Foliolum maart 2017

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” Universitair Centrum voor Farmacie

Foliolum

ALLERGIEËN

VOEDSELPROVOCATIETESTEN IMPACT VAN EEN VOEDSELALLERGIE Langetermijneffecten

VOEDSELALLERGIEËN DE GENETICA ERACHTER De invloeden hierop

CITRUS / CYDONIA

NATUURLIJK MIDDEL TEGEN HOOIKOORTS De stand van zaken Uitgave 3 | maart 2016

WE HEBBEN JE NODIG! We hebben je nodig als kandidaat-lid van de KNMP. Alleen met brede steun van (aankomend) apothekers kunnen we effectief je belangen behartigen. Dát is wat we doen. Zorgen dat je hoogwaardige farmaceutische patiëntenzorg kunt leveren. Nu en in de toekomst.

DE VOORDELEN VAN HET KNMP-KANDIDAATLIDMAATSCHAP 2017: • Het Pharmaceutisch Weekblad, vakblad voor apothekers.

• Gratis éénmalig het Informatorium Medicamentorum (2016) tijdens de studie.

• Gratis éénmalig het FNA tijdens de studie.

• Standaarden voor Zelfzorg tegen een sterk gereduceerd tarief.

• Toegang tot alle informatie op www.knmp.nl, waaronder de KNMP leden- en apothekenlijst.

• Toegang tot het KNMP Voorjaars- en Najaarscongres voor slechts � 25,- per congres (inclusief btw).

WORD LID! Kandidaatlidmaatschap van de KNMP kost � 39,- per jaar (inclusief btw).

MELD JE AAN VIA: WWW.KNMP.NL/KNMP/LIDMAATSCHAP

€ 39,- AN OFFER

YOU CAN’T REFUSE!

Foliolum Editie 3

1

maart 2017

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” in samenwerking met het Universitair Centrum voor Farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen

Redactioneel

2 Praesides 3 Voedselprovocatietesten 6 Genetica van (voedsel)allergieën 8 De stand van zaken van het onderzoek

naar citrus / cydonia: een natuurlijk

middel tegen hooikoorts

Facultair

10 Student in het buitenland 12 PhD 14 Alumnus

10

Pharmaciae Sacrum 15 Afgestudeerden 16 Fotopagina 18 P.S-activiteiten 23 Bestuurscolumn 24 Eten met...

26 Als kers op de taart...

27 Puzzel 28 Activiteitenagenda

21

22 G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

2

REDACTIONEEL

PRAESIDES TO THE POINT

Geachte lezer, Het derde Foliolum ligt alweer open voor u. Op het moment dat ik dit schrijf is het Lustrum net afgelopen. Volgens mij spreek ik niet alleen namens mezelf als ik zeg dat het elf ontzettend geslaagde dagen waren. Wij als commissie zijn trots om te mogen zeggen dat wij met z’n vijven de achtste plaats hebben weten te behalen bij de Lustrumrally. Nicole wist dit te overtreffen met haar vader door op de vierde plaats te eindigen.

Het thema van dit nummer is allergieën. Maart is de typerende periode van het jaar waarin allergieën weer een rol gaan spelen. Denk dan bijvoorbeeld aan hooikoorts. Zo’n vijftien tot twintig procent van ons heeft hier in mindere mate mee te maken. Daarnaast is een steeds bekender wordende allergie: de voedselallergie. Bijna iedereen kent wel iemand in zijn omgeving met zo’n soort allergie. Bekende voedselallergieën zijn de notenallergie, de lactose-intolerantie en de glutenallergie. In dit blad zullen we verder ingaan op deze allergieën.

Verder staat dit blad natuurlijk weer vol met verslagen van P.S.-activiteiten, met in dit nummer in de hoofdrol de Lustrumactiviteiten. Ook hebben wij weer de mooiste bijbehorende foto’s uitgezocht. Ik wens u veel leesplezier toe en tot het volgende nummer!

Geachte lezer, beste P.S.-er, Het is maandagochtend, de eerste normale dag na het 27e Lustrum. Nagenietend van de gemaakte foto’s kijken we terug op een geslaagde elf daagse. De activiteiten waren een groot succes.

Tijdens de Officiële Opening hebben wij ons nieuwe erelid mevrouw Van Remmerden-Gleis mogen installeren en zijn we goed van start gegaan tijdens de Receptie en het Openingsfeest.

Vervolgens hebben we lekker gestuiterd op de trampolines en zijn we van alle glijbanen gegleden in het Tikibad. We hebben stad en ommeland afgereisd voor de Lustrumrally en Het Ultieme Farmacon besproken tijdens het Wetenschappelijke Symposium.

Drie dagen lang is het toneelstuk Farma-Towers opgevoerd, waarvan ik twee avonden heb mogen genieten. Toneelgroep en decorbouwers hartelijk dank voor deze fantastische prestatie.

De grote wisseltruc van de locatie van het Galadiner en Galabal hebben perfect uitgepakt en we hebben een fantastische lustrumviering gehad. Lustrumcommissie bedankt voor jullie fantastische programma en inzet tijdens deze dagen.

Dit nummer staat in het teken van ‘Allergieën’. Jammer genoeg een thema dat mij erg bekend voorkomt. You name it, I have got it. Niezen, uitslag, benauwdheid en andere gastro-intestinale klachten zijn mij dan ook niet onbekend. Deze verschillende vormen van allergie zijn voor het grootste deel goed te behandelen met verschillende soorten farmaca. Mijn allergieën zijn niet levensbedreigend, maar voor sommige anderen wel.

Een allergie klinkt vaak niet als een ernstig probleem, maar ze zijn wel vaak erg lastig. Sommige mensen moeten zelfs te allen tijde een epipen met zich meedragen. Hun allergie is iets waar zij altijd rekening mee moeten houden. Ik ben benieuwd naar de ontwikkelingen op het gebied van behandeling en genezing van verschillende vormen van allergieën.

Tot slot wens ik u allen veel leesplezier met dit Foliolum.

Met vriendelijke groet, namens het 135e bestuur der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” Merel Evers h.t. praeses

Met vriendelijke groet, namens de Redactiecommissie 2016-2017 “To the point” Geka Abelen h.t. praeses

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

PHARMACIAE SACRUM

REDACTIONEEL

VOEDSELPROVOCATIETESTEN Proefschrift door: Francine van Erp Ingekort door: Geka Abelen De doelstellingen: Francine van Erp heeft onderzoek gedaan naar voedselallergieën aan het UMC Utrecht. Op 24 mei 2016 is ze gepromoveerd. Haar proefschrift heeft de volgende doelstellingen: 1) het onderzoeken van de invloed van voedselallergie op de kwaliteit van leven, 2) het voorspellen van voedselprovocatietest uitkomsten, 3) het onderzoeken en verbeteren van de diagnostische waarde van de voedselprovocatietesten en 4) het evalueren van langetermijnresultaten van voedselprovocatietesten.

Een allergische reactie Een allergische reactie is een overdreven reactie van het afweersysteem. Het afweersysteem beschermt het lichaam normaal tegen lichaamsvreemde en ziekmakende stoffen.

Dit zijn bijvoorbeeld virussen, bacteriën en giftige stoffen.

Bij een allergische reactie komt het afweersysteem in actie tegen een normaal onschuldige stof. De eiwitten in de stoffen die kunnen zorgen voor een allergische reactie worden allergenen genoemd. Het pinda eiwit is een voorbeeld van een voedselallergeen. Als reactie op allergenen produceert het afweersysteem antistoffen (zoals IgE). Deze antistoffen kunnen zich binden aan afweercellen. Mestcellen en basofiele granulocyten zijn voorbeelden van deze afweercellen. Mestcellen bevinden zich op allerlei plekken in het lichaam, zoals in de huid en in de longen. Als een allergeen zich vervolgens bindt aan twee van deze antistoffen op een afweercel kunnen er afweerstoffen vrijkomen uit de afweercel. Een van deze afweerstoffen is histamine. Van het vrij komen van histamine kun je klachten krijgen, zoals galbulten, jeuk, rode ogen en niezen. Er kunnen ook levensgevaarlijke klachten ontstaan, zoals zwelling van de lippen en keel, benauwdheid en shock. Het is typisch voor reacties waarbij IgE is betrokken, dat de klachten snel ontstaan (meestal binnen minuten tot een uur na blootstelling).

Voedselallergie Een voedselallergie is een reactie van het afweersysteem met IgE tegen een voedselallergeen. Tot in de jaren ’80 maakte men zich niet veel zorgen over voedselallergie.

Na een aantal publicaties over ernstige en zelfs dodelijke reacties na het eten van pinda veranderde dit echter.

Voedselallergie werd steeds vaker opgemerkt, in het bijzonder in de Westerse wereld. Op dit moment wordt geschat dat ongeveer 17% van de kinderen in Europa een zelf gerapporteerde voedselallergie heeft. Het aantal

kinderen met een bewezen voedselallergie ligt lager, rond de 1%. In mijn proefschrift is vooral gekeken naar kinderen met (een verdenking van) pinda-allergie. Pinda is namelijk een van de meest voorkomende allergenen die kan zorgen voor ernstige reacties. Daarnaast is een pinda-allergie vaak levenslang aanwezig en groeien kinderen hier maar zelden overheen. Een juiste diagnose van voedselallergie is belangrijk. Aan de ene kant is het belangrijk om voedselallergie aan te tonen om noodmedicatie voor te schrijven en ernstige reacties te voorkomen. Aan de andere kant is het ook belangrijk om een voedselallergie uit te sluiten. Zo kunnen onnodig strenge diëten (die tot groeiproblemen kunnen leiden) en ongerustheid en angst voor reacties worden voorkomen.

I) De impact van voedselallergie Het hebben van een voedselallergie heeft een negatieve invloed op de kwaliteit van leven. Een allergische reactie kan levensbedreigend zijn. Kinderen met voedselallergie en hun ouders leven met de continue angst voor een allergische reactie. Om reacties te voorkomen moeten kinderen met voedselallergie het allergeen vermijden.

Het is voor de hele familie belangrijk om goed op te letten welke producten er gekocht en gegeten worden. Daarnaast lukt het soms niet om uit eten of naar verjaardagen te gaan. Ook moeten kinderen altijd noodmedicatie (zoals een adrenaline-pen) bij zich hebben om een onverwachte reactie snel te behandelen.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

3

4

REDACTIONEEL

Het Luchtwegportaal In mijn proefschrift wordt de inhoud en het doel van het elektronische portaal (Het Portaal) beschreven. Het Portaal is een digitaal registratiesysteem, gemaakt voor kinderen die luchtwegklachten, allergische klachten en/of eczeem hebben. In het Portaal bevinden zich gestandaardiseerde vragenlijsten over luchtwegklachten en allergie. Ouders en kinderen vullen deze vragenlijsten in voordat ze in het ziekenhuis komen. Ook kunnen aanvullende medische gegevens (zoals longfunctie testen en allergie onderzoek) worden ingevuld en ingezien. Gebleken is dat het Portaal geschikt is om grote hoeveelheden data op het gebied van luchtwegklachten en allergie op een gestandaardiseerde manier te verzamelen. Deze data kunnen (anoniem) worden gebruikt voor onderzoek. Er kan bijvoorbeeld onderzocht worden welke klachten voor ouders en kinderen het belangrijkst zijn. Er kan ook gekeken worden wat de relatie is tussen verschillende ziektebeelden (zoals astma en voedselallergie). Met dit onderzoek kan de zorg voor kinderen met luchtwegklachten en allergie verbeterd worden.

Een verminderde kwaliteit van leven Vervolgens zijn de data van kinderen in het Portaal gebruikt. Er wordt gezien dat kinderen die voor voedselallergie in het ziekenhuis komen een verminderde kwaliteit van leven hebben. De algemene kwaliteit van leven wordt vooral verminderd door luchtwegklachten (zoals astma en verkoudheden). De voedselallergiespecifieke kwaliteit van leven wordt vooral verminderd door ernstige reacties op voedsel in de anamnese (zoals shock) en een uitgebreid eliminatiedieet (het vermijden van meerdere voedingsmiddelen).

Peanuts?

Door een reactie na het eten kan bij kinderen de verdenking op een voedselallergie ontstaan. Er zijn dan klachten (zoals galbulten of benauwdheid) snel na de inname van een voedingsmiddel. Er zijn een aantal testen die in het ziekenhuis kunnen worden gedaan, om te kijken of er inderdaad sprake is van een voedselallergie. Met een bloedtest kan de hoeveelheid specifiek IgE worden bepaald. Met een huidtest kan er gekeken worden of het allergeen voor een lokale reactie zorgt in de huid.

Beide testen geven aan of een patiënt is gesensibiliseerd (sIgE maakt tegen het allergeen). Niet alle kinderen die gesensibiliseerd zijn hebben echter een allergie. De ‘gouden standaard’ voor het aantonen van een voedselallergie is de voedselprovocatietest. Hierbij wordt er in het ziekenhuis onder gecontroleerde omstandigheden gekeken of er een reactie optreedt na het eten van het allergeen.

De voedselprovocatietest is echter een lastige test. De beoordeling van subjectieve klachten tijdens de test (zoals buikpijn) kan moeilijk zijn. De test is daarnaast duur en belastend, omdat kinderen (soms twee dagen) moeten

worden opgenomen in het ziekenhuis. Ook kunnen kinderen een levensgevaarlijke reactie krijgen tijdens de test. Tot slot blijkt uit eerder onderzoek dat het niet altijd lukt om het allergeen thuis te eten na een negatieve test.

Het is daarom de vraag of deze gouden standaard wel echt zo goud is. Als we de uitslag van de voedselprovocatietest al van te voren zouden kunnen voorspellen, heeft niet ieder kind deze test meer nodig.

II) Het voorspellen van voedselprovocatietest uitkomsten Het eiwit in pinda is te verdelen in verschillende specifieke onderdelen. Het is mogelijk om specifiek IgE tegen deze individuele componenten te bepalen. Specifiek IgE tegen componenten van pinda kan gebruikt worden bij de diagnostiek van pinda-allergie. Het pindacomponent Ara h 2 lijkt het meest te relateren aan pinda-allergie.

Waarschijnlijk komt dit omdat dit eiwit een belangrijke bouwsteen van pinda is die erg goed tegen hitte en vertering kan.

Verder is onderzocht of ernstige reacties tijdens voedselprovocaties te voorspellen zijn met patiëntgegevens, zoals de ernst van de eerdere reactie en astma. De resultaten laten zien dat we deze reacties niet goed kunnen voorspellen. Ze laten ook zien dat met sIgE tegen Ara h 2 bij 62% van de kinderen de aan- of afwezigheid van pinda-allergie goed voorspeld kan worden. Daarnaast heeft een andere test, de basofiel activatie test respons tegen pindacomponenten, een aanvullende waarde naast sIgE tegen Ara h 2. Door tevens deze test te gebruiken na sIgE tegen Ara h 2 kan een pinda-allergie bij 80% van de kinderen worden voorspeld. Beide testen kunnen echter niet worden gebruikt om de ernst van de reacties tijdens de provocatietest te voorspellen. Kortom, met behulp aanvullende testen kunnen we bij een groot deel van de kinderen een voedselprovocatietest voorkomen.

III) De beoordeling van voedselprovocaties Tevens blijkt dat ervaren artsen het niet altijd eens zijn over de beoordeling van de klachten tijdens voedselprovocaties.

Dit is in het bijzonder zo wanneer er subjectieve klachten (zoals buikpijn en jeuk in de mond) optreden. Het is onderzocht of aanvullende metingen (longfunctie, longgeluiden, zuurstofgehalte, hartslag en bloeddruk) tijdens provocatietesten kunnen bijdragen aan de beoordeling van de voedselprovocatie. Aangetoond werd dat een verminderde longfunctie kan wijzen op het hebben van een pinda-allergie. Het is voor veiligheidsoverwegingen (reacties van de luchtwegen kunnen gevaarlijk zijn en hebben andere medicatie nodig) daarom belangrijk om de longfunctie tijdens voedselprovocaties te meten. De overige onderzochte metingen hadden geen aanvullende waarde bij het beoordelen van de voedselprovocatie.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

REDACTIONEEL

IV) Follow-up van voedselprovocaties Bij sommige kinderen is de uitslag van de bloed test sIgE tegen Ara h 2 twijfelachtig en blijft een voedselprovocatietest nodig. De uitkomsten van dubbel blinde voedselprovocaties zijn onderzocht. Er is gevonden dat het nodig is om open provocaties uit te voeren na een dubbel blinde provocatie.

Pas dan kan goed worden vastgesteld of er een pindaallergie is of niet. Na een negatieve test kan pinda weer gegeten worden en is een eliminatie dieet niet meer nodig.

De resultaten laten echter zien dat het eten van pinda thuis niet altijd lukt. Bij 32% van de kinderen zijn er toch nog klachten van pinda of wordt pinda geweigerd door het kind.

Deze resultaten tonen aan dat het opvolgen van kinderen na een negatieve test belangrijk is. Hiermee kunnen ouders en kinderen begeleid worden als er problemen zijn tijdens de introductie en kunnen vals negatieve testen worden opgespoord.

De belangrijkste conclusies Impact van voedselallergie • Het Elektronische Portaal (www.luchtwegportaal. com) is geschikt om grote hoeveelheden patiëntgerapporteerde- en klinische data op het gebied van luchtwegklachten en allergie op een gestandaardiseerde manier te verzamelen.

• Kinderen verwezen met voedselallergie hebben een verminderde algemene en voedselallergie-specifieke kwaliteit van leven. De algemene kwaliteit van leven wordt vooral verminderd door respiratoire- en allergische comorbiditeit. De voedselallergie-specifieke kwaliteit van leven wordt beperkt door ernstige reacties in de anamnese en een uitgebreid eliminatie dieet.

Het voorspellen van pindaprovocatietest uitkomsten • sIgE tegen het pinda component Ara h 2 is de beste voorspeller van pinda-allergie.

• Ernstige reacties tijdens voedselprovocaties zijn niet vooraf te voorspellen met klinische gegevens van patiënten.

• sIgE tegen Ara h 2 kan gebruikt worden om pinda-allergie aan te tonen of uit te sluiten in 62% van de patiënten met een verdenking van pinda-allergie.

• De basofiel respons tegen Ara h 2 en Ara h 6 heeft aanvullende waarde na sIgE tegen Ara h 2, maar kan niet worden gebruikt om ernstige reacties te voorspellen Beoordeling van voedselprovocaties.

• Er is variabiliteit in de interpretatie van klachten tijdens voedselprovocaties tussen en binnen ervaren beoordelaars. Dit is in het bijzonder zo bij het optreden van subjectieve klachten.

• Een longfunctiedaling tijdens een voedselprovocatie voor pinda is geassocieerd met pindaallergie. Echter heeft continue monitoring van andere respiratoire en vitale parameters geen aanvullende diagnostische waarde.

Follow-up van voedselprovocaties • Vals negatieve voedselprovocaties komen soms voor. Een open provocatie na een dubbelblinde provocatie (zonder klachten of met alleen subjectieve klachten) kan een ernstige pinda-allergie alsnog opsporen.

• In 32% van de kinderen met een negatieve pindaprovocatietest lukt herintroductie van pinda in het dieet niet. Dit komt door weigering van voedsel maar kan ook door pinda-gerelateerde klachten komen.

Francine van Erp is post-doc onderzoeker pediatrische pulmonologie en allergologie aan de Universiteit van Utrecht. Daarnaast is ze dermatoloog in opleiding. In 2016 is ze gepromoveerd met haar onderzoek naar voedselallergie bij kinderen.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

5

6

REDACTIONEEL

DE GENETICA PRAESES VAN (VOEDSEL)ALLERGIEËN Door: Dorien van Ginkel Met een geschatte prevalentie van 16-57% in de USA, Europa, Australië, Nieuw Zeeland en Japan is atopie de meest voorkomende ziekte van ons immuunsysteem (1).

Het wordt gedefinieerd als sensibilisatie tegen atopische allergenen en sensibilisatie wordt weer gedefinieerd als de productie van specifiek immunoglobuline E (sIgE). Met atopische allergenen wordt een uitgebreide groep eiwitten bedoeld, die varieert van pinda tot appel en huisstofmijt.

Ondanks de hoge prevalentie is de pathogenese van atopische ziekten zoals astma, hooikoorts, atopisch eczeem en voedselallergie nog grotendeels onbekend.

Atopische ziekten hebben een multifactoriële etiologie, waarbij er een complexe interactie is van zowel genetische als omgevingsfactoren. Zoals bij wel meer ziekten wordt gezegd, gaat ook nu de volgende quote waarschijnlijk op; ‘Genetics load the gun but environment pulls the trigger’.

Als we weten welke genetische en omgevingsfactoren belangrijk zijn, dan kunnen we die beïnvloeden. Ze kunnen onder andere gebruikt worden in screening, diagnostiek en natuurlijk bij het identificeren van therapeutische mogelijkheden. Voor voedselallergie bestaat namelijk momenteel geen therapie, behalve de strikte vermijding van het allergeen. Daarnaast krijgen hoog-risicopatiënten een adrenaline auto-injector die ze moeten gebruiken bij het vermoeden van een anafylactische reactie.

Over de betrokken omgevingsfactoren zijn verschillende hypothesen opgesteld. Zoals onder andere de welbekende hygiëne hypothese. Er zijn inderdaad meerdere studies die een negatieve relatie zien tussen allergische ziekten en het aantal broertjes/zusjes, kinderopvang en/of opgroeien op een boerderij (1). Daarnaast wordt al vanaf 1916 beschreven dat atopische ziekten vaker voorkomen in bepaalde families en dus gedeeltelijk genetisch bepaald zijn. Kinderen met een broertje of zusje met pinda-allergie hebben bijvoorbeeld een vijfmaal grotere kans om zelf ook pinda-allergie te krijgen. Daarnaast hebben patiënten vaak meerdere atopische ziekten, na elkaar of tegelijk. Van de kinderen die bij ons op de afdeling komen met een verdenking op voedselallergie heeft ongeveer 90% al een andere atopische diagnose gehad, meestal atopisch eczeem.

Het is onduidelijk of dit komt door een gezamenlijke etiologie of dat het verschillende manifestaties of symptomen zijn van dezelfde ziekte. Onderzoek naar de genetica van allergie kan hier mogelijk het antwoord op geven.

Bij onderzoeken naar de genetica van allergie is het belangrijk om het fenotype goed te definiëren. Alleen dan kan je het verschil maken tussen de verschillende allergische ziektebeelden. Personen die bijvoorbeeld gesensibiliseerd zijn voor een voedingsmiddel, zoals pinda, hebben namelijk lang niet altijd symptomen na het eten van die pinda. Sensibilisatie wordt vaak gedefinieerd als specifiek IgE hoger dan 0.35kU/l of een positieve huidpriktest, waarbij er een allergische huidreactie optreedt. Aangezien sensibilisatie gemakkelijk te objectiveren is zijn er veel studies gedaan naar de sensibilisatie voor voedingsmiddelen. Om het verschil te kunnen maken tussen asymptomatische sensibilisatie en (klinische relevante) symptomatische voedselallergie is de dubbelblinde placebogecontroleerde voedselprovocatie(DBPCVP) ontworpen. Vanaf 2002 is dit uitgegroeid tot de gouden standaard en wordt het in het UMCG gebruikt. Tijdens deze tweedaagse test krijgen de patiënten oplopende hoeveelheden van het verdachte voedingsmiddel of een placebo te eten. Dit gebeurt dubbelblind en er wordt beide dagen gekeken of er een allergische reactie optreedt.

In de laatste twee decennia is er veel onderzoek gedaan naar de genetica van allergie en de mogelijkheden zijn expansief gegroeid. Een van de meest klassieke methodes is de kandidaat-gen analyses. Hierbij stel je een hypothese op en kies je een functionele SNP (Single Nucleotide Polymorphism) in het bijbehorende gen dat codeert voor het bijbehorende eiwit. Je vergelijkt dan de prevalentie van allergie in de verschillende genotypen (AA, Aa of aa). Zo hebben we de rol van het filaggrine gen in voedselallergie onderzocht. Dit gen is belangrijk in de huidbarrière en is eerder geassocieerd met eczeem. Wij vonden in de hoog-risico-populatie van het UMCG een sterk verhoogd relatief risico op voedselallergie in kinderen met bepaalde varianten van dit gen (2). Deze varianten zorgden allemaal voor functieverlies van het eiwit en dus een verminderde huidbarrière. Waarschijnlijk kan het voedingsallergeen dan makkelijker door de huid een allergische reactie indiceren.

Het eiwit komt dan niet via de ‘gewone’ gastro-intestinale route het lichaam binnen en wordt dus dan minder goed afgebroken. Momenteel zijn er naast filaggrine meerdere kandidaatgenen betrokken bij deze hypothese, die tot op heden de ‘dual-allergen exposure hypothesis’ wordt genoemd.

Een andere methode die de laatste jaren veel gebruikt wordt, omdat het gelukkig steeds goedkoper wordt, is de GWAS (Genome Wide Association Study). Hierbij genotypeer je

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

REDACTIONEEL

duizenden SNPs verspreid over alle chromosomen. Op die manier kan je zonder vooropgestelde hypothese nieuwe SNPs vinden die geassocieerd zijn met je ziekte. SNPs die je identificeert kunnen een direct functioneel effect hebben waardoor ze het risico op allergie verhogen. Ze kunnen ook een indirect effect hebben doordat ze geassocieerd zijn met de echte pathogene variant (die bijvoorbeeld dichtbij ligt). Daarom zijn de resultaten moeilijker te interpreteren en worden er daarna vaak functionele proefdierstudies gedaan waarin SNPs worden ‘uitgezet’ en het effect wordt bestudeerd. Ook worden in deze ‘knock out’ studies de bijbehorende therapeutische mogelijkheden onderzocht.

Vanwege het feit dat voedselallergie alleen betrouwbaar te diagnosticeren is met de (dure) DBPCVP zijn er tot op heden nog geen grote studies gepubliceerd die deze methode gebruiken. De eerste resultaten van een studie met een minder sterk fenotype (sensibilisatie voor voedingsmiddelen + anamnese) laat onder andere een associatie zien tussen voedselallergie en meerdere genen in de HLA regio (3). Er zijn veel meer GWAS-studies gepubliceerd over astma, waardoor er nu een hele lijst van genen met astma geassocieerd is.

De eerste resultaten van genetisch onderzoek naar allergie zijn veelbelovend, maar verklaren nog slechts een klein gedeelte van de variantie. Internationaal werd er de afgelopen jaren veel gepraat over ‘missing heritability’. Voor

voedselallergie zijn er natuurlijk maar een aantal varianten geïdentificeerd en bovendien kunnen er ook zeldzame SNPs zijn die een heel sterk effect hebben. Momenteel wordt ook epigenetica vaak genoemd als mogelijke verklaring. Epigenetica refereert naar de regulatie van DNA-expressie door methylatie, chromatinemodificatie of expressie regulerende RNA-moleculen. Belangrijk is dat op deze manier de DNA-sequentie onveranderd blijft en alleen de eiwitexpressie verandert. Deze regulerende factoren zijn gedeeltelijk erfelijk maar kunnen ook in de tijd veranderen, mede door omgevingsfactoren. Zo is er een relatie gevonden tussen methylatie van het FOXP3 gen en blootstelling aan tabaksrook en/of luchtvervuiling.

Deze verhoogde methylatie was geassocieerd met een lagere expressie van het FOXP3 gen en een hoger risico op astma (4). Van het FOXP3 gen was al bekend dat het een rol speelt bij de functie van regulatoire T cellen (Tregs). Deze Tregs reguleren immuunreacties en spelen waarschijnlijk ook een rol bij tolerantie voor voedingsmiddelen zoals pinda (5).

Concluderend wordt er momenteel veel onderzoek gedaan naar de genetica van allergie. Met name voor voedselallergieën zijn er tot zover geen therapeutische opties behalve vermijding van het voedingsmiddel in kwestie. Genetisch onderzoek kan inzicht geven in de pathofysiologie van allergie en mogelijk nieuwe therapeutische markers identificeren.

Dorien van Ginkel is een 25-jarige medische MD/ PhD kandidaat die in 2018 afstudeert & daarnaast promoveert bij de afdeling kinderlongziekten en kinderallergologie van het UMCG. Daarbuiten is zij Oud-ISCOMS-voorzitter, tante en fanatiek wintersporter.

Referenties 1.

Ober, C. & Yao, T.-C. The genetics of asthma and allergic disease: a 21st century perspective. Immunol. Rev. 242, 10–30 (2011).

2. van Ginkel, C. D. et al. Loss-of-function variants of the filaggrin gene are associated with clinical reactivity to foods. Allergy (2015).

3.

Hong, X. et al. Genome-wide association study identifies peanut allergy-specific loci and evidence of epigenetic mediation in US children. Nat. Commun. 6, 6304 (2015).

4.

Brunst, K. J. et al. Forkhead box protein 3 (FOXP3) hypermethylation is associated with diesel exhaust exposure and risk for childhood asthma. J. Allergy Clin. Immunol. 131, 592-4–3 (2013).

5.

Syed, A. et al. Peanut oral immunotherapy results in increased antigen-induced regulatory T-cell function and hypomethylation of forkhead box protein 3 (FOXP3). J. Allergy Clin. Immunol. 133, 500–10 (2014).

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

7

8

REDACTIONEEL

PRAESES

DE STAND VAN ZAKEN VAN HET ONDERZOEK NAAR CITRUS / CYDONIA: EEN NATUURLIJK MIDDEL TEGEN HOOIKOORTS

Door: Erik W. Baars Extracten van Citrus limon (citroen) en Cydonia oblonga (kweepeer) worden al meer dan negentig jaar voorgeschreven aan patiënten met seizoensgebonden allergische rhinitis, oftewel hooikoorts. In de klinische praktijk worden beide extracten vaak toegepast als combinatie: Citrus / Cydonia. In verschillende Europese landen, zijn diverse Citrus / Cydonia oplossingen voor subcutane injecties (bv. 0,1%, 1%, 3%, 5% en 7%) commercieel verkrijgbaar voor de profylaxe en behandeling van allergische aandoeningen, zoals hooikoorts.

Bovendien heeft het geneesmiddel een handelsvergunning als neusspray in Frankrijk, Zwitserland en Duitsland.

In tegenstelling tot de gebruikelijke behandeling van hooikoorts met antihistaminica en / of corticosteroïden die gericht is op de symptoombestrijdende remming van de histamineproductie en de onderdrukking van de chronische ontstekingsreactie, zijn deze natuurlijke middelen gericht op het duurzaam versterken van het zelfherstellend vermogen van het organisme: een ‘curative health promotion’ benadering als aanvulling op de ‘fighting disease benadering’ (Baars, 2011). Deze health promotion benadering sluit naadloos aan op de nieuwe definitie van gezondheid: ‘the ability to self-manage and adapt’ (Huber et al., 2011).

Na een periode van zo’n 80 jaar, waarin het voorschrijven van het middel met name gebaseerd was op positieve ervaringen van voorschrijvende artsen en patiënten, is in het laatste decennium de hoeveelheid wetenschappelijk bewijs sterk toegenomen: - De veiligheid van deze behandeling is onderzocht in invitro studies (Baars et al., 2008, 2012; Gründemann et al., 2011; Huber et al., 2012), in kwalitatief onderzoek naar de ervaringen van de voorschrijvende artsen (Arendt et al., 2013; Baars, 2011), cohort studies (Baars & De Bruin, 2005; Rother, 2008), randomized clinical trials (Baars et al., 2011; Hofmann et al., 2016), en een systematische evaluatie van Duitse pharmacovigilance databases (Jong et al., 2012), waaruit blijkt dat deze behandeling zeer veilig is.

- Effecten van Citrus / Cydonia op hooikoortssymptomen

zijn vastgesteld in in-vitro studies (Baars et al., 2008, 2012; Gründemann et al., 2011; Huber et al., 2012), waarbij onder meer een dosisafhankelijke remming van de histamineproductie en de inflammatoire mediatorenafgifte van mestcellen (Gründemann et al., 2011) en positieve hooikoorts gerelateerde immunologische effecten van verscheidene immunologisch actieve verbindingen van Citrus en Cydonia zoals flavonoïden en pectines zijn vastgesteld (Gattuso et al., 2007; González-Molina et al., 2011; Kawahara & Iizuka, 2011; Kempuraj et al., 2005; Kumazawa et al., 2006; Park et al., 2008; Shinomiya et al., 2009). Positieve effecten zijn verder vastgesteld in kwalitatief onderzoek naar de ervaringen van de voorschrijvende artsen (Arendt et al., 2013; Baars, 2011); in twee cohort studies (Baars & De Bruin, 2005; Rother, 2008) en twee gerandomiseerde onderzoeken (Baars et al., 2011; Hofmann et al., 2016), met in alle klinische studies een significante vermindering van de nasale en niet-nasale hooikoortssymptomen.

- Gebaseerd op het geheel aan klinische kennis en resultaten van wetenschappelijk onderzoek, is de hypothese van het werkingsmechanisme van Citrus / Cydonia, dat het middel met name de regulering van de Th1 / Th2 balans in het allergie-gerelateerde subsysteem van het immuunsysteem duurzaam bevordert (Baars & Savelkoul, 2008). Deze hypothese sluit naadloos aan bij de huidige conceptualisering van hooikoorts als een tekortschieten van de regulering van de Th1 / Th2 balans en een overactiviteit van de Th2 pathway in het immuunsysteem (Akdis et al., 2004; Jutel & Akdis, 2011).

Op dit moment wordt er bij het lectoraat Antroposofische Gezondheidszorg aan Hogeschool Leiden een drie-armige, dubbel-blinde, placebo-gecontroleerde, randomized clinical trial naar de effecten en veiligheid van Citrus / Cydonia bij graspollen-allergische hooikoortspatiënten uitgevoerd. Naar verwachting zullen de resultaten in 2018 gepubliceerd worden.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

REDACTIONEEL Erik Baars (1961) werkte 16 jaar als arts. Hij heeft een Master of Science in de epidemiologie en is gepromoveerd op het thema curatieve gezondheidsbevordering. Hij werkt sinds 2000 als senior-onderzoeker Gezondheidszorg bij de afdeling Voeding & Gezondheid van het Louis Bolk Instituut in Driebergen. Sinds 2007 is hij tevens parttime lector antroposofische gezondheidszorg aan Hogeschool Leiden. Zijn bijzondere belangstelling m.b.t. onderzoek betreft: epidemiologische en klinische studies, casestudies, gezondheidsbevordering, holisme-reductionisme, antroposofische gezondheidszorg, Integrative Medicine, conceptontwikkeling en methodologie ontwikkeling voor onderzoek en de klinische praktijk. Erik Baars heeft meer dan 200 wetenschappelijke artikelen, boeken en andere publicaties gepubliceerd.

Referenties 1. Akdis M, Verhagen J, Taylor A, et al. Immune responses in healthy and allergic individuals are characterized by a fine balance between allergen-specific T regulatory 1 and T helper 2 cells. Journal of Experimental Medicine. 2004;199(11):1567–1575.

Arendt A, Karutz M, Kuck A, Kummer K, Schwarz R, Simon L, et al. Vademecum Anthroposophische Heilmittel: Gesellschaft Anthroposophischer Ärzte Deutschland. 2013.

2. Baars EW. Evidence-based curative health promotion: a systems based biology orientated treatment of seasonal allergic rhinitis with Citrus/Cydonia comp. Wageningen University: Wageningen. 2011 3. Baars EW, Bruin AD. The effect of Gencydo® injections on hay fever symptoms: a therapeutic causality report. Journal of Alternative & Complementary Medicine. 2005;11(5):863-9.

4. Baars E, Jong M, Boers I, Nierop A, Savelkoul H. A comparative in vitro study of the effects of separate and combined products of Citrus e fructibus and Cydonia e fructibus on immunological parameters of seasonal allergic rhinitis. Mediators of inflammation. 2012;2012.

5. Baars E, Jong M, Nierop A, Boers I, Savelkoul H. Citrus/Cydonia Compositum subcutaneous injections versus nasal spray for seasonal allergic rhinitis: A randomized controlled trial on efficacy and safety. ISRN allergy. 2011;2011.

6. Baars E, Savelkoul H. Citrus/Cydonia comp. can restore the immunological balance in seasonal allergic rhinitis-related immunological parameters in vitro. Mediators of inflammation. 2008;2008.

7. Baars E, Jong MC, Boers I, Nierop AF, Savelkoul H. A comparative in vitro study of the effects of separate and combined products of Citrus e fructibus and Cydonia e fructibus on immunological parameters of seasonal allergic rhinitis. Mediators of inflammation. 2012;2012.

8. Gattuso G, Barreca D, Gargiulli C, Leuzzi U, Caristi C. Flavonoid composition of citrus juices. Molecules. 2007;12(8):1641-73.

González-Molina E, Domínguez-Perles R, Moreno D, García-Viguera C. Natural bioactive compounds of Citrus limon for food and health. Journal of pharmaceutical and biomedical analysis. 2010;51(2):327-45.

9. Gründemann C, Papagiannopoulos M, Lamy E, Mersch-Sundermann V, Huber R. Immunomodulatory properties of a lemon-quince preparation (Gencydo®) as an indicator of anti-allergic potency. Phytomedicine. 2011;18(8):760-8.

10. Hoffmann A, Klein S, Gründemann C, Garcia‐Käufer M, Wolf U, Huber R. Efficacy of a Nasal Spray from Citrus limon and Cydonia oblonga for the Treatment of Hay Fever Symptoms—A Randomized, Placebo Controlled Cross‐Over Study. Phytotherapy research. 2016;30(9):1481-6.

11. Huber M, Knottnerus JA, Green L, van der Horst H, Jadad AR, Kromhout D, ... & Schnabel P. How should we define health?.

BMJ: British Medical Journal, 2011:343.

12. Huber R, Stintzing FC, Briemle D, Beckmann C, Meyer U, Gründemann C. In vitro antiallergic effects of aqueous fermented preparations from Citrus and Cydonia fruits. Planta medica. 2012;78(04):334-40.

13. Jong M, Jong M, Baars E. Adverse drug reactions to anthroposophic and homeopathic solutions for injection: a systematic evaluation of German pharmacovigilance databases. Pharmacoepidemiology and drug safety. 2012;21(12):1295-301.

14. Jutel M, Akdis CA. T-cell subset regulation in atopy. Curr Allergy Asthma Rep. 2011;11(2):139-145 15. Kawahara T, Iizuka T. Inhibitory effect of hot-water extract of quince (Cydonia oblonga) on immunoglobulin E-dependent late-phase immune reactions of mast cells. Cytotechnology. 2011;63(2):143-52.

16. Kempuraj D, Madhappan B, Christodoulou S, Boucher W, Cao J, Papadopoulou N, et al. Flavonols inhibit proinflammatory mediator release, intracellular calcium ion levels and protein kinase C theta phosphorylation in human mast cells. British journal of pharmacology. 2005;145(7):934-44.

17. Kumazawa Y, Kawaguchi K, Takimoto H. Immunomodulating effects of flavonoids on acute and chronic inflammatory responses caused by tumor necrosis factor α. Current pharmaceutical design. 2006;12(32):4271-9.

18. Park H-H, Lee S, Son H-Y, Park S-B, Kim M-S, Choi E-J, et al. Flavonoids inhibit histamine release and expression of proinflammatory cytokines in mast cells. Archives of pharmacal research. 2008;31(10):1303-11.

19. Rother C. Untersuchung zur Ermittlung des Anwendungsnutzens von Weleda Heuschnupfenspray unter besonderer Berücksichtigung der Wirkungsdynamik− Ergebnisse einer prospektiven Beobachtungsstudie. Komplementaere und integrative Medizin.

2008;49(10):43-8.

20. Shinomiya F, Hamauzu Y, Kawahara T. Anti-allergic effect of a hot-water extract of quince (Cydonia oblonga). Bioscience, biotechnology, and biochemistry. 2009;73(8):1773-8.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

9

10

FACULTAIR

STUDENT IN HET BUITENLAND PRAESES

Vanaf oktober 2016 t/m april 2017 ben ik in Basel, Zwitserland, voor mijn masterproject. Tijdens onze studie en via P.S. heb ik wat meer informatie over farmaceutische bedrijven gezocht. Hoewel het me een interessant gebied leek, bleef het voor mij wat onduidelijk hoe het zou zijn om binnen een groot farmaceutisch bedrijf te werken. Daarom heb ik prof.

Frijlink gevraagd naar de mogelijkheden om mijn masterproject binnen een bedrijf uit te voeren. Die mogelijkheid was er gelukkig en een paar maanden later zat ik in het vliegtuig op weg naar Zwitserland.

Door: Joris Reijneker Mijn project voer ik uit bij Novartis, een farmaceutisch bedrijf met het hoofdkantoor in Basel. Dit bestaat uit een gigantische campus met ontzettend veel verschillende afdelingen. Er mogen geen foto’s gemaakt worden, dus ik kan helaas niet laten zien hoe het eruit ziet. Ik werk binnen het team “Continuous manufacturing”. De manier waarop geneesmiddelen worden geproduceerd is al decennia lang hetzelfde, namelijk volgens de batchmethode. Het nadeel van de batch-methode is dat je grote machines nodig hebt, die een groot deel van de tijd niet in gebruik zijn en vaak ook nog over verschillende locaties verspreid staan. Het team Continuous manufacturing

probeert geneesmiddelproductie efficiënter te maken, door de productie te veranderen naar een aaneengesloten methode. Kleinere machines, die constant en op elkaar aangesloten aan het draaien zijn. Mijn project gaat over een van de stappen in dit proces. Het is erg interessant en het bevalt me goed.

Via Novartis heb ik een kamer in een huis vol met andere interns. We wonen op dit moment met ongeveer twintig personen van negen verschillende nationaliteiten. Het is een ontzettend leuke groep en we doen veel samen. Elke donderdag na werk gaan we borrelen en als ik wat wil ondernemen in het weekend, dan kan ik altijd mensen vinden die mee willen.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

FACULTAIR

Zwitsers zijn vrij introvert en alles gaat volgens de regels.

Voordeel is wel dat alles in dit land het doet en er nooit een trein vertraging zal hebben. Wanneer je ze echter leert kennen, durven Zwitsers ook wat meer uit hun schulp te kruipen. Terwijl ik dit schrijf is de wintersportperiode in volle gang. Dat is natuurlijk een prachtig moment om in Zwitserland te wonen en ik maak er ook zoveel mogelijk gebruik van. Ik probeer elk weekend een dag op de piste mee te pakken. Tot nu toe is deze planning aardig gelukt, ik heb het maar een paar weekenden over moeten slaan.

Al met al vermaak ik me ontzettend goed in Basel en ik ben blij dat ik ervoor heb gekozen om hier mijn masterproject te doen. Ik wil ook iedereen aanraden om te kijken naar de buitenlandmogelijkheden voor zijn/haar project, je krijgt er zeker geen spijt van!

Tot over een paar maanden!

Dan Bazel zelf: het is een vrij kleine stad, ongeveer even groot als Groningen, maar omdat er veel expats wonen is er veel te doen. Doordeweeks zijn mensen aan het werk, maar in het weekend komt de stad wat meer los. Voor zover Zwitsers los kunnen komen dan, wat dat is soms nog wel lastig voor ze.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM� | Foliolum | Maart 2017

11

12

FACULTAIR

PhD In 2006 begon ik matig enthousiast aan de studie Farmacie in Groningen. Het was immers maar voor een jaar of twee, want bij de tweede of derde poging zou ik zeker wel voor geneeskunde worden ingeloot. Niets was minder waar. Ik werd inderdaad drie keer uitgeloot, maar gelukkig vond ik al snel mijn steun en toeverlaat binnen farmacie, die mij de leuke kant van het vak liet zien en mij motiveerde om de eindstreep te halen: MS. Door: Esther Zaal Massaspectrometrie heeft mij vanaf de eerste kennismaking gefascineerd. Ik snapte er niet veel van, maar het klonk meteen indrukwekkend. Het idee dat een apparaat moleculen in een complex monster kan onderscheiden, identificeren en kwantificeren met extreme gevoeligheid: daar moest ik meer van weten! En dus koos ik voor een bachelorproject binnen de afdeling analytische biochemie.

Met het afronden van mijn bachelor wist ik dat ik geen apotheker wilde worden. Toch besloot ik om de master farmacie te doen in plaats van een onderzoeksmaster. Ik wilde in ieder geval verder met de MS en koos er daarom voor om mijn afstudeerproject binnen de klinische chemie te doen. Op het laboratorium voor metabole ziekten in het UMCG werkte ik aan het optimaliseren van een LCMS/MS methode voor de analyse van advanced glycation endproducts (niet-enzymatisch geglycosyleerde eiwitten).

Onder begeleiding van klinisch chemici en analisten leerde ik de eerste ins en outs van massaspectrometrie.

Met mijn masterdiploma op zak ben ik op zoek gegaan naar een PhD-positie waarin massaspectrometrie centraal stond. Een korte zoektocht (de eerste hit op een Google search “Mass Spectrometry Netherlands”) deed mij belanden bij de “Biomolecular Mass Spectrometry and Proteomics” groep in Utrecht: een van de grootste MS labs in Europa. Dit is de plek waar ik inmiddels al drie jaar met veel plezier werk.

Het BioMassSpec lab van Albert Heck is gespecialiseerd in de high-throughput profilering van eiwitten (proteomics).

Daarnaast wordt er ook veel methodeontwikkeling gedaan in samenwerking met MS-fabrikanten. Het lab beschikt daarom over zo’n 25 massaspectrometers met een scala

aan verschillende eigenschappen (o.a. FT-ICR, Q-ToF’s, MALDI ToF-ToF, ion trap, ESI-ToF) en een batterij aan state-of the art scheidingsmethodes (o.a. 2D-gel, DiGE, HPLC, nano-HPLC, chip-based LC, SPR, LC-MALDI). Er werken zo’n zestig mensen uit verschillende landen en met verschillende achtergronden: chemici, biologen en, jawel, farmaceuten.

In tegenstelling tot het grootste deel van het lab richt ik mij niet primair op eiwitten, maar op kleinmoleculaire metabolieten die een rol spelen in de stofwisseling van de cel (denk aan aminozuren, nucleotiden, suikers en metabole pathways). De in de colleges eindeloos herhaalde reacties van de citroenzuurcyclus maken nu deel uit van mijn dagelijkse bezigheden.

Ik pas metabolomicstechnieken toe om de rol van het metabolisme te onderzoeken in kankercellen. Het is bekend dat kankercellen hun stofwisseling veranderen als uiting van maligniteit èn als resistentiemechanisme tegen antikankermiddelen. Het interessante is dat deze kankercellen ook verslaafd kunnen raken aan hun nieuwe stofwisseling en dat deze verslavingen gebruikt kunnen worden om nieuwe therapieën te ontwikkelen.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

FACULTAIR

Tijdens mijn studie heb ik vaak getwijfeld of ik geen scheikunde had moeten studeren. Omdat de sfeer van de studie farmacie zo gericht is op het apothekersvak was ik me niet bewust dat de inhoud van de studie (celbiologie, analytische chemie, fysiologie, etc.) ook een ontzettend goede opleiding is voor werk dat niet direct met geneesmiddelen of patiëntenzorg te maken heeft. Ik heb nu – als niet-praktiserend apotheker – dus geen seconde spijt van mijn studiekeuze.

Ik bestudeer welke specifieke metabole pathways bijdragen aan cellulaire resistentie tegen bepaalde antikankermiddelen. Vanzelfsprekend worden deze metabole pathways gereguleerd door enzymatische processen, waardoor de methodes van proteomics en metabolomics elkaar kunnen aanvullen.

De invulling van mijn werkweek is onvoorspelbaar en mijn werkzaamheden zijn erg afwisselend. Natuurlijk gaat wetenschappelijk onderzoek traag en loop je al achter op de planning voordat je de planning af hebt. Door de complexiteit van een LC-MS ben ik bij een storing van mijn instrument gemakkelijk een hele week bezig met troubleshooting – frustrerend maar leerzaam. Naast massaspectrometrie gebruiken we veel andere technieken.

Celkweek en cel-based assays, gelelektroforese en western blot staan bijvoorbeeld vaak op de agenda. Daarnaast ben ik betrokken bij het onderwijs binnen de faculteit scheikunde. Zo begeleid ik masterstudenten bij hun onderzoeksstage, geef ik colleges massaspectrometrie en begeleid ik verschillende practica. Mooi om nu eens aan de andere kant te staan en studenten enthousiast te maken (het enthousiasme is niet altijd wederzijds – ik weet wel wat de meesten van jullie van massaspectrometrie vinden).

Meer weten? Scan de QR-code.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

13

14

FACULTAIR

ALUMNUS In Meppel staat een fabriek van het Japanse bedrijf Astellas. Je kan zien dat de Japanners een voorzichtig volk zijn, want bij de aanleg van de fabriek moest er een dijk van 1,5 meter hoog om het terrein heen gebouwd worden. Meppel ligt immers onder het zeeniveau.

Je kunt niet voorzichtig genoeg zijn. In deze fabriek werken op dit moment ongeveer 500 mensen, waar ik er een van ben. Mijn naam is Rob van de Velde en ik ben in 2015 afgestudeerd als apotheker.

Door: Rob van de Velde Tijdens mijn studie is aan de collegezaal vaak de herkenbare vraag gesteld: ‘Wie wil er de Openbare Farmacie in?

Wie wil er.. enz.’. Een vraag die voor mensen die niet de Openbare of Ziekenhuisfarmacie in willen erg moeilijk om te beantwoorden is. Want wat is er allemaal nog meer?

Nou, heel veel dus!

In mijn studietijd heb ik vaak mogen kijken bij farmaceutische bedrijven tijdens een Binnenlands Bedrijven Bezoek, Buitenland Excursie of andere excursie van P.S.. Wat ik daar zag, beviel mij wel. Wat mij zo aantrok aan deze bedrijven was dat je in aanraking komt met divers opgeleide mensen, dat er veel perspectief is om internationaal te werken en dat je binnen een dergelijk bedrijf makkelijk van rol/functie kunt wisselen.

Als Production Pharmacist ben je bij Astellas bezig om geneesmiddelen op een zo effectief mogelijke manier van de hoogste kwaliteit te maken. Ik houd me bezig met de Lean Six Sigma-methodiek. Dit houdt in dat ik meedenk aan het verbeteren van productieprocessen en afwijkingen in productie onderzoek. Een hele veelzijdige functie waarbij ik in gesprek moet gaan met ‘de man aan de lijn’, maar ook aan de directeur moet verantwoorden waarom je soms een partij geneesmiddelen moet weggooien.

Als farmaciestudent weet je dat er heel veel mogelijkheden zijn om een baan te vinden. Maar waar moet je beginnen?

Als je niet goed weet wat je wilt, denk dan goed na over wat je niet wilt. Plan je master goed door een project te kiezen dat aansluit bij je toekomst en stel je vakkenpakket van het 6e jaar samen met het oog op je eerste baan. Blijkt je eerste baan niets voor je te zijn? Dan heb je vast binnen de farmaceutische industrie een vacature gezien die nog beter is.

Met dit in gedachten heb ik mijn 6e studiejaar zo ingericht dat ik zo goed mogelijk voorbereid was op de farmaceutische industrie. In plaats van Specialistische Therapie heb ik besloten om OPP te gaan volgen. Voor deze industriestage mocht ik 10 weken lang mee kijken bij de Pharmaceutical Technology afdeling van Astellas.

Wat gaaf was dat. Het is een fabriek waar ze jaarlijks 3 miljard tabletten en capsules maken, waar 18 apothekers werken en waar iedereen gebrand is om de beste kwaliteit geneesmiddelen te maken. Enkele maanden na mijn stage kwam de vacature van Production Pharmacist langs en hier heb ik direct op gereageerd. Op 1 september 2015 kon ik beginnen.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

FACULTAIR

15

AFGESTUDEERDEN WIJ WILLEN GRAAG DE VOLGENDE AFGESTUDEERDEN FELICITEREN MET HET BEHALEN VAN HUN BUL!

AFGESTUDEERDE Jerome Appeldoorn

VAKGROEP FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie

Niek Breg

Farmcokinetiek, Toxicologie en Targeting

Linda Broer

Farmcokinetiek, Toxicologie en Targeting

Maaike Bruin

Moleculaire Farmacologie

Carolien Deen

Klinische Farmacie en Farmacologie

Wietske Hemminga

Klinische Farmacie en Farmacologie

Renée van der Kooij

Farmaceutische Technologie en Biofarmacie

Karen Oude Luttikhuis Bram Maillie Joost van Raaij

FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie Farmcokinetiek, Toxicologie en Targeting Klinische Farmacie en Farmacologie

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

16

FOTOPAGINA

17

18

REDACTIONEEL

Alle informatie over je geneesmiddelen bij de hand Beschikbaar voor iOS en Android

Uw kwaliteit is onze prioriteit Kees van der Graaf, Strategie - R&D SPITS Oosterwolde: De Veengang 21, 8431 NJ Oosterwolde Telefoon: +31 (0) 516 740 000 Mail: info@spitsoosterwolde.nl G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

PHARMACIAE SACRUM

P.S.-ACTIVITEITEN SPITS EXCURSIE Door: Dennis Berends Woensdag 18 januari stond in het teken van de SPITS excusie. Nadat deze de vorige keer niet door kon gaan, bleek het deze keer gelukkig geen illusie. Met 15 dolenthousiaste farmaceuten vertrokken we naar Oosterwolde, waar het hoofdkantoor van SPITS is gevestigd. De heenreis verliep echter iets minder voorspoedig dan gehoopt.

Lekkende daken van de gehuurde busjes, beslagen ruiten en meerdere malen verkeerd rijden, waren hiervoor de oorzaak. Dit weerhield Ruud er echter niet van om ons veilig naar Oosterwolde te rijden. Eenmaal aangekomen op het hoofdkantoor werden we hartelijk ontvangen door Cees van der Graaf, een van de oprichters van het bedrijf. Bij het introductiepraatje werd duidelijk dat SPITS BV gespecialiseerd is in het leveren van geautomatiseerd ingepakte geneesmiddelen aan apotheken.

Dit systeem ondersteunt apotheken in het verlenen van zorg aan patiënten in zowel een thuissituatie als in een instelling. De ingepakte geneesmiddelen belanden uiteindelijk in de vorm van een baxterrol bij de apotheek.

Deze zal er vervolgens zorg voor dragen dat de baxterrol bij de patiënt wordt thuisbezorgd. Doordat mensen steeds ouder worden en daardoor meer geneesmiddelen gaan gebruiken, heeft de baxterrol een belangrijke plek gekregen in het leveren van goede farmaceutische zorg. Nadat we veel informatie over SPITS BV tot ons hadden genomen, was het tijd voor een rondleiding door het bedrijf.

Hiervoor moesten natuurlijk wel eerst de bekende witte pakjes aan worden getrokken. Tijdens de rondleiding werden alle afdelingen bezocht. Zo zagen we dat alle geneesmiddelen die in stripverpakking binnenkomen, eerst allemaal uit de verpakking worden gedrukt, alvorens ze in potten worden uitgevuld. Deze potten worden daarna in de robot geplaatst die de tabletten daarna uitvult in de zakjes van de baxterrol. Van de zakjes met daarin de medicatie worden foto’s gemaakt die uiteindelijk allemaal uitvoerig worden bekeken. Zo worden afgebroken tabletten eruit gefilterd en kan de kwaliteit worden gewaarborgd.

Uiteindelijk werd de dag afgesloten met overheerlijke soep en broodjes en werd er nagepraat over de interessante excursie. Al met al was het een zeer leuke middag, omdat SPITS een bedrijf is zoals de meesten nog nooit hebben gezien. SPITS is een compleet anders farmaceutisch bedrijf dan meestal tijdens een BBB of BEC wordt bezocht daarom zou ik iedereen zeker aanraden om aan de SPITS excursie deel te nemen, mocht hier in de toekomst weer de mogelijkheid voor zijn.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

19

20

PHARMACIAE SACRUM

P.S.-ACTIVITEITEN BUITENDAG DUINRELL

SPORTAVOND JUMP XL

Door: Robin Emaus Het pad richting de trampolines was nog maar net geopend, of alle farmaceuten vlogen (of beter gezegd: sprongen) al dolblij alle kanten op. Blij als een kind sprong iedereen van hot naar her, gewoontjes lopen was geen optie meer.

Er heerste een gevoel van nostalgie, naar de tijden dat ik op mijn eigen trampoline in de tuin bijna iedere dag urenlang oefende totdat ik mijn kunstjes perfect onder de knie had – ik was een heuse turnster toentertijd (zo voelde ik me althans). Ook kon er dodgeball gespeeld worden, een soort van trefbal, maar dan op trampolines. Het zag er fantastisch uit, maar ik waagde me er zelf toch maar niet aan – vooral toen ik meerdere mensen (vooral mijn goede vriend Adnan) de arena letterlijk uit zag kruipen van verslagenheid. Er was nog maar een kwartier voorbij toen ik mezelf erop betrapte volledig buiten adem te zijn, terwijl ik ondertussen de eerste gewonde met een kapotte enkel naar buiten gedragen zag worden. Wat een slagveld… hoe heb ik dit vroeger urenlang achter elkaar gekund?! Ik geef de schuld aan de studentenkilo’s en alle biertjes – zoals die van de borrel na aloop in het gezellige ‘Kleintje Maas’. Een paar schaafwonden, mysterieuze blauwe plekken of zelfs blessures hier en daar, maar wat mij betreft was het het zeker waard.

Door: Annemiek Hijlkema Op zaterdag 11 februari zijn we met een groep van vijtig farmaceuten afgereisd naar het Tikibad van Duinrell in Wassenaar. Om 10:00 uur werden de eerste blikken bier geopend en het beloofde een mooie dag te worden. Na een reis van ongeveer 2,5 uur bereikten we de besneeuwde straten van Wassenaar. In velen kwam het kind naar boven, waardoor hier en daar sneeuwballen door de lucht vlogen.

Eenmaal binnen aangekomen, kon het glijden beginnen. Er waren veel verschillende glijbanen waaronder bijvoorbeeld de X-stream of de Flits. De X-stream was voor echte waaghalzen. Na een paar seconden ging het plateau onder je voeten weg en viel je met 40 km/h naar beneden. Voor de mensen die het liever wat rustiger aan deden, was de Lazy River een ideale uitkomst. De Cycloon was voor velen de favoriet. Bij deze glijbaan kwam je met hoge snelheid in een trechter en na een aantal rondjes tollen belandde je in het opvangbad. Na drie uur te hebben ‘gespeeld’ in het glijbanenparadijs stond er heerlijke zwembadpatat met een snack voor ons klaar.

Aan het einde van de middag zijn we weer vertrokken richting het hoge noorden onder het genot van wat biertjes en chips. Er ontstond een soort van competitie wie het meeste bier op had, waardoor het nodig was om twee keer een plaspauze in te lassen.

Kortom, het was een hele leuke en actieve dag met heel veel gezelligheid.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

PHARMACIAE SACRUM

P.S.-ACTIVITEITEN LUSTRUMRALLY

WETENSCHAPPELIJK SYMPOSIUM ‘HET ULTIEME FARMACON’

Door: Olivia te Gussinklo Op een ijskoude zondagmorgen stonden vijf gemotiveerde commissieleden van “VogelBECdier” klaar voor de start van de Lustrumrally. Toen ook het bestuur was gearriveerd konden we de auto in en kregen we een woordzoeker, waarvan de overgebleven letters de eerste bestemming vormden. In al ons enthousiasme reden we al snel achter het bestuur aan. We dachten ze te hebben afgeschud, maar bij de eerste locatie vertelde Bjorn ons dat het bestuur de tegengestelde route had gekregen, oeps...

Gelukkig zaten we in ieder geval wel op de juiste route en gingen we bij de opdrachten als een speer. Een rondje maken met het wiel en achteruit rijden was voor onze chauffeur Piet geen enkel probleem, maar de muziekquiz ging helaas wat minder. Onderweg hebben we een discussie gehad of we nou beter de kortste of de snelste route via de navigatie konden volgen. Daarnaast hebben we meegezongen met de radio, wegwerkzaamheden omzeild, doodlopende wegen ingereden en vooral veel lol gehad.

We eindigden bij de Klikspaan, waar we nog een uurtje tijd moesten overbruggen. Gelukkig was daar Marc met zijn borrelnootjes. Toen mochten we eindelijk de kroeg in en hebben we genoten van een lekker speciaalbiertje en de gezelligheid daar. Wat een mooie dag was het!

Door: Astrid Broek Op woensdag 15 februari vond het Wetenschappelijk Symposium van het Lustrum in het Hampshire Hotel plaats. Met 150 deelnemers, waaronder 35 apothekers, beloofde het een geslaagde dag te worden. De commissie heeft samen met de dagvoorzitter, professor Verpoorte, een leuk en verscheiden programma neergezet met sprekers uit verschillende hoeken van de medische wereld om iets te vertellen over hoe wij zo oud mogelijk kunnen worden. Verschillende nieuwe therapieën zijn besproken, zoals het gebruik van stamcellen door professor De Haan en immunotherapie door dr. Nierkens. Helaas zijn er nog steeds ziekten waar geen of weinig effectieve medicijnen voor zijn. Professor Scheltens, directeur van het Alzheimer Center van het VUMC, heeft daarbij over Alzheimer gesproken en professor Aartsma-Rus, van het LUMC, heeft vertelt over de ziekte van Duchenne. Voor andere aandoeningen worden steeds betere geneesmiddelen ontwikkeld en zou zelfs genezing in de toekomst mogelijk zijn, zoals diabetes mellitus. Hierover heeft dr. Hoogenberg, internist in het Martini ziekenhuis, gesproken. Niet alleen wijzelf willen graag gezond oud worden, ook onze toekomstige werkgevers willen dat graag. Professor Verkerke vertelde dat het daarom noodzaak is om ziekte te voorkomen en niet te genezen. Dr. De Rooij, hoogleraar interne geneeskunde, leerstoel Ouderengeneeskunde, vertelde dat uiteindelijk gezond eten, veel bewegen en niet roken al veel kan bijdragen aan gezond oud worden.

Afsluitend was er een borrel, waarbij we konden genieten van een wijntje, maar natuurlijk wel met mate!

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

21

22

PHARMACIAE SACRUM

P.S.-ACTIVITEITEN PRAESES LUSTRUMTONEEL ‘FARMA-TOWERS’

Door: Jorren Spit Op woensdag 15 februari ging ik naar de eerste voorstelling van het Lustrumtoneel ‘Farma-Towers’. Het zou voor de meesten van ons een kennismaking zijn met de serie ‘Fawlty Towers’, die heel vroeger nog wel eens langskwam op tv en waar onze ouders zo om moesten lachen. Wij in het publiek waren allemaal erg benieuwd hoe het zou worden en ik denk dat de spanning achter het toneel bij de spelers om te snijden was. In het begin werden we verwelkomd op een prachtig, door de decorbouwers gemaakt, decor. Toen begon het verhaal over de capriolen van Basil Fawlty in zijn hotel. In eerste instantie was het nog een beetje onwennig om hardop te lachen om de flauwe grappen van de acterende medestudenten. Naarmate de avond vorderde vielen de grappen echter steeds beter en groeide het zachte gegniffel uit tot een hartelijk gelach. Op het einde kwamen sommigen echter niet meer bij van het lachen. Het toneelstuk was erg goed in elkaar gezet door drie klassieke scenario’s uit de originele ‘Fawlty Towers’ na te spelen. De farmaceutische twist en het contant wisselen van plek op het podium tijdens het toneelstuk, zorgde voor extra hilariteit. Het zweet stond de acteurs en actrices op het voorhoofd aan het einde van de avond, maar het resultaat mocht er zeker wezen. Jullie mogen trots zijn op jezelf en ik zou graag voor elk van jullie de mooiste momenten willen opschrijven. Helaas past dat niet in 250 woorden.

GALADINER EN GALABAL Door: Niek Metzlar Eindelijk was het dan zo ver. Het gala der gala’s. Het leek allemaal een illusie, maar het werd dan toch echt de realiteit.

Het 27e Lustrumgala en diner der Pharmaciae Sacrum.

Tot iedereens grote schrik werd op het laatste moment de locatie gewijzigd. Van borg Nienoord in Leek naar het diner in Zuidlaren en het gala in het Platformtheater. Alle dames hadden hun mooiste jurk aangetrokken en alle mannen verschenen in rokkostuum. De bussen stonden klaar en de tocht naar het verre Zuidlaren kon beginnen.

Na aankomst werden we naar een mooie zaal gebracht, die chique was aangekleed. Onder het genot van een heerlijke proeverij van carpaccio en sushi konden we gaan luisteren naar fantastische speeches.

Na deze praatjes kon het hoofdgerecht worden verorberd.

Varkenshaas of een maïsomelet stonden op het menu.

Inmiddels was de wijn ook rijkelijk gaan vloeien en kwam de stemming er helemaal in. Het nagerecht was een grand dessert. Toen iedereen verzadigd was, stonden de bussen alweer klaar om terug te gaan naar het mooie Groningen.

Eenmaal aangekomen bij het Platformtheater kon het echte feest beginnen. De nodige drankjes werden gedronken en de nodige pasjes werden gemaakt. De Valsspeler was in staat om iedereen te verbazen met zijn geweldige trucs, om je vervolgens met vraagtekens achter te laten. Ook kon je geluk getest worden met een potje Black Jack of Roulette.

De gehele avond vloog weer veel te snel voorbij. Helaas was het geen illusie meer, maar was het werkelijkheid geworden. Het 27e Lustrum was dan toch echt tot een einde gekomen na elf onvergetelijke dagen.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

REDACTIONEEL

COLUMN MAXIME TJIOE

Door: Maxime Tjioe Lichaamsvreemde stoffen kunnen vervelend zijn. Je kunt er heel ziek van worden en soms is het zo erg dat je een tijdje uit de running bent. Wanneer het lichaamsvreemde stofje opnieuw het lichaam binnentreedt, kan het immuunsysteem het sneller herkennen, sneller afbreken en zal je er niet meer zo ziek van worden. Dit zie je ook terug in een bestuursjaar. In het begin van het bestuursjaar is alles nog nieuw en onbekend. Hierdoor gaat het allemaal langzamer en maak je sneller fouten. Naar mate je het vaker doet, raak je beter bekend met de handelingen en gaat het een stuk sneller. Er zijn periodes tijdens een bestuursjaar die drukker zijn. Dit is vooral rondom de Algemene Leden Vergaderingen (ALV’s). De drukte is per functie verschillend en het maakt ook uit of je op dat moment een vak volgt. Als quaestor dien je de financiële stukken van de vereniging en de commissies op te maken.

Het is noodzakelijk dat je gefocust blijft, want een klein foutje is zo gemaakt. Naar mate het jaar vordert ben je beter bestand tegen het maken van kleine fouten, doordat je ‘immuunsysteem’ beter werkt.

Nog maar drie maanden te gaan voordat mijn boekjaar sluit. Dat betekent dat we al weer over de helft zijn. We hebben al een hele hoop momenten samen meegemaakt: constitutieborrels, feestjes, excursies, lezingen en het 27e Lustrum. Tijdens de Opening werd mevrouw Van Remmerden-Gleis geïnstalleerd als nieuw erelid, waarna de Opening werd voortgezet met de Receptie en het Openingsfeest. Van horen zeggen was het een erg geslaagd feest, maar ik ben blij dat ik naar huis ben gebracht. Het weekend werd gevierd met springen op de trampolines en zwemmen in het Tikibad. Helaas is niet iedereen hier

zonder kleerscheuren vanaf gekomen, maar wat was het leuk! Na het weekend werd het decor opgebouwd voor de voorstelling Fawlty-Towers en ’s avonds was het Midlustrumfeest in Café Donovan’s. Aangezien alles veel te soepel was verlopen, moest er nog wel iets fout gaan.

Met een goed alternatief hebben we Nienoord af kunnen zeggen en hebben we alle deelnemers tijdig op de hoogte weten te stellen van deze verandering. We hebben heerlijk gegeten in het Brinkhotel, te Zuidlaren. Hierna hebben we met bijna 400 farmaceuten het 27e Lustrum goed afgesloten met het Galabal in het Platformtheater.

Een bestuursjaar is een fantastische ervaring, waarin je veel mensen leert kennen, op plekken komt waar je nog nooit bent geweest en vooral een hele hoop vaardigheden ontwikkelt. Je wordt immuun voor een hele hoop allergieën die je tegenkomt, waardoor je gedurende het jaar steeds sterker wordt in je functie. Als ik de keuze nu opnieuw zou moeten maken, dan zou ik er zeker weer voor gaan. De quaestorfunctie is een intensieve functie, maar uiteraard de allermooiste! Het 135e bestuur heeft mij tot nu toe al heel veel geboden: een hele mooie tijd, heel veel ervaring, een fantastisch Lustrum, maar vooral een nieuwe familie!

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

23

24

REDACTIONEEL

ETEN MET...

DE LOS COMMISSIE PRAESES

Door: Ulrike van Ark Na een barre tocht door de kou richting het verre zuiden kwamen we aan bij het grote, niet te missen, oranje studiocomplex. Eerst moesten we uiteraard nog even langs de Jumbo voor een paar blikken bier. Eenmaal binnen werden we warm onthaald met een mooi gedekte tafel en nog warmer brandende kaarsen. Jammer genoeg troffen we niet de complete LOS aan, Laura en Wynand hadden helaas afgezegd. Xantia en Anniek waren al druk bezig met de bereiding van het avondmaal. Op het menu stond ons favoriete pastagerecht, pasta pesto. De LOS was een beetje losbandig en hadden ze geen rekening gehouden met de allergie van Lisette, een onderwerp dat we na het lezen van dit Foliolum niet meer kunnen vergeten. Na alle lieve verontschuldigingen van de LOS en de sportieve daden van Adnan en Nicole kon ook Lisette genieten van een heerlijke pasta. Zo was iedereen weer ontspannen.

Totdat iemand een haar in zijn eten vond, tot op heden is onbekend wie de eigenaar was. Ondanks dit raden we het nog steeds aan om te gaan eten met de LOS, kleine tip: neem een haarnetje mee. Het eten ging er als nog snel in en wanneer iedereen zijn bord leeg had en geneigd was hem ook nog schoon te likken werden we (gelukkig op tijd) alweer prettig verrast.

Zo werd er geroepen dat Willemstad in Afrika ligt en dat Nijmegen bij Nijmegen lag. Nou ligt Nijmegen gewoon in Gelderland maar dat Nijmegen in Brabant zou liggen was nog niet zo ver gezocht. Nijmegen ligt bij Nijmegen was de veiligste optie van de avond. Het eten smaakte heerlijk, het toetje viel zeker goed en dat ene biertje kon er ook nog wel in. De avond eindigde helaas niet zo wild als gehoopt, want de griep die bij meerdere van ons rondging, kwam ook nog even gedag zeggen. Voordat de avond zou eindigen hebben wij natuurlijk wel ons commissie spel ‘Dobbel je dronken’ geïntroduceerd. Na de groepsfoto hebben we de LOS beloofd een keer terug te komen en het spel uit te spelen. Ondanks de rustige avond hebben we genoten van jullie gezelligheid en we kijken er naar uit om weer eens te mixen!

Na onze favoriete pasta had de LOS ook nog ons favoriete toetje geregeld: stracciatellakwark! Twee grote bakken stonden voor me te wachten om opgegeten te worden, maar helaas moest het wel even gedeeld worden. Terwijl iedereen optimaal genoot van zijn schaaltje gevuld met witte zaligheid en hemelse bruine stukjes kwam het onderwerp ‘topografie’ op tafel.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

PHARMACIAE SACRUM

ETEN MET... DE BEC COMMISSIE Door: Lisette Bosma Eindelijk was het tijd om een keer te gaan eten met de BEC. Natuurlijk moesten we eerst nog even langs de supermarkt voor drank. Om alvast in de stemming te komen voor de BEC hadden we Schultenbräu pilsener meegenomen, omdat dit vaak tijdens de heenreis in de bus wordt gedronken. Bij aankomst werden we onthaald met een heuse Party pizza, waarbij rekening was gehouden met alle allergieën. Daarnaast was er ook een salade gemaakt om het ongezonde toch een beetje te compenseren. Later op de avond bleek dat we toch wel met een gezonde commissie te maken hadden. De BEC was aan de worteltjes en wij meer aan de chips en borrelnootjes. De volgende dag zou tijdens de P.S-borrel de bestemming en het programma van de BEC bekend worden gemaakt, waardoor wij al nieuwsgierig aan ze vroegen waar het zou zijn. Helaas wilden ze hier nog niks over zeggen. Tijdens het eten bleek Ulrike een gat in haar broek te hebben, wat volgens Ulrike niet eens vandaag gebeurd was.

Na ons buikje vol te hebben gegeten was het tijd om het commissiespel ‘Dobbel je dronken’ te gaan spelen. Marc bleek erg goed te zijn in het trekken van een ezels-adtje.

Na een paar rondes te hebben gespeeld mocht de BEC een nieuwe regel bedenken voor in het spel. Dit werd uiteindelijk het tietenspel wat eigenlijk een andere vorm van Vikingen is. Na het commissiespel hadden we zin om 30 seconds te gaan spelen. Hierbij werden er een paar verkeerde veronderstellingen gedaan. Pieter dacht dat Pieterburen een dolfijnenpark is en volgens Adnan is Charlie Sheen HIV verslaafd.

Na het spel uitgespeeld te hebben en de mooie pianoskills van Marc gehoord te hebben, was het de hoogste tijd om naar de Negende te gaan. Daar werd de gezelligheid nog even voortgezet. Het was een zeer geslaagde avond en we kijken nu al uit naar de Buitenland Excursie!

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

25

26

TOETJE

... EN ALS PRAESES KERS OP DE TAART CHOCOLADE CAKEJES Door: Ulrike van Ark Heerlijke chocolade cakejes die gluten- en koemelkvrij zijn! Ze passen ook nog eens in het FODMAP-arme dieet dat past bij PDS. Voor 12 cakejes heb je het volgende nodig: 200 gram meel (bijvoorbeeld 100 gr quinoa en 100 gr boekweitmeel) 225 gram suiker (mag ook kokosbloesemsuiker zijn) 180 gram toegestane boter 1,5 theelepel bakpoeder 4 theelepels cacao poeder 120 ml melk (lactose vrij of sojadrink als alternatief) 2 eieren De cakejes zijn eenvoudig te bereiden. Verwarm eerst de oven voor op 170 graden. Mix alle ingrediënten met behulp van een keukenmachine of een mixer tot een mooi beslag.

Het is handig om een muffin-bakblik te gebruiken, maar stevige muffinvormpjes werken ook prima! Schep deze vormpjes halfvol met het beslag. Zet de cakejes vervolgens 15-20 minuten in de oven. Het verschilt per oven, na ongeveer 30 minuten zijn ze perfect gaar!

Eet smakelijk!

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

PUZZEL

SUDOKOE

KUN JIJ DE KOE BIJ DE HOORNS VATTEN?

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

27

28

REDACTIONEEL

Activiteitenagenda April 4 P.S.-borrel met pubquiz 11 Van Lanschot Workshop 11 Pre-BEC borrel 18 STOF-vergadering 19 Buitenland Excursie Mei 2 Onderwijsmiddag en Docent-van-het-jaar verkiezing 2 P.S.-borrel 12 Jaardiner jaar 1 16 After-BEC borrel 18 ABN AMRO Workshopavond 19 Functionarissenactiviteit 20 RijWielPrestatieTocht 22 GRIP op onderzoek 23 Vrouwenactiviteit 30 P.S.-borrel Juni 6 Jaarvergadering 9 JaarAfsluitingsKamp 13 STOF-vergadering 13 EJC-feest 27 LOS liefdadigheidsactiviteit

Colofon Redactie

Geka Abelen Lisette Bosma Gert-Jan Niemeijer Nicole Westendorp Adnan Kanaan Ulrike van Ark

Ab-actiaat

Lisette Bosma K. de Vriezestraat 4 9741 AE Groningen Tel.: 06-45945895 redactie@psgroningen.nl

Drukkerij

Perfect Book

Oplage

1000 stuks Copyright 2017 Redactiecommissie Foliolum ‘To the Point’ der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van schrift, druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de auteurs.

Gebruikt bronnenmateriaal is op te vragen bij de Redactiecommissie.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Maart 2017

BENU KRACHT VAN 8!

Bij BENU Apotheek staat u centraal. Wij staan voor optimale service en kwaliteit, geven u graag advies en begeleiden u bij het verstrekken van medicijnen. Dat vatten we samen in de Kracht van 8.

1

3

WE STAAN KLAAR VOOR UW GEZONDHEIDSVRAGEN

UW PERSOONLIJKE GEGEVENS BIJ ONS IN VERTROUWDE HANDEN

2 DESKUNDIGE VEILIGHEIDSCHECK VAN UW MEDICIJNGEBRUIK

5 ONZE ZORG IS ALTIJD MAATWERK

4

6 DAG EN NACHT BEREIKBAAR VIA APOTHEEK, DIENSTREGELING EN ONLINE

HERHAALSERVICE VOOR UW MEDICIJNEN

7 UW MENING TELT

8 SERVICE MET EEN GLIMLACH

www.benuapotheek.nl

Het Studenten Pakket. Het gratis en complete betaalpakket.

Met het gratis StudentenPakket van ABN AMRO heb je al je financiële zaken in één keer goed geregeld.

Zit je nog bij een andere bank? Onze overstapservice zet al je betalingen en machtigingen snel en gratis voor je over.

Meer weten? Ga naar abnamro.nl/studenten Afdeling Medische & Vrije Beroepen en DGA’s telefoonnummer 050 - 316 02 50

PROFITEER VAN ONZE OVERSTAPSERVICE