Foliolum december 2016 by Pharmaciae Sacrum

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” Universitair Centrum voor Farmacie

Foliolum

HET ULTIEME FARMACON

WIST JE DAT ... OVER INNOVATIEVE THERAPIEËN

BEHANDELING ALS ONTWIKKELING NIEUWE GENEESMIDDELEN

STAMCELTHERAPIE VOOR BABY’S MET HERSENSCHADE

Uitgave 2 | december 2016

NIA

Vereniging van Nederlandse Industrie-Apothekers

De NIA representeert de industrie-apothekers en vertegenwoordigt hun belangen.

De industriĂŤle farmacie biedt een scala aan mogelijkheden. Of het nu een grote multinational, een klein lokaal opererend bedrijf of een consultancy bureau is, er is altijd een belangrijke en uitdagende rol voor de industrie-apotheker weggelegd. Scan deze code om snel naar de website te gaan

Studenten Farmacie opgelet! Wanneer je speciale interesse hebt in de industrie kun je nu al gebruik maken van de voordelen die de NIA te bieden heeft. De NIA behartigt de belangen van alle industrieapothekers. Van nu en van de toekomst. Tegen een speciaal tarief heb je toegang tot een breed netwerk van industrie-apothekers en vakinhoudelijke informatie. Wil je weten wat de NIA voor jou kan betekenen kijk op: www.industrieapothekers.nl of neem contact op met de NIA via: secretariaat@industrieapothekers.nl

Of deze om naar de STIP pagina te gaan

Bezoek eens een NIA activiteit of een STIP borrel (Startende Talentvolle Industrie Apotheker) en meld je aan!

NIA

Vereniging van Nederlandse Industrie-Apo

Foliolum Editie 2

december 2016

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” in samenwerking met het Universitair Centrum voor Farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen

Redactioneel

2 Praesides 3 Lustrum 4 Stamceltherapie bij hersenschade 6 Treeway - Melting the ICE Buckets 8 Wist je dat

Facultair

10 Student in het buitenland 12 PhD 14 Alumnus

Pharmaciae Sacrum

15 Bestuurscolumn 16 Afgestudeerden 17 Even voorstellen... JAK en LOS 18 Fotopagina 20 Even voorstellen... MMC en SSS 21 P.S-activiteiten 24 Eten met... 26 Als kers op de taart... 27 Puzzel 28 Activiteitenagenda

26 G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

REDACTIONEEL

PRAESIDES TO THE POINT

Geachte lezer, Het tweede nummer van het Foliolum van dit jaar ligt alweer voor u. Volgens goed gebruik is dit het nummer dat in het teken staat van de aanstaande Dies. Dit jaar betreft het een Lustrum, wat alles natuurlijk extra speciaal maakt. Op het moment dat dit nummer verschijnt, is het AlLus-feest geweest en is het Lustrumprogramma bekend gemaakt. Het worden ongetwijfeld twee super mooie weken met iedereen! Het thema van het Lustrumsymposium zal zijn: ‘Het ultieme farmacon’. Wat dat is, daar kan je natuurlijk eindeloos over fantaseren. Zijn het de antibiotica die vorige eeuw opkwamen en zorgden dat bijna alle onschuldige infecties niet meer dodelijk zijn? Je kunt ‘Het ultieme farmacon’ ook zien als een geneesmiddel voor een nog niet te genezen ziekte. Dit Foliolum zal in het teken staan van aandoeningen, waarvoor op dit moment nog geen therapieën bestaan, maar waarnaar men hard op zoek is. Iemand heeft een artikel geschreven over het herstellen van hersenschade met stamcellen. Daarnaast wordt het onderzoek naar toekomstige therapieën voor ALS belicht. Dan rest mij nu nog te zeggen dat ik u veel leesplezier wens en natuurlijk hele fijne kerstdagen en een gelukkig 2017.

Geachte lezer, beste P.S.-er, Voor u ligt alweer het tweede Foliolum van dit studiejaar. Een nummer dat in het thema zal staan van de 27e Lustrum der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”. Op het AlLusfeest op maandag 12 december is het programma van het Lustrum bekend gemaakt. Ook heeft ieder P.S.-lid hier een exemplaar van de 31e Almanak in ontvangst mogen nemen. Dit nummer zal in het teken staan van het symposiumthema van het Lustrum: ‘Het ultieme farmacon’. Ik ben benieuwd naar wat voor invulling de commissie aan dit onderwerp heeft gegeven. Het thema doet mij denken aan een gesprek dat ik met mijn bestuur had met een vrouw in de trein van Utrecht naar Groningen. Zij sprak over de magische werking van cannabisolie op al haar klachten en dat dit wondermiddel zelfs kanker kon genezen. Als echte farmaceuten trokken we haar verhaal enigszins in twijfel, maar raakten wij verwikkeld in een twee uur durende discussie over geneesmiddelen, de zorg over het algemeen en de prominente rol van de zorgverzekeraars. Kort geleden kwamen er steeds meer artikelen over deze kwestie op verschillende sociale media voorbij. Het is maar de vraag of dit of iets anders het ultieme farmacon zal zijn, maar hierover zullen we in dit nummer of tijdens het Lustrumsymposium meer leren. Tot slot wens ik u allen veel leesplezier met dit Foliolum en alvast zeer prettige feestdagen en een voorspoedige jaarwisseling. Daarnaast hoop ik u allen te zien op de eerste P.S.-borrel van het nieuwe jaar op dinsdag 10 januari om op het nieuwe jaar te proosten. Met vriendelijke groet, namens het 135e bestuur der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” Merel Evers h.t. praeses

PHARMACIAE SACRUM

Met vriendelijke groet, namens de redactiecommissie 2016-2017 “To the point” Geka Abelen h.t. praeses Redactiecommissie

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

REDACTIONEEL

LUSTRUM

Geachte lezer, beste P.S.-er, Op het moment van schrijven zit het eerste repetitieweekend van het Lustrumtoneel erop en duurt het nog maar drie maanden voor het Lustrum van start zal gaan. Tijdens het Lustrumfestival is er verteld dat van 8 t/m 18 februari twee weken lang in een illusie geleefd zal worden en afgelopen week is het Lustrumprogramma onthuld, waardoor ook voor jullie het Lustrum vlug nadert. Gedurende het Symposium zullen wij onderzoeken of ‘Het ultieme farmacon” ook een illusie is, of dat wij toch langzamerhand streven naar onsterfelijkheid. Zeer benieuwd ben ik naar de invalshoeken die de Redactiecommissie heeft belicht wat betreft het ultieme farmacon. Het Symposium zal plaatsvinden op woensdag 15 februari 2017, wat een week later is dan tijdens een Dies. Tijdens dit Symposium zullen verschillende kanten belicht worden, waarbij vooral gekeken wordt naar onderwerpen waarvoor op dit moment genezing nog niet mogelijk is. Prof. dr. Sabeth Verpoorte zal deze dag de functie vervullen van dagvoorzitter en zorgen dat alle belangrijke vragen gesteld kunnen worden. Als eerste zullen we meegenomen worden in de wondere wereld van stamcellen door Prof. dr. G. de Haan. Hierna zullen de obstakels in de therapie van Alzheimer besproken worden door Prof. dr. P. Scheltens. Dr. S. Nierkens zal ons vertellen over “de gouden eeuw voor Tumorimmunologie”,. Er is tot op heden geen genezing voor Duchenne Muscular Dystrophy. Hopelijk kan Prof. dr. A.M. Aartsma-Rus ons meer vertellen over deze ziekte, waarbij zij als titel voor haar lezing heeft gekozen voor “Verstoppertje spelen met het dystrofine gen”. Prof. dr. G.J. Verkerke zal ons meer vertellen over de biomedische productotwikkelingen, waarna wij verder zullen ingaan op eHealth met behulp van het Wenckebach Instituut. Als laatste zal Prof. dr. S.E.J.A. de Rooij ons nog vertellen over de ouderengeneeskunde. Hierna zullen wij afsluiten met een borrel in het Hamsphire Hotel-plaza Groningen, waarbij nagepraat kan worden over hoe we kunnen streven naar onsterfelijkheid.

Naast het Symposium zal het Lustrum nog talloze andere activiteiten te bieden hebben. Het Lustrum zal aanvangen met een officiële opening waar met behulp van een buitengewone ALV het vijfde erelid, Y.M.G. van Remmerden-Gleis, verwelkomd zal worden bij P.S. Hierna is er voor genodigden de mogelijkheid om het bestuur te feliciteren met de 135e verjaardag op de Receptie. Met als thema voor het Openingsfeest “Van Griffoendor tot Zwadderich, wie heeft de magie in zich?” zal iedereen hopelijk kunnen genieten van een paar heerlijke boterbiertjes. In het eerste weekend van het Lustrum is er een druk programma. Op vrijdag zal men zich flink kunnen uitleven bij Jump XL, waarbij met twee dodgeball arena’s ook een zware competitie zal losbarsten. Op zaterdag gaan wij met zijn allen naar Duinrell, waarna op zondag de Rally zal plaatsvinden. Wie kent er het beste het ommeland van Groningen en gaat er met de wisselbeker van de Rally vandoor? In de tweede week is er dan eindelijk de mogelijkheid om te komen kijken naar het Lustrumtoneel “FarmaTowers”. Deze voorstellingen zullen plaatsvinden op woensdag, donderdag en vrijdag. Op zaterdag zal er voor alle reünisten en alumni een Reünistendag worden georganiseerd, waarbij er een leuk programma is neergezet door de Alumnicommissie. Het programma zal onder andere bestaan uit “Wie is de mol?” en een rondleiding/ proeverij door de bierbrouwerij Martinus. Hierna zullen de Lustrumweken afgesloten worden met een driegangendiner, waarna de caloriëen eraf gedanst kunnen worden op het Galabal “Fata Morgana”. Ik hoop dat u kunt genieten van alle activiteiten die het Lustrum te bieden heeft en hoop u van harte te mogen begroeten op deze verschillende activiteiten. Dan rest mij alleen nog om u veel leesplezier te wensen met het Foliolum! Met vriendelijke groet, namens de 27e Lustrumcommissie der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” Keri Mangnus h.t. praeses Lustrumcommissie

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

REDACTIONEEL

STAMCELTHERAPIE BIJ HERSENSCHADE PRAESES In Nederland worden per jaar ongeveer 180.000 kinderen geboren. Hiervan krijgt 1% te maken met zuurstofgebrek rond de geboorte. Daarnaast wordt 8% van de baby’s te vroeg geboren en vroeggeboorte gaat gepaard met een groter risisco op hersenschade. Voor hersenschade veroorzaakt door zuurtsof gebrek rond de geboorte bestaat geen goede therapie. Het koelen van de hersenen bij 2-4°C is momenteel de meest betrouwbare behandeling. Deze therapie werkt echter alleen bij baby’s met milde schade, die voldragen geboren worden en indien behandeling binnen zes uur na ontstaan van de schade gestart wordt. Hierdoor komen veel baby’s niet in aanmerking voor deze behandeling. Stamceltherapie biedt mogelijk uitkomst voor de groep patiëntjes die niet voor koeling in aanmerking komt. Door: Cindy van Velthoven Het idee achter stamceltherapie was dat de toegediende stamcellen de plaats van het beschadigde weefsel innemen. Een veel bestudeerde stamcel is de mesenchymale stamcel. Deze kunnen uit verschillende soorten weefsels geïsoleerd worden. Beenmerg is een belangrijke bron, omdat hier een relatief hoog aantal mesenchymale stamcellen te vinden is. Mesenchymale stamcellen hebben invloed op verschillende cellen van het immuunsysteem, zoals het onderdrukken van T- en B-cel proliferatie en het onderdrukken van NK-cel activatie. Daarnaast wekken de MSC zelf geen immuunrespons op. Deze eigenschappen maken mesenchymale stamcellen uitermate geschikt om als therapie ingezet te worden. Bij jonge muizen met hersenschade treedt ook zonder hulp enig herstel op. Dit herstelproces, neurogenese, waarbij nieuwe cellen aangemaakt worden, piekt op drie dagen na ontstaan van de schade. Hoewel er nieuwe cellen aangemaakt worden, groeien ze niet uit tot functionele neuronen. De hersenen van jonge muizen zijn niet in staat te herstellen. In de eerste experimenten hebben we laten zien dat toediening van mesenchymale stamcellen, afkomstig uit het beenmerg van volwassen muizen, op dag drie na het ontstaan van de schade het herstelproces stimuleert. Na behandeling met mesenchymale stamcellen worden er meer nieuwe neuronen en oligodendrocyten gevormd, waardoor de lesie ongeveer voor de helft kleiner wordt. Belangrijker nog is dat de motorische en cognitieve problemen veroorzaakt door de hersenschade afnemen na behandeling met mesenchymale stamcellen. In het door ons gebruikte muismodel is de rechter hersenhelft beschadigd en hierdoor zal de linker voorpoot van de muis minder goed functioneren. Na toediening van

mesenchymale stamcellen zien we dat muizen met hersenschade hun linker voorpoot meer gaan gebruiken. Dit is indicatief voor verbeterde functionaliteit van de rechter hersenhelft. Hoewel eenmalige behandeling met mesenchymale stamcellen een positief effect heeft op de motorfunctie, is het duidelijk dat het herstelproces na enige tijd stagneert. Dit was aanleiding om te bepalen of een tweede dosis van mesenchymale stamcellen het herstelproces verder stimuleert. De resultaten uit deze studie toonden aan dat een tweede dosis effectiever is in het verminderen van het lesie volume en effectiever in het verbeteren van de motorfunctie.

In deze studies zijn de mesenchymale stamcellen toegediend via rechtstreekse injectie in de hersenen. Dit is niet de meest praktische manier, daarom hebben we gezocht naar een andere manier de cellen toe te dienen. Recent hebben we laten zien dat de mesenchymale stamcellen niet alleen werken als ze ter plekke van de laesie worden gegeven, maar zelfs als de mesenchymale stamcellen aan de muis worden aangeboden via de neus (opsnuiven). In muizen met unilaterale hersenschade migreren de mesenchymale stamcellen via de neus naar de plek van schade in de hersenen. Tegelijkertijd is het nog onduidelijk hoe de mesenchymale stamcellen precies hun werk doen. Uit ons en ander onderzoek is gebleken dat de mesenchymale stamcellen de beschadigde of dode hersencellen niet vervangen. Binnen een paar dagen na transplantatie van mesenchymale stamcellen is meer dan 90% van de cellen verdwenen. Het kleine aantal cellen dat overleeft kan op zich niet verantwoordelijk zijn voor de mate van herstel die we meten. Na schade verandert het groeifactor milieu in de hersenen. Dit milieu is niet altijd optimaal om specifieke

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

REDACTIONEEL

herstelprocessen plaats te laten vinden. Uit ons onderzoek werd duidelijk dat wanneer twee doses van mesenchymale stamcellen werden gegeven alleen de eerste doses de nieuwvorming van neuronen en oligodendrocyten stimuleerde. Terwijl de tweede dosis leidde tot herstel van de axonale banen die de signalen doorgeven tussen de motor cortex van de hersenen naar de spieren in de voorpoten van de muis. Door mesenchymale stamcellen te kweken met extracten van hersenen na schade hebben we bepaald hoe de stamcellen reageren op het hersenmilieu waarin ze terecht komen na transplantatie. De eerste dosis mesenchymale stamcellen produceert voornamelijk groeifactoren die de ontstekingsreactie onderdrukken en celproliferatie stimuleren. De tweede dosis mesenchymale stamcellen brengen voornamelijk factoren tot expressie die celproliferatie, -differentiatie en -maturatie stimuleren. De mesenchymale stamcellen zijn kleine fabriekjes die, in respons op de omgeving in de hersenen, factoren uitscheiden die endogene herstelprocessen stimuleren. De interactie die plaatsvindt tussen de mesenchymale stamcellen en de neuronale stamcellen bepaalt hoe efficiënt de herstelprocessen verlopen. Neuronale stamcellen hebben de juiste signalen nodig om de schade in de hersenen te kunnen herstellen. Hoewel behandeling met mesenchymale stamcellen effectief is in het verminderen van de hersenschade en functionele problemen, is het herstelproces nog niet optimaal. Het manipuleren van de interactie tussen de mesenchymale stamcellen en de

neuronale stamcellen is cruciaal in het optimaliseren van regeneratie na schade. Door mesenchymale stamcellen zo te modificeren dat ze meer groeifactoren uitscheiden is het mogelijk de interactie te manipuleren. De eerste resultaten tonen aan dat het mogelijk is om een specifiek aspect van een herstelproces te stimuleren. Bijvoorbeeld, overexpressie van de groeifactor “Brain Derived Neurotrophic Factor” (BDNF) door mesenchymale stamcellen laat zien dat er meer nieuwe neuronen gevormd worden. Echter, de uitrijping van deze nieuwe cellen to functionele neuronen werd niet gestimuleerd. Aangezien regeneratie van de hersenen een multifactorieel proces is, is het aannemelijk dat een cocktail van verschillende factoren nodig is om het gehele proces te stimuleren. Het zoeken is nu naar de juiste cocktail. De behaalde preklinische resultaten zijn veelbelovend. Daarom zijn we nu hard aan het werk om de omslag van lab naar kliniek te maken. Hiervoor doen we uitgebreide testen om te bepalen hoe effectief en veilig toediening van mesenchymale stamcellen in muis en andere diermodellen is. De hoop is om op zeer korte termijn de therapie in de kliniek toe te passen. Bij eventueel succes kan de therapie mogelijk ook gebruikt worden bij kinderen met andere vormen van hersenschade, zoals een beroerte of trauma. Stamceltherapie kan ertoe bijdragen dat kinderen met hersenschade minder functionele beperkingen hebben en een normaal leven kunnen leiden.

CV Cindy van Velthoven Cindy van Velthoven studeerde Biomedische Wetenschappen aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Tijdens haar promotieonderzoek in het UMC Utrecht heeft ze onderzoek gedaan naar de mogelijkheid om mesenchymale stamcellen te gebruiken als therapie voor neonatale hersenschade. Na haar promotie in 2011 is ze zich verder gaan verdiepen in de mechanismen die de basis vormen voor het herstel van hersenschade, geïnduceerd door stamceltherapie. Sinds 2013 werkt ze aan Stanford University waar ze onderzoek doet naar de transitie die stamcellen maken als ze van een inactieve, quiescent staat activeren om weefselschade te herstellen. Beter begrip van deze transitie biedt handvaten om stamcelfunctie te verbeteren.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

REDACTIONEEL

TREEWAY – MELTING THE ICE BUCKETS Het ontwikkelen van een effectief medicijn voor ALS heeft daarom hoge prioriteit. Treeway is een Nederlands biotechnologie bedrijf, dat zich volledig richt op ALS en heeft als missie om geneesmiddelen tegen ALS te ontwikkelen. Het is in 2012 opgericht door Bernard Muller en Robbert-Jan Stuit, twee ondernemende ALS patiënten. Binnen Treeway noemen wij deze patiënten ook wel ‘3.0 Patiënten’, die het heft in eigen handen nemen en samen met een team van experts, onderzoekers en industrie-partners werken aan het ontwikkelen van ALS therapie.

Door de ‘ICE Bucket Challenge’ heeft de ziekte ALS (Amyotrofe Laterale Sclerose) twee jaar geleden een wereldwijde bekendheid gekregen. In Nederland was de ziekte al bij een groter publiek bekend door de Amsterdam City Swim, waar koningin Maxima in het verleden ook aan deel heeft genomen Daarnaast ook door de billboards van de ALS Stichting ‘Als U dit leest, ben ik overleden’. Maar wat is ALS nu precies? Door: Inez de Greef-van der Sandt, CEO ALS is een ongeneeslijke neurodegeneratieve ziekte waarbij de motorneuronen – de zenuwcellen die de spieren aansturen – afsterven. Dit leidt tot het onvoldoende functioneren van spieren en uiteindelijk tot verlamming. Na de eerste symptomen hebben patiënten gemiddeld nog maar drie jaar te leven. Ongeveer 5-10 procent van de ALS patiënten heeft een familiaire vorm en bij hen is er een genetische mutatie in het DNA bekend, maar 90-95 procent van de ALS patiënten heeft de sporadische vorm. Voor hen is de oorzaak van de ziekte onbekend. Ongeveer 1 op de 400 mensen krijgt ALS en daarbij is ALS de meest voorkomende midlife ziekte. Doordat patiënten relatief snel overlijden is ALS wel een zogenaamde weesziekte, dat is een ziekte die relatief weinig voorkomt (minder dan 5 per 10.000 mensen). Het enige geneesmiddel dat momenteel beschikbaar is voor de behandeling van ALS verlengt de levensduur van de patiënt met maar 3 tot 5 maanden.

Omdat de oorzaak van ALS niet bekend is en er geen goede geneesmiddelen zijn die als voorbeeld zouden kunnen dienen, heeft Treeway een drie-stappen strategie ontwikkeld; vertragen – stoppen – genezen. In de eerste stap, vertragen, is het doel het ontwikkelen van een geneesmiddel dat de ziekte vertraagt en er voor te zorgen dat patiënten langer kunnen leven. Aangezien verschillende processen een rol spelen bij de ontwikkeling van ALS, zal een combinatie-therapie wellicht voor een nog betere vertraging kunnen zorgen. TW001 en TW002 zijn twee veelbelovende producten in de pijplijn van Treeway die als doel hebben de ziekte te vertragen. Tegelijkertijd werkt Treeway aan de tweede en derde stap door het doen van onderzoek in samenwerking met experts op het gebied van neurodegeneratieve ziektes, waaronder een grootschalig genetisch onderzoek, project Mine, maar ook onderzoeken die een beter inzicht geven in de verbanden tussen de verschillende ziekteprocessen. TW001 is het eerste geneesmiddel dat Treeway ontwikkelt. TW001 is een orale formulering (inname via de mond) van edaravone. Edaravone is een zeer potente ‘radical scavenger’ en beschermt tegen oxidatieve stress en neuronale celdood; twee processen die bij alle ALS patiënten voorkomen. Edaravone is in Japan in 2001 op de markt gekomen tegen ischemische beroerte en in 2015 als geneesmiddel tegen ALS onder de merknaam Radicut®. Het middel wordt echter via de intraveneuze route (via een infuus in een ader) toegediend en dit heeft verschillende nadelen. De methode van toedienen is belastend voor de patiënten en moet plaatsvinden in het ziekenhuis. Daarnaast wordt de behandeling om de twee weken onderbroken voor een zogendaamde ‘drug holiday’ van twee weken, zodat de patiënt niet elke dag het geneesmiddel ontvangt.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

REDACTIONEEL

Treeway ontwikkelt een orale formulering van edaravone (TW001) die patiënt-vriendelijker is. De patiënt kan straks thuis het geneesmiddel innemen en hoeft niet meer naar het ziekenhuis voor een behandeling. Tevens kan de patiënt het geneesmiddel dan elke dag innemen wat de effectiviteit mogelijk kan verbeteren. Treeway heeft inmiddels aangetoond dat een een prototype formulering in zowel gezonde vrijwilligers als patiënten na orale toediening goede bloedspiegels laat zien en tevens veilig is na herhaalde toediening. In Japan is in een studie van een halfjaar aangetoond dat behandeling met intraveneuze edaravone zorgt voor een langzamere ontwikkeling van de ziekte in vergelijking met een behandeling met placebo. Dit geeft aan dat TW001 de potentie heeft om de ziekteprogressie te vertragen en de kwaliteit van leven voor de patiënten significant te verbeteren. Op dit moment is Treeway bezig met het optimaliseren van de orale formulering. Als dit is afgerond zal Treeway een grote effectiviteitsstudie in ALS patiënten uitvoeren met als belangrijkste doel het onderzoeken van het effect van TW001 op de ziekteprogressie. Dit is een studie die in verschillende landen zal plaatsvinden. Als deze studie succesvol verloopt zal een registratie voor TW001 als geneesmiddel worden aangevraagd en bij goedkeuring op de markt worden gebracht. Op deze manier zullen ALS patiënten in Nederland en daarbuiten TW001 als geneesmiddel voorgeschreven kunnen krijgen. Treeway heeft als doel om TW001 te ontwikkelen voor zowel patiënten met de familiaire als de sporadische vorm. Het tweede geneesmiddel dat Treeway in ontwikkeling heeft, TW002, is een gentherapie. Er is aangetoond dat de groeifactor GDNF het afsterven van motorneuronen in ALS ziektemodellen kan voorkomen en zelfs voor herstel van neuronen kan zorgen. GDNF wordt daarom van de bestaande groeifactoren als meest veelbelovend kandidaat therapie gezien ter behandeling van neurodegeneratieve ziektes. GDNF kan echter alleen maar zijn functie uitoefenen als het in de hersenen wordt toegediend. Treeway heeft ervoor gekozen om een samenwerking aan te gaan met uniQure, een Nederlands biotechnologie bedrijf dat gespecialiseerd is in gentherapie. Treeway ontwikkelt een gentherapie, AAV5-GDNF, waarbij de gentherapie eenmalig via het ruggemerg wordt toegediend. De AAV5-GDNF verplaatst zich naar de motorneuronen en vervolgens wordt er continu meer GDNF aangemaakt in de motorneuronen. Op dit moment vindt er een groot vervolg-onderzoek in preklinische ALS ziektemodellen plaats met AAV5-GDNF. Als de resultaten van deze onderzoeken positief zijn, wil Treeway zich gaan richten op het doen van onderzoeken in ALS patiënten.

Natuurlijk hopen we binnen Treeway dat de ontwikkeling van deze geneesmiddelen voorspoedig zal gaan en dat onze onderzoeken ons uiteindelijk naar de oorzaak van ALS gaan leiden en ons in staat zullen stellen om ALS te genezen. De twee oprichters van Treeway hebben het heft in eigen handen genomen en hebben ervoor gezorgd dat er nu in Nederland gewerkt wordt aan de ontwikkeling van een medicijn voor ALS. Ze hebben laten zien dat je met doorzettingsvermogen en door middel van samenwerken veel kunt bereiken. Hun wilskracht om ALS te genezen is een inspiratie voor anderen. Echter, wij weten dat we dit niet alleen kunnen doen. Daarom staan wij ook open voor jullie ideeën.

Figuur 1: Treeway’s strategie en doelstellingen om ALS therapie te ontwikkelen

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

REDACTIONEEL

WIST JE DAT ... Het terugdringen van antibioticaresistentie staat hoog op de agenda van de Rijksoverheid. Tussen 2009 en 2015 is de verkoop van antibiotica in de veehouderij gedaald met 58,4%.

Met manipulatie van de immuunrespons van T-lymfocyten wordt gewerkt aan een nieuwe behandelmethode tegen kanker. Dat gebeurt door de patiënt T-lymfocyten te geven die eiwitten herkent, die normaal gesproken niet worden herkend. Recente studies tonen aan dat het veelgebruikte paracetamol niet alleen pijn doet afnemen, maar ook het empathisch vermogen. Het vermoeden is nu dat ‘eigen pijn’ en ‘pijn ervaren door een ander’ gereguleerd worden door dezelfde hersengebieden.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

REDACTIONEEL

WIST JE DAT ... In Zwitserland loopt een onderzoek naar antilichamen die aan amyloïd binden in Alzheimerpatiënten. Hierdoor worden de complexen door het immuunsysteem herkend en opgeruimd.

In de 19e eeuw werd opium als middel ingezet tegen hoodpijn, misselijkheid, depressie, diarree en jicht. Een waar wondermiddel!

In het jaar 1824 importeerde Frankrijk 53 miljoen bloedzuigers ter bestrijding van allerlei ziektes en symptomen. Zelfs uitgedroogde cholerapatiënten werden ermee behandeld.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

FACULTAIR

STUDENT IN HET BUITENLAND PRAESES

Masterproject in Indonesië Door: Adriaan & Timo Voor hen die ons nog niet kennen, wij zijn Adriaan en Timo. Beiden zijn we in 2012 aan de studie Farmacie begonnen en zitten nu in ons vijfde jaar en zijn bezig aan ons masterproject. Na een lange voorbereiding was het afgelopen 22 september dan eindelijk zo ver, we waren aangekomen in Indonesië om hier drie maanden lang onderzoek te doen.

De cultuur in Indonesië is niet met een pen te beschrijven. We kennen allemaal de verhalen van mensen die te laat komen, afspraken die op het laatste moment verzet worden of onwaarheden die verteld worden; we hebben het allemaal meegemaakt. Het was niet altijd makkelijk, maar samen hebben we tegenslagen leren verwerken en zijn we gewend geraakt aan de cultuur hier.

We verzamelen hier data over het antibioticagebruik in chirurgische patiënten. Deze data gaan we in Groningen analyseren om bij te dragen aan het in kaart brengen van de huidige situatie in een derdewereldland als Indonesië. Het onderzoek is epidemiologisch en we worden begeleid door Eelko Hak en Herman Woerdenbag. Adriaan is opgegroeid in Nederland, maar omdat zijn ouders Indonesisch zijn spreekt hij de taal toch wel aardig, maar lezen en schrijven is lastig. Timo is oer-Hollands en kan inmiddels koffie bestellen (die is hier overigens niet te zuipen). We wilden graag naar het buitenland voor uitdaging en avontuur. We zijn op onze wenken bediend.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

FACULTAIR

Het onderzoek kwam na vier weken een week stil te liggen (die dingen gebeuren hier). We besloten een welverdiende vakantie in te lassen, Adriaan ging familie opzoeken in Jakarta en Timo vertrok als toerist naar Yogyakarta. Door zijn familie werd Adriaan volgestopt met eten en er kan objectief gemeld worden dat zijn normaal zo afgetrainde lichaam wat pappig begint te worden. Timo heeft een week tussen backpackers gezeten in de toeristische en vriendelijke stad Yogyakarta. Een weekje ontspannen heeft ook hem goed gedaan, voor het eerst omgeven door andere buitenlanders kon hij zijn Westerse ei goed kwijt. Naast onderzoek doen is er dus voldoende ontspanning. We hebben nog uitstapjes gepland naar Lombok, Bali, Singapore en de vulkaan Bromo. Wat doen we nu zoal in Surabaya? We tennissen, badmintonnen, gaan naar de bioscoop en vallen Herman en Eelko lastig met onze problemen. Naast de nodige dosis politiek bedrijven bestaat onze dag uit data verzamelen in verschillende ziekenhuizen hier in Surabaya. Surabaya is een drukke stad waar voor toeristen weinig te beleven is, maar voor ons studenten is er toch voldoende vermaak. Met een stel Indonesische vrienden, waarvan een groot gedeelte ook een tijd in Groningen heeft gezeten, doen we van alles.

Vanaf januari zijn we weer in Nederland te bewonderen, tot die tijd houden we ons staande in de Indonesische drukte. Het is een hele ervaring en onze verwachting is dat we de Nederlandse orde en striktheid met liefde weer zullen omarmen bij terugkomst. Veel groetjes vanuit het altijd warme Indonesië, Adriaan en Timo

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

FACULTAIR

PhD De laatste keer dat ik een stukje mocht schrijven voor het Foliolum was waarschijnlijk in mijn bestuursjaar van Pharmaciae Sacrum. Destijds niet gedacht dat ik vijf jaar later weer een stukje zou schrijven, maar dan over mijn promotieonderzoek! Door: Gwenny Verstappen Al gedurende de studie vond ik Immunologie een uitdagend vakgebied. Hoe meer je erover te weten komt, hoe complexer het wordt. De ontwikkeling van ‘biologicals’ die gericht zijn tegen specifieke componenten van het immuunsysteem was booming en het leek me leuk om op dit gebied onderzoek te doen. Via professor Frans Kroese, immunoloog, kwam ik terecht bij de afdeling Reumatologie & Klinische Immunologie van het Universitair Medisch Centrum Groningen. Zij hadden net een klinische studie afgerond naar het effect van B-cel depletie therapie met rituximab bij patiënten met het syndroom van Sjögren. Dit is een auto-immuunziekte die met name de exocriene klieren aantast, wat o.a. leidt tot klachten van een droge mond en droge ogen. Hoewel deze symptomen samen met ernstige vermoeidheid op de voorgrond staan, is het een heterogene ziekte waarbij de diagnose vaak pas na lange tijd gesteld wordt. Helaas is er nog geen geneesmiddel geregistreerd voor het syndroom van Sjögren, maar hopelijk komt daar op korte termijn verandering in. Bij ernstige klachten zijn patiënten tot die tijd aangewezen op de conventionele DMARDs (Disease Modifying AntiRheumatic Drugs), waarvan de effectiviteit bij Sjögren niet bewezen is, of een lage dosis prednison. Mijn masterproject richtte zich op vervolgonderzoek naar de effecten van rituximab op het immuunsysteem van patiënten met het syndroom van Sjögren om zo het werkingsmechanisme beter te kunnen begrijpen en ‘responders’ van ‘non-responders’ te kunnen onderscheiden. Het onderzoek beviel zo goed dat ik gevraagd heb of ik door kon gaan als promovendus en gelukkig vonden mijn begeleiders dat ook een goed idee. In januari 2014 ben ik officieel begonnen, wat betekent dat ik alweer bijna aan mijn vierde (en laatste) jaar begin. Mijn promotoren zijn Frans Kroese en hoogleraar reumatologie Hendrika Bootsma.

Het onderzoek gaat over de rol van T-cel-afhankelijke B-cel hyperactiviteit bij het syndroom van Sjögren en het effect van immuun-modulerende therapie met rituximab of abatacept hierop. Dat B-cellen hyperactief zijn bij het syndroom van Sjögren merken we o.a. door de aanwezigheid van autoantistoffen in bloed en speeksel, een verhoogd IgG in het bloed en infiltratie van B-cellen in de speekselklieren. Om te differentiëren naar een plasma cel die (auto) antistoffen maakt, heeft de B-cel hulp nodig van CD4+ T-cellen. We denken daarom dat de interactie tussen Ben T-cellen een goed target is voor therapie en testen dat momenteel in een klinische studie met abatacept, een fusie eiwit dat T-cel co-stimulatie blokkeert en waar goede klinische resultaten mee behaald zijn in reumatoïde artritis. Abatacept bindt aan CD80/86 op antigeen presenterende cellen (zoals dendritische cellen en B cellen), waardoor deze cellen niet meer goed de T-cellen kunnen activeren. Vervolgens wordt ook de - cel-afhankelijke B-cel activatie geremd en we denken dat Sjögren patiënten hier baat bij zullen hebben.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

FACULTAIR

Natuurlijk is het niet altijd feest want (lab) onderzoek gaat meestal (lees: bijna altijd) langzamer dan je van tevoren denkt. De tijdsinvestering die nodig is voor het schrijven (en met name publiceren) van artikelen is me ook wat tegen gevallen, maar gelukkig begint dat nu te lopen. Het is toch fijn als je jouw werk aan de wereld kenbaar kan maken! Het komende jaar wordt dus een jaar van experimenten afronden en schrijven, zodat er volgend jaar hopelijk een mooie thesis klaar ligt! Ik ben ontzettend blij dat ik na mijn studie voor promotieonderzoek heb gekozen. Ik vind het een waardevolle aanvulling op de studie Farmacie en zou het iedereen willen aanraden!

Ons onderzoeksteam bestaat uit clinici en onderzoekers van de afdelingen Reumatologie en Klinische Immunologie, Mondziekten, Kaakchirurgie en Aangezichtschirurgie, Oogheelkunde en Pathologie, waardoor het een divers en multidisciplinair team is. Mijn werkzaamheden vinden voornamelijk plaats op het lab, waar ik in bloed, speeksel en speekselklierweefsel zoek naar biomarkers die ziekteactiviteit en/of de respons op therapie kunnen voorspellen. ‘Bench to bed’ keren we dus eigenlijk om naar ‘bed to bench’. Ik kijk momenteel vooral naar de aanwezigheid en functionaliteit van T folliculaire helper cellen en de impact van behandeling op deze cellen. Wat ik ontzettend leuk vind aan het promotietraject zijn de (haast) oneindige mogelijkheden om je door te ontwikkelen en de continue uitdaging in mijn werkzaamheden. Ik heb allerlei lab technieken geleerd en geïmplementeerd die het onderzoek naar een hoger niveau kunnen brengen. Technieken die ik veel gebruik zijn Flow Cytometry en immunofluorescentie microscopie. De practicum skills die ik bij Farmacie geleerd heb zijn altijd goed van pas gekomen! Pipetteren en verdunningen uitrekenen: eitje! Kersen op de taart bij het promotieonderzoek zijn de internationale congressen, want ik heb mijn onderzoek al mogen presenteren in Parijs, Boston, Rome, San Francisco, Osaka, Oklahoma en Washington!

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

FACULTAIR

ALUMNUS Voor het laatste nummer van het kalenderjaar 2016 ben ik, Maarten Boon, gevraagd deze pagina’s te vullen van ons mooie verenigingsblad. Hoewel het kort geleden lijkt dat ik zelf studeerde, realiseerde ik me onlangs nog dat er toch al een aantal jaren verstreken zijn sinds ik in de collegebanken zat. Op het recente KNMP-congres werd bij een enquête gevraagd hoe lang je afgestudeerd bent en ik bleek al, zij het sinds kort, in de categorie te zitten die 5 tot 9 jaar werkt. Door: Maarten Boon Bijna 12,5 jaar geleden verhuisde ik als 17-jarige naar Groningen om de studie Farmacie te beginnen. Al op de eerste dagen van de introductie merkte ik dat misschien nog wel meer dan de studie, de studievereniging mij aansprak. In de eerste jaren was ik ongeveer evenveel op het P.S.-hok te vinden als in de studiebanken, omdat ik vanaf binnenkomst op de studie bestuur van Pharmaciae Sacrum wilde worden en dan het liefst praeses van de vereniging. Ondanks alle borrels, feesten en commissies waarin ik zitting heb genomen, stroomden de studiepunten nog steeds gestaag binnen. Kort na het behalen van mijn Bachelordiploma was het dan zo ver. Het 126e bestuur toog af naar mijn ouderlijk huis in Emmen, waar ik was om Sinterklaas te vieren, om de prangende vraag te stellen: of ik praeses wilde worden van het 127e bestuur van Pharmaciae Sacrum? Een geweldig jaar volgde waarin ik mezelf steeds voorhield dat als je een jaar lang op alle plekken in de farmacie inkijkjes hebt, je vanzelf weet wat je wilt worden ‘als je groot bent’. Alle gewone en bijzondere ervaringen ten spijt begon ik een jaar later aan mijn masterproject zonder dat ik ook maar iets meer wist wat ik wilde. Pas bij de stages in het laatste studiejaar viel alles een beetje op z’n plek en begon ik steeds meer te geloven dat een baan in de openbare apotheek het best bij mij zou passen. Veel en direct contact met patiënten aan de balie, flexibel zijn in het indelen van je werk en uiteindelijk het feit dat ik een baan in Haren kreeg en zodoende bij mijn vriendin in Groningen kon blijven wonen, maakten dat ik koos voor de openbare apotheek.

Van beide kanten beviel de samenwerking goed en ik had het geluk dat er, direct na afloop van mijn contract in Haren, een plek vrij kwam als registratieapotheker in de Mediq apotheken Surhuisterveen, Harkema en Bedum. In december 2011 startte ik met een groep apothekers de allerlaatste registratie in de oude stijl. In tegenstelling tot de verhalen die je nu hoort over de registratie, hadden wij het nog relatief rustig, voor onze registratie hanteerden we het motto ‘meedoen is belangrijker dan winnen’. Er was tijd om aan het eind van de dag te borrelen aan de Oude Gracht, maar aan het eind van de twee jaar moesten we wel zo snel mogelijk geregistreerd raken, de opleiding in deze vorm hield op te bestaan. Zo kwam het dan ook dat ik nauwelijks twee jaar na het begin van mijn registratie klaar was met mijn opleiding en binnen Mediq overgeplaatst kon worden, nu weer als beherend apotheker, naar Emmer-Compascuum. Inmiddels zit ik hier alweer drie jaar met veel plezier. Het contact met patiënten, de goede samenwerking met de artsen, het werken in een team en de flexibiliteit om je dag naar eigen wens in te delen, maken dat ik dagelijks met plezier in de auto stap vanuit Groningen naar ‘Compas’. Bovendien zijn we net een nieuwe fase ingegaan, door de overname van Mediq door BENU gaan we nu onder een nieuwe vlag verder. De apotheek heeft een facelift gehad en is dus, net als ik, klaar voor de volgende fase!

Mijn eerste baan was als beherend apotheker van Apotheek De Oude Middelhorst in Haren. Door het zwangerschapsverlof van de apotheker aldaar had ik een baan voor vier en een halve maand en kon ik zo ‘in het echt’ ontdekken of het vak inderdaad iets voor mij is of dat ik toch nog een andere kant op zou gaan.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

PHARMACIAE SACRUM

COLUMN LUKE VAN DER KOOG

Terwijl ik dit stukje schrijf, kijk ik uit over de grachten vanuit mijn raam. Luid kwakend zwemt een groep eenden voorbij. Verkleurde bladeren vallen in de grachten, sjaals worden om de nek gedrapeerd en de eerste wolkjes warme lucht worden uitgeademd in de koude lucht. Nederland maakt zich klaar voor de winter. Gelukkig ben ik niet de praeses van het bestuur en hoef ik dit soort broodje-aap-verhalen niet in elk voorwoord te vermelden. Door: Luke van der Koog Aangenaam, ik ben Luke van der Koog. Momenteel ben ik vierdejaars student Farmacie in het prachtige Groningen. Ik ben geboren in ’s Hertogenbosch en op mijn vijfde verhuisde ik naar het erg rustige Drenthe. Blij als een kip verhuisde ik naar Groningen om te gaan studeren. Dit jaar zal er echter niet veel terechtkomen van studeren. Dit jaar neem ik namelijk plaats in het bestuur van Pharmaciae Sacrum. Vanaf het moment dat ik begon met de studie Farmacie, wist ik dat ik ooit bestuur van P.S. zou gaan doen. Het enige obstakel was het overtuigen van mijn ouders. Beiden hadden ze geen idee van wat een studievereniging inhoudt en welke kansen een bestuursjaar biedt. Gelukkig heb ik mijn ouders weten te overtuigen en heb ik me door de sollicitaties heen geslagen. Na een lange periode van bijna twee maanden mochten we onszelf eindelijk bekend maken als het 135e bestuur der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”. Ik heb het geluk dat ik de leukste functie binnen het bestuur mag uitoefenen. Hoe kan het ook anders, de Assessor I. Aangezien ik alle commissies begeleid, weet ik alle geheime activiteiten die de commissies voor de leden van P.S. hebben georganiseerd. Bij het doen van het P.S.-bestuur komt echter veel meer kijken. Zo is het overweldigend om zoveel eerstejaars te mogen verwelkomen binnen het dorpje dat

Pharmaciae Sacrum heet. Ook het contact met alle andere leden vind ik geweldig. Doordat je letterlijk overal aanwezig bent, leer je veel nieuwe mensen kennen. In een bestuursjaar maak je veel onverwachte en vooral leuke dingen mee. Zo had ik nooit verwacht dat ik een apotheek in Hengelo zou binnenvallen om een openbaar apotheker het erelidmaatschap van P.S. aan te bieden. Ook had ik nooit verwacht om zo vroeg al te trouwen, maar ik ben blij dat Ruud en ik elkaar hebben gevonden. Het winnen van de ‘ik-weet-niet-wat-ik-met-mijn-handenmoet-doen-award’ was ook een hoogtepunt. Tevens had ik nooit verwacht om in zo’n korte tijd vijf fantastische personen zo goed te leren kennen.

Ik ben blij dat dit jaar volledig in het teken staat van P.S. In een hele korte tijd hebben we heel veel meegemaakt. Oud-bestuurders hebben me gewaarschuwd voor het feit dat je bestuursjaar zo over is. Destijds wuifde ik dat soort opmerkingen lachend weg, een jaar is namelijk best lang. Nu begin ik te begrijpen wat ze bedoelden. Met nog maar vijf maanden te gaan, kijk ik op tegen het moment dat we plaats moeten maken voor het volgende bestuur. Tot die tijd zal ik extra moeten genieten van de tijd die ik heb, misschien iets met een Lustrum(?!).

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

FACULTAIR

AFGESTUDEERDEN PRAESES WIJ WILLEN GRAAG DE VOLGENDE AFGESTUDEERDEN FELICITEREN MET HET BEHALEN VAN HUN BUL!

AFGESTUDEERDE Virginia Bakker Wouter Hooghiemstra

VAKGROEP FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie

Chemische en Farmaceutische Biologie

Levent Kocabas

FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie

Sfike Vardar

FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie

Laura Wehkamp

Klinische Farmacie en Farmacologie

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

REDACTIONEEL

EVEN VOORSTELLEN... JAK

LOS

Eens in het jaar vindt het o zo mooie JaarAfsluitingsKamp plaats, waar iedereen natuurlijk enorm veel zin in heeft, maar wij het allermeest.

Bij deze willen wij ons als Liefdadigheids-, Ontspanningen Sportcommissie voorstellen. Wij zullen als commissie vier activiteiten organiseren: de Sportmiddag/-avond, de Ontspanningsactiviteit, de RijWielPrestatieTocht (RWPT) en de Liefdadigheidsactie. De commissie bestaat uit vijf leden. Laten we beginnen met de praeses, haar naam is Laura. Een hele lieve meid en als je in haar ogen kijkt is zij de weg heel even kwijt. Verder is ze een goede praeses die de commissie in goede banen leidt. Xantia is de ab-actis van de commissie. Xantia houdt wel van een drankje en als ze er een paar op heeft kan je haar tot in de late/vroege uurtjes terugvinden in de stad. Daarnaast is ze onwijs gezellig en de echte sfeermaker van de commissie. Onze man die de geldzaken regelt is Jan. Deze blonde God speelt graag een potje hockey en is ook zeker in voor een lekker koud biertje. Zijn kritische blik kunnen wij wel goed gebruiken binnen de commissie, waardoor we geweldige activiteiten kunnen neerzetten. Dan komt ons groentje, Anniek. Deze sportieve dame houdt wel van een stevig potje wijn. Daarnaast tennist ze ook wel eens. Naast haar grappen en grollen heeft ze ook een serieuze kant die zeer gewaardeerd wordt binnen de commissie. Last but not least hebben we Wynand in onze commissie omarmd. Hij is onze trouwe wijnkenner en daarnaast is hij ook zeker in voor een aantal shotjes Goldstrike. Hij is erg direct en heeft altijd zijn woordje klaar, waardoor wij weten waar we aan toe zijn. Het combineren van deze vijf topleden veroorzaakt een topteam dat hele leuke activiteiten voor jullie in petto heeft. Wij hopen je daar tegen te komen!

Jesper mag de geweldige taak van assessor II vervullen; als echte assessor II drinkt hij de meeste JAK Daniel’s van ons allemaal. Ook is hij alweer hard bezig met het in ere houden van de put. Marlieke zal als assessor I haar verpleegkundige skills uitoefenen bij het verzorgen van de bedlegerige farmaceuten. Met haar brede glimlach wordt de brakke Buitendag een groot succes. Jules zal zich over de taken van de quaestor ontfermen en de centjes goed verdelen. Hij zal ervoor zorgen dat de kas goed gevuld wordt door de farmaceuten goed te laten drinken. De ab-actis, Janniek, zorgt ervoor dat we weer met open armen ontvangen worden door de campingeigenaren, door ze af en toe lieve woordjes in te fluisteren. Mocht het kamp in het water vallen, dan is er in ieder geval voor gezorgd dat de hulptroepen snel ter plaatse zijn. Dit zooitje ongeregeld wordt aangestuurd door Sanne, de praeses, die de ‘scheerlijnen’ in handen heeft. We hopen jullie allemaal te mogen ontvangen op het kamp wat wij met liefde voor jullie zullen organiseren. We hebben ontzettend veel zin om het komende jaar eindeloos veel ideeën te verzinnen om het JAK onvergetelijk te maken! Liefs, JAK Daniel’s

Liefs, ExpLOSief

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

FOTOPAGINA

REDACTIONEEL

EVEN VOORSTELLEN... PRAESES MMC

SSS

Dit jaar vormen wij de MultiMediaCommissie ‘Obscura’. De camera Obscura is de eerste camera ooit gemaakt. Voor activiteiten maken wij posters en we zullen daarnaast bij de activiteiten aanwezig zijn om mooie foto’s te maken. Niemand zal ontsnappen aan het alziend oog van Obscura. Als commissie houden wij van lekker eten onder het genot van een tapwijntje.

De commissie der Farmaceutische Wetenschappen SurSumScutra ‘SSS’ organiseert voor jullie een Eerstejaarssymposium, het Ouderejaarssymposium en het Binnenland Bedrijven Bezoek, oftewel de BBB. Tijdens deze symposia zullen verschillende gastsprekers aanwezig zijn om over een interessant onderwerp te spreken. Tijdens de BBB zullen we drie farmaceutische bedrijven bezoeken en blijven we slapen in een leuke stad.

Kobus houdt echter niet zo van wijn of bier, want dat is mietjeswater. Hij gaat voor het zwaardere geschut: Captain Morgan. Mark is ons opperhoofd en deelt graag streepjes uit, maar dit is tot de dag van vandaag nog niet zo goed gelukt. Henriette is het meisje dat altijd honger heeft en haar passie is dan ook eten. Annemiek houdt wel van een feestje, waarbij ze haar dansmoves graag showt. Lilly is te herkennen aan haar leuke accent en kent alle carnavalsnummers uit haar hoofd. Hessel is appie II en houdt wel van een borrel zo af en toe. Kobus is de snoepkont van de commissie en kan niet leven zonder zijn M&M’s. Aankomend jaar laten we onze creativiteit de vrije loop gaan. Hopelijk zullen jullie dat terugzien in onze posters en foto’s. Vale, Plebs

De commissie bestaat uit vijf commissieleden. Als eerste de praeses Jasper Cords, onze praeses en fit-boy van de commissie is sinds kort weer vrijgezel en op jacht! Robin Emaus, de ab-actis van de commissie, heeft nog wel eens moeite om op tijd te komen voor commissieavond. De SSS is natuurlijk geen EJC hè, Robin! Dan de ervaren Niels Adriaan Jacobs, de quaestor van de SSS. Hij houdt stug vol om geen koolhydraten bij het avondeten te nemen, maar zodra er bier op tafel komt is Niels van de partij! Lotte van ’t Hoff, assessor I van de SSS, bedacht na vijf jaar de cursus verpleegkunde te hebben gevolgd dat het ook wel eens tijd was voor een echte studie. Lemke Slijkhuis, de assessor II van de SSS, kwam nog altijd keurig van thuisthuis, maar heeft gelukkig sinds december een kamer. We hopen jullie binnenkort te zien op een van onze leuke activiteiten! Liefs, Commissie der Farmaceutische SurSumScutra Commissie ‘SSSt’

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

Wetenschappen

PHARMACIAE SACRUM

P.S.-ACTIVITEITEN LUSTRUMFESTIVAL Op vrijdag 30 september was het dan eindelijk zo ver. Hét begin van het Lustrumjaar van P.S. Door: Niels Jacobs Om twee uur begon het Lustrumfestival en fashionable als ik ben, was ik om half drie op het festivalterrein. Bij het inschrijven kregen we allemaal één of twee mooie bandjes. Een blauwe als je achttien jaar of ouder was en een witte voor de barbecue. Met mijn blauwe bandje om de pols liep ik de bar in om een goudgele versnapering te halen en toen ik daar binnen kwam, kon ik mijn geluk niet op. In de bar hingen een paar dartborden en al snel was het bierdarten begonnen, met onder andere Marc, Theo en dubbel J van de K.N.P.S.V. Na een paar potjes darten was de opkomst redelijk genoeg om naar buiten te gaan en te socializen met de aanwezigen, onder het genot van een gezellig muziekje dat werd verzorgd door de verschillende bands en dj’s die de Lustrumcommissie had geregeld.

Na fantastische optredens van DJ Pirlo en E Causa Ignota was het de beurt aan mijn huisgenoot Niek en zijn band The Governors. Dit optreden was extra mooi, omdat Niek na afloop eindelijk zijn drumstel op de zolder zou zetten en daardoor meer tijd over heeft voor zijn huis.

Na het optreden van The Governors begon de barbecue, welke van uitmuntende kwaliteit was. Toen iedereen zijn buikje had volgegeten was het tijd om weer naar binnen te gaan en achter het Lustrumthema en natuurlijk de Lustrumkleuren te komen. Eerst was er een obscuur filmpje waarin zes dappere strijders opzoek gingen naar een zeer werkzaam medicijn. Nadat dit medicijn verkregen was en de donkere tijden waren afgewend, werd het publiek voorgesteld aan Peter Woerde. Hij is een illusionist en met behulp van mensen uit het publiek presenteerde hij het thema: “Illusie”. Ook werd het eerste Lustrumgadget gepresenteerd: dobbelstenen met het Lustrumlogo. Na deze enerverende onthulling werd door verscheidene mensen nog even door geborreld. Tegen het einde van het festival leek het mij fijn om even op een opblaaskussen te gaan zitten. Deze ervaring was zeer plezierig, totdat iemand het interessant vond om het kussen lek te maken. Ik had dit nog net door, maar was overmoedig en dacht dat ik zonder steun wel even rechtop kon gaan staan. Dit was een kapitale denkfout en ik moest dit bekopen met een flinke smak, waarbij de handen werden opengehaald. Dit kon de pret echter niet drukken en ik wil de Lustrumcommissie dan ook nog even bedanken voor dit geweldig georganiseerde evenement.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

PHARMACIAE SACRUM

P.S.-ACTIVITEITEN FAGRON LUNCHLEZING Op 21 september vond de Fagron Lunchlezing plaats. Na een uitgebreide lunch met lekkere belegde broodjes en mogelijkheid tot bijkletsen, werd ons het een en ander bijgebracht over een onderwerp dat tijdens de studie nog niet vaak is langsgekomen: elastomeerpompen. Door: Tanja Zijp

Om een beetje een beeld te krijgen van hoe ze er nu uitzien, konden we verschillende typen elastomeerpompen door onze handen laten gaan, zoals de Homepump, de Easypump en de Accufuser. De Easypump wordt tegenwoordig door Braun uitgebracht en lijkt erg op de Homepump. Er kwam ook een kaartje bij, waarin werd uitgelegd hoe lang welk infusiesysteem met verschillende volumes doorloopt. Het kan namelijk zijn dat zo’n pomp binnen een paar uur leeg is, maar er zijn ook uitgaven die hele dagen kunnen blijven zitten. Fagron brengt verschillende voorgevulde elastomeerpompen uit, waarvan het grootste gedeelte van het assortiment is gevuld met antibiotica. Deze kunnen in de koelkast worden bewaard voor ze aan de patiënt worden toegediend. Hoelang de preparaten houdbaar zijn hangt af van de pH en de hulpstoffen.

Willem Dohmen, in 2015 als apotheker aan de RUG afgestudeerd, had zijn bezigheden in de GMP apotheek Pharma Assist een middag kunnen stilleggen om ons iets over dit onderwerp te vertellen. Pharma Assist is gelokaliseerd in Hoogeveen en is een onderdeel van Fagron Compounding services, het aanspreekpunt voor magistrale bereidingen. PharmaAssist is een apotheek die zich specialiseert in aseptische en risicovolle bereidingen. Onder de aseptische bereidingen vallen parenterale injecties en voeding, cytostatica, medicatiecassetes en elastomeerpompen. In een filmpje werd dit levendig gemaakt: apothekersassistenten die in de karakteristieke blauwe pakken spuiten en casettes vullen en volgens de juiste manier hun groene handschoenen aantrekken en hun werkomgeving goed schoonmaken.

Na de presentatie volgde er een vragenrondje waaruit een grote interesse in Willem’s dagelijkse bezigheden bleek: werkzaam zijn bij Fagron is natuurlijk weer wat anders dan een ‘gewone’ openbaar apotheker. Het bleek dat hij zich bezighoudt met de administratie die bij de bereidingen komt kijken, maar dat er in zijn werk veel afwisseling is. Zo gaat hij op bezoek bij verschillende bedrijven en vindt hij het leuk om voor zijn oude studievereniging een presentatie te komen geven. Het is duidelijk geworden dat deze medische hulpmiddelen het parenteraal medicatiegebruik voor mobiele patienten eenvoudiger maken. Het had daarom een toegevoegde waarde om bij dit onderwerp stil te staan. Er kan worden teruggekeken op een interessante lunchlezing!

Hierna volgde een uitleg over de elastomeerpompen. Elastomeerpompen worden vooraf gevuld met medicatie en aangesloten op een parenterale toegangsweg bij de patient. Daarna lopen deze als een ballon langzaam leeg, zodat de patient het geneesmiddel met constante snelheid toegediend krijgt. Ze zijn op of onder de kleding draagbaar (er wordt zelfs een klein tasje bijgeleverd!) en hebben als voordeel dat de patient zich vrij kan bewegen. Een nadeel is dat de pompen zijn gestandaardiseerd op huidtemperatuur. In de volle zon, in een warm bed of juist buiten in de kou zal de medicatie met een ander tempo worden afgegeven.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

PHARMACIAE SACRUM

P.S.-ACTIVITEITEN MOSADEX EXCURSIE Johan bracht de bus door de stromende regen veilig naar het Van der Valk hotel ‘Stein’ te Urmond. Na het uitdelen van de kamersleutels was er de mogelijkheid tot “even opfrissen op de hotelkamer”, maar wie heeft daar nou zin in als er ook geborreld kan worden? Na een gezellige borrel in de hotelbar was het tijd om aan tafel te gaan. De rest van de avond werd gevuld met veel gelach, heerlijk eten, een spetterende muziekquiz, een bezoek aan de toekan en de nodige danspasjes op de opzwepende hits van DJ Chiel.

Het was koud en vroeg toen 34 masterstudenten zich op woensdag 16 november verzamelden op de hoek van de Bloemstraat in Groningen. Met de slaap nog in hun ogen en de meesten met een ontbijtje in een plastic zakje of broodtrommel in hun hand, stapten zij nietsvermoedend de bus in om vervolgens in de richting van Elsloo te vertrekken. Dit alles onder begeleiding van de strenge doch joviale buschauffeur Johan. Niemand had van te voren kunnen vermoeden dat het zo´n waanzinnige excursie zou worden. Door: Marloes Dekens

Dat iedereen de volgende ochtend wat moeite had met opstaan, deerde niet. Johan was gelukkig fris en fruitig en zodoende kwam de bus wederom zonder problemen aan in Elsloo. Er stonden nog drie (interactieve) presentaties op het programma. Er werd gesproken over de apotheekformule Service Apotheek, over innovatie binnen Mosadex en over medicatiebeoordelingen. De dag werd afgesloten met een rondleiding door de groothandel van Mosadex. Het hoogtepunt van deze rondleiding was zonder meer de opiatenkooi. Tevreden en voldaan begon de groep aan de terugreis naar Groningen. Toen ook nog eens bleek dat de avondspits vakkundig was omzeild door buschauffeur Johan, kon de excursie voor niemand meer stuk.

Aangekomen in Elsloo op het hoofdkantoor van Mosadex, werd de groep hartelijk ontvangen door Bert Davelaar en Sonja van der Staak. Na een uitgebreide lunch was het tijd voor presentaties van de Regiodirecteur en de Commercieel directeur. Ook de manager van NControl, het communicatiesysteem van Mosadex, kwam aan het woord. Na het drietal interessante praatjes, waarbij volop vragen werden gesteld door de studenten, stond er in een mum van tijd een traditioneel Limburgse traktatie klaar. Er was daarna zelfs nog tijd voor speeddatesessies met vier bij Mosadex aangesloten apothekers. De positieve reacties van de studenten over deze speeddates waren na afloop niet aan te slepen.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

PHARMACIAE SACRUM

ETEN MET... DE MULTIMEDIACOMMISSIE PRAESES

Door: Nicole Westendorp Nadat andere plannen op het laatste moment niet door konden gaan, moest het idee voor deze mooie maandagavond omgegooid worden. Gelukkig was daar onze rots in de branding… de MMC! Dat dit een hele flexibele, spontane commissie is, bleek toen wij ze ’s middags vroegen of ze diezelfde avond nog met ons wilden eten en het antwoord eigenlijk meteen “JA” was. Er moesten wel nog wat extra stoelen geregeld worden, maar aangezien Hessel op het meest ideale plekje van Groningen woont, was dit geen probleem. Nadat we zijn mooie huis bewonderd hadden en de geur van gehakt en wraps goed tot ons door was gedrongen, konden we aanvallen. Wat smaakte dat goed.

Over of Mark een goede praeses is, hebben wij nog beetje onze twijfels, aangezien hij het niet voor elkaar kreeg om het diafragma van de camera te vinden en een foto van ons te maken. Als praeses van de MMC baart dit ons toch wel wat zorgen. Dat hij lekker gek is, werd wel meteen duidelijk toen hij zijn broek uittrok en die op zijn hoofd zette toen Adnan hem daarvoor de opdracht gaf. Na een lange fotoshoot waarbij Ulrike per se de perfecte foto wilde krijgen en die ook maar zelf maakte, vond iedereen het tijd om naar huis te gaan. Wat hebben we een ontzettend gezellige avond gehad, MMC bedankt!

Tijdens het eten werd meteen de sfeer erin gebracht met de “Escalatie Mix” playlist en een pak wijn, wat stiekem een favoriet van de MMC bleek te zijn. Na ons vol te hebben gegeten was het tijd om ons commissiespel erbij te pakken. Gelijk werd onze verbazing gewekt door Hessel. Toen we de vorige keer met de EIK gingen eten, waren we al ontzettend geschokt dat Pim het spel “Ik ga op vakantie en neem mee..” niet kende, maar onze verbazing werd nog veel groter toen we erachter kwamen dat Hessel dit ook niet kende. Niet veel later kwam Gert-Jan toch ook even in verwarring toen hij schreeuwde “Ik ga mee op vakantie!”. Twee drinkregels hadden tot gevolg dat iedereen met zijn hand op zijn hart schreeuwde hoe mooi de MMC is om daarna een pirouette te draaien. Hier konden wij ons toch niet laten kennen en moest er toch ook even duidelijk gemaakt worden hoe mooi de Redactiecommissie is.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

PHARMACIAE SACRUM

ETEN MET... DE LUSTRUMCOMMISSIE Door: Adnan Kanaan Het leek heel even niet door te kunnen gaan, maar toch is het uiteindelijk gelukt: pizza’s eten bij de Lustrumcommissie werd een feit! Natuurlijk moesten wij nog last-minute langs de supermarkt gaan om de drankjes voor de avond te halen. En poeh wat een lekker avondje werd het toch, maar nu moet ik natuurlijk niet op de zaken vooruitlopen en bij het begin beginnen. Zo aten we pizza’s bij Vanessa aka “Halve Sara Ponypark Slagharen”. Eigenlijk kan het niet fout gaan met pizza’s, behalve dat wij misschien wat aan de late kant waren (want ja, last-minute supermarkt) en dat ze wellicht iets koud waren geworden. Na onze buikjes vol te hebben gegeten aan pizza, duurde het niet lang voordat we ons commissiespel ‘Dobbel je dronken’ tevoorschijn haalden. Na mijn uiterst korte uitleg over hoe het gespeeld moest worden, begon het plezier pas echt. Zo kwamen er een paar ezels-adtjes aan bod die uiteraard een paar keer over moesten worden gedaan, maar ook ‘ik ga op vakantie en neem mee’ waarin een niet nader genoemd persoon al bij het eerste attribuut faalde. Na een paar rondjes gespeeld te hebben, werd het tijd voor een plaspauze. We hoorden Dennis en Tristan aka “Opa Snoei” luidkeels met elkaar overleggen tijdens hun toiletbezoek. Na dus al gegeten te hebben, gespeeld te hebben en samen gelachen te hebben, kwamen we erwachter dat wij ons helemaal niet aan elkaar hadden voorgesteld! Wij als gasten moesten voor en na het voorstellen de nodige vloeistoffen uit kleine glazen achteroverslaan. De Lustrumcommissie liet alles aan Vanessa over en bij iedere fout mocht zij ook een glaasje drinken.

“Halve Sara Ponyparkpark Slagharen” mocht dus de eer op zich nemen iedereen van de Lustrumcommissie bij langs te gaan en er een leuk verhaal van te maken. Ze wist bijna alle verjaardagen uit haar hoofd en had op deze manier de gelegenheid om het over Bjorn aka “Youngboy” te hebben. Wisten jullie bijvoorbeeld dat hij badmeester is bij Ponypark Slagharen? Ook Tine had een bijnaam, waarvan ik alleen de afkorting zal noemen. Als je Tine “Tripple T” noemt, dan reageert ze vast wel. De praeses van de Lustrumcommissie Keri aka “Kerkie” mocht het van Vanessa overnemen om nog mooiere verhalen te vertellen. Dennis heeft het hopelijk ook allemaal meegekregen, aangezien hij later meer bezig was met hitjes erop te zetten. Tot slot werden er nog een paar potjes kamikaze gespeeld, totdat we tot de conclusie kwamen dat het hoog tijd werd om richting de Negende te vertrekken. Al met al was het een geslaagde avond die moeilijk te overtreffen zal zijn.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

TOETJE

... EN ALS PRAESES KERS OP DE TAART

Lustrumtaart

Door: Lisette Bosma

Hoe maak je nou dit lekkere toetje?

Benodigdheden:

1. Verwarm de heteluchtoven voor op 150 graden Celcius 2. Mix de ingrediënten voor de taart volgens de beschrijving op de biscuitmix 3. Voeg per biscuitmix één kleur voedingskleurstof toe 4. Bak de twee taarten in 30-35 min goudbruin, laat de taarten na het bakken even afkoelen 5. Maak de vulling zoals beschreven op de verpakking 6. Snijd de taarten horizontaal doormidden 7. Bekleed de bovenkant met vulling en stapel de taarten om en om per kleur 8. Rol het blauwe fondant uit en bekleed de taart hiermee 9. Versier de taart naar wens met het gele fondant (27e Lustrum)

Taartmix - Twee pakken Biscuitmix, Basismix voor taart - Acht eieren - 100 ml melk - Groene en blauwe voedingskleurstof Vulling - Mix voor banketbakkersroom - 465 ml melk - Eventuele vulling naar wens Versiering - Blauwe en gele fondant

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

PUZZEL

VERBIND DE PUNTEN Verbind de punten 1 tot en met 45, 46 tot en met 66, 67 tot en met 85 en 86 tot en met 117.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

REDACTIONEEL

Activiteitenagenda Januari 10 P.S.-borrel 11 Ouderejaarssymposium 19 EJC-feest 24 Algemene Ledenvergadering 27 Jaardiner jaar 2 Februari 7 STOF-vergadering 7 P.S.-borrel 8 t/m 18 Lustrum 22 FaMe-avond 28 LOS Sportavond Maart 1 Biercantus (mannenactiviteit) 3 Ouderdag Ouderejaars 7 P.S.-borrel 8 Eerstejaarssymposium 10 Carrièredag 21 EJC-feest 24 Ouderdag Eerstejaars 28 Algemene Ledenvergadering

Colofon Redactie

Geka Abelen Lisette Bosma Gert-Jan Niemeijer Nicole Westendorp Adnan Kanaan Ulrike van Ark

Ab-actiaat

Lisette Bosma K. de Vriezestraat 4 9741 AE Groningen Tel.: 06-45945895 redactie@psgroningen.nl

Drukkerij

Perfect Book

Oplage

1150 stuks Copyright 2016 Redactiecommissie Foliolum ‘To the Point’ der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van schrift, druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de auteurs. Gebruikt bronnenmateriaal is op te vragen bij de Redactiecommissie.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | December 2016

Wil jij werken aan productontwikkeling?

Wij zijn op zoek naar ondernemende bachelor- en masterstudenten die hun ambities in de praktijk willen brengen!

Pharmaline, dĂŠ GMP bereidingsapotheek die investeert in de ontwikkeling van haar medewerkers Pharmaline is een jonge, innovatieve, semi-industriĂŤle bereidingsapotheek. In 2009 begonnen we met 30 medewerkers; op dit moment zijn dat er ruim 140. Ons hoog gekwalificeerde bedrijf is opgezet volgens de meest recente GMPrichtlijnen. Wij bieden ongeveer 700 apotheekhoudenden in Nederland een rationeel en volledig pakket van farmaceutische oplossingen, service en advies. Standaardisatie, rationalisatie, kennis en expertise staan hierbij centraal, waardoor de kwaliteit van de zorg toeneemt terwijl de zorgkosten afnemen.

othekers

Care for lives and Saving costs