Foliolum oktober 2016

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” Universitair Centrum voor Farmacie

Foliolum

VERSLAVING

CRACK-COCAÏNE DE VERSLAVING En de behandeling

INTERVIEW

MET PSYCHOLOOG Over nieuwe behandelmethodes

6 FEITEN

OVER VERSLAVINGEN En de cijfers erachter Uitgave 1 | oktober 2016

Foliolum Editie 1

1

oktober 2016

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” in samenwerking met het Universitair Centrum voor Farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen

Redactioneel

2 Praesides 3 Farmacologische behandelmogelijkheden

voor crack-cocaïne afhankelijkheid 6 Interview met 8 Wist je dat

Facultair

10

10 Student in het buitenland 12 PhD 14 Alumnus

Pharmaciae Sacrum

15 Bestuurscolumn 17 Afgestudeerden 18 Fotopagina 20 Even voorstellen... EJC de Icebreaker 21 P.S activiteiten 24 Eten met...

26 Als kers op de taart...

27 Puzzel 28 Activiteitenagenda

13

23 G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

2

REDACTIONEEL

PRAESIDES TO THE POINT

Geachte lezer, Het is gelukt! Het eerste nummer van het Foliolum van onze redactie ligt voor u. In maart is het allemaal begonnen, toen werd de commissie gevormd. Helaas moesten we al snel afscheid nemen van Philippe en Lissa.

Na de zomervakantie werd de commissie aangevuld met Ulrike en Adnan, waardoor we toen toch echt compleet waren.

Het thema van dit nummer is verslavingen. Verslavingen komen overal voor en er zijn veel verschillende soorten verslavingen. Uit de cijfers van Jellinek verslavingszorg blijkt bijvoorbeeld dat twee miljoen mensen in Nederland een middel misbruiken of zelfs verslaafd zijn. In de apotheek is een slaap- of kalmeringsmiddelenverslaving natuurlijk een veel voorkomende verslaving. Het is algemeen bekend dat het lastig is om een middel te laten staan als je eenmaal verslaafd bent. In dit nummer zal daarom uitgebreid worden stilgestaan bij behandelmethoden voor verslaving.

Een promovendus en een professor gaan u meer vertellen over een behandeling op farmacologisch niveau en aanvullende trainingen naast de bestaande therapie.

Als kers op de taart verschijnt in elk nummer een overheerlijk toetjesrecept. We hopen dat de toetjes zullen smaken en dat u veel leesplezier zult beleven aan dit eerste nummer.

Geachte lezer, beste P.S.-er, De zomer is tot een einde gekomen en de terrasjes zijn ingeruild voor de collegebanken. De biertjes zijn vervangen door kopjes koffie en de gebruinde huidjes worden weer langzaam wit. De eerste P.S.activiteiten na de bestuurswissel, zoals het JaarAfsluitingsKamp, het Binnenland Bedrijven Bezoek en de Facultaire Introductiedag, hebben weer plaatsgevonden. Wanneer u dit leest hebben er al meerdere lunchmiddagen, lezingen en excursies plaatsgevonden. Daarnaast zijn het thema en de kleuren van het aanstaande Lustrum onthuld op het Lustrumfestival. Dit is een van de voorproefjes van het 27e Lustrum van P.S. dat wij in februari samen zullen vieren.

Deze editie van het Foliolum focust zich op verslavingen.

Dit is een breed onderwerp waar veel over te doen is. Er is een dunne lijn tussen een gewoonte en een verslaving. In ons toekomstig vakgebied zullen we vroeg of laat te maken krijgen met het fenomeen verslaving. Ik ben benieuwd of de Redactiecommissie ons min of meer kan voorbereiden op wat ons te wachten staat. Niet alleen hoe het is om verslaafd te zijn, maar ook hoe de omgeving hiermee kan omgaan.

Dan rest mij nog u veel plezier te wensen met het lezen van dit Foliolum en ik hoop u te mogen ontvangen op een van onze P.S.-activiteiten.

Met vriendelijke groet, namens het 135e bestuur der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” Merel Evers h.t. praeses

PHARMACIAE SACRUM

Met vriendelijke groet, namens de redactiecommissie 2016-2017 “To the point” Geka Abelen h.t. praeses Redactiecommissie

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

REDACTIONEEL

FARMACOLOGISCHE BEHANDELMOGELIJKHEDEN VOOR CRACK-COCAÏNE AFHANKELIJKHEID Verslaving kan gezien worden als een ‘biopsychosociale’ aandoening, waarvan de behandeling bij voorkeur dient te bestaan uit het beïnvloeden van een of meerdere van deze biologische, psychologische en sociale componenten1. De meest aangeboden behandeling binnen de verslavingszorg is cognitieve gedragstherapie, die gericht is op het veranderen van de psychologische (en sociale) aspecten van verslaving.

De biologische component kan vertegenwoordigd worden door een medicamenteuze behandeling. Voor een aantal verslavingen zijn er inmiddels dergelijke behandelingen beschikbaar. Zo ondersteunt naltrexon de vermindering van hevig alcoholgebruik, helpen acamprosaat en disulfiram alcoholabstinentie te bestendigen en draagt nalmefene bij om het alcoholgebruik te verminderen2-5. Methadon en buprenorfine zijn medicamenten die worden ingezet om het illegaal heroïnegebruik te verminderen en behandelretentie te bevorderen6.

Voor de behandeling van cocaïneafhankelijkheid is er nog geen bewezen effectieve farmacotherapie beschikbaar.

De noodzaak hiertoe bestaat echter wel, aangezien problematisch cocaïnegebruik, met name de rookbare variant van cocaïne (‘crack’ of ‘basecoke’), gepaard gaat met veel lichamelijke, psychische en sociale problemen7.

Bovendien zijn de beschikbare psychosociale behandelingen voor cocaïneafhankelijkheid slechts beperkt effectief en gaan ze vaak gepaard met een hoge uitval.

Door: Mascha Nuijten Potentiele medicamenten bij cocaïneafhankelijkheid In de afgelopen decennia is er veel onderzoek gedaan naar farmacologische behandelingen van cocaïneverslaving.

Hierbij zijn vele soorten medicamenten de revue gepasseerd, zoals antidepressiva8, antipsychotica9, anti-epileptica10, indirecte dopamine agonisten/ psychostimulanten11,12 en vaccins13. Ook in Nederland hebben we inmiddels een drietal medicamenten onderzocht op hun effectiviteit en veiligheid bij de behandeling van crackcocaïneafhankelijkheid14. Over het algemeen kan gesteld worden dat er (nog) onvoldoende evidentie is voor de effectiviteit van één specifiek medicament bij de behandeling van cocaïneafhankelijkheid.

Sommige trials rapporteren wel positieve resultaten van bepaalde medicamenteuze behandelingen ten aanzien van het cocaïnegebruik, maar er is geen eenduidig overtuigend bewijs. De meest veelbelovende vorm van farmacotherapie bij cocaïneafhankelijkheid is de agonistische substitutiebehandeling15, waarbij het medicament vergelijkbare effecten op neurobiologie en gedrag heeft als de drug die vervangen wordt.

In het geval van cocaïne zijn met name dopamine, norepinefrine en/ of serotonine de belangrijkste doelwitten van de agonistische farmacotherapie16.

Agonistische substitutiebehandeling Het doel van een agonistische substitutiebehandeling is het door een veiliger medicament vervangen van een schadelijke drug, die ongecontroleerd, in (te) grote hoeveelheden en met kans op overdosering en ontwenning wordt ingenomen15. Voorbeelden van agonistische substitutiebehandelingen bij verslaving zijn nicotinepleisters of -kauwgom bij roken en methadon of buprenorfine bij heroïneafhankelijkheid.

Bij een substitutiebehandeling is niet zozeer abstinentie (d.w.z. volledige onthouding) het belangrijkste doel, maar het verminderen van het middelengebruik en de schade die met dat gebruik samenhangt. De focus van de behandeling bij deze zogenaamde ‘harm reduction’ strategie ligt hierbij voornamelijk op het verhogen van de levenskwaliteit.

Een mooi voorbeeld hiervan is de medische heroïnebehandeling, waarbij chronische, methadonresistente opiaatafhankelijke cliënten dagelijks onder toezicht farmaceutisch voorgeschreven heroïne gebruiken. Nederlands onderzoek heeft uitgewezen dat een langdurige behandeling (gemiddeld 4 jaar) samengaat met een stabiel verbeterde lichamelijke, psychische en sociale gezondheid en afwezigheid van illegaal heroïnegebruik17.

De potentiele agonistische substitutiebehandelingen voor cocaïneafhankelijkheid kunnen grofweg ingedeeld worden op basis van hun werkingsmechanisme in het beloningssysteem van de hersenen: beïnvloeding kan plaatsvinden door het stimuleren van dopamine afgifte (‘dopamine releasers’) of door het remmen van dopamine heropname (‘dopamine reuptake inhibitors’)16.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

3

4

REDACTIONEEL Amfetamine-analogen (metamfetamine, dexamfetamine) stimuleren het vrijkomen van monoaminen en dit werkingsmechanisme lijkt tot meer positieve effecten te leiden ten aanzien van het cocaïnegebruik dan dopamine heropname remmers, zoals modafinil, methylfenidaat en bupropion18. Een nadeel van amfetamine-analogen is echter het groter risico op misbruik ervan, hoewel een langzame afgiftevariant dit risico kan verkleinen. Bij de keuze van agonist is het naast een grondig medisch en psychiatrisch onderzoek ook belangrijk om de ernst van de cocaïneafhankelijkheid mee te laten wegen, bijvoorbeeld dexamfetamine voor chronische, ernstig cocaïneafhankelijke patiënten16. Ten slotte is het belangrijk om te realiseren dat ondanks de risico’s die kleven aan agonistische substitutiebehandeling, het continueren van ongecontroleerd cocaïnegebruik (en de levensstijl die daar vaak mee samenhangt) waarschijnlijk schadelijker is voor de gebruiker.

SR dexamfetamine Vertraagde afgifte (‘sustained-release’; SR) dexamfetamine is momenteel de meest veelbelovende agonist voor de behandeling van (chronische) cocaïneafhankelijkheid.

Diverse onderzoeken hebben uitgewezen dat SR dexamfetamine bijdraagt aan vermindering van het cocaïnegebruik en hunkering naar cocaïne12. De meest overtuigende bevindingen zijn recentelijk door ons onderzoeksteam gedaan en deze zijn gepubliceerd in The Lancet19. Het onderzoek betrof een gerandomiseerde, dubbelblinde, placebogecontroleerde studie onder 73 heroïne- en crack-cocaïneafhankelijke cliënten, die in behandeling waren met medische heroïne en tevens bijna dagelijks (24 dagen/maand) illegale cocaïne rookten.

Zij ontvingen gedurende 12 weken ofwel 60 mg/dag SR dexamfetamine ofwel een identieke placebo, parallel aan de heroïnebehandeling. De medicatietrouw was gemiddeld 92% en in beide groepen vergelijkbaar. Cliënten die SR dexamfetamine hadden ontvangen waren significant meer dagen cocaïne-abstinent gedurende de studieperiode dan cliënten in de placebogroep (39 vs. 23 dagen; p=0.03).

Op dagen waarop ze nog wel crack-cocaïne gebruikten, verminderden cliënten in de dexamfetaminegroep hun gebruik met 43% vergeleken met 7% in de placebogroep (p<0.01).

Onze studie onderscheidde zich van de andere trials door de hoge medicatietrouw en de significante uitkomsten op zowel de primaire als secundaire cocaïne-gerelateerde uitkomstmaten. We concludeerden dat SR dexamfetamine een effectieve behandeling is bij chronische heroïneen crack-cocaïneafhankelijke cliënten in een medische heroïnebehandeling. Daarnaast benadrukten we dat replicatie van de resultaten in een bredere groep chronische cocaïne- of stimulantia-afhankelijke cliënten, met en zonder bijkomende opiaatafhankelijkheid, in minder strikte behandelsettings, essentieel is. Hiervoor is het belangrijk dat er strategieën worden ingezet om de medicatietrouw

zo optimaal mogelijk te laten zijn. Medicatiemanagement interventies of contingentie management, waarbij het nakomen van behandelafspraken wordt beloond met vouchers, zijn voorbeelden van zulke strategieën.

Tot slot Crack-cocaïneafhankelijkheid is een complexe stoornis, waarvoor nog geen bewezen effectieve farmacotherapie beschikbaar is. Agonistische substitutiebehandeling, met name met SR dexamfetamine is veelbelovend.

Toekomstig onderzoek zou dit verder moeten exploreren in een bredere groep chronische cocaïne- en stimulantiaafhankelijke cliënten in diverse behandelsettings. Wanneer de agonistische behandeling langer aangeboden wordt, kan ook de winst op andere domeinen, zoals gezondheid en sociaal functioneren gemeten worden. Daarnaast is het wenselijk om te bekijken of de combinatie van een psychologische met een farmacologische behandeling tot effecten kan leiden die ook op lange termijn bestendigen. Het bestuderen van variabele doseringen SR dexamfetamine zou tot vergroting van kennis kunnen leiden ten aanzien van de meest effectieve dosering, al dan niet gekoppeld aan bepaalde patiëntkenmerken.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

REDACTIONEEL

CV Mascha Nuijten Mascha Nuijten is psycholoog en werkt sinds 1998 in de verslavingszorg, waarvan lange tijd als behandelaar. In 2010 is zij bij Brijder Onderzoek gestart met een promotieonderzoek naar nieuwe farmacologische behandelmogelijkheden voor crack-cocaïneafhankelijkheid in Nederland. In deze studie zijn in drie aparte gerandomiseerde trials de haalbaarheid, effectiviteit en veiligheid van drie medicamenten onderzocht: topiramaat, modafinil en vertraagde afgifte dexamfetamine. Alle trials zijn inmiddels afgerond en de resultaten zijn gepubliceerd. Mascha is bezig met de afronding van haar proefschrift en hoopt begin 2017 te promoveren aan de Universiteit Leiden. Inmiddels is ze betrokken bij de opzet van nieuwe onderzoeken binnen Brijder Verslavingszorg. Haar drijfveer is het willen verbeteren van de zorg voor problematische en kwetsbare groepen die binnen de verslavingszorg nog onvoldoende geholpen (kunnen) worden. Mascha zou graag naast haar onderzoekswerk weer als psycholoog willen gaan werken om een bruggenbouwer te zijn tussen theorie en praktijk.

Referenties 1.

Leshner AI. Addiction is a brain disease, and it matters. Science 1997; 278(5335): 45-7.

2.

Soyka M. Nalmefene for the treatment of alcohol use disorders: recent data and clinical potential. Expert Opin Pharmacother 2016; 17(4): 619-26.

3.

Rosner S, Hackl-Herrwerth A, Leucht S, Vecchi S, Srisurapanont M, Soyka M. Opioid antagonists for alcohol dependence. Cochrane Database Syst Rev 2010; (12): CD001867.

4.

Maisel NC, Blodgett JC, Wilbourne PL, Humphreys K, Finney JW. Meta-analysis of naltrexone and acamprosate for treating alcohol use disorders: when are these medications most helpful? Addiction 2013; 108(2): 275-93.

5.

Jorgensen CH, Pedersen B, Tonnesen H. The efficacy of disulfiram for the treatment of alcohol use disorder. Alcohol Clin Exp Res 2011; 35(10): 1749-58.

6.

Mattick RP, Breen C, Kimber J, Davoli M. Buprenorphine maintenance versus placebo or methadone maintenance for opioid dependence. Cochrane Database Syst Rev 2014; (2): CD002207.

7.

Degenhardt L, Baxter AJ, Lee YY, et al. The global epidemiology and burden of psychostimulant dependence: findings from the Global Burden of Disease Study 2010. Drug Alcohol Depend 2014; 137: 36-47.

8.

Pani PP, Trogu E, Vecchi S, Amato L. Antidepressants for cocaine dependence and problematic cocaine use. Cochrane Database Syst Rev 2011; (12): CD002950.

9.

Indave BI, Minozzi S, Pani PP, Amato L. Antipsychotic medications for cocaine dependence. Cochrane Database Syst Rev 2016; 3: CD006306.

10.

Minozzi S, Cinquini M, Amato L, et al. Anticonvulsants for cocaine dependence. Cochrane Database Syst Rev 2015; 4: CD006754.

11.

Castells X, Casas M, Perez-Mana C, Roncero C, Vidal X, Capella D. WITHDRAWN: Efficacy of psychostimulant drugs for cocaine dependence. Cochrane Database Syst Rev 2010; (2): CD007380.

12.

Perez-Mana C, Castells X, Vidal X, Casas M, Capella D. Efficacy of indirect dopamine agonists for psychostimulant dependence: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. J Subst Abuse Treat 2011; 40(2): 109-22.

13.

Kosten T, Domingo C, Orson F, Kinsey B. Vaccines against stimulants: cocaine and MA. Br J Clin Pharmacol 2013; 77(2): 368-74.

14.

Nuijten M, Blanken P, van den Brink W, Hendriks V. Cocaine Addiction Treatments to improve Control and reduce Harm (CATCH): New Pharmacological Treatment Options for Crack-Cocaine Dependence in the Netherlands. BMC Psychiatry 2011; 11: 135.

15.

Mariani JJ, Levin FR. Psychostimulant treatment of cocaine dependence. Psychiatr Clin North Am 2012; 35(2): 425-39.

16.

Herin DV, Rush CR, Grabowski J. Agonist-like pharmacotherapy for stimulant dependence: preclinical, human laboratory, and clinical studies. Ann N Y Acad Sci 2010; 1187: 76-100.

17.

Blanken P, Hendriks VM, van Ree JM, van den Brink W. Outcome of long-term heroin-assisted treatment offered to chronic, treatment-resistant heroin addicts in the Netherlands. Addiction 2010; 105(2): 300-8.

18.

Stoops WW, Rush CR. Agonist replacement for stimulant dependence: a review of clinical research. Curr Pharm Des 2013; 19(40): 7026-35.

19.

Nuijten M, Blanken P, van de Wetering B, Nuijen B, van den Brink W, Hendriks VM. Sustained-release dexamfetamine in the treatment of chronic cocaine-dependent patients on heroin-assisted treatment: a randomised, double-blind, placebo-controlled trial. Lancet 2016; 387(10034): 2226-34.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

5

6

REDACTIONEEL

INTERVIEW MET Wat is het belangrijkste resultaat dat u daarbij gevonden heeft?

Wat we vinden is dat vormen van specifieke training die we ontwikkeld hebben, een positief effect hebben op de behandeluitkomst als je ze toevoegt aan de reguliere behandeling. Hierbij beïnvloeden we eigenlijk direct meer automatische reacties, waarvan we gevonden hebben dat die veranderen als iemand verslaafd raakt.

Prof. dr.

R.W.H.J. Wiers is hoogleraar ontwikkelingspsychopathologie aan de Universiteit van Amsterdam en houdt zich bezig met oorzaken van verslaving en mogelijke therapieën.

Door: Geka Abelen

Ongeveer een jaar na de behandeling zie je dat de alcoholisten die deze training naast hun gewone behandeling hebben gehad, ongeveer 10% minder kans hebben om teruggevallen te vallen. Normaal is dat percentage ongeveer 55%, maar als ze de training hebben gehad gaat het om ongeveer 45% dat terugvalt. Het probleem is daarmee nog niet opgelost, maar er zijn wel nieuwe tools om mensen te kunnen helpen. Deze tools zijn gebaseerd op de kennis van de achterliggende processen.

Wat ook opvalt is dat er eigenlijk niks gebeurt bij bijvoorbeeld studenten die helemaal niet gemotiveerd zijn om te stoppen met alcohol of roken. Het heeft wel zin bij de mensen die wel willen stoppen, maar waar het tot nu toe niet is gelukt. Een randvoorwaarde is dus dat de motivatie om te veranderen aanwezig moet zijn.

Kunt u zichzelf kort introduceren?

Jazeker, ik ben geboren in Groningen. Aan de UvA heb ik experimentele psychologie gestudeerd. Daarna ben ik daar ook gepromoveerd op risicofactoren voor alcoholisme bij kinderen van alcoholisten, maar ook algemene risicofactoren voor alcoholisme. Daarna heb ik nog tien jaar in Maastricht gewerkt, gevolgd door twee jaar werken in Nijmegen. Daar was ik bijzonder hoogleraar verslavingsgedrag bij jongeren. Vervolgens ben ik teruggekeerd als hoogleraar bij de UvA.

Er zijn ook vrij veel studies gedaan met studenten om te kijken of je zo’n bias kunt veranderen – best interessant om bij zwaar drinkende studenten te onderzoeken. Je kan hier echter geen effect verwachten op het drinkgedrag op de lange termijn als ze niet willen stoppen.

Deze studies zijn dus puur gericht op het mechanisme.

In klinische populaties (mensen met een officieel alcoholprobleem) kun je dat wel onderzoeken en dan blijkt het dus een effect te hebben.

Dat je op een bepaalde manier informatie verwerkt, dat wil zeggen dat je bijvoorbeeld extra sterk reageert op alcoholprikkels of op rookprikkels.

Met welk onderzoek bent u momenteel bezig?

Eigenlijk is er een hele lijn van onderzoeken waarin wij bestuderen wat er verandert in de hersenen en in de psychologie van mensen als ze verslaafd raken. Anderzijds bekijken we hoe we die kennis kunnen gebruiken om tot effectieve interventies te komen. Daar wordt door een hele groep van promovendi en post-docs aan gewerkt.

We hebben ook een studie gedaan naar de neurale effecten van dit soort trainingen en daar zie je dat de effecten op de snelle reactie op alcoholplaatjes in hersengebieden zoals de amygdala veranderen onder invloed van de training.

Dat houdt dus in dat mensen die de echte training gehad hebben minder heftig reageren als ze een alcoholprikkel krijgen.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

REDACTIONEEL

U heeft het over training, wat voor trainingen worden gegeven?

Dat ligt eraan welke bias (vertekening van informatie) waar we ons op richten. Dat kunnen er verschillende zijn en voor elk type hebben we aparte typen training om die bias aan te pakken.

Kunt u voorbeelden geven van typen bias?

Een voorbeeld is aandacht. Wat je dan ziet is dat de aandacht van mensen die veel drinken vooral getrokken en vastgehouden wordt door alcoholstimuli. Wat je dan doet is mensen systematisch wegtrainen van diezelfde alcoholstimuli. Na deze training zie je dan dat de alcoholbias minder wordt. Ook hier geldt dat gemotiveerde mensen een grotere kans hebben om abstinent te blijven.

Een ander voorbeeld is toenaderingsneiging (iets aantrekkelijk vinden en dan vanzelf de neiging krijgen er naartoe te gaan). Deze twee typen bias beïnvloeden elkaar, maar je kunt ze wel apart aanpakken. Ook deze toenaderingsneiging kunnen we weer systematisch trainen, waardoor de eerste impuls wordt om er vandaan te gaan, in plaats van er naartoe te gaan.

Als je dit gewoon online doet zonder dat mensen daarnaast gewone therapie hebben, dan zie je eigenlijk dat iedereen zijn drankgebruik reduceert. Dus zowel de mensen die echte training hebben gehad, als de mensen in de controlegroep. Hier is dus een minder specifiek effect.

Dat kan aan twee dingen liggen: 1.

Het feit dat zo’n context van motivatie voor langere termijn belangrijk is, waar in gewone therapie veel aan gewerkt wordt.

2.

Dat het doel van abstinentie belangrijk is, omdat mensen die online trainen zonder aanvullende therapie over het algemeen niet willen stoppen met drinken, maar willen minderen. Dat doen ze succesvol: mensen slagen erin om minder te drinken met de trainingen. Hier wordt echter geen verschil gevonden tussen de trainingsgroep en de controlegroep, terwijl in de klinische context dit verschil wel gevonden wordt.

Er wordt dus wel een verschil gevonden als mensen actief naar een hulpverlener toegaan. Als je alleen de training doet wordt dit verschil niet gevonden, echter is wel bij iedereen een reductie te zien. Het zet dus wel zoden aan de dijk, maar ded vooruitgang is minder specifiek.

Doet u ook onderzoek naar andere typen verslaving?

Ja, dit effect is ook voor roken gevonden. Bij studenten die niet willen stoppen met roken wordt wederom geen effect gevonden. Op het moment dat je dit doet met mensen die echt willen stoppen, vonden we bij de zware rokers een effect van de training.

Als je een zwaardere roker bent (≥15 sigaretten per dag) dan heb je in de controlegroep 75% kans teruggevallen te zijn na een half jaar en wanneer je een zwaardere roker bent in de trainingsgroep is deze kans 50%. Hier wordt dus een vermindering van maar liefst 25% gevonden.

Belangrijk hierbij was dat we alleen mensen tot de training toelieten die daadwerkelijk een stoppoging ondernamen, niet mensen die dat alleen van plan waren maar niet deden.

Deze training lijkt vooral te helpen bij de groep die wel graag wil stoppen, maar niet genoeg heeft aan motivatie alleen. Daarom werden in de meest recente trial alleen mensen geïncludeerd die daadwerkelijk een stoppoging hadden ondernomen.

Bij cannabis wordt dezelfde bias gevonden, maar hier zijn nog geen resultaten van. Er loopt voor cocaïne ook een trial, het is hier echter lastiger om voldoende mensen bij elkaar te krijgen voor goede resultaten.

Daarnaast loopt er nu ook een onderzoek naar gokverslavingen. Dit verschilt van de rest, omdat hier geen middel is dat een rol speelt. Ook hier zijn tot nu toe aanwijzingen gevonden voor het feit dat dezelfde typen bias een rol spelen. In principe zie je bij veel van de verslavingen vergelijkbare vertekeningen van de informatie (biases).

Zijn de verschillende soorten verslaving vergelijkbaar op hersenniveau?

Op een globaal niveau lijkt dat op elkaar, vanwege de vergelijkbare biases. Het is echter niet zo dat dit bij iedereen gevonden wordt. Voor zowel de aandachtsbias als de toenaderingsbias geldt dat ongeveer de helft van de mensen dit heeft. Juist deze helft heeft baat bij de training.

Welk onderzoek is u het meest bijgebleven?

De eerste clinical trial van deze training was in samenwerking met een Duitse kliniek. Het fijne was dat de aantallen deelnemers daardoor veel hoger werden. Nog een voordeel was dat deze kliniek standaard iedereen volgt na een jaar. Hierdoor kregen we vanzelf de informatie wie na een jaar was teruggevallen. Na het analyseren van de data bleek dat er een verschil werd gevonden van maar liefst 13% tussen de trainingsgroep en de controlegroep.

Hier waren slechts vier trainingssessies van een halfuur gevolgd. Dit resultaat hadden we van tevoren ook niet verwacht.

In Australië is deze maand een studie gepubliceerd waarbij de trainingen bij de detox plaatsvonden. Ook hier is dit resultaat gevonden bij vier trainingssessies.

-------------------------------------------------------------------Nieuwsgierig geworden naar dit onderwerp?

Online kan je de trainingen www.impliciet.eu

bekijken:

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

7

8

REDACTIONEEL

WIST JE DAT ...

In 2012 dronken we per persoon 66 glazen alcohol per persoon. Gemiddeld waren dit 288 glazen bier, 220 glazen wijn en 98 glazen sterke drank.

40-60% van de apothekers gebruikt potentieel verslavende middelen zonder voorschrift.

Daarvan gebruikt 25% vaker dan 5 perioden en 88% al tijdens de studietijd.

In Nederland zijn ongeveer 20.000 mensen gameverslaafd. In 2014 zochten 544 mensen hulp bij hun gameverslaving.

96% daarvan is man en 441 mensen waren jonger dan 25 jaar G.F.S.V. â&#x20AC;&#x153;PHARMACIAE SACRUMâ&#x20AC;? | Foliolum | Oktober 2016

REDACTIONEEL

WIST JE DAT...

Vrouwen gebruiken twee keer vaker een slaappil of ander geneesmiddel om te kalmeren dan mannen.

Daarnaast gebruiken vrouwen de medicatie ook langer. Het geneesmiddelgebruik duurt dan twaalf tot twintig jaar.

Er wordt geschat dat ongeveer 600.000 mensen verslaafd zijn aan slaap- en kalmeringsmiddelen. Het gaat daarbij voornamelijk om benzodiazepinen. Vaak zien ze zichzelf niet als verslaafde, maar als iemand die chronische medicatie nodig heeft.

Een tip om te stoppen met roken is: lees een boek of neem een cursus over stoppen met roken. Het slagingspercentage bij de categorie die het boek leest is relatief hoog. De verklaring hiervoor wordt gezocht in het feit dat ze meer inzicht krijgen in hun verslaving, waardoor stoppen uiteindelijk beter gaat.

G.F.S.V. â&#x20AC;&#x153;PHARMACIAE SACRUMâ&#x20AC;? | Foliolum | Oktober 2016

9

10

FACULTAIR

STUDENT IN HET BUITENLAND PRAESES

Masterproject in Sydney Door: Leonoor Bousema & Anna Leenders In februari 2015 was het voor ons zover: tijd om een Masterproject uit te zoeken!

Tijdens Algemene Farmacotherapie kwamen we er achter dat we beide ons project bij de vakgroep Farmacotherapie & Farmaceutische Patientenzorg zouden willen doen.

Beide namen we contact op met professor Katja Taxis. We hadden toevallig allebei ambitie om naar het buitenland te gaan. Zodoende bracht Katja Taxis ons in contact met Lisa Pont.

Lisa werkt bij het Australian Institute of Health Innovation (AIHI) op de campus van Macquarie University in Sydney.

Ze heeft haar PhD aan de RUG gedaan en heeft daarom een goede connectie met Katja Taxis. In april 2015 was ze in Europa voor een congres en bracht ze ook een bezoekje aan Groningen. Wij hebben toen een meeting gehad met z’n vieren waarin we erg enthousiast zijn geworden om naar Sydney te gaan!

Bij het AIHI werken voornamelijk fulltime researchers; een professionele werkomgeving zonder studenten. Lisa stelde daarom voor dat we samen naar Sydney konden komen.

Dat leek ons een erg leuk idee! Na wat overwegingen (vooral financiële.. want Sydney is erg duur) zijn we er samen voor gegaan.

Er waren voorbereidingen nodig, zoals een visum regelen en fondsen werven. Wij dachten heel erg op tijd te zijn met alles regelen maar uiteindelijik duurde het proces erg lang.

Je moet veel reacties afwachten en de fondsen worden slechts een aantal keer per jaar aangevraagd.

Zondag 17 april stonden we dan eindelijk met onze koffers op Schiphol! Na wat knuffels van familie, vriendinnen en onze lovers ging het avontuur beginnen. De eerste week hadden we tijd voor sightseeing omdat Lisa in Europa was voor een congres. Hierna kon het serieuze werk beginnen.

Op het AIHI kregen we ons eigen bureau en konden we ons inlezen over ons project. We kregen een plekje tegenover Adam Dunn, waarvan net een artikel was gepubliceerd in het tijdschrift Nature. Ons project gaat over medicijn inclusie in Advance Care Planning en wordt uitgevoerd in samenwerking met Catholic Health Care. Catholic Health Care heeft ruim 30 facilities in Sydney en omstreken.

Leonoor doet een kwantitatieve audit van medical records en Anna voert kwalitatief onderzoek uit door interviews af te nemen bij verpleegsters en managers. Beide projecten zijn erg interessant en uitdagend.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

FACULTAIR Tijdens de medical records audit leest Leonoor niet alleen maar data waar ze naar op zoek is, maar komt ze ook informatie tegen op de medicatielijsten zoals ‘s avonds 40 ml Whiskey. Ook heeft ze een keer de ambulance moeten bellen. Lekker bbq’en met alle inwoners (een vrouw van 105 jaar oud!) van een nursing home was ook een ervaring.

Wanneer we op het instituut aan onze scriptie werken, spelen we elke maandag ‘Mahjong’ met Lisa en andere collega’s, een erg leuk Chinees spel. Tevens is er in de pauzes genoeg tijd om te genieten van een van de vele cuisines die Sydney rijk is!

Voor of na werktijd en in de weekenden is het tijd om van Sydney te genieten. Anna is gaan roeien bij de Sydney University Boat Club waarbij ze in de vroege ochtend (6am!!) traint in de haven van Sydney met de Harbour Bridge op de achtergrond. Leonoor is gaan hardlopen met de rengroep Girls Run Sydney. Door een tekort aan trainen voor een hele marathon vanwege shinsplints staan er nu twee halve marathons op de planning: Sydney & Melbourne!

Sydney is een waanzinnig mooie stad en zij brengt ons ieder weekend weer iets nieuws: van mooie trails in Royal National Park tot drankjes in de Baxterinn, een hidden Whiskey bar! Zelfs zijn we een keer mee gegaan op een cruise van de Sydney University Pharmacy Association.

Omdat we toch niet de Nederlandse zomer helemaal over wilden slaan en van het land wilden genieten, zijn we net allebei 3 weken op vakantie geweest met onze vriend.

Sydney is een goede uitgangsbasis gebleken voor een trip naar Nieuw Zeeland en de Oost kust van Australië.

Inmiddels zijn we helaas al over de helft en vliegt de tijd voorbij! We kunnen iedereen een buitenlandervaring aanraden voor je master project en als er de mogelijkheid voor is: ga naar Australië.

Wij geven in december het stokje door aan Chloé Smit!

Alvast success & veel plezier!

Tot in januari allemaal & we hebben zin in het Lustrum!

Voor vragen en tips kunnen jullie ons altijd contacten.

Cheers mate! No wucking forries!

Anna & Leonoor

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

11

12

FACULTAIR

PhD Inmiddels is het alweer tien jaar geleden dat ik naar Groningen kwam om te beginnen aan de studie Farmacie.

Eigenlijk wist ik niet zo goed wat de studie precies in zou houden: ik had pas vrij laat bedacht dat ik misschien wel deze studie wilde doen en was daardoor te laat voor een open dag of meeloopdag. Wat mij aanvankelijk vooral boeide, was farmacologie: hoe werkt een geneesmiddel precies in het lichaam? Toen had ik niet kunnen denken dat ik gaandeweg mijn studie steeds enthousiaster zou worden van technologische aspecten binnen de farmacie, laat staan dat ik daar nu in mijn werk dagelijks mee bezig zou zijn als promovendus bij Farmaceutische Technologie en Biofarmacie (FTB).

Door: Naomi Teekamp Ik ging al vrij snel overstag richting de technische kant en heb mijn bachelor- en masterproject met veel plezier uitgevoerd bij FTB. Ik begon in de Bachelor met de ontwikkeling van geneesmiddel bevattende polymeercoatings voor trachea-stents en in de Master heb ik gewerkt aan een model dat gebruik maakt van levend dierweefsel om geneesmiddelpenetratie in het colon te analyseren. Na mijn Masterproject werd ik gevraagd om enkele maanden betaald werk te verrichten op de afdeling in een project waarin ik de deeltjesgrootte van inhalatiepoeders uit commerciële inhalatoren met elkaar vergeleek. Al deze onderzoeken komen voort uit het gegeven dat het genereren van een zo hoog mogelijke biologische beschikbaarheid van het geneesmiddel net zo belangrijk is als een goede werking van het geneesmiddel in het lichaam. Hierbij kijken we niet alleen maar naar de juiste toedieningsvorm, maar ook naar de samenstelling ervan, de juiste hulpmiddelen (zoals inhalatoren), de beste productiemethode, de houdbaarheid, het toedieningsgemak voor de patiënt en hoe je dit allemaal kunt testen. Het samenspel van deze factoren en hoe je deze kunt veranderen en verbeteren maken dit vakgebied voor mij razend interessant. Terugkijkend op mijn kennismaking met deze interessante onderwerpen en door het plezier dat ik aan het onderzoek beleefde, was ik intussen snel overtuigd geraakt van de volgende stap na mijn studie: een promotieonderzoek.

Het afstuderen is nu alweer ruim drie jaar geleden en inmiddels ben ik al in de laatste maanden van mijn promotietraject aanbeland. In mijn onderzoek houd ik me bezig met de toediening van therapeutische eiwitten uit vaste toedieningsvormen met een verlengde afgifte.

In mijn project onderzoek ik een aantal fundamentele facetten waarbij de stabiliteit van eiwitten tijdens de productie van formuleringen centraal staat. Daarnaast ontwikkel ik in samenwerking met de onderzoeksgroep Farmacokinetiek, Toxicologie en Targeting (FTT), formuleringen voor anti-fibrotische eiwitten, waarvan de afgiftekinetiek en effectiviteit in diermodellen onderzocht worden. Met mijn onderzoek hoop ik bij te dragen aan de ontwikkelingen binnen een steeds belangrijker wordende geneesmiddelgroep: de therapeutische eiwitten. Daarbij is niet alleen fundamentele kennis over het gedrag van eiwitten van belang. Ook grondig onderzoek naar de vertaling richting de kliniek is een noodzakelijke stap in het ontwikkelingsproces.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

FACULTAIR Maar wat zijn nou eigenlijk de uitdagingen die ik tegenkom in mijn project? Je kunt je voorstellen dat wanneer de fragiele structuur van een eiwit een minieme verandering ondergaat dat tot gevolg kan hebben dat het eiwit zijn werking verliest en dit kan bovendien een immuunreactie in het lichaam uitlokken. Het is dus essentieel dat therapeutische eiwitten stabiel en werkzaam blijven tijdens en na productie, opslag en toediening.

Door eiwitten niet in een oplossing, zoals nu vaak gebruikelijk is, maar in een vaste toedieningsvorm te formuleren, kan de stabiliteit verbeterd worden. Echter, de productiemethoden voor deze vaste formuleringen – in mijn onderzoek zijn dit polymeer-gebaseerde formuleringen – kunnen eiwitten ook destabiliseren.

Er moet bijvoorbeeld vaak gebruik gemaakt worden van organische oplosmiddelen die door hun hydrofobe eigenschappen ontvouwing en aggregatie van het eiwit kunnen induceren. Daarnaast zijn hoge temperaturen en het contact met hydrofobe oppervlakten (bijvoorbeeld tijdens roeren) soms onvermijdelijk. Al deze factoren kunnen de stabiliteit van eiwitten negatief beïnvloeden. Om deze effecten te verminderen, kan het eiwit voorafgaand aan de productie ingepakt worden in zogenaamde suikerglazen.

Hierbij omhullen suikermoleculen het eiwit waardoor deze wordt geïmmobiliseerd en wordt afgeschermd van destabiliserende invloeden. Uit mijn onderzoek blijkt dat suikers inderdaad eiwitten kunnen beschermen tegen hoge temperaturen tijdens productieprocessen voor polymeer gebaseerde formuleringen. Echter, dit is gelimiteerd tot ongeveer 90 ºC, want daarboven beginnen de suikers zelf ook te degraderen.

Naast deze meer fundamentele aspecten, probeer ik in mijn samenwerking met FTT de vertaalslag richting de kliniek te maken. Het commercialiseren van vaste toedieningsvormen met eiwitten zal naar mijn mening het snelst verlopen wanneer potentiele geneesmiddelen zo snel mogelijk worden geformuleerd in de gewenste toedieningsvorm. In veel gevallen wordt de formulering nu op het laatste moment pas ontwikkeld. Daarnaast wordt er veel onderzoek gedaan naar formuleringen met modeleiwitten, terwijl hun eigenschappen vaak afwijken van therapeutische eiwitten. Het parallel uitvoeren van deze fasen zal daarom tijdswinst opleveren.

Fibroferon, het eiwit waaraan we werken, is een eiwitconstruct dat ontwikkeld is bij FTT. Het is getarget naar fibrotisch weefsel en heeft daar een anti-fibrotische werking. Nadat dit is aangetoond in verschillende organen en diermodellen, ben ik begonnen met het formuleren van dit eiwit in microsferen (sferische polymeerdeeltjes van 20-50 μm).

Na twee dierstudies waarin de targeting en de kinetiek van de formulering is onderzocht met een nog niet antifibrotisch werkzaam maar wel getarget eiwit-construct, staat er binnenkort een studie gepland waarin we Fibroferon gaan toedienen vanuit microsferen (zie ook figuur 1). Met deze studie hopen we te laten zien dat een verlengde afgifte formulering (ten minste) even effectief is als intraveneuze toediening. Dit zou namelijk betekenen dat in het vervolgonderzoek deze formulering gebruikt kan worden en daardoor wellicht sneller gecommercialiseerd kan worden.

Figuur 1: Schematische weergave van mijn onderzoek in samenwerking met FTT. (A) Het getargete en antifibrotisch werkzame Fibroferon wordt ingebouwd in een polymeer, dat opgebouwd is uit kleine blokken van verschillende polymeren.

De uiteindelijke formulering zijn microsferen (B) van 30 tot 50 micrometer. Deze worden in het lab getest op eiwitgehalte en afgifte, voordat ze in dieren getest kunnen worden (C).

Deze muizen missen een gen waardoor ze fibrose in de lever ontwikkelen.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

13

14

FACULTAIR

ALUMNUS Ik ben Milou Vreeman (27 jaar) en werk sinds 2 jaar in een openbare apotheek in Groningen. Tien jaar geleden begon ik aan de studie Farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen, niet wetende of ik wel echt apotheker wilde worden, want wat is dat eigenlijk, apotheker?

Door: Milou Vreeman Van de studie herinner ik me nog de barre fietstochten naar het Biologisch centrum in Haren, voor de biomathematica van Franjo (Weissing) en het rattenpracticum en de colleges in de Faberzaal, maar ook de snijzaal aan de overkant (Bloemsingel) en GIMMICS in het oude Farmacie gebouw (ADL 2). Het studeren en de motivatie vinden, vond ik soms best moeilijk. Gelukkig vond ik het wel interessant en heb ik wel het doorzettingsvermogen gehad om alles af te maken. Ook de afwisseling tussen het studeren en de leuke dingen doen, zoals de verschillende commissies die ik heb gedaan bij de studieverenging, hebben het voor mij nog leuker gemaakt. Ik heb mij heel goed vermaakt bij alle feestjes, borrels en activiteiten van de vereniging en tijdens mijn bestuursjaar in 2009-2010 heb ik afstand gedaan van het stille verlegen meisje.

Ondanks de bedrijfsbezoeken, vele contacten met apothekers tijdens mijn bestuursjaar en de commissies, wist ik nog steeds niet goed of ik wel apotheker wilde worden. De stage in het vierde jaar was mijn eerste kennismaking met de apotheek. Hier verbaasde ik mij elke dag hoeveel mensen er elke dag in de apotheek kwamen!

Ik wist het gewoonweg niet. Pas in het zesde jaar kreeg ik de kans om het ziekenhuis en de openbare apotheek beter te leren kennen. Ik merkte dat ik allebei wel leuk vond, maar ik twijfelde nog steeds, ik zag mijzelf nog niet als apotheker aan het werk.

Na 7 mooie jaren ben ik in 2014 afgestudeerd en heb ik toch gesolliciteerd bij openbare apotheken. Ik kon vrij snel aan de slag als tweede apotheker bij apotheek De Wiljes in Groningen. Deze apotheek hoort bij Apothekersgroep Groningen, een maatschap van 3 andere apotheken in het zuiden van Groningen, een apotheek in Musselkanaal en deels ook apotheek Hanzeplein. Deze samenwerking van apotheken maakt het werken in de apotheek heel veelzijdig en ik heb veel contact met collega-apothekers waar ik mee kan sparren en altijd mee kan overleggen bij moeilijke vraagstukken.

en leidinggeven. Dat laatste krijg je helemaal niet tijdens de studie Farmacie en ik wist ook niet of ik dat kon. Als apotheker sta je natuurlijk boven een team van assistentes die aangestuurd moet worden, dat is uitdagend, maar ik begin het ook steeds leuker te vinden.

Ik hoor van mijn team dat ik het goed doe en dat geeft mij natuurlijk ook meer vertrouwen in mijn vak als apotheker.

Net als het uitzoeken van lastige interacties, uiteindelijk ben je als apotheker degene die de beslissing neemt wat er afgeleverd wordt of wat het moet worden.

Naast mijn werk bij de Wiljes ben ik ook achterwachtapotheker bij apotheek Hanzeplein. Dit is de dienstapotheek van Groningen en die 24 uur per dag open is. Ongeveer 7 keer per jaar heb ik een week dienst. Van maandag tot zondag ben ik ’s avonds en ’s nachts telefonisch bereikbaar en in het weekend ben ik een paar uur aanwezig voor de recepten en bewakingssignalen. In de dienst zie je andere soort recepten, veel spoed medicatie zoals kuurtjes en pijnmedicatie, maar ook meer specialistische recepten (kinderen en ouderen) waar ik veel van leer.

Het vak van openbaar apotheker ken ik inmiddels ook al stukken beter dan voordat ik begon. Ik vind het erg leuk en uitdagend en vooral het patiëntencontact spreekt mij aan. Dat varieert van bezoekjes aan patiënten thuis tot gesprekken aan de balie of via de telefoon. Het leukste vind ik als de patiënt een tevreden gevoel kan geven. De stad Groningen blijft voorlopig mijn thuis, al weet ik niet waar ik over een paar jaar sta, misschien wel in een poliklinische apotheek, wie weet?

Op dit moment ben ik halverwege de vervolgopleiding tot openbaar apotheker specialist, dat is een pittige studie naast mijn fulltime baan als apotheker. Je gaat dieper in op de farmacotherapie en je leert ook een stuk management

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

PHARMACIAE SACRUM

COLUMN RUUD STAPEL Hoi allemaal, Mijn naam is Ruud Stapel en ik ben derdejaars farmaciestudent. Ik ben 20 jaar oud en kom uit Schipluiden, een pittoresk dorpje in de buurt van Delft.

Door: Ruud Stapel Farmacie was voor mij een vaag begrip voordat ik met de studie begon, iets waar snel verandering in is gekomen.

De studievereniging heeft hier flink bij geholpen. P.S. nam voor mij vorm aan op de Introductiedag, hier leerde ik veel farmaciestudenten kennen, zowel uit het eerste jaar als uit andere jaren. Ik was gelijk helemaal verkocht en wist dat de studie en P.S. mij heel goed zouden gaan bevallen. Op het Eerstejaars Introductiekamp (EIK) werd dit extra bevestigd en ontstond het plan om samen met andere eerstejaars een Eerstejaarscommissie (EJC) te vormen. Uiteindelijk werden wij verkozen en begon het studentenleven pas echt. Met z’n zevenen hebben wij als EJC een onvergetelijk jaar gehad, maar liefst vijf fantastische feesten neergezet en vrienden voor het leven gemaakt.

Ondertussen stond het studeren zelf natuurlijk ook niet stil. Als eerstejaars gingen de vakken mij prima af. Het tweede jaar zat echter vol met practica en was dan ook best intensief, maar ondanks de drukte bleef de studie mij steeds meer bevallen.

Toen ik afgelopen Pasen met vrienden van thuisthuis een weekendje naar Maastricht was, kreeg ik een belletje van Merel. Ik verwachtte de vraag of ik mee wilde op de BEC, die vlak daarna zou plaatsvinden. De vraag was echter of ik assessor II van het bestuur van de studievereniging wilde worden. Met stomheid geslagen ben ik op de trein naar Groningen gestapt en drong de vraag enigszins tot mij door. Na kort wikken en wegen heb ik de knoop doorgehakt en nu zit ik achter mijn bureau in het P.S.-hok dit stukje te schrijven.

Tijdens de kandidaat-bestuurperiode krijg je al vrij veel mee en wordt er verwacht dat je bij alle aangelegenheden bent waar het bestuur bij aanwezig is. Eind mei zijn wij gewisseld en sindsdien ben ik vooral bezig geweest met het uitzoeken wat een assessor II van P.S. nu eigenlijk uitvoert.

Bryan heeft mij hier uiteraard mee geholpen maar het is toch veel zelf het wiel uitvinden.

Dit jaar hebben wij een heus Lustrum in het verschiet, een unieke verjaardag waarbij twee weken de meest te gekke activiteiten worden georganiseerd. De commissie is er al een tijd druk mee bezig en het belooft een periode te worden, die niet snel vergeten zal worden. Ik ben blij in dit bestuur te zitten en kijk ook heeeeel erg uit naar de rest van dit jaar!

Na de EJC ging het door met commissies. Ik mocht plaatsnemen in de Diescommissie, een commissie die de festiviteiten rondom de verjaardag van de vereniging organiseert. Feesten, een galabal en andere activiteiten hebben afgelopen jaar gezorgd voor een leuke Dies Natalis, heb ik mij laten vertellen want ik kon er zelf helaas niet bij zijn.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

15

16

FACULTAIR

AFGESTUDEERDEN PRAESES WIJ WILLEN GRAAG DE VOLGENDE AFGESTUDEERDEN FELICITEREN MET HET BEHALEN VAN HUN BUL!

AFGESTUDEERDE Brech Aikman Wisse Bakker Ruben van der Galiën Joost Janssen Pauline Lanting Lotte Meijer Neil Nicolaas Ivo Schueler Elze Vrijkorte Annemarie Broesder Sama Eshoo Hennie Hoekstra Esmée Janssen Elise Klaver Tasmanna Lashkari Sanel Dura Sanne Jager Zora Mahmoodi Maarten van Ooijen Emiel Stam Joyce Veneberg Eline Hemelt Jorinke Koops Tom Dunnewind Sven Hilbrants

VAKGROEP Farmaco kinetiek, Targeting & Toxicologie Ziekenhuisfarmacie Klinische Farmacie en Farmacologie Farmaceutische Analyse Farmaco kinetiek, Targeting & Toxicologie Farmaco kinetiek, Targeting & Toxicologie Farmaco kinetiek, Targeting & Toxicologie Drug Design Farmaco kinetiek, Targeting & Toxicologie Farmaceutische Technologie en Biofarmacie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie Farmaceutische Technologie en Biofarmacie Farmaceutische Technologie en Biofarmacie Farmaceutische Technologie en Biofarmacie Farmaceutische Technologie en Biofarmacie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie Chemische en Farmaceutische Biologie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie Klinische Chemie Moleculaire Farmacologie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

FACULTAIR

AFGESTUDEERDEN WIJ WILLEN GRAAG DE VOLGENDE AFGESTUDEERDEN FELICITEREN MET HET BEHALEN VAN HUN BUL!

AFGESTUDEERDE Merlijn van Leent Tugba Makineli Jasper Boonstra Charlie Brouwers Ellen Driever Axel Haak Hazel Hummels Tamira Jansman Laura Nijstad Joany Pontjodikromo Tirsa Tuin Marjon Verschueren Heleen van der Meer Kirsten Norel Marlou Perik Sultan Saglam Lotte Sebek Anne-Marie Vos Hans van Wattum Anne Wijne Ali Aghagalal Semme Begari Rukiye Çiçek Eva van Doorn Anna Dukel

VAKGROEP FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie Ziekenhuisfarmacie Ziekenhuisfarmacie Farmaco kinetiek, Targeting & Toxicologie Farmaco kinetiek, Targeting & Toxicologie Farmaco kinetiek, Targeting & Toxicologie Farmaco kinetiek, Targeting & Toxicologie Klinsiche Chemie en Farmacologie Klinsiche Chemie en Farmacologie Klinsiche Chemie en Farmacologie Farmaco kinetiek, Targeting & Toxicologie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie Moleculaire Farmacologie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie Moleculaire Farmacologie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie Klinische Chemie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie FarmacoTherapie, -Epidemiologie en -Economie Moleculaire Farmacologie

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

17

18

FOTOPAGINA

19

20

PHARMACIAE SACRUM

EVEN VOORSTELLEN... EJC DE ICEBREAKER

Wij zijn trots om te mogen zeggen dat wij de rol van de huidige EJC mogen gaan overnemen als EJC Icebreaker. We kijken ernaar uit om dit jaar nog vier geweldige feesten neer te gaan zetten voor iedereen. Dit zijn wij…

Door: EJC de Icebreaker Cees Boone is onze assessor IV. Deze gezellige Twentenaar is altijd in voor een themafeestje. Met veel enthousiasme stelt hij een geweldige outfit samen die iedereen weer aan het lachen krijgt. Zijn plan was om Tandheelkunde te gaan studeren in Nijmegen, maar hij is beland bij Farmacie in Groningen. Na een kamertje te hebben gevonden en het studentenleven in Groningen te hebben geproefd, wil hij niet meer terug. Verder roeit hij met veel plezier bij Aegir en is hij een Icetrekker in opleiding.

Michiel Zietse is de oudste van het stel. Hiervoor heeft hij in Leuven gestudeerd, maar leuk vond hij het niet.

Nu komt hij het, vele kilometers naar het noorden, weer proberen. Het bevalt hem hier al een stuk beter, helemaal nadat hij een grote kamer aan de haak heeft geslagen, die ook nog uitgerust is met een disco-douche. Verder heeft hij geweldige dansmoves en een uitzonderlijk talent voor rietadtjes. Hierom gaat hij trots de rol vervullen van assessor II. De rol van assessor I wordt vervult door Julie van Geenhoven. De echte allochtoon van de groep. Ze is geboren en getogen in Antwerpen en woont pas sinds 8 jaar in het kleine Groningen. Vorig jaar studeerde ze hier Rechten, maar dat liep niet zo goed af door haar actieve leven bij Albertus. Deze meid gaat lachend door het leven en houdt dan ook van haar gezellige Albertushuis binnen de grachten dat ze deelt met 15 anderen. Haar hobby’s zijn feesten en eten en ze sluit daarom ook élke avond stappen af met een lekkere snack. Jeroen Gruijters is onze Quaestor.

Deze lieve jongen vertrouwen we volkomen met geld, behalve als hij het mag uitgeven aan biertjes in de kroeg.

Hij is opgegroeid in Arnhem, is verhuisd naar Beilen en heeft op een middelbare school gezeten in Groningen.

Hij was al bekend met de stad en hij woont er al weer een aantal maanden met plezier. Hij is een echte chef-kok die erg van pas komt bij commissieavonden. Als een echte hockeyer kan hij al te goed feesten en voelt hij zich dubbel thuis in de negende.

Mahshid Seidony is onze Praeses. Ze is geboren in Limburg, maar heeft wel Iraanse ouders en is zo na Julie de meest allochtone meid van de groep. Ze is opgegroeid in Almere, maar is al helemaal weg van Groningen. Farmacie was haar eerste keus en zij heeft nog geen spijt van deze keuze. De groep heeft haar tijdens de KEI-week bier leren drinken en ze is nu een feestbeest in opleiding. Na een feestje is ze bijna altijd schor doordat ze elk nummer uit volle borst meezingt en zich niet in kan houden. Verder houdt ze van dansen en gezelligheid.

De rol van assessor III wordt vervult door de 19 jarige Jesse Smid. Hij is geboren in Groningen, maar woont in Eelde, een klein dorp net onder Groningen. Hij heeft bijna zijn hele leven al gevoetbald, maar is nu even gestopt.

Verder houdt hij enorm veel van watersporten en dan in het bijzonder windsurfen. Met op tijd komen heeft deze jongen nog wat moeite, maar wat hij wel kan is als de beste een Iceje trekken. Hij houdt van gezelligheid en gaat dan ook voor een zo actief mogelijk studentenleven. Bij dit leven hoort ook nog een kamer in Groningen en daarom is hij nu druk naar opzoek Last but not least, de 19 jarige Charlotte Mittendorff. Deze meid is opgegroeid in Den haag en woont nu in Groningen.

Ze houdt van zeilen en geeft ook zeilles aan kinderen en volwassenen. Aangezien haar oma ook Farmacie heeft gestudeerd aan de RUG, heeft ze besloten de traditie voort te zetten en in de voetstappen van haar oma te treden. In haar eigen woorden is het Farmacievirus besmettelijk. Ze houdt van alle gezelligheid in Groningen en is blij dat ze er nu woont. Met Charlotte valt altijd over van alles te praten en ze is hier ook erg goed in. In de kroeg komt de energieke Charlotte tot leven.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

PHARMACIAE SACRUM

P.S.-ACTIVITEITEN JAARAFSLUITINGSKAMP Lieve P.S.-ers Aan mij de eer om voor de laatste keer iets te schrijven voor in het Foliolum. Hoe mooi is het dan ook dat ik dit over het allermooiste weekend van ’15-’16 mag doen!

Het JaarAfsluitingsKamp (JAK) was namelijk een fantastisch feestje, Na maanden brainstormen, plannen en organiseren was het dan eindelijk tijd voor het JAK. Door: Janine Klasen Nadat iedereen gearriveerd was op de camping in Luddeweer en de tenten opgezet waren, kon er worden gedineerd. Het werd patat met een snack. Ondertussen waren de problemen met de tap gefixt en kon iedereen proosten op een mooi weekend. De eerste avond was het thema: ‘Als superheld in het veld’. De mooiste outfits kwamen dan ook voorbij deze avond.

‘s Avonds was het tijd voor een heerlijke barbecue en iedereen heeft zich dan ook tonnetje rond gegeten. De zaterdagavond had als thema ‘Temptation Weiland’.

Maxine kwam, door de schuld van Marloes, als “sexy hoe” verkleed, in plaats van als “sexy koe”. Aangezien iedereen de eerste avond was geëscaleerd, lagen veel van de JAK-gangers al erg vroeg knock-out. Het JAK was weer een feestje en daar wil ik mijn lieve commissiegenootjes Annemiek, Mark, Ulrike en Remco via deze weg nogmaals heel erg voor bedanken. Zonder jullie was dit niet gelukt! Ook de HC ontzettend bedankt voor alle hulp! Ik hoop er komend jaar bij te zijn en ik wens de nieuwe JAK alvast heel veel succes (en vooral plezier) tijdens het organiseren van dit legendarische weekend!

Heel veel liefs, Janine

Zaterdag was het tijd voor de buitendag en gingen we drakenbootvaren, beachvolleyballen en als kers op de taart klimmen in een klimpark. Het klimmen was voor sommigen toch een grotere uitdaging dan verwacht, maar uiteindelijk hebben de meesten het parcours volledig volbracht.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

21

22

PHARMACIAE SACRUM

P.S.-ACTIVITEITEN BINNENLANDSBEDRIJVENBEZOEK Op 30 augustus was het eindelijk zover, 34 P.S.-ers stonden om zeven uur ’s ochtends klaar voor het Binnenlands Bedrijven Bezoek (BBB). De SSS had voor goed gevulde goodiebags gezorgd om iedereen zoet te houden tijdens de heenreis.

Door: Ceren Zwijnenburg De eerste bestemming was Bayer in Mijdrecht, waar werknemers uit verschillende takken van het bedrijf een praatje gaven. Zo zijn de meeste apothekers binnen het bedrijf Qualified Person (QP) of Quality Assurance manerger (QA manager) manager, wat inhoudt dat ze protocollen maken, processen in de gaten houden en zo de kwaliteit van de vele producten waarborgen. Een andere verrassende presentatie was van de Communicatie Manager, die zelf bioprocestechnology had gestudeerd en hierna de communicatie kant op is gegaan. Een mogelijkheid waar je als farmaciestudent niet snel aan denkt. Zo hebben we bij Bayer veel geleerd en de breedte van de beroepsmogelijkheden als apotheker ontdekt.

Hierna volgde een heerlijke lunch, waar ook de sprekers bij aanwezig waren om een praatje met ons te maken. Het was erg gezellig, maar helaas stonden we een beetje op tijd, omdat we door moesten naar het volgende bedrijf.

Hierna was het tijd voor de kermis van Alkmaar met o.a. een achtbaan en een 6D-film.

Verder waren er in Alkmaar kroegjes genoeg, maar er was er maar één met live muziek. ’t Hartje: een oerhollandse kroeg met André Hazes als favoriete artiest. Toch kregen de Groningse farmaceuten het voor elkaar dat ‘Het Gras van het Noorderplantsoen’ werd gedraaid (2x), wat natuurlijk uit volle borst meegezongen werd.

Op de woensdag was het na een stevig ontbijt met eitjes, broodjes en koffie tijd om naar Beerse te vertrekken.

Eenmaal aangekomen bij Janssen, onderdeel van Johnson & Johnson, stond de lunch al klaar met heerlijke broodjes en koude drankjes. Hier kregen we ook weer een aantal presentaties van o.a. een apotheker, waar uit bleek hoe verschrikkelijk veel mogelijkheden je hier krijgt als werknemer. Het bedrijf was erg groot, waardoor we op de fiets van het ene naar het andere gebouw moesten. De apparaten waren allemaal het nieuwste van het nieuwste en aan de productie kwamen nauwelijks nog mensen te pas.

Onvoorstelbaar. Na de lange reis terug werd deze geweldig leuke BBB afgesloten met een diner bij ‘Vijf Smaken’ in Groningen. Bedankt SSS!

De tweede bestemming was Leiden. Een voor veel (bio)farmaceuten bekende stad met een aantal farmaceutische bedrijven, waaronder Apotex. Een bedrijf waar vooral generieke geneesmiddelen worden ontwikkeld. Het grootste deel van de paracetamol tabletten die verkocht worden in Nederland, zijn hier geproduceerd. De marges zijn in dit bedrijf klein, waardoor de productie van geneesmiddelen hier kwalitatief constant en zo efficiënt mogelijk gemaakt is. Daarnaast zijn ze erg flexibel en kunnen zo een tekort aan een bepaald (generiek) geneesmiddel binnen een paar dagen aanvullen. Zo blijft het bedrijf in staat te concurreren met bedrijven uit goedkopere landen zoals India, waar levertijden van een maand erg normaal zijn. De rondleiding door de fabriek leidde ons langs weegschalen, supersnelle tabletteermachines, inpakmachines en het magazijn. Erg interessant om een keer van dichtbij te zien.

Na nog een verfrissend drankje en een presentatie van een apotheker uit Leiden, die hier QP was, gingen we de bus in op weg naar het hostel in Alkmaar. De reis verliep voorspoedig. Bij het hostel aangekomen konden we genieten van paprikasoep en een hoofdgerecht naar keuze.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

PHARMACIAE SACRUM

P.S.-ACTIVITEITEN EERSTEJAARSINTRODUCTIEKAMP

Na iets meer dan een aantal keer enthousiast aangemoedigd te zijn om ons allemaal in te schrijven voor het Eerstejaars Introductiekamp en er een tijdje naar uitgekeken te hebben was het toch echt zover. Het beloofde vooraf al een top tijd te worden en het kamp heeft zeker niet teleurgesteld. Wat hebben we genoten!

Door: Mahshid Seidony Voor vrijdag was ik al op pad gegaan om me helemaal voor te bereiden op het kamp. Alle tools zaten in de tas, de outfits waren gekocht en de eieren waren met vijf beschermlagen ingepakt. Na, toch wel met wat moeite, de bus te hebben gevonden op het station was ook ik klaar om te gaan. In de bus was het gelijk al gezellig en iedereen had er zin in. Na de hele rit gezellig gepraat te hebben met bekende en onbekende jaargenootjes wist ik dat ik een leuk weekend tegemoet ging. Eenmaal aangekomen in het gezellige Bakkeveen heb ik een mooie kamer uitgezocht met heel wat andere meiden. We gingen met z’n allen het bos in om als echte farmaceuten drugs te smokkelen. Er werd fanatiek gesmokkeld, sociaal gedaan en er zijn ook wat duiken genomen in de struiken door de iets minder gelukkige smokkelaars. Terug van de illegale activiteiten ging iedereen zich voorbereiden op het eerste Geordie Shore- feest. Meiden in foute panterprint-outfits en jongens in te strakke tanktops kwamen naar buiten. Er is geweldig gefeest, gelachen en gedronken. Het regelbord stond binnen enkele uurtjes lekker vol en dit bord werd zo topic van de volgende ochtend.

Na even rustig gezeten te hebben moesten we er toch echt aan geloven en samen met Luke en Ruud een actieve sessie ochtendgymnastiek doen. Hierna kon iedereen er weer tegenaan en gingen we aan de slag met alle activiteiten die voor ons waren klaargezet. In teams namen we het tegen elkaar op in de gekste spellen. Met het heerlijke weer konden de waterspellen natuurlijk ook niet missen en zijn er bakken met water over iedereen heengegaan.

De speelse drukte ging over in de commissierondjes. Deze heb ik als erg leuk, maar ook erg ‘zwaar’ ervaren. Na alle shotjes jenever, mixdrankjes en traditionele dranken, kon iedereen er weer tegen aan. Daarna hebben we nog gedineerd met wraps en toen waren we klaar voor het tweede feest. Dirty Disney. De meest gekke en leuke outfits waren samengesteld en niemand was verlegen.

Door alle nieuw gevormde vriendschappen was voor mij dit feest nóg leuker dan het vorige.

‘‘Wat is het feest heerlijk geëscaleerd’’ Zondag kwamen we erachter dat de eieren niet alleen waren voorbestemd voor overgooien, maar ook voor een lekker ontbijtje. De meesten zaten als zombies aan tafel, maar dat betekende alleen maar dat het een goed kamp was geweest. Na het ontbijt en het inpakken en opruimen was het toch echt tijd voor de verkiezingen voor de toekomstige EJC. EJC Dorstig en wij, EJC Icebreaker, hebben het tegen elkaar opgenomen en ik mocht blij in de bus stappen als toekomstige praeses van EJC Icebreaker. Dit kamp was geweldig. Ik heb zo veel leuke mensen mogen leren kennen. Ik zie een paar mooie jaartjes tegemoet met de vrienden voor het leven uit EJC Icebreaker en alle andere leuke jaargenoten.

Na een ronde pannen-slaan was toch iedereen uit bed.

Aan de ontbijttafel werd er, soms met moeite, gegeten en gelachen om alle happenings van de avond ervoor.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

23

24

PHARMACIAE SACRUM

ETEN MET... DE ALMANAK COMMISSIE PRAESES

Door: Geka Abelen Na een lange, heerlijke en vooral zonnige zomervakantie konden we ons studiejaar meteen goed beginnen: eten met de Almanak! We waren uitgenodigd op het dakterras van Carel, daar zaten Niek, Melanie, Inge en Remco al met rammelende magen op ons te wachten.

Carel had het uitstekend voor elkaar. Uitkijkend over de skyline van Groningen konden we met z’n allen genieten van vijf XXL-pizza’s. Later kwam ook Inge ons meehelpen om de pizza’s op te krijgen en het gezelschap compleet te maken.

Na dit sterrenmaal werd alles in gereedheid gebracht voor het gloednieuwe commissiespel “Dobbel je dronken”.

Aan onze oud-commissiegenoot en het grote brein achter dit spel Philippe Janssen de schone taak dit spel te introduceren. Met twee dobbelstenen en een hele lijst aan opdrachten maakt dit het ultieme Kingsen 2.0. Ulrike had steeds een kaboutertje op haar drinken zitten, dat er eerst zorgvuldig afgetild moest worden voor ze een slokje kon nemen. De relatie tussen Ulrike en de kabouter was echter geen lang leven beschoren, want de kabouter was al binnen een kwartier morsdood gemept.

Sterke verhalen kwamen los naarmate de avond vorderde.

Zo was de oom van Carel gaan skiën toen het noodlot toesloeg: zijn ski’s gingen kapot. Het enige redmiddel was een bankschroef. Helaas was juist op dat moment geen bankschroef te bekennen op de skipiste en kwam er een abrupt einde aan de vakantie.

De zon was inmiddels ver achter de horizon weggezakt en de verhalen begonnen vager te worden. De hoogste tijd om met zijn allen te vertrekken richting de Negende. Daar werd de gezelligheid nog even voortgezet tot in de kleine uurtjes. We kijken nu al uit naar de nieuwe Almanak!

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

PHARMACIAE SACRUM

ETEN MET...

DE EIK COMMISSIE PRAESES

Door: Gert-Jan Niemeijer Ondanks het feit dat onze hele commissie behoorlijk in de stress zat voor de deadline moest er toch gegeten worden met de EIK, die natuurlijk helemaal geen stress meer hadden. Het kamp zat er immers al op. Rond acht uur werd er begonnen met koken. Op het menu stonden wraps. Na een grondige inspectie van Melle’s keuken was wel duidelijk dat het met het eten wel goed zou komen.

Terwijl de gehele EIK commissie bezig was met koken konden wij even rondneuzen in het huis van Melle.

Onder het genot van de wraps werden alle mooie verhalen van het EIK nog eens besproken. Het werd duidelijk dat de organisatie ook vrij veel gemist had. Uiteindelijk kwamen we allemaal tot de conclusie dat het weer een prachtig weekend was.

Toen we eenmaal uitgegeten waren was het tijd om ons spel “Dobbel je dronken” er bij te pakken. Toen mensen slap moesten lullen, kwamen daar bijzondere verhalen uit. Ulrike vertelde over haar haarknipje in Maastricht, Nicole over haar huifkar in Appelscha en Charlotte over de toverstaf van Tessa op het station.

Toen ondergetekende de opdracht kreeg om op de didgeridoo te spelen was ik als een kind zo blij. Helaas kwam er niet veel meer uit dan een soort scheetgeluid.

Uiteindelijk liet Melle horen dat hij het vaker had gedaan.

Ook bijzonder was dat Pim nog nooit “ik ga op vakantie en ik neem mee” heeft gespeeld. Conclusie: Pim heeft de hele basisschool gemist.

Toen we uiteindelijk uitgespeeld waren, werd er toch maar besloten dat we ook even de Negende aan zouden doen.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

25

26

TOETJE

... EN ALS PRAESES KERS OP DE TAART EEN KERS OP DE LANGE VINGER

Door Ulrike van Ark We beginnen met een makkelijk toetje om er in te kunnen komen.

Benodigdheden - Lange vingers - Kersenvlaaivulling - Opgeklopte slagroom - Vaas Hoe maak je nou dit lekkere toetje?

Je begint met het bedekken van de bodem met lange vingers.

Vervolgens leg je op deze bodem een heerlijke laag met door jou zelf opgeklopte slagroom en kersenvlaaivulling. Deze laag bedek je weer met lange vingers en daarboven natuurlijk weer een laagje met opgeklopte slagroom en kersenvlaaivulling.

Als laatste stap zet je de vaas op tafel en geniet je van je zelfgemaakte toetje.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

PUZZEL

WOORDZOEKER

ZOEK DE VOLGENDE WOORDEN IN HET BOVENSTAANDE FIGUUR Farmacie Verslaving Drugs Afhankelijkheid Alcohol Geldproblemen Eenzaamheid Afkickkliniek Gokken Symptomen Alumnus

Column PhD Redactioneel Facultair Studievereniging Toetjes Commissie Carrière Apotheker Onderzoek Cocaïne

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

27

28

REDACTIONEEL

Activiteitenagenda Oktober 18 STOF-vergadering 18 Borrel voor Masterstudenten 18 EJC-feest 21 SPITS Ouderejaarsexcursie 24 Derdejaars Lunchmiddag 25 Algemene Ledenvergadering November 1 PS-borrel met spelletjesavond 8 Bestuur Informatie Avond 9, 14, 22, 30 EHBO cursus 11 Jaardiner Jaar 4 16, 17 Mosadex Excursie 24 Jaardiner Jaar 3 29 Vierdejaars Lunchmiddag 29 Ziekenhuisfarmacie avond December 2 Eerstejaars Hooghoudt Excursie 6 STOF-vergadering 6 P.S.-sinterklaasborrel 7 EHBO-examen 12 AlLus-feest 13 SPITS lunchlezing

Colofon Redactie

Geka Abelen Lisette Bosma Gert-Jan Niemeijer Nicole Westendorp Adnan Kanaan Ulrike van Ark

Ab-actiaat

Lisette Bosma K. de Vriezestraat 4 9741 AE Groningen Tel.: 06-45945895 redactie@psgroningen.nl

Drukkerij

Perfect Book

Oplage

1150 stuks Copyright 2016 Redactiecommissie Foliolum ‘To the Point’ der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van schrift, druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de auteurs.

Gebruikt bronnenmateriaal is op te vragen bij de Redactiecommissie.

G.F.S.V. “PHARMACIAE SACRUM” | Foliolum | Oktober 2016

Het Studenten Pakket. Het gratis en complete betaalpakket.

Met het gratis StudentenPakket van ABN AMRO heb je al je financiële zaken in één keer goed geregeld.

Zit je nog bij een andere bank? Onze overstapservice zet al je betalingen en machtigingen snel en gratis voor je over.

Meer weten? Ga naar abnamro.nl/studenten Afdeling Medische & Vrije Beroepen en DGA’s telefoonnummer 050 - 316 02 50

PROFITEER VAN ONZE OVERSTAPSERVICE