedtransfusie krijgen. Kinderen met SCZ zijn vaak afkomstig uit eenoudergezinnen met een lage sociaal economische status. De last, die deze ernstige chronische ziekte

bron: BJM

met zich meebrengt, trekt een grote wissel op het gezin, dat al een beperkte draagkracht heeft. Dit leidt tot psychische klachten bij de ouder(s), die vaak ook nog kampen met financiële problemen en een onzekere verblijfstatus.

Samenvatting SCZ is een multiorgaanziekte die specifieke, multidisciplinaire begeleiding en behandeling vergt.

Het kind (en de ouder) heeft hierbij een hele grote verantwoordelijkheid voor de eigen gezondheid, die niet altijd gemakkelijk te dragen is.

Dr. H(arriët) Heijboer, kinderhematoloog Emma Kinderziekenhuis Amsterdam Na afronding van mijn studie geneeskunde in 1987 ben ik gedurende 1 jaar werkzaam geweest als arts-assistent op de neonatologie afdeling van het Emma Kinderziekenhuis AMC. In januari 1988 begon ik is als stollingsarts en artsonderzoeker op de afdeling Hemostae en Trombose bij Prof. Dr. J.W. ten Cate.

Gedurende die tijd is mijn liefde voor de goedaardige hematologie geboren. De patiëntenzorg bestond voornamelijk uit de behandeling van hemofiliepatiënten en patiënten met andere stollingsstoornissen of diep veneuze trombose. In 1992 promoveerde ik op diverse aspecten van diep veneuze trombose bij volwassenen. Hier vlak na begon ik mijn opleiding tot kinderarts in het Medisch Centrum Alkmaar. Na 1,5 jaar keerde ik terug naar het EKZ voor het vervolg van mijn opleiding. Van 1997 t/m 1998 specialiseerde ik mij in de benigne kinderhematologie bij Dr. Marjolein Peters. Sinds oktober 1998 ben ik tevens werkzaam als chef de clinique van de afdeling “Grote kinderen” van het EKZ (kinderen van 1-10 jaar). Die werkzaamheden combineer ik met mijn werkzaamheden als kinderhematoloog. Mijn speciale aandacht gaat hierbij uit naar de zorg voor kinderen met sikkelcelziekte.

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 9

Redactioneel Neonatologie

R. P. Boontje

Redactiecommissie

R

onald Boontje is kinderarts neonatologie in het Medisch Centrum Leeuwarden. De vakgroep waar hij werkzaam is, bestaat uit negen kinderartsen en meerdere van hen hebben een deelspecialistatie.

Als kinderarts heeft de heer Boontje, net als de andere kinderartsen, meerdere kerntaken. Hieronder vallen het houden van de polikliniek (dit neemt de helft van de tijd in beslag), de klinische supervisie van zaalartsen in opleiding tot kinderarts en het management, ofwel de administratieve taken.

Een ander groot verschil zit hem in de psychologie.

De belevingswereld van een kind is fundamenteel anders dan van een volwassene.

Kindergeneeskunde Een specifiek kindergeneeskundig probleem bij het stellen van een diagnose bij een patiëntje is de afhankelijkheid van het verhaal van de ouders, ondanks dat sommige kinderen soms verbazingwekkend goed kunnen aangeven wat ze mankeren. Van peuters en kleuters is het bijvoorbeeld bekend dat ze alle kwaaltjes en pijnen op hun buik projecteren. In hun belevingswereld zijn ze nog een grote buik. Een andere consequentie is soms dat kinderartsen vrij defensief zijn in hun beleid, wat inhoudt dat ze sneller met medicatie starten uit Volwassen vs. Kinderen voorzorg omdat ze het niet helemaal vertrouwen.

Het grootste verschil tussen geneeskunde van Dit laatste heeft dan ook weer met ervaring en het volwassenen en kinderen, wat betreft de omgang afwegen van risico’s te maken. met de patiënt, is de communicatie met de kinderen en ouders. Bij pasgeborenen zal uitsluitend Specialismen communicatie met de ouders plaatsvinden. Kinderen Bij de kindergeneeskunde die wel kunnen praten, zijn vaak, afhankelijk van in de meeste ziekenhuizen hun leeftijd, meer of minder mondig en zullen in die zijn er minder artsen dan zin meer of minder afhankelijk zijn van hun ouders. specialismen, waardoor Sommige kinderen kunnen goed aangeven waar een arts meerdere taken ze precies last van hebben, terwijl andere dit niet op zich neemt, die in de kunnen. Ouders kunnen helpen bij het uitleggen van volwassenen wereld van de symptomen. geneeskunde als aparte Echter, wanneer kinderen de leeftijd van twaalf jaar specialismen bestaan. Op die hebben bereikt, worden ze volgens de regels geacht manier zou een kinderarts mee te kunnen beslissen over hun eigen behandeling. de kindergeneeskunde Vanaf twaalf jaar worden deze beslissingen genomen diagnostisch als een breder in samenspraak met hun ouders en vanaf zestien jaar gebied kunnen beschouwen wordt geacht dat patiënten zelf beslissingen nemen dan de volwassen over hun behandeling. geneeskunde. Dit is deels het Hoe jonger het kind, hoe groter de verschillen geval. Veel kinderartsen zijn met het lichaam van volwassen patiënten. Een generalistisch. Met andere mooi voorbeeld is de endocrinologie waarbij de woorden, veel kinderartsen hormoonhuishouding erg specifiek is voor kinderen. kunnen beschouwd worden

10 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

is jammer, want veel geneesmiddelen worden dan ook niet formeel geregistreerd voor kinderen maar worden wel gebruikt. Gelukkig doet in Nederland het ‘ Kinderformularium.nl’ hier heel goed werk in. Zij proberen evidence based medicijnen te registreren en de doseringen te optimaliseren.

De meeste medicamenteuze behandelingen worden aangepast aan kilogram lichaamsgewicht of aan lichaamsoppervlakte. Dit is gerelateerd aan de klaring van geneesmiddelen en heeft ook te maken met de gevoeligheid van organen. Met andere woorden, er bestaan verschillen in de farmacokinetiek en – dynamiek.

Invloed van aandoeningen De invloed van aandoeningen op jonge leeftijd op verdere levensjaren hangt erg van het probleem af.

Van kinderen met kanker is bekend dat dit op lange termijn meer gevolgen heeft dan eerst gedacht werd (als gevolg van de kuren). Ook voor prematuren zijn meer lange-termijngevolgen dan men vroeger dacht. Deze hebben vooral invloed op subtielere onderdelen, waardoor leer- en gedragsstoornissen op de schoolleeftijd kunnen voorkomen.

Complicaties als een soort huisartsen voor kinderen. Anderzijds Het risico op complicaties tijdens operaties is zouden kinderartsen ook als internisten voor de bij een kind in principe niet groter dan bij een kinderen kunnen worden gezien, behalve dat de volwassene, tenminste als de ingreep door een leeftijds-/doelgroep specifiek is omschreven. Toch ervaren anesthesioloog en dito kinderchirurg moet men zich niet vergissen. De kindergeneeskunde wordt gedaan. Kinderen hebben juist vaak betere kent minstens zoveel deelspecialisaties als de herstelmogelijkheden, omdat ze meestal maar één volwassen geneeskunde, waaronder maag-lever- probleem hebben en geen ‘ multiorgaanfalen’, zoals darm specialisten, infectiologen, neonatologen, bij ouderen het geval kan zijn. pulmonologen, cardiologen, etcetera. Bij het grote publiek is dit echter minder bekend. Waarschijnlijk komt dat doordat het gros van de mensen er wat minder mee te maken heeft.

Toepassing van geneesmiddelen In de kindergeneeskunde zijn de normen voor het toepassen van nieuwe behandelwijzen minstens zo streng als voor volwassenen, vooral op het gebied van de ethiek. Veel onderzoeken struikelden in het verleden bij medisch ethische commissies. Bij nietmondige patiënten moet je daar extra voorzichtig mee zijn. Voorts zijn de commerciële belangen van farmaceutische industrieën minder groot voor deze doelgroep (mindere aantallen, dus minder omzet), waardoor ook de drive om geneesmiddelen voor kinderen te laten registreren niet zo groot is. En dat

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 11

Redactioneel Pediatrie: Beleving vanuit de ouder

Imelda Rolfers

Z

oals het belangrijk is om het onderwerp “Pediatrie, kinderlijk eenvoudig?” vanuit wetenschappelijke aspecten te belichten, is het ook belangrijk om dit onderwerp te bekijken vanuit het perspectief van de ouder en het kind. Wat voor invloed heeft een ziekte bijvoorbeeld op het leven van een kind?

Hoe staat de machteloze ouder tegenover de ziekte en het onbegrip vanuit het kind? Hoe verloopt de communicatie tussen het kind, de ouder en de arts? Zijn er speciaal aangepaste medicijnen voor het kind?

En zo zijn er nog vele andere vragen die bij ons opkwamen. Hierbij dan ook het aangrijpende verhaal van een ouder met een dochter, die sinds een aantal jaren kampt met een chronische blaasontsteking, en de impact hiervan op de ouder en het kind.

Evi heeft sinds ze 2,5 jaar is last van blaasontsteking. een speer terug naar de assistente om daar gemopper De eerste keer was het tijdens onze zomervakantie in en gesteun te horen. Dit was niet echt leuk! Omdat Duitsland. Evi was constant wakker en had buikpijn.

“De kinderarts heeft toen voorgesteld Wij zijn daar naar een kinderarts geweest, die urine om een blaasonderzoek te doen, een afgenomen heeft en onderzocht, waarna het een mictiecystogram, waarbij ze met een blaasontsteking bleek te zijn. Het consult was: een slangetje in de urinebuis gaan en antibioticakuur en een badje om haar te reinigen.

Thuis zijn we ook weer naar de huisarts gegaan en vervolgens vullen met een contravloeistof.” die wilde het nog even aankijken. Niet al te lang het bij kinderen op deze leeftijd nog niet zo veel “Bij meisjes is het een veelkomend probleem, maar vaker op de leeftijd als ze voorkomt en Evi al een aantal blaasontstekingen achter elkaar had gehad, zijn wij doorgestuurd naar zelf hun billen gaan poetsen en dit dan de een kinderarts in het ziekenhuis. Zij heeft gesprekken verkeerde kant op doen.” met ons gevoerd en Evi onderzocht. Zij was een lieve, rustige en geduldige vrouwelijke Belgische hierna heeft Evi weer blaasontsteking gekregen en kinderarts. Bij meisjes is het een veelkomend kreeg ze wederom een kuur. Het is ook heel lastig om probleem, maar vaker op de leeftijd als ze zelf hun op deze leeftijd urine op te vangen, omdat ze nog een billen gaan poetsen en dit dan de verkeerde kant op luier dragen. Je koopt dan zo’n plaszakje die je doen. De kinderarts heeft toen voorgesteld om een vastplakt en vervolgens de luier erbij omdoet. Alleen blaasonderzoek te doen, een mictiecystogram, zit dit helemaal niet lekker! Evi vond het ook waarbij ze met een slangetje in de urinebuis gaan en vervelend om in dit zakje te moeten plassen en hield vervolgens vullen met een contravloeistof. Hierna het dan zo lang mogelijk op. Ook het loshalen van moest Evi liggend plassen op de behandeltafel, en dit zakje is pijnlijk en vervelend. Ik heb een keer werden er dan röntgenfoto’s gemaakt om te kijken of gehad dat ik naar een vervangende assistente moest ze haar blaas helemaal leeg plaste. Wat best een om haar urine weg te brengen en toen kreeg ik ook vervelend onderzoek was en Evi was op dit moment nog op mijn kop, omdat ik er niet voor tien uur was! nog erg klein, zodat je het haar niet erg duidelijk uit kon leggen. Ik vond dit als ouder erg moeilijk, ik heb “Het is ook heel lastig om op deze leeftijd het haar zo eenvoudig mogelijk proberen uit te

urine op te vangen, omdat ze nog een luier dragen. Je koopt dan zo’n plaszakje die je vastplakt en vervolgens de luier erbij omdoet.”

Ik moest eerst Lieke, mijn oudste dochter, naar school brengen, zo’n zakje halen bij de apotheek, snel naar huis, het zakje opplakken bij Evi en hopen dat er nog een plasje kwam. Vervolgens met Evi weer als

12 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

“Evi was op dit moment nog erg klein, zodat je het haar niet erg duidelijk uit kon leggen.”

leggen. Het fijne vond ik wel dat de kinderarts waar Evi onder behandeling was, zelf het katheter zou plaatsen. Evi had haar tenslotte al eens gezien. Ik kan mij nog heel goed herinneren dat Evi echt een stoere meid was bij het aanbrengen van het katheter, wat de

verpleegkundigen ook vonden! Het plassen op de blaasontstekingen of dreigende blaasontstekingen tafel kon ze ook niet, ze kon niet haar plas daar laten ook lang gekampt met natte onderbroeken, omdat lopen. Evi mocht uiteindelijk op de wc zitten, maar “Als ze de kuur af had gemaakt, had ik ook dit was voor haar vreemd, ze droeg tenslotte nog steeds een luier! Ze heeft uiteindelijk wel geplast en haar vaak een klein kadootje beloofd, want ze had meestal geen zin in dit medicijn en moest toen voor een laatste foto nog even terug op de behandeltafel om te kijken of haar blaas leeg was, vond het ondanks het ‘lekkere’ smaakje erg dit was gelukkig ook zo. De uitslag was ook gewoon vies.” goed, zodat ze uiteindelijk niets meer voor je kunnen “Het is toch privé daar en hoe klein dat je zij zolang haar plas ophoudt, dat ze het ineens in haar onderbroek doet. En ja, soms word ik dan ook kind ook is, ze voelen dit feilloos aan.” wel eens boos als het de vierde onderbroek op de dag betekenen. Evi is inmiddels 5 jaar oud en heeft is (en ook al haar andere kleding), maar ja dat helpt diverse blaasontstekingen gehad. Bij het geringste haar ook niet. Uiteindelijk voel je jezelf dan rot en vermoeden, sta ik al met de urine bij de huisarts. Als ook naar haar toe vind ik het erg vervelend. Maar de kuur afgelopen is, breng ik ter controle haar urine wat ik ook denk is dat Evi soms niet kon of wilde altijd nog een keer weg, zodat ik zeker weet dat deze plassen, omdat dit gewoon pijn deed en ze dit niet schoon is. Eén keer na de kuur hield Evi die enorme wilde zeggen, want dan moest ze weer naar de dokter jeukklachten van onder. Het kan ook zijn dat je door of een kuur. Ook heeft ze op het moment van een de antibioticakuur een vaginale schimmelinfectie blaasontsteking erge buikpijn, is kribbig, kortaf en oploopt, dus hebben we eerst een zalf gekregen die ik huilerig. Ze is een andere Evi dan de vrolijke, een week moest smeren. Ik heb Evi toen ook uitgelegd spontane Evi die ik normaal ken. Ik denk dan ook, dat ik bij en in haar vagina moest smeren, zodat de klachten over zouden gaan, maar dat niemand hier “Het raakt mij intens diep en doet mij veel verdriet om te zien dat je dochter zoveel normaal mag komen, behalve zijzelf. Dit vond ik ook wel lastig, het is toch privé daar en hoe klein dat je pijn heeft en dat je eigenlijk niets voor haar kind ook is, ze voelen dit feilloos aan. Toen de kan betekenen.” klachten nog steeds niet over waren zijn wij weer teruggegaan naar de huisarts die uiteindelijk een Evi is nu nog zo jong, als ze nu al om de haverklap soort uitstrijkje heeft gemaakt, waar Evi de jeuk had blaasontsteking heeft hoe gaat dit dan als ze straks in rondom vagina/urinebuis en dit op kweek gezet. Het de puberteit komt, gaat menstrueren en nog later als bleek dat er poepbacteriën rondom haar vagina/ ze seksueel actief wordt, dan ben je toch ook “En ja, soms word ik dan ook wel eens boos gevoeliger voor blaasontsteking? En kunnen al deze kuren geen kwaad vraag ik mij af, wat doet dit iedere als het de vierde onderbroek op de dag is keer met je lichaam? Als ze de kuur af had gemaakt, (en ook al haar andere kleding), maar ja had ik haar vaak een klein kadootje beloofd, want ze dat helpt haar ook niet. “ had meestal geen zin in dit medicijn en vond het ondanks het ‘lekkere’ smaakje erg vies. Evi heeft urinebuis zaten en ja, dat zijn weer de veroorzakers door de steeds terugkerende blaasontstekingen ook van de blaasontsteking. Ik schrok, want ik poets haar heel lang in haar bed geplast. Soms wel tot drie keer billen toch echt op de juiste manier! Maar Evi heeft op een nacht en drie keer in de week, zodat wij haar ook last van harde ontlasting of dagen van geen dan uiteindelijk toch maar weer een nachtluier om ontlasting en dit kan schijnbaar de oorzaak zijn van “Toen Evi naar school ging, naar groep 1, deze bacteriën daar. De huisarts heeft toen Forlax hebben wij dit ‘plas’probleem met de juf voorgeschreven, een poeder wat je op moet lossen in besproken.” water, ’s morgens voor het ontbijt moet geven in verband met het zachter worden van de ontlasting en goed op gang komen van de ontlasting. Alleen hebben gedaan. Alleen als ze die omhad, werd ze mag je Forlax weer niet al te lang gebruiken, omdat meestal weer wakker dat het allemaal zo broeide en anders haar darmen lui worden, dus dat durf ik dan jeukte. Er zijn zelfs nachten geweest, dat ze daar zo’n ook niet goed. Evi heeft door de steeds terugkerende jeuk en pijn had, dat het enige wat hielp was een

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 13

Redactioneel gegeven, zoals als je gaat plassen tel je tot twaalf en alle tijd blijf je zitten op de wc totdat je klaar bent met tellen en dus ook met plassen. Evi heeft ook periodes gehad dat ze het niet meldde van haar natte natte washand, die zij dan vervolgens tussen haar onderbroek bij de juf en ook niet thuis, omdat ze benen drukte en uiteindelijk zo in slaap viel. De bang was dat de juf of mama boos zou worden. Ook andere morgen als ik haar wakker maakte om naar deze situatie was zowel voor haar als voor mij school te gaan, had ze nog steeds deze washand vervelend, maakte mij verdrietig en soms wanhopig. tussen haar beentjes. Terwijl ik dit schrijf, rollen de Inmiddels geef ik Evi optimax kindercranberry als tranen weer over mijn wangen….’t Raakt mij intens onderhoudsmedicijn, dit is de enige kindercranberry diep en doet mij veel verdriet om te zien dat je “Inmiddels geef ik Evi optimax dochter zoveel pijn heeft en dat je eigenlijk niets voor kindercranberry als onderhoudsmedicijn, haar kan betekenen. Ik ben zelfs nog de alternatieve dit is de enige kindercranberry die er is.” geneeswijze ingegaan en wij hebben met haar BOWEN therapie gevolgd. Een lieve vrouw behandelde haar. Door middel van lichte druk uit te die er is. Alleen merkte ik toch weer dat deze oefenen tijdens een uitademing op bepaalde punten cranberry alleen niet voldoende is, omdat ze weer in je lichaam, activeer je het zelfherstellend vermogen wat klachten begon te krijgen als jeuk en druppels van het lichaam, maar helaas heeft dit uiteindelijk urineverlies. Daarom ben ik laatst een vitaminewinkel ingestapt, Subbs in Bergen op Zoom, heb ik het “Evi heeft ook periodes gehad dat ze het probleem uitgelegd en ben ik begonnen met Orthiflor niet meldde van haar natte onderbroek bij junior, dit zijn bacteriën die een goede invloed de juf en ook niet thuis, omdat ze bang was hebben op de darmflora van Evi. Dit poeder los je op in lauw water en na 15 minuten roer je het door en dat de juf of mama boos zou worden. “ drink je het op. Zij adviseerde ook een vitamine C, toch niet het gewenste resultaat gebracht. Toen Evi maar uiteindelijk hebben we besloten om in plaats naar school ging, naar groep 1 , hebben wij dit daarvan een goede mulitvitamine erbij te gebruiken. ‘plas’probleem met de juf besproken. Vervolgens Wij doen dit nu een maand en sindsdien gaat het heeft de juf dit in de kring met alle kinderen beter met Evi. Geen natte onderbroeken meer, niet besproken, zodat het duidelijk was voor iedereen dat meer in bed plassen en slapen zonder luier..heerlijk!

Evi zowel met als zonder plasketting altijd mag gaan Dus voorlopig ga ik hier nog zeker 2 maanden mee plassen. Ook heeft de juf haar plasinstructies door en dan hopen wij dat het hierna beter zal gaan!

“Ik ben zelfs nog de alternatieve geneeswijze ingegaan en wij hebben met haar BOWEN therapie gevolgd.”

14 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

Kinderverpleegkunde Solita Vaudo

I

k ben een verpleegkundige en momenteel werkzaam in het Sophia Kinderziekenhuis op de afdeling Medium Care Kindergeneeskunde en volg ik de specialisatie tot Kinderverpleegkundige. Mij is gevraagd om te vertellen waar ik als verpleegkundige tegenaan loop in mijn dagelijkse werkzaamheden of wat ik dagelijks tegenkom.

Op de afdeling heb ik de zorg voor drie of vier kinderen, deze zijn van te voren toegewezen. De zorg voor deze kinderen kan heel verschillend zijn en is meestal hoogcomplex. Hierbij moet ik niet alleen rekening houden met de structuur van de afdeling (artsenvisite, voedingstijden, controles, ontslagen), maar ook met cultuur, geloof, ongeplande onderzoeken, en onverwachte situaties en natuurlijk huilende en bange kinderen. Hierbij is steun van ouders erg belangrijk maar niet altijd mogelijk waardoor je er “alleen” voor staat.

ouders en moet je met veel verschillende aspecten rekening houden. Kinderen reageren anders dan volwassenen op het ziek zijn; er zijn verschillende ontwikkelingsniveaus bij het kind waarbij je als verpleegkundige rekening moet houden met de belevingswereld en dus ook alle beroepsmatige handelingen moet afstemmen op de leeftijd en het ontwikkelingsniveau c.q. taalniveau van het kind en de mogelijkheden van kind en ouders, zodat het normale leef- en ontwikkelingsritme van het kind gecontinueerd en gestimuleerd wordt.

Wat vind ik moeilijk?

Soms is het wel eens moeilijk te accepteren dat kinderen zo ziek zijn; wij als verzorgers willen er altijd alles aan doen in de hoop dat ze nog een heel mooi leven tegemoet mogen gaan. Helaas is dit niet altijd de realiteit en moeilijk te relativeren voor jezelf.

Zeker omdat ze nog zo jong zijn en in de “bloei” van hun leven zijn.

Als kinderverpleegkundige geef ik zorg aan kinderen Kortom kinderverpleegkundige is een gecompliceerd in de leeftijd van 0 t/m 18 jaar. Waar je in de beroep waarbij je met veel verschillende zaken volwassenenzorg alleen zorg draagt voor de patiënt, rekening moet houden. Dit maakt het beroep zeker heb je als kinderverpleegkundige: de zorg voor het niet minder leuk, maar afwisselend en dankbaar. kind (een mens in ontwikkeling), de begeleiding van

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 15

Redactioneel Het Beatrix Kinderziekenhuis

Redactiecommissie

O

ok dit keer moesten we weer op zoek naar een uitje. Een spannend moment was het of we een afspraak konden krijgen op de afdeling kindergeneeskunde van het UMCG. Vrijdag 11 november 2011 mochten wij een bezoekje brengen aan afdeling L1, de kinderchirurgie afdeling. Hier spraken wij met verpleegkundige Esther Monfroy en hoofd pedagogische zorg Mirjam van Gent.

Afdeling L1 is een van de vier verpleegafdelingen van het Beatrix kinderziekenhuis. Dit ziekenhuis is een apart ziekenhuis binnen het UMCG. Er zijn 150 ziekenhuisbedden verdeeld over vier afdelingen.

Ook zijn er zo’n 24 bedden voor de kinderIC en 20 voor de neonatologie. Bovendien zijn er twee poliklinieken, waar kinderen komen voor korte bezoeken. manier leren ouders op welke manier en met welke bewoordingen ze hun kind het beste iets uit kunnen leggen.

Ouders kunnen 24 uur per dag bij hun kinderen zijn; er is zelfs een mogelijkheid tot overnachten in het ziekenhuis. Wanneer de ouders er niet zijn, proberen de verpleegkundigen en pedagogisch medewerkers de kinderen zo goed mogelijk te vermaken en te troosten wanneer kinderen huilen om hun ouders.

Van tevoren is met de ouders duidelijke afspraken gemaakt wat betreft gebeurtenissen. Mocht er echt Medewerkers iets aan de hand zijn worden de ouders natuurlijk Kinderartsen en verpleegkundigen maken het meteen gecontacteerd. In de meeste gevallen zal grootste deel uit van de medewerkers op de de verpleging, of een van de andere medewerkers kinderafdeling. Alle verpleegkundigen hebben proberen het probleem op te lossen en worden de een basisopleiding tot verpleegkundige gehad ouders later ingelicht. en daarnaast hebben ze een anderhalf jarige specialisatie tot kinderverpleegkundige gedaan. Avondeten Verpleegkundigen op de IC afdelingen hebben een Wat het avondeten betreft, kunnen kinderen de dag andere speciale opleiding nodig. van tevoren kiezen uit twee of drie verschillende Naast deze medewerkers spelen de pedagogisch menu’s. De kinderen die in staat zijn uit bed te medewerkers een belangrijke rol. Zij zijn degenen komen, eten gezamenlijk in de speelkamer met die de kinderen goed vertellen en voorbereiden op een pedagogisch medewerker. Dit is gezellig voor wat ze te wachten staat. Hierbij wordt elke stap goed de kinderen en het stimuleert hen weer te eten na uitgelegd met behulp van afbeeldingen en soms worden knuffels of poppen gebruikt om dingen duidelijk te maken aan de kinderen. Het aspect van een kind goed uitleggen wat het te wachten staat, is essentieel, want wanneer dit niet goed gebeurt, kunnen kinderen bijvoorbeeld angsten ontwikkelen.

Kinderen worden dus leeftijd adequaat voorbereid.

Communicatie met ouders De ouders van de kinderen zijn natuurlijk ook heel belangrijk. Ouders zijn bij de kinderen als ze worden verteld wat er te wachten staat. Dit niet alleen om de ouders in te lichten over de gebeurtenissen, maar ook om te laten zien hoe dit wordt uitgelegd. Op die

16 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

te laten zijn. Zo wordt er van alles gedaan om de kinderen te vermaken. Toevallig kwamen wij langs op de dag dat het Sint Maarten was en de kinderen hadden lampionnen gemaakt en die avond zouden ze dan ook met hun lampionnen door het ziekenhuis lopen om snoep op te halen. Feestdagen maken de kinderen dan ook op een leuke manier mee.

Verder is er een kinderkamer met allerlei speelgoed, knutselspullen, tekenspullen en nog veel meer ander speelgoed. Voor de lezers onder de kinderen, rijdt er eens in de zoveel tijd een kar met boeken van de bibliotheek rond, waar kinderen boeken kunnen lenen. Wat ook heel leuk is, is dat er op de begane grond een kindertheater is. Hier kunnen kinderen, die uit bed kunnen, gaan kijken naar optredens en voor de kinderen, die niet uit bed kunnen, wordt het spektakel live uitgezonden op hun televisies. Ook is een poppenspeelster in vaste dienst, die langs de kinderen gaat en een keer per week (een ochtend of middag) komen er cliniclowns, die werken in koppels van twee.

Na ons gesprekje, kregen we nog een rondleiding over afdeling L1, waar we verschillende kamers te zien kregen, de voorraadkast en een behandelkamer.

Al met al was het bezoek interessant en hebben we een periode van ziek zijn. Bovendien observeert de een boel opgestoken over het reilen en zeilen op een pedagogisch medewerker de kinderen tijdens het kinderverpleegafdeling. eten, mocht dit nodig zijn. Denk hierbij aan kinderen die thuis van het eten misselijk of duizelig worden en soms zelfs spontaan beginnen te overgeven. De medewerker let dan op dit kind, om te kijken wat zijn/haar reactie is op het eten.

School Wanneer kinderen langer dan vijf dagen in het ziekenhuis liggen, komen ze in aanmerking voor school binnen het ziekenhuis. Hier geven consulenten, die contact hebben met de thuisschool van de kinderen, les. Dit zijn natuurlijk minder uren dan normaal. De kinderen zijn tenslotte ziek en deze manier van naar schoolgaan is vooral om te voorkomen dat de kinderen erg achter komen te lopen. Boeken worden van thuis meegenomen en kinderen, die uit bed kunnen, krijgen les in een lokaal en voor de kinderen, bij wie dat niet lukt, komt de consulent langs op de kamer.

Binnen het Beatrix kinderziekenhuis bestaat het motto: het kind staat centraal. Alle medewerkers doen hun best om de kinderen zoveel mogelijk kind

Foliolum Jaargang XXV Ed. I â– 17

Facultair Promovendi Datum: 23 september 2011 Promotie: dhr. R.C.A. Schellekens, 13.15 uur, Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen Proefschrift: Translational research into oral colon-specific drug delivery: from laboratory to clinic Promotor(s): prof.dr. H.W. Frijlink Faculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen Datum: 28 oktober 2011 Promotie: mw. O. Hendrawati, 14.30 uur, Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen Proefschrift: Studies on Anthriscus sylvestris L (Hoffm.). Metabolic engineering of combinatorial biosynthesis of podophyllotoxin Promotor(s): prof.dr. O. Keyser, prof.dr. W.J. Quax Faculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen

Fluitenkruid kan (epi)podofyllotoxine produceren Oktavia Hendrawati heeft met haar onderzoek aangetoond dat het in de toekomst mogelijk kan zijn om via ‘engineering’ vanAnthriscus sylvestris(fluitenkruid) de medicinale stof (epi)podofyllotoxine te produceren.

Dit plantenextract remt de celdeling.

De afgelopen jaren is het arsenaal aan methoden en strategieën dat beschikbaar is voor de productie van plantenstoffen en voor het kweken van medicinale en aromatische planten uitgebreid. ‘Metabolic engineering’ en ‘pathway optimization’, met als doel kostenbesparing en productiviteitsverhoging, zijn belangrijke methodes die worden toegepast door universiteiten en industrieën.

A. sylvestris is een interessante kandidaat voor genetische modificatie om te komen tot een directe productie van (epi)podofyllotoxine in de plant, vanwege het hoge gehalte aan deoxypodofyllotoxine en de sterke overeenkomst met podofyllotoxine in biosynthese en chemische structuur. Humaan cytochroom P450 3A4 inE.coliDH5-alfa kan deoxypodofyllotoxine op de C7-positie selectief hydroxyleren, waardoor epipodofyllotoxine, de diastereoisomeer van podofyllotoxine, ontstaat. Humaan cytochroom P450 3A4 is ingebracht in A. sylvestris met behulp vanAgrobacterium tumefaciens. Callusweefsel vanA. sylvestriswerd getransformeerd metA. tumefaciensvoorzien van het humane P450 3A4 gen en de cellen werden geregenereerd. De getransformeerde regeneranten bleken in staat om kleine hoeveelheden epipodofyllotoxine te maken. Om deze benadering succesvol te maken, moet het plasmideconstruct verder worden geoptimaliseerd, via de promoter, het P450 3A4 gen, en een signaalpeptide. Dit is nodig om een hoger expressieniveau van het gen te krijgen, hetgeen zou moeten leiden tot een hogere productie van (epi)podofyllotoxine. Deze strategie van ‘engineering’ kan ook worden toegepast bij andere planten die deoxypodofyllotoxine maken.

Oktavia Hendrawati (Indonesië, 1977) studeerde biologie in Leiden. Haar promotieonderzoek deed zij bij de afdelingen Pharmaceutical Biology, Molecular Biology of Plants en Plant Physiology van de RUG. Het werd deels gefinancierd door de Müggenburg Foundation.

20 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

Promovendi Datum: 24 oktober 2011 Promotie: dhr. E. Nouri Nigjeh, 14.30 uur, Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen Proefschrift: Electrochemistry in the mimicry of oxidative drug metabolism Promotor(s): prof.dr. R.P.H. Bischoff Faculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen

Nieuwe elektrochemische technieken om oxidatief geneesmiddelmetabolisme na te bootsen Aan de toepassing van synthetische elektrochemie bij de imitatie van oxidatieve geneesmiddelmetabolismen heeft Eslam Nouri Nigjeh nieuwe methoden toegevoegd. Zijn proefschrift begint met een overzicht van elektrochemische technieken en hun voordelen en beperkingen binnen de context van het oxidatieve metabolisme van geneesmiddelen. Vervolgens beschrijft Nouri de ontwikkeling van nieuwe elektrochemische technieken, gericht op bepaalde in vivo oxidatiereacties die niet uitgevoerd kunnen worden met directe elektrochemische oxidatie bij constante potentiaal. De nieuwe ‘gereedschappen’ die Nouri ontwikkelde, zijn: elektrochemisch gevormde reactieve zuurstofdeeltjes (reactive oxygen species, ROS), elektrochemische oxidatie door middel van een potentiaal, gepulst in een vierkantsgolfvorm en, tot slot, elektrolytische activering van waterstofperoxide op een platina elektrode.

Eslam Nouri Nigjeh (Iran, 1980) studeerde materiaalkunde aan de Sharif University of Technology in Iran.

Zijn promotieonderzoek deed hij aan de Rijksuniversiteit Groningen, bij de afdeling Analytical Biochemistry van GUIDE. Het werd gefinancierd door STW. Inmiddels werkt hij als postdoc aan de State University of New York, in Buffalo.

Gefeliciteerd met de promotie!

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 21

Facultair Farmaceutische Technologie en Biofarmacie.

Toedieningsvormen de onmisbare schakel tussen grondstof en patiënt. prof. dr. H.W. Frijlink

D

e toedieningsvorm van geneesmiddelen is het onderzoeksterrein van de afdeling Farmaceutische Technologie en Biofarmacie. Iedereen zal begrijpen dat je een geneesmiddel bijvoorbeeld via een tablet, injectie, zalf, zetpil of inhalatiepoeder moet toedienen. Maar lang niet iedereen zal zich realiseren dat een niet goed ontworpen of foutief geproduceerde toedieningsvorm er meestal toe leidt dat het geneesmiddel onvoldoende of helemaal niet zal werken. Een goede toedieningsvorm is dan ook essentieel om met een farmacologisch actieve verbinding een optimaal farmacotherapeutisch effect te bereiken.

Veel nieuwe therapeutisch actieve verbindingen vragen om de toepassing van geavanceerde technologie om deze middelen toe te dienen, in de juiste hoeveelheid en op het juiste moment beschikbaar te laten komen op de plaats van werking.

De stijging van het aantal nieuwe biofarmaceutica zoals therapeutische eiwitten, vaccins of genetische constructen en de sterke toename van het aantal vrijwel onoplosbare nieuwe chemische entiteiten zijn de motor achter het onderzoek van de afdeling.

De uitdagingen die deze nieuwe klassen van geneesmiddelen met zich meebrengen, vragen om innovatieve formuleringsconcepten en de ontwikkeling van nieuwe toedieningsroutes. Het onderzoek van de afdeling kent vier hoofdlijnen: • De toepassing van suikerglastechnologie voor de stabilisatie van biofarmaceutica en oplossnelheidsverbetering van lipofiele farmaca • Toedieningsvormen voor geneesmiddelinhalatie • Orale toedieningsvormen met een gerichte afgifte in het maag-darmkanaal • Translationele modellen voor fibrotische ziekten

22 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

Suikerglastechnologie Producten zoals eiwitten of vaccins worden veelal als waterige oplossing of suspensie verwerkt. Maar deze producten zijn slechts zeer beperkt stabiel.

Vaak zijn ze zelfs in de koelkast of vrieskist niet veel langer dan enige maanden houdbaar. Wanneer deze producten gedroogd worden, verliezen ze veelal hun structuur en daarmee hun therapeutische werkzaamheid. Binnen onze afdeling is technologie ontwikkeld om deze producten tijdens vriesdrogen of sproeidrogen in te bouwen in amorfe suikers.

Door het inbouwen in deze suikers blijft de structuur gehandhaafd en ontstaat er een stabiel poeder. Op deze wijze zijn wij bijvoorbeeld in staat geweest om een griepvaccin in poedervorm te ontwikkelen wat bij kamertemperatuur meer dan vijf jaar stabiel is. Terwijl de suspensie in de koelkast slechts 12 maanden houdbaar is.

Behalve biofarmaceutica kunnen we ook nanodeeltjes van onoplosbare geneesmiddelen in de suikerglazen inbouwen. Deze nanotechnologie zorgt ervoor dat het geneesmiddel toch zal oplossen in het maagdarmkanaal en uiteindelijk werkzaam kan worden.

Geneesmiddelinhalatie Formuleringen en inhalers om geneesmiddelen toe te dienen via de pulmonale route zijn een terrein waarop de afdeling al meer dan twintig jaar werkt.

Dit werk heeft er onder meer toe geleid dat er een door ons ontwikkelde inhaler (de Novolizer®) voor middelen tegen astma en COPD op de markt is.

Nieuwe ontwikkelingen richten zich onder meer op de

van Crohn of darmkanker te behandelen. Maar de ColoPulse technologie kan ook ingezet worden om middelen die in hogere darmdelen worden afgebroken daar vrij te laten komen waar ze optimaal worden opgenomen in de bloedbaan.

Translationele modellen Chronische schade aan de lever, bijvoorbeeld door alcoholmisbruik of door infecties zoals hepatitis B en C, leidt tot fibrose, dat is de pathologische opstapeling van collageen. Dit leidt in de lever uiteindelijk tot leverfalen. Bij de ziekte van Crohn, een chronische ontsteking aan de darmen, leidt dit De electronenmicroscopische opname van de dwarstot een overmatige vorming van collageen in de doorsnede van een tablet met een coating voor gecontroleerde afgifte darmen en daardoor tot extreme vernauwing van de darm. Wij ontwikkelen in vitro modellen voor leverinhalatie van antibiotica tegen de longinfecties die en darmfibrose om het mechanisme van fibrose te optreden bij taaislijmziekte en tuberculose. Hiervoor doorgronden en om geneesmiddelen te testen die een is een nieuwe innovatie inhaler (de Twincer®) anti-fibrotische werking bezitten die de overmatige ontwikkeld die grote hoeveelheden poeder in één collageenvorming remmen in deze organen. inhalatie kan afleveren als een wolk van fijne deeltjes die diep in de long kan doordringen.

De aard van het onderzoek van de afdeling maakt het noodzakelijk dat er veel samenwerkingsverbanden Orale toedieningsvormen zijn. Zo zijn er onderzoeksprojecten met klinische Binnen de afdeling is technologie ontwikkeld die groepen uit het UMCG, en is er een reeks industriële het mogelijk maakt om geneesmiddelen na orale projecten die binnen de afdeling worden uitgevoerd. toediening gericht af te geven in het stijgende Wanneer je interesse hebt in het onderzoek wat wij deel van het colon (ColoPulse-technologie). Deze doen, loop dan gerust eens langs op de eerste of coatingstechnologie maakt het mogelijk om gericht tweede verdieping van gebouw 3213. ziekten van de darm zoals Colitis Ulcerosa, de ziekte

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 23

Facultair Farmaceutische Biologie De cel als producent van farmaceutische producten

prof. dr. W.J. Quax

D

e cel als producent van farmaceutisch relevante producten staat centraal binnen het onderzoek van de werkgroep Farmaceutische Biologie. Binnen het onderzoek kunnen twee doelstellingen worden onderscheiden, namelijk: • de cel als producent van (potentiële) geneesmiddelen en • de cel als target voor geneesmiddelen.

Analyse De analyse van biosyntheseproducten neemt een vooraanstaande plaats in binnen alle onderzoekslijnen. Specifieke analysemethodes (HPLC, GC) worden ontwikkeld en geoptimaliseerd. Voor identificatie van natuurstoffen staat een aantal geavanceerde methodes ter beschikking, zoals GC-MS, LCMS en NMR. Daarnaast worden electroforese en specifieke bioassays ingezet. Een groot aantal van de onderzoeksprojecten wordt uitgevoerd in samenwerking met onderzoekslaboratoria en industrieën uit geheel Europa. Studenten worden met deze afstudeerrichting voorbereid op verschillende maatschappelijke/ wetenschappelijke functies: de industrie (Farmacie, Biotechnologie), de voedingsmiddelenindustrie, plantenveredelingsbedrijven en universitaire onderzoekslaboratoria.

“Voor identificatie van natuurstoffen staat een aantal geavanceerde methodes ter beschikking, zoals GCMS, LC-MS en NMR. Daarnaast worden electroforese en specifieke bioassays ingezet.”

Onderwijs Binnen het onderwijs verzorgt de werkgroep dan ook, zowel theoretisch als praktisch, de basisvakken Celbiologie, Farmaceutische Biologie

24 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

(biosynthese van biogene geneesmiddelen), een aantal gerelateerde keuzevakken en colleges binnen de Geneesmiddelgroepen (antibiotica).

Onderzoek Het onderzoek van de basiseenheid Farmaceutische Biologie is ondergebracht in het Groningen Research Institute of Pharmacy (GRIP). Dit onderzoeksinstituut vormt samen met disciplinegroepen uit de Faculteit der Medische Wetenschappen (FMW) de door de KNAW erkende onderzoekschool Groningen University Institute for Drug Exploration GUIDE. Het onderzoek van de basiseenheid is te verdelen over de volgende drie onderzoekslijnen: • Plantenbiotechnologie • Moleculaire biologie • Celbiologie

Plantenbiotechnologie De plantenbiotechnologie is gericht op de productie van biogene geneesmiddelen met behulp van planten en plantencelcultures. Het betreft hier vooral bioactieve secundaire metabolieten.

Projecten waaraan op dit moment veel aandacht wordt besteed zijn: de productie van het nieuwe antimalariamiddel Artemisinine met behulp van planten (en celcultures) van Artemisia annua; de productie van cytostatische lignanen in celsuspensies, orgaancultures en planten van o.a. Linum flavum en bioconversies met behulp van plantencelcultures en daaruit bereide enzympreparaten (hydroxylering, glycosylering).

“De plantenbiotechnologie is gericht op de productie van biogene geneesmiddelen met behulp van planten en plantencelcultures.”

Moleculaire biologie Gericht op het creëren van biologische diversiteit via in vitro evolutie technieken. Dit onderzoek wordt toegepast op enzym/substraat interacties en op receptor/ligand bindingen. DNA mutagenese en de methode van phage display worden gebruikt voor het maken van varianten van farmaceutisch relevante peptiden en eiwitten. Uiteindelijk doel is

het verbeteren van de effectiviteit van farmaceutische eiwitten en enzymen via protein engineering.

“DNA mutagenese en de methode van phage display worden gebruikt voor het maken van varianten van farmaceutisch relevante peptiden en eiwitten.”

Celbiologie Gericht op de bestudering van de productie en uitscheiding van farmaceutische eiwitten door gespecialiseerde gastheercellen. In het afgelopen decennium is een groot aantal farmaceutische eiwitten, die voortgekomen zijn uit de biotechnologie, als geneesmiddel geregistreerd. De therapie met deze eiwitten, die veelal ook van nature in het menselijk lichaam voorkomen, is vaak gericht op het opheffen van een specifiek tekort. Binnen de werkgroep wordt onderzoek gedaan naar de expressie van deze humane eiwitten in heterologe gastheercellen, zoals bacteriën. Er wordt aandacht besteed aan de vouwing, uitscheiding en modificatie van deze eiwitten. Het mechanisme van secretie wordt in detail bestudeerd om te komen tot de identificatie van limitaties bij heterologe genexpressie. In Europees verband wordt gewerkt aan de optimalisatie van Bacillus subtilis als producent van farmaceutische eiwitten (Cellfactory).

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 25

Pharmaciae Sacrum

25e Lustrum: 5 tot de 3e!

U

Reinier Smit

it de oude doos, zo mag ik het inmiddels wel noemen van mezelf. Alweer 5 jaar geleden vierden we het 25e Lustrum van Pharmaciae Sacrum.

Deze geweldige studievereniging ging haar 125e verjaardag vieren. Als praeses van de Lustrumcommissie was ik er, samen met mijn commissiegenoten, trots op om deze grootse gebeurtenis te mogen organiseren.

“100%, een groot gekkenhuis!?!”

Al halverwege 2005 werd de Lustrumcommissie geïnstalleerd. Ongeveer anderhalf jaar hadden wij de taak om een kleine week te vullen met allerhande activiteiten. Gaandeweg beseften we dat het een spectaculaire week zou worden. We verzonnen een passende naam: “100%, een groot gekkenhuis!?! Dat sloot mooi aan bij het thema “persoonlijkheidsstoornissen”.

Tijdens de vele en gezellige commissievergaderingen werd er veel gebrainstormd, gediscussieerd, gelachen en gedronken (en nog meer gedronken). De goede ideeën volgden vanzelf. Deze liepen uiteen van skiën tot

Van boven naar beneden: Francien Paalhaar, Judith Ris, Marieke van der Vegt. Van links naar rechts: Reinier Smit, Jelmer Faber, Bart Poolman

26 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

klootschieten, van paintballen tot hypnose. Briljant was ook de Lustrumrally die ons door het Groningse ommeland voerde. Een mooie traditie die het 26e Lustrum doorzet!

Stress was er natuurlijk ook en iedereen kende zijn dipjes. Deadlines halen, sprekers voor het symposium zien te `strikken´ (last-minute een nieuwe dagvoorzitter vinden), het Lustrumboek naar de drukker, limousines regelen en ga zo maar door. Het hoort er allemaal bij. December 2006 was het dan zo ver, alles kwam samen, de deadlines waren gehaald. Het Lustrumlied werd gezongen tijdens de opening in de aula van het academiegebouw. De hele week maakten we er, dankzij de ondersteunende commissie ‘Poco LOCo’ en alle leden van Pharmaciae Sacrum, één groot gekkenhuis van! Deze mooiste tijd van ons leven hebben we zelfs door een cameraman laten vastgeleggen. Onze herinneringen staan thuis op de plank!

“Deze mooiste tijd van ons leven hebben we zelfs door een cameraman laten vastgeleggen. Onze herinneringen staan thuis op de plank!”

Het maken van een vaandel, het samenstellen en in de studio opnemen van het Lustrumlied. Dat zijn zaken die je waarschijnlijk niet snel weer over zult doen na je studententjd. Het Lustrum vormde een deel van ons leven, je wordt er zogezegd helemaal door ‘dichtgetikt’. Zelfs het wachtwoord van ons emailaccount was eraan verbonden, namelijk ‘5totde3e’! Prachtig was het, en dat gaat het 26e Lustrum ook weer worden!

Namens de 25e Lustrumcommissie, Reinier Smit

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 27

Pharmaciae Sacrum

Lustrumlied

COUPLET I Denk nog eens aan toen - Je weet het nog zo goed Dat het allemaal begon - Er viel zoveel te beleven Ontdek steeds weer iets nieuws - Tot het uiterste gedreven Zing uit volle borst - Mannen vrouwen hand in hand Stampend op de vloer - Tot de grond staat te beven Het Lustrum van P.S. - De tijd van je leven!

REFREIN De tijd vliegt voorbij, je houdt het echt niet tegen Je zult het moeten doen, met wat je hebt gekregen Het klokje tikt maar door, ooit zal je het begeven Geniet van elke tel, het is de tijd van je leven!

COUPLET II Dertien dagen lang - Één dag per decennium Vieren wij een feest - Om nooit meer te vergeten Het summum van vijf jaar - Waar niets zich mee kan meten Iedereen doet mee - Het geeft niet of je 18 jaar Of 81 bent - Allen hebben farmacie geleerd Studenten aan de RuG - Onze club altijd vereerd!

REFREIN De tijd vliegt voorbij, je houdt het echt niet tegen Je zult het moeten doen, met wat je hebt gekregen Het klokje tikt maar door, ooit zal je het begeven Geniet van elke tel, het is de tijd van je leven!

BRUG Het is nog vroeg, als de wekker gaat Toch sta je maar op, ook al was het gister laat Snel onder de douche, weer wat kleur op je gelaat Een sterke bak koffie, tot alles weer in staat Net uit de luiers, of met een grijze baard Dit is de tijd van je leven, maak het de moeite waard!

REFREIN De tijd vliegt voorbij, je houdt het echt niet tegen Je zult het moeten doen, met wat je hebt gekregen Het klokje tikt maar door, ooit zal je het begeven Geniet van elke tel, het is de tijd van… de tijd van…

De tijd vliegt voorbij, je houdt het echt niet tegen Je zult het moeten doen, met wat je hebt gekregen Het klokje tikt maar door, ooit zal je het begeven Dus geniet van elke tel, het is de tijd van je leven!

28 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

Pharmaciae Sacrum

Eten met Lustrumcommissie

Redactiecommissie

M

aandag 10 oktober mochten we alweer voor de tweede keer ons commissiespel spelen. Deze keer was de Lustrumcommissie de gelukkige om ons hierin te vergezellen. Net als de vorige keer waren we ook nu weer incompleet als commissie; helaas kon Sebnem er niet bij zijn.

Rond half 8 kwamen we aan bij Sophie, die al druk bezig was met het eten, zuurkoolstamppot met spekjes, rozijnen en rookworst on the side. Hiermee luidde deze avond dan ook het officiële begin van het najaar in. Omdat ook Arend niet mee at, bleef zijn worst liggen, maar gelukkig had Kristian hier al snel een oplossing voor; ‘Mag ik de worst van Arend?’. Dit was, nadat er natuurlijk kostelijk om werd gelachen, het excuus voor de heren van de Lustrumcommissie de rest van de avond te vullen met (vooral sexistische) woordgrappen.

Vervolgens moesten Milou en Charlie ‘schroefschijten’(© Thomas Leferink), waarbij Milou de steentjes in de wacht sleepte. Nadat iedereen een nieuw biertje had opengetrokken, pakte Charlie een, voor ons iets minder fijne kaart, waardoor wij als commissie onze hoofden op tafel moesten houden totdat ons biertje leeg was.

Sven pakte de kaart ‘doe een dolfijn na’, die hij tegen onze Quaestor zou moeten spelen, maar omdat Sebnem er niet was, werd Mark geslachtofferd. Hij faalde dan ook hopeloos, waardoor de steentjes weer naar de Lustrumcommissie gingen. De volgende kaart was voor Arend, die de soesjesstrijd aan moest met Godelief, die de opdracht soepel naar Sophie doorschoof. Dit bleek zeker niet nadelig voor Lustrumcommissie aangezien Sophie nipt won, omdat zij haar mond eerder leeg had dan Arend. Door deze overwinning liepen zij verder uit, terwijl wij ons tegoed bleven doen aan de heerlijke shotjes.

Toen ook Arend binnenkwam, was het tijd voor ons spel; “De Zilvermijn”.

Eerst werd door middel van het hippospel beslist wie als eerste mocht gooien. Hierin werd Denise helaas, zelfs na valsspelen, keihard ingemaakt, waarmee de toon voor de rest van de avond direct gezet was. De Lustrumcommissie begon meteen goed, ze moesten een P.S.-lid bellen, om het lied voor hem/haar te zingen. Nadat de halve Almanakcommissie niet opnam, werd besloten Jerrit te bellen, die gelukkig wel opnam en verblijd werd met gecombineerd gezang van de Lustrumen Het was ondertussen hoogste tijd voor enige regels; er Redactiecommissie. werden twee verbodskaarten getrokken. Eerst werd het woord ‘steentjes’ verboden door Gert, gevolgd Hierna was het de beurt aan ons om voor het eerst door Mike, die het woord ‘geel’ verbood. Gert maakte te dobbelen en daarmee onze eerste kaart te trekken. direct gretig gebruik van Mike’s regel om zijn eigen Denise pakte een groepsopdracht en zei: ‘Iedereen commissiegenoten in de val te lokken met de vraag moet Vikingen!’, waarna Kristian vroeg: ‘Iedereen welke soorten Aquarius er ook al weer waren. Kristian vingeren?’, waarop hard gelachen werd. Nadat antwoordde hier nietsvermoedend op: ‘Blauw, iedereen was bijgekomen, was het daadwerkelijk oranje, wit en geel!’. Na de invoering van de regels, tijd om te Vikingen, wat door de Redactiecommissie gingen beide commissies over op het lozen van hun gewonnen werd. Hierdoor waren ook onze eerste zuurverdiende steentjes door op de zilveren vlakken steentjes binnen. te komen. Hierdoor verloor de Lustrumcommissie

30 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

10 steentjes en wij er 5.

Godelief maakte met haar regel helaas een voortijdig einde aan onze aspiraties het spel voor de eerste Kristian pakte het keer te winnen; Voor elk steentje, dat wij eventueel gevreesde whiskey- kregen, kreeg de Lustrumcommissie er twee. Hierbij adje, waardoor de willen we duidelijk maken dat deze, of soortgelijke Lustrumcommissie regels in de toekomst streng verboden zijn. mocht genieten van de overheerlijke De mosselman kon ook deze week natuurlijk ‘kwaliteitswhiskey’. Na hun blije gezichten en twee niet achterblijven, dus pakte Denise deze kaart. steentjes extra achterstand voor ons, pakte Charlie de Hierbij pakten wij de piramidekaart en moesten we een vijfmanspiramide overwinning, maar ook bouwen. Ook dit slaagde, zodat ook wij twee steentje de Lustrumcommissie aan ons totaal toe mochten voegen. Nadat Charlie kreeg er weer vier van Milou won met het boerenlaten, mochten we, steentjes bij. Gert maakte dankzij Arend, het woord ‘steentje’ daadwerlijk weer onze afgang compleet gebruiken. Sven bracht ons dankzij de housekaart door op zeven flesjes een ronde lang weer helemaal terug naar de Vader jacob te spelen. Dit nineties. Ondertussen versloeg Mike Godelief in was dan ook het teken een wedstrijdje ademinhouden. Toen Sven weer tot voor ons de handdoek in rust gekomen was, stelde Gert weer een regel in; de de ring te gooien. De eindstand van de avond was bekende kabouterregel. Elke keer dat er een slok dan ook: 25 voor de Lustrumcommissie en 14 voor genomen diende te worden, moest eerst de kabouter, de Redactiecommissie. op zo creatief mogelijke wijze van het flesje, danwel Ondanks deze nederlaag was het toch een zeer glas verwijderd worden. Kristian deed dit direct op gezellige avond, die door sommigen nog in het bijzondere wijze, bij het collectieve cola-adje: ‘Ik Vaatje werd doorgezet. wilde met mijn kabouter tongen, maar toen rende hij weg!’

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 31

Pharmaciae Sacrum

Alumnus

I

nmiddels al weer ruim 11 jaar geleden begon ik aan de studie Farmacie in Groningen.

Al snel tijdens de studie kwam ik er achter dat mijn interesse niet bij het vak van apotheker lag. Gelukkig bood (en biedt) de opleiding nog vele andere mogelijkheden. Ik koos er toen voor om voor de afstudeerrichting “technische Farmacie” te kiezen. Deze richting hield in dat ik mijn studie deels bij farmacie en deels bij scheikundige technologie ging voortzetten. Dit leverde nogal wat problemen op met vakken die elkaar overlapten, maar uiteindelijk werd dat wel beloond met twee master-titels.

Ik had mijn masteronderzoek bij de vakgroep farmaceutische technologie en biofarmacie (FTB) gedaan en ik had ook een half jaar onderzoek gedaan bij Solvay Pharmaceuticals in Weesp (nu Abbott).

Op beide plekken heb ik het eigenlijk wel naar mijn zin gehad en met een studie technische farmacie leek een overstap naar ‘de industrie’ een logische. Toch had ik op dat moment nog niet echt goed voor ogen of dat wel was wat ik wilde. Dat kwam misschien ook omdat ik nooit echt had nagedacht over het doen van een promotieonderzoek. Toen ik echter op een vacante promotieplek werd gewezen, ben ik uiteraard gaan nadenken of dit iets voor mij was.

Uiteindelijk besloot ik deze kans met beide handen aan te grijpen. Een van de redenen om dit te doen, was dat ik aan het einde van m’n masteronderzoek het gevoel had dat het eigenlijk pas net begonnen was. Ik kon er gedurende het onderzoek steeds meer mijn eigen draai aan geven, maar ineens was het jaar om. Een promotietraject bood me dus de ideale gelegenheid om me eens vier jaar lang in volledige wetenschappelijke vrijheid op een onderwerp te storten. Een andere reden om deze kans te pakken, was dat het me was opgevallen dat wanneer je verder wilt komen binnen R&D afdelingen van farmaceutische bedrijven, het hebben van een doctoraal vaak een voordeel is.

32 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

Hans de Waard

Om een lang verhaal nog langer te maken: ik ging als promovendus aan de slag bij dezelfde vakgroep (FTB) als waar ik mijn masteronderzoek gedaan had. Mijn taak was om te werken aan een methode om nanokristallen van slecht in water oplosbare geneesmiddelen te maken. De reden hiervoor is dat wanneer deze geneesmiddelen als nanokristallen worden geformuleerd, ze een betere biologische beschikbaarheid hebben. In eerste instantie ben ik begonnen met het opzetten van een methode, gebaseerd op vriesdrogen, om deze nanokristallen te maken.

Al snel gebeurde er hetzelfde als tijdens m’n masteronderzoek: je bent een tijdje bezig en je komt steeds meer aanverwante zaken tegen die je ook zou kunnen onderzoeken. Maar waar een masteronderzoek na ongeveer een half jaar ophoudt, daar heb je als promovendus meer tijd.

Zo kreeg ik nu de kans om in samenwerking met het imaging-centrum van het UMCG een methode op te zetten om de grootte van de nanokristallen te kunnen bepalen. Ook heb ik met een geavanceerde spectroscopische methode, in samenwerking met de Universiteit van Gent, onderzocht wat er nu eigenlijk precies gebeurde met het geneesmiddel tijdens het vriesdrogen. Tot slot heb ik de kans gehad om een half jaar als gastonderzoeker te werken bij de Universiteit van Bradford (Engeland) om aan de hand van computersimulaties meer fundamentele kennis op te doen over geneesmiddel nanokristallen.

Inmiddels heeft het doen van onderzoek me nog steeds niet losgelaten en de universiteit mij niet. Met andere woorden, ik ben nog steeds in Groningen werkzaam, maar nu als post-doc. Wat me daar erg aan bevalt is dat ik niet meer verantwoordelijk ben voor één onderzoek, maar dat ik nu betrokken ben bij verschillende zeer uiteenlopende onderzoeken.

Een mooie kans dus om wetenschappelijk diepgang te combineren met een bredere ontwikkeling.

Heb je aan de hand dit verhaal vragen of wil je onderzoek doen bij onze vakgroep, schroom dan niet om even een mailtje te sturen!

Foliolum Jaargang XXV Ed. I â– 33

Pharmaciae Sacrum Tweedejaars excursie

Mark Pratt

V

oor het eerst werd dit jaar de tweedejaarsexcursie georganiseerd in samenwerking met de docenten van Organische- & Biosynthese. Op 18 oktober vertrokken we met 30 enthausiaste tweedejaars naar BASF in Heerenveen.

BASF ontwikkelt en produceert chemische grondstoffen en halffabricaten voor allerlei verschillende industrieĂŤn, waaronder de farmaceutische industrie. In Heerenveen maken ze vooral polymeren op waterbasis; producten, die vervolgens gebruikt worden voor bedrukking (inkten) en het coaten van oppervlakken.

Tegen twee uur kwamen we met de bus aan bij BASF, waar we ontvangen werden met koffie, thee, fris en een presentatie over het bedrijf. De eerste spreker was werkzaam op de afdeling waar nieuwe polymeren ontwikkeld worden, waarna een werknemer van de productieafdeling kort vertelde hoe het er daar aan toe ging. Omdat de productie erg geautomatiseerd verloopt, werken er op de ontwikkelingsafdeling de meeste mensen, terwijl dit qua oppervlak veel kleiner is.

Na de presentaties kregen we een rondleiding door het gedeelte van het bedrijf waar de nieuwe porducten worden ontwikkeld. Naast de vele testruimten voor hun nieuwe polymeren, stonden hier ook een groot aantal apparaten, die ook in onze faculteitslaboratoria te vinden zijn.

Na de rondleiding werd afscheid genomen en gingen we terug naar Groningen, waar een diner in het Feest en het EJC/Lustrumonthullingsfeest op ons wachtte.

34 â– Foliolum Jaargang XXV Ed. I

Agenda December 05 - STOF-vergadering 05 - Officiële opening Lustrum 05 - Patient Counseling Event 05 - Openingsfeest Lustrum 06 - P.S.-borrel 07 - Buitendag Lustrum 09 - Lustrum Sportavond 12 - Lustrum Symposium 12 - Almanakonthullingsfeest 14 - t/m 16 Lustrumtheater 16 - Lustrum Rally 17 - Reünistendag 17 - Galadiner 17 - Galabal Januari 09 - STOF-vergadering 10 - P.S.-borrel

12 - Commissie Interesse Avond 14 - Young Researchers Day K.N.P.S.V. 17 - EJC-feest 18 - Hooghoudt Eerstejaars Excursie 24 - ALV P.S. 28 - AV der K.N.P.S.V. Februari 06 - STOF-vergadering 07 - P.S.-borrel 10 - t/m 12 TWIN K.N.P.S.V. 14 - STERC-sportdag 16 - Vrouwenactiviteit 16 - Mannenactiviteit 27 - Carrièredag

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 35

Pharmaciae Sacrum MultiMediaCommissie

Kascommissie

D

e Kascommissie is de financiële waakhond van de vereniging en bestaat gewoonlijk uit de laatste twee oud-quaestoren. Zij is belast met het controleren van de quaestor en adviseert het bestuur aangaande het te voeren financieel beleid. Hiertoe controleert zij regelmatig de boekhouding en de financiële stukken voor de ALV’s. Dankzij de kritische houding van de Kascommissie zien de stukken er elke ALV weer goed uit en kunnen deze zonder al te veel discussie vlot worden goedgekeurd, zodat er meer tijd is om belangrijke kwesties van taalkundige aard te kunnen bediscussiëren. Daarnaast adviseert de Kascommissie de quaestor bij nog een belangrijke taak, namelijk de acquisitie. Het overgrote deel van de sponsoring wordt elk jaar door de quaestor van het bestuur binnengehaald in een sessie van stevige onderhandelingen. Aangezien de Kascommissie zelf in voorgaande jaren deze onderhandelingen heeft gevoerd zijn wij leermeester bij uitstek voor de quaestor.

De Kascommissie is een drukke en veeleisende functie, maar die bekleden wij met liefde voor de vereniging en nog belangrijker voor jullie, de leden.

Doordat de acquisitie en financiën bij Pharmaciae Sacrum zo goed geregeld zijn, is het elk jaar weer mogelijk leuke (en goedkope) excursies aan te kunnen bieden, mooi drukwerk te vervaardigen en gezellige borrels (gratis fusten!) te organiseren. Denk dus de volgende keer, als je voor tachtig euro vijf dagen in Parijs zit, voor vijftien euro een dag naar de Efteling gaat of met je gratis biertje in ‘De Toeter’ staat, even aan ons. Hef je glas en drink op ons (of nog beter, bestel 2 extra biertjes en drink met ons).

De Kascommissie is immers je beste vriend!

Maurits Vissers & Gert Salentijn

36 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

Geachte lezers der Foliolum,

D

e Multi Media Commissie is sinds het EIK-kamp uitgebreid met twee enthousiaste eerstejaars en daarmee is onze commissie compleet. Wij zijn dit jaar verantwoordelijk voor het maken van alle foto’s, filmpjes en posters voor onze mooie vereniging. Op elk feest en iedere activiteit zul je ons tegenkomen achter de camera om alle bijzondere en ontroerende gebeurtenissen vast te leggen op de gevoelige plaat.

Vervolgens zullen deze binnen 24 uur op de website van P.S. te bewonderen zijn.

Wij hebben ontzettend veel zin in dit commissiejaar en we zullen ons met veel enthousiasme over onze taken ontfermen. We zien jullie graag bij de activiteiten!

Onze flitsende commissie bestaat uit: Svenja Laarhuis Myra Langendonk Emiel Stam Quincy de Hoog Marc Joosten Annefleur Bakker

praeses ab-actis quaestor assessor I assessor II assessor III

STudenten Overleg Farmacie Beste farmaceuten,

G

raag stellen wij ons aan je voor als het STOF! STOF staat voor STudenten Overleg Farmacie en is dé commissie die zich bezig houdt met studiegerelateerde zaken. Wij zijn ervoor om de problemen van studenten op te lossen die zij tijdens hun studie tegenkomen. Dus heb je bijvoorbeeld vragen over de studie, klachten over colleges of tentamens of over faciliteiten, aarzel dan niet om het ons te laten weten! Hiervoor kun je ons natuurlijk aanspreken, maar je kunt ook altijd je klacht kwijt op ons website (www.psgroningen.nl/stof) of mailen naar stof@psgroningen.nl en je kunt ons vinden op Nestor.

Daarnaast houdt het STOF de ontwikkelingen binnen de opleiding en de faculteit in de gaten.

Hiervoor wordt elke eerste maandag van de maand om 12 uur vergaderd met studentleden uit onder andere de opleidingscommissie, universiteitsraad, en het faculteitsbestuur. Ook klachten en problemen die zijn binnengekomen worden hier besproken.

Zo proberen we om de kwaliteit van de opleiding te waarborgen. Iedereen is van harte welkom op deze vergaderingen, dus jij ook!

Aan het einde van het studiejaar organiseert het STOF nog een Onderwijsmiddag en de Docent van het Jaar verkiezing. We hopen je hier ook te mogen begroeten.

Groetjes, STudenten Overleg Farmacie ’11-’12 iSTOF Gerbrich Flapper Praeses Hedy Maessen Ab-actis Michiel van der Werf Assessor

Sur Scum Sutra Lieve farmaceuten,

P

.S.S.S.t. wij willen jullie dit jaar veel vertellen.

Wij zijn de Commissie Farmaceutische Wetenschappen ‘SSS’ en we zullen dit jaar twee symposia en een Binnenlands Bedrijven Bezoek organiseren, speciaal voor jullie!

Anne-Marie onze zeilkoningin, stapt dit jaar in het SSS-bootje als kapitein en zal zorgen voor de juiste aansturing om op koers te varen. Mirna, onze goedlachse en ambitieuze ab-actis, zal ervoor zorgen dat alles wat besproken wordt, genotuleerd staat en de berichtgeving bij jullie terecht zal komen.

De serieuze en slimme moneymaker Sayf gaat het grote geld voor de activiteiten binnenhalen en goed besteden. Willemijn, onze charmante muzikale dame, en Arjan, onze womanizer, zullen hun best doen zoveel mogelijk eerstejaars te strikken voor onze activiteiten. Gezamenlijk met jullie hulp zullen wij de activiteiten tot een succes maken, om nooit te vergeten.

Dit jaar zal de SSS in het teken staan van bijzondere onderwerpen die jullie interesse in de farmaceutische wereld zullen vergroten. We gaan dit jaar fanatiek aan de slag om drie gezellige leerzame activiteiten voor jullie te organiseren en hopen jullie dan ook op één van de activiteiten te mogen begroeten!

Met vriendelijke groet, De Commissie Farmaceutische Wetenschappen SSS 2011-2012 ‘P.S.S.S.t..’

Anne-Marie Jipping Praeses Mirna Hessels Ab-actis Sayf Faraj Quaestor Willemijn Post Assessor I Arjan Hofte Assessor II

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 37

Pharmaciae Sacrum Slotpagina Cryptogram Gegeven zijn cryptische omschrijvingen van woorden die met ‘kinder-‘ beginnen. Wanneer de antwoorden (zonder ‘kinder-‘ ervoor!) ingevuld worden, verschijnt in de dikgedrukte kolom de oplossing.

1.

De vermoorde onschuld.

2.

Flauw hoor, om op een koter te lijken.

3.

Gauw gevuld lichaamsdeel.

4. Jeugdwerk?

5.

(Niet) geschikt om eroverheen te rijden.

6.

Zo wordt politiek ook voor de kleinsten een feestje.

7.

Een mini, bijvoorbeeld.

8.

Dwergstaat met grote gezinnen.

9.

Een moeilijkheid in het begin? Bof jij even!

10.

Eenvoudig jeugdtoneel.

Anagram De eerste twee delen vormen samen telkens een anagram, dat door het derde deel omschreven wordt.

Gelijke cijfers zijn gelijke letters.

1. feller + uitroep = ministerspost 2. gretig + tijdens = onverenigbaar 3. valkuil + beier = nietsnut 4. labels + veehal = lang niet 5. eerst + gnocchi = de aarde als

middelpunt 6. nut + coniferen = werken 7. reliek + hinkel = slijmbal 8. geit + antilope = smeris 9. ecru + saboteur = verhuur van

begeleiding 10. gooit + dwergen = nu

38 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I