http://www.psgroningen.nl/foliolum/juli2005 by Pharmaciae Sacrum

editiev.qxp

24-6-2005

12:05

Pagina 3

G.F.S.V. Pharmaciae Sacrum in samenwerking met het Universitair Centrum voor Farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen

Foliolum Jaargang XVIII Editie V Juli 2005 foliolum@fmnsedu.rug.nl

Farmacon: Medicinale Drugs

Figuur: Advertentie uit 1887: ‘Mrs. Winslows Soothing Syrup’, een morfine bevattend zelfzorgmiddel voor baby’s met tandpijntjes. zie blz. 13

De glijdende schaal van geneesmiddel naar genotmiddel met een 'verslavende' werking Prof. dr. Toine Pieters

Medicinale Cannabis Drs. W.K. Scholten

LSD, Geneeskunde en Revolte Dr. Stephen Snelders

Methadon in de Ziekenhuisapotheek - bereidingswijzen en toepassingen L.J.A.E. Dorhout-Doude van Troostwijk

Bezoek aan de Ambulante Verslaafdenzorg Groningen De redactie

Redactie:

Stefan Vegter, Nadine Hofman, Anouk Rademaker, Manon Fouchier, Eveline Richert, Femke de Velde

Vul/Bindmiddel: 2 Redactioneel 3 Praesespraat 5 Vakgroep belicht 6 Promoties 13,29 Historische Foto’s 35 EIK 37 Column: Glaswerk 38 Student en Muziek 40 Student in het Buitenland 43 Rondje met de SSS 46 Commissiepraat 48 Abactieel eindverslag 53 Activiteitenlijst 56 De Achterkrant: Cocktail bedankjes

Ab-actiaat: N. Hofman adres: Johan de Witstraat 92 9716 CJ Groningen telefoon: 06-27055057 email: foliolum@fmnsedu.rug.nl

Drukkerij: Weisserbach BV, Sneek Copyright 2005: niets mag van deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, microfilm,of welke andere wijze dan ook zonder toestemming van de Redactiecommissie der Foliolum.

oplage 1100 stuks

Foliolum Ed.V Juli 2005

editiev.qxp

24-6-2005

12:05

Pagina 4

Onbeschrijfelijk Lectori Salutem, Wat betekent het Foliolum voor een Praeses van de Redactiecommissie? Aan het begin van het jaar betekende het voor mij de kans om nog een jaar actief te zijn binnen P.S., een studievereniging die zijn leden veel biedt, van symposia tot gala's en van studieboeken tot gratis fusten. Het betekende zelfs de kans om een jaar voorzitter te zijn van een commissie. Geld, macht, eeuwige roem en misschien zelfs een borstbeeld voor mijn onvergetelijke daden lagen in het verschiet. Na een jaar weet ik dat deze dromen illusies waren, ook al hoop ik nog steeds stiekem op een borstbeeld. Wat ik wel heb geleerd van een jaar Foliolum wil ik graag met mijn lezers delen. Datgene wat mij zo trekt aan de Farmacie is niet de theorie achter een titratie van eriochroomzwart met EDTA, of de werking van een T-helper 2 cel. Het is de wereld achter deze onmisbare kennis, de wereld van die oude man die vele pillen slikt omdat hij denkt dat ze hem beter zullen maken. Het is de wereld van de verjaardagsfeestjes bij je ouders, waar altijd een gesprek over medicijnen zal plaatsvinden. En, zoals in dit nummer naar voren komt, is het de wereld van de junk die met hulp van de Farmaceuten zijn methadon kan blijven gebruiken. Deze zaken zijn ook Farmacie, maar ze zijn veel breder dan dat. Juist de Farmacie op de grens van de Farmacie trekt mij erg. Ik heb geleerd dat het Foliolum een uitermate handig hulpmiddel is om deze interessante wereld van de Farmacie beter te leren kennen. Interviews met leukemie patiënten (Foliolum I) geven inzicht in de personen waar je het uiteindelijk voor doet. Interviews met apothekers (Foliolum II) juist in de wereld waar je straks terecht komt. De wereld van de radioactieve medicijnen (Foliolum III), hoe deze nou in de praktijk gemaakt worden leer je niet tijdens college's. Ook over dierproeven (Foliolum IV) zijn nog vele interessante zaken te ontdekken. Dit laatste Foliolum (in Full-Colour!!) gaat over Medicinale drugs. Hier vallen natuurlijk Medicinale Cannabis en Methadon onder. Maar ook LSD, een vroegere medicijn, wordt behandeld. Ik zal niet te veel verklappen en de lezer zelf op onderzoek laten uitgaan in de vele werelden die Farmacie rijk is. Met vriendelijke groet,

Redactioneel

Stefan Vegter Praeses Redacticommissie 2004-2005 “Onbeschrijfelijk”

editiev.qxp

24-6-2005

12:06

Pagina 5

Geachte leden,

Foliolum Ed.V Juli 2005

Rexwinkel Een verenigingsjaar komt tot zijn eind. Een jaar lang heb ik vanaf allerlei plaatsen enkele woorden tot jullie mogen richten hetgeen mij een waar genoegen was. Een jaar is snel voorbij, zeker als je het naar je zin hebt en je je tijd eigenlijk alleen maar vult met leuke bezigheden. Zo heb ik samen met mijn bestuur een jaar lang dit verenigingsjaar van dichtbij mee mogen maken, een mooie ervaring maar het besef van de realiteit, en wel dat aan alles weer een eind komt, drong al snel tot ons door. Ik wil vanaf deze plaats onze opvolgers veel succes toewensen met het reilen en het zeilen van onze oude dame waar wij ons een jaar lang zo voor ingespand hebben. De afgelopen tijd hebben er een aantal nieuwe activiteiten plaatstgevonden. Zo was de discussieavond een groot succes en bleek tijdens een informatieve activiteit van FEDAp dat het roerige tijden zijn op de apothekersmarkt. Partijen als zorgverzekeraar, overheid en groothandel zijn bij beide activiteiten uitvoerig belicht zodat wij hopelijk met name de aanwezige afstuderende leden hebben kunnen informeren over hetgeen hun te wachten kan staan. Als eventueel hulpmiddel bij sollicitaties na afstuderen kan er nu ook geschermd worden met het Studie Actief Certificaat. Een erkent bewijs voor de naast de studie verrichte zaken maar verder bovenal een blijk van waardering vanuit de opleiding en de vereniging voor hetgeen je aan bezighedne hebt verricht. De drijvende kracht van de vereniging zijn de commissies met haar enthousiaste leden. Bij P.S. ligt de lat hoog, het is op alle vlakken binnen de vereniging dan ook niet gemakkelijk om de voorgaande jaargangen te evenaren of zelfs te overtreffen. Toch moet ik telkens weer constateren dat ze het hem weer geflikt hebben. Het afgelopen jaar is het Foliolum nog interactiever geworden dan zij al was. Een ware spreekbuis is zij geworden voor de vereniging waarvoor opleiding, commissie, wetenschappelijk instituut en sponsor dan ook in de rij staan om een plaatsje in dit mooie blad te kunnen bemachtigen. Deze laatste editie zal zelfs volledig in kleur uitgevoerd zijn hetgeen hopelijk een verslavende uitwerking zal hebben op de lezer waaraan ook het thema een steentje bij zal dragen. Dan rest mij nog de commissie te bedanken voor hun inspanningen van het afgelopen jaar en hoop ik u alleen weer als gewoon lid op menig borrel en activiteit te mogen spreken. Met vriendelijke groet, namens het 123e bestuur der G.F.S.V. "Pharmaciae Sacrum", Erik Rexwinkel e.t. praeses

Praesespraat 33

editiev.qxp

24-6-2005

12:06

Pagina 6

editiev.qxp

24-6-2005

12:06

Pagina 7

Vakgroep Farmacochemie, door Itemar Brinkman

Het woordenboek zegt het al: het gaat om de kennis en de bereiding van geneesmiddelen bij onze studie. Mij werd gevraagd of ik een stuk wilde schrijven over de vakgroep Farmacochemie. Deze twee zaken lijken misschien niets met elkaar te maken te hebben, maar natuurlijk is dat wel zo. De vakgroep Farmacochemie houdt zich onder andere bezig met de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. Geneesmiddelen die nodig zijn om überhaupt met farmacie bezig te kunnen zijn. De farmacochemie is mijns inziens dan ook één van de belangrijkste peilers waarop de westerse farmacie rust. SSRI's, benzodiazepinen en paracetamol zijn slechts enkele voorbeelden van middelen die (onder andere) door de farmacochemie het leven van veel mensen hebben beïnvloed en verbeterd. Natuurlijk zijn er tegenwoordig nieuwe ontwikkelingen die ook nieuwe middelen voortbrengen, maar de farmacochemie is in elk geval niet meer weg te denken uit de ontwikkeling.

Foliolum Ed.V Juli 2005

far·ma·cie (de ~ (v.)) 1 kennis van de geneesmiddelen en hun bereiding (bron: on-line woordenboek van Dale)

Maar nu de vakgroep. Op de vierde verdieping, helemaal achterin staat het lab van de vakgroep, de plek waar het allemaal gebeurt. Professor Wikström is in principe de leidinggevende op het lab, maar doet dit samen met Dr. Dijkstra, Dr. Grol en Dr. Tepper (die niet echt dr. is, maar eigenlijk toch ook wel). Er zijn op dit moment twee aio's werkzaam en er zijn een aantal studenten met hun bijvak bezig. Ik wil natuurlijk niemand teveel vleien maar iedereen is behulpzaam en er is een gezellige sfeer op zaal. Zeker als Nico weer Flux FM opzet. Ook is er altijd koffie voor iedereen, gezet door de secretaresses. Je wordt heel erg vrijgelaten in je doen en laten en wordt niet op je vingers gekeken tijdens het praktisch werk (tenzij je dingen laat ontploffen natuurlijk), dit houdt niet in dat de begeleiding slecht is. Integendeel, als je een vraag hebt wordt er altijd tijd voor je vrijgemaakt.

Je kunt een aantal keuzevakken lopen bij farmacochemie om te kijken of het iets voor je is en eventueel daarna er je bijvak lopen. Dit gaat altijd makkelijk en er is bijna altijd wel plek om te lopen. Ook is het heel relaxed dat het geen probleem is om er even een aantal weken tussenuit te gaan om een ander vak te doen of je met iets anders bezig te houden. Alles bij elkaar de ideale vakgroep!

Vakgroep belicht 55

Foliolum Ed.V Juli 2005

editiev.qxp

24-6-2005

12:06

Pagina 8

Promovendi FWN Beperken van bijwerkingen chemotherapie dikkedarmkanker Bij chemotherapie is het belangrijk om de, vaak ernstige, nadelige effecten van de medicatie te voorkomen, beperken en behandelen. Frank Jansman onderzocht hoe de behandeling van dikkedarmkanker met chemotherapie optimaler kan zijn en stelt dat de ziekenhuisapotheker hierin een grotere rol kan spelen. Op basis van Jansmans onderzoek kan de ziekenhuisapotheker betere individuele doseerschema's en medicatiedoses bepalen. De promovendus pleit er onder meer voor om de dosis niet alleen te berekenen op basis van het lichaamsoppervlak van de patiĂŤnt, maar meer individuele factoren in overweging te nemen. Van verschillende soorten medicijnen bracht hij in kaart welke factoren de bijwerkingen kunnnen beĂŻnvloeden. Dit gaat om vele factoren zoals leeftijd, geslacht en conditie of lage aantallen witte bloedcellen en nierfunctiestoornissen. Verder maakte de promovendus een overzicht van maatregelen ter preventie of verlichting van bijwerkingen waarmee de ziekenhuisapotheker een bijdrage aan de behandelrichtlijn kan leveren. Interacties tussen chemotherapeutica en andere geneesmiddelen kunnen bijwerkingen veroorzaken en

Promovendi

de effectiviteit hinderen, maar toch wordt in de praktijk nauwelijks rekening gehouden met interacties. Jansman inventariseerde daarom geneesmiddelen-interacties met drie soorten chemotherapie (5-fluorouracil, irinotecan en oxaliplatin), waarmee in de praktijk ten onrechte geen rekening wordt gehouden. Tot slot bepaalde hij dat een nieuw, oraal te gebruiken middel (capecitabine) kostenbesparend is ten opzichte van het het intraveneus toegediende 5-fluorouracil. Frank Jansman (Zwolle, 1966) studeerde farmacie in Groningen. Hij verrichtte zijn hoofdonderzoek in de Isala klinieken te Zwolle (en bepaalde aspecten ook in de ziekenhuizen van Leeuwarden, Enschede, Arnhem en Nijmegen) met wetenschappelijke begeleiding van de onderzoekschool GUIDE en de Basiseenheid Farmacotherapie en Farmaceutische PatiĂŤntenzorg van de Rijksuniversiteit Groningen. Het onderzoek is deels gefinancierd door de Isala klinieken (zorgvernieuwingsproject) en de Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie (KNMP). Jansman is verbonden als ziekenhuisapotheker aan de Isala klinieken te Zwolle. Hij volgt daar nog de opleiding voor klinisch farmacoloog. Datum en tijd vrijdag 20 mei 2005, 14.45 uur Promovendus F.G.A. Jansman Proefschrift Chemotherapy for patients with colorectal cancer. Potential contributions by the clinical pharmacist Promotores prof.dr. J.R.B.J. Brouwers en prof.dr. D.T. Sleijfer Faculteit wiskunde en natuurwetenschappen Plaats Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen Informatie F.G.A. Jansman, tel. (038)424 44 68, e-mail: f.g.a.jansman@isala.nl (werk)

editiev.qxp

24-6-2005

12:06

Pagina 9

Nieuw ontwikkelde inhalator gebruiksvriendelijker en effectiever Inhalatiegeneesmiddelen worden gegeven in doseringen variërend van enkele microgrammen tot enkele Foliolum Ed.V Juli 2005

honderden milligrammen. Een gemiddelde poederdosis van 400 microgram (µg) heeft de grootte van een enkel suikerkristal. Om hieruit deeltjes van 0.001 tot 0.005 mm te krijgen moet het kristal tot globaal 2 tot 8 miljoen kleinere deeltjes worden vermalen. Door de kleine deeltjesgrootte ontstaat een sterk klonterig en plakkerig poeder (erger dan poedersuiker), dat zonder toevoegingen van hulpstoffen niet in de juiste hoeveelheid aan de patiënt kan worden toegediend. De hulpstoffen verdunnen het geneesmiddel waardoor de gewenste dosering beter kan worden afgemeten en verbeteren ook de stromingseigenschappen van het poeder. Tijdens het inhaleren moeten de farmacondeeltjes echter weer worden losgemaakt van de dragerdeeltjes. Zowel de krachten in het mengsel, die tot klontering leiden, als de scheidingskrachten moeten tijdens de inhalatie dus goed kunnen worden gecontroleerd en op elkaar afgestemd. Anne de Boer deed onderzoek naar deze processen en ontwikkelde uiteindelijk een nieuw technologisch principe om de samengeklonterde poeders in een fijn verdeelde aërosol om te zetten die diep in de longen kan doordringen. Deze technologie is inmiddels in twee nieuwe inhalatoren verwerkt. De Novolizer® is een inhalator geschikt voor longziekten zoals astma en COPD. De Twincer® is een uiterst innovatieve (wegwerp)inhalator, die in vergelijking met de tot nog toe op de markt gebrachte inhalatoren een 10 tot 25 keer zo hoge dosis desintegreert met dezelfde effectiviteit bij slechts een kwart van de inhalatie inspanning. Toepassingen voor deze inhalator liggen bijvoorbeeld in de toediening van hoog gedoseerde antibiotica bij taaislijmziekte (Cystic Fibrosis: CF) en vaccins (o.a. tegen influenza en mazelen). Anne de Boer (Boornbergum, 1950) studeerde Chemische technologie aan de HTS in Leeuwarden en deed zijn promotieonderzoek bij de basiseenheid Farmaceutische Technologie en Biofarmacie van de Rijksuniversiteit Groningen/GUIDE (Groningen University Institute for Drug Exploration). Er werd samengewerkt met het bedrijfsleven en andere instituten zoals het HagaZiekenhuis (in combinatie met Apotheek Haagse Ziekenhuizen) het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG), en het RIVM. De financiering van het onderzoek kwam voornamelijk uit prepaid royalties die betaald werden door (farmaceutische) industrieën zoals Viatris, Sympatec en DMV. De Boer blijft werkzaam bij de Rijksuniversiteit Groningen. Datum en tijd vrijdag 10 juni 2005, 16.15 uur Promovendus A.H. de Boer Proefschrift Optimisation of dry powder inhalation. The application of air classifier and laser dif fraction technology for the generation and characterisation of aerosols from adhesive mixtures Promotor prof.dr. H.W. Frijlink Faculteit wiskunde en natuurwetenschappen Plaats Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen Informatie A.H. de Boer, tel. (050)363 32 86, fax (050)363 25 00, e-mail: a.h.de.boer@rug.nl (werk)

Behandeling leverfibrose onderzocht Leverfibrose is de achtste doodsoorzaak in de westerse samenleving. Een ernstige ziekte, want de enige optie voor overleving is een levertransplantatie. Er is geen andere remedie, omdat de anti-leverfibrosemiddelen teveel bijwerkingen hebben en slechts in kleine hoeveelheden de juiste cellen in de lever bereiken. Heni Rachmawati probeert dit laatste probleem op te lossen door een geneesmiddel (cytokine interleukine-10) regelrecht naar de aangetaste levercellen te leiden. Het interleukine-10 moet hiervoor eerst gekoppeld worden aan mannose-6-fosfaat, dat aan een receptor op de celwand bindt. In een diermodel werkt deze methode.

Heni Rachmawati (Indonesië, 1969) studeerde farmacie aan het Bandung Institute of Technology. Het

Datum en tijd maandag 6 juni 2005, 16.15 uur Promovendus H. Rachmawati Proefschrift The design of a cell-selective form of interleukin-10: a new strategy for the treatment of liver fibrosis Promo tores prof.dr. K. Poelstra en prof.dr. D.K.F. Meijer Faculteit wiskunde en natuurwetenschappen Plaats Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen Informatie Heni Rachmawati, tel. (050)363 75 66, e-mail: hrachma@yahoo.com (werk)

Promovendi 77

onderzoek werd uitgevoerd bij de onderzoeksgroep Pharmacokinetics & Drug Delivery. Rachmawati keert na de promotie terug naar het Bandung Institute of Technology, waar zij als staflid aan is verbonden.

Foliolum Ed.V Juli 2005

editiev.qxp

24-6-2005

12:06

Pagina 10

De glijdende schaal van geneesmiddel naar genotmiddel met een ’verslavende’ werking Prof. dr. Toine Pieters Wanneer is geneesmiddelgebruik een verslaving, wanneer is verslaving een probleem? Deze vragen zijn zeker cultureel en historisch bepaald. Mede aan de hand van de geschiedenis van het geneesmiddel Veronal probeert Prof. dr. Toine Pieters een antwoord te geven op deze vragen. Toine Pieters is bijzonder hoogleraar in de geschiedenis van de farmacie aan de werkgroep Sociale farmacie en farmacoepidemiologie. Daarnaast is hij werkzaam als docent medische geschiedenis aan de VU Amsterdam.

Inleiding Het april nummer van het nieuwe populaire glossy-tijdschrift Linda stond in het teken van verslaving. Met een peuk in de mond en zwarte zonnebril doet Linda de Mol op de cover haar best het beeld van een moderne verslaafde neer te zetten. [figuur 1] De lezer krijgt een portrettengalerij van doorsnee Nederlandse verslaafden voorgeschoteld. Eetverslaafden, coke- en alcoholverslaafden, gok-, sex- en cigaretverslaafden passeren de revue. Ze vertellen wat het is om verslaafd te raken en hoe moeilijk het is om af te kicken. Opvallende afwezigen in dit rijtje zijn de heroïneverslaafden én de chronische gebruikers van slaap- en kalmeringsmiddelen.

Prof. dr. Toine Pieters

Is verslaving al een begrip met een negatieve lading dan gaat dit zeker op voor de heroïneverslaving. Het beeld dat veel mensen hebben bij een heroïneverslaafde is dat van de criminele, dakloze en psychisch gestoorde junk. Op het gebruik van heroïne ligt een zodanig taboe dat de jongere generatie van drugsgebruikers kiest voor andere narcotica, zoals cocaïne. Maar weinigen zullen zich realiseren dat in 1898 de Duitse firma Bayer diacetylmorfine onder de handelsnaam heroïne op de medische markt introduceerde als veelbelovend, niet-verslavend, pijnstillend en hoestdempend geneesmiddel. Ook cocaïne maakte in diezelfde periode zonder veel problemen onderdeel uit van de materia medica als bestanddeel van de populaire tonica of als lokaal anaestheticum. In hun levensloop van geneesmiddel naar genotmiddel met een problematisch verslavende werking onderscheiden

heroïne en cocaïne zich maar weinig van klassieke slaap- en kalmeringsmiddelen als Veronal of Librium. Volgens de meest recente gegevens uit het verslavingsonderzoek geldt bij al deze middelen dat zo´n 10 tot 15% van de regelmatige gebruikers uiteindelijk hiervan psychisch afhankelijk wordt.

Recent onderzoek naar carrières van geneesmiddelen heeft laten zien dat de omgang met een geneesmiddel of groep van geneesmiddelen door de tijd verandert. Als onderdeel van dit proces is de betekenis die aan medicijnen wordt gegeven aan verandering onderhevig. In samenhang daarmee verandert ook de gebruikspraktijk van geneesmiddelen. Zo wordt anno 2005 op andere wijze dan in 1905 invulling gegeven aan begrippen als werkzaamheid, veiligheid en verslaving bij slaap- en kalmeringsmiddelen. Culturele factoren als belofte of hoop en mode of taboe spelen hierbij evenzeer een rol als wetenschappelijke, politieke en economische factoren.

Bij de maatschappelijke waardering van geneesmiddelen ligt afwisselend de nadruk op de positieve effecten van geneesmiddelen op gezondheid en welzijn dan wel op de negatieve effecten van geneesmiddelen, bijvoorbeeld in de vorm van bijwerkingen zoals het optreden van afhankelijkheid. Ik zal in het vervolg van dit artikel aan de hand van een vergelijking van de carrières van onder meer barbital (Veronal®) en chloordiazepoxyde (Librium®) aangeven welke ontwikkelingen zichtbaar gemaakt kunnen worden in relatie tot dit themanummer over verslaving en farmacie.

editiev.qxp

24-6-2005

12:07

Pagina 11

Foliolum Ed.V Juli 2005

figuur 1: cover Linda© april 2005

figuur 2: Portugese advertentie over Veronal uit 1926. Bron: http://www.ome-aen.org/cronicon.htm

Naar een nieuwe wetenschappelijke horizon: Veronal® Medio 1903 introduceerden de Duitse farmaceuti-

Veronal werd aangeprezen als een geheel nieuw specifiek werkend en onschuldig slaapmiddel dat volgens de laatste stand van de wetenschap was getest. De impliciete boodschap was: slaap op wetenschappelijke maat. Veronal maakte naam als modieus slaapmiddel voor de 'beau-monde', die zich met dit wondermiddel wapenden tegen de drukte van het moderne bestaan. Ondanks de relatief hoge prijs - het was vier keer zo duur als vergelijkbare klassieke middelen zoals chloralhydraat, opium en laudanum - veroverde Veronal in snel tempo de medische markt. Het schijnbaar grenzeloze enthousiasme voor het nieuwe magische slaap- en kalmeringsmiddel valt samen met het in maatschappelijk diskrediet raken van de opiaten en de zogenaamde geheimmiddelen. Deze vrij verkrijgbare patentmiddelen, waarvan de samenstelling alleen bekend was bij de maker, bevatten in veel gevallen opium of daarvan afgeleidde alkaloïden dan wel cocaïne. Op iedere straathoek werd geadverteerd voor deze populaire zelfmedicatie middelen, die niet alleen bij de apotheek maar ook bij de drogist of kruidenier verkrijgbaar waren. Apothekers, artsen en de farmaceutische industrie zagen de explosieve groei van de markt voor zelfmedicatie met lede ogen aan.

Prof. dr. Toine Pieters 99

sche bedrijven Merck en Bayer gelijktijdig het geneesmiddel diaethylbarbituurzuur onder de naam Veronal als een krachtig, niet toxisch en specifiek werkend slaapmiddel. Zowel Bayer als Merck hadden speciale wetenschappelijke afdelingen die zich bezighielden met het maken van medisch verantwoorde reclame. Het ging hierbij om brochures, advertenties en het uitgeven van eigen tijdschriften. Tegelijkertijd schreven ze wervende medische referaten en persoonlijke brieven aan artsen en apothekers. Ook stuurden ze grote aantallen wetenschappelijk geschoolde artsenbezoekers op pad met gratis artsenmonsters. Door zich direct te richten tot artsen en apothekers - zonder de zelfmedicatiemarkt te vergeten - probeerden de chemisch-farmaceutische bedrijven zich te onderscheiden van de andere leveranciers van geneesmiddelen. Het primaire doel was het creëren van een medisch-wetenschappelijk imago.

10 10

Prof. dr. Toine Pieters

Foliolum Ed.V Juli 2005

editiev.qxp

24-6-2005

12:07

Pagina 12

De vraag hoe zij zich konden onderscheiden op een uitpuilende geneesmiddelmarkt werd steeds nijpender. Gewapend met het kwaliteitspredikaat 'wetenschappelijk onderzocht' gingen zij de strijd aan op de medische markt. Zij maakten hierbij dankbaar gebruik van de veranderende publieke beeldvorming rond het alledaagse gebruik van opiaten en het probleem van opiumverslaving. Opiatenverslaving werd in navolging van alcoholisme bestempeld tot een progressieve (degeneratieve) ziekte, een sluipmoordenaar. Degenen met een zwakke constitutie liepen met name gevaar door onoordeelkundig gebruik verslaafd te raken aan opiaten. Een alledaagse verslaving veranderde geleidelijk in een met taboe omgeven a-sociaal ziekelijk gedrag. Met de invoering van Harrison Act in Amerika in 1914 en vergelijkbare wetgeving in Europese landen werd het gebruik van opiaten en vergelijkbare middelen ook wettelijk aan banden gelegd.

Veronal werd gepresenteerd als veilig en niet-verslavend, medisch verantwoord alternatief. Wat opvalt in de carrière van Veronal is de nadruk die artsen, apothekers en farmaceutische bedrijven legden op het belang van een deskundige toepassing. Veronal lijkt daarmee als wapen te zijn gebruikt in de strijd om het primaat op de medische markt. Echter de massaconsumptie van het nieuwe middel had ook een keerzijde. Naarmate meer mensen kennismaakten kreeg ook het bijwerkingenprofiel meer reliëf. In toenemende mate werden ongewenste bijwerkingen gerapporteerd, van huidreacties, hoofdpijn, misselijkheid en braken tot en met acute ademstilstand. Tegelijkertijd doorloopt Veronal het traject van beloftevol geneesmiddel naar verdacht genotmiddel. Bovendien verwierf Veronal een dubieuze reputatie als suïcidemiddel. Toch betekende dit niet dat Veronal een vroege dood stierf. Integendeel, er was sprake van een sluipend proces van indicatieverbreding. Veronal ontwikkelde zich tot slaap- en kalmeringsmiddel in de meest ruime zin van het woord. De internationale farmaceutische industrie speelde in op het succes van Veronal door op grote schaal chemische derivaten van barbital te synthetiseren en te onderzoeken op therapeutische werkzaamheid, waaronder het meest bekende Luminal® (fenobarbital). Dit zou de blauwdruk vormen voor een economisch zeer succesvolle strategie van industriële geneesmiddelinnovatie en -ontwikkeling in de twintigste eeuw.

Wat opvalt in de carrière van Veronal en andere barbituraten is dat chronisch barbituraat gebruik reeds in jaren twintig geproblematiseerd wordt maar dat het tot de jaren zestig duurt voordat dit algemeen erkend wordt als maatschappelijk probleem. In het medisch-wetenschappelijke domein heeft Veronalisme dan al meer dan dertig jaar een plaats naast morfinisme. De publieke erkenning van problematische gewoontevorming bij chronisch gebruik van barbituraten valt samen met de introductie van een nieuwe psychoactieve wonderpil.

Van emotie naar laesie De groene dragees met chloordiazepoxyde werden in 1960 door het Zwitserse farmaceutische bedrijf Hoffmann la Roche geïntroduceerd als selectief middel tegen angst en spanning. Librium, een benzodiazepine, zou bij uitstek geschikt zijn voor het therapeutische niemandsland tussen antipsychotica en kalmeringsmiddelen. Het gebruik ervan nam snel een hoge vlucht. De combinatie van Roche's intensieve informatiecampagne bij specialist en huisarts, en de informeel circulerende verhalen over een nieuw geneesmiddel waarmee artsen met een relatief kleine dosis een schijnbaar ideale combinatie tussen kalmte en ontspanning konden bereiken zonder opvallende bijwerkingen te genereren, zorgden voor een olievlekwerking. In 1966 schreef de psychiater Herman van Praag dat met de snel groeiende populariteit van Librium en het nauw verwante diazepam (Valium) het indicatiegebied dusdanig uitdijde dat niet alleen het niemandsland werd opgevuld, maar ook dat de grenzen ervan spoedig in alle richtingen ruim zouden worden overschreden.

In datzelfde jaar introduceerde Roche ook nog het slaapmiddel nitrazepam (Mogadon), dat volgens de producent in tegenstelling tot de 'gebruikelijke slaapmiddelen' (lees: barbituraten) 'betrouwbaar en veilig' was en bij overdosering niet leidde tot narcose, coma of dood (geneesmiddelreclames Roche, 1967). Het veelbelovende Zwitserse trio van kalmerings- en slaapmiddelen won snel terrein.

Bij de meest uiteenlopende klachten en stoornissen van slapeloosheid, nervositeit, overspannenheid, buikpijn en rugpijn tot en met psychotische aandoeningen als schizofrenie en manische depressie, werden chlordiazepoxyde, diazepam en nitrazepam voorgeschreven. Met name op de lucratieve en schier onverzadigbare markt van psychosomatische aandoeningen met aspecifieke symptomen als onrust, lusteloosheid, slapeloosheid, spanning of

editiev.qxp

24-6-2005

12:07

Pagina 13

Foliolum Ed.V Juli 2005

Filmposter “The Needle” uit 1959

Boekomslag ‘Baas in eigen Brein - Antipsychiatrie in Nederland, 1965-1985’ door Gemma Blok

angst, manifesteerden de benzodiazepinen zich als geduchte concurrenten van de traditionele kalmeringsmiddelen en tonica. Het verschil tussen oud en nieuw zat niet zozeer in de aard van de boodschap aan artsen (dat als een patiënt al niet bezorgd en gespannen was vanwege een ziekte, hij of zij zich wel ziek voelde vanwege emotionele problemen met het jachtige moderne leven), maar in de presentatie ervan. Volgens de productinformatie van Librium zou één op de drie patiënten die de huisarts bezocht 'in de eerste plaats niet lichamelijk maar emotioneel ziek zijn'. Gezien de beperkte psychotherapeutische mogelijkheden van de huisarts werd in deze gevallen een 'medicamenteus adjuvans' aanbevolen om angst en spanning te verminderen.

Van wondermiddel naar dwangbuis Eind jaren zestig leek het tij te keren. Gevoed door

Met verve werd een nieuw wetenschappelijk gefun-

De Haagse psychiater Cees van der Kroef maakte zijn bevindingen over schadelijke bijwerkingen van Halcion bekend in Avro´s televisieprogramma 'Televizier Magazine'. Hij liet de kijkers weten dat meerdere patiënten die Halcion slikten, onverklaarbare negatieve psychiatrische ervaringen rapporteerden, van gevoelens van malaise, angst, agressie

11 Prof. dr. Toine Pieters 11

deerd behandelingsconcept gepresenteerd. Onder de noemer van het zogenaamde 'limbische systeem' en de daarmee verbonden slagzin 'Van emotie naar laesie' gaf dit concept de behandelend arts het idee eindelijk grip te krijgen op de glibberige spreekkamerwerkelijkheid van psychosomatische aandoeningen. Afgaande op de spectaculair stijgende omzetcijfers voor de nieuwe groep van benzodiazepinen of benzo's vormde deze wetenschappelijke, maar tegelijk op de medische praktijk gerichte benadering een effectief marketinginstrument. De sporadische wetenschappelijke publicaties waarin werd gewaarschuwd voor zowel de indicatie-inflatie van de benzo's als het gevaar van verkeersongevallen, gewenning en verslaving, hadden in eerste instantie weinig effect op de snel groeiende vraag.

een vitale protestcultuur met acties tegen traditionele gezagsverhoudingen en voor democratisering, klonk de roep om een ingrijpende hervorming van de medische zorgverlening steeds luider. De autoriteit van witgejaste artsen, die zogenaamde wetenschappelijke waarden en methoden hoog in het vaandel droegen, werd ter discussie gesteld door aanhangers van de tegencultuur. Zij beleefden de geneeskunde en met name de psychiatrie als een etiketten plakkend en pillen strooiend verlengstuk van een ziekmakende, op productie en welvaart gerichte samenleving. Rustgevende pillen als Librium en Valium werden benoemd tot dwangbuizen van deze maatschappij, die het productieproces draaiende hielden ten koste van de zelfontplooiing van het naar welzijn snakkende individu. Tijdens de landelijke actieweek psychiatrie 'Baas in eigen Brein' in het voorjaar van 1979 kreeg de roep om verandering gestalte in het uitroepen van 'de Valium vrije vrijdag' . In de zomer van datzelfde jaar raakte het als 'revolutionair en absoluut veilig' aangeprezen slaapmiddel Halcion, de benzo triazolam, in opspraak.

Foliolum Ed.V Juli 2005

editiev.qxp

24-6-2005

2:02

Pagina 14

tot en met amnesie, hallucinaties, en suicidepogingen. Volgens Van der Kroef waren in sommige gevallen de verschijnselen zo ernstig dat 'het leven tot een hel werd' en stoppen met de medicatie 'werd ervaren als een verlossing'. De uitzending miste haar uitwerking niet. De redactie van het programma werd overstelpt met reacties van verontruste slikkers die meenden de kwalijke gevolgen aan den lijve te ondervinden. Of zoals presentator Jaap van Meekeren de overweldigende respons later beeldend samenvatte: 'Heel veel mensen blijken ten gevolge van Halcion door een poel van ellende te zijn gegaan'.

De televisie-uitzendingen vormden de opmaat voor een fel publiek debat over de vermeende onveiligheid van Halcion. De uitgezonden beelden van psychisch ontspoorde gebruikers van een benzodiazepine, die niet zozeer rationeel argumenteerden als wel emotioneel poneerden, sloten aan op een publieke behoefte om af te rekenen met een vertegenwoordiger van een groep geneesmiddelen die al langer negatief in het nieuws was. Begin 1980 werd onder druk van de publieke opinie Halcion van de Nederlandse markt gehaald. Met het publieke imago van de benzo´s zou het in Nederland niet meer goed komen. Zeker toen vanaf midden jaren tachtig met de regelmaat van de klok alarmerende berichten in de media verschenen over het probleem van geneesmiddelafhankelijkheid, leek het doek te vallen voor de benzodiazepinen.

12 12

Prof. dr. Toine Pieters

Dit is echter schijn. Als we kijken naar het gebruik van benzodiazepinen in de jaren tachtig zien we echter geen significante daling maar veeleer een stabilisatie van het gebruik. Bovendien blijkt in de jaren negentig - terwijl Prozac en in haar kielzog andere SSRI-geneesmiddelen naam maakten als panacee tegen angst, spanning en depressie - zelfs weer sprake te zijn van een significante stijging van het langdurig gebruik van benzo´s, vooral onder vrouwen.

Naar een anti-verslavingsplatform voor geneesmiddelen? Vijf en veertig jaar na introductie van de eerste benzodiazepine wordt in het Pharmaceutisch Weekblad van 10 juni j.l. onder het kopje 'wetenschapsnieuws' gewag gemaakt van een effectieve interventie strategie bij chronisch benzodiazepinegebruik. Net zo min als bij recente berichten over onttrekkingsverschijnselen bij psychoactieve geneesmiddelen uit de groep van SSRI´s valt het woord verslaving. Toch lijkt de tijd rijp te zijn voor de maatschappelijke erkenning van het verschijnsel van geneesmiddelverslaving. Niet voor niets is het toekomstscenario voor psychoactieve stoffen van de Gezondheidsraad uit 2002 hoopvol gestemd. Consumenten van de toekomst zullen samen met een anti-verslavingsplatform en de farmaceutische industrie de verantwoordelijkheid op zich nemen voor veiligheid, betrouwbaarheid en het omgaan met het risico van verslaving aan nieuwe toverballen voor de geest, zo verwachte men. Deze vergelijkende speurtocht door het farmaceutisch verleden heeft laten zien dat het besef van historische samenhang in de glijdende schaal van geneesmiddel naar genotmiddel met een verslavende werking bij psychoactieve stoffen geen overbodige luxe is.

Gebruikte literatuur Dit artikel is grotendeels gebaseerd op: o Pieters T, Snelders S. Antidepressiva van 1950 tot heden. Een halve eeuw op chemische wolken. Maandblad Geestelijke volksgezondheid 2005, 60: 207-222; o Pieters T., Historische trajecten in de farmacie: medicijnen tussen confectie en maatwerk. Hilversum: Verloren, 2004; o Lintelo, J. te, Pieters T. Halcion: de lotgevallen van de 'Dutch Hysteria'. Pharmaceutisch Weekblad 2002, 41: 1600-5; o Hodgson, B. In the arms of Morpheus: The tragic history of Laudanum, morphine and patent medicines. New York: Firefly book, 2001.

editiev.qxp

24-6-2005

2:03

Pagina 15

Morfine

Tegenwoordig zijn sigarettenreclames en zelfs reclames over vette producten aan banden gelegd. Vroeger was dit wel anders. Op deze pagina en op pagina 30 enkele historische foto’s van ‘geneeskundige’ producten die je nu niet meer bij de apotheek zult aantreffen. Bronnen: http://wings.buffalo.edu/aru/preprohibition.htm, http://opioids.com/

Foliolum Ed.V Juli 2005

Historische Foto’s

De afbeeldingen op de inhoudsopgave en hiernaast laten een advertentiekaart uit 1887 zien voor ‘Mrs. Winslows Soothing Syrup’, een morfine bevattend drankje voor baby’s met tandpijntjes, of voor vermoeide moeders zelf. Een reclametekst luidde: "For children teething. Greatly facilitates the process of Teething, by softening the gums, reducing all inflammation; will allay ALL PAIN and spasmodic action, and is SURE TO REGULATE THE BOWELS. Depend on it, Mothers, it will give rest to yourselves and RELIEF AND HEALTH TO YOUR INFANTS. Sold by all chemists, at 1s 1/2d per bottle." Links: Advertentie uit een medisch tijdschrift uit 1903, prijst het hoestmiddel ‘Glyco-Heroin’ aan, geproduceerd door de Martin H. Smith Company (New York). Heroïne werd op grote schaal gebruikt als pijnstiller, astmamedicijn, hoestmiddel en pneumonie-medicijn.

Heroine

Rechts: Fles met heroïne houdende tabletten, Fraser Tablet Company, astmamedicatie.

13 Historishce Foto’s 13

editiev.qxp

24-6-2005

2:03

Pagina 16

Foliolum Ed.V Juli 2005

Medicinale Cannabis Drs. W.K. Scholten Wiet, hennep, hasj, stuff, joints, er zijn misschien wel meer synoniemen voor marijuana dan voor bier. Medicnale Cannabis heeft echter weinig met de straatvariant te maken. Dit artikel behandelt onder meer de geschiedenis, legalisering, kwaliteitscontrole en toepassingen van deze misschien wel bekendste medicinale drug. De redactie weet zeker dat je er nog een boel van kan leren. De auteur, Dr. Wim Scholten, is apotheker en voormalig hoofd van het Bureau voor Medicinale Cannabis.

Apotheekintroductie: aanleiding en voorgeschiedenis Eind 2001 besloot het laatste Paarse kabinet dat

14 14

Drs. W.K. Scholten

medicinale cannabis via de apotheek beschikbaar moest komen. De redenen daarvoor waren divers. Allereerst was er jarenlang door patiënten die het als geneesmiddel gebruikten een sterke lobby uitgeoefend om medicinale cannabis legaal te maken, net zoals andere opiumwetgeneesmiddelen. Een ander aspect dat van belang was, was dat op het moment dat het besluit werd genomen ca. 10.000 tot 15.000 patiënten medicinale cannabis gebruikten. Zij waren daarvoor aangewezen op coffeeshops en andere illegale kanalen. In het algemeen was daardoor niet duidelijk of hun geneesmiddel een verantwoorde kwaliteit had. Ook is er in coffeeshops geen enkele standaardisatie van de sterkte, zodat patiënten bij iedere nieuwe aankoop

moeten afwachten wat de sterkte is en dus ook opnieuw de bijbehorende dosering moeten vinden. Vaak verzwegen patiënten voor hun behandelaar dat zij cannabis gebruikten en om het te kopen moesten zij zich in drugcircuits begeven, wat stigmatiserend is.

Al in de 19e eeuw was cannabis een veelgebruikt geneesmiddel. Het raakte echter in onbruik rond 1940 door de opkomst van chemische geneesmiddelen, waardoor geneeskruiden op de achtergrond raakten. Deels lag dit aan de geneeskruiden zelf, die per oogst verschillende eigenschappen hadden. Daarnaast speelde echter ook een ideologische kwestie een rol: in de Verenigde Staten was tijdens en na de Drooglegging (1920 - 1933) [1] , waarbij het gebruik van alcohol was verboden, een beweging op gang gekomen om ook cannabis te verbieden. In die tijd was alcohol vooral de drug van de blanke en cannabis vooral de drug van de zwarte bevolking. Deze prohibitionistische beweging was dus niet gespeend van racistische trekjes. Hoewel de Drooglegging in 1933 weer was afgeschaft en alcohol dus weer legaal was, werd de lobby om cannabis te verbieden na 1933 alleen maar sterker. Dit resulteerde vanaf 1937 in zeer hoge belastingen op cannabis en op de daaruit bereide geneesmiddeFotoserie: De afbeeldingen bij dit artikel geven het totale proces van de teelt, analyse en verpakking van de cannabis weer. Met dank aan de medewerking van het Bureau voor Medicinale Cannabis, http://www.cannabisbureau.nl

Voetnoten: [1] Stel JC van der, Een nieuw drugsbeleid? Voor- en nadelen van de legalisering van drugs. Raad voor de Volksgezondheid en Zorg/Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, Zoetermeer/Den Haag 1999.

editiev.qxp

24-6-2005

2:03

Pagina 17

Productieproces en kwaliteitsborging Al eerder, in 2000, was het Bureau voor Medicinale Cannabis (BMC) ingesteld als onderdeel van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Aanvankelijk was het doel van dit bureau om cannabis beschikbaar te maken voor wetenschap en geneesmiddelontwikkeling. Op grond van een VN-verdrag heeft het BMC het monopolie op import, export en groothandel in cannabis. Alle geteelde cannabis moet worden

opgekocht. Alleen een land dat zo'n bureau instelt mag de teelt van cannabis toestaan. Er zijn momenteel slechts drie landen met een dergelijk bureau: de VS, Canada en Nederland. Nu de regering had besloten dat cannabis ook rechtstreeks voor patiënten beschikbaar moest komen lag het voor de hand dat het BMC deze taak erbij kreeg. Het doel was om medicinale cannabis te produceren die aan farmaceutische kwaliteitseisen zou voldoen. Onder meer is daarbij de reproduceerbaarheid van belang (altijd dezelfde sterkte) en de zuiverheid, zowel chemisch als microbiologisch.

Foliolum Ed.V Juli 2005

len. Vanaf 1941 viel het onder de verdovende-middelenwetgeving en was elk gebruik verboden. In de decennia daarna volgden andere landen met een verbod (Nederland 1951, Verenigd Koninkrijk 1972). Dit had tot gevolg dat het doen van klinisch onderzoek nagenoeg onmogelijk was geworden. Niettemin waren er talloze patiënten die cannabis 'recreatief' hadden leren kennen en daarbij de ervaring hadden opgedaan dat er een positief effect was op hun aandoening. Deze mensen vormden vanaf de jaren '80 in de VS en vanaf begin jaren '90 in Nederland de lobby om medicinale cannabis te legaliseren. Hun aanhoudende pressie op kamerleden en de regering heeft zeker ook een rol gespeeld bij het besluit om cannabis via apotheken te distribueren.

Voorafgaand aan de introductie van medicinale cannabis in de apotheek heeft het BMC een aantal telers geselecteerd van wie werd verwacht dat zij cannabis zouden kunnen leveren die aan die eisen voldoet. Aan deze telers heeft het om een offerte gevraagd en met de twee telers die de beste offerte uitbrachten heeft het BMC een leveringscontract gesloten. Sinds begin 2005 is het contract met één van beide telers overigens weer beëindigd, voornamelijk vanwege de tegenvallende omzet. De kwaliteit van de medicinale cannabis wordt gehandhaafd met methoden die ook elders in de farmaceutische productie worden toegepast. De teler wordt geacht om de regels van Good

15 Drs. W.K. Scholten 15

Links: Kleine stekjes van de Cannabis plantjes worden onder standaard omstandigheden opgekweekt. Rechts: Daarna verhuizen de stekjes naar de groeicellen om onder geconditoneerde omstandigheden, dat wil zeggen met vaste, bekende hoeveelheden licht, water en voeding uit te groeien tot planten van wel 1 meter 50 of 2 meter hoog.

Foliolum Ed.V Juli 2005

editiev.qxp

24-6-2005

2:04

Pagina 18

Agricultural Practice (GAP) toe te passen. Deze regels zijn opgesteld door het BMC aan de hand van een ontwerp voor Europese GAP-regels die op dat moment in ontwikkeling waren. Het BMC kon echter niet wachten op de definitieve vaststelling van die Europese regels, want het moest snel beginnen met de productie. Bovendien ontbreken in de Europese regels bepalingen over de standaardisatie van de teelt en de beveiliging van de teeltlocatie. De regels van het BMC hebben zelf overigens weer als input gediend voor de definitieve versie van de Europese regels. Inmiddels heeft het EMEA laten weten dat in een volgende versie ook bepalingen over standaardisatie zullen worden opgenomen.[2] Op deze wijze heeft de introductie van medicinale cannabis dus ook zijn invloed gehad op de ontwikkeling van de regelgeving voor geneeskruiden.

Periodiek, dat wil zeggen om de één à twee jaar, voert het BMC audits uit bij zijn contractpartners. Naast de teler zijn dat het controlelaboratorium, het verpakkingsbedrijf en de logistiek dienstverlener. Tijdens een audit wordt het bedrijf geïnspecteerd en wordt het productieproces besproken. Eventueel worden suggesties voor verbetering gedaan. Bij elke audit wordt een bepaald, steeds wisselend, onderdeel van het productieproces extra onder de loupe genomen. Aan de hand van het verslag van de auditoren gaat het bedrijf aan de slag met de verbetersuggesties. In principe dienen die te worden opgevolgd, maar het is natuurlijk ook denkbaar dat het bedrijf een goede reden aanvoert waarom dit niet kan. Hoewel in theorie een audit niet vrijblijvend is en er zelfs toe zou kunnen leiden dat een opdrachtgever zijn contract beëindigt, blijken audits in de prakijk dikwijls uit te pakken als een open dialoog. Doorgaans werkt een audit als een stimulans voor kwaliteitsverbetering.

16 16

Drs. W.K. Scholten

In principe moet een systematische werkwijze tijdens de productie leiden tot een product dat aan alle eisen voldoet. Die werkwijze is vastgelegd in de hiervoor genoemde GAP-regels, maar ook in bijlagen bij het contract met de teler en in standaardwerkvoorschriften. Tijdens de audits is de werkwijze goed doorgesproken met de opdrachtgever. Als het goed is, is de op iedere batch uitgevoerde kwaliteitscontrole daarna nog slechts een routine, die dient om te verifiëren dat het productieproces goed is ontworpen en uitgevoerd. Het BMC heeft een aantal controles in het productieproces ingebouwd. Wanneer de teler een nieuwe oogst gereed heeft (dat wil zeggen dat de gedroogde en geknipte bloemen gereedliggen in zakken van

250 gram) komt een medewerker van het BMC om deze oogst ter plekke te controleren. De zakken worden bemonsterd. In theorie behoort men v(n+1) zakken te bemonsteren uit een partij van n zakken. Meestal omvat een partij ongeveer 40 zakken en er zou dus kunnen worden volstaan met het bemonsteren van 7 zakken. In de praktijk worden echter tenminste10 zakken bemonsterd, t.b.v. grotere representativiteit. Elke zak wordt geopend en de inhoud wordt gemengd, waarna 15 gram monster uit elke zak wordt genomen. Dit levert 150 gram monster op, die opnieuw goed wordt gehomogeniseerd en over twee potten van 75 gram wordt verdeeld. Eén pot wordt naar het laboratorium opgestuurd en de andere pot wordt bewaard als contramonster om, als dat nodig mocht zijn, ook in de toekomst nog analyses op de partij te kunnen uitvoeren. Tijdens deze bemonstering wordt gekeken of de cannabis eruit ziet en ruikt zoals behoort, en of deze goed is geknipt. Steeltjes, ongedierte en ander vreemd materiaal horen afwezig te zijn. In het laboratorium wordt het gehalte, het gewichtsverlies na drogen en de zuiverheid bepaald. Bij de batches van de eerste anderhalf jaar is ook gekeken naar de afwezigheid van zware metalen en pesticiden. Deze waren steeds in orde. Dat was ook te verwachten, want de teler mag geen pesticiden gebruiken, en de materialen die bij de teelt worden gebruikt (o.a. meststoffen en substraat) zijn speciaal voor de tuinbouw goedgekeurde kwaliteiten, waardoor verwacht mag worden dat zij geen zware metalen aan de planten afgeven. Nadat van een groot aantal teelten is vastgesteld dat deze aan de eisen voldeden, wordt momenteel alleen nog steekproefsgewijze op zware metalen en pesticiden getest, althans zolang zich geen problemen voordoen. Mochten in een batch toch zware metalen of pesticiden worden aangetroffen, dan zou de testfrequentie weer omhoog gaan.

Omdat cannabis altijd bacteriën en schimmels bevat in concentraties die hoger zijn dan de Europese farmacopee toelaat, wordt de cannabis direct na de oogst gammadoorstraald. Hierdoor is de cannabis de facto steriel. (Het theoretisch contaminatieniveau is 1 kiem per 100 gram; een product mag steriel worden genoemd als het contaminatieniveau 1 kiem per 1000 kg bedraagt. Doordat het gedeelte van het monster dat wordt gebruikt voor de microbiologische analyse slechts 10 gram bedraagt is het verschil tussen beide contaminatieniveaus echter niet waarneembaar. In beide gevallen worden namelijk geen kiemen aangetroffen.) Na de doorstraling wordt de cannabis verpakt in

Voetnoten: [2] Scholten Willem K, The New European Good Agricultural and Collection Practice Rules: Are Good Practices Good Enough if They Do Not Result in Batch-to-Batch Consistency? Drug Information Journal 2003;37:321-8. [3] Hazenkamp A et al., Cannabis uit de apotheek is beter. Pharm Weekbl 2005; 140:402-4.

editiev.qxp

24-6-2005

2:04

Pagina 19

Risico's van illegale cannabis Onlangs is aan de Universiteit van Leiden onderzoek gedaan naar de kwaliteit en de prijs van medicinale cannabis in vergelijking met wat door coffeeshops en door de Stichting Patiëntenbelangen Medicinale Marihuana (SPMM) als medicinale cannabis wordt verkocht.[3] Hiertoe namen de onderzoekers een aselecte steekproef van 10 coffeeshops. Bij deze coffeeshops en SPMM kochten de onderzoekers 10 gram cannabis. Deze werd geanalyseerd op geleverde hoeveelheid, gehalte, gewichtsverlies na drogen en microbiologie. Het bleek dat 8 van de 11 monsters meer dan 5% te licht waren, terwijl er wél voor 10 gram was betaald. Eén monster woog slechts 7,5 gram. Geen enkel monster voldeed aan de microbiologi-

sche eisen van de Europese Pharmacopee. Op één monster werden soortdeterminaties uitgevoerd, waarbij Aspergillussoorten en Coli-bacteriën werden aangetroffen. Deze zijn pathogeen. De medicinale cannabis uit de apotheek voldeed wel aan de eisen. In veel gevallen wordt medicinale cannabis gebruikt door personen met een verzwakte afweer. In de literatuur zijn sterfgevallen vermeld door longontstekingen na Aspergillus-infecties door het roken van cannabis. Dit betekent dus een reëel gezondheidsrisico voor de gebruikers die medicinale cannabis niet in de apotheek kopen.

Foliolum Ed.V Juli 2005

polypropyleenpotten van 5 gram en wordt in het microbiologisch laboratorium gecontroleerd op afwezigheid van schimmels en bacteriën. In theorie zou ook na het verpakken kunnen worden doorstraald, maar dan zouden de schimmels en bacteriën in de tussengelegen tijd toxines in het product kunnen afscheiden. Gelet op de gebruikelijke bacterie- en schimmelflora op cannabis zou daarmee de kans groot zijn op aanwezigeheid van mycotoxines, o.a. de zeer giftige aflatoxines.

In dit onderzoek werd ook naar de prijs gekeken. Het bleek dat illegale cannabis wel goedkoper was (30-50%), maar niet zoveel als dikwijls wordt beweerd. Dit komt deels omdat een potje medicinale cannabis uit de apotheek inderdaad de geclaimde 5 gram bevat en coffeeshophouders minder leveren dan zij zeggen dat zij doen. Daarnaast corrigeerden de onderzoekers voor het gehalte werkzame stof. Hun eindoordeel was dat het prijsverschil wordt gerechtvaardigd door het kwaliteitsverschil.

17 Drs. W.K. Scholten 17

Als de planten volgroeid zijn, worden de planten geoogst. De vrouwelijk bloeiwijze bevat de bestanddelen. Na de oogst worden de planten gedroogd. Ook nu zijn de omstandigheden gestandaardiseerd. Er is exact bekend hoelang de bloemen gedroogd zijn en het watergehalte in de plant wordt later door het laboratorium bepaald. Links: De gedroogde planten worden geknipt en zo van overtollig plantmateriaal ontdaan. Rechts: De gedroogde planten zijn klaar om te worden ingenomen.

editiev.qxp

24-6-2005

2:04

Pagina 20

Foliolum Ed.V Juli 2005

Naar zware metalen in illegale cannabis is tot nu geen onderzoek gedaan. Onbekend is daarom of medicinale gebruikers op dit onderdeel risico lopen. Vanwege de continue blootstelling is dit echter een punt van aandacht. Naar pesticiden in illegale cannabis is in het verleden een beperkt onderzoek uitgevoerd. [4] De onderzoekers keken naar een beperkt aantal pesticiden en troffen in ongeveer de helft van de monsters pesticiden aan, doorgaans in lage concentraties. De onderzoekers zagen geen gevaar voor de volksgezondheid. De Europese farmacopee laat echter op een veel groter aantal pesticiden testen en het is daarom de vraag of bij een uitgebreider onderzoek deze conclusies standhouden.

Maatschappelijk debat Recent is discussie ontstaan over de vraag of de beschikbaarheid van medicinale cannabis moet worden voortgezet. Tegenstanders uit de medische wereld voeren deze discussie vanuit het argument dat er slechts beperkt klinisch bewijs voor de werkzaamheid is. Hiermee is echter in de indicatiestelling al rekening gehouden door het als een laatste redmiddel te positioneren: medicinale cannabis is op de markt gbracht met het advies het indicatiegebied te beperken tot een vijftal gbieden, namelijk: spasticiteit met pijn (o.a. multiple sclerose en ruggemergbeschadiging), misselijkheid en braken (t.g.v. chemotherapie, radiotherapie en HIV-medicatie), chronische neurogene pijn, syndroom van Gilles de la Tourette en de palliatieve behandeling van kanker en AIDS. Gelet echter op het feit dat cannabis klinisch niet goed is onderzocht is dit indicatiegebied beperkt tot die gevallen waarin gebruikelijke therapie voor de patiënt in kwestie niet werkzaam is gebleken of teveel bijwerkingen geeft.

18 18

Drs. W.K. Scholten

Om hun argumenten kracht bij te zetten doen de tegenstanders de waarheid nogal eens geweld aan. Zo wordt bijvoorbeeld soms niet genoemd dat het slechts bedoeld is als laatste redmiddel. Killestein et al. stelden in een bespreking de vraag waarom de overheid cannabis beschikbaar stelden centraal, maar de hierboven genoemde redenen die tot de invoering hebben geleid (en die gemakkelijk uit openbare bronnen zijn te achterhalen) werden door hun verzwegen.[5] In plaats daarvan stelden zij dat het een raadsel was hoe de overheid tot

zoiets konden besluiten. Renckens deed er daarna een schepje bovenop door cannabis te vergelijken met homeopathie en Vasolastine - middelen waarvan geen enkele plausibele verklaring voor het werkingsmechanisme bekend is.[6] Het is vreemd dat de tijdschriftredacties dit soort kreten zomaar accepteren, want het werkingsmechanisme van cannabis is goed bekend: er zijn CB-receptoren bekend, natuurlijke liganden die hieraan binden, enzymen die de liganden afbreken en natuurlijke inhibitors van die enzymen; kortom een zeer verfijnd regelmechanisme.

Uiteraard is het gewenst om zoveel mogelijk uit te gaan van 'evidence based medicine', maar door cannabis te beschouwen als laatste redmiddel en geneesmiddelen met een sterke bewijsvoering de voorkeur te geven boven medicinale cannabis wordt aan dit principe recht gedaan. Bovendien is ook voor erkende therapieën bij de aandoeningen waarvoor cannabis wordt geadviseerd dikwijls niet meer bewijs beschikbaar dan voor cannabis. Dat geldt bijvoorbeeld voor het bewijsniveau van baclofen (zo ongeveer de standaardtherapie bij multiple sclerose). [7] Leken, waaronder ook politici, voeren het debat vanuit een geheel andere insteek: cannabis is in de beleving van velen een drug, en drugs zouden niet gebruikt moeten worden. Men heeft niet in de gaten dat de wijze van gebruik bepaalt of iets een drug of een geneesmiddel is. Ook morfine en heroïne worden als geneesmiddel gebruikt en geven dan zelden problemen. De patiënten raken er niet aan verslaafd en hebben geen behoefte aan steeds hogere doseringen. Dit in tegenstelling tot gebruik van heroïne als drug door verslaafden. In plaats dat men de medische wereld laat bepalen wanneer cannabis geïndiceerd is, vinden sommigen dat "de moraliteit" niet toelaat dat cannabis beschikbaar is als geneesmiddel. Anderen, waaronder de auteur van dit artikel, vinden het echter juist immoreel om patiënten een potentieel geneesmiddel te onthouden. Deze patiënten zijn de wanhoop vaak nabij, omdat zij geen enkel geneesmiddel kunnen vinden dat een oplossing biedt voor hun klachten. Bovendien is cannabis een veilig geneesmiddel dat zelfs in hoge dosering niet letaal is (LD50 > 9000 mg/kg dronabinol ofwel > 30 kg sterke cannabis), en met een verslavend potentieel gelijk aan koffie. [8]

Voetnoten: [4] Traag WA et al., Onderzoek naar de residuen van bestrijdingsmiddelen in nederwiet. Rikilt rapport 2001.021, Wageningen 2001. [5] Killestein J et al., Medicinale cannabis voor aandoeningen van het zenuwstelsl: geen overtuigend bewijs voor effectiviteit. Ned Tijdschr Geneeskd 2004;148:2374-8. [6] Renckens CNM, Medicinale cannabis voor aandoeningen van het zenuwstelsel: geen overtuigend bewijs voor effectiviteit. Ned Tijdschr Geneeskd 2005;149:379-80. [7] Metz L en Page S, Oral cannabinoids for spasticity in multiple sclerosis: will attitude continue to limit use? Lancet 2003;362:1513. [8] Mathre ML, Cannabis and harm reduction: a nursing perspective. J Cannabis Ther 2002:2:105-20.

editiev.qxp

24-6-2005

2:05

Pagina 21

Een tweede, wellicht nog belangrijkere oorzaak voor de achterblijvende omzet, is dat de ziekenfondsen tot nu toe weigeren medicinale cannabis te vergoeden. Dit leidt bij vrijwel ieder geneesmiddel dat niet wordt vergoed tot tegenvallende omzet en dus ook in dit geval. Op dit moment loopt er echter tenminste één rechtzaak tegen de afwijzing van de vergoeding. Voornaamste argument daarbij is dat medicinale cannabis als gestandaardiseerd geneesmiddel volgens de vergoedingsregels voor magistrale receptuur moet worden vergoed (Cannabis flos wordt in de handel gebracht als grondstof). Tot nu toe gaan verzekeraars geheel voorbij aan deze overweging en er is dus een redelijk grote kans dat de rechter deze verzekerde in het gelijk zal stellen. In dat geval bestaat er uiteraard ook recht op vergoeding voor andere gebruikers en zal de omzet aantrekken. Dit is echter een kwestie van lange adem.

Foliolum Ed.V Juli 2005

Bij de introductie van de medicinale cannabis is uit marktonderzoek gebleken dat er 10.000- 15.000 patiënten waren die reeds medicinale cannabis gebruikten. Een voorzichtige schatting die ervan uit ging dat al gauw de helft daarvan zou doorgaan de cannabis bij de coffeeshop te betrekken leidde tot een schatting van het marktpotentieel van 150 - 200 kg per jaar. De omzet is in het eerste volle jaar (2004) echter blijven steken op 72 kg, waardoor de kostprijs voor de overheid hoger ligt dan de verkoopprijs. Er zijn twee oorzaken voor de achterblijvende afzet. Allereerst heeft de illegale markt alles op alles gezet om zijn marktandeel te behouden. Zo geven sommige coffeeshops kortingpasjes uit en geeft SPMM uiterst misleidende informatie. Zo stelde de SPMM ten onrechte bij herhaling voor de tv dat artsen medicinale cannabis bij bepaalde indicaties niet mogen voorschrijven en dat die patiënten daarom op SPMM waren aangewezen. Ook verschenen er interviews in de pers met patiënten van SPMM die verklaarden dat de medicinale cannabis in de apotheek ondeugdelijk was, nog voordat er zelfs maar één potje door een apotheek was afgeleverd. Bovendien beweert SPMM regelmatig dat gammadoorstraling "stoffen achterlaat" in de medicinale cannabis. Dit is niet zo en gammadoorstraling is een voor voedingsmiddelen toegelaten behandeling.

Ondertussen heeft de minister aangekondigd dat hij 'na de zomer' de medicinale cannabis zal evalueren en daarna zal besluiten of hij zal doorgaan. Hoewel hij zich in de Tweede Kamer nogal negatief uitliet ('ik zie het somber in') staat nog niet vast dat deze evaluatie tot stopzetting van de apotheekverstrekking zal leiden.

19 Drs. W.K. Scholten 19

Links: Medewerkers van het Bureau voor Medicinale Cannabis nemen de oogst van de kwekers in. Ter plekke controleren ze de administratie die de kwekers bijgehouden hebben en wegen ze de opbrengst. Daarna wordt de opbrengst verzegeld naar het laboratorium gestuurd. Rechts: In een gecertificeerd laboratorium wordt het gehalte van de bestanddelen van elke charge cannabis bepaald.

editiev.qxp

24-6-2005

2:06

Pagina 22

editiev.qxp

24-6-2005

2:06

Pagina 23

In de eerste plaats is de distributie van medicinale

Daarnaast is er ook afzet aan Nederlandse bedrijven, die een unieke positie in de wereld hebben opgebouwd met de productie van cannabinoïden. Het bedrijf Farmalyse in Zaandam levert momenteel een breder assortiment aan cannabinoïden dan tot nu toe op de wereldmarkt verkrijgbaar was, tegen lagere prijzen en met grotere zuiverheid. Bij

Een besluit tot staken van de levering van medicinale cannabis zal dus op zijn minst tot een aantal nog op te lossen (en wellicht oplosbare) problemen leiden. Aan de andere kant zijn de argumenten die weleer leiden tot de beslissing te starten met de apotheekdistributie nog steeds geldig. Zij zijn zelfs sterker geworden, nu ook aangetoond is dat de cannabis in de coffeeshop en van SPMM niet geschikt is als geneesmiddel. Bovendien zijn er een aantal patiëntenverenigingen die belang hebben bij de continuering van de medicinale cannabis.

Foliolum Ed.V Juli 2005

cannabis niet opgezet als experiment, maar als permanente voorziening bedoeld. Er is zelfs een wettelijke verplichting om cannabis te leveren voor onderzoek en voor de productie van geneesmiddelen (artikel 8i van d Opiumwet). Dit betekent dat de minister eerst de wet moet wijzigen voordat hij de levering kan stopzetten. Tot dat moment is er een wettelijke verplichting om medicinale cannabis aan (Nederlandse) onderzoekers en geneesmiddelproducenten (waaronder dus ook apothekers) te leveren. Het tekort op de exploitatie van medicinale cannabis is in verhouding tot andere begrotingsposten relatief gering (structureel ca. € 120.000 per jaar). Vanuit het buitenland bestaat belangstelling voor de Nederlandse medicinale cannabis. Als die belangstelling wordt omgezet in verkopen zou de kostprijs sterk kunnen gaan dalen en daarmee zou het tekort omslaan in een lichte winst en/of lagere verkoopprijs.

het staken van de toevoer van grondstof aan dergelijke bedrijven rijst de vraag of de Staat deze bedrijven schadeloos moet stellen voor gemaakte ontwikkelingskosten en gederfde omzet.

Websites: o Bureau voor Medicinale Cannabis: www.cannabisbureau.nl o International Narcotics Control Board (o.a. teksten VN-verdrag): www.incb.org o International Association for Cannabis a Medicine (IACM) (o.a. databank met publicaties over klinisch onderzoek met cannabis): www.cannabis-med.org o Farmalyse: www.farmalyse.nl of www.bactimm-bv.com

IACM 3rd Conference on Cannabinoids in Medicine Op 9 en 10 september 2005 wordt aan de Universiteit van Leiden de IACM 3rd Conference on Cannabinoids in Medicine georganiseerd. De deelnamekosten voor studenten bedragen € 75, voor IACM leden € 100 en voor anderen € 150. Dit is inclusief koffie en thee, lunches, het diner op vrijdagavond en een boek met de abstracts van de lezingen. Het diner op vrijdagavond wordt gebruikt in het Kandinsky restaurant in het Kurhaus in Schevingen. Het programma is in pdf-formaat beschikbaar op de IACMwebsite www.cannabis-med.org. Zie verder ook www.Leiden2005.org. De hotelovernachting moet men zelf boeken. Zie voor mogelijkheden de beide genoemde websites.

21 Drs. W.K. Scholten 21

Als alle gehalte's zijn bepaald en binnen de gestelde specificaties vallen, kan de cannabis verpakt worden. Links: Alle potjes cannabis die geleverd worden, zijn gecontroleerd op gewicht. De potjes worden genummerd en daarmee is de inhoud tot het plantje in de kas terug te herleiden. Rechts: Het eindproduct, medicinale cannabis, is van gegarandeerde kwaliteit.

editiev.qxp

24-6-2005

2:06

Pagina 24

Foliolum Ed.V Juli 2005

L S D , g e n e e s k u n d e e n re v o l t e Dr. Stephen Snelders i Stephen Snelders is gepromoveerd op het gebied van sociale en economische geschiedenis en beschrijft in dit artikel verschillende aspecten over LSD. De maatschappelijke invloed wordt duidelijk belicht, maar ook de farmacologische kant komt uitgebreid aan bod. Dit geheel wordt vertelt aan de hand van de geschiedenis van het middel, wat het tot een zeer interessant artikel maakt.

De vele gezichten van een drug In februari 1966 riep de anarchistische actiegroep Provo de dag van het voorgenomen huwelijk tussen kroonprinses Beatrix en een voormalig soldaat van de Duitse Wehrmacht in Amsterdam uit tot Dag van de Anarchie.In het kader van haar provocerende actiestrategie verklaarde Provo de paarden van de bereden politie te zullen drogeren en de gemeentelijke waterleiding van Amsterdam te vergiftigen met een krachtige hallucinogene drug: LSD (lysergzuurdiëthylamide-25). Deze dreiging symboliseerde de reputatie die LSD in de tweede helft van de jaren zestig verkreeg als de anti-maatschapplijke drug bij uitstek, symbolische en chemische focus van de revolte van de Sixties. De dreiging was echter een loze: er was geen enkele bedoeling om haar in werkelijkheid om te zetten. Zij was bedoeld als grap om de verachte autoriteiten op de kast te jagen. Een grap die onbedoelde gevolgen had. In de dagbladen verscheen LSD als het ‘krankzinnig makende middel’, een ‘vluchtmiddel naar een kunstmatig paradijs’ waarvan het gebruik had geleid tot een ‘golf van waanzin’. De dreiging van Provo was aanleiding voor de regering om LSD en andere hallucinogene middelen met spoed in de Opiumwet op te nemen: en nog voor dit was gebeurd bevond de belangrijkste LSD-dealer van Amsterdam zich in een politiecel.

22 22

Dr. Stephen Snelders

De opname van LSD in de Opiumwet had ook gevolgen voor een hele andere groep die zich beroepsmatig of anderzins met LSD bezig hield: psychiaters. Zoals zoveel andere drugs die onder de Opiumwet vielen, bijvoorbeeld heroïne en cocaïne, was LSD in eerste instantie ontwikkeld (door het concern Sandoz) om de geneeskundige werking bij geestesziekten. In de jaren vijftig was de drug met veel enthousiasme de psychiatrie binnengehaald als belangrijke bijdrage tot de genezing van neurosen, schizofrenie, alcoholverslaving en zelfs homoseksualiteit. LSD toonde vele gezichten: opgehemeld als geneesmiddel, gedemoniseerd als krankzinnig

makende drug, verheerlijkt in de tegencultuur van de jaren zestig als bevrijdend middel, en ook nog eens mede ontwikkeld als mogelijk wapen in chemische oorlogsvoering. De specifieke uitwerking van de drug maakte het mogelijk die vele gezichten aan te nemen.

Drug, set en setting Om de vele gezichten van LSD te kunnen begrijpen is het belangrijk in te zien dat de werking van geen enkele psychoactieve drug een vaststaande is, onafhankelijk van persoon, omgeving of tijdstip. Dit inzicht is juist aan de hand van LSD ontwikkeld in de jaren vijftig en zestig. LSD heeft als zodanig geen specifieke werking, maar in het algemeen vervormt het de zintuiglijke waarneming van de werkelijkheid zodanig dat de gebruiker in een nieuw, vreemd universum terecht komt, waarin elke gedachte en waarneming buitengewone proporties aannemen. Verre van verdoofd te raken wordt de gebruiker juist buitengewoon gevoelig voor de minste of geringste gebeurtenis. In dit vreemde universum komt hij vaak in conflict met zichzelf. Zijn normale handelingspatronen en karakterpantser verliezen hun relevantie. Hij moet een nieuwe verhouding vinden tot de wereld om hem heen. Het effect hiervan is op elke gebruiker verschillend. De een bevindt zich opnieuw in de wonderbaarlijke wereld van het kind, waarin alles nieuw en spannend is. Maar een ander ziet overal om zich heen zijn eigen spanningen geprojecteerd, en moet zien te overleven in een wereld die hij niet onder controle kan krijgen. Net zoals iemand die niet kan meedeinen op de golven en zeeziek wordt, maakt hij een slechte reis, een ‘bad trip’.

De farmacologische werking van de drug is dan ook slechts één factor in het resultaat van het gebruik op de gebuiker. Deze factor werkt in samenspel met de ‘set’, de persoonlijkheidsstructuur en de verwachtingen van de gebruiker, en de ‘setting’, de psychologische en fysieke omgeving.

editiev.qxp

24-6-2005

14:26

Pagina 23

In de eerste plaats is de distributie van medicinale

Foliolum Ed.V Juli 2005

het staken van de toevoer van grondstof aan dergelijke bedrijven rijst de vraag of de Staat deze bedrijven schadeloos moet stellen voor gemaakte ontwikkelingskosten en gederfde omzet.

21 Drs. W.K. Scholten 21

editiev.qxp

24-6-2005

2:14

Pagina 25

Foliolum Ed.V Juli 2005

rend ‘fantastische beelden van buitengewone plasticiteit en een intensief, kaleidoscopisch kleurenspel’ op hem inwerkten. Drie dagen later, op 19 april, nam hij 0,25 milligram LSD in: een buitengewoon minimale hoeveelheid, dacht hij. Binnen veertig minuten moest hij naar huis worden gebracht en raakte hij in een zware crisis. ‘Een demon was in mij binnengedrongen en had bezit genomen van mijn lichaam, mijn zintuigen en mijn ziel. een verschrikkelijke angst waanzinnig te zijn geworden hield mij vast. Ik was in een andere wereld terechtgekomen, in andere ruimtes met een andere tijd.’ Maar een arts constateerde niets anders dan extreem verwijde pupillen.

Langzaam kwam Hofmann terug tot de alledaagse

Een van de vele gezichten van LSD

‘De wereld was als nieuw geschapen’ Al deze facetten treffen we meteen al in de eerste

Manchurian Candidates Het meest opmerkelijke aan de nieuwe stof was de minimale hoeveelheden in welke ze al werkzaam was in het menselijk brein, uit te drukken in tienen honderdtallen van microgrammen. Dit maakte de stof uitermate interessant voor het onderzoek naar psychosen. Riep LSD immers geen experimentele psychose op in verder ‘normale’ proefpersonen? Sandoz bracht LSD dan ook in 1947 op de markt onder de merknaam Delysid, met als mogelijke toepassing experimenteel psychopathologisch onderzoek. Maar het bedrijf vermeldde ook nog een andere toepassing. Freuds psychoanalyse had zijn schaduw geworpen over de psychiatrie en het probleem van de inhoud van het onderbewuste bovenaan de agenda gezet. Maar in psychotherapeutische zittingen bleek het moeilijk door de weerstanden en verdringingen van de patiënten heen te dringen. Werner Stoll, psychiater in Zürich en zoon van Hofmanns chef bij Sandoz, zag hier als eerste de mogelijkheden voor LSD. Bij proefpersonen merkte hij dat het middel een therapeutisch schok-effect op proefpersonen kon hebben. Losmaken van weerstanden en verdringingen was dan ook de tweede toepassing vermeld op de bijsluiter van Delysid.

23 Dr. Stephen Snelders 23

verslagen van zijn ervaringen met LSD door de uitvinder van de drug, de Zwitserse chemicus Albert Hofmann. Hofmann werkte bij het onderzoekslaboratorium van Sandoz en begon vanaf 1935 experimenten te doen met het synthetisch ontwikkelen van nieuwe chemische stoffen uit lysergzuur, een bouwsteen van de alkaloïden uit het moederkoorn (Claviceps purpurea). Moederkoorn had zelf al vele gezichten: als parasiet op de rogge tot in de 20e eeuw verantwoordelijk voor de vergiftiging van hele dorpen, leidend tot ergotisme, epidemieën van het ‘heilig vuur’: stuiptrekkingen en toevallen, vaak vergezeld van hallucinaties en religieuze visioenen, soms ook van wegrotting van het lichaam. Maar moederkoorn had ook een medische toepassing en werd al sinds de middeleeuwen gebruikt om bevallingen te vergemakkelijken. Bij Sandoz werd dan ook gezocht naar de ontwikkeling van nieuwe medicijnen uit het lysergzuur. Hofmann had in 1938 in het kader hiervan LSD-25 gesynthetiseerd, maar het middel leek weinig te beloven. In 1943, vanwege een ‘onbestemd gevoel’, maakte hij opnieuw LSD. Waarschijnlijk nam hij een klein beetje van de oplossing op door zijn huid, want hij moest het werk staken en verzonk in een twee uur durende ‘niet onaangename roes’, waarin voortdu-

werkelijkheid. de schrik maakte plaats voor het genot van een schitterend kleuren- en vormenspel achter zijn gesloten ogen. Geluiden veranderden in beelden. De volgende ochtend voelde Hofmann zich verfrist en geheel verjongd. ‘Een gevoel van welzijn en vernieuwd leven stroomde door mij heen. Toen ik later de tuin in liep, waar de zon scheen na een lentebui, glinsterde en schitterde alles in een nieuw licht. De wereld was als nieuw geschapen.’

editiev.qxp

24-6-2005

2:14

Pagina 26

Foliolum Ed.V Juli 2005

Al snel bleek dat het toedienen van LSD zonder verdere begeleiding alleen maar de zaak verslechterde, bijvoorbeeld depressieve patiënten nog depressiever maakte. Maar de drug bleek ingezet te kunnen worden als hulpmiddel binnen een psychotheraputische en psychosociale oriëntatie, en veelbelovende resultaten te boeken bij dwangneursosen, verslaving, en andere psychische problematiek. Als overlappende term voor deze oriëntatie, die onder meer aanhangers van Freud, Jung, Adler, en de Gestaltpsychologie omvatte, verzon de Britse psychiater R.A. Sandison de term psycholytische (‘geest-ontbindende’) therapie. Zoals in de klassieke psychoanalyse de interpretatie van dromen werd gebruikt als sleutel tot psychische problemen, zo riepen psycholytische therapeuten op versnelde en meer dwingende wijze met behulp van LSD hallucinaties, illusies en herinneringen op bij hun patiënten, als sleutel tot bewustwording en gedragsverandering. Ze leerden de setting van het gebruik zo te manipuleren (door vormgeving van de ruimte, speciale muziek en getoonde beelden) dat LSD tot bepaalde hoogte het door hun gewenste effect kreeg.

In de jaren vijftig wendden psychiaters zich tot

24 24

Dr. Stephen Snelders

LSD omdat het een antwoord scheen te geven op allerlei praktische problemen in hun werkzaamheden. LSD werd ingekaderd in bestaande theoretische matrixen. Maar bovendien was LSD op zijn plaats in de ‘neurofarmacologische’ revolutie van de jaren vijftig, waarin de geestelijke gezondheidszorg overspoeld werd met nieuwe antipsychotische, antimanische en antidepressieve middelen, die de uiteindelijke overwinning op de waanzin en andere geestesziekten leken te beloven. LSD, het middel dat psychosen opriep, was hiervan samen met zijn tegenhanger chlorpromazine (Largactil), de tranquillizer die de psychosen onderdrukte, het sprekendste voorbeeld.ii Zoals elk ander geneesmiddel begon LSD in een eerste fase van belofte en hoop. Er waren echter ook andere belangen die de psychiatrische interesse voor LSD stimuleerden. Veel van het onderzoek in de Verenigde Staten werd gefinancierd vanuit het MKULTRA-project van de CIA, op zoek naar wat naar een bestsellende en meermaals verfilmde thriller uit 1959 de ‘Manchurian Candidate’ is genoemd. De Mansjoerijse kandidaat was een in Korea gehersenspoelde krijgsgevangen Amerikaan, die terugkeerde naar de Verenigde Staten als een op afstand bestuurde moordenaar. LSD zou de inlichtingendiensten misschien het middel in handen kunnen spelen om zelf Mantsjoerijse kandidaten op te leiden, maar ook om

de weerstanden bij gevangen genomen Sovjet-spionnen te kunnen doorbreken. En men was ook geïnteresseerd in de mogelijkheden voor chemische oorlogsvoering: wat als het vijandelijke leger onschadelijk kon worden gemaakt door ze te drogeren via een bom LSD?

Voorbij hemel en hel De CIA testte LSD ook stiekem uit op haar eigen agenten, die dan overal duistere dingen zagen rondwaren: de drug vergrootte hun paranoïa. Maar één agent kreeg een heel andere reactie: plotseling besefte hij dat alles goed ging. Barsten in het trottor had hij altijd vreselijk gevonden, maar nu straalden de kleuren van de regenboog eruit en hij besefte dat de barsten uiting waren van een vibrerend universum. Het hebben van platte neuzen en scheve tanden leek opeens te kloppen, te horen bij de persoon in kwestie. ‘Reality hadn’t changed, but I had. That was all the difference in the world between seeing something ugly and seeing truth and beauty.’ Een aantal psychiaters had ook de waarde ontdekt van zo’n ervaring, een ‘piek-ervaring’ waarin de gebruiker zich niet concentreerde op gebreken, maar juist de fundamentele goedheid en juistheid van alles inzag. LSD-gebruikers benoemden hun ervaringen vaak als mystiek. Bevestiging hiervan vonden ze bijvoorbeeld in de geschriften van de Britse schrijver Aldous Huxley. Volgens Huxley doorbrak LSD het verengde bewustzijn van de hedendaagse mens, bracht de drug ons in contact met andere werelden, en konden ze een mystieke ervaring brengen waarin we aan alle tegenstellingen ontstegen zijn. In zijn laatste boek Island (1962) beschreef Huxley een paradijselijke wereld waarin de bewoners danzkij een hallucinogene toverdrank een diepe gemoedsrust hadden gevonden. De schrijver was ‘omgeturnd’ door zijn landgenoot de psychiater Humphry Osmond, die voor dit soort therapie, waarin met hoge doses LSD een piek-ervaring werd geprobeerd op te wekken, in 1957 het woord psychedelisch (geest-manifesterend) bedacht. De psychedelische therapeuten claimden op hun beurt sensationele resultaten in bijvoorbeeld de behandeling van alcoholisme.

Summer of Love Het psychedelische gedachtengoed bleef niet beperkt tot de psychiatrie of tot een selecte kring intellectuelen en kunstenaars. De LSD-ervaring had Aladdins wonderlamp ontkurkt. Underground scheikundigen gingen in de jaren zestig hun eigen LSD produceren, onder namen als Purple Haze en Orange Sunshine. Eerst in de Verenigde Staten en

editiev.qxp

24-6-2005

2:14

Pagina 27

met maatschappelijke waardeoordelen dan met ‘puur medische’ argumenten. In de psychatrie werd LSD een omstreden drug, zoals de Leidse hoogleraar Jan Bastiaans nog eind jaren tachtig ervaarde in zijn vergeefse poging LSD-therapie voor mensen met een KZ (concentratiekamp) syndroom voort te zetten.

De vele gezichten van LSD maken dan ook duidelijk hoe onze omgang met drugs en drugservaringen in zowel medische als andere maatschappelijke gebieden onontwarbaar verbonden is met sociale en culturele ontwikkelingen. LSD op zichzelf zette zowel individueel als collectief alleen de deuren openen: hoe men er mee omging kon leiden tot hemel en hel.

Foliolum Ed.V Juli 2005

later in Europa onstond een nieuwe, psychedelische subcultuur onder de generatie verwekt in de Baby Boom van na de Tweede Wereldoorlog. Exponent hiervan in de publieksmedia werd de Amerikaanse psycholoog Timothy Leary, één van de grondleggers van de drug, set en setting-theorie. Vanwege zijn drugsexperimenten moest Leary in 1963 de universiteit van Harvard verlaten. Hij ontwikkelde zich tot de flamboyante ‘High Priest’ van de psychedelische cultuur die het gebruik van LSD verdedigde als sacrament waarmee de gebruiker zijn culturele conditionering en zijn vastgeroeste rolpatronen kon overwinnen. To come out of our minds, back to our senses.

i Dit artikel is grotendeels gebaseerd op Snelders S. LSD-therapie in Nederland. De experimenteel-psychiatrische benadering van J. Bastiaans, G.W. Arendsen Hein en C.H. van Rhijn. Amsterdam: Candide, 2000. Zie ook Snelders S. het gebruik van psychedelische middelen in Nederland in de jaren zestig. Een hoofdstuk uit de sociale geschiedenis van druggebruik. Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 1995, 21:37-60; SneldersS, Kaplan C. LSD Therapy in Dutch Changing SocioPolitical Settings and Medical Sets. Medical History 2002, 46:221-240. ii Vergelijk Pieters T, Snelders S. Antidepressiva van 1950 tot heden. Een halve eeuw op chemische wolken. Maandblad Geestelijke volksgezondheid 2005, 60: 207-222.

Amerikaanse psycholoog Timothy Leary

Tegen 1965 was rond LSD een vicieuze cirkel ont-

Maar het jaar daarvoor waren, zoals in Nederland, in de meeste westerse staten verbodsbepalingen tegen LSD uitgevaardigd. Ook onder psychiaters woedde de discussie, die vaak meer te maken had

25 Dr. Stephen Snelders 25

staan, die consequenties had voor het medische gebruik. Terwijl de exponenten van het LSDgebruik de mogelijkheden om te ontsnappen aan de maatschappelijke spelletjes van alledag proclameerden, begonnen de overheden zich meer en meer druk te maken. Dit drukte LSD alleen nog meer in de hoek van de opkomende tegencultuur van de Sixties, wat tot verbodsbepalingen en vervolging van LSD-exponenten en gebuikers voerde. En hoe zwaarder de vervolging werd, des te radicaler de tegenstellingen. LSD werd symbool van de strijd tegen het systeem. 1967 werd internationaal het jaar van de Summer of Love, het hoogtepunt van de idealen en illusies van een vreedzame revolutie, op de soundtrack van de Beatles’ Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band.

editiev.qxp

24-6-2005

2:14

Pagina 28

Foliolum Ed.V Juli 2005

Methadon in de Ziekenhuisapotheek bereidingswijzen en toepassingen L.J.A.E. Dorhout-Doude van Troostwijk Methadon kent meer toepassingen dan alleen verslaafdenzorg. Het wordt bij niet-verslaafden gebruikt bij de pijnbestrijding. Het hoe en waarom hiervan wordt in dit artikel duidelijk beschreven. Ook enkele opmerkelijke zaken, zoals groene stroperige methadondrank, komen aan bod. Lous Dorhout studeerde Farmacie in Utrecht en werkt als ziekenhuisapotheker bij het Wilhelmina Ziekenhuis in Assen. Daar is ze onder andere verantwoordelijk voor de productie van methadon. Methadon is vooral bekend uit de verslaafdenzorg waar de orale vorm wordt toegepast. De injectie neemt in de parenterale pijnbestrijding een aparte plaats in. In de apotheek van het Wilhelmina Ziekenhuis Assen wordt met beide vormen gewerkt.

26 26

L.J.A.E. Dorhout

Een groen stroperig drankje Methadon in tabletvorm is al heel lang verkrijgbaar, een drank was nooit commercieel verkrijgbaar tot het FNA (Formularium van Nederlandse Apothekers) in 1982 een drank ontwikkelde die bedoeld was voor toepassing in de verslaafdenzorg. In overleg met de Inspectie voor de Gezondheidszorg is toen als eis geformuleerd dat de drank niet gemakkelijk verhandelbaar en niet injecteerbaar mocht zijn. Zo ontstond er een viskeuze enigszins troebele drank met een gifgroene kleur. Tot 2004 is dit voorschrift actueel gebleven. Nadelen waren de lage concentratie, het gebruik van de ouderwetse grondstof pulvis gummosus (deze is van natuurlijke oorsprong en kan microbieel verontreinigd zijn), de beperkte houdbaarheid en het was lastig nauwkeurig uitvullen met dit stroperige goedje. De bezwaren van injecteren of verhandelen blijken in de praktijk niet op te gaan omdat de drank meestal onder toezicht wordt ingenomen. In de praktijk werd er nogal eens van het FNA voorschrift afgeweken. Zo ook in de apotheek van het Wilhelmina Ziekenhuis Assen, waar de drank voor de CAD (Consultatiebureau voor Alcohol en Drugs) Assen wordt bereid. De WZA drank heeft een hogere concentratie en bevat geen kleurstoffen of verdikkingsmiddelen en kan dus met behulp van een pompje nauwkeurig worden gedoseerd.

Sinds februari dit jaar is er een nieuw FNA voorschrift voor methadondrank, ook hier een meer geconcentreerde heldere drank, iets afwijkend van de samenstelling van het WZA. De toepassing is gewijzigd van verslaafdenzorg naar pijnbestrijding. Het LNA (Laboratorium van Nederlandse Apothekers) is van mening dat een afwijkende drank voor de verslaafdenzorg geen plaats meer heeft. Het WZA zal de FNA formulering niet overnemen aangezien de verwachting is dat de doelgroep een verandering niet zomaar zal accepteren. Dit zal waarschijnlijk gelden voor alle in de loop der jaren regionaal ontwikkelde formuleringen. De bereiding van de ampul In tegenstelling tot de orale vorm is er geen parenterale vorm van methadon geregistreerd. In sommige Nederlandse ziekenhuizen worden daarom methadonampullen bereid. Methadon is een stabiele stof. De ampul kan geautoclaveerd worden bij 121 째C (dit is de voorkeurstemperatuur, na 15 minuten is de lading steriel) en heeft een lange houdbaarheid. Ook de samenstelling en de bereiding van de oplossing zijn eenvoudig. De methadon injectie stond eerder in het FNA. Anno 2005 wordt echter wel verwacht dat een ziekenhuisapotheek "GMP-Z-gecertificeerd" is, of daarnaar op weg is. Dit houdt nogal wat in een voor een organisatie. De ruimten en apparatuur moeten voldoen aan bepaalde eisen en periodiek moet worden aangetoond dat deze daaraan blijven voldoen (validatie). Van alle preparaten moet houdbaarheidsonderzoek worden verricht, het bereidend personeel moet geschoold worden en volgens vaste afspraken werken. Verder moeten de werkwijzen en verantwoordelijkheden op papier worden vastgelegd. Het invoeren van GMP-Z voor voorraadbereidingen is veel omvangrijker dan voor individuele bereidingen.

editiev.qxp

24-6-2005

2:15

Pagina 29

Foliolum Ed.V Juli 2005

Figuur 1: Groene methadon drank. Bron: Pharmaceutisch Weekblad nr. 16 • 22 april 2005

Figuur 2: Medicatiecassete. Bron: http://www.tefa-portanje.nl

Alle injectiepreparaten zijn uit het FNA gehaald

Afkicken met methadon Waarom en hoe methadon wordt gebruikt bij heroï-

omdat deze niet voldeden aan de huidige eisen wat betreft therapeutische noodzaak, houdbaarheid en analysemethoden en nog meer. Dit onderzoek is wel nodig voordat je in het GMP-Z tijdperk een preparaat kan bereiden. Het LNA heeft in combinatie met de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers (NVZA) een aantal parenteralia geselecteerd die centraal worden ontwikkeld en uiteindelijk weer in het FNA zullen worden opgenomen. De methadoninjectie valt daaronder. De ziekenhuisapoheek van het WZA heeft besloten de voorraadbereidigen af te bouwen. De methadonampullen worden inmiddels bij het UMCG gekocht. Overigens gelden de GMP-Z regels net zo goed voor de niet steriele bereidingen en is het onzeker of de ziekenhuisapotheek WZA de drank blijft bereiden.

De bereiding van de medicatiecassette Een medicatiecassette is een hard plastic doosje

Pijnbestrijding Toepassing in het ziekenhuis, lokale situatie Methadoninjecties worden in het WZA routinematig toegepast bij (postoperatieve) pijnbestrijding, deze worden dan onder de huid of in de spier gespoten. De toedieningswegen voor de morfine injecties zijn veel uitgebreider dan die voor methadon. Zo kan net als bij methadon een morfineinjectie onder de huid of in de spier worden toegediend, maar deze kan ook intraveneus, epiduraal (in het ruggenmerg buiten het hersenvlies), en intrathecaal (in het ruggenmerg door het hersenvlies heen) worden toegepast. De reden dat methadon toch veel wordt toegepast is de langere werkingsduur van methadon. In het verleden is dit voordeel van methadon door de ziekenhuisapothekers in Assen onder de aandacht gebracht en werden de ampullen zoals beschreven door de apotheek van het ziekenhuis zelf bereid. De artsen, ook de nieuwkomers, zijn aan methadon gewend geraakt en schrijven dit met regelmaat voor. Dat dit een lokale situatie betreft blijkt wel uit de verschillen in verbruik met het UMCG, het verbruik van methadonampullen in Assen is tien keer zo groot als dat in het UMCG, dat ongeveer drieëneenhalf keer zoveel bedden heeft.

27 L.J.A.E. Dorhout 27

met een infuuszakje van meestal 100 ml daarin. De cassette wordt aangesloten op een draagbaar infuuspompje dat zorgt dat de infuusvloeistof met een snelheid van ongeveer 1 ml per uur wordt toegediend. Medicatiecassettes worden bereid onder aseptische omstandigheden. De bereider draagt hierbij beschermende kleding en er wordt gewerkt in een kast met zodanig gefilterde lucht dat de hoeveelheid stof en micro-organismen zo veel mogelijk wordt beperkt (LAF-kast). De kast in geplaatst in een schone achtergrondruimte. De samenstelling van een cassette varieert en wordt afgestemd op de patiënt. Meestal wordt morfine (pijnbestrijding) gecombineerd met midazolam (sedatie) en haldoperidol (bij delirium of misselijkheid) en loopt het infuus onder de huid (subcutaan). Soms wordt methadon toegepast.

neverslaafden wordt elders in dit tijdschrift uitgebreid beschreven. Dat voor dit middel gekozen is heeft onder andere te maken met de legale verkrijgbaarheid, de lage prijs, de mogelijkheid tot éénmaal daags doseren en de eigenschap dat methadon minder verslavend is dan heroïne.

24-6-2005

2:15

Pagina 30

Toepassing in de terminale situatie Voor terminale (kanker)patiënten is pijnbestrijding

Toepassing bij neurologische pijn Methadon tabletten zijn sinds 2004 officieel gere-

van heel groot belang om de laatste dagen van hun leven op een acceptabele wijze te beleven. Veel patiënten worden in de thuissituatie behandeld met morfine al of niet in combinatie met andere middelen met behulp van een draagbare medicatiecassette. Voorafgaand aan deze situatie is behandeling met morfine tabletten of een fentanylpleister nog afdoende. Bij een dergelijke pleister komt de fentanyl (ook een opiaat) door de huid heen in het lichaam.

gistreerd voor de behandeling van bepaalde neurologische pijn, zoals de zenuwpijn die zich bij diabetespatiënten vaak ontwikkelt of zenuwpijn die door een tumor wordt veroorzaakt. Dit zou komen doordat methadon aangrijpt op een bepaalde receptor (de NMDA-receptor), waar andere opiaten niet op aangrijpen. Bij deze patiënten kan in de terminale situatie behoefte zijn aan parenterale methadon in de vorm van medicatiecassettes.

Het komt vaak voor dat het ophogen van de morfinedosering in de terminale fase geen extrapijnstillend effect meer geeft. Wat in de praktijk dan vaak wordt toegepast is de zogenaamde "opioïdrotatie". Hierbij wordt overgegaan op een ander opiaat dat dan nog wel effect heeft. Methadon kan gebruikt worden voor opioïdrotatie na morfine. Methadon kan ook als alternatief voor morfine gebruikt worden als morfine bij start van de behandeling te weinig effect heeft, men spreekt hier van paradoxale pijn die blijft bestaan ondanks behandeling met morfine. Dit is mogelijk te verklaren doordat sommigen mensen morfine anders omzetten in hun lichaam, waardoor er relatief weinig morfine6-glucuronide (sterk werkzame metaboliet) wordt gevormd en veel morfine-3-glucuronide (niet werkzame metaboliet). Een eigenschap van methadon die afwijkend is van andere opiaten is dat het ontstaan van tolerantie (steeds hogere dosis nodig voor hetzelfde effect) tegen gaat. Er zijn ook speciale instellingen waar patiënten tot het laatst verzorgd worden, de zogenaamde "hospies". Eén van de eerste hospies in Nederland ligt vlak bij Arnhem. In dit hospies wordt ook frequent gebruik gemaakt van methadon.

Farmacokinetiek Methadon wordt goed geabsorbeerd zowel oraal als rectaal, de halfwaardetijd is lang en sterk individueel. Dit laatste is een nadeel bij het instellen van de dosering, de lange halfwaardetijd kan cumulatie veroorzaken

Tot slot Een farmaceutische afronding: methadon heeft op grond van farmacodynamische (NMDA-receptor) en farmacologische (opioïdrotatie) en farmacotherapeutische (verslaafdenzorg en neurologische pijn) eigenschappen een niet weg te denken plek in de gezondheidzorg. De drank en de injectie kunnen op een verantwoorde wijze in de (ziekenhuis) apotheek worden bereid. plasma concentratie (nmol/L)

Foliolum Ed.V Juli 2005

editiev.qxp

tijd (min)

28 28

L.J.A.E. Dorhout

Figuur 3: Structuurformules voor Morfine en metabolieten. Morfine-3-glucoronide kan niet aan opioïd-receptoren binden en heeft daarom geen analgetische werking.

Morfine

Figuur 4: Plasma concentraties van morfine, morfine-3glucuronide en morfine-6-glucuronide, na 10 mg morphine sulphate pentahydrate in 12 vrijwilligers.

Morfine-3-glucuronide

Morfine-6-glucuronide

Bron afbeeldingen op deze pagina: http://www.jr2.ox.ac.uk/bandolier/booth/painpag/wisdom/c14.html

editiev.qxp

24-6-2005

2:15

Pagina 31

Amphetamine

Tegenwoordig zijn sigarettenreclames en zelfs reclames over vette producten aan banden gelegd. Vroeger was dit wel anders. Op deze pagina en op pagina 13 enkele historische foto’s van ‘geneeskundige’ producten die je nu niet meer bij de apotheek zult aantreffen. Bronnen: http://wings.buffalo.edu/aru/preprohibition.htm, http://opioids.com/

Foliolum Ed.V Juli 2005

Historische Foto’s

Amphetamine werd in het begin van de 20e eeuw gebruikt als hoofpijn- en astmamiddel. Tot de jaren 1970 werd het veel gebruikt als hulpmiddel bij dieten. De afbeelding laat een Benzedrine inhaler zien. Deze populaire inhalers werden verkocht tot +- 1950. Sommige vliegtuigmaatschappijen verstrekten de inhalers aan passagiers, om het ongemak bij opstijgen en dalen te beperken.

Cocaïne was een zeer populair middel in de medische, pseudo-medische en commerciele wereld. Het werd gebruikt tegen hoofdpijn, tandpijn en verlichting voor druk op de borst en in het hoofd. Zeer populair was de cocaïne houdende wijn, waar zelfs Paus Leo XIII een groot voorstander van was.

Cocaine

Links: Tot 1906 zorgde het speciale ingrediënt in Coca Cola ervoor dat dit inderdaad een verslavend drankje was. Zelfs na verwijdering van de cocaïne claimde het bedrijf dat het geneeskrachtige werking bezat. Rechts: Cocaïne houdende tandpijn-druppels werden gebruikt door kinderen en hun ouders. De cocaïne verlichtte niet alleen de tandpijn, het verbeterde ook de gemoedstoestand.

29 Historische Foto’s 29

30 30

Bezoek aan de AVG

Foliolum Ed.V Juli 2005

editiev.qxp

24-6-2005

2:15

Pagina 32

Ambulante Verslavingszorg Groningen Stefan Vegter De Methadonbus is een bekend voertuig in Groningen. Dit grote witte voertuig staat vaak vlak naast de faculteit geparkeerd. Elke student kent de junks van de Grote Markt van gezicht. Misschien heb je ze wel eens een sigaret of een 'euro voor het slaaphuis' gegeven (wat overigens een gratis voorziening is) of een praatje met ze gemaakt. Toch weten de meeste studenten niet veel van deze groep patiënten en hun medicatie. Kortgeleden meldde Stefan zich bij de Ambulante Verslaafdenzorg Groningen aan de Oostersingel om dit te veranderen.

Ambulante Verslavingszorg Groningen De methadonverstrekking wordt in Groningen ver-

Methadonafgifte De methadonbus rijdt naar afgifteposten in

zorgd door de Ambulante Verslavingszorg Groningen (AVG). Deze overheidsinstelling biedt hulp aan mensen die last ervaren door problematisch gebruik van alcohol, drugs, medicijnen of gokken. In de stad heeft de AVG posten aan de Aweg, het Hanzeplein, Kardinge en aan de Oostersingel. In dit laatste pand, op de hoek van de Oostersingel en de Bloemsingel, werken zo'n 30 mensen. De helft hiervan is verpleegkundige, de andere helft maatschappelijk hulpverlener. Daarnaast is er een arts aanwezig en een beveiligingsmedewerker. Ook is er een psychiater verbonden aan de instelling. Op het moment van mijn bezoek waren er ongeveer 10 mensen aan het werk.

Kardinge en aan de Oosterhamrikkade, hierna staat hij geparkeerd aan de Oostersingel. De verstrekking daar is binnen. Nog vóór negen uur zaten de eerste verslaafden al voor de ingang aan de Bloemsingel op de grond te wachten. Dit zijn de zware verslaafden die ongestructureerd leven. Om half tien opende de bewaking de deur, de afgifte begon. Er werden drie gebruikers per keer in de kleine wachtkamer binnengelaten. Aan de balie zocht de verpleegkundige de gegevens van de klant op. Identificatie is niet nodig, elke klant is bekend bij het personeel. Aan de balie wordt een methadondrank ingenomen (Methadon drank FNA). De lege verpakkingen van de drank werden ook op de balie gelegd, veel gebruikers knepen deze voor de zekerheid nog een keer uit. Ook krijgen de gebruikers methadon pillen mee (Symoron®). De hoeveelheid pillen verschilt sterk per persoon. Sommigen kregen 10 tabletten maar er waren uitschieters van meer dan 100 pillen. Zware gebruikers krijgen vaak maar voor één dag Methadon mee, gestructureerde gebruikers kunnen wel voor één of twee weken voorraad meekrijgen.

Hoewel het ideaal zou zijn wanneer verslaafden afkicken, is dit niet het hoofddoel van de AVG. Het belangrijkste is om de gebruikers een zo stabiel mogelijk leven te bieden. De verstrekte drugs is zuiver en wordt gedoseerd verstrekt, wat minder gezondheidsrisico's oplevert. Ook veroorzaken verslaafden door gratis verstrekking minder overlast voor de samenleving, omdat ze niet door criminaliteit aan geld voor hun shots hoeven te komen. Als de patiënten het willen kunnen ze uiteraard deelnemen aan een afkickprogramma.

editiev.qxp

24-6-2005

2:16

Pagina 33

Er zijn veel verschillende mensen die zich melden

Contact Tijdens de afgifte hebben de werknemers vaak korte gesprekken met de klanten. Een vrouw kreeg de tip om contact te zoeken met haar moeder, een man vertelt over zijn werk in de tuinbouw. Een andere klant was naar Iran geweest en had voor het personeel noga meegenomen. De gebruikers spelen vaak spelletjes met het personeel om extra methadon te scoren. Hiervoor gebruiken ze de meest fantastische smoezen. Naast deze leuke gesprekken zijn er helaas ook minder leuke kanten aan het

Zorg voor verslaafden Bij de AVG werken veel verpleegkundigen. Deze

Foliolum Ed.V Juli 2005

voor methadonverstrekking. Het 'ledenbestand' van de AVG is ongeveer 700 man groot. Hier zitten zo'n 150 zwaar verslaafden tussen, dit zijn de herkenbare 'junks'. Deze mensen zijn vaak werkloos, dakloos, en helaas vaak ook, kansloos. Veel gebruikers zul je echter niet op straat herkennen als junk. Velen hebben een baan van negen tot vijf en vrouw en kinderen. Door de gratis methadonverstrekking kunnen deze mensen hun werk en sociale leven zo goed als mogelijk is behouden, waardoor ze niet afzakken naar de onderkant van de samenleving. Er zijn mensen die slechts af en toe gebruiken en mensen die alleen in het weekend gebruiken. Voor deze minder zwaar verslaafden zijn speciale afgifte tijden, om ze niet in contact te laten komen met de zwaar verslaafden en omdat deze mensen vaak anoniem willen blijven.

werk. Zo komt verbaal geweld vaak voor. Gelukkig leidt dit slecht zelden tot een gevaarlijke situatie. Tijdens mijn bezoek werd een gebruiker boos omdat hij geen methadon meekreeg, hij was twee dagen te vroeg gekomen. Hij vertrok zonder grote problemen. Na de afgifte vertelde Dr. Gilsendonk dat het een linke situatie was geweest, omdat het een ex-TBS'er betrof met een gewelddadig verleden en een korte lont.

helpen de verslaafden met hygiënetips, gratis hepatitisinentingen, anticonceptie en wondverpleging. Er worden geen laxantia bij de opiaten meegegeven, vandaar dat er praktische tips worden gegeven. Een veel gebruikte methode onder verslaafden is om tijdelijk te stoppen met de opiaten, waarna de afkickverschijnselen vanzelf buikkrampen veroorzaken. Er loopt bij de AVG een zwangerschapsproject. Dit is nodig, omdat vrouwelijke gebruikers geen menstruatie meer hebben maar wel vruchtbaar zijn. Het komt geregeld voor dat de zwangerschap pas in de 7 of 8ste maand wordt vastgesteld. Deze kinderen worden vaak door pleeggezinnen opgevangen. Naast deze verpleegkundige zorg kunnen verslaafden zich voor één euro laten knippen, kunnen ze hun kleren laten wassen en naar de pedicure gaan (nee, studenten mogen hier geen gebruik van maken).

31 Bezoek aan de AVG 31

editiev.qxp

24-6-2005

2:17

Pagina 34

editiev.qxp

24-6-2005

2:17

Pagina 35

Intake gesprek Voordat mensen methadon krijgen bij de AVG zijn

Het intaketraject wordt niet altijd volgens protocol doorlopen. Na de afgifte kwam een jonge Duits sprekende vrouw binnengelopen. Ze droeg een leren jas en had een roze hoed op haar lange roodgeverfde haren. Ze lachte, maar haar ingevallen gezicht en haar zwarte tanden verrieden een lange drugsgeschiedenis. Ze wilde graag methadon. Dr. Gilsendonk vroeg of ze niet liever koffie wilde, maar de vrouw drong aan. Een intakegesprek met de arts volgde. De vrouw vertelde dat ze een week geleden met de trein uit Duitsland was gekomen. Ze snoof al jaren heroïne, maar bleek geen zware gebruiker te zijn. Ze vertelde de arts dat ze niet in Nederland wilde blijven maar had de drugs nodig terwijl ze hier zaken zou regelen. Ze werd tijdelijk in het programma opgenomen en zal voor twee weken drie tabletten Symoron® per dag krijgen. Toen de arts even naar buiten was gelopen vertelde de vrouw mij dat ze toch in Nederland wilde blijven.

Foliolum Ed.V Juli 2005

er eerst enkele intakegesprekken. Deze worden gehouden door een verpleegkundige en door de arts. Hierna wordt de dosering en het afgifteschema bepaald en is de persoon in het programma opgenomen. De verpleegkundige wordt contactpersoon voor de gebruiker. Hij of zij kan de patiënt in contact brengen met een maatschappelijk werker of een opname regelen om af te kicken.

dit gecontroleerd afgeven wordt. Sinds een aantal jaren loopt op de locatie Hanzeplein een heroïneproject. Hier kunnen de verslaafden hygiënisch en zonder overlast gratis heroïne gebruiken. Dit is bedoeld voor probleemgevallen die hoe dan ook heroïne gebruiken, op deze manier veroorzaken ze in ieder geval geen overlast. De heroïne wordt geproduceerd in een fabriek in Frankrijk (!). De AVG biedt ook hulp aan gok-, medicijnen drankverslaafden. Dit gebeurt met speciale leefstijl programma's, waarmee een verslaafde met behulp van intensieve begeleiding en werkboeken zijn verslaving de baas kan worden.[2]

Methadon en Buprenorfine Volgens de Duitse vrouw zijn er in Duitsland meer

Nederland nog slechts op kleine schaal gebruikt.

Overige Hulpverlening De AVG helpt niet alleen bij drugsverslaving. Drugsgebruikers met ADHD kunnen hier ook Ritalin® ophalen. Dit middel is sinds enige tijd ook populair in de drugscene en daarom is het beter dat Voetnoten: [1] Stichting Mainline, Mainline - drugs, gezondheid en de straat (tijdschrift voor drugsgebruikers),Drukkerij DeltaHage Grafische Dienstverlening BV, 2005 nummer 2 [2] W.A.J.M. de Wildt, Achiller Leefstijltraining werkboek, Wetenschappelijke Uitgeverij Cure & Care publishers

33 Bezoek aan de AVG 33

drugsgebruikers dan in Nederland. Ook daar zijn instellingen voor verslaafdenzorg, die haar Subutex® gaven. Tegenwoordig heeft vrijwel elk Europees land voorzieningen voor verslaafdenzorg. In andere landen worden het geneesmiddel Subutex® (werkzame stof Buprenorfine) veel gebruikt. Ook in Nederland gaan stemmen op om dit middel voor te schrijven. Buprenorfine is net als methadon een synthetische opiaat-agonist, maar heeft enkele voordelen boven methadon. De afbouw verloopt veel milder en het middel hoeft slechts drie maal per week ingenomen te worden[1]. Vooralsnog wordt Buprenorfine in

editiev.qxp

24-6-2005

2:18

Pagina 36

editiev.qxp

24-6-2005

2:18

Pagina 37

Beste Farmaceuten, introdagen eindelijk in zicht. Het overgrote deel van de introductie is reeds op touw gezet, maar er moet nog wel het een en ander gebeuren. We kunnen jullie alvast van enkele punten op de hoogte stellen. Dit jaar bestaat de EIK uit 4 leden van vorig jaar aangevuld met 3 nieuwe leden. De introdagen zullen plaatsvinden op woensdag 31 augustus en donderdag 1 september op en rond de faculteit. Het aloude bezoek aan Hooghoudt is dit jaar voor het eerst als activiteit geschrapt maar daarvoor is een uitstekend alternatief gevonden. Kortom worden deze dagen wat anders dan voorgaande jaren. Het eindfeest van de introdagen zal plaatsvinden in het Aabc-cafĂŠ op de tweede introdag en begint rond 22.00 uur. Iedereen is hier natuurlijk voor uitgenodigd om te komen kijken wat voor leden de nieuwe eerstejaarslichting dit jaar brengt. Het EIK-weekend zal wederom in Appelscha plaatsvinden van vrijdag 30 september tot en met zondag 2 oktober. Hopende op beter weer, hebben we het weekend dit jaar maar eens met

Foliolum Ed.V Juli 2005

Na een schooljaar druk vergaderen komen de

enkele weken vervroegd. Het weekend zal dus tijdens het weekend van de colleges celbiologie vallen. Alle P.S.-commissies en de oud EIKels zijn natuurlijk van harte uitgenodigd, maar daarover volgt ter zijner tijd bericht. De afgelopen jaren heeft de EIK hele continenten afgereisd met haar thema's, maar dit jaar is er voor een heel ander thema gekozen. Dit jaar is het thema namelijk F.B.EIK, Farmaceutical Bureau of Introduction. De eerstejaars zullen aan de hand van allerlei missions bekend worden gemaakt met de studie, faculteit, commissies, etc. Namens de EIK 2004-2005, F.B.EIK, wensen wij iedereen een goede zomervakantie toe en tot op (het eindfeest van) de introductie!

Namens de F.B.EIK special agents, Marcel van den Broek Praeses Wai-Ping Choo Ab-actis Lisa Ong Quaestor Dorenda Oosterhuis Assessor I Susanne Alberts Assessor II DaniĂŤl Wilffert Assessor III Marieke van der Vegt Assessor IV

35 EIK 35

editiev.qxp

24-6-2005

2:18

Pagina 38

editiev.qxp

24-6-2005

2:19

Pagina 39

Het laatste deel: Het einde van het collegejaar in zicht, met dus ook de laatste vakken bij ons. Eindelijk! We hebben in de maanden maart, april, mei en juni nog wel het een en ander over de vloer gehad. Eerst Farmacologie en Kinetiek, daar hebben al eens over geschreven.

Foliolum Ed.V Juli 2005

COLUMN: GLASWERK

Vervolgens is ACII hier ook begonnen op de grote, begane grond zaal. Er worden 2 blokken van 3 weken gegeven (wel 2 verschillende groepen), die zeer strak zijn ingepland. Veel proeven doen en de daarbij behorende verslagen schrijven of laten schrijven. Dit is dan ook nog net leuk, zo voor de vakantie. Die heb je dan ook dik verdiend, als je hier klaar bent. Het practicum wordt begeleid door 4 assistenten en de docent. Dit is een goede balans, om zo de groep studenten door die 3 weken heen te helpen. Volgens ons heeft iedereen een geschikte tijd gehad.

Het nadeel van het tweede blok ACII is, dat helaas de temperatuur op zaal opliep. Dit kwam niet om dat er bonje was ofzo nee, de ZOMER dient zich aan. Nou dat kon onze afzuiging haast niet meer trekken. Het was wel eens niet meer zo aangenaam. Maar aan alle dagen komt een einde.

Bij ons op de tweede verdieping lopen de LS&T studenten in en uit. Dit is een blok, dat opgedeeld is in meerdere blokken van onderwijsprograma’s. In 7 weken tijd lopen ze op 3 locaties en 4 verschillende onderwerpen. Voor ons was dit weer een rustige periode. Het is wel intensief voor de studenten zelf, voor ons is het leuk, omdat het een mix is van al jullie vakken. Er is voor de begeleiding dus ook bijna uit elk vak wat nodig. Verder lenen we het 1 en ander bij Geneeskunde en ook het UMCG (AZG). Niet alleen wat betreft materialen, maar ook de mensen. Dit werkt prima. Natuurlijk zijn er delen van het onderwijs die handig zijn bij LS&T, die wij weer doorvoeren en toepassen om zaken beter voor jullie te laten lopen. Jemig, wat flexibel zijn we…

Nou hebben we als laatste nog een tip voor jullie:

Er blijft na een practicum / in de computerzalen wel het een en ander achter, misschien wil je het terug.

Rest ons nog…jullie een hele fijne vakantie toe te wensen. En hopen mekaar weer in goede gezondheid na de zomerstop weer te treffen op ADL1 en ADL2.

Groeten en tot de volgende keer, Practicumbeheer

37 Column: Glaswerk 37

Als jullie op je studiematerialen nu jullie studentnummer SCHRIJVEN, dan… ...kunnen wij van het practicumbeheer zorgen, dat het weer retour komt in je postvak.

24-6-2005

2:19

Pagina 40

Foliolum Ed.V Juli 2005

editiev.qxp

Door Femke de Velde

38 38

Student en Muziek

Vanaf mijn achtste jaar bespeel ik het mooiste instrument van de wereld: de cello. Tijdens mijn middelbare schooltijd heb ik bij het schoolorkest en bij een jeugdorkest gespeeld. Sinds ik in Groningen studeer (bijna 2 jaar) ben ik lid van het Groninger Studentenorkest Mira. Naast Mira is er een tweede studentenorkest in Groningen: Bragi. Bragi is ook een leuk orkest, maar Mira is natuurlijk veel gezelliger, leuker en beter. : Er zijn enkele verschillen tussen Mira en Bragi. Bragi speelt elk halfjaar samen met het Bragi grootkoor een stuk, terwijl Mira een solostuk met een solist ten gehore brengt. Ook speelt Mira in de Grote Zaal van De Oosterpoort terwijl Bragi altijd in een kerk speelt. Naast het grote concert in De Oosterpoort is er een 'buitenconcert' in een stad ergens in Noord-Nederland, zoals Bedum of (jawelâ&#x20AC;Ś) Appingedam. Geschiedenis In 1969 is Mira door een groep muzikale studenten opgericht als een subvereniging van de studentenvereniging Vera. Ten tijde van het eerste concert bestond Mira uit een strijkorkest aangevuld met twee fluiten, twee hobo's en een klavecimbel. Het aantal leden nam snel toe en al vanaf het begin van de jaren zeventig kon Mira fungeren als een onafhankelijke vereniging. Het strijkorkest is nu uitgegroeid tot een voltallig symfonieorkest van ongeveer 50 musici. In haar beginjaren heeft Mira onder leiding van drie verschillende dirigenten gestaan. Van 1974 tot 2004 heeft het orkest onder leiding gestaan van Gerard Wiarda. Sinds januari 2005 is Arnaud Oosterbaan de vaste dirigent. Programma's Mira speelt twee programma's per jaar (in een voor- en najaarseizoen). Meestal bestaat het programma uit een ouverture, een solostuk, dat uitgevoerd wordt met een talentvolle jonge solist, en een symfonie. Het repertoire is doorgaans klassiek, met name Laat-Romantiek. De laatste jaren heeft Mira stukken van Schubert,

editiev.qxp

24-6-2005

2:20

Pagina 41

Nevenprojecten Naast het reguliere programma zijn er ook enkele nevenprojecten waar je je als Mira lid voor kan opgeven. In 2004 heb ik meegedaan met het 'Vier Mei Projekt' en drie concerten in Groningen, Amsterdam en Rotterdam gegeven. Dit jaar heb ik het Requiem van Mozart gespeeld, wat heel leuk was om te doen! Daarnaast zijn er enkele Mira ensembles actief, zoals het 'John Williams String Orchestra'. Repetities Mira repeteert iedere donderdagavond van 19.30 tot 22.30 uur in de Dansacademie Noord-Nederland van de Hanzehogeschool Groningen. Na iedere repetitie gaat (bijna) iedereen naar onze stamkroeg CafĂŠ De Walrus. Voorafgaand aan iedere repetitie is er een eetgroepje bij een orkestlid, waar een groepje van 5 tot 25 Miranen gezellig samen gaat eten.

Buitenland Elke twee jaar wordt een reis naar het buitenland georganiseerd in het kader van een uitwisseling met een orkest. In november 2004 is Mira op bezoek geweest bij het Universiteitsorkest van GĂśttingen, Duitsland. We sliepen bij gastgezinnen en hebben een concert gegeven in een hele mooie zaal. Er zijn plannen om naar China te gaan, maar niemand weet zeker of dit doorgaat omdat er heel erg veel moet worden geregeld voor zo'n grote buitenlandse reis. Natuurlijk hoop ik dat we toch een keer een reis naar China maken! Commissies Net als bij PS zijn er bij Mira ook veel commissies, zoals de acquisitiecommissie, activiteitencommissie, buitenlandse reis commissie en programmacommissie. De activiteitencommissie organiseert o.a. zeildagen, filmuitjes en een gala. Tot en met dit seizoen zat ik in de acquisitiecommissie waar ik PR werk heb gedaan. Dat laatst flyers van het Mira concert aan jullie fietsen zaten, hebben jullie aan mij te danken! Dit jaar ben ik gevraagd om secretaris van het Mira bestuur 20052006 te worden. Natuurlijk heb ik toegezegd, want een bestuursjaar wordt vast heel gezellig en leerzaam!

Je kunt kijken op www.gsomira.nl als je nog meer wilt weten over Mira! Als je misschien ook lid wilt worden van Mira, kun je op de site ook een auditieformulier invullen voor de audities in september.

39 Student en Muziek 39

Repetitieweekenden Het Mirajaar begint in september met een introductieweekend voor nieuwe leden op een kampeerboerderij in Westernieland. Verder hebben we ook kort voor onze halfjaarlijkse concerten een repetitieweekend in Westernieland (in mei) of in Roden (in november). Op de gezellige kampeerboerderij in Westernieland, op 15 minuten van het wad gelegen, is namelijk geen centrale verwarmingâ&#x20AC;Ś Daarom is het alleen geschikt om daar te verblijven tijdens de

zomermaanden. We fietsen dan met z'n allen naar Westernieland, wat ongeveer 23 kilometer ten noorden van Groningen ligt. Tijdens dit weekend werken we hard aan het concertprogramma. Ondanks (of dankzij) dit harde werken is het altijd erg gezellig! Op het repetitieweekend in Roden in november vieren we Sinterklaas. De eerste en de tweede violen, de altviolen, de celli en de blazers trekken lootjes en elke groep maakt een grappige surprise voor een andere groep met kleine cadeautjes voor iedereen.

Foliolum Ed.V Juli 2005

Tsjaikovski en Prokofiev ten gehore gebracht. Er is samengewerkt met vele solisten, waaronder de cellist Wijnand Hulst en Henk Rubingh, de eerste aanvoerder van de tweede violen van het Koninklijk Concertgebouw Orkest te Amsterdam . In december 2004 heeft Mira ter gelegenheid van het zevende lustrum 'L'histoire de Babar' van Poulenc uitgevoerd met een verteller en geprojecteerde beelden. In januari en februari 2005 heeft Mira met Gica (Groninger Studentenkoor) en het Bragi orkest, grootkoor en a-capellakoor samengewerkt om een concert te geven in verband met het lustrum van de RuG.

editiev.qxp

24-6-2005

2:21

Pagina 42

Foliolum Ed.V Juli 2005

Evelyn Vlassak in....

Tasmanië

G'day mates! Dat zijn zo ongeveer de eerste woorden die je hoort als je na zo'n 26 uur vliegen uitstapt 'down under'! En eigenlijk gebruik je het woord 'mate' minimaal 10x per dag, dus als je dat aankan, dan kun je heel Australië wel aan!

Ik heb de afgelopen maanden mijn onderzoeksproject in Hobart uitgevoerd, de hoofdstad van Tasmanië, Een eiland ten zuiden en onderdeel van Australië. Tasmanië is verreweg de kleinste staat van Australië, maar is bijna twee keer zo groot als Nederland. Ik denk dat dit ook wel aangeeft hoe immens groot Australië is. Tasmanië is ontdekt door de Nederlander Abel Tasman, dus je ziet genoeg Nederlandse invloeden en bovendien wonen en werken hier ook heel veel Nederlanders. Dus oppassen als je ineens een privégesprek in het Nederlands zit te voeren….. Ik heb de afgelopen maanden aan twee projecten meegewerkt, namelijk anticoagulatie-management van patiënten met atriumfibrillatie (AF) en preventie van veneuze thromboembolie (VTE) in ziekenhuis patiënten die geen operatie hebben ondergaan.

Trombo-embolie is een serieuze aandoening, maar wordt vaak 'vergeten'. Profylaxe en behandeling van veneuze tromboembolie en de preventie van een beroerte in patiënten met AF is en blijft een klinische uitdaging.

40 40

Student in buitenland

De behandeling van atriumfibrilleren is op te splitsen in verlaging van de ventrikelfrequentie ('rate control') en herstellen van sinusritme ('rhythm con-

trol') in combinatie met het voorkomen van thrombo-embolische processen. Bij patiënten met atriumfibrilleren (boezemfibrilleren) kan het hart stolsels veroorzaken die losschieten en in een bloedvat in de hersenen vast komen te zitten. Dit kan leiden tot een herseninfarct. Het risico op een beroerte is vijf keer zo hoog bij AF patiënten in vergelijking met patiënten die geen AF hebben. Er zijn veel studies gepubliceerd die het belang van anticoagulatie aantonen, maar nog steeds worden veel patiënten niet op antistollingsmedicatie gezet. Er zijn verschillende redenen waarom deze patiënten geen anticoagulatiemedicatie ontvangen, waaronder een verhoogde kans op bloedingen. Hierbij moet dus een afweging gemaakt worden tussen het reduceren van de kans op een beroerte tegen bloedingen. Vaak valt de risicobalans richting het reduceren van de beroerte. Ik heb alle patiënten met AF die in een tijdsperiode van 1 februari t/m 30 september 2004 werden opgenomen in twee ziekenhuizen met AF geëvalueerd en bekeken of deze patiënten behandeld werden volgens de richtlijnen van het ziekenhuis en volgens de nationale richtlijnen. Hieruit bleek dat slechts eenderde van de patiënten met een hoog risico op een beroerte, en zonder contra-indicaties voor warfarine, geen warfarine ontving. Er is dus nog steeds een lange weg te gaan om dit aantal te verbeteren.

Voor het andere project, de preventie van veneuze trombo-embolie in medische patiënten heb ik ook data verzameld in twee ziekenhuizen hier op Tasmanie. Jaarlijks overlijden 10% van de patiënten in het ziekenhuis aan een trombo-embolie. 75% van de patienten die overlijden aan trombo-embolie heeft geen operatie ondergaan. Deze 'non-surgical' patiënten hebben risicofactoren, maar ontvangen vaak geen tromboprofylaxe in tegen stelling tot geopereerde patiënten die dit meestal wel ontvangen. Veel patiënten hebben meer dan 1 risicofactor die een verhoogde kans geven op het krijgen van een trombo-embolie, zoals hartfalen, respiratoir falen, IBS, immobiliteit, obesitas, infecties, kanker, leeftijd en hormoontherapie. Ik heb elke 'nonsurgical' patiënt, die opgenomen werd in het ziekenhuis tussen 1 maart t/m 31 mei 2004, en langer

editiev.qxp

24-6-2005

2:21

Pagina 43

Verder is het hier aan de andere kant van de aardbol in een woord 'awesome'! Australiërs zijn denk ik de meest 'relaxte' mensen op de aardbol en ontzettend gastvrij. Ik woon hier samen met een apotheker en zijn vrouw, Craig en Anna Cooper, en ik ben telkens weer verbaasd hoe geweldig zij voor me zijn. Heb o.a. door hen ontzettend veel Tasmanië gezien en ben samen met hen naar de 'horse races' geweest. De paardenrennen is hier een groot fenomeen, en alles ligt hier plat: supermarkten zijn gesloten, ze verklaren je voor gek als je gaat werken op die dag en iedereen is maar aan het wedden op die paarden. En heb daar ook nog interessante mensen ontmoet, de premier van Tasmanië! (Foto 1) Verder is Tasmanië een van de mooiste plekken van de wereld. Er is zoveel flora en fauna te zien. Zo heb ik de Tasmanian devil gezien, de wombat, walibi, echidna, platypus (vogelbekdier), dolfijnen, pademelon, pinguïns, witte walibi's en nog tienduizend parkieten. De natuur is hier echt een plaatje. Op sommige plekken moet ik echt even stilstaan en beseffen dat dit geen plaatje uit een of ander fotoboek is, maar echt is. Erg indrukwekkend! (foto 2 & 3) Naast Tasmanie heb ik inmiddels al tweemaal een bezoek gebracht aan Sydney: geweldige stad en heb er weer een favoriete stad bij, alleen jammer dat het aan de andere kant van de aardbol is.

Australië is denk ik een 'makkelijk' land om men-

Naast de twee hierboven beschreven projecten doen ze hier op de universiteit van Tasmanie nog veel meer andere leuke en interessante projecten. Veel projecten zijn praktijk gerelateerd en alle mensen die hier op deze afdeling werken, werken naast hun baan op de universiteit minimaal een dag per week in een openbare apotheek. Zo hebben ze hier 'down under' een project, genaamd Home Medication Reviews (HMR). Hierbij evalueert de apotheker de medicatie van een patiënt (bij voorkeur thuis) en geeft adviezen hieromtrent aan de huisarts. Beide partijen ontvangen een vergoeding hiervoor van de overheid en de patiënt is ook nog eens beter af. Erg interessant!

Mocht je meer informatie willen weten over het doen van je onderzoeksproject in Tasmanië, neem contact met mij op, of maak een afspraak met professor Brouwers. Mark Naunton doet onderzoek bij professor Brouwers, en hij heeft gewoond op Tasmanië. Hij kan je veel vertellen over het leven aan de andere kant van de aardbol en natuurlijk ook over de onderzoeksprojecten.

Op het moment dat jullie dit lezen, heb ik mijn onderzoeksproject afgerond en ben ik aan het reizen. Fiji, New Zealand en Australië staan op het programma de komende 2 maanden. Niet vervelend! Cheers, Evelyn Vlassak

41 Student in buitenland 41

sen te leren kennen. Nederlanders vinden ze sowieso fantastisch, dus het is heel makkelijk om contact te leggen. Ik ben hier lid geworden van de hockeyclub en heb op die manier ontzettend veel mensen leren kennen. Ontzettend leuke meiden en heb al menig doelpunt gescoord, dus heb ook nog iets nuttigs verricht!

Foliolum Ed.V Juli 2005

dan 4 dagen in het ziekenhuis verbleef, geëvalueerd. Aan de hand van de bestaande richtlijnen heb ik gekeken naar de risicofactoren en of deze patiënten de juiste tromboseprofylaxe ontvingen. Ook uit dit project bleek dat maar weinig patiënten tromboseprofylaxe ontvangen, ondanks de risicofactoren.

editiev.qxp

24-6-2005

2:21

Pagina 44

Onderzoek doen in het buitenland? Het Stipendiafonds KNMP biedt je mede de mogelijkheid!

Sinds 1982 verstrekt het fonds drie keer per jaar beurzen aan studenten Farmacie en Biofarmacie die een studiereis naar het buitenland ambiëren. De beurzen uit het Stipendiafonds zijn bedoeld als kleine bijdrage in de kosten voor wetenschappelijk onderzoek in het buitenland. Als voorwaarde voor de beurs wordt gesteld dat het onderzoek bijdraagt aan de wetenschappelijke vorming van de student. Daarbij moet het onderzoek ten voordele zijn van de Nederlandse samenleving en maatschappij.

Geïnteresseerd? Zie je een studiereis wel zitten èn heb je een goed onderzoeksvoorstel? Dien dan een aanvraag in. Het Curatorium beoordeelt de aanvragen drie keer per jaar (februari / juni / oktober). Je aanvraag kun je indienen

Het aanvraagformulier

via een aanvraagformulier in de periode voorafgaand

kun je opvragen bij het

aan het trimester, waarin je je onderzoek wilt starten.

directiesecretariat van het WINAp, Postbus 30460, 2500 GL Den Haag, tel.nr: 070-3737240, e-mail: directiesecretariat.winap@winap.nl

Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie

editiev.qxp

24-6-2005

2:22

Pagina 45

m e j et d n SSS

S S S

Foliolum Ed.V Juli 2005

Ondanks hun technische achtergrond kunnen de leden van de SSS hun horloge niet goed reguleren. Ze kwamen namelijk pas om 22:18 aan terwijl we om 22.00 hadden afgesproken! In onze stamkroeg The Lazy Frog kregen we als vaste gasten een heerlijk groen opkikkertje. Helaas was de opkomst van de ondervraagde partij erg laag, wat resulteerde in drie mensen die aanwezig waren (Vincent, Dorieke en Charly). De eerstejaars (Marc en Judith) schitterden in afwezigheid doordat ze hun tentamens bij hun ouders leerden. Hierdoor werden de spelregels aangepast; de aanwezige commissieleden mochten vragen weigeren en doorspelen aan Marc en Judith die dan gebeld werden. Bij de eerste vraag werden de nieuwe spelregels al benut. Ze schakelden Marc in voor de hulplijn bij de vraag hoe lang hij voor de spiegel staat. Als een echte metroman heeft hij een spiegel in de douche, zodat hij tijdens en na het douchen in de spiegel kan kijken. Daarnaast slaat hij nooit een etalageraam over om te checken of zijn haar nog zit. Voor de BBB heeft hij ook al een plaatsje gereserveerd in zijn warme bedje. Judith is zonder twijfel de gelukkige. Helaas komen er geen speciale SSS-BBB condoomgadget, zoals bij de KEI-week (Manon kon zit de perpemuntsmakende KEI-condooms heel goed herinneren). Vincent noemde het wel als een nét-niet idee. Aangezien we toch in farmaceutisch gezelschap verkeerden, moesten de commissieleden zich met geneesmiddelen identificeren. Eigenlijk is Marc alles: een Placebo, Prozac, Ritalin, Aspirine en Viagra. Hij is hyperactief, denkt teveel na ook al heeft hij zijn inspiratieloze momenten. Doorbordurend op dit onderwerp valt Dorieke bijna haar stoel na de vraag welk commissiegenootje het meest verslavend is. Het was overduidelijk: sinds februari zijn Dorieke en haar praeses Vincent door commissiewerk onafscheidelijk.

Vincent kan het niet over zijn hart verkrijgen om te vertellen aan wie hij zich meest ergert binnen de commissie. Hij heeft namelijk alleen maar lieve commissiegenootjes, daarom speelde hij de vraag door naar Judith. Zij vindt Marc (met wie ze in het bed moet gaan liggen tijdens de BBB) het vervelendst, omdat hij het bed met haar clubgenoot heeft gedeeld. Seks is een onderwerp waar Marc veel mee te maken heeft. Dit is Dorieke ook niet ontgaan. Zij moest een commissiegenootje associëren met Seks, Drugs of Rock 'n Roll. De drugs waren voor Vincent, de Seks dus voor Marc en de Rock 'n Roll voor Charly. Deze doet namelijk samen met Dorieke in de supermarkt het ' boodschappendansje'. Voor uitvoering moet u bij deze twee weirdo's zijn.

43 Rondje met de SSS 43

Het volgende onderwerp was traditiegetrouw de leukste anekdote binnen de commissie. Naast het feit dat Vincent altijd melk wil en zijn huisgenoot laat koken, vertelde Charly ons dat Marc veel blaat over zijn uitgebreide liefdesleven. Hierdoor willen de vergaderingen er nog wel eens bij inschieten. Zo zet hij zijn wekker om 3 uur 's nachts om meisjes te scoren in de Tapperij…

editiev.qxp

24-6-2005

2:22

Pagina 46

editiev.qxp

24-6-2005

2:25

Pagina 47

De climax van de avond was het moment waarop Vincent de kleur groen aan mensen die blind zijn, ging uitleggen. Wanneer het voetgangers licht op groen staat, hoor je korte tikken die op het ritselen van groene bomen lijken. Verder omschrijft Vincent zich als een vleesetende plant met uitlopers (omdat hij veel hardloopt) of een relaxed hennepplantje. Op de vraag hoeveel dagen hij oud is, antwoord hij tussen de 7000 en 7300. Dit waren overigens niet de enige cijfers die in dit technische rondje met voorkwamen. Zo gaf Charly het Foliolum een 9,42280975652564521352643 (3???) toen hem werd gevraagd of hij onze commissie een cijfer tussen de 8 en de 10 wilde geven. We vonden dit zeer redelijk. Aan de andere kant had Vincent iets meer moeite met het roemen van zijn commissie in 10 woorden met een S. Het volgende lijstje was het resultaat: supergoed, supermooi, sexy, subtiel, sjofel (foutje?), subliem, slijmend (tweede foutje?), schattig, sterk en strak. De onthulling van de avond was de betekenis van de letters SSS: Sur Sum Scutra, of: Super Sexy, maar Charly is niet Strak.

Foliolum Ed.V Juli 2005

Om in het eetthema te blijven, mocht Dorieke een verband leggen tussen taco's en nijntje. Helaas kwam ze niet verder dan: 'nijntje is een konijn, konijnen eten planten, het SSS-symposium ging over plantentechnologie en dat ging over taco's die lekker zijn'. Dit was niet het verwachtte antwoord: de Nijntje servetjes waren gebruikt bij het taco's eten tijdens het Foliolum vergadering voorafgaand aan dit rondje. Na al die biertjes vonden we het wel tijd worden voor mixjes. De favoriete cocktail van Charly is een springbokje (1/3 Amarulla, 2/3 CrĂ¨me Dement) en die van Dorieke is een Margaritha. Tijdens het EIK-weekend dronk zij de allervieste cocktail: een blauwe wodka mint met jus.

Om wel Strak te worden, roeit Charly veel bij de Lenteblik. Hierbij draagt hij strakke boxershorts. Oma onderbroeken zijn namelijk uit den boze en een string gaan snijden (en dan moet hij zichzelf weer gaan harsen). Voor dagelijks gebruik trekt hij standaard losse boxershorts aan. Hij is niet de enige die zich binnen de commissie druk maakt om zijn uiterlijk. Vincents droom is dan ook als hij eenmaal een eigen farmaceutisch bedrijf heeft om een schoonheidspil te ontwikkelen. Zo kan hij alle mooie vrouwen regelen die hij wil. Verder is het uitstekend om het dan op Dorieke en Marc uit te testen. Hij zou anders ook wel een derde oog willen op zijn borst om zo een goed overzicht te creĂŤren. Het feit dat schoonheid voor veel mensen van belang is, bleek uit het feit dat Charly graag een poster van Beau van Erven Dorens in zijn gang zou willen hebben, omdat hij zo mooi is. Op dit moment heeft hij er eentje van Mr. keep the soul alive Boris aan de muur hangen. Vermeld moet worden dat er al aardig wat fustjes tegen deze tijd waren leeggedronken. Voor de afsluiting van het geheel is dan ook gekozen voor een mooi verhaal van Charly, dat hij niet zelf heeft verzonnen. Op koninginnenacht was hij met een meisje (eindelijk!!) op zijn rug gaan rondrennen en is hij gevallen. Hierdoor moest hij naar de intensive care om zijn ellebogen door een schone zuster (Willeke Alberti) te laten verbinden. SSS, heel erg bedankt nog voor het kleine inzicht in jullie Supermooie Sexy Studenten commissie!

45 Rondje met de SSS 45

editiev.qxp

24-6-2005

2:25

Pagina 48

Foliolum Ed.V Juli 2005

Commissiepraat Aangezien dit het eerste nummer is, wat full-color wordt gedrukt, mochten de commissies ook een full-color stukje maken op de P.S.-borrel. Deze keer niet een geschreven stuk, maar een tekening. Het onderwerp was vrij. Zie hier het resultaat! (de namen van de tekenaars zijn cursief weergegeven) 122

123

Almanakcommissie Annemieke, Marloes, Daphne, Piter en Matthijs

46 46

Commissiepraat

Buitenland Excursie Commissie Manon, Femke, Vincent, Astrid en Job

Diescommissie Anne, DaniĂŤl, Wai-Ping, Gertruud en Maarten

editiev.qxp

24-6-2005

2:26

Pagina 49

Foliolum Ed.V Juli 2005

Redactiecommissie 2005-2006 Jacomijn, Marika, Rory, Karin, Roelof en Sietse

Lustrumcommissie Reinier, Judith, Jelmer, Bart, Francien en Marieke

47 Commissiepraat 47

Vaandeldrager Arjen

editiev.qxp

24-6-2005

2:28

Pagina 50

48 48

Abactieel eindverslag

Foliolum Ed.V Juli 2005

Jaarverslag van de ab-actis over het bestuursjaar 2004-2005 Ongeveer zes weken had Erik nodig om zijn team te vormen. Dit team, bestaande uit Erik, Jelmer, Kirsten, Bart en mijzelf, zou als alles goed ging Pharmaciae Sacrum een jaar lang gaan besturen. Hiervan uitgaande spraken we regelmatig met z’n vijven af om elkaar beter te leren kennen en om onze plannen voor het komende jaar door te nemen. Dit resulteerde uiteindelijk in onze beleidsnota, waarin een belangrijk punt de balans tussen gezelligheid en educatie is. Op de Algemene Ledenvergadering in maart stelden we ons officieel voor. Een paar dagen later was de Voorjaarsdag der K.N.P.S.V., waar we voor het eerst onze collega-kandidaatsbesturen uit Utrecht en Leiden ontmoetten. Er zouden komend jaar twee besturen uit Leiden komen. Het was namelijk gelukt om een K.N.P.S.V.-bestuur uit de Sleutelstad te vormen! Mario Merlini, de voorzitter van dit gezelschap, wist tijdens het diner alle kandidaatsbestuursleden aan de overige aanwezigen voor te stellen. Het integreren verliep goed en zette zich voort na de Voorjaarsdag toen Jelmer en Erik de trein naar Utrecht in plaats van naar Groningen pakten. Eind april heeft bestuur Van Erp ons tijdens het inwerkweekend de vereniging nog beter leren kennen. Ook werden we door onze voorgangers bekend gemaakt met ieders persoonlijke bestuurstaken. We sloten het weekend af in discotheek ZAK, waar Bart in plaats van het vertrouwde bier eens een paar glaasjes tequila probeerde. Op het congres der K.N.P.S.V. won Groningen wederom de Faberbokaal en keken we toe hoe het Groningse K.N.P.S.V.-bestuur plaatsmaakte voor een nieuw bestuur uit Leiden; een voorproefje op onze eigen wisseling die er toch al erg snel aan zat te komen. Als schapen maakten we de jeugdherberg onveilig, tot ongenoegen van de medewerkers, aangezien de watten erg moeilijk van de vloerbedekking te verwijderen waren. Tijdens de RijWielPrestatieTocht streden we als ware P.S.-ridders om de beker. Deze ging helaas aan onze neus voorbij en werd gewonnen door het bestuur en ‘tandem Neef’. Op 8 juni was het echt zover; tijdens de Jaarvergadering droeg bestuur Van Erp de zorg over de vereniging over aan ons. Erg onwennig zaten we aan de andere kant van de tafel. Erik begon enthousiast te hameren en niet veel later was de vergadering voorbij en begon de buitendag. In de kano vermaakten we ons prima, binnen de kortste keren was iedereen kletsnat. Gelukkig werkte het weer mee en lekker liggend in het zonnetje waren we al even snel weer droog. Met boogschieten wist bijna iedereen het bord te raken, al was het trillend van vermoeidheid wel moeilijk om in de roos te schieten. Een paar dagen later leerden we schermen bij de sportdag van de K.N.P.S.V. in Leiden. Ook streden de verenigingen tegen elkaar tijdens een toernooitje beachvolleybal. De Amaliabokaal werd gewonnen door de dames van Unitas Pharmaceuticorum en de dames van bestuur Van Erp. Tijdens de borrel werd iedereen rijkelijk voorzien van drankjes en hapjes. Mede hierdoor was het erg gezellig in de trein terug naar Groningen.

Terug in Groningen begon het echte werk. We installeerden ons op het P.S.-hok en maakten officieel kennis met de meeste commissies, het onderwijsinstituut en de besturen van de studentengang. Verder vonden in juni de wisselingen van U.P. en Aesculapius plaats. Na beide jaarvergaderingen reden we diep in de nacht, beter gezegd vroeg in de ochtend weer terug naar Groningen. We waren nog geen kilometer buiten Utrecht na het wisselingsfeest van U.P. toen Bart me vroeg te stoppen. En nee, hij moest niet naar het toilet... Stoppen op de snelweg was helaas geen optie. Gelukkig hadden we nog een halflege chipszak bij ons, waarmee het probleem opgelost was. De volgende dag was het alweer tijd voor een feestje. Op het EJC-feest ‘Barbie en Ken’ liet Erik zien dat hij erg ‘dichtgetikt’ kan zijn en toonde Bart zijn liefde voor voetbal. Kirsten en ik bewezen dat je er als ‘SAC’ nog best leuk uit kan zien. Aan het einde van de maand zagen we de buitenlandse besturen opnieuw tijdens de functionarissenborrel van de K.N.P.S.V. We begonnen elkaar al beter te kennen. Het was erg gezellig, wat zich vertaalde in het feit dat ik dat ik moest rennen om de laatste trein te halen. Een paar dagen later waren we te gast bij de oratie van Prof. dr. Pieters. Hij hield zijn rede over ‘Historische Trajecten in Farmacie’. Hij werd hierbij benoemd tot bijzonder Hoogleraar in de Geschiedenis van de Farmacie. Onze fysieke krachten werden op de proef gesteld bij het wandklimmen voorafgaande aan het HOI-diner te Den Haag. Tijdens het diner werd gekeken naar de EK-voetbalwedstrijd Portugal-Nederland, wat helaas uitliep in een nederlaag voor Nederland. Een aantal, vooral mannelijke, bestuursleden waren hierdoor wat teleurgesteld, maar dit mocht de pret niet drukken. Begin juli werd er kennisgemaakt met onze contactpersonen bij de ABN AMRO en bij FEDAp. Vlak voor het begin van het collegejaar was het weer tijd om onze sportieve kant te laten zien tijdens het OPG-hockeytoernooi in Utrecht. Het eerste team van P.S. viel in de prijzen. Aan het einde van de dag was de beker echter nergens te bekennen. Toch prijken er nu zelfs twéé bekers op de kast. Dit hebben we te danken aan de zorgzaamheid van Peter Brummelhuis, die zich niet alleen over onze beker, maar ook over die van U.P. ontfermde. Tijdens de EIK-introdagen probeerden we de eerstejaars voor het eerst met het P.S.-virus te besmetten. Erik liet bij het salsadansen zien dat hij een echte charmeur kan zijn en het werkte nog ook... Later op de avond, tijdens de vossenjacht, was hij echter ontroostbaar, omdat zijn vriendinnetje levenloos was gevonden op het strand. Gelukkig lukte het Bart om hem enigszins te kalmeren. De eerste week van het nieuwe jaar stond ons al meteen een grote activiteit te wachten. Het was de Commissie Farmaceutische Wetenschappen voor het eerst sinds lange tijd gelukt om het Binnenlands Bedrijven Bezoek te organiseren. De eerste dag bezochten we Pharmachemie en MSD in Haarlem. Aan het einde van

editiev.qxp

24-6-2005

2:31

Pagina 51

49 Abactieel eindverslag 49

gevoerd. De dag werd afgesloten met de indrukwekkende voorstelling van de Lion King in het Circustheater. Op het KNMP-congres in Utrecht spraken Erik, Jelmer en ik met potentiële sponsoren, terwijl het assessoraat op gadgetjacht ging. Dit laatste had resultaat: Kirsten en Bart konden nauwelijks nog lopen met alle volle tassen. De volgende dag werd de Faberlezing, vernoemd naar ons oud-erevoorzitter Prof. dr. J.S. Faber, gehouden. Dit was tevens de officiële opening van de Faberzaal. Namens P.S. hebben wij een natuurstenen sokkel aangeboden voor het borstbeeld van Prof. Faber, die voorheen in de collegezaal van het UCF stond. Op de borrel na afloop vond onze eerste kennismaking met mevrouw Inia-Douma plaats. Met twee bussen vol eerstejaars reden we naar Appelscha voor het EIK-weekend. ’s Avonds werden we het donkere bos ingestuurd voor het spel georganiseerd door de EJC. De volgende klommen we zo snel mogelijk over een opgeblazen stormbaan en leerden we de eerstejaars het P.S.-lied. Tijdens het diner bleek dat een enkeling het al aardig kende. Vooral het ‘mannen vrouwen hand in hand’ en het stampen zaten er al goed in. ’s Avonds probeerden we als proppers aan de Costa del EIK de eerstejaars enthousiast te maken voor de vereniging. Op zondagochtend werd de Eerstejaarscommissie verkozen uit drie groepjes: EJC ‘Farma Sutra’ was een feit. Nog dezelfde middag zaten we in het Oosterpark Stadion te kijken naar de wedstrijd FC Groningen-FC Utrecht samen met de K.N.P.S.V., U.P. en de heer Timmers van OPG. Tot onze grote vreugde en enige verbazing won Groningen met 3-0. De volgende dag waren de eerstejaars weer voldoende uitgeslapen om mee te gaan naar de Suikerunie, waar ze met eigen ogen konden zien waar die doordringende geur in de stad nu eigenlijk vandaan komt. Tijdens een lunch maakten we kennis met mevrouw Van Hellemondt van Interpharm. We hebben samen met haar gezocht naar een alternatief voor de ouderejaarsexcursie naar Den Bosch, welke vorig jaar wegens te weinig animo niet door kon gaan. Het laatste weekend van oktober vond het oud-besturendiner plaats. We hadden hiervoor de besturen tot vijfentwintig jaar terug uitgenodigd, wat resulteerde in een mooie opkomst van 35 personen. Die avond bleek dat de reeds werkende oud-bestuursleden er geen moeite mee hadden om hun studentenleven tijdelijk weer op te pakken. De opkomst tijdens onze eerste ALV was hoog. Dit hadden we te danken aan de eerstejaars die in groten getale waren gekomen om hun bul in ontvangst te nemen. Er werd afgesproken dat de commissies in het vervolg zullen streven naar een post onvoorzien van 5%. Bovendien zullen ze al tijdens de activiteit proberen een nuttige invulling aan het bedrag te geven. Er waren erg veel eerstejaars gekomen naar het EJCfeest ‘Maffia’. Wij gingen verkleed als Star Wars figuren. De volgende dag maakte we in Enschede kennis met de heer en mevrouw Neef. We kregen een rondleiding door de ziekenhuisapotheek van het Medisch Spectrum Twente en dineerden midden in de stad. Toen we naar huis gingen regende het. Mevrouw Neef regelde voor

Foliolum Ed.V Juli 2005

de dag was het voor iedereen duidelijk dat er grote verschillen bestaan tussen bedrijven die zich richten op generieke geneesmiddelen en zij die zich richten op innovatieve middelen. Er werd gedineerd in een pannenkoekenrestaurant in Heemskerk, waar de serveerster met plezier meewerkte aan de weddenschappen die enkele jongens over haar af hadden gesloten. ’s Avonds stond er bowlen op het programma. Er werd geborreld in de Stay Okay in Bunnik, waar we ook overnachtten. De volgende dag werden we ontvangen bij Organon in Oss, waar we onze ogen uitkeken tijdens een uitgebreide rondleiding, luisterden naar verschillende lezingen en genoten van een erg luxe lunch. In deze periode maakten we kennis met onze contactpersonen binnen CenE-Bankiers en OPG. Ook werden we door ons erelid Prof. dr. Jonkman uitgenodigd voor een kennismakingsdiner. Hij vertelde ons onder andere over zijn studententijd en de reis die hij door de Verenigde Staten heeft gemaakt. Bovendien leerde hij ons veel over farmacie in het algemeen. Diezelfde avond vond het eerste gangfeest plaats, waar we in onze labjassen de farmaceut vertegenwoordigden. Het gangfeest is een initiatief van de vier verenigingen van de studentengang van het MWTF: Panacea, Archigenes, Studiosi Mobilae en P.S. Het was een groot succes en zal in het vervolg ieder jaar georganiseerd worden. De P.S.-eerstejaarsborrel werd als gebruikelijk gehouden tussen de EIK-introdagen en het EIK-weekend. Helaas was de opkomst eerstejaars erg laag, waardoor de ouderejaars de overhand hadden. De volgende dag maakten we kennis met de heer Staal van de VIA-groep. We leerden een nieuw concept kennen, waarbij de apothekers zelf eigenaar zijn van de groothandel. Het laatste weekend van september waren we te gast op het functionarissenweekend van de K.N.P.S.V. Er werd veel vergaderd en de eerste AV van de K.N.P.S.V. vond plaats. Verder werd er vooral veel gerelaxt tijdens het kijken van films of het klaverjassen. ’s Avonds gingen we uit ons dak op de muziek van Dirty Dancing. Het hele jaar door bezochten we bijna elke constitutieborrel waarvoor we uitgenodigd waren. Bij de borrel van de BIG waren we precies op de aangegeven tijd aanwezig. Het bestuur van de BIG was nog niet compleet, waardoor de overige gasten ons voor het BIG-bestuur aanzagen. Beleefd hebben we een aantal felicitaties in ontvangst genomen. Nog diezelfe avond was in Villa Volonté de discussieavond ‘Ondernemen in een Witte Jas’, georganiseerd door de VVAA. We waren de enige farmaceuten tussen een heleboel artsen in opleiding. De discussieleider, Pieter Jan Hagens, richtte zich vooral op de grote groep, waardoor wij het gevoel hadden niet echt mee te kunnen praten. Op uitnodiging van departement Groningen van de KNMP woonden Kirsten en ik de uitreiking van de vijde editie van het Groninger Formularium bij. Dit jaar werd het 80-jarig bestaan van de VVAA gevierd, met als hoogtepunt een congres in het Kurhaus in Scheveningen, waarvoor de besturen van de K.N.P.S.V., U.P. en wij uitgenodigd waren. Dit congres had hetzelfde thema als de eerder genoemde discussieavond. Onder leiding van Karel van de Graaf werd een felle discussie

50 50

Abactieel eindverslag

Foliolum Ed.V Juli 2005

editiev.qxp

24-6-2005

2:33

Pagina 52

ons allemaal een vuilniszak bij de bediening, zodat we niet nat hoefden te worden. Begin november maakten we kennis met de heer Van Lierop van A.I.O. en bespraken met hem de mogelijkheden voor een contract. De november-borrel stond in het teken van de onthulling van de 123e Dies Natalis. Het thema van het symposium bleek heel toepasselijk ‘1-2-3 Polyfarmacie’ te zijn. Tijdens een gezellige borrel in Groningen hebben we mevrouw Inia-Douma beter leren kennen. Ze vertelde ons over haar werkzaamheden binnen P.S. en de A.N.P.S.V. Bovendien spraken we over onze verwachtingen en plannen voor de rest van het jaar. De volgende dag was het eindfeest ter gelegenheid van de 119e Dies Natalis van Aesculapius. Na een wat minder leuk begin door een misverstand dat was ontstaan tussen U.P. en Aesculapius werd het uiteindelijk een zeer geslaagde avond. Omdat we helaas niet in de gelegenheid waren naar de receptie eerder die week te komen, werd het bestuur van Aesculapius alsnog in stijl gefeliciteerd tijdens het diner. Een paar dagen later werd met een stijlvolle opening in de Janskerk te Utrecht de aftrap gegeven voor het 22e lustrum van U.P. In het Academiegebouw werden het bestuur én de Lustrumcommissie gefeliciteerd met een glaasje jenever. De aula bleef hierbij niet geheel ongeschonden, hetgeen ook gold voor de receptieboeken. In Zwolle maakten we kennis met de heer Dessing van Bureau Hufen. Onze andere contactpersoon binnen dit bureau, mevrouw Bootsman, was tijdelijk uit de running vanwege haar zwangerschap. De volgende dag werd het lustrum van U.P. spetterend afgesloten met een diner en een gala in Stadion ‘De Galgewaard’. Na het gala hebben we nog twee uur lang tussen de zwervers op Utrecht Centraal gebivakkeerd, wachtend op de eerste trein. Hoewel het lustrum van U.P. voorbij was heeft het lustrumlied nog lang in onze hoofden rondgedoold. Eind november kwamen de eerstejaars voor het eerst in aanraking met de farmaceutische groothandel bij Interpharm in Meppel. Hier worden grotendeels geautomatiseerd de bestellingen van de apotheken uit het magazijn gepakt. Als gebruikelijk werd er ter afsluiting gekart in Hoogeveen. Er streden twee bestuursleden in de finale, maar de prijzen gingen aan hun neus voorbij. De gelukkige winnaar was Ebian Brill. De volgende dag werd er geïntegreerd met de geneeskundestudenten bij de Real Life Game. De opkomst geneeskundestudenten was vergeleken met het aantal farmaciestudenten wat laag, maar Panacea heeft beloofd komend jaar nog beter haar best te doen met het werven van studenten en huisartsen voor deze activiteit. Sinterklaas was speciaal voor onze borrel nog een dagje langer in Nederland gebleven. Er stonden nog een aantal farmaceuten in zijn grote boek die hij dringend moest spreken. Na dit gedaan te hebben kreeg de vereniging een fust cadeau en kon hij weer met een gerust hart vertrekken. Ongeveer halverwege het jaar diende de 123e Dies Natalis zich aan. Het algemene thema was: ‘Satisfaction; it’s all in de mix’. Voldoening hebben de drie dagen ons zeker gegeven. Dit jaar startte de Dies met het symposi-

um, welke ging over polyfarmacie. Vervolgens aten we bij Jelmer op de boot een stevige boerenkoolmaaltijd samen met de heer Neef. Tijdens de receptie in het Pakhuis mochten we vele felicitaties in ontvangst nemen en deze was dan ook voorbij voordat we er erg in hadden. Die avond bleek dat een bodem van boerenkool niet alle winden kan doorstaan. Met z’n drieën bleven we over op het openingsfeest: Bart als Hazes en Kirsten en ik als kleurige cocktail. De volgende ochtend was het wachten op de man die ons een cocktailshakecursus zou geven en de schrik sloeg ons om het hart toen het vaandel tijdelijk zoek was. De cocktailshaker bleek ziek te zijn en het alternatieve plan van de Diescommissie werd uitgevoerd: warme chocolademelk drinken op de Martinitoren. ’s Avonds konden we genieten van een slagwerkshow, pianostukken en cabaret bij de culturele avond. De vrijdagochtend en -middag waren er om bij te komen om vervolgens voldoende energie te hebben voor het galadiner en galabal in Kruisweg Marum, waarmee de 123e Dies Natalis pas op zaterdagochtend afgesloten werd. Aangezien we van mening waren dat het archief wel eens opnieuw geordend mocht worden planden we halverwege december het ‘archief-opruimweekend’. Samen met de Archiefcommissie hebben we een digitaal overzicht gemaakt van de stukken die P.S. rijk is. Later het jaar bleek het gedane werk niet onverdienstelijk, aangezien we een aantal stukken van grote waarde in bezit bleken te hebben. Ontspannen konden we dit weekend tijdens het gala van Archigenes. Gedurende het jaar hebben we met de meeste commissies gegeten. Het doel was om elkaar beter te leren kennen en om eens in een informelere sfeer te kunnen praten over wat er speelt binnen de commissies en binnen de vereniging. Van de Eerstejaarscommissie leerden we een voor ons geheel onbekend spel: up the river, down the river. En bij de RijWielPrestatieTochtCommissie ontdekten we dat vegetarisch gehakt nauwelijks van echt te onderscheiden is. Op de nieuwjaarsborrel kregen we bezoek van een speciale gast. Piet Paulusma was bereid gevonden het weerbericht samen met ons vanaf het Academieplein te presenteren, waardoor heel het land kennis kon maken met Pharmaciae Sacrum, de oudste van Nederland. Ook heeft iedereen kunnen zien dat Kirsten schaatsten wel leuk vindt en dat ik toch meer van de lente houd. De volgende dag reisden we af naar Weesp om kennis te maken met Lloyds Apotheken. Na onze nieuwjaarsborrel was het tijd voor die van de K.N.P.S.V. Deze borrel was mede bedoeld om het hok van de K.N.P.S.V., op de bovenste verdieping van de Gorlaeus Laboratoria, tussen de machines, meer bekendheid te geven aan de leden. Het weekend voor de januari ALV vertoefden we in Nooitgedacht. Dit weekend was vooral bedoeld voor de gezelligheid, maar we maakten ook van onze tijd gebruik om de ALV voor te bereiden. Bovendien was het een pinball-trainingskamp voor onze assessor II, want het record moest wel verbroken worden! De januari ALV verliep dankzij de goede voorbereiding vrij soepel. Het STOF-forum op de P.S.-site werd onthuld. Er werd onder andere gesproken over de bestuurs-

editiev.qxp

24-6-2005

2:36

Pagina 53

51 Abactieel eindverslag 51

halen en om eventueel nieuwe contacten te leggen. Een dag later stapten we wederom in de trein naar Utrecht om eens te kijken hoe het er op een EFC-feest van U.P. aan toe gaat. Het was niet alleen gezellig, maar ook erg handig, omdat we de volgende dag vroeg in Utrecht aanwezig moesten zijn om samen met de K.N.P.S.V., U.P. en de heer Timmers van OPG Reofarm en een robotapotheek in Sliedrecht te bezoeken. Achteraf vroegen we ons wel af of we ons niet beter gevoeld hadden als we gewoon vroeg met de trein uit Groningen waren vertrokken... Bij Reofarm worden medicijnen voor een bepaald persoon per innamemoment verpakt. Dit is vooral handig voor bijvoorbeeld verpleegtehuizen, waar bewoners vaak meerdere middelen tegelijk gebruiken. In de robotapotheek maakten we kennis met Bert en Ernie. Zo waren de twee robots gemakshalve genoemd. Ze nemen de assistentes veel werk uit handen, zodat deze meer tijd hebben om zorg te verlenen aan de patiënt. De dag werd afgesloten met een diner in Utrecht. Twee dagen later was de voorjaarsdag van de K.N.P.S.V. in Putten. Het voor besturen zo beruchte ‘begin van het einde’. Het symposium ging dit jaar over auto-immuunziekten. We waren allemaal erg benieuwd naar de kandidaatsbesturen, welke we op de borrel nu allemaal officieel konden ontmoeten. Het diner was als vanouds, nu zaten we echter aan de h.t.-tafel, wat naar mijn mening net even iets relaxter is dan zitten aan de kandidaatstafel. Die dinsdag was het alweer tijd voor de maart ALV. We stelden een aantal wijzigingen voor in het Huishoudelijk Reglement, maar omdat niet iedereen het hiermee eens was, werd er nog geen besluit genomen. Nog diezelfde week wat het eindelijk zover: we vertrokken met vijftig studenten en Wouter Hinrichs naar Boedapest. De reis verliep zeer voorspoedig en bij aankomst in het hotel bleek dat we op een Japanner na de enige gasten waren. Altijd gunstig natuurlijk met zo’n grote groep farmaceuten. ’s Avonds tijdens de rondvaart over de Donau bleek het niet zo gek te zijn dat de oevers van deze rivier in Boedapest op de werelderfgoed-lijst staan. De gebouwen waren echt prachtig verlicht en vele stortten zich dat ook op de kunst van de nachtfotografie. Helaas is dit vrij lastig op een schommelende boot. Op zaterdag brachten we een bezoek aan het parlement. De vorige avond hadden we al gezien dat het gebouw van buiten prachtig was, voor de binnenkant bleek hetzelfde te gelden. Wat vooral voor mij een leuke wetenswaardigheid was, is dat de notulisten sneller kunnen schrijven dan de sprekers spreken. Op die manier zou een ALV voor Kirsten en mij een stuk gemakkelijker verlopen! Dezelfde dag werd de universiteit bezocht. Daar leerden we hoe het leven van een Hongaarse farmaciestudent er uitziet en mochten we een kijkje nemen naar het gloednieuwe NMR-apparaat. ’s Avonds gingen we met een aantal studenten de stad in, waar we in een soort van kraakpand terechtkwamen. Op zich een prima uitgaansgelegenheid, maar we wilden toch even verder kijken en belandden in discotheek ‘Bahnhof’. Hier bezetten we de hele dansvloer en lieten sommigen hun buikdanskusten zien in de kooi. De volgende dag kwamen we bij in het Gellért Bad. Ik heb zelden zo’n relaxte ochtend gehad na een avondje stappen. Die middag werden we vrij gelaten op de

Foliolum Ed.V Juli 2005

beurzen die hoogstwaarschijnlijk sterk gekort zullen worden en over de nieuwe structuur die de opleiding binnenkort zal krijgen. Tijdens de februari-borrel werd de bestemming van de Buitenland Excursie onthuld. De paasdagen zouden we dit jaar doorbrengen in Boedapest! De lange reistijd schrikte nauwelijks af, was te zien aan de intekenlijst die binnen de kortste keren vol was. Twee dagen later was het weer tijd voor een EJC-feest, dit maal met als thema ‘Tiroler Bierfest’. In tegenstelling tot veel anderen liepen wij niet gehuld in lederhose rond in café ‘De Doos’. We hadden namelijk nog een aantal moties op de plank liggen, onder andere: ‘ga verkleed als je voorganger’. Bart was voor een avondje Loek, inclusief DES-polo en een biertje in zijn hand. Bovendien hield hij voorrondes voor de interfacultaire bierestafette. Erik en Jelmer waren gehuld in een e.t.-pak en Kirsten in ik in originele VONK-clubkleding. De tweede week van februari werd alweer de derde LSK-lezing georganiseerd. Het thema was: ‘Chemie van de Liefde’. De spreker vertelde over een feromoon in een spuitbus dat gebruikt wordt bij het dekken van koeien. De koe raakt hierdoor een soort van verlamd, waardoor ze makkelijker gedekt kan worden. Ter illustratie spoot de spreker wat rond in de zaal. Enkele minuten later riep Erik opeens: ‘Buunk, kun je nog bewegen?!’, wat de nodige hilariteit opleverde. Een week later vond de interfacultaire bierestafette plaats. Het door Bart geselecteerde ‘P.S. is mooi’-team, gehuld in kleding van zijn favoriete biermerk, wist door te dringen tot de halve finale. Toen waren de biologen toch iets te sterk voor ons debutanten. De volgende ochtend om kwart voor zes werden we verwacht op het centraal station om naar het ABN AMRO World Tennis Tournament te gaan. De bus was gevuld met een groot aantal witte gezichtjes. Aangekomen in Rotterdam voelde bijna iedereen zich weer fit. De ochtend werd gevuld met een seminar over geneesmiddelenonderzoek en ondernemen in de zorg onder leiding van Tineke Verburg. ’s Middags konden we zien waar we eigenlijk misschien wel voor kwamen: het tennis. We hebben onder andere Coria en Schalke zien spelen. Ook was er de mogelijkheid om iets te eten en te drinken in de VIP lounge, waar we dankbaar gebruikt van maakten. ’s Avonds laat terug in Groningen hebben de jongens nog de constitutieborrel van CoVer meegepakt. Begin maart vond de besturendag van het FVOG plaats. Hier volgden we onder andere workshops over acquisitie, belasting en sollicitatie. Aan het einde van de dag sprak Burgemeester Jaques Wallage over zijn studententijd en het belang van studentenorganisaties. Tijdens het FAC-feest ‘Dessert Storm’ waanden we ons in onze hawaïshirts in een ware woestijn tussen de soldaten, wat volgens ons farmaceuten ook prima als een exotisch eiland opgevat kon worden. Met veel zand in onze schoenen keerden we aan het einde huiswaarts. Een paar dagen later werd tijdens de pré-BEC borrel het officiële programma van de Buitenland Excursie aan de deelnemers bekend gemaakt. Nu kon de voorpret echt beginnen. Jelmer en Erik bezochten de Voorjaarsdag van de KNMP om bestaande contacten met sponsoren aan te

52 52

Abactieel eindverslag

Foliolum Ed.V Juli 2005

editiev.qxp

24-6-2005

2:38

Pagina 54

kasteelheuvel, waar onder andere het farmaciemuseum bezocht kon worden. Verwend als we zijn hoefden we niet zelf de heuvel op te lopen, want een tandradtreintje zette ons er keurig af. ’s Avonds aten we heel chique op een boot. Op maandag namen we een kijkje in het buitenverblijf van keizerin Elizabeth. We vervolgden onze weg naar Szentendre, een klein dorpje buiten Boedapest. We bezochten een wijnproeverij, waar we, op nuchtere maag, vijf Hongaarse wijnen mochten uitproberen. Normaalgesproken wordt de wijn uitgespuugd, maar aangezien we studenten waren vond de gastheer dit niet nodig. Aansluitend werd het Heldenplein bezocht. De laatste avond in de stad beleefden velen bij The Bank de topavond van de week. Dinsdag stonden de bedrijvenbezoeken op het programma. Bij Glaxo Smith Kline en Abbott werden we op de hoogte gebracht van het Hongaarse gezondheidsstelsel. Verder werden uiteraard ook de door de bedrijven ontwikkelde geneesmiddelen besproken. Uitgeput, maar wel voldaan vertrokken we weer naar Nederland. Begin juni werd op een extra AV van de K.N.P.S.V. gesproken over de internationaliseringsplannen van de vereniging. De volgende dag vond een nieuwe activiteit in samenwerking met FEDAp plaats. De inschrijving liep storm en de activiteit, waarbij ingegaan werd op de overname van een apotheek, werd een groot succes. Tijdens de K.N.P.S.V.-NIA dag in Utrecht kwamen we in aanraking met het beroep van industrieapotheker. Aan de hand van verschillende workshops werden de verschillende facetten van het vak belicht. Prof. dr. J.J. de Gier hield zijn oratie met als titel: ‘Overtuigingen maken het verschil’. Hij werd hierbij benoemd tot bijzonder Hoogleraar in de Farmaceutische Patiëntenzorg. Kirsten en Bart waren hierbij aanwezig, terwijl de overige bestuursleden leerden hoe je als apotheker met huisartsen om moet gaan tijdens de FTO-dag. Op het gala van Panacea heeft Bart een half uur lang de jurk van een geneeskundestudente omhooggehouden, omdat hij haar schouderbandje had stukgetrokken, het toppunt van intergratie. We hebben ons prima vermaakt tussen onze toekomstige FTO-partners. De volgende dag waren we te gast op de mensa van Vindicat voor de borrel ter gelegenheid van het 8e lustrum van De Pil. Het ouderejaarssymposium georganiseerd door de Commissie Farmaceutische Wetenschappen ging dit jaar over plantenbiotechnologie in de farmacie. Prof. dr. Quax was de dagvoorzitter en zorgde samen met de andere sprekers voor een zeer gevarieerd programma. Op dezelfde dag was ook de startavond van de CenEcursus. Op het EJC-feest ‘Hakkûh en Zagûh’ was Kirsten verkleed als de enige echte Leontien inclusief een mooie jaren 80 outfit. Bart was een pinballmachine, Jelmer André Hazes en Erik Luke Skywalker. Ik was de enige die geen motie had gekregen en was een echte gabber gehuld in een fluorescerend groen trainingspak. Enkele aanwezigen vroegen of ik niet teveel gebruikte, aangezien mijn ogen nog wel eens wat wijd open willen staan. De eerstejaars werden met veel enthousiasme rondgeleid bij OPG Groothandel B.V. in Staphorst. Hier worden de

producten in tegenstelling tot bij Interpharm nog grotendeels met de hand uit het magazijn gehaald. Terug in Groningen werd de traditionele rondvaart gemaakt met aansluitend onbeperkt pannenkoeken eten op Het Pannenkoekenschip. Eind april brachten we het kandidaatsbestuur de fijne kneepjes van het besturen bij. Wegens het succes van vorig jaar bezochten we wederom discotheek ZAK, waar we dj Willy leerden kennen. Hij draaide werkelijk alles wat we aanvroegen, waaronder Bart’s pinball-repertoire. Dat de ‘Donkere Raver’ draaide in de grote zaal maakte ons niets uit, bij Willy was het veel gaver. De volgende woensdag reisden we af naar Soest voor het K.N.P.S.V.-congres. Deze stond in het teken van medicinale cannabis en psychoses. Heel toepasselijk mochten we ons tijdens de goodwillactiviteit omtoveren tot een levende joint. Het bestuur uit Leiden maakte plaats voor een nieuw bestuur uit Utrecht. Op de onderwijsprijsborrel werd Prof. dr. Zaagsma uitgeroepen tot docent van het jaar. Hij was blij dat hij deze prijs zo vlak voor zijn pensioen nog mee mocht pikken. Op de after-BEC borrel werd met alle deelnemers nagepraat over de geweldige reis. Na het hele reisverslag gelezen te hebben was het echter nog geen tijd om naar huis te gaan, het bleef nog lang gezellig. De volgende dag werd er gevoetbald tegen docenten, lees: een team van drie AiO’s aangevuld met studenten. Het team dat volledig uit studenten bestond ging met de beker naar huis. In samenwerking met VVAA/Bureau Hufen werd voor het eerst een discussieavond georganiseerd. Te gast waren de heer Broeren van de VGZ en de heer De Laat van het ministerie. Al tijdens de inleidende praatjes barstte de discussie los, maar Prof. dr. De Gier wist alles in goede banen te leiden. De avond was absoluut voor herhaling vatbaar. De functionarissenborrel was er om alle commissies van afgelopen jaar te bedanken voor hun geweldige inzet. Terwijl de terrassen volzaten, begaven wij ons in de donkere kelder, genaamd De Tapperij, waar wij ons naar mijn mening veel beter vermaakten dan de mensen die buiten zaten. De volgende ochtend vroeg ging de RijWielPrestatieTocht van start. Wij fietsten als team met ‘tandem Neef’. Aangezien de tandem vorig jaar nogal succesvol was, beloofde dit veel goeds. De hilariteit was groot toen mevrouw Neef plotseling enigszins gevaarlijk lijkende kapriolen uithaalde achter op de tandem, met als doel een foto te maken van Erik en Bart. Zonder ongelukken kwamen we echter op de plaats van bestemming aan. Hier stonden drie activiteiten op het programma: paintballen, steppen en knotsballen. Het laatste is een spel waarbij werkelijk bijna alles is toegestaan en je met een vergrote wattenstaaf kunnen meppen op de bal of op je tegenstander, ook wel tamponbal genoemd. Terug in Groningen werd gedineerd en geborreld. Het DES-team ging er met de winst vandoor. De opkomst bij het eerstejaarssymposium van de Commissie Farmaceutische Wetenschappen was erg hoog. Dit zal onder andere te maken hebben gehad met het extra tentamenpunt wat er te verdienden viel, maar

editiev.qxp

24-6-2005

2:40

Pagina 55

Aldus naar waarheid opgemaakt, Groningen 7 juni 2005 Anne Marie Buunk h.t. ab-actis der G.F.S.V. ‘Pharmaciae Sacrum’

Activiteitenlijst bestuur der G.F.S.V. ‘Pharmaciae Sacrum’ 2004-2005 Activiteiten als kandidaatsbestuur Datum Activiteit 23 maart 2004 Algemene Ledenvergadering Pharmaciae Sacrum 26 maart 2004 ‘Eén dag student’ farmacie en farmaceutische wetenschappen 27 maart 2004 Voorjaarsdag der K.N.P.S.V. 31 maart 2004 Ouderejaarssymposium Commissie Farmaceutische Wetenschappen ‘SSS’ 6 april 2004 FTO-dag 6 april 2004 P.S.-borrel 15 april 2004 EJC-feest ‘Gothic’ 23 t/m 25 april 2004 Inwerkweekend 7 mei 2004 Voetbalwedstrijd studenten-docenten 9 mei 2004 Voetbalwedstrijd FC Utrecht-FC Groningen met OPG 11 mei 2004 P.S.-borrel met uitreiking onderwijsprijs 19-22 mei 2004 Congres der K.N.P.S.V. 25 mei 2004 Kennismakingsdiner met Scholtens-Wristers 27 mei 2004 Apothekersbuluitreiking 29 mei 2004 RijWielPrestatieTocht 1 juni 2004 P.S.-borrel

53 Activiteitenlijst 53

Activiteiten als bestuur 8 juni 2004 Jaarvergadering Pharmaciae Sacrum 9 juni 2004 Buitendag Pharmaciae Sacrum 12 juni 2004 Sportdag der K.N.P.S.V. 14 juni 2004 Overleg met EJC Overleg met Diescommissie 15 juni 2004 Overleg met Almanakcommissie 16 juni 2004 Jaarvergadering Unitas Pharmaceuticorum 17 juni 2004 EJC-feest ‘Barbie en Ken’ 18 juni 2004 Overleg met de Commissie Farmaceutische Wetenschappen ‘SSS’ Overleg met de heer Woerdenbag en de heer Van Doorne 21 juni 2004 Overleg met mevrouw De Haan Jaarvergadering Aesculapius 22 juni 2004 Gangoverleg over hokindeling 23 juni 2004 Constitutieborrel T.F.V. ‘Professor Franken’ 24 juni 2004 Overleg met de EIK Apothekersbuluitreiking Constitutieborrel Ibn Battuta LSK Lezing te Groningen 25 juni 2004 Functionarissenborrel K.N.P.S.V. te Leiden 28 juni 2004 Koffie en thee met de gangbesturen verzorgd door Pharmaciae Sarcum 29 juni 2004 Overleg met de Internetcommissie Oratie Prof. dr. Pieters Constitutieborrel De Chemische Binding 30 juni 2004 HOI-diner der K.N.P.S.V. te Den Haag 5 juli 2004 STOF-vergadering Overleg met de Buitenland Excursie Commissie 6 juli 2004 P.S.-borrel 8 juli 2004 Lunch met ABN AMRO 13 juli 2004 Overleg met de Internetcommissie 16 juli 2004 Kennismaking met FEDAp te Den Haag 26 augustus 2004 Apothekersbuluitreiking 27 augustus 2004 OPG-hockeytoernooi te Utrecht 29 augustus 2004 RvP te Utrecht 31 augustus 2004 Overleg met het STOF 1+2 september 2004 EIK-introdagen 6 september 2004 STOF-vergadering 7 september 2004 P.S.-borrel 8 september 2004 Overleg met de VVAA, ABN AMRO, M.F.V.‘Panacea’ i.v.m. Real Life Game Gangoverleg Kennismakingsdiner CenE Bankiers 9+10 september 2004 Binnenlandse Bedrijven Dagen 13 september 2004 STOF-vergadering Tegenprestatie voor P. Brummelhuis 14 september 2004 Overleg met de heer Woerdenbag en de heer Van

Foliolum Ed.V Juli 2005

ook zeker met het interessante onderwerp: de oncologie. De laatste activiteit van ons bestuursjaar was wederom van de Commissie Farmaceutische Wetenschappen. Ze organiseerde in samenwerking met de studieadviseurs een beroepenmiddag. Zeven farmaceuten, waarvan ieder werkzaam op een ander gebied, lieten ons zien op welke plekken wij later terecht kunnen komen. Het is nu dinsdag 7 juni, de dag van de Jaarvergadering, en mijn verslag is nog steeds niet klaar. Dat is iets wat ik dit jaar niet heb kunnen leren: mijn werk geruime tijd voor de uiterste deadline klaar hebben. Iets wat logischerwijs de nodige stress, maar ook enige chagrijnigheid met zich mee kon brengen. Daarom wil ik mijn bestuursgenootjes mijn excuses aanbieden voor die keren dat ze niks goed konden doen. Gelukkig heb ik afgelopen jaar wel heel veel andere dingen geleerd. Ik kijk met heel erg veel plezier terug het jaar en wil hiervoor alle commissies, de buitenlandse besturen, de ereleden en alle andere mensen waarmee we samen hebben gewerkt hartelijk bedanken. Als laatste wil ik jullie, lieve Erik, Jelmer, Kirsten en Bart bedanken. Over wat ik met jullie heb meegemaakt zou ik nog pagina’s kunnen volschrijven. Het meeste ging goed, maar we zijn zeker ook onze minder sterke punten tegengekomen. Al met al denk ik dat dit jaar voor ons allemaal erg goed is geweest. Erik, jij was echt superenthousiast en pakte alles aan wat er aan te pakken viel. Hierdoor hebben we dit jaar ook veel voor elkaar gekregen. Jelmer, in tegenstelling tot mijzelf had jij je werk bijna altijd ruim op tijd klaar. Als je ergens aan begon was het vaak diezelfde dag nog af, daar ben ik vaak jaloers op geweest. Kirsten, wij waren twee handen op één buik. Jelmer probeerde er op elke mogelijke manier voor te zorgen dat wij eens niet naast elkaar zaten of tegelijk naar huis gingen, maar dit is hem zelden gelukt. Bart, jij kunt echt met bijna iedereen goed opschieten. Je had het altijd door als ik ergens mee zat en probeerde me dan ook altijd weer op te vrolijken. Ik hoop dat we elkaar nog vaak zullen blijven zien en weet ook eigenlijk zeker dat dit wel zal gebeuren. Ik ben ervan overtuigd dat de vereniging in goede handen zal zijn bij het komende bestuur en hoop dat zij net zo’n mooi jaar zullen hebben.

editiev.qxp

24-6-2005

Foliolum Ed.V Juli 2005

17 september 2004 20 september 2004 21 september 2004 22 september 2004

23 september 2004 24 t/m 26 september 2004 26 september 2004 28 september 2004

30 september 2004 1 oktober 2004 4 oktober 2004

5 oktober 2004 6 oktober 2004 7 oktober 2004

8 oktober 2004 11 oktober 2004 12 oktober 2004 13 oktober 2004 14 oktober 2004 15 t/m 17 oktober 2004 17 oktober 2004 18 oktober 2004 21 oktober 2004 23 oktober 2004 26 oktober 2004

27 oktober 2004 28 oktober 2004 29 oktober 2004 1 november 2004

2 november 2004

54 54

Activiteitenlijst

3 november 2004 4 november 2004 5 november 2004

2:43

Pagina 56

Doorne Kennismakingsdiner met Prof. dr. Jonkman Gangfeest in café ‘Het Feest’ Kennismakingsdiner met OPG Groothandel B.V. Quaestorenoverleg Overleg met de EIK Kennismakingsdiner met de Vaandeldrager Constitutieborrel M.V.‘Melior Vita’ P.S-eerstejaarsborrel Constitutieborrel Clio Overleg met VVAA, ABN AMRO, M.F.V.‘Panacea’ i.v.m. Real Life Game Kennismaking met de VIA-groep FTO-overleg met M.F.V.‘Panacea’ Overleg met het STOF Functionarissenweekend der K.N.P.S.V. te Putten Algemene Vergadering der K.N.P.S.V. Vergadering Stichtingsbestuur BetaBedrijvendagen Gangoverleg Constitutieborrel BIG Discussieavond VVAA ‘Ondernemen in een Witte Jas’ Algemene Verenigingen Vergadering FVOG Apothekersbuluitreiking Uitreiking Groninger Formularium FTO-overleg met Prof. dr. Brouwers FTO-overleg met M.F.V.‘Panacea’ STOF-vergadering Overleg met de Commissie Farmaceutische Wetenschappen ‘SSS’ Contractbespreking met CenE te Utrecht P.S.-borrel Overleg met de Buitenland Excursie Commissie Overleg met de RijWielPrestatieTochtCommissie LSK-lezing te Leiden Overleg met het STOF VVAA-congres te Scheveningen Constitutieborrel T.M.F.V.‘Archigenes’ Algemene Ledenvergadering Aesculapius te Leiden Overleg met Prof. dr. Franke over Prof. dr. Faber Constitutieborrel G.T.D. ‘Bernouilli’ KNMP-congres te Utrecht Afspraak met Karen Voskamp Faberlezing met onthulling van de Fabersokkel Kennismaking met mevrouw Inia-Douma EIK-weekend te Appelscha Voetbalwedstrijd FC Groningen-FC Utrecht met OPG Eerstejaarsexcursie naar de Suikerunie Kenningsmakingslunch met Interpharm B.V. Constitutieborrel R.K.S.V. ‘Albertus Magnus’ Oud-besturendiner Gangoverleg Overleg met de Fotocommissie Algemene Ledenvergadering Pharmaciae Sacrum Algemene Ledenvergadering Unitas Pharmaceuticorum te Utrecht EJC-feest ‘Maffia’ Bezoek Notaris Schukken te Emmen Kennismaking met de heer en mevrouw Neef te Enschede STOF-vergadering Contractbespreking en kennismakingslunch met A.I.O. Overleg met de Internetcommissie Afspraak met FEDAp B.V. P.S.-borrel met Diesonthulling Constitutieborrel FMF Apothekersbuluitreiking Borrelen met mevrouw Inia-Douma Overleg met ABN AMRO

8 november 2004

10 november 2004 11 november 2004 15 november 2004 16 november 2004 17 november 2004 18 november 2004 19 november 2004 23 november 2004 24 november 2004 26 november 2004 30 november 2004 1 december 2004 2 december 2004 6 december 2004 7 december 2004 8 t/m 10 december 2004 13 december 2004 14 december 2004 15 december 2004 16 december 2004 17 december 2004 17 t/m 19 december 2004 18 december 2004 20 december 2004 21 december 2004 23 december 2004 10 januari 2005 11 januari 2005

12 januari 2005 13 januari 2005 14 januari 2005

17 januari 2005 19 januari 2005 20 januari 2005 21 januari 2005 21 t/m 23 januari 2005 24 januari 2005 25 januari 2005 27 januari 2005 29 januari 2005 1 februari 2005

Eindfeest Aesculapius te Leiden Vergadering Stichtingsbestuur BetaBedrijvendagen Overleg met VVAA, ABN AMRO, M.F.V.‘Panacea’ i.v.m. Real Life Game Overleg met de Diescommissie Overleg FAC-feestcommissie Receptie Unitas Pharmaceuticorum te Utrecht Eten met de gangbesturen verzorgd door T.M.F.V.‘Archigenes’ Voorvergadering Opleidingscommissie Eten met de Commissie Farmaceutische Wetenschappen ‘SSS’ Overleg met de Redactiecommissie ‘Foliolum’ Facultaire Onderwijsdag Kennismakingslunch met VVAA/Bureau Hufen te Zwolle Overleg FAC-feestcommissie Gala Unitas Pharmaceuticorum te Utrecht Overleg levenswetenschappen Overleg met het de heer Van Doorne en de heer Woerdenbag Overleg met de Eerstejaars Commissie Overleg met de Fotocommissie Eerstejaarsexcursie Interpharm B.V. te Meppel Real Life Game Overleg met de Commissie Farmaceutische Wetenschappen ‘SSS’ STOF-vergadering Evaluatie Real Life Game Gangoverleg P.S.-borrel Sinterklaas Dies Natalis Pharmaciae Sacrum Constitutieborrel S.O.G. Eten met de RijWielPrestatieTochtCommissie Diesborrel T.M.F.V.‘Archigenes’ Constitutieborrel G.H.D.‘Ubbo Emmius’ Overleg met de Fotocommissie RvP te Utrecht Overleg met de Kascommissie Archief-opruimweekend met de Archiefcommissie Gala T.M.F.V.‘Archigenes’ Overleg met de Buitenland Excursie Commissie Eten met de Eerstejaars Commissie Overleg met de Redactiecommissie ‘Foliolum’ Apothekersbuluitreiking Overleg FTO-dag met M.F.V.‘Panacea’ STOF-vergadering Algemene Ledenvergadering Aesculapius Gangoverleg Overleg met de Almanakcommissie P.S.-nieuwjaarsborrel met Piet Paulusma Algemene Verenigingen Vergadering FVOG Kennismaking Lloyds Apotheken te Weesp Constitutieborrel VIP Overleg met de Almanakcommissie Overleg FTO-dag met M.F.V.‘Panacea’ Constitutieborrel M.F.V.‘Panacea’ Afscheidsborrel de heer Bosman ABN AMRO Nieuwjaarsborrel der K.N.P.S.V. te Leiden Quaestorenoverleg Eten met de Diescommissie Overleg met de heer Van Doorne en de heer Woerdenbag Overleg met het STOF Overleg met de Buitenland Excursie Commissie Overleg FTO-dag met M.F.V.‘Panacea’ Bestuursweekend Eten met de Internetcommissie Algemene Ledenvergadering Pharmaciae Sacrum Apothekersbuluitreiking Algemene Vergadering der K.N.P.S.V. Afscheidsreceptie Het Bloemenpalet

editiev.qxp

24-6-2005

2 februari 2005

4 februari 2005 7 februari 2005 8 februari 2005 10 februari 2005

15 februari 2005 16 februari 2005 21 februari 2005 23 februari 2005 24 februari 2005 25 februari 2005 1 maart 2005 2 maart 2005 3 maart 2005 7 maart 2005 8 maart 2005 9 maart 2005 10 maart 2005 14 maart 2005 15 maart 2005 16 maart 2005 17 maart 2005 18 maart 2005 19 maart 2005 21 maart 2005 22 maart 2005 23 maart 2005 24 maart 2005 24 t/m 30 maart 2005 31 maart 2005 1 april 2005 4 april 2005 5 april 2005 6 april 2005 7 april 2005 9 april 2005 11 april 2005 12 april 2005 13 april 2005 14 april 2005 15 april 2005 16 april 2005 19 april 2005

Pagina 57

P.S.-borrel met BEC-onthulling Algemene Ledenvergadering Unitas Pharmaceuticorum Almanakonthulling T.M.F.V.‘Archigenes’ Eten met de gangbesturen verzorgd door Studiosi Mobilae EJC-feest ‘Tiroler Bierfest’ Overleg FTO-dag Overleg met de Internetcommissie STOF-vergadering Eten met de Fotocommissie LSK-lezing te Utrecht Overleg met de Commissie Farmaceutische Wetenschappen ‘SSS’ Overleg met de RijWielPrestatieTochtCommissie Gangoverleg Constitutieborrel Villa Volonté Interfacultaire Bierestaffette ABN AMRO World Tennis Tournament te Rotterdam Constitutieborrel CoVer Eten met de Almanakcommissie Hollandse Avond Studiosi Mobilae Apothekersbuluitreiking Open dag op locatie Overleg FTO-dag P.S.-borrel Besturendag FVOG Overleg met de Fotocommissie Studiecommissie theedrinken met e.t. Studiecommissies STOF-vergadering RvP te Groningen Overleg met de heer Van Doorne en de heer Woerdenbag Overleg FTO-dag FAC-feest Pré-BEC borrel Eten met de Redactiecommissie ‘Foliolum’ Gangoverleg KNMP Voorjaarsdag te Utrecht Overleg met Eerstejaars Commissie EFC-feest Unitas Pharmaceuticorum te Utrecht Bezoek Robotapotheek met OPG te Sliedrecht Overleg FTO-dag met M.F.V.‘Panacea’ Voorjaarsdag der K.N.P.S.V. te Putten Overleg met de Buitenland Excursie Commissie Algemene Ledenvergadering Pharmaciae Sacrum Overleg FTO-dag met M.F.V.‘Panacea’ Apothekersbuluitreiking Buitenland Excursie naar Boedapest

21 april 2005

25 april 2005 26 april 2005 27 april 2005 28 april 2005 29 april t/m 1 mei 2005 2 mei 2005

3 mei 2005 4 t/m 7 mei 2005 9 mei 2005 2004-2005 10 mei 2005 11 mei 2005 12 mei 2005

19 mei 2005 20 mei 2005 23 mei 2005 24 mei 2005 26 mei 2005

27 mei 2005 28 mei 2005 31 mei 2005 1 juni 2005 2 juni 2005 3 juni 2005 6 juni 2005 6 juni 2005 7 juni 2005 8 juni 2005

Overleg met de heer Van Doorne en de heer Woerdenbag Gangoverleg U-Raad vergadering i.v.m. bestuursbeurzen Collegecarrousel 4 VWO Eten met de gangbesturen verzorgd door M.F.V.‘Panacea’ EJC-feest ‘Hakkûh en Zagûh’ Tegenprestatie met Unitas Pharmaceuticorum te Groningen CenE-cursus Eerstejaarsexcursie OPG te Staphorst en Groningen Collegecarrousel 4 VWO Apothekersbuluitreiking Inwerkweekend Overleg met Buitenland Excursie Commissie 2005-2006 STOF-vergadering Evaluatie FTO-dag met M.F.V.‘Panacea’ P.S.-borrel CenE-cursus Congres der K.N.P.S.V. te Soest Eten met de Buitenland Excursie Commissie Contractbespreking Interpharm B.V. te Den Bosch Onderwijsprijsborrel Overleg met Prof. dr. Franke over levensweten schappen Diesreceptie R.K.S.V. ‘Albertus Magnus’ Gala Studiosi Mobilae Gangoverleg After-BEC borrel Voetbalwedstrijd studenten-docenten Overleg met kandidaatsbestuur VVAA/Bureau Hufen discussieavond Collegecarrousel 4 VWO Apothekersbuluitreiking Algemene Verenigingen Vergadering FVOG met bestuurswissel Functionarissenborrel Pharmaciae Sacrum RijWielPrestatieTocht Eerstejaarssymposium Commissie Farmaceutische Wetenschappen ‘SSS’ Algemene foto-nabesteldag Overleg met de Fotocommissie 2005-2006 Ouderdag farmacie en farmaceutische weten schappen STOF-vergaderig Beroepenmiddag Commissie Farmaceutische Wetenschappen ‘SSS’ Jaarvergadering Pharmaciae Sacrum Buitendag

55 Activiteitenlijst 55

Constitutieborrel EFV Overleg met het STOF ‘Eén dag student’ farmacie en farmaceutische wetenschappen STOF-vergadering Contractbespreking met OPG Groothandel B.V. P.S.-borrel Extra Algemene Vergadering der K.N.P.S.V. te Leiden Overleg met het kandidaatsbestuur FEDAp-activiteit K.N.P.S.V.-NIA dag te Utrecht Algemene Ledenvergadering Aesculapius FTO-dag met M.F.V.‘Panacea’ Oratie Prof. dr. J.J. de Gier Overleg met Almanakcommissie 2005-2006 Overleg met de 25e Lustrumcommissie Overleg met de Diescommissie 2005-2006 Gala M.F.V.‘Panacea’ Pil lustrumborrel Ouderejaarssymposium Commissie Farmaceutische Wetenschappen ‘SSS’ CenE-cursus

20 april 2005

Foliolum Ed.V Juli 2005

3 februari 2005

2:45

editiev.qxp

24-6-2005

2:45

Pagina 58

“De Stefan” Foliolum Ed.V Juli 2005

Overwinning en feest, daar hoort een goede whiskey bij. Mijn droom van vorig jaar is uitgekomen, er zijn vijf Foliolums uitgekomen, de een nog mooier dan de ander. De hoge lat van het Foliolum is voortgezet, met dank aan mijn commissiegenoten! Bereiding: Neem een kristallen whiskeyglas. Giet er een flinke scheut goede whiskey in (bv Jack Daniels, Grants of de goede oude Glenlivet). Enkele ijsblokjes in het glas laten drijven en genieten maar. “De Stefan” - Whiskey on the rocks o whiskey o ijsblokjes

Tip! Rook er een goede sigaar bij! En een echte man drinkt natuurlijk zonder ijs, maar anders valt dit recept helemaal geen cocktail meer te noemen.

“De Nadine” Dit drie kleuren drankje is helemaal het drankje voor Nadine, want Nadine is in dit commissiejaar wel drie keer verhuisd! Bovendien zorgde ze er altijd voor dat de brieven er perfect uitzagen en had ook nog een handje van layouten. Nadine, veel plezier in je nieuwe huis, drie keer is scheepsrecht!

“De Nadine” - Red White and Blue o 30 ml Peach tree o 40 ml Blue Curacao o 40 ml grenadine

Bereiding: Pak een flute en schenk als eerste de grenadine daarin. Schenk vervolgens voorzichtig de Peach tree over de bolle kant van een theelepel op de grenadine, zodat het er op blijft drijven. Schenk nu nog voorzichtiger de Blue Curacao op de zelfde wijze op de Peach tree. Tip! Bepaal de hoeveelheden op basis van het glas.

“De Anouk”

56 56

Achterkrant

Chiq en uiterst stijlvol. Typisch Anouk. Ook behoorlijk duur, maar de prijs helemaal waard. Net zoals dit kleurennummer, wat jullie grotendeels aan onze quaestrix te danken hebben. Een van de grootst drijvende krachten van het Foliolum! Bereiding: De ingrediënten blenden met ijs of gewoon shaken en serveren in een cocktailglas. De hoeveelheden hiernaast zijn voor een groot glas. In geval van een kleiner glas de verhouding 2:1:1 aanhouden “De Anouk” - Sex and the city o 80 ml Alizé Red Passion o 40 ml Wodka o 40 ml cranberrysap o ijsblokjes

Plaats als 'finishing touch' een schijfje limoen op de rand van het glas. Santé! Tip! Gebruik licht gezoet cranberrysap in plaats van gewoon cranberrysap. Dit maakt de cocktail iets zoeter en vriendelijker.

editiev.qxp

24-6-2005

1:55

Pagina 59

“Manon”

“De Manon” - Bailey’s Shake o scheutje Baileys o scheutje chocoladesiroop o scheutje melk o 2 scheppen vanille ijs

Bereiding: Doe alle ingrediënten in de blender en even kort blenden op de laagste stand, totdat het mengsel egaal is. Afhankelijk van je eigen voorkeur iets meer of iets minder uitschieten bij de scheutjes. Schenk de cocktail in een champagneflute of in een pousse-café glas (zie foto).

Foliolum Ed.V Juli 2005

Geraffineerd en fris, deze cocktail met bailey's past helemaal bij Manon. Altijd scherp op layout, planning, en mijn spelfouten. Zonder Manon was dit Foliolumjaar waarschijnlijk in spijkerschrift gedrukt. Manon gaat zeker weten een super BEC organiseren volgend jaar. Manon bedankt!

Tip! Zet de glazen even in de koelkast voor je de cocktail gaat maken.

“De Eveline” Altijd vrolijk en in voor een feestje, vandaar deze Passoa met een stevige schwung! Jammer dat je het Foliolum moest delen met je Vindicat kroegcommissie. Maar je was altijd enthousiast en wilde graag veel doen voor het Foliolum. Eef bedankt! Bereiding: Neem een longdrinkglas en doe daar een stuk of 3 ijsblokjes in. Giet hier de Wodka en de Passoa overheen. Aanvullen met jus d'orange en even goed roeren. “De Eveline” - Rusky Passion Cocktail o 30 ml Wodka o 30 ml Passoa o jus d'orange o ijsblokjes

Garneer bijvoorbeeld met een trosje bessen. Bij gebrek aan bessen....fruit naar keuze. Tip! Je kan in plaats van Wodka ook Red Wodka gebruiken voor nog meer schwung!

“De Femke” Eigenlijk wilde ik een alcoholvrije cocktail voor je kiezen, maar ik weet dat je daar een hekel aan zou hebben. Daarom deze leuke cocktail, schattig en toch pittig. Veel slimme ideeën kwamen van jou. Ook veel grappige momenten trouwens. ‘ Wat moeten we zonder Femke!

“De Femke” - Liquid Cocaine (!) o 30 ml Wodka o Champagne o Red Bull

Gebruik bijvoorbeeld een aardbei als finishing touch... Tip! Lekker bij oud en nieuw, als je toch champagne in huis hebt.

57 Achterkrant 57

Bereiding: Pak een champagne flute en schenk hierin de Wodka. Vul aan met evenveel Champagne als Red Bull.

editiev.qxp

24-6-2005

1:55

Pagina 60