Oktober 2014

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” Universitair Centrum voor Farmacie

Superfoods: hot or not?

Superfoods overrated?

Drie meningen over superfoods “Een salade met heel veel lekkre gadgets; tomaatjes, avocado, gerookte kip. Jammie! “ Jaargang 28 #1 | Oktober 2014 Superfoods: hot or not?

Redactioneel

Foliolum

Luke van der Koog Marleen van Brussel Eline Hemelt Merel Evers Sofie Kos

Foliolum

Jaargang 28

Editie 1

Oktober 2014

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” in samenwerking met het Universitair Centrum voor Farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen

Fantastisch voedsel, p.13

Redactioneel

5 Praesides 6 Superfoods: Het is niet door de voedings deskundigen bedacht en daarom kwam ruim tegengas 13 Fantastisch voedsel 15 Merel’s kookhoekje 16 Kort wetenschappelijk 18 Vijf vragen aan... De student 20 Over superfoods

Superfoods

De student aan het woord..., p.14

Facultair

22 De onbekende bekenden 23 Student in het Buitenland 25 PhD 26 Afgestudeerden 27 Alumnus RUG

Pharmaciae Sacrum

28 Fotopagina 31 P.S.-Activiteiten 34 Commissies 36 Eten met... het bestuur en de EIK 38 Kleurplaat

Activiteitenagenda

Supersperma Slechter sperma met strakke onderbroek, p.17

Superfoods: hot or not?

3

Foliolum oktober 2014

Praesides Daar is ie dan! Ons eerste nummer als nieuwe redactiecommissie is bij u op de mat gevallen. Er zijn een hoop bloed, zweet en tranen aan vooraf gegaan voordat u dit exemplaar van het Foliolum in uw handen kon vasthouden. Hot topic Superfoods is het onderwerp van deze editie.

Misschien wel de hype van 2014, opeens had iedereen het erover. Gezond eten met behulp van superfoods, voedsel met een hoog gehalte aan voedingsstoffen en antioxidanten. De hele dag zaden en pitten eten, iets groens gekleurd in een glas wat belooft dat je lichaam een energieboost krijgt, zelfs na een avond doorhalen...

Wat willen we daar allemaal graag in geloven én wat willen we de wereld graag laten weten hoe gezond we bezig zijn. De superfoodbloggers schieten tegenwoordig als paddenstoelen uit de grond, iedereen schijnt er wel iets over te zeggen te hebben.

Zoveel mensen die denken dat ze er gezonder van worden, zou er dan misschien toch een kern van waarheid achter zitten?

Van açaibessen, chlorella tot aan macapoeder, we geven maar al te graag ons geld uit aan deze wondermiddelen. Tegenwoordig zijn de superfoods niet meer weg te denken uit de schappen van de supermarkten en zelfs de drogisterijen hebben zich erop gestort. Ondanks dat deze producten werkelijk overal verkrijgbaar zijn en in grote aantallen verkocht worden, ontbreekt het wetenschappelijke bewijs nog steeds dat het de gezondheid in positieve zin beïnvloedt.

We hopen jullie met dit eerste nummer van deze 28e jaargang wat meer informatie te geven zodat jullie misschien zelf wel de superfood willen gaan ontdekken! We hebben er in ieder geval een heerlijk recept bij gedaan, dus probeer het eens en oordeel zelf!

Tijdens het schrijven van dit voorwoord is het vier uur ’s middags en proberen in mijn ooghoek de snacks op het P.S.-hok mij te verleiden.

Met enige aarzeling probeer ik mijn hongergevoel te bedaren door een cracker naar binnen te werken. Als bestuurslid moet er nou eenmaal altijd worden gewaakt voor de bekende bestuurskilo’s.

De redactiecommissie heeft een actueel thema gekozen voor hun eerste Foliolum en ik ben erg benieuwd naar de invulling hiervan. Superfoods zijn populair en beginnen uit te groeien tot een hype. Van açai-bessen tot rauwe chocolade: verschillende fabrikanten beweren dat hun product je leven gezonder maakt. Deze ‘Power Foods’ zouden een hoog gehalte aan goede voedingsstoffen bevatten en verschillende antioxidanten die allerlei positieve effecten hebben op de gezondheid. De effecten zijn echter nooit wetenschappelijk bewezen en het bestaan van dit soort voedsel wordt dan ook in twijfel getrokken.

Voor Pharmaciae Sacrum is het jaar weer van start gegaan en verwelkomen wij 133 eerstejaars farmaciestudenten. Zij zijn begonnen aan de zes mooiste jaren van hun leven en ik hoop dat zij hier volledig van zullen genieten. Met het koude weer in aantocht is het tijd om ons voor te bereiden op de winter. Wellicht kunnen de superfoods hier een uitkomst bieden. Gelukkig staat ook de aankomende periode de koffie altijd klaar en hopen wij jullie te verwelkomen op het P.S.-hok.

Ik wil de redactiecommissie alvast feliciteren met het publiceren van hun eerste nummer en wens alle lezers veel plezier met dit nieuwe nummer!

Namens de 28e Redactiecommissie ‘Diepgang’,

Namens het 133e bestuur der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”,

Eline Hemelt h.t. praeses

Quincy de Hoog h.t. praeses

5

Superfoods: Het is niet door de Voedingskundigen bedacht en daarom kwam ruim tegengas Redactioneel

Het intypen van “Superfoods” in PubMed levert een paar hits. In Google zijn het er 2,9 miljoen, waarschijnlijk niet allemaal relevant. Is dit exemplarisch voor hetgeen Prof. Louise Fresco, sinds 1 maart 2014 nieuwe bestuursvoorzitter van de Wageningen Universiteit, zei in de Volkskrant op zaterdag 30 augustus van dit jaar? Twee van haar uitspraken: “….er is een vertrouwenscrisis tussen de wetenschap en de samenleving, waar echt wat aan moet gebeuren. Het maatschappelijke gevoel is vaak dat onderzoekers op de universiteit dingen ontwikkelen waar niemand om heeft gevraagd”. “… ik denk dat het zinniger is om te willen begrijpen wat de sentimenten in de samenleving precies zijn”.

In deze bijdrage wordt betoogd dat deze sentimenten mogelijk als katalysator zijn opgetreden in het geloof in “Superfoods” door de bevolking. Dieper wordt ingegaan op de gezondheidsaspecten van de consumptie van groente en fruit. De reden daarvoor is dat met “Superfoods” vooral plantaardig materiaal wordt bedoeld.

Vertrouwenscrisis Er bestaat veel onduidelijkheid over de voedingsaanbevelingen en het wantrouwen tegen de aanbevelingen van voedingskundigen groeit. De voedingswetenschap verkeert al geruime tijd in een crisis, al lijkt ze dat kennelijk zelf nauwelijks door te hebben.

Terwijl ons jaren via campagnes zoals “Let op vet” werd voorgehouden dat we minder vet moesten eten, blijkt nu dat dit vetverhaal gebaseerd is op één van de grootste fraudezaken in de geschiedenis van de Voedingswetenschappen, die bekend staat onder de “Lipiden hypothese van cardiovasculaire ziektes”.

De gegevens van dit onderzoek stammen uit de “Zeven landen studie” uit de jaren 50-60 van Prof. Ancel Keys. Hierin werden data moedwillig weggelaten om aan te tonen dat er een associatie bestaat tussen het eten van vet en de lokale incidentie van hart- en vaatziekten. De daaropvolgende lobby en verbaal geweld waren voldoende om deze frauduleuze data, op zijn best ondersteund door associatie, vanaf 1977 tot een aanbeveling te doen verheffen.

Intussen weten we al geruime tijd dat vooral teveel (geraffineerde) koolhydraten, waaronder suiker, maar ook vele andere “snelle koolhydraten”, een gezondheidsrisico vormen in de huidige Westerse mens. Die 7 boterhammen per dag die het

“De voedingswetenschap verkeert al geruime tijd in een crisis, al lijkt ze dat kennelijk zelf nauwelijks door te hebben.”

6

Foliolum oktober 2014

Voedingscentrum aanbeveelt leveren al snel een glycemische lading van 50-70 gram pure glucose per dag. Hoewel de oorzaak van de gestegen prevalentie van het metabool syndroom (i.e. te dik, hoge bloeddruk, en verstoorde glucose en lipiden homeostase) multifactorieel is, zijn er nu voldoende resultaten uit meta-analyses die aantonen dat suiker hierin een belangrijke rol speelt en, omgekeerd, dat een laag-koolhydraat/hoog-eiwit dieet het grootste effect heeft op afvallen en de verbetering van het cardio-vasculair risico. Echter, de aanbeveling in Nederland is nog steeds om 40-70 energie procent aan koolhydraten te eten en in andere landen is dat behoudens enige nuance niet anders.

Naar wat nu blijkt levert verzadigd vet geen risico in het werkelijk gezonde deel van de bevolking en het linolzuurverhaal blijkt precies andersom als dat het ons momenteel nog steeds wordt voorgehouden door, onder andere, hartstichtingen. Het is nagenoeg onmogelijk om via gerandomiseerd onderzoek (RCT) te bewijzen dat vitamine D iets goeds doet indien gestreefd wordt naar een vitamine D status die traditioneel levende mensen hebben. Dus is de aanbeveling in Nederland gebaseerd op RCTs die laten zien dat ≥30 nmol/L 25-hydroxyvitamine D het optimum is voor de gezondheid van onze botten, al is dit een factor 4 lager dan wat traditioneel levende mensen hebben. Ook is de aanbeveling bijna twee maal lager dan wat de Amerikanen aanbevelen, die, vreemd genoeg, dezelfde literatuur hebben gelezen.

Zout (natrium) is de nieuwste loot aan het misvattingen-firmament. Het eten van “veel” zout (momenteel in NL zo’n 8,7 g/dag door volwassen, aanbeveling: 6 g/dag) blijkt geen risico voor het werkelijk gezonde deel van de bevolking, maar toch eten we volgens alle instanties “teveel zout (natrium)”. In werkelijk-

heid gaat het om een te lage consumptie van groente en fruit en daarmee een te lage kalium en magnesium inname en een verstoorde zuur/base balans (zie ook beneden).

Wat zijn Superfoods en wat zeggen de autoriteiten?

Wat nu dan met die Superfoods? Gelukkig heeft het Nederlands Voedingscentrum erover nagedacht.

Alhoewel? Het Voedingscentrum informeert consumenten over- en stimuleert hen tot- een gezonde en meer duurzame voedselkeuze. Ingetypt in Googleverschijnt hun standpunt boven in de lijst. Ik heb het voor u “gecopy/paste”. “Superfoods zouden door een hoog gehalte aan goede voedingsstoffen en antioxidanten allerlei positieve effecten hebben op de gezondheid.

Redactioneel

Bovengenoemde missers komen allemaal in de pers, die er niet zelden z’n eigen verhaal van maakt. Twee voorbeelden: op 6 juli 2011 kopte de voorpagina van de Daily Express: “Now salt is safe to eat-Health fascists proved wrong after lecturing us all for years”. Op 3 september 2014 schreef “The Independent” over de “The science of saturated fat: A big fat surprise about nutrition?’’ Geen wonder dat de samenleving de Voedingskundigen niet meer vertrouwt, en al helemaal niet meer de fabrikanten die ons paardenvlees verkopen, zonder dit te vermelden, en “bolletjes” met smaakstoffen in theezakjes stoppen. Op 13 maart 2013 schrijft Maurice de Jong in VoedingNu dat de fraude in voedingsmiddelen groeit; “Europol ziet een toename van vervalste voedingsmiddelen.

Voorbeelden zijn versneden koffie, olijfolie die niet van eerste persing is en kweekvis die als wilde vis in de schappen ligt, zo blijkt uit een controle van één week in 29 landen”. Blijkbaar ben je voor een oordeel over voeding weer op jezelf aangewezen en dan klinkt “Superfood” nog niet zo slecht.

“Het is onwaarschijnlijk dat de eerste homo sapiens deze nutriënten via supplementen bijspijkerde en ik heb dat de Maasai in Tanzania ook nooit zien doen.”

Maar geclaimde gezondheidseffecten van superfoods zijn over het algemeen niet voldoende wetenschappelijk onderbouwd. Voorbeelden van superfoods zijn gojibessen, cacaobonen, hennepzaad en tarwegras. Maar ook bessen, rode druiven, knoflook, vette vis (omega-3-vetzuren), olijfolie, bepaalde noten en donkere chocolade worden wel als superfood gezien.

Het Voedingscentrum is van mening dat er geen superfoods bestaan. Niet één voedingsmiddel kan alle essentiële voedingstoffen leveren die het lichaam nodig heeft. Gevarieerd eten volgens de Schijf van Vijf is de beste manier om alle belangrijke voedingsstoffen binnen te krijgen”.

De vraag rijst wie beweerd heeft dat Superfoods alle essentiële nutriënten kunnen leveren. Okay, “geen bewijs”, maar laten we dan eens kijken naar het bewijs van de laatste stelling van het VoedingsCentrum die stelt dat de beste manier om alle belangrijke voedingsstoffen binnen te krijgen is om “gevarieerd te eten” volgens de “Schijf van Vijf ”.

Halen we de voedingsnormen via de “Schijf van Vijf ”?

Na het lezen van de “Richtlijnen Goede Voeding 2006” van de Nederlandse Gezondheidsraad blijf je met de vraag zitten waarom we jodium aan ons zout toevoegen, waarom vitamine A en D worden toegevoegd aan margarine, waarom vrouwen met zwangerschapswens foliumzuur moeten slikken en waarom vele groepen in Nederland vitamine D

Prof. Dr. Frits Muskiet, geboren in 1950, studeerde biochemie aan de RUG. In 1979 promoveerde hij in de Wiskunde en natuurwetenschappen op “catecholaminen producerende tumoren”.

Hij is momenteel klinisch chemicus in het UMCG. Daarnaast is hij in 2000 benoemd tot hoogleraar ‘Pathofysiologie’, en ‘Klinisch Chemische Analyse’ aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Superfoods: hot or not?

7

supplementen moeten nemen. Het is onwaarschijnlijk dat de eerste homo sapiens deze nutriënten via supplementen bijspijkerde en ik heb dat de Maasai in Tanzania ook nooit zien doen.

Redactioneel

Op mijn vraag aan het Voedingscentrum, begin 2014, naar de wetenschappelijke onderbouwing van hun stelling dat de “Schijf van Vijf ” in alles voorziet kreeg ik geen bevredigend antwoord. Hoe zou je dit ook moeten onderzoeken, gegeven de vele combinaties van voedingsmiddelen die binnen de “Schijf van Vijf ” mogelijk zijn? Je kunt hooguit een aantal combinaties van voedingsmiddelen doorrekenen op hun voorziening van nutriënten en de uitkomsten daarvan vergelijken met de geldende Voedingsnormen. Welnu, dat hebben ze gedaan. De onderzochte voedingen (genaamd “referentievoedingen”) bestonden louter uit voedingsmiddelen (geheten “basisvoedingsmiddelen”) die in de “Schijf van vijf ” voorkomen. Voorbeelden zijn: aardappelen, brood, groente, fruit, vlees, vis en zuivel. De tegenhanger van “basisvoedingsmiddelen” zijn “niet-basisvoedingsmiddelen”. Deze zijn energierijk en relatief laag in micronutriënten. Ze leveren een minder belangrijke bijdrage aan een gezond voedingspatroon en worden daarom in mindere mate aangeraden. Ze staan per definitie niet in de “Schijf van vijf ” en voorbeelden zijn: koek, snoep, gebak, en fris- en alcoholische dranken. De doorgerekende referentievoedingen dekten 80% van de energiebehoefte; er was dus nog ruimte voor 20% energie uit basisvoedingsmiddelen of uit niet-basisvoedingsmiddelen. Wat bleek is dat deze referentievoedingen voor een aantal nutriënten niet voldeden aan de ADH/AI. Dit is de Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid/Adequate Inname; belangrijk onderdeel van de “voedingsnormen”. Ik citeer: “Voor ijzer, zink, selenium, foliumzuur, vitamine A en vitamine D worden niet alle aanbevelingen gehaald. Voor deze nutriënten ligt de berekende hoeveelheid voor alle of voor een deel van de leeftijd/ geslachtsgroepen onder de ADH/AI”.

Dit wordt hierover tot onze “geruststelling” gezegd: “Het niet realiseren van de ADH/AI voor bepaalde nutriënten hoeft niet noodzakelijkerwijs een probleem op te leveren”. “Bij het opstellen van de refe-

“De interim conclusie is dat superfoods wetenschappelijk niet zijn onderbouwd, maar dat is de ‘Schijf van Vijf’ van de criticaster net zo goed niet”

8

Foliolum oktober 2014

rentievoedingen is de ADH/AI de streefwaarde. Ook voor het individu geldt dat een gebruikelijke inname op het niveau van de ADH/AI een streefwaarde is, maar dat een lagere inname niet per se betekent dat er sprake is van een dreigend tekort. De kans daarop neemt toe naarmate de gebruikelijke inname verder onder de ADH komt, en zeker wanneer die onder het niveau van de gemiddelde behoefte uitkomt”. Je begint je af te vragen wat de waarde is van een voedingsnorm als je deze vervolgens bagatelliseert. Er wordt alleen gerefereerd naar groepen; als individu zoek je het maar uit. Nog een argument: “Bovendien is een referentievoeding geen volledige dagvoeding, omdat geen rekening wordt gehouden met de bijdrage aan de nutriënteninname uit de niet-basisvoedingsmiddelen”. Denk bij die laatsten aan zoet broodbeleg, salades op brood en sandwichspreads.

Voor deze voedingsmiddelen was in de berekeningen “een vrije ruimte” overgelaten. Dus met andere woorden: de hoop is gevestigd op het bijspijkeren van de bovengenoemde kritische nutriënten door de consumptie van voedingsmiddelen die vanwege hun geringere voedingswaarde niet zijn opgenomen in de “Schijf van Vijf ”.

Als u het nog begrijpt moet u het zeggen, maar mij bekruipt het angstige gevoel dat die “Schijf van Vijf ” de huidige voedingsnormen niet volledig haalt. En dan hebben we het nog niet eens over de juistheid van de uitgangspunten. Want die voedingsnormen, zijn die dan allemaal zo goed wetenschappelijk onderbouwd? Interessant (als voorbeeld): de magnesium AI voor personen boven de 19 jaar is in Nederland 250-300 mg/dag, maar in de VS is de ADH voor magnesium 310-420 mg/dag. De AI voor magnesium ligt in Nederland dus onder de ADH van de VS en dat is temeer merkwaardig omdat een AI per definitie boven de ADH ligt. En, die gehaltes aan voedingsstoffen in de geconsumeerde producten, staan die dan zo keihard vast? Na 5 minuten koken is 40% van het folaat in spinazie afgebroken en na 15 minuten is dat 60%. De interim conclusie is dat Superfoods wetenschappelijk niet zijn onderbouwd, maar dat is de “Schijf van Vijf ” van de criticaster net zo goed niet.

Wat is het werkelijke probleem?

Zoals gezegd vertrouwt het publiek de voedingsaanbevelingen niet meer, en ook niet wat er in onze voeding zit. Wat is dan mooier dan dat je alles in een keer repareert door de extra consumptie van een Superfood? Nee, niet doelbewust voor de vervanging van één of ander voedingsmiddel, maar “extra”, want je weet maar nooit. Vergelijkbaar met de redenering: “Laat ik voor de zekerheid een laag gedoseerde multi-vitamine nemen. Een Superfood is tenminste “natuurlijk” en levert meer dan alleen maar de vitamines en mineralen van een supplement”.

Bovenstaande is deels ook het standpunt van het Voedingscentrum. Gevraagd naar hun mening werd in de Volkskrant van 8 maart 2014 het volgende gedocumenteerd onder de kop “Voedingscentrum maakt gehakt van super-foods-hype”: “Alle voedingsstoffen die mensen nodig hebben, zitten al in een gevarieerd eetpatroon volgens de Schijf van Vijf (FM: de wetenschappelijke onderbouwing hiervan is mij dus onbekend). Dus in groente, fruit, vis, brood en (groene) thee. De zogenoemde superfoods kunnen een aanvulling daarop zijn, maar als mensen kiezen voor een beperkt aantal producten, lopen ze het risico dat ze onvoldoende voedingsstoffen binnenkrijgen. Uit gemak kiezen steeds meer mensen ervoor om de zaden en mineralen met smoothies of andere zuivelproducten te mixen. Dat is allemaal prima, zolang het maar niet de plaats inneemt van een gevarieerd eetpatroon”.

Indachtig hetgeen de Nederlandse bevolking momenteel in werkelijkheid eet (zie boven), doet het

wijzen op de gezondheidsrisico’s van een eenzijdig voedingspatroon nogal komisch aan. Reactie kon dan ook niet uitblijven. Onder de kop “Superfoods een gevaar voor de gezondheid? Alsjeblieft zeg!” schijft Grieto Zeeman, senior communicatiedeskundige, op 14 maart in diezelfde krant: “Het wordt tijd dat het Voedingscentrum de uiterste houdbaarheidsdatum nakijkt van de Schijf van Vijf. Het Voedingscentrum maakt zichzelf ongeloofwaardig door datgene wat honderdduizenden Nederlanders inmiddels weten, praktiseren en als goed ervaren, af te doen als onzin en potentieel schadelijk. Het gezag van dit voorlichtingsinstituut brokkelt hierdoor in een razend tempo af ”.

Redactioneel

Dat gevoel om “niet goed te eten” is voor de meeste mensen terecht. En dat geldt zeker voor studenten, want in de studieperiode eten mensen vaak het slechtst. Ongebalanceerde voeding is in Westerse landen eerder gemeengoed dan uitzondering. Bijvoorbeeld: in de voedselconsumptiepeiling van 2007-2010 werd vastgesteld dat meer dan 85% van de volwassen Nederlanders de norm van 200+200 g groente+fruit niet haalt en dat, afhankelijk van leeftijd en geslacht, slechts 6-28% van de volwassen bevolking twee keer of vaker vis eet per week. Van de Nederlanders eet 5 tot 18% nooit vis.

Gevaarlijker is nog de perceptie: 10% denkt te weinig groente te eten en in werkelijkheid is dat 80%.

Indachtig deze cijfers leveren Superfoods, los van de commerciële bedoelingen en misschien hun prijs, een welkome aanvulling op de tekorten die kunnen ontstaan door de lagere inname van vitamines en mineralen die voortvloeien uit de te lage consumptie van groente en fruit. En dat komt ook precies overeen met wat de Voedselconsumptie peiling van 2007-2010 laat zien. Want daarin maakt men zich o.a. zorgen over de inname van kalium en magnesium van tenminste een deel van de Nederlanders. Ik citeer: “Some people have intakes below the recommended amounts for some vitamins and minerals, such as vitamins A, B1, C, E, magnesium, potassium and zinc”. Kalium en magnesium komen in hoge gehaltes voor in groente en fruit. De vraag is echter of diegenen die het grootste risico lopen op zulke tekorten ook diegenen zijn die Superfoods kopen en consumeren. Er is ook hier mogelijk een gelijkenis met vitamine en mineraal supplementen. Want deze worden vooral gebruikt door diegenen die ze het minst nodig hebben en die personen tref je vooral in de sociaal-economisch hogere milieus.

De gezondheidsaspecten van groente en fruit Er bestaan geen RCTs die aangeven dat de consumptie van groente en fruit preventief werkt op het ontstaan van kanker, hart- en vaatziekten of andere typisch Westerse ziektes. Die RCTs gaan er ook niet komen, want vrijwilligers opdragen om langdurig minder dan de aanbeveling te eten aan groente en fruit is onethisch. Bovendien zijn groente en fruit niet te patenteren. Een dergelijk studie is sowieso niet te bekostigen, omdat de vereiste harde eindpunten (morbiditeit, mortaliteit) zeer lang op zich zullen laten wachten. Er zijn immers geen acute effecten; het gaat om sluipmoordenaars op zeer lange termijn. Wel zijn er vele associaties met ziekte. Deze geven aan dat er overtuigende associatieve gezondheidsvoordelen zijn voor de preventie van hypertensie, hart en vaatziekten en beroerte. Een relatie met kanker is “waarschijnlijk” en met enkele andere ziektes “mogelijk” of “insufficiënt”. Uit een meta-analyse van 12 cohort studies, betreffende 278.459 personen en 9.143 “events”, kwam tevoorschijn dat een dagelijkse inname van 3 vs. 5 porties groente en fruit geassocieerd is met een 17% verschil in risico op coronaire hartziekten. Er was ook een 26% verschil voor het risico op beroerte. In 2004 schatte het RIVM dat de consumptie van te weinig groente en fruit in Nederland per jaar 5.000 doden oplevert aan hart- en vaatziekten en 2.300 doden aan kanker. Het verlies aan gezonde levensjaren (DALY’s) was 141.900.

Ter vergelijking bedroeg het aantal doden vanwege te weinig vis 4.500 en vanwege te veel verzadigdeen trans-vetzuren was dat respectievelijk 1.000 en 1.500. Ook hebben we in Nederland ongeveer 600 verkeersdoden per jaar.

Dus is er geen keihard bewijs voor de gezondheidsaspecten van groente en fruit. Dat kan je natuurlijk als vooraanstaand voedingswetenschapper via een NRC column naar het publiek communiceren, maar of het publiek het verschil in bewijskracht kan vatten tussen prospectieve studies en RCTs mag je betwijfelen. Op zijn minst is het een gemiste kans om weer eens op de gezondheidsaspecten van groente en fruit

Superfoods: hot or not?

9

Redactioneel

te wijzen, en ook om het publiek uit te leggen dat de discussie “onder de professoren” draait om de eeuwige vraag “wat is nodig voor een bewijs”. Want in tegenstelling tot de momenteel heersende gedachte zijn Evidence Based Medicine en Nutrition meer dan de uitkomst van een RCT of de meta-analyses daarvan. Tenminste, als je de oorspronkelijke bedenkers van Evidence Based Medicine leest. Een belangrijk onderdeel van de betere (z.g. Hill-) criteria voor causaliteit is het begrijpen van een mechanisme. En dat begrip is voor groente en fruit steeds duidelijker geworden. De mechanismen blijken tenminste gelegen in hun hoge gehaltes aan vitamines en mineralen, de beïnvloeding van ons zuur-base evenwicht, de antioxidantia en de aanwezigheid van “secundaire metabolieten”. Deze mechanismen zullen worden besproken.

De vitamines, mineralen en het zuur-base effect van groente en fruit Inzake de gehaltes aan vitamines en mineralen is het illustratief om een vergelijking te maken tussen die in spinazie (gekookt, uitgelekt, zonder zout) en volkorenbrood. Tabel 1 toont dat, op basis van gelijke drooggewichten, spinazie over de gehele linie hogere gehaltes aan vitamines en mineralen bevat dan brood. Er zit ook twee keer meer vezels in, terwijl juist de vezelgehaltes in brood altijd zo worden geroemd. Het eiwitgehalte van spinazie is hoger, en het energie- en suikergehalte is lager. Belangrijk is ook dat spinazie van nature minder natrium bevat en veel meer kalium, magnesium en calcium. Deze combinatie is belangrijk voor het begrip van het bloeddrukverhogende effect van “zout”, waarbij natrium steevast de schuld krijgt. Want steeds duidelijker wordt dat het vooral gaat om een te hoge ratio van natrium ten opzichte van kalium, magnesium en mogelijk calcium. Dit zou een aparte verhandeling vergen en daarom verwijs ik kortheidshalve naar een recent overzichtsartikel. Eén ding is duidelijk: ten opzichte van brood is spinazie een “Superfood”. En dat moet je kunnen billeken als je met dezelfde definities in de hand, voedingsmiddelen onderverdeelt in “basisvoedingsmiddelen” en “niet-basis voedingsmiddelen”.

10

Waar weinig aandacht aan wordt besteed is de invloed van groente en fruit op ons zuur-base evenwicht.

Want de verhouding in onze voeding tussen vlees, koolhydraat-rijke producten (brood, aardappelen) en groente/fruit, beïnvloedt ons zuur-base evenwicht.

Hierbij maakt de consumptie van vlees ons “zuur”, zijn de koolhydraat-rijke producten “licht-zuur/neutraal” en is groente/fruit “basisch”. Laatstgenoemde komt onder andere door het aanwezige bicarbonaat en stoffen die bij metabolisering bicarbonaat vormen.

Er is geen relatie met de pH van het voedingsproduct.

Bijvoorbeeld: een citroen is zuur, vormt na consump

Foliolum oktober 2014

tie base bij het metabolisme, en is dan netto basisch.

Uit Figuur 1 kan worden afgelezen hoeveel zuur wordt gevormd (in meq/100 kcal) bij de consumptie van de diverse voedingsmiddelen.

Tabel 1: Ratio tussen de hoeveelheden nutrienten in nagenoeg gelijke drooggewichten spinazie(15,8 gram) en volkorenbrood (19,5 gram)

Ten opzichte van brood bevat spinazie 50% minder energie maar 2.3 keer meer vezels. De data zijn ontleend aan de nutriënten databank van de United States Department of Agriculture (USDA).

Figuur 1: Zuur- en base-vormende voedingsmiddelen.

De zuur-producerende voedingsmiddelen (links) hebben een positieve Potential Renal Acid Load (PRAL; in meq/100 kcal) en de voedingsmiddelen die base-produceren (rechts) bevatten een negatieve PRAL. Het vervangen van de granen in onze huidige voeding door groente/fruit levert een negatieve PRAL en een meer basische urine. De loutere consumptie van vlees-vis en groente/fruit is qua zuur/base evenwicht neutraal. Dat is ook precies wat onze Paleolitische voorouders hebben gegeten. De gebruikte gegevens zijn afkomstig uit Cordain et al.

Doordat we steeds minder groente en fruit zijn gaan eten, en steeds meer (geraffineerde) koolhydraten, zijn onze kalium en magnesium innames gedaald en is ons zuur-base evenwicht verschoven naar meer zuur. Eigenlijk eten we momenteel teveel vlees ten opzichte van de hoeveelheid groente en fruit. Dit, samen met de hoge natrium inname en de onbegrijpelijke fixatie op “calcium is goed voor onze botten”, heeft de Na/K en Ca/Mg verhoudingen in onze voeding doen stijgen. De vorming van zuur uit vlees (vooral zwavelzuur uit het in vlees veel voorkomende methionine, maar ook het fosfaat) wordt momenteel onvoldoende gecompenseerd door de basen uit

Tabel 2: Fytochemicaliën in druiven

De antioxidantia en secundaire metabolieten in groente en fruit Lang is gedacht dat de antioxidantia in groente en fruit (denk aan vitamine C, vitamine E, beta-caroteen, polyfenolen, etc) aan de basis liggen van de gezondheidseffecten van groente en fruit. Hierin kwam enigszins de klad toen bleek dat rokers een hoger risico hebben op longkanker indien ze (hoge doseringen) beta-caroteen innemen via een supplement. Deze uitkomst heeft ons er pijnlijk aan herinnerd dat de meeste, zo niet alle, antioxidanten eveneens kunnen fungeren als pro-oxidanten, afhankelijk van dosis en omstandigheden. We hebben in ons lichaam te maken met, grotendeels nog slecht begrepen, complexe netwerken van pro- en antioxidantia die je niet uit hun onderlinge balans moet halen. Achteraf hadden we ook wel kunnen weten dat vrije radicalen niet alleen maar ongunstig zijn.

Bijvoorbeeld: door middel van de “respiratory burst” doden we micro-organismen, en ook de oxidatieve fosforylering in de mitochondriën is gebaseerd op

vrije radicalen. Als je die mechanismen effectief zou weten te remmen met antioxidantia, ben je dood.

Nog grotere verrassingen kwamen voort uit de bestudering van (o.a.) rondwormen waarin enzymen waren uitgeschakeld die betrokken zijn bij de deactivering van zuurstofradicalen. Deze organismen produceren, zoals verwacht, meer zuurstofradicalen, maar….. leven langer! En sterker nog, als je ze met vitamine C behandelt leven ze weer korter. Dit alles is contra-intuïtief als je er louter vanuit gaat dat meer zuurstofradicalen meer schade betekent. Er is ook meer schade, maar evenzo is het ontstaan van schade niet hetzelfde als blijvende schade. Er bestaat immers ook nog altijd zoiets als “reparatie”. Wederom waren we in de val getrapt dat het in het leven, dus ook voeding, altijd gaat om balans. Darwin beschouwde “aanpassen aan de omstandigheden” als de belangrijkste drijvende kracht achter evolutie en dat is precies wat deze organismen deden: als reactie op een reeds vroege blootstelling aan hoge niveaus aan schadelijke radicalen werd hun reparatiemachinerie ge-upreguleerd. Eenzelfde effect werd bereikt door de organismen vanaf de geboorte bloot te stellen aan kleine hoeveelheden herbiciden, sterker nog, zelfs blootstelling aan kleine hoeveelheden dioxine blijkt een gezondheidsvoordeel te kunnen opleveren.

Kleine doses gif lijken dus gunstig: ze maken onze afweersystemen krachtiger en helpen ons lichaam daarmee om grotere doses gif te weerstaan, die anders toxisch waren geweest. Dit fenomeen heet “hormesis”: elke dosis-response curve heeft een U-vorm.

Dus: “What does not kill you makes you stronger”.

Hormesis ligt o.a. ook aan de basis van de observatie dat de overlevenden van de atoombommen op Hiroshima/Nagasaki minder vaak leukemie hebben/ hadden. Dierproeven met lage doseringen ioniserende straling hebben deze waarneming ondersteund.

Mogelijk moeten enkele van deze beschermende mechanismen constant getriggerd worden om ze in stand te houden, want ook hier geldt: “use it or lose it”.

Figuur 2: Ecologische en fysiologische functies van secundaire metabolieten in planten.

Superfoods: hot or not?

Redactioneel

groente/fruit. De hoge Na/K en Ca/Mg ratios hebben een negatieve invloed op onze bloeddruk, maar op dit aspect ga ik hier verder niet in. De verstoorde zuur/base verhouding heeft uiteraard geen invloed op de bloed pH, omdat onze longen dit met gemak compenseren door meer CO2 uit te wassen. Met zure urine wordt ook meer base uitgescheiden om de pH nog enigszins te compenseren. Die basen zijn o.a. calcium en magnesium en die komen bij onvoldoende inname uit het bot. Ook levert zure urine meer kans op nierstenen, die in Westerse landen vooral bestaan uit calciumoxalaat. Dus met de vervanging van groente/fruit door koolhydraatrijke producten is niet alleen onze inname van kalium en magnesium gedaald, maar we plassen ook meer calcium en magnesium uit. In tegenstelling tot het vooral extracellulair voorkomende natrium en calcium is deze verandering van onze voedingssamenstelling vooral ten koste gegaan van de gehaltes aan het voornamelijk intracellulair voorkomend kalium en magnesium. Dit zou wel eens de belangrijkste oorzaak kunnen zijn van het veelbesproken effect van natrium op de bloeddruk van gezonde personen en is dus ingewikkelder dan simpelweg de schuld geven aan een te hoge inname van natrium.

11

Redactioneel

In het gevecht tussen de soorten zijn planten kwetsbaar. Ze kunnen immers niet wegrennen. Ze verdedigen zich met gifstoffen, vandaar dat je de meest smerige natuurlijke gifstoffen vindt in planten. Deze gifstoffen zijn onderdeel van hun “secundaire metabolieten” en deze hebben als groep zeer diverse functies (Figuur 2). Ze vormen de basis van de Farmacie en zouden dat ook vandaag de dag nog moeten zijn.

In Tabel 2 worden, als voorbeeld, enkele secundaire metabolieten weergegeven zoals die worden aan getroffen in druiven. Het evolutionaire antwoord van belagende soorten is om de giftige secundaire metabolieten te de-activeren en daarvoor bestaan mechanismen zoals oxidatie, conjugatie, versnelde uitscheiding, etc. Voor het in stelling brengen van deze mechanismen moeten planteneters die toxines wel eerst detecteren en daarvoor hebben ze o.a. de Nrf2 receptor (Nuclear factor-erythroid 2 p45-related factor 2). Dat is een nucleaire transcriptiefactor die door zeer verschillende secundaire metabolieten in groente en fruit kan worden geactiveerd: de Nrf2 receptor is promiscue. Dat is handig, want het gaat bij die planten niet om één stof (“magic bullet”). De natuur werkt doorgaans met vele stoffen gericht op meerdere targets tegelijk. Activering van de Nrf2 receptor veroorzaakt interactie met het “Antioxidant Response Element” (ARE) dat zich bevindt in het promotor deel van diverse genen die coderen voor eiwitten die betrokken zijn bij de cytoprotectie, zoals de de-activering van vrije radicalen, andersoortige detoxificatie, transport eiwitten en enzymen die operationeel zijn in het intermediair metabolisme (Tabel 3).

Tabel 3: Genen die positief gereguleerd worden door de Nrf receptor in muizen en mensen.

Het gaat om secundaire metabolieten zoals curcumine (kurkuma, uit geelwortel), sulforaphane (in broccoli) en resveratrol (druiven); stoffen die reeds lang de aandacht trekken vanwege hun vermeende gezondheidsbevorderende eigenschappen en momenteel ook worden onderzocht in klinische trials voor verschillende soorten kanker (Tabel 4).

12

Foliolum oktober 2014

Tabel 4: De belangrijkste klassen stoffen die de Nrf2 receptor activeren.

Conclusies Het is overduidelijk dat er een aanzienlijke gezondheidswinst is te behalen uit een ruime consumptie van groente en fruit, of we daar nu keihard bewijs voor hebben of niet. Tegen deze achtergrond zijn Superfoods geen slechte ontwikkeling en om dit af te serveren als een hype doet geen recht aan de realiteit waarin tenminste een deel van ons kennelijk liever een geconcentreerde vorm van groente en fruit tot zich neemt. In plaats van een veroordeling van deze ontwikkeling is het constructiever om onderzoek te doen naar de samenstelling van deze voedingsmiddelen of naar hun gezondheidseffecten met gebruik van zachte eindpunten. Uit eigen waarneming zijn er (gevriesdroogde) producten in de handel die een scala aan (biologisch-geteelde) groente en fruitsoorten bevatten. Is dat niet onderdeel van de variatie die ook de Gezondheidsraad ons aanbeveelt? Het is nagenoeg onmogelijk om al deze producten vers te verkrijgen en te consumeren op regelmatige basis. Wijzen op het gevaar van eenzijdige voeding en discussies in de pers starten over “de kracht van het bewijs” is weinig constructief en ze vormen een gemiste kans om groente en fruit weer eens onder de aandacht van een breder publiek te brengen. Als zodanig heeft Poetin ons vanwege de boycot van onze groente en fruit een betere dienst bewezen. Zoals ik begon wil ik ook eindigen met Louise Fresco die zegt: “De samenleving heeft altijd gelijk”. En ook: “Ik denk dat iedereen op de Wageningen UR zich om te beginnen moet realiseren hoe de maatschappelijke context eruitziet of dat inventariseren”. Bij deze woorden sluit ik me van harte aan.

Fantastisch voedsel Superfoods zijn eigenlijk gewoon voedingsmiddelen zoals groenten en fruit, die in de landen van hun oorsprong al duizenden jaren gegeten worden. Wat maakt deze superfoods zo bijzonder? Ze bevatten wel vijftien keer meer voedingsmiddelen in vergelijking met andere natuurlijke voedingsmiddelen. Door het eten van superfoods krijg je via dezelfde hoeveelheid veel meer vitaminen, mineralen, antioxidanten en andere nutriënten binnen. Om deze reden is het niet nodig om veel van deze superfoods te eten, hierdoor lijken superfoods duur, maar relatief gezien zijn ze dat niet.

Redactioneel

Misschien vraag jij je af, wat zijn superfoods eigenlijk precies? En waarom zou ik ze eten en waarom zijn ze goed voor je? Laten we eerlijk zijn, ze hebben het imago tegen. Superfoods zijn duur (vooral voor de arme student) en zouden alleen gebruikt worden door modellen en topsporters. Ook al kunnen we de studie Farmacie vergelijken met topsport, superfoods zijn voor iedereen!

Açaipoeder Wordt gemaakt van kleine paarse besjes die groeien aan een palmboom uit het Amazonegebied van Zuid-Amerika. Açaibessen zijn bekend geworden door onder anderen Oprah Winfrey die vele kilo’s was kwijt geraakt na een dieet met daarin açaipillen. In Nederland zijn deze açaibessen vooral in poedervorm verkrijgbaar, ze smaken heerlijk naar kersen en frambozen.

Açaibessen zijn rijk aan antioxidanten, vitamine A en C, calcium en ijzer. Deze eigenschappen maakt ze aantrekkelijk als een natuurlijk voedingssupplement. Ander opmerkelijk gegeven is dat açaibessen een pijnstillende werking hebben. Over de effecten van de bessen op gewichtsverlies is niet veel bekend.

Er wordt gesuggereerd dat er een verlaging van het cholesterolgehalte optreedt en de bloedsuikerspiegel beter wordt gereguleerd, waardoor afvallen makkelijker wordt.

Kokosproducten Iedereen kent ze wel, de idyllische plaatjes van witte stranden met de torenhoge palmbomen. Maar wist je al dat die heerlijke kokos van de kokosnoot ook heel goed voor je is? Kokos is een bron van verzadigde en onverzadigde (90 procent) plantaardige vetzuren die het lichaam makkelijk kan opnemen en omzetten in energie. Vooral de in vet oplosbare vitamines, aminozuren, ijzer en calcium worden dankzij kokos beter opgenomen. Naast deze voedingsstoffen bezit kokos een sterke antivirale werking. Kokos is goed voor het ondersteunen van een gezond cardiovasculair systeem en een gezond cholesterolgehalte. Daarnaast zijn kokosproducten ook geschikt voor huidproblemen zoals psoriasis, eczeem en huidschimmels. Het rijtje met ziektes en aandoeningen waarbij kokos een positief effect kan hebben gaat nog wel even door. Zo’n lekkere chocolade reep met kokos in het midden is op z’n tijd zo slecht nog niet!

Superfoods: hot or not?

13

Redactioneel

Chiazaden Zijn kleine zwarte zaadjes die vroeger al voor de Azteken een grote voedingsbron waren. De Azteken gebruikten de zaadjes zelfs als betaalmiddel als offers aan de goden. Laat je niet misleiden door hun grootte, want deze kleine zaadjes zitten bomvol met voedingsstoffen. De omega-3 vetzuren hebben in chia de hoogst mogelijke concentratie in plantaardige voeding: 64% alpha-linoleenzuur. Plantaardige eiwitten maken 23% uit van chiazaden en ze bevatten essentiële aminozuren. Alsof dit nog niet genoeg was zitten er verder nog vitamines, mineralen en sporenelementen in grote variatie en hoeveelheden in chiazaden. Voorbeelden hiervan zijn vitamine B1 en B3, calcium, ijzer, magnesium, mangaan, fosfor en zink. En dan zijn we er nog niet, want er zitten ook nog een aantal antioxidanten in dat kleine zwarte zaadje zoals: polyfenolen, chlorogeenzuur, cafeïnezuur en flavanolglycosiden. Tot slot bevat het goede voedingsvezels die makkelijk verteerbaar zijn en bevorderen ze een gezonde spijsvertering.

Dan nog één ding: chiazaden geven snel een verzadigd gevoel en zijn volledig glutenvrij!

Chlorella Een Nederlander, M.W. Beijerinck, ontdekte deze eencellige algensoort in 1890. Chlorella betekent “klein groen blaadje” en is een krachtige ontgifter.

Zowel door zijn celwandstructuur als door de stof sporopollenine kan chlorella giftige stoffen binden en ze afvoeren. Onder deze giftige stoffen vallen zware metalen zoals: lood, kwik, nikkel en aluminium die na binding met chlorella het lichaam via een normale spijsvertering veilig kunnen verlaten.

Tevens bevat chlorella chlorofyl, dit reinigt de darmen, het bloed en helpt bij een betere zuurstofopname. Chlorella zorgt ook voor een verhoogd glutathiongehalte waardoor vrije radicalen in het lichaam worden weggevangen waardoor de antioxidante werking van bijvoorbeeld vitamine C en E worden versterkt. Chlorella kun je kopen in poedervorm en kan zowel in smoothies als warme en koude gerechten worden gebruikt. Het werkt bovendien ook tegen een slechte adem en andere onaangename lichaamsgeurtjes.

14

Foliolum oktober 2014

Merel’s Kookhoekje Ingrediënten: (4 personen) - 300 gram Quinoa (voorgekookte Quinoa

van Nature Crops) - 1,5 liter groentebouillon - 50 gram pijnboompitten - 1 grote ui - 2 tenen knoflook, geperst - 2 bakjes champignons - 600 gram wilde spinazie - 10 gram Italiaanse (verse) kruiden - 1 eetlepel roomboter - 300 ml droge witte wijn - 100 gram (vers) geraspte Parmezaanse kaas - Olijfolie/kokosvet Aan de slag!

Maak 1,5 liter groentebouillon van bouillonblokje(s).

Verhit een koekenpan en rooster de pijnboompitten goudbruin.

Pel de ui en snipper deze fijn.

Veeg de champignons schoon en snijd ze in kwarten.

Snijd de kruiden fijn (indien vers) en verwijder de harde steeltjes.

Kook de quinoa volgens de gebruiksaanwijzing als je geen voorgekookte quinoa hebt gekocht.

Verhit in een grote hapjespan de boter. Fruit de ui en knoflook 2 minuten zachtjes aan. Wok de spinazie. Voeg de quinoa toe en laat de quinoa 3 minuten meebakken.

Redactioneel

Een risotto zonder risotto rijst, dat klinkt onmogelijk. Niets is minder waar. Hier geven we een voorbeeld van een mogelijke risotto gemaakt van quinoa. Deze variant van de risotto is gezonder dan de variant met risotto rijst. En wanneer je in een culinaire bui bent kun je er als variatie ook eens iets anders in stoppen dan champignons. Wees gerust, al deze ingrediënten zijn gewoon te verkrijgen bij je Albert Heijn!

Blus de quinoa af met 150 ml droge witte wijn.

Voeg vervolgens de helft van de champignons toe en alle kruiden.

Zet de quinoa onder ‘water’ met de groentebouillon.

Wacht totdat bijna alle bouillon is opgenomen door de quinoa en zet vervolgens weer onder ‘water’ met de bouillon. Herhaal dit proces ongeveer 15 minuten lang en roer de quinoa af en toe goed door.

Voeg aan het eind de helft van de Parmezaanse kaas toe en roer het goed door de risotto zodat het smelt.

Verhit ondertussen in een andere koekenpan de rest van de boter en bak de rest van de champignons op hoog vuur mooi goudbruin.

Blus de champignons af met de rest van de witte wijn en laat de wijn op hoog vuur in 4 minuten verdampen. Breng de champignons op smaak met zout en peper.

Schep de champignons op de risotto en bestrooi de risotto en de champignons met pijnboompitten en Parmezaanse kaas.

Variatietip: Er kan ook rucola geserveerd worden bij deze heerlijke risotto. Ook een klein schepje crème fraiche is lekker voor de liefhebbers van een smeuïge risotto!

Superfoods: hot or not?

15

Redactioneel

Kort wetenschappelijk Wist je dat...

Bied je excuses aan

- Indien je een lintworm hebt, je boven een kopje koffie kunt hangen. De lintworm zal via de mond naar buiten komen richting de koffie. Hierna kun je hem er voorzichtig uithalen.

- De doorsnee persoon 430 insecten per jaar eet.

- Wanneer je niest, al je lichaamsfuncties stoppen, zelfs je hart.

- Het dijbeen sterker is dan gewapend beton.

- 98,4% van onze DNA is identiek aan die van de chimpansee en 70% identiek met die van de slak.

Sorry voor de vertraging van de bus! En sorry voor het slechte weer! Een Amerikaans onderzoek heeft aangetoond dat dit soort ‘onzin’ excuses beloond worden.

Maar hoe onderzoek je zoiets? Op een regenachtige dag. Een acteur bood een onbekende zijn excuses aan voor het weer. En vroeg daarna zijn telefoon te leen. Met excuses kreeg hij de telefoon in 74% van de gevallen. Zonder in slechts 9%. Dus wil je wat gedaan krijgen? Excuseer je dan eerst even voor het regenachtige weer!

Voedselallergie kwaal uit de stad

Uit onderzoek in de VS blijkt dat kinderen die opgroeien in het cen trum van een grote stad een grotere kans hebben op het ontwikkelen van voedselallergie. Onder de algemene bevolking heeft 6% van de jonge kinderen en 3% van de volwassen in de VS heeft een voedselallergie. Bij kinderen die opgroeien in het stadscentrum ligt dit hoger: 6% was allergisch voor pinda’s, 4,3% voor eieren en 2,7% voor melk. Naast de 10% met een daadwerkelijke allergie, had nog eens 17% mogelijk een allergie en 29% was gevoelig voor bepaalde voedingsmiddelen. Eerder onderzoek liet al zien dat kinderen die in het stadscentrum opgroeien meer kans hebben op astma en omgevingsallergieën. Opgroeien in een huis met grote hoeveelheden endotoxine – een belangrijke stof in de celwand van gramnegatieve bacteriën - verkleint juist het risico. Volgens de onderzoekers hangt dit samen met de zogenaamde hygiënehypothese. Blootstelling aan bepaalde micro-organismen tijdens de eerste jaren beschermt kinderen tegen astma en allergieën.

Uit het onderzoek bleek ook dat kinderen met voedselallergieën vaker last hebben van omgevingsallergieën, een piepende ademhaling en eczeem.

16 12

Foliolum oktober 2014

Supersperma

Uit onderzoek bleek dat het voor de kwaliteit van het sperma goed is om een Schotse kilt te dragen. De belangrijkste reden is dat de temperatuur van het scrotum altijd lager is dan de lichaamstemperatuur om zo spermatogenese mogelijk te maken. Wanneer het scrotum van een man warm is ingepakt – bijvoorbeeld in een strakke onderbroek – gaan er zaadcellen verloren. Een normale luchtverversing rondom het scrotum is dus gewenst. Natuurlijk zullen niet alle mannen direct overstappen op een Schotse kilt. Een alternatief is een losser zittende onderbroek, bijvoorbeeld een boxershort.

Redactioneel

Waarom gapen we?

Is het dan eindelijk zover, is er eindelijk antwoord op de vraag waarom we gapen? Aan die discussie die iedereen wel eens heeft gevoerd met vrienden of familie kunnen jullie vanaf vandaag nog een mogelijke theorie toevoegen. De Universiteit van Wenen heeft onderzoek verricht en dit vergeleken met onderzoek uit Arizona.

Wat bleek? Mensen in Arizona, wat grotendeels uit woestijn bestaat, gaapten veel in de winter. Oostenrijkers gaapten echter juist overwegend in de zomer.

Wanneer de omgevingstemperatuur hoger werd dan de lichaamswarmte gaapten de Amerikanen minder. Tegelijkertijd werd er echter ook minder gegaapt in Oostenrijk als het echt koud werd. De wetenschappers leiden hieruit af dat gapen goed is voor het koelen van onze hersenen. Als de temperatuur hoger is dan onze lichaamstemperatuur heeft gapen dus geen zin om met de buitenlucht je hersenen te koelen. Bij te koude lucht wordt het hoofd al genoeg gekoeld en is het gapen simpelweg niet nodig. Er werd overigens het meest gegaapt bij een temperatuur van 20 graden. Dus beste docenten, die thermostaat op 20 graden maakt ons aan het gapen. We zijn dus niet ongeïnteresseerd, maar onze hersenen werken juist op volle toeren en moeten zo nu en dan even gekoeld worden.

Nieuwe kankertherapie De wetenschap is mogelijk een veilig en effectief alternatief voor chemotherapie op het spoor. Onderzoekers hebben een proteïne gecreëerd dat uitzaaiingen – zonder nare bijwerkingen – kan voorkomen. Dit eiwit is een onschadelijke versie van Axl dat dienst doet als een lokaas. Axl eiwitten zitten normaal op het oppervlak van een kankercel en ontvangen signalen van Gas6-proteïnes.

Wanneer dit signaal aanwezig is, wordt een signaal gegenereerd wat zorgt dat de kankercellen door het lichaam gaan reizen. De onschadelijke versie van Axl bindt beter aan het Gas6-eiwit en voorkomt het contact tussen het Axl op het oppervlak van de kankercellen en de Gas6-eiwitten dus voorkomt uitzaaiingen.

Superfoods: hot or not?

17

Redactioneel

Vijf vragen aan...

De Student Even voorstellen...

Studiejaar 1: Raymon van Meerendonk (20 jaar) Studiejaar 2: Inge Roelofsen (20 jaar) Studiejaar 3: Evert Jan Breman (20 jaar) Studiejaar 4: Laura Bukkems (21 jaar) Studiejaar 5: Marissa Reinders (24 jaar)

Wat denk je dat superfood is?

Raymon: Eten dat bevorderlijk is voor de

gezondheid.

Inge: Veel te duur eten dat over de halve wereld verscheept wordt om rijke mensen de illusie te kunnen geven van een gezond leven.

Evert Jan: Ik heb wel een keer op tv gehoord dat het een product of maaltijd is wat erg goed voor je is. Ikzelf heb er niet zoveel mee.

Laura: Superfoods zijn natuurlijke producten die superrrr gezond zouden zijn omdat ze meer voedingstoffen bevatten dan andere producten.

Marissa: Voedingsproducten die relatief veel essentiële en waardevolle voedingsstoffen bevatten, zoals vitamines en mineralen, antioxidanten, vezels, goede vetten etc.

Als jij een avondje gezond wilt eten wat eet je dan?

‘Eendenbout met portsaus op een bedje van rucola met aardappelmousselinie of iets anders makkelijks’

Wat is jouw ultieme superfood als je brak bent?

Raymon: Sowieso pizza, misschien niet heel goed voor de gezondheid

18

maar werkt wel.

Inge: Als ik brak ben eet ik mango.

Evert Jan: Stokbrood met tonijnsalade is mijn ultieme superfood als ik brak ben.

Laura: Op een brakke ochtend heb ik zin in alles wat vet is. Daarnaast drink ik dan de hele dag melk, omdat water zo’n gekke smaak heeft. Dit valt misschien niet onder superfoods, maar hiermee kan je wel goed de dag doorkomen.

Marissa: Dan komt het al snel op een vette hap neer. Met een beetje vet in de pens, ben je gauw weer mens. Patatje oorlog valt altijd in de smaak.

Foliolum oktober 2014

Vind je dat het eten op de faculteit ook keuze moet geven voor het nemen van superfoods, door deze te gaan verkopen?

Raymon: Ja, iedereen moet vrij zijn in zijn/haar keuze wat betreft eten. Hoe groter de diversiteit in aange-

Redactioneel

boden goederen hoe beter.

Inge: Nee, van veel superfoods wordt geclaimd dat ze helpen tegen allerlei kwaaltjes, maar dit is vaak niet bewezen. Bovendien wordt in Peru en Bolivia, omdat de prijs van quinoa door populariteit in het westen verdrievoudigd is, honger geleden door de lokale bevolking. Ik vind niet dat de faculteit ethisch onverantwoord voedsel moet verkopen.

Evert Jan: Voor mij hoeft dat niet, superfood is volgens mij nogal duur en vind dat kantine al voldoende gevarieerd is, maar als er behoeft aan is zouden ze het kunnen verkopen.

Laura: Persoonlijk zou ik het niet kopen, maar omdat het nu natuurlijk wel helemaal hip is, zou ik het de mensen die wel fan zijn niet willen ontnemen.

Marissa: Ik neem bijna altijd lunch mee van huis, dus voor mij zou het niet hoeven. Als ik wel iets haal, dan is het vaak omdat ik lekkere trek heb en zou ik niet snel iets gezonds halen. Maar ik kan me wel voorstellen dat sommige mensen wel behoefte hebben aan een breder aanbod van gezonde producten of superfoods, dus voor diegenen zou het niet verkeerd zijn.

Welke superfoods kun je opnoemen?

Raymon: Broccoli, kip, rijst, brood Inge: Chiazaad, hennepzaad, lijnzaad, goji-

bessen, açaibessen, quinoa, kokosolie, rauwe chocolade, havermout, en avocado.

Evert Jan: Ik weet dat mensen een soort gras eten verder weet ik niets over superfoods.

Laura: Uhm eigenlijk alleen chiazaad..

Marissa: Zoete aardappel, ei, pruimen, verschillende zaden (lijnzaad, chiazaad, hennepzaad), incabessen...

Als jij een avondje gezond wilt eten wat eet je dan?

Raymon: Alles behalve fastfood. Aardappelen,

‘Met een beetje vet in de pens, ben je gauw weer mens’

rijst, vlees, groente, spaghetti enz..

Inge: Meestal gewokte groenten zoals broccoli, sperziebonen of paprika met rode peper, champignons, kip en zilvervliesrijst.

Evert Jan: Eendenbout met portsaus op een bedje van rucola met aardappelmouselinie of iets anders makkelijks.

Laura: Een salade met heel veel lekkere gadgets; tomaatjes, avocado, gerookte kip. Jammie!

Marissa: In ieder geval veel groenten bij het avondeten. ‘s Avonds als snack iets als een rijstwafel of nootjes of zo.

Superfoods: hot or not?

19

Redactioneel

Over Superfoods Je hebt er vast wel eens iets over gelezen of bent het tegengekomen in de winkel: superfoods. Een nieuwe trend die niet meer alleen in speciaalzaken en voedingsboeken, maar ook steeds meer in de supermarkt en zelfs bij de voordeeldrogist te vinden is. Maar wat zijn die superfoods nou eigenlijk en wat moeten we ervan vinden?

Karin Bron

Superfoods is een term die wordt toegeschreven aan voedingsmiddelen die van nature een hoog gehalte aan vitamines, mineralen, onverzadigde vetten, aminozuren en antioxidanten hebben. De superfoods die het meest bekend zijn, zijn de Chia zaden, Açaibessen, gepeld hennepzaad en Goji bessen. Maar ook op ‘gewone voedingsmiddelen’ zoals sinaasappels, broccoli, groene thee, tomaten, spinazie, amandelen, pure chocolade, zoete aardappels, peulvruchten zoals bruine bonen en linzen en rode bietjes wordt deze stempel gedrukt.

Superfoods zouden allerlei positieve gezondheidseffecten hebben: ze zouden helpen met afvallen, hart- en vaatziekten voorkomen, depressie verminderen of voorkomen, het libido verhogen en huidveroudering verminderen of voorkomen. Deze gezondheidseffecten zijn over het algemeen echter niet voldoende wetenschappelijk onderbouwd.

Superfoods verrichten dus geen wonderen. Helaas bevat geen enkel voedingsmiddel alles wat het lichaam nodig heeft om goed te kunnen functioneren, ook superfoods niet. Om een volwaardige voeding samen te stellen, is niet superfoods, maar variatie het toverwoord. Superfoods kunnen wel een toevoeging zijn aan het volwaardiger maken van je voeding, maar ook zonder een lepel Chia zaad of een handje Golden Incabessen is het goed mogelijk om een gezond eetpatroon te hanteren. De basis voor een gezond gewicht en lichaam is gezond eten in combinatie met voldoende bewegen, dus: eet gevarieerd, niet teveel en niet te vet, eet voldoende groente, fruit en brood, wees zuinig met zout en beweeg!

Functionele voeding Er bestaat geen officiële definitie voor functionele voeding. Het Voedingscentrum gebruikt als definitie: ‘voedingsmiddelen waaraan een bestanddeel is toegevoegd of juist is weggelaten om de gezondheidswaarde van het product te verbeteren’. Er worden bioactieve stoffen of ingrediënten toegevoegd, of juist weggelaten met als doel een optimale gezondheid en een zo laag mogelijk risico op ziekte.

Functionele voedingsmiddelen spelen dus in op bepaalde gezondheidsproblemen, bijvoorbeeld de bekende margarine, yoghurt en melkproducten met toegevoegde plantersterolen (plantaardige stoffen) voor een lager cholesterolgehalte. Op het etiket van het voedingsmiddel, maar ook in de media, worden door de fabrikant beweringen gedaan over het gezondheidseffect van het voedingsmiddel.

Fabrikanten van functionele voeding mogen alleen gezondheidsclaims gebruiken die op een door de Europese Unie goedgekeurde lijst staan. Alle gezondheidsclaims zijn beoordeeld door de European Food Safety Authority (EFSA).

Dit is een onafhankelijk onderzoeksinstituut dat de Europese Commissie adviseert. Het Europese beleid en wetgeving worden op basis van het oordeel van de EFSA gebaseerd. Volgens de Nederlandse Warenwet, die toezicht houdt op de gevoerde claims in Nederland, mag een consument niet worden misleid. Medische claims zijn verboden, er mag geen relatie worden gelegd met de behandeling, genezing of preventie van ziekte. Voedingsclaims zijn echter wel toegestaan. Voorbeelden zijn nutriëntenclaims (‘Rijk aan vezels’), nutriëntenfunctieclaims (‘Vitamine C ondersteunt de afweer van je lichaam) en gezondheidsaanprijzingen of –claims (‘Calcium is goed voor de kalkhuishouding’).

Voedingssupplementen en voedingsmiddelen met toegevoegde vitamines (bijvoorbeeld frisdrank met toegevoegde vitamine C) worden niet tot de functionele voedingsmiddelen gerekend. De functionele voedingsmiddelen vallen in een grijs gebied tussen voedingsmiddel en geneesmiddel. Ze zijn gericht op preventie van ziekte.

Producten met een medische claim vallen per definitie onder de Geneesmiddelenwet.

20

Foliolum oktober 2014

De veiligheid van functionele voedingsmiddelen is, net zoals de veiligheid van andere levensmiddelen, geregeld in de Warenwet. Deze voedingsmiddelen zijn dus in principe altijd veilig. Het is wel belangrijk om de geadviseerde aanbevolen dagelijkse hoeveelheden aan te houden. Het combineren van verschillende producten met dezelfde werkzame stof kan ervoor zorgen dat deze geadviseerde dosering ongemerkt overschreden wordt en dat is niet wenselijk.

Redactioneel

Supplementen Voedingssupplementen zijn producten in de vorm van poeders, druppels, pillen, capsules of drankjes en bevatten vitamines, mineralen, bioactieve stoffen of een combinatie hiervan. Ze zijn bedoeld als aanvulling op de dagelijkse voeding. Deze vaak synthetische of industrieel geproduceerde vitamines, mineralen of bioactieve stoffen hebben dezelfde werking als de vitamines en mineralen die van nature in ons eten en drinken zitten. Wel neemt het lichaam voedingsstoffen uit supplementen gemakkelijker op dan de voedingsstoffen uit eten en drinken. Voor speciale groepen kan een voedingssupplement nodig zijn, maar de meeste mensen krijgen genoeg vitamines en mineralen binnen wanneer zij gevarieerd eten. Zo hebben baby’s die borstvoeding of minder dan 500 ml zuigelingenvoeding per dag krijgen, tot 3 maanden dagelijks 150 µg vitamine K nodig. En het vitamine D advies, dat steeds meer aandacht krijgt, voor vrouwen vanaf 50 jaar en mannen vanaf 70 jaar die een donkere huid hebben, of weinig buiten komen is om dagelijks 20 µg per dag binnen te krijgen (overeenkomend met 800 IE cholecalciferol). Daarnaast zijn er groepen of omstandigheden waarvoor geen officieel advies bestaat, maar waar aanvulling van de voeding wel wenselijk kan zijn, bijvoorbeeld bij een eenzijdig voedingspatroon, bij mensen die veel afvallen of ouderen. Voor een advies is het belangrijk om een diëtist te raadplegen, die bij uitstek de deskundige is om mensen te helpen hun voeding volwaardig te krijgen en te houden, rekening houdend met alle individuele wensen, aandoeningen en behandelingen!

Ellis Lubbers Hippocrates legde sterk de nadruk op gezonde eet- en drinkgewoonten, het belang van frisse lucht en een natuurlijk verloop van processen in het lichaam. Zo kwam hij tot de inmiddels beroemde uitspraak: “laat uw voeding uw medicijn zijn en uw medicijn uw voeding”.

Superfoods. Wat is het? En is het echt gezond? Twee vragen die vaak worden gesteld door klanten in mijn praktijk voor beweeg- en leefstijladviezen. De wetenschap rondom voeding is jong, wat vandaag gezondheidsbevorderend blijkt te zijn kan morgen alweer worden ontkracht met nieuw onderzoek. Bij superfoods kun je denken aan gojibessen, rauwe cacao, kokosolie, bananen, noten en zaden.

Maar wat zijn superfoods? Volgens Jesse van der Velde (Superfood recepten, 2013) zijn superfoods gewone voedingsmiddelen zoals groenten en fruit. Echter, vergeleken met andere natuurlijke voedingsmiddelen bevatten ze soms tot wel 15 keer meer voedingswaarde per eenzelfde gewicht.

Volgens een studie van TNO in 2012 at slechts 35% van alle Nederlanders voldoende fruit en 42% voldoende groenten per dag. Combineer dit gegeven met het feit dat de kwaliteit en de voedingswaarde van onze voeding vanaf de jaren vijftig tot wel 74% gedaald is en je zou al gauw kunnen concluderen dat superfoods een uitkomst kunnen bieden.

Zijn superfoods dan ook echt gezond? Superfoods zijn in ieder geval een goede aanvulling op je dagelijkse voeding. Je kunt ze verwerken door smoothies, warme gerechten, je ontbijt en/of alleen als snack consumeren. Voel je je er fitter en gezonder door? Who knows?! Baat het niet, dan schaadt het niet. Superfoods kunnen tevens een goede vervanger zijn van diverse bewerkte voedingsmiddelen. Zoals Hippocrates beschrijft: neem foute voedingsstoffen weg uit je eetpatroon en vervang ze door gezonde alternatieven.

Zijn superfoods duur? Ja, maar je hebt er niet zo heel veel van nodig. Naar verhouding valt het mee. Tevens kan je beter preventief investeren in je gezondheid door kwalitatief goed en gezond te eten (o.a. superfoods), voldoende te bewegen en te sporten en niet teveel stress te hebben. Niemand vindt het dan erg om iets meer te betalen voor superfoods als ze weten dat het goed voor ze is en bepaalde welvaartsziekten kan verminderen.

Zorg ervoor dat je gezonde keuzes maakt, laat medicijnen niet direct de oplossing zijn. Neem je eigen leefstijl en voedingspatroon kritisch onder de loep. Zoek naar een manier van leven waarmee je bij wijzen van 100 jaar kan worden! Fit is not a destination but a way of life!

Superfoods: hot or not?

21

De onbekende bekenden

Facultair

Hallo allemaal, mijn naam is Petra van Smaalen en ik ben 47 jaar. Ik ben getrouwd en ben moeder van twee zonen van 19 en 15 jaar oud. Misschien hebben jullie me wel eens gezien in één van de restaurants in onze faculteit.

Ik ben namelijk medewerkster restauratieve voorzieningen van de faculteit medische wetenschappen. Ik werk er nu al 8 jaar met veel plezier. In het verleden heb ik verschillende andere banen gehad. Ik heb 10 jaar bij Menzis gewerkt als administratief medewerkster, in Groningen. Daarna ben ik mijn man gevolgd naar Tiel, waar ik onder andere 3 jaar gastvrouw in het gemeentehuis ben geweest. In deze periode werd Tiel even het centrum van Nederland vanwege de dreigende overstroming door de Waal. We zijn later weer naar Groningen verhuisd omdat mijn man hier aan de slag kon. Ik heb toen ook nog enkele jaren in een bejaardentehuis gewerkt.

De faculteit aan de Antonius Deusinglaan heeft twee restaurants en er werken in totaal 10 medewerkers onder leiding van Jessica Janssen. Één van de restaurants zit op de begane grond en is maandag tot en met donderdag geopend van half negen tot vijf uur.

Op vrijdag is deze geopend tot drie uur.

In het souterrain van het gebouw is ook een restaurant gevestigd. Dit restaurant is geopend van maandag tot en met vrijdag van tien tot half twee.

Leuk dat jullie mij hebben gevraagd een klein stukje te schrijven. Ik hoop jullie allemaal te zien in één van onze restaurants.

22

Foliolum oktober 2014

Hallo, even voorstellen, Mijn naam is Bert Schrage. Ik ben getrouwd maar heb geen kinderen. Ik woon op het prachtige platteland van Groningen.

Sinds de zomer van 2004 werk ik bij de Onderwijs Ondersteunende Dienst van de medische faculteit, kortweg genoemd OOD. Mijn werkplek is voornamelijk het `glazen huis` in het onderwijsgebouw. Ik werk samen met nog 3 collega’s, samen zorgen we voor de ondersteuning van de collegezalen, tutorkamers en vergaderzalen in het faculteitsgedeelte.

Daarnaast surveilleren we bij tentamens, onderhouden we beamers en lenen apparatuur uit zoals laptops en beamers. Zelf heb ik het beheer over de studentenlockers, in totaal een kleine 3000 lockers voor alle studierichtingen van de faculteit. Verder doe ik ook nog de zaalreserveringen voor vergaderingen.

Tot slot houden mijn collega’s en ik studenten tegen die hun koffie mee willen nemen de collegezaal in.

Dit laatste is verrwege het minst leuke gedeelte van mijn baan, alhoewel we er af en toe stiekem ook veel plezier in hebben.

Tot zover over mijn werk, ik heb ook verschillende hobby’s. De modelbouw vind ik erg leuk en alles wat met computers te maken heeft vind ik interessant.

Daarnaast hou ik van lekker eten en drinken. Griekenland is mijn vakantieland en dat komt ook door het heerlijke eten wat ze daar kennen. Tzatziki met stokbrood en een ouzootje erbij en Bert heeft het prima naar zijn zin.

Student in het buitenland Rob van de Velde enkele maanden kon duren. Je kunt niet vroeg genoeg beginnen met het uitzoeken van je masterproject wanneer je naar het buitenland wilt. Je hebt je tijd hard nodig. Naast het verkrijgen van een visum, kunnen er ook nog verscheidene fondsen worden aangeschreven die je financieel kunnen steunen, niet geschoten is altijd mis.

In januari 2013 ben ik voor het eerst begonnen met het zoeken naar een afdeling om mijn masterproject te doen. Op internet staat veel informatie over de verschillende onderzoeksmogelijkheden hier aan de RUG en ik wilde mijn opties zoveel mogelijk open houden, dus ik ben in mijn hoofd lekker gaan shoppen. Ik heb alles een kans gegeven, maar ergens wist ik al wel dat ik graag een project wilde doen dat met farmacologie of celbiologie te maken had. Ik heb enkele gesprekken met Reinoud Gosens gehad en daar kwam de mogelijkheid ter sprake dat ik ook een project in het buitenland kon doen bij een van de onderzoekspartners van de vakgroep Moleculaire Farmacologie. Naast dat ik graag een onderzoeksproject wilde doen in de farmacologie of celbiologie, had ik ook de droom om dit in het buitenland te doen. De mogelijkheid bood zich aan om een project te doen bij de Cellbiology afdeling van het Woolcock Institute of Medical Research in Sydney, Australië. Een masterproject in Sydney, dat leek me wel wat!

Angiogenese is een proces waarbij er nieuwe bloedvaten ontstaan uit bestaande bloedvaten. Dit is een normaal fysiologisch proces, maar bij astma is het aantal bloedvaten significant hoger. Deze toename komt door een verstoring in de balans tussen pro-angiogenetische en anti-angiogenetische factoren. CTGF is een pro-angiogenetische factor en wordt geproduceerd door de gladde spiercellen van de long. CTGF zorgt voor de productie en depositie van verschillende extracellulaire matrix eiwitten.

Door de verankering van VEGF-165 kan CTGF angiogenese actief sturen. In astmatische gladde spiercellen van de long is de expressie van CTGF significant hoger dan in gezonde gladde spiercellen.

Het onderzoek dat me direct greep was gericht op het stoppen van angiogenese in astma. De focus van mijn onderzoek werd gelegd op een eiwit dat nog niet eerder bestudeerd was in astma, Runx2. Het eiwit Runx2 is een transcription factor, een eiwit dat direct betrokken is bij de transcriptie van verschillende genen. Bij astma is een van de problemen dat de longen zich overtijd gaan hermodelleren. De hermodulatie van de longen omvat dysplasie van het longepitheel, hyperplasie en hypertrofie van de gladde spiercellen van de long, een verandering in de extracellulaire matrix en een toegenome angiogenese rondom de gladde spiercellaag.

Facultair

G’day mates!

Na 9 maanden ben ik ‘eindelijk’ weer terug in Groningen. Het is een gek gevoel om na zo’n lange periode weer thuis te komen in ons Groningen, een dorpje in vergelijking met een metropool als Sydney. Het is goed om weer thuis te zijn, maar het is vreemd om te merken dat je in een tijdsbestek van 9 maanden zo gehecht kunt raken aan een totaal vreemde plek aan de andere kant van de wereld.

Begin februari hebben we contact gezocht met prof. dr. Janette Burgess en begon het lange wachten. Eind april was alles rond en kon ik een start maken met het aanvragen van een visum. Ik had bij andere studenten gezien dat het verkrijgen van een visum

Superfoods: hot or not?

23

Facultair

In experimenten met vasculaire gladde spiercellen is gebleken dat Runx2 actief CTGF expressie kan reguleren. Door actief Runx2 te verhogen werd de productie van CTGF geremd en door het Runx2 gen uit te schakelen nam de CTGF expressie toe. Runx2 lijkt dus een remmende factor in de CTGF regulatie in vasculaire gladde spiercellen. Nu heb ik deze theorie ook getest in astmatische gladde spiercellen.

Hier bleek dat onder nabootsing van astmatische omstandigheden Runx2 significant minder werd aangemaakt in astmatische gladde spiercellen dan in gezonde gladde spiercellen, zowel op RNA als eiwit niveau. Verder zien we ook dat CTGF is verhoogd in astmatische gladde spiercellen in vergelijking met gezonde gladde spiercellen.

24

Het interessante aan mijn onderzoek was dat ik in aanraking ben gekomen met een dozijn aan verschillende technieken. Zo heb ik mijn eigen cellen leren kweken en behandelen. Ik heb leren omgaan met technieken als Western blott, immunofluorescentie, immunohistochemistry, normal and Real Time PCR, fragmentatie Western blotts, RNA en Eiwit extracties. Het ontwikkelen van experimenten en het verkrijgen van zelf gegenereerde data is een zeer waardevolle ervaring.

Foliolum oktober 2014

Het onderzoek in het buitenland is ook een geweldige ervaring geweest en een die ik iedereen zou kunnen aanraden. Sydney is een waanzinnige stad en AustraliĂŤ een verschrikkelijk mooi land. Iedereen is er verschrikkelijk behulpzaam, de stranden zijn binnen handbereik en het is er altijd mooi weer.

Heb je vragen over een stage doen in het buitenland of wil je meer horen, aarzel dan niet om me een keer aan te spreken op de P.S.-borrel.

PhD Leanne Küpers

Voor mijn promotie project focus ik op de vroege ontwikkeling van overgewicht bij jonge kinderen en de omgevingsfactoren die hier een invloed op kunnen hebben. Ik ben vooral geïnteresseerd in vraagstellingen als: waarom krijgen sommige kinderen overgewicht en hun klasgenootjes niet, terwijl ze dezelfde leefstijl hebben? Wat is de rol van epigenetica en DNA methylatie in deze obesitas epidemie? Kunnen we op tweejarige leeftijd al voorspellen welke kinderen overgewicht krijgen/ houden op latere leeftijd? Welke factoren bepalen of peuters nog “over hun babyvet heen groeien”?

Welke rol speelt leefstijl van de moeder (en vader) en omgeving tijdens en voor de zwangerschap in de groei en ontwikkeling van de foetus en het kind op latere leeftijd (perinatale programmering)?

Samen met mijn supervisors, Eva Corpeleijn, Harold Snieder en Ronald Stolk, probeer ik deze vragen te beantwoorden. Voor mijn promotie project werk ik binnen het GECKO Drenthe geboortecohort, waarvoor we ongeveer 2800 kinderen volgen vanaf hun geboorte (2006-2007) tot aan de volwassenheid. Deze kinderen zijn herhaaldelijk geme-

ten op consultatiebureaus wat uiteraard een schat aan informatie oplevert voor het analyseren van de groei en ontwikkeling van deze kinderen. Met deze gegevens kunnen we analyseren welke kinderen afwijken van hun groeicurve en welke factoren hierbij een rol hebben gespeeld. Zo hopen we op den duur een predictiemodel te kunnen maken waarmee overgewicht voorspeld kan worden.

Voor een ander project focus ik op de rol van DNA methylatie in de ontwikkeling van de foetus. In navelstrengbloed van 255 pasgeborenen hebben we gevonden dat het lagere geboortegewicht dat wordt veroorzaakt door roken tijdens de zwangerschap verklaard kan worden door veranderingen in de DNA methylatie. Deze veranderingen in DNA methylatie zorgen voor een wijziging in de gen expressie en kunnen daardoor het fenotype, in dit geval het geboortegewicht, beïnvloeden.

Natuurlijk zijn vooral alle “secundaire arbeidsvoorwaarden” van mijn promotie project ook erg aantrekkelijk. In de afgelopen 3 jaar heb ik de mogelijkheid gehad om de wereld rond te reizen voor mijn promotie project. Ik heb verschillende congressen bezocht in de VS, Cambridge, Londen, Liverpool, Lyon en Sofia en vorig jaar heb ik een maand in de VS kunnen werken. Een ander groot voordeel is het feit dat ik zelf verantwoordelijk ben voor mijn eigen werk. Dit betekent dat ik redelijk flexibel ben ik mijn werkuren en dat ik op maandagochtend iets langer kan uitslapen als ik daar zin in heb. Hoewel dit natuurlijk ook weer meteen een nadeel kan zijn, want dit werk moet op een later tijdstip uiteraard weer ingehaald worden.

Facultair

In 2005 startte ik met mijn bachelor Voeding en Diëtetiek op de HAN in Nijmegen, vanwege mijn interesse in voeding en de impact die voeding kan hebben op gezondheid en ziekte. Ik heb daar vier jaar lang een geweldige studententijd gehad! Toch miste ik op het HBO de diepgang en het onderzoek. Ik had het gevoel dat de meeste projecten gebaseerd waren op vastgelegde protocollen en dat er weinig ruimte was voor eigen inzicht.

Omdat ik mezelf nog verder wilde ontwikkelen en ik het studeren nog te leuk vond, ben ik in 2009 gestart met mijn master Voeding en Gezondheid aan de Wageningen Universiteit. Tijdens deze master koos ik voor de specialisatie epidemiologie en nu, vijf jaar later, ben ik als promovendus aan het werk op de afdeling epidemiologie van het UMCG.

Al met al kan ik het iedereen aanraden op een promotie project te beginnen. Je hoort vaak dat het veel stress oplevert en veel werk is, maar zo ervaar ik het niet. Je mag 3-4 jaar werken aan een project waar je zelf voor gekozen hebt en dus ook volledig in geïnteresseerd zou moeten zijn. Je leert veel nieuwe mensen over de hele wereld kennen waar je erg veel van kunt leren in verschillende vakgebieden.

Een promotie project heeft dus veel leuke extra’s!

Superfoods: hot or not?

25

Afgestudeerden

Facultair

Adrie Bruinsma Aileen

Kim Kersten

Ali Mohammed

Farmaceutische Technologie en Biofarmacie

Koen van Rhee

Arjen Broekweg

Farmaceutische Gen Modulatie

Lisanne Geers

Arjen Procé

Lisette Hoekstra

Aysegül Cetintas

Farmacokinetiek, Toxicologie en Targeting

Magdalena Zuidema

Bianca Mulder

Farmaceutische Technologie en Biofarmacie

Maikel Herbrink

Casper van der Hoeven

FarmacoEpidemiologie en FarmacoEconomie

Manon Hesselink

Danja Hinke

Marieke Bagerman

Dianne Borgerink

Farmacotherapie en Farmaceutische Patiëntenzorg

Marijn Segers

Dirk Abrahams

FarmacoEpidemiologie en FarmacoEconomie

Marriël Schelhaas

Douwe Postma

Klinische Chemie

Maureen Zuidema

Elena Warmerdam

FarmacoEpidemiologie en FarmacoEconomie

Meike van der Veen

Elze Alons

FarmacoEpidemiologie en FarmacoEconomie

Milou Vreeman

Eva de Koning

Mirna Hessels

Famke Vriezen

Klinische Chemie

Nienke de Haas

Feroz Akbari

Klinische Chemie

Nienke ter Woerds

Frank Klont

Klinische Chemie

Philbert Jansen

Friso Schotel

Moleculaire Farmacologie

Philip Born

Gina Sillé

Klinische Chemie

Pieter Bax

Godelief van der Hurk

Farmacotherapie en Farmaceutische Patiëntenzorg

Pieter de Boer

Hannerieke Barkman

Farmacotherapie en Farmaceutische Patiëntenzorg

Rianne Weersink

Hendrien van der Boeve

Farmaceutische Technologie en Biofarmacie

Rizwana Chaudhry

Hilde Isarin

Farmaceutische Technologie en Biofarmacie

Rogier Hilbers

Ilja Hedemann

FarmacoEpidemiologie en FarmacoEconomie

Ronald Punter

Isidor Minovic

Moleculaire Farmacologie

Roya Sorghabi

Jaline van Hoek

Farmacotherapie en Farmaceutische Patiëntenzorg

Sara Daliri

Janke Schuur

Farmaceutische Technologie en Biofarmacie

Saskia Driessen

Jannieke van Hoek

FarmacoEpidemiologie en FarmacoEconomie

Stefan Crediet

Jessica van Oppen

Farmacotherapie en Farmaceutische Patiëntenzorg

Thien Pham

Joep Kuiphuis

Klinische Chemie

Thomas Smits

Jolande Koller

Farmaceutische Technologie en Biofarmacie

Tiffany Chan

Joram Parabirsing

Farmacotherapie en Farmaceutische Patiëntenzorg

Willemieke Mudde

Kaja van Soest Karen Grevers

Farmaceutische Technolgie en Biofarmacie Farmaceutische Gen Modulatie Klinische Chemie Moleculaire Farmacologie

26

Foliolum oktober 2014

Alumnus Casper van der Hoeven Beste lezers, Na meer dan 6 jaar de vruchten te hebben geplukt van de gezelligheid bij P.S., besloot ik om na mijn diploma uitreiking alumnus te worden. Mijn verrassing was groot, zoals u zich in kunt denken, toen ik na 7 dagen alumnusschap een email kreeg van de Redactiecommissie of ik als kersverse alumnus een stukje in het Foliolum wilde schrijven. Maar natuurlijk!

Op deze manier leer je het ziekenhuis en collega’s snel kennen. In de ochtend zijn vaak vergaderingen en vindt overleg plaats, waarna ik ’s middags tijd heb voor de medicatiebewaking. Tegen het eind van de dag kijk ik dan de kuren na die voor de dag erna staan ingepland en tevens kunnen de hele dag vragen op mij af komen vanuit de apotheek en de rest van het ziekenhuis. Ook heb ik meegekeken bij het onderwijs voor ziekenhuisartsen over antibiotica en infectieziekten. Zo leer je elke dag weer wat bij. Het ziekenhuis is klein, iedereen staat open voor vragen en last but not least, het apotheekteam is erg gezellig en ik denk dat ik er goed mee kan samenwerken!

Rotterdam is voor mij ook relatief nieuw, maar ik begin de stad al te waarderen sinds de Wereldhavendagen en de Nacht van de Kaap. Volgende week staat een wedstrijd van Sparta op het programma en wie weet daarna een bezoek aan Blijdorp of de Euromast.

Al met al denk ik dat ik een leuke en leerzame tijd ga hebben hier. Behalve in Rotterdam en in Dirksland zal ik nog vaak in Groningen te vinden zijn, wanneer je iets wilt weten kun je dat altijd vragen. En… verder kan ik je aanraden om alumnus te worden na je afstuderen!

Facultair

Om te beginnen zal ik mezelf even voorstellen: ik ben Casper van der Hoeven, ik heb mijn bachelor project gedaan bij Farmacochemie en mijn masterscriptie geschreven bij Farmacokinetiek onder dhr. Proost. Bij de K.N.P.S.V. ben ik nog actief als lid van de financiële commissie en bij P.S. bij de CoLus. Mijn interesse in de ziekenhuisfarmacie werd gewekt tijdens mijn stage in het Maastricht UMC waar ik veel kon doen in de apotheek, overal kon meekijken en me niet hoefde te vervelen.

Tot mijn takenpakket daar hoort de medicatiebewaking, het naleven van de clinical rules, de controle bij de cytostaticabereiding en andere projecten. Zo vergader ik regelmatig met de antibioticacommissie, het A(ntibiotica)-team, de IC en de interne geneeskunde.

In de vierde periode in het laatste jaar heb ik gesolliciteerd en twee weken geleden ben ik begonnen als projectapotheker in het Maasstad ziekenhuis in Rotterdam. Hier help ik mee in de back office; wat inhoudt dat ik o.a. mee help bij het controleren van cytostatica bereidingen. Mijn hoofdtaak echter ligt in de apotheek van het ziekenhuis in Dirksland.

Net als met een aantal andere ziekenhuizen in de regio zijn het Maasstad en ziekenhuis Dirksland een samenwerking aangegaan waarbij ik twee dagen in de week in het Maasstad en drie dagen in Dirksland werk.

Superfoods: hot or not?

27

Pharmaciae Sacrum

Fotopagina

28

Foliolum oktober 2014

Pharmaciae Sacrum Superfoods: hot or not?

29

P.S.-activiteiten BBB

Janine Klasen Het begon allemaal veel te vroeg op dinsdag 26 augustus. Om half 8 gingen we op weg naar Astellas in Meppel. Na een powerpoint mochten we het bedrijf in, maaaar… wel eerst een astronautenpak aan.

Vervolgens een tour door het bedrijf, van grondstof tot aan het verpakken van de medicatie. Na een lunch weer de bus in op weg naar Eindhoven, de gékste! Bij GE Health Care aangekomen werden we in twee groepen opgedeeld om het bedrijf te bekijken. Wij zijn de productie in gegaan en de andere groep heeft de apotheek bekeken. In de kantine hebben we genoten van 12 verschillende soorten cup á soup. Weetje: wist je dat je beter twee kleine glazen bier kunt drinken i.p.v. twee blikjes? Hierna was het tijd om te vertrekken richting Lille (toch Quincy?).

Aangekomen in Luik gingen we dineren. Na het diner was het tijd voor een ouderwets potje Bingo. Tine was een levende bingo kaart, hoekjes leverden rondjes op en na vele BINGO’s! was het tijd om Luik in te gaan! We vulden een kroeg en zo werd het nachtleven van Luik erg leuk. De volgende ochtend werden we veel te vroeg gewekt (8:15) en om 10 uur weer in de bus! Op naar ‘een onbekende plek’ a.k.a. Bedrocan in Veendam. Een medicinale cannabis kwekerij die onopvallend op een industrieterrein verborgen is. Knikkende hoofden en een rustige rondleiding verder gingen we op weg naar Groningen. Hier had iedereen even tijd om de spullen te dumpen om vervolgens te eten bij Benz. Al met al een zeer geslaagde BBB!

Lunchlezing VvAA

Myrthe de Boer

Prachtig weer was het, maar wij bleven binnen want op woensdag 11 juli vond de VvAA lunchlezing plaats. Deze werd afgetrapt met een heleboel heerlijke broodjes en een lekker kopje koffie of thee. Dit hebben we ons even goed laten smaken, want honger hadden we wel naar weer een drukke ochtend Farmacie studeren. Na een kwartiertje broodjes weghappen was het dan tijd voor de lezing waar het natuurlijk allemaal om draaide.

Deze werd georganiseerd door de VvAa, zij hadden een dame ingehuurd die van ‘Onderhandelen en Conflicthantering’ haar beroep heeft gemaakt. Zij ging ons dan ook het een en ander vertellen over dit onderwerp. Dit door middel van een zeer informatieve presentatie, die daarnaast ook vrij interactief was. Er werd veel feedback van de zaal gevraagd en dat maakte het een zeer interessante lezing. Zo werd ons gevraagd bij verschillende cassussen met betrekking tot conflicten hoe we deze af zouden handelen en vervolgens werd er op een hele interactieve manier vertelt wat er goed of fout was. Ook kwam er onder andere aan bod hoe je iemand zo ver moet krijgen dat diegene iets ging doen waar hij/zij geen zin in had, dit was meer het onderhandel-gedeelte van de lezing.

Conclusie, bedankt P.S. voor de heerlijke broodjes en bedankt VvAa voor de interessante lezing.

Pharmaciae Sacrum Superfoods: hot or not?

31

P.S.-activiteiten Buitendag

EIK Introdag

Op 7 juni was het dan eindelijk zo ver; het 133e bestuur was net begonnen aan hun eerste week op het bestuurshok en er stond in het eerste weekend al een P.S.-activiteit op de activiteitenlijst. Door het tegenvallende aantal aanmeldingen voor het JaarAfsluitingsKamp was er besloten om dit jaar alleen de Buitendag te organiseren. Met een groep van ongeveer twintig farmaciestudenten trokken wij met de bus richting Harkstede waar een leuk programma voor ons klaarstond. Allereerst kregen wij een cursus kruisboog- en handboogschieten, waarna er uiteindelijk een competitie werd opgezet zodat de beste schutter van de groep kon worden bepaald. Na het schieten met de twee verschillende bogen was het tijd om door middel van een blaaspijp met onze eigen longinhoud pijltjes af te vuren. Het actieve programma werd uiteindelijk afgesloten met het onbekende bilboarden. Bij bilboarden is het de bedoeling dat men op zijn of haar bil op een board (je vroeg je vast al af waar de naam vandaan kwam) naar beneden glijdt/vliegt van een grote glijbaan van ongeveer twintig meter. Na het ritje van de glijbaan vlieg je door de lucht en kom je na je vlucht in een grote vijver terecht. De meeste deelnemers durfden het aan om van de glijbaan te glijden en na enkele proefritjes gingen er zelfs treintjes van drie mensen en duo’s van de glijbaan. De dag werd vervolgens afgesloten met een heerlijke barbecue, waarna alle deelnemers moe maar voldaan naar huis gingen.

Ja, het is al zo ver! Het is tijd om te gaan studeren en de vakantie achter me te laten. Een spannende tijd voor mij! Ik, Henriëtte, begin in september aan mijn bachelor Farmacie en aangezien ik ‘oet Twente’ kom, woon ik sinds kort op kamers in Groningen.

Vrijdag 29 augustus was de introductiedag. We begonnen ’s ochtends om 10 uur in de Faberzaal. We kregen heel veel informatie over de studievereniging en het curriculum waar ik heel weinig van heb onthouden. Daarna kregen we een rondleiding door het UMCG en hebben we ons eerste practicum meegemaakt: chocolade zetpillen maken. Er hing een lekker ontspannen sfeertje en zo konden we elkaar een beetje leren kennen. We waren ’s ochtends al om 10 uur begonnen en om 10 uur ’s avonds begon er nog een feestje in de Blauwe Engel, best een lange dag dus! Maar mijn P.S.-papa en mama hebben erg goed voor ons groepje gezorgd. We hadden besloten om ’s middags onze energie te sparen. Wij zijn lekker koffie gaan drinken in plaats van mee te doen met het spel Crazy 88, wat ongetwijfeld ook erg leuk was! ’s Avonds hebben mijn P.S.-papa en mama uitgebreid voor ons gekookt en we hebben daarna nog een tijdje geborreld voordat we naar het feest gingen in de Blauwe Engel. Hoewel ik van te voren bang was om me ongemakkelijk te voelen, heb ik een erg gezellige dag gehad en ik heb een aantal leuke mensen ontmoet. Complimenten aan Pharmaciae Sacrum!

Pharmaciae Sacrum

Rik Beernink

32

Foliolum oktober 2014

Henriëtte Schneider

P.S.-activiteiten EIK Introkamp Aryan Zanjani

Waar te beginnen als er aan je wordt gevraagd wat je allemaal op het EIK-kamp hebt beleefd? Het begon eigenlijk met de paklijst. De eerste vraag die ik mezelf stelde was: ‘Waarom moeten we nou vla, halve perziken en eieren meenemen?’ Hoe gek sommige dingen op de paklijst ook leken, toch had iedereen ze gekocht. Uiteindelijk was het zover en ons reisje naar het kleine Bakkeveen kon beginnen. Ik heb me veel afgevraagd wat voor gekkigheid er gaande is op het EIK-kamp. Nu zou ik het zelf gaan beleven!

Op de heenreis ging ik bij mensen zitten die ik al eerder had ontmoet en waar ik al redelijk bevriend mee was geraakt. Na een leuke rit waarbij ik ook wat nieuwe mensen had ontmoet kwamen we aan in Bakkeveen. Op het eerste oog dacht ik‚ waar zijn we hier nou weer beland? Maar nadat ik een leuk plekje in een kamer (sauna) had gevonden en een beetje rondkeek kon ik me al heel goed voorstellen dat het een erg gezellig weekendje ging worden. Na een gezellig diner naast allerlei nieuwe mensen en het voor het eerst meezingen met het P.S.-lied begon het avond spel: smokkelen. Ik vond mezelf wel een beetje een teleurstellende politieagent, maar het smokkelen ging wel aardig. Toen het spel afgelopen was gingen we terug naar het boerderijtje en ons klaarmaken voor het feest. Het enige wat ik mij van deze avond kan herinneren is dat ik werd gevraagd om mee te doen met een EJC groepje en dat ik mij nu officieel kapitein buff mag noemen, voor de rest tja moet je niet bij mij zijn dames en heren.

Jammer genoeg werd iedereen vroeg wakker gemaakt voor het ontbijt, wat ik voor enkele minuutjes extra slaap wel wou skippen. Na het ontbijt werden we ingedeeld in groepjes en begonnen de spelletjes.

Er zat van alles bij van sjoelen met halve perziken tot ‘volleyballen’ met eieren. Al met al was het een zeer geslaagde en gezellige middag, mede doordat je steeds in nieuwe groepjes werd ingedeeld waardoor je veel mensen leerde kennen. Na een heerlijke douche en een pauze begonnen de commissierondjes.

Na een gezellig commissie rondje en voor m’n gevoel 1000 drankspellen te hebben gedaan was het tijd voor het avondeten. Een paar uurtjes en biertjes verder voelden de broodjes hamburger als echte redders in nood. Helemaal kapot na een wederom geweldige avond dook ik dan mijn bedje in om lekker te gaan slapen.

Superfoods: hot or not?

Pharmaciae Sacrum

Het werd natuurlijk weer veel te snel ochtend en we mochten weer onze bedjes uit. Na het ontbijt en het bekendmaken van de EJC winnaar, EJC ‘Pudding’, gingen we langzaam weer richting huis.

Een geweldige start van het eerste jaar Farmacie!

33

Commissies Redactiecommissie De mooie taak aan ons om dit jaar al onze creativiteit in vier edities van het Foliolum te stoppen. Jullie gaan nog veel van ons horen en zien, maar wie zijn wij nou eigenlijk?

Pharmaciae Sacrum

Eline: de leider van de hele club. Ze kan goed delegeren, maar is ook zeker niet te beroerd om zelf dingen aan te pakken. Af en toe vergeet ze te denken voor ze dingen zegt, maar dit zorgt juist voor onvergetelijke situaties!

Marleen: deze sportieve ab-actis heeft met haar geordendheid en organisatorisch vermogen de perfecte functie binnen de redactie. Ze komt structureel 5 minuten te laat en is ’s nachts wakker te maken voor gamba’s met knoflook.

Merel: onze quaestor kent vele namen, maar wij kennen haar als Gewoon Merel. Deze gezellige chick uit Twente kan naast kakelen ook meerdere harten smelten met haar voortreffelijke kip piri piri. Minpuntje: we zullen waarschijnlijk nooit een lekker biertje drinken met Merel.

Luke: assessor I, is de man die onder een steen leeft.

Het bestaan van Dropbox was hem volledig ontgaan.

Verdwalen in Groningen en vliegende hamburgers zijn geen uitzondering. Als creatief meesterbrein is hij altijd in voor een grap en heeft een lever die incidenteel geen alcohol afbreekt.

Sofie: een leuke spontane tweedejaars die wel van een feestje houdt. Een Albertiaan die ook altijd tijd over heeft voor vrienden en, misschien nog wel belangrijker, de commissie. Een goede aanwinst dus!

34

Foliolum oktober 2014

STOF Het StudentenOverleg Farmacie (STOF) is de commissie die ervoor zorgt dat de kwaliteit van onze mooie opleiding zo hoog mogelijk blijft. Wij zijn, samen met de jaarvertegenwoordigers, het aanspreekpunt voor alle studenten Farmacie.

Op onze tweemaandelijkse vergaderingen bespreken we de goede en minder goede punten van alle jaren.

De conclusies die we hier trekken communiceren we met de opleiding, o.a. met de opleidingscommissie en rechtstreeks naar de opleidingsdirecteur.

Dus als je wilt dat er iets met je probleem gedaan wordt: kaart het aan bij het STOF of een van je JV’ers.

Wil je echt betrokken raken, dan kun je altijd naar de STOF-vergaderingen komen!

Wist je dat...

STOF ook wel staat voor Super Toffe Ondernemende Farmaceuten?

Tristan van alle sterren, het liefst een zeester zou zijn?

Lotte zonder bril geen ster ziet?

Ivo’s lievelingspokémon Staryu is?

Liefs, SterrenSTOF

Commissies Diescommissie Beste farmaceuten, Wij zijn de 133e Diescommissie en zullen ervoor zorgen dat er in de eerste week van februari weer een onvergetelijke Dies Natalis georganiseerd wordt. Op 4 februari mag het allemaal beginnen, er staan dan een symposium, receptie en openingsfeest op het programma. Een dag later zal er een culturele avond zijn en op zaterdag 7 februari vindt er een buitendag plaats. Ook zal er zaterdag een spetterend einde van de Dies Natalis zijn met eerst een galadiner en afsluitend een galabal.

Niels is een echte levensgenieter. Hij houdt hier en daar van een lekker drankje en/of een lekker hapje, maar daarnaast is het ook een zeer verantwoordelijke chef. Je kunt altijd bij hem terecht en hij staat voor wat hij doet; net als de almanak.

Maxime is onze bezige bij, toch is ze altijd van de partij. Voor gezelligheid ben je aan het goede adres, toch blijft ze bij de serieuzere zaken goed bij de les.

Voor de almanak worden door Max alle schriftelijke zaken afgehandeld, maar tijdens een feestje wordt hier niet naar gehandeld.

Met trots mag ik de prima ballerina van het gezelschap aan jullie voorstellen: Willemijn. Met haar danskunsten en vrouwelijke charmes maakt ze niet alleen menig mannelijk student het hoofd op hol, maar windt ze ook zonder moeite sponsoren om haar vinger.

Als iedereen naar bed toegaat, gaat Ernst lallend over straat, want die ene leuke kroeg is voor Evert niet genoeg. Pas ‘s ochtends rond een uur of zeven, wil Erik zich naar huis begeven.

Hoewel Robbin pas wat later bij de almanak kwam, kunnen we nu niet meer zonder onze nieuwe gezellige, bijdehante en fotogenieke commissiegenoot Robbie. Want wanneer Robbin bezig gaat met indesignen, is hij volop aan het shinen.

Onze Marloes is te vergelijken met een spelletje hockey: snel, verstandig, gestructureerd, sociaal, handig, inspannend en technisch. De almanak is een soort teamsport, communicatie en teamverband zijn van groot belang voor een goede afloop. Onze Marloes is dan ook een echte sterspeler.

Tot in februari!!

Superfoods: hot or not?

Pharmaciae Sacrum

Onze commissie bestaat uit zes prachtige farmaceuten. Om te beginnen met het assessoraat: Robbert Bakema, deze goedlachse jongen weet met zijn looks en droge opmerkingen iedereen voor zich te winnen.

Berber Hospes, de miniatuur versie van smurfin die met haar lach menig jongenshart sneller doet kloppen. En Marjolein van der Putten, fanatiek roeister die af en toe probeert iemand z’n kamer in de fik te zetten.

Verder is Iris de Jong, trots longboard bezitster, de quaestor die alles financieel in orde houdt. Ab-actis is Rudolf Kloppenburg die er elke commissieavond een sport van maakt, niet alleen om te laat te komen, maar ook om zo vaak mogelijk duidelijk te maken hoe prominent hij is. Tot slot de praeses. Theo Last die niet alleen, ondanks dat hij de jongste van de commissie is, een leidinggevende functie probeert uit te oefenen, maar ook slechte stukjes moet schrijven over zijn commissiegenoten.

Almanakcommissie

35

Eten met... het Bestuur Een typisch studentenmaal wordt ons voorgeschoteld in huize ‘Ellende’. Als gelukkig getrouwd stel staan Mike en Tine in de keuken rijst met kip in zoetzure saus te koken. En zeg nu zelf: wie wordt er nu niet vrolijk van Mike in een schort? Deze maandagavond zal de Redactiecommissie ‘Diepgang’ eten met het 133ste bestuur der ‘Pharmaciae Sacrum’.

Daarnaast zal ook de onthulling van het redactie spel plaatsvinden. Dit jaar heeft de Redactiecommissie gekozen voor een Oud-Hollands bordspel, maar dan wel met een likje ‘Diepgang’. Het welbekende spelletje Ganzebord is voor de gelegenheid omgetoverd tot ‘Diepganzebord’. Met een combinatie van actieve opdrachten en Kings opdrachten hoopt ook dit jaar de Redactiecommissie elke commissie te verslaan!

haar lippen komt is het P.S. lied. De tweede opdracht is voor Eline, ze moet in een halve minuut 5 groene voorwerpen verzamelen. Eline is bloedfanatiek en gaat als een ware bulldozer door de kamer van Mike. De antieke vaas van Mike moet het hierbij helaas ontgelden.

Nu de buiken vol en rond zijn kan worden begonnen met het spel. De functies en assessoren van het bestuur en van de redactie zitten in een team, op deze manier worden 4 teams gevormd. De eerste stappen op het bord worden gezet en de eerste adjes vliegen over en weer. ‘Functie’ is het eerste verboden woord, waarop Quincy besluit dat de functies van het bestuur zich voortaan ‘Hoofdbestuur’ mogen noemen.

Richard en Tine trekken de koningsad kaart en mogen als eerste drank in de koffiemok schenken.

De wodka vloeit rijkelijk en alle teams beginnen steeds meer te lijden onder de grote hoeveelheden alcohol. Dobbelstenen vliegen door de kamer, pionnen worden van het veld geslagen en glazen omgegooid. Astrid laat door haar lach meerdere malen haar imitatie van een Chipmunk zien, terwijl Merel denkt de nieuwe Hans Klok te zijn door haar haar te laten wapperen in de wind van de ventilator.

Pharmaciae Sacrum

De eerste echte opdracht is voor Astrid, ze moet in één minuut zoveel mogelijk liedjes neuriën. Helaas vergeet Astrid elk liedje dat ze ooit heeft gehoord en heeft een heuze ‘brain fart’. Het enige lied dat over

36

Foliolum oktober 2014

Er komt een nieuw verboden woord in het spel: zes.

Vooral Eline heeft het lastig met dit verboden woord.

Op de vraag hoeveel seconden er in een minuut zitten antwoordt ze enthousiast: zestig! Als Eline’s team op vakje zesendertig komt, raad u waarschijnlijk al dat het hele team een adje mag trekken. Maar ook Astrid trapt in de strikvragen van Sofie en weet zeker dat er zes commissieleden in de Redactiecommissie horen.

Na nog een keer vikingen te hebben gespeeld, waarbij Quincy verrassend goed een zeemonster kan nadoen, besluiten we het spel te laten voor wat het is.

Het spel is voor een enkeling toch een beetje te veel van het goede en eindigt daarom op het toilet. Hoewel het spel niet is uitgespeeld, hebben we genoten van deze avond met het bestuur.

Eten met... de EIK Op deze zwoele maandagavond gaat de Redactiecommissie weer op pad. Dit keer is de EIK aan de beurt om samen met ons het ‘Diepganzebord’ te spelen. Lisa-Marie en Pieter hebben samen de schone taak van het koken op zich genomen. Op het menu staat deze week een heerlijke pasta pesto op een bedje van frisse rucola. Of het nu ligt aan de EIK of het koken van het eten, maar het is bloedheet op de kamer van Lisa-Marie. Na een kleine verbouwing kan het raam eindelijk volledig worden geopend en stroomt de koele avondlucht de kamer binnen.

Waar men kookt maakt men afwas, Karen en Luke mogen deze keer hun handen in het pesto-groene afwaswater steken. Op een gegeven moment komt zelfs het bestek groen uit het water waardoor de term ‘Shrek-bestek’ ontstaat. Ondertussen worden de teams gevormd, ook deze week worden weer 4 teams gevormd. De wodka wordt ingeschonken zodat team Rusland onder leiding van, hoe kan het ook anders, Ariana kunnen laten zien wat ze waard zijn.

De ‘verboden woord’ kaart wordt getrokken, het nieuwe verboden woord is ‘ik’. Ariana houdt ervan om verhalen te vertellen, vooral verhalen waarin ze zelf ook een rol speelt. Na elk verhaal dat ze vertelt mag ze minstens 5 adjes trekken. Ook Luke heeft het lastig met het zich houden aan regels, de combinatie Jakob Dubbel en het verboden woord ‘ik’, speelt hem parten.

De pionnen verschuiven maar langzaam over het bord, na een kleine 2 uur zijn de teams nog niet over de helft van het spel. Merel raakt een beetje gefrustreerd en besluit zichzelf te feuten door een kleine 10 keer heel hard ‘ik’ te roepen. De sfeer zit er goed in maar niemand schijnt het spel te kunnen winnen.

Heeft de redactiecommissie dan het nieuwe Risk uitgevonden? Een spel dat door niemand kan worden uitgespeeld.

Alle vier de teams leggen zich erbij neer dat het onmogelijk is om op deze avond het spel nog uit te kunnen spelen. Daarop wordt besloten om de laatste roddels binnen P.S. door te nemen en het afgelopen EIK kamp te evalueren. De glazen worden leeggedronken en ook deze gezellige maandagavond komt tot een einde.

Superfoods: hot or not?

Pharmaciae Sacrum

Vastberaden beginnen de vier teams met het spelen van het spel, op naar een overwinning. De teams beginnen echter rustig aan, het lijkt alsof expres de vakjes met opdrachten worden overgeslagen. Uiteindelijk maar toch trekt één van de teams de regel-kaart.

Er wordt besloten dat Luke de Jakob Dubbel wordt.

Dit betekent dat elk woord, elke zin en elke scheet door Luke twee keer moet worden herhaald. Bij het niet herhalen van zijn uitspraken moet Luke een adje trekken. Er zullen deze avond nog vele adjes voor Luke volgen…

Eline krijgt net als vorige week de ‘verzamel-5-groene-voorwerpen-in-1-minuut-kaart’. Als een dolle stier rent ze rond en verzamelt tassen, dreft en een snijplank. Daarna mag het team van Karen, Pieter en Maartje 5 gele voorwerpen verzamelen. Als een georganiseerde militaire eenheid storten ze zich op de kamer van Lisa-Marie en verzamelen hierbij voorwerpen als CIF, blue band, een OV-chipkaart en citroensap.

37

Pharmaciae Sacrum

Kleurplaat

38

Pak je kleurpotloden, gelpennen, glitters en veren uit de kast en begin met het inkleuren van deze kleurplaat. Kleur de mooiste ‘Super-Broccoliman’ en win een leuke P.S. of ‘Diepgang’ gadget!

Lever je kleurplaat in vóór 1 december op het P.S.-hok.

Foliolum oktober 2014

Activiteitenagenda

Redactioneel

Oktober 28 Algemene Leden Vergadering (ALV) November 04 PS-borrel 11 Bestuur Informatie Avond 13 Mosadex Excursie 27 Ziekenhuisfarmacie Avond December 02 STOF-vergadering 02 PS-borrel 11 AlDI-feest

Colofon Redactiecommissie Eline Hemelt Marleen van Brussel Merel Evers Luke van der Koog Sofie Kos

Ab-actiaat

Marleen van Brussel Damsterdiep 98a 9713 EK Groningen Tel.: 06-23122155 foliolum@psgroningen.nl

Foto voorpagina Geb Kos

Puzzel

Martijn Cats Quinten Pool

Drukkerij

Smeets & Hagenbeck

Oplage

1200 stuks Copyright 2014 Redactiecommissie Foliolum ‘Diepgang’ der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”.

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van schrift, druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de auteurs.

Gebruikt bronnenmateriaal is op te vragen bij de Redactiecommissie.

Superfoods: hot or not?