/Oktober2011

Inhoudsopgave

Foliolum Jaargang

XXV

Editie

I

Oktober

2011

REDACTIONEEL

Voorwoord Redactie 4 Voorwoord Bestuur 5 Clusterhoofdpijn weg met LSD 6 Medische toepassingen van hallucinogenen 8 Psilocybine tegen depressie 14 Bedrocan 18

FACULTAIR

Farmaceutische Analyse 20 Analytische Biochemie 22 Student in het Buitenland 24 Promovendi 27 Afgestudeerden 28

PHARMACIAE SACRUM

Alumnus 32 Mediq Hockeytoernooi 34 Binnenlands Bedrijven Bezoek 34 Introductiedag 35 Introductiekamp 35 C&E Workshop 37 LIF-dag 37 RijWielPrestatieTocht 38 Onderwijsmiddag 38 Agenda 39 Almanakcommissie 40 Alumnicommissie 40 Archiefcommissie 41 Carrièredagcommissie 41 Eten met EIK 43 Slotpagina 46

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum” in samenwerking met het Universitair Centrum voor Farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen

Colofon Redactiecommissie

Denise van Marion Charlie Brouwers Sebnem Akgöl Arend Overeem Boudewijn Riemersma Mark Pratt

Ab-actiaat

Charlie Brouwers Sint Eustatiusstraat 59 9715 PG Groningen tel: 0648865366 foliolum@rug.nl

Drukkerij Smeets & Hagenbeck Foto voorkant

Denise van Marion

Puzzels slotpagina Copyright 2011 Redactiecommissie Foliolum ‘van A tot Zilver’ der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van schrift, druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de auteurs.

Boy van Basten

Oplage 1250

Redactioneel

“van A tot Zilver”

Geachte lezer,

Denise van Marion

Vers van de pers ligt nu de eerste editie van de 25e jaargang van het Foliolum voor u. Na onze installatie in maart zijn wij hard aan de slag gegaan met het bedenken van het thema van ons eerste nummer. Een goede samenwerking is een vereiste om tot een mooi eindresultaat te komen en daarom is het zeker belangrijk om elkaar goed te leren kennen. Daar hebben we tijdens onze eerste commissieavonden ons uiterste best op gedaan.

Wie zijn ‘wij’ nu eigenlijk? Wij zijn de 25e Redactiecommissie “van A tot Zilver”, bestaande uit Charlie Brouwers (ab-actis), Sebnem Akgöl (quaestor), Arend Overeem (assessor I), Boudewijn Riemersma (assessor II) en Mark Pratt (assessor III). Ikzelf ben Denise van Marion, de praeses. Helaas moeten we het vanaf nu zonder Boudewijn gaan doen, aangezien hij is gestopt met de studie Farmacie. Namens de commissie wil ik Boudewijn ontzettend bedanken voor de gezelligheid en zijn inzet!

Een enorme opgave en daarmee een hele uitdaging was het om op zoek te gaan naar schrijvers en goede afspraken te maken. Daarnaast kwam de lay-out van het blad, die wij ten opzichte van voorgaande jaren wilden vernieuwen. Het vernieuwde blad heeft als thema ‘psychoactieve stoffen als medicatie’.

Psychoactieve stoffen worden vaak in een kwaad daglicht neergezet. Dat is jammer, aangezien veel van deze stoffen positieve effecten kunnen hebben op patiënten bij verschillende aandoeningen. Onderzoek wordt gedaan, maar meer onderzoek is belangrijk. In het redactionele gedeelte vindt u allereerst een patiëntenervaring met LSD tegen clusterhoofdpijn. Het tweede artikel is een zeer gevarieerd artikel van Ruud Kortekaas waar hij de verschillende kanten van hallucinogene stoffen als medicatie belicht. Tot slot vindt u een artikel van Mendel Kaelen over psilocybine tegen depressies.

Voorgaande redactiecommissie belichtte in het Facultaire gedeelte een bachelor- en masteronderzoek. Om meer onderzoeken binnen de vakgroepen te belichten hebben wij gekozen voor de rubriek ‘vakgroep belicht’. De rubriek ‘student in het buitenland’ behouden we en hier zal Luca Emmer zijn onderzoekervaring in Sydney met ons delen. Verder is er een overzicht van de promovendi en de afgestudeerden.

In het P.S. gedeelte vindt u zoals gebruikelijk een woord van een alumnus, verslagen van de introductiedag, de BBB, het Mediq Hockeytoernooi en het EIK kamp plus vier activiteiten, die in de juli-editie van de vorige redactiecommissie hadden moeten verschijnen. De agenda is uitgebreider dan normaal met toelichtingen van aankomende activiteiten. In deze editie worden vier commissies van P.S. geïntroduceerd, doen wij verslag van ons etentje met de EIK en hebben we een leuke slotpagina.

Ik wens u veel leesplezier toe.

Namens de 25e Redactiecommissie “van A tot Zilver”, Denise van Marion h.t. praeses

4 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”

Sophie Berends

Geachte lezer, Op het moment van schrijven sieren dikke regendruppels onophoudelijk de ramen van een verlaten faculteit. Waar reisbureau’s overuren draaien met het verwerken van alle last-minute boekingen, is het P.S.-hok nog stil en leeg. Maar elke keer als de post geweest is, tovert dat een glimlach op mijn gezicht. De inschrijvingen van eerstejaars voor P.S. beginnen binnen te stromen en ik hoop dan ook vele nieuwe enthousiastelingen te mogen verwelkomen aankomend collegejaar. De EIK is in ieder geval al volop bezig met de voorbereidingen voor de introdag om er een onvergetelijke eerste dag voor hen van te maken!

Niet alleen de EIK, maar ook de SSS is druk bezig in de zomer. De voorbereidingen voor het Binnenlands Bedrijven Bezoek zijn in volle gang en einde van de zomer zullen we afreizen naar Scheveningen. Het beloven twee mooie dagen te worden! Na de BBB zal het Mediq hockeytoernooi ook dit jaar weer in het Stichtse worden gehouden, waar we natuurlijk een sportieve strijd zullen leveren om de eerste (poedel) prijs weer mee naar huis te nemen.

Ook de 25e Redactiecommissie is deze zomer van start gegaan. “van A tot Zilver” heeft vele leuke en nieuwe ideeën voor aankomend jaar en ik kijk erg naar dit eerste nummer van hen uit. Als thema hebben zij ‘Psychoactieve stoffen als medicatie’ gekozen. Een interessant onderwerp, omdat de werkingsmechanismen van veel van deze middelen nog niet opgehelderd zijn. De psychoactieve middelen hebben, zoals de naam doet impliceren, uitwerking op de psyche en hebben dus invloed op het gedrag. Maar iedereen is anders en deze middelen hebben dan ook niet op iedereen hetzelfde effect. Meer hierover leest u in dit Foliolum!

Het is te hopen dat de zon nog wel op iedereen hetzelfde gewenste effect zal hebben deze zomer. Voor nu wens ik u in ieder geval veel leesplezier met dit eerste Foliolum van het collegejaar!

Met vriendelijke groet, Namens het 130e bestuur der G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”, Sophie Berends h.t. praeses

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 5

Redactioneel

Clusterhoofdpijn weg met LSD

E

Ervaring van een patiënt

en zeldzame vorm van hoofdpijn is clusterhoofdpijn, waarvan de pijn als extreem heftig ervaren wordt. De hoofdpijn treedt op in de vorm van aanvallen waarvan de duur varieert van een kwartier tot enkele uren. Stoffen die schijnen te werken zijn hallucinogenen zoals LSD en psilocybine (uit paddo’s). Het volgende artikel is een getuigenis van een clusterhoofdpijn patiënt die LSD probeerde om van de hoofdpijn af te komen.

Op mijn 33ste had ik voor het eerst clusterhoofdpijn (CH). Ik wist niet wat mij overkwam want de pijn was helemaal anders dan andere soorten hoofdpijn die ik kende. Mijn eerste gedachten waren dat ik een hersentumor had of alleszins iets dat levensbedreigend was.

en zij had nog nooit over CH gehoord, maar ze stuurde mij toch maar naar een neuroloog. Die kende de ziekte wel, maar kon mij niets vertellen over de oorzaak. Hij kon mij niet genezen, maar hij kon mij wel zuurstof voorschrijven, wat bij 70% van CH-patiënten de aanvallen binnen de 10 minuten afbreekt. Ik heb het meteen besteld bij de apotheker en gelukkig werkte het heel goed bij mij. Het enige wat ik moest doen was zorgen dat ik thuis was, waar ik een grote zuurstoffles had staan. Vaak heb ik mij naar huis moeten haasten en wanneer ik daar niet op tijd aankwam, had ik geen andere keuze dan mijn auto aan de kant van de weg te parkeren en de aanval te ondergaan. Pas later kwam ik te weten dat er ook kleinere flessen beschikbaar waren en vanaf toen had ik tijdens een clusterperiode altijd een fles in de koffer van mijn auto.

De ervaring van CH is moeilijk te beschrijven, maar een paar Engelse bijnamen ervoor geven al meteen een idee: ‘suicide headache’ en ‘alarm clock headache’.

De pijn is erg genoeg om er bijna alles voor over te hebben om het te doen stoppen, en het komt vaak (in mijn geval was het meestal zo) elke dag weer op hetzelfde tijdstip, waardoor je op voorhand al onrustig wordt omdat je weet wat er aan komt. Je vraagt je af of je er deze keer heelhuids door zult geraken en toch is de pijn, zodra ze escaleert, nog erger dan je je herinnerde. Vaak was mijn enige houvast tijdens een aanval dat ik wist dat het vanzelf Ondertussen ben ik blijven zoeken op het internet over zou gaan. naar meer informatie over CH, zowel over de oorzaak als over eventuele remedies. Bij artsen ging ik niet Zes jaar heb ik met die vreselijke aanvallen geleefd. meer te rade want ik merkte dat ik veel gemakkelijker Twee maal per jaar had ik gedurende een periode aan goede en betrouwbare informatie kwam via van 2 maanden elke avond rond 20u een zware het internet, vooral omdat die vaak van mensen aanval. Vaak had ik ook een aanval in de namiddag. kwam die zelf CH hadden. Ik beweer helemaal niet De eerste 2 jaar gebruikte ik geen medicatie. Geen dat je alles wat je op het internet vindt zomaar kan enkele pijnstiller die ik aanvankelijk probeerde had vertrouwen, maar wanneer je op forums over CH enig effect op de pijn. Ik ga maar heel zelden naar steeds de zelfde ervaringen leest, dan kan je er wel de huisarts en heb meestal een houding van ‘het van uitgaan dat daar iets van waar is. Uiteindelijk zal wel over gaan’. Maar toen ik uiteindelijk toch kwam ik op de website www.clusterbusters.com en ging, wist mijn huisarts mij niet te vertellen wat er daar las ik over het gebruik van LSD en psilocybine met mij aan de hand was. Zelf begon ik te denken om volledige clusterperiodes af te houden en in dat het misschien psychologisch was op de een of sommige gevallen om een clusterperiode af te breken andere manier. Uiteindelijk ben ik op het internet terwijl die al bezig is. Ik las dat veel mensen met één beginnen te lezen over migraine en kwam ik CH lichte dosis (waarbij geen hallucinaties optreden) per tegen. De symptomen kwamen helemaal overeen jaar helemaal ‘clustervrij’ bleven. Dit was de eerste met wat ik ervoer. Ik vertelde mijn huisarts erover keer dat ik las over een behandeling die een volledige

6 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

clusterperiode kon voorkomen.

In mijn studentenjaren heb ik een paar keren geëxperimenteerd met LSD en paddo’s en had daar geen nare ervaringen bij. Het waren voor mij eerder geestesverruimende ervaringen. Daarom had ik er geen probleem mee om het nog eens te nemen. Dat was twee en een half jaar geleden. Op dat moment zat ik midden in een clusterperiode en ik hoopte die dus af te breken. Ik ben met een vriend, die aan LSD kon komen, op een zondagmorgen de natuur ingetrokken en we namen allebei een ‘recreatieve’ dosis, op zo’n klein papiertje. Dat is meer dan nodig volgens wat ik las, maar zoals ik al schreef, was ik niet bang voor de ‘bijverschijnselen’. Het werd een heel intense ervaring waar ik echt van genoten heb. Alles leek gewoon nog mooier en harmonieuzer dan het al was. Kleuren waren intenser en alles vloeide een beetje in elkaar over. Het licht, de wind, de wolken, de bomen en het gras leken allemaal verbonden met elkaar… De trip duurde ongeveer 10 uur.

ben ik blij om mijn verhaal te kunnen delen met de lezers van dit tijdschrift. Persoonlijk ben ik ervan overtuigd dat LSD helemaal niet gevaarlijk is onder gecontroleerde omstandigheden. Het is ook mijn overtuiging dat de gangbare geneesmiddelen voor CH, die vooral gericht zijn op symptoombehandeling, veel schadelijker zijn voor het lichaam dan LSD. Ik ben helemaal geen expert, maar ik heb er destijds wel erg veel over gelezen. Ik heb bijvoorbeeld een boekje gevonden van een psychotherapeut die veel van zijn cliënten behandelde met LSD onder begeleiding.

Hij had daar veel succes mee, en werd steeds meer gevraagd. De LSD gaf zijn cliënten vaak het nodige inzicht in de eigen problematiek om te kunnen genezen. Toen LSD in 1968 illegaal werd verklaard, heeft hij zijn werk in het geheim moeten voortzetten.

Onlangs vertelde ik over mijn ervaring met CH en LSD aan een kennis die huisarts is. Hij heeft drie CH-patiënten in zijn praktijk en schrijft hen de bekende immigram injecties voor. Toch heeft één Die avond had ik voor het eerst in 4 weken geen van die patiënten zich tijdens een CH-aanval door aanval. De dag nadien weer wel, zoals gewoonlijk, het hoofd proberen schieten, maar de kogel ketste af maar deze was zeer gedempt. Ik kon er gemakkelijk op zijn schedel. Die huisarts was zeer geïnteresseerd door zonder zuurstof. De dagen daarna ook steeds in mijn ervaring en is meteen zelf op zoek gegaan een gedempte aanval, en na ongeveer 10 dagen, naar informatie online. helemaal niets meer, terwijl ik normaal gezien nog 4 à 5 weken te gaan had. Het belangrijkste was dat Wie het internet goed weet te gebruiken kan een mijn volgende clusterperiode helemaal niet kwam. ongeziene schat aan informatie vinden die, om Het is dus twee en half jaar geleden dat ik de LSD welke reden dan ook, vaak niet te vinden is in de nam en de CH is al die tijd volledig weggebleven. gevestigde media. Belangrijk daarbij is vooral dat je Aanvankelijk dacht ik 1 keer per jaar een dosis LSD alle standpunten over een onderwerp bekijkt, en heel te nemen, voor de zekerheid, maar het is er niet goed analyseert waar die informatie vandaan komt van gekomen omdat ik nog maar heel zelden dacht en wat het doel is van de bron. Als er bijvoorbeeld aan CH. Ik ben nu gerustgesteld dat, als het toch winst of andere oneerbiedige belangen mee gemoeid terugkomt, ik weet dat er een oplossing is. zijn, moet er meteen al een waarschuwingslampje gaan branden. Wanneer de informatie van iemand Heel soms kijk ik eens op het internet naar hoe het staat komt die daar zelf nood aan had, dan ben je al met het onderzoek naar en de behandeling van CH. een heel stuk op weg naar geloofwaardigheid. Dat Ik lees dat er nog veel frustratie is bij CH-patiënten kunnen inschatten vraagt natuurlijk wel heel wat rond onwetendheid van artsen en een algemeen lage mensenkennis en een analytische open geest. interesse uit de medische wereld voor alternatieve geneesmiddelen. Ondertussen zijn er verschillende Dit zijn mijn persoonlijke ervaringen en ik wil websites voor CH-patiënten met informatie over geenszins beweren dat iedereen met CH die zomaar het gebruik van LSD voor CH en ook over het zelf moet volgen. Ik vind dat iedereen zelf zijn zoektocht kweken van paddo’s. Mijn eigen genezing heb ik moet ondernemen en zelf uitmaken waar hij of volledig te danken aan dit soort initiatieven. Het is zij voor kiest. Het is een kwestie van zelf je lot in wel erg spijtig dat CH-patiënten niet via de medische handen nemen en niet zomaar te vertrouwen op wat weg kunnen geraken aan wat misschien wel de meest iemand anders beweert, zelfs wanneer de informatie effectieve behandeling is voor hun ziekte. Daarom uit ‘wetenschappelijke bron’ komt.

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 7

Redactioneel Medische toepassingen van hallucinogenen Dr. R. Kortekaas,

Afd. Neurowetenschappen, UMCG

K

an LSD de gezondheid bevorderen? Het is toch niet voor niets een verboden middel?

Hoe gevaarlijk zijn hallucinogenen? Wat zijn psychotomimetica? Verbieden of onderzoeken?

Dit artikel behandelt deze vragen en plaatst psychedelica in het bredere kader van gezondheidszorg en wetenschapsfilosofie.

Inleiding 2010 was een actief jaar voor medische toepassingen van hallucinogenen. In de VS organiseert stichting MAPS [maps.org] in het voorjaar een groot congres met de titel “Psychedelic Science in the 21st Century”.

In eigen land worden lezingen hierover gegeven door dr. H. Vervaeke, mijzelf en Stichting OPEN [stichtingopen.nl]. Stichting OPEN organiseerde een internationaal symposium met de titel “Mind Altering Science”.

“Kunnen we spreken van een hallucinatie als meerdere mensen hetzelfde waarnemen?”

In de aanloop naar dit symposium werden er diverse radio-interviews over medisch gebruik van psychedelica uitgezonden. Tijdens een radiointerview dat ik gaf voor het nieuwsbulletin “Met het oog op morgen” van de Evangelische Omroep, opende de interviewer met de provocerende stelling: “Het klinkt best paradoxaal: geestverruimende middelen gebruiken bij psychotherapie.” Ik legde uit dat dit helemaal niet zo paradoxaal is en dat de feiten voor zich spreken.

In september 2010 verscheen een artikel in Nature Reviews Neuroscience (beslist geen hippiekrantje: impact factor 26) waarin dr. Franz Vollenweider stelt: “psychedelica moduleren neurale circuits die betrokken zijn bij stemmingsstoornissen en emotionele stoornissen, en kunnen de klinische symptomen van deze stoornissen verminderen”.

Blijkens het interview door de EO en andere bronnen hebben psychedelica vooral de reputatie van gekmakend en niet van genezend. In dit artikel zal ik dit thema nader belichten.

8 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

Terminologie Er zijn verschillende termen voor middelen als LSD, psilocybine (in bepaalde paddenstoelen) en mescaline (in bepaalde cactussen). De term zegt meer over de spreker dan over het middel.

Wie een voorkeur heeft voor het woord hallucinogeen, legt de nadruk op het ontstaan van hallucinaties: niet gedeelde waarnemingen. Het probleem met deze term is dat een groepje mensen onder invloed van een dergelijk middel een ongewone waarneming kunnen hebben die ze wel met elkaar delen. Er kan bijvoorbeeld een kanaal van licht door meerdere deelnemers worden gezien. Kunnen we spreken van een hallucinatie als meerdere mensen hetzelfde waarnemen?

Een andere veel gehoorde term is psychotomimeticum. Dit mooie woord betekent: ‘nabootser van een psychose’. Het is een term die veel gebruikt wordt door psychiaters. Hij legt de nadruk op de bizarre ervaringen die kunnen optreden tijdens het gebruik en stelt dat deze lijken op de symptomen van een psychose. Echter: een psychose heeft een uitermate destructief effect op iemands functioneren en deze zgn. psychotomimetica kunnen onder bepaalde omstandigheden juist een positief effect hebben op iemands leven (later meer hierover).

Daarnaast is er een probleem dat de grenzen van

“Deze mensen noemen zichzelf vaak psychonauten, reizigers in de geest, en de term entheogeen betekent: ‘opwekker van het goddelijke in jezelf ’.”

psychose niet eenduidig vaststaan [Aleman, 2011] en dat het dus geen absoluut begrip is.

De term entheogeen wordt ook gebruikt voor psilocybine en consorten, maar dan meestal door de aficionados. Deze mensen noemen zichzelf vaak psychonauten, reizigers in de geest, en de term entheogeen betekent: ‘opwekker van het goddelijke in jezelf ’. Het probleem met deze term is dat de ervaringen tijdens het gebruik lang niet altijd ‘goddelijk’ zijn.

De term psychedelicum werd geïntroduceerd door Humphry Osmond en betekent ‘geestonthuller’. Ik vind dit de beste term die voor handen is omdat hij ervan uitgaat dat wat ervaren wordt tijdens de veranderde toestand geestelijk van aard is en dat het in een of andere vorm al aanwezig was in de geest, maar nu onthuld is.

Er zijn nog allerlei andere exotische termen zoals phanerothym, psychodyslepticum en oneirogeen maar ik beperk me maar even tot de meest gangbare woorden want dit artikel ambieert niet om met van Dale te concurreren.

“Psychedelica zijn wel metaforisch de microscoop van de psychiatrie genoemd omdat ze mentale processen kunnen uitvergroten.”

Nu we besloten hebben om het woord psychedelicum te gebruiken kunnen we een onderscheid gaan maken tussen klassieke en niet-klassieke psychedelica.

De klassieke psychedelica zijn stoffen als LSD, psilocybine, DMT en mescaline en dit zijn allemaal 5-HT2A agonisten. Er zijn honderden structurele varianten op bedacht en gesynthetiseerd en vele van deze varianten zijn psychisch actief in de mens [Shulgin & Shulgin, 1991; Shulgin & Shulgin, 1997].

Niet-klassieke psychedelica zijn o.a. salvinorine (kappa opioïd agonist), PCP, ketamine en dextromethorfan. De farmacologie van deze laatste drie farmaca is nog niet helemaal opgehelderd, maar de werking berust waarschijnlijk voor een groot deel op sigma opioïd agonisme [Kortekaas, 2008].

MDMA (ook wel ecstasy of XTC genoemd) en cannabis (hash en marihuana) worden hier buiten beschouwing gelaten omdat ‘hallucinogene’ effecten niet op de voorgrond staan. Wel wordt er relatief veel onderzoek aan heilzame werkingen van deze middelen gedaan en lijken ze nut te hebben bij

psychotherapie, pijnbestrijding en stimulatie van de eetlust.

De effecten De effecten van psychedelica zijn zeer divers en kunnen perceptueel, emotioneel en cognitief zijn.

De perceptuele effecten worden door de gebruikers vaak als plezierig ervaren: kleurige fractalachtige patronen kunnen ontstaan achter gesloten ogen (eyes closed visuals - ECV) of worden over de visuele werkelijkheid heen geprojecteerd (eyes open visuals - EOV).

Psychedelica zijn wel metaforisch de microscoop van de psychiatrie genoemd [Grof, 1980] omdat ze mentale processen kunnen uitvergroten. Elk mentaal proces kan inderdaad ook in exorbitante mate beleefd worden, of dit nu in het perceptuele, het emotionele of het cognitieve domein ligt.

Beheersen van de effecten De effecten van een psychedelicum zijn deels stuurbaar en hangen af van vijf factoren: de stof, de dosis, de route, de set en de setting. De stof en de eventuele toevoegingen of vervuilingen bepalen voor een belangrijk deel de effecten op de mens die hem ingenomen heeft. Dat de dosis en de route (oraal, rectaal, subcutaan, etc.) een rol spelen zal geen farmaceut verbazen. De set slaat op de persoon zelf: wat zijn de intenties van het gebruik, wat zijn de verwachtingen en de associaties die het gebruik opwekken? Tenslotte, maar niet onbelangrijk, is de omgeving ook cruciaal voor het effect en dit wordt setting genoemd: wie zijn er om je heen, ben je alleen of met een goede vriend of met onbekenden, ben je in een discotheek of in de woestijn?

Om de kans op een fijne, leerzame en nuttige ervaring te maximaliseren gelden een aantal aanbevelingen [Faber, 2006]: (i) de persoon behoort goed te weten waar hij of zij aan begint en dat kan door middel van zelfstudie; (ii) de persoon heeft een nieuwsgierige maar bescheiden houding ten opzichte van het middel en de ervaring; (iii) de blootstelling aan het middel gebeurt in een omgeving die als veilig wordt ervaren doordat zij bekend en/of rustig is.

“Hij slaat tijdens een aanval met zijn hoofd tegen de muur in een poging de clusterhoofdpijn te overstemmen.”

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 9

Redactioneel Gewenste effecten

tien maanden van de clusterhoofdpijn af. De andere hoofdpijnsoorten heb ik nog wel, maar die zijn veel Clusterhoofdpijn Clusterhoofdpijn is een hoofdpijnsoort die lijders draaglijker, dus mijn levenskwaliteit is er enorm op tot wanhoop en zelfs tot zelfmoord leidt. De pijn vooruit gegaan.” zit meestal aan één kant van het hoofd en kan een Een tweede patiënt met clusterhoofdpijn is door oog of de slaap omvatten. Een patiënt omschreef het berichtgevingen van gebruikers uit de VS overgegaan gevoel als een gloeiende dolk in zijn oog. Hij slaat op het gebruik van paddo’s. Na drie weken had hij tijdens een aanval met zijn hoofd tegen de muur in nauwelijks tot geen clusterhoofdpijn meer terwijl hij, uitgaande van de regelmatige cycliciteit van zijn een poging de clusterhoofdpijn te overstemmen. hoofdpijn, normaal al lang weer in de cyclus zou “Het is toch niet te geloven dat zitten. Helaas volgde een terugval van drie weken ik van de dokter een middel krijg met zeer zware aanvallen. “De paddo’s boden enige maar waren helaas niet afdoende om de dat niet werkt maar wel vergoed verlichting aanvallen volledig te pareren. De week voor Kerst sprong er uit met gedurende 24 uur elke twee uur wordt, en dat ik nu zelf iets heb een aanval [...] onwerkelijk gewoon.” gevonden wat wel werkt maar Een derde pijnpatiënt stelde mij de retorische vraag niet vergoed wordt?” tijdens een persoonlijk gesprek: “Het is toch niet te geloven dat ik van de dokter een middel krijg dat Het toonaangevende en gerespecteerde tijdschrift niet werkt maar wel vergoed wordt, en dat ik nu zelf Neurology (wederom geen hippiekrantje) iets heb gevonden wat wel werkt maar niet vergoed publiceerde in 2006 een hoopgevend bericht [Sewell, wordt?” Ik heb hem natuurlijk gelijk gegeven.

2006]. Wetenschappers hadden 53 patiënten met clusterhoofdpijn gesproken die zelf psilocybine of “De gemalen wortelbast LSD hadden gebruikt om hun zo belastende hoofdpijn induceert een droomachtige zelf te behandelen. Van degenen die psilocybine hadden geprobeerd (in de vorm van paddo’s) toestand waarbij problematische vertelden 22 van de 26 dat het middel een aanval ervaring uit het eigen verleden afbrak. Bij 18 van de 19 psilocybine gebruikers en 4 van de 5 LSD gebruikers werd de pijnvrije periode opnieuw beleefd worden.” verlengd. De auteurs concludeerden bescheiden: “Research on the effects of psilocybin and LSD on cluster headache may be warranted” [Sewell, 2006]. Psychotherapie Via mijn werk als pijnbestrijder en spreekbuis van Na 35 jaar inactiviteit is in 2008 in Zwitserland een psychedelisch onderzoek kom ik in aanraking nieuwe studie gestart naar de heilzame effecten met allerlei patiënten. Hieronder bevinden zich van LSD. Men poogt om veiligheid en effectiviteit mensen met clusterhoofdpijn die n.a.v. websites [o.a. in kaart te brengen van door LSD ondersteunde clusterbusters.com] hun heil hebben gezocht bij psychotherapie bij dodelijk zieke mensen die lijden onder stervensangst. De studie is goedgekeurd door psychedelica.

Een patiënt vertelde mij het volgende verhaal. “Ik de BAG (de Zwitserse DEA), de ethische commissie heb al jaren last van hoofdpijn in verschillende en SwissMedic (de Zwitserse FDA). De kosten van de vormen en gradaties. In een hoofdpijnkliniek studie (133 k€) zijn door particulieren en stichtingen werd mij duidelijk gemaakt, na onderzoek, (o.a. maps.org) betaald. De resultaten zijn helaas nog dat ik verschillende soorten hoofdpijn heb: niet bekend. Een dergelijke studie met psilocybine is spierspanningshoofdpijn, clusterhoofdpijn, migraine in voorbereiding [maps.org]. en medicijn-afhankelijke hoofdpijn. Nadien hoorde ik van een bevriende farmacoloog dat LSD in lage Verslavingshulp doseringen clusterhoofdpijn kan voorkomen. Ik Ibogaïne is een alkaloïd uit Tabernanthe iboga dat gebruik nu eenmaal per maand 1/6 van een LSD- verslavingen doorbreekt. Deze bijzondere eigenschap trip, voor het naar bed gaan. Ik kan daar doorgaans werd in 1962 ontdekt door een heroïneverslaafde prima op slapen zonder hallucinaties en ben nu al die na eenmalig gebruik geen behoefte meer aan

10 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

heroïne had en ook geen afkickverschijnselen kreeg.

De gemalen wortelbast induceert een droomachtige toestand waarbij problematische ervaring uit het eigen verleden opnieuw beleefd worden. Dit geeft de verslaafde inzicht in de oorzaken en gevolgen van de verslaving wat helpt om die te doorbreken.

De wetenschap en commercie zien er wel wat in blijkens de verscheidene patenten die verleend zijn op ibogaïne en derivaten [zie bijv. Passarella, 2006].

Er loopt momenteel een observationele studie naar opiaatgebruik door verslaafden na behandeling met ibogaïne. De studie wordt uitgevoerd door twee onafhankelijke ibogaïneklinieken in Mexico en analyseert gegevens van ibogaïne en 12 maanden erna. Deze studie is door alle relevante instanties goedgekeurd en is gestart in augustus 2010.

“Het komt voor dat mensen uit een raam springen tijdens een psychedelische ervaring, maar dit is zeldzaam.”

aspecten van de geest (waarnemingen, gevoelens) tot absurde schaal uitvergroten, zo doen de media dat op hun beurt met psychedelica.

Bad trips Veel leken op het gebied van psychedelica zullen in reactie op het woord ‘LSD’ zeggen: bad trip.

Klaarblijkelijk is de invloed van de media zo sterk dat er een conditionering, een associatie is ontstaan tussen LSD en bad trip.

De kans op een bad trip is te minimaliseren door met name de juiste set en setting (zie boven). Een exploratieve LSD-gebruiker vertelde mij eens: “juist van de bad trips leer je het meest”. Ook komt het veel voor dat een psychedelische ervaring zowel intens fijne als intens enge aspecten heeft. Als er angstige aspecten zijn dan overheersen die vaker aan het begin dan aan het einde van de werkingsduur.

HPPS en flashbacks HPPS staat voor Hallucinogene Persistente Perceptiestoornis. Het is een uiterst zeldzame aandoening waarbij waarnemingsveranderingen zoals die gebruikelijk zijn tijdens psychedelische ervaringen aanhouden nadat de stof is geklaard uit het Ongewenste effecten lichaam. Bij zogenaamde flashbacks komen, ook weer Psychoses Psychedelica hebben de reputatie om psychoses uit na klaring, bepaalde verschijnselen, bijvoorbeeld het te lokken. Een huisarts vertelde mij een geval van waarnemen van fractalachtige patronen, eenmalig een jongeman die na gebruik van LSD ontstellend of periodiek voor. HPPS en flashbacks hebben was afgegleden zodat er geen normaal gesprek meer aanleiding gegeven tot beweringen dat LSD maanden met hem viel te voeren. Ook in de media wordt de tot jaren in het lichaam blijft, maar hiervoor is geen associatie tussen psychedelica en ‘gek worden’ vaak enkel bewijs of aannemelijkheid. Plausibeler is het dat de ervaring een zodanige indruk heeft gemaakt gemaakt.

Het induceren van psychoses door LSD is uiterst dat er een soort inprenting ontstaat, net zoals je een zeldzaam. Daarnaast moeten we in acht nemen dat heel emotionele ervaring in gedachten kunt blijven 1 op de 1.000 mensen schizofrenie en 2-5 op de herbeleven.

1.000 een schizoaffectieve stoornis hebben. Dus in “Op internet circuleert al sinds Nederland hebben 50.000 tot 100.000 mensen last van psychoses. Een aantal van deze mensen zit in twee decennia een lijstje met als een psychotische episode en een aantal zit tussen titel: Ten things to remember twee episodes in. Dan is er nog een aantal mensen dat aanleg voor psychoses heeft, maar nog altijd while tripping.” klachtenvrij is. Dit heet de prodromale fase of at risk mental state (ARMS) en het aantal Nederlanders met deze conditie kan geschat worden op 4.000 (0.24 op Zelfmoord, vliegen LSD is weinig toxisch: de LD50 wordt geschat de 1.000 [Quijada, 2010]).

Psychoses worden vaak uitgelokt door op 500x een actieve dosis. Wel zijn er dodelijke spannende ervaringen en emotionele stress. In gevallen bekend van psychedelicagebruik. Het komt de bovenbeschreven mensen is het uitlokken van voor dat mensen uit een raam springen tijdens een psychose door een psychedelicum eerder een psychedelische ervaring, maar dit is zeldzaam uitzondering dan regel. Zoals psychedelica bepaalde [Keeler, 1967].

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 11

Redactioneel Meneer A. gebruikte LSD met anderen en begon wat heen en weer te lopen, toen kleedde hij zich uit en sprong uit een raam waaraan hij overleed [Keeler, 1967]. In 2007 gebruikte een 19-jarige IJslandse toerist paddo’s in Amsterdam, hij sprong uit een hotelraam en brak beide benen [depers.nl]. Een 17-jarige Franse toeriste at ook in 2007 paddo’s in Amsterdam, ze sprong van een brug en overleed [depers.nl]. De verkoop van paddo’s is inmiddels aan banden gelegd.

Deze gevallen zijn waarschijnlijk verklaarbaar vanuit bad trips en psychose-achtige staten. Waarschijnlijk waren ze te voorkomen door de richtlijnen in ‘Beheersen van de effecten’ in acht te nemen. Op internet circuleert al sinds twee decennia een lijstje met als titel: Ten things to remember while tripping.

Bovenaan staan de volgende instructies: You can not fly. It is not a good time to die. Taking your clothes off will draw attention.

Verslaving Psychedelica leiden over het algemeen niet tot gewoontevorming zoals we dat kennen van heroïne en cocaïne [Nichols, 2004; Johnston, 2004]. Mogelijke uitzonderingen zijn (geïnjecteerde) ketamine, PCP en gerookte DMT. Er zijn mij geen gevallen bekend van verslaving aan ayahuasca, LSD, mescaline, San Pedro, Salvia divinorum, psilocybine, DOI, DOB, DOM, DOET, 2C-B, 2C-T-2, 2C-T-7.

“Winnaar is alcohol met 72 punten: de meest gevaarlijke drug, zowel voor de innemer als voor anderen.”

Over het algemeen is het gebruik van psychedelica zelflimiterend door de volgende eigenschappen: (i) de effecten worden met dagelijks gebruik steeds minder sterk of minder fijn en kunnen met hogere doseringen niet teruggebracht worden; (ii) de stoffen lenen zich niet tot vluchtgedrag: juist die nare dingen die men zou willen ontvluchten domineren de drugervaring; (iii) de ervaring maakt vaak zoveel indruk dat de gebruiker er wel even genoeg van heeft en even de tijd nodig heeft om het allemaal te verwerken.

In een prachtig artikel [Nutt, 2010] in the Lancet (impact factor 34, wederom geen hippiekrantje) wordt de schadelijkheid van een groot aantal psychofarmaca gekwantificeerd. Professor David

12 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

Nutt en het Independent Scientific Committee on Drugs drukken met één getal tussen 0 en 100 uit hoe gevaarlijk een stof is. Dit getal resulteert uit een vrij complexe methode en beschrijft o.a. het gevaar voor de gebruiker en voor anderen.

‘Winnaar’ is alcohol met 72 punten: de meest gevaarlijke drug, zowel voor de innemer als voor anderen. Alcohol wordt op enige afstand gevolgd door heroïne (55) en crack cocaïne (54). Dan volgen methamfetamine, cocaïne, tabak, amfetamine en cannabis met scores van 33 t/m 20. Na GHB (19) komt het eerste psychedelicum ketamine, op een gedeelde tiende plaats met de benzodiazepines (beide 15 punten). Dan volgen methadon (14), mefedron (13), aanstekergas (11), anabolen (10), XTC en khat (9).

LSD heeft een score van 7 samen met buprenorfine; paddo’s besluiten de lijst met 6 punten. Ayahuasca, mescaline, San Pedro, Salvia divinorum, DOI, DOB, DOM, DOET, 2C-B, 2C-T-2, 2C-T-7 komen in de lijst niet voor.

“Gebruik drugs, ga anders denken, trek je terug uit de maatschappij.”.

In conclusie kunnen we ten eerste stellen dat psychedelica relatief weinig risico met zich mee brengen. Ten tweede is er een zeer lage correlatie tussen de schadelijkheid en de reputatie van een stof.

Ten derde is er eveneens weinig overeenstemming tussen de schadelijkheid en de wettelijke status van een stof.

Wat ging er allemaal mis?

In het tolerante Nederland is het bijzonder moeilijk om wetenschappelijk klinisch onderzoek aan psychedelica te doen. Er moet dan wel heel wat gebeurd zijn om ervoor te zorgen dat ze momenteel door de wetgever en de leek (onterecht) tot de gevaarlijkste stoffen op aarde worden gerekend.

Het is natuurlijk niet de schuld van één persoon, maar dr. Timothy Leary heeft veel bijgedragen aan het demoniseren van psychedelica. Zijn gedrag is exemplarisch om de wederkerige vervreemding te begrijpen die onder invloed van psychedelica ontstond in de maatschappij.

Leary was een psycholoog op Harvard University.

In 1960 werd hij een van de eerste westerlingen die paddo’s at en hij was enorm enthousiast over deze ervaring. Hij ging zich, samen met dichter Allen Ginsberg, studenten, intellectuelen en kunstenaars

inwijden in de psychedelica en had als slogan turn on, tune in, drop out. Over de bedoeling van deze woorden verschillen de meningen, maar ze werden opgevat als: “gebruik drugs, ga anders denken, trek je terug uit de maatschappij”. Deze uitspraken en psychedelica als symbool waren enorm bedreigend voor het keurige gezin dat leefde en streefde naar de idealen van het kapitalisme: produceren, bezit, winst, concurrentie, competitie. Leary ontpopte zich van wetenschappelijk onderzoeker tot cultfiguur, goeroe en rokkenjager. President Nixon noemde hem de gevaarlijkste man van de VS. Het psychedelisch onderzoek ging er in die tijd niet erg diplomatiek noch professioneel aan toe. Tijdens het Concord Prison Experiment, georganiseerd door Harvard University nam de proefnemer tijdens de proef zelf ook psilocybine. Over het algemeen hadden de studies in die tijd meerdere methodologische onvolkomenheden: subjectief, niet dubbelblind, niet gecontroleerd, niet gebalanceerd en niet kwantitatief.

Door alle consternatie volgde een felle propagandaoorlog tegen psychedelica, die over één kam geschoren werden met heroïne, cocaïne en marihuana. Er zou strychnine in LSD zitten en LSD zou chromosoomschade induceren. Ook in Nederland waren vreemde berichten over LSD te horen, o.a. dat de provo’s het in het drinkwater van Amsterdam wilden oplossen of aan de paarden van de gouden koets wilden voeren.

In 1966 werd LSD illegaal, eerst in Californië, daarna in andere staten en landen, waaronder Nederland. In de Nederlands Opiumwet staat LSD op lijst 1: drugs met een onacceptabel risico.

psychedelica duidelijk aan het toenemen, getuige meerdere lezingen die ik hierover mocht geven in samenwerking met dr. H. Vervaeke, Stichting OPEN [stichtingopen.nl], het symposium Mind Altering Science [stichtingopen.nl] en de diverse radiointerviews die hieruit volgden.

De feiten wijzen erop dat onze drugswetgeving hopeloos inadequaat is. Ze zou zich meer op feiten dan op meningen en reputaties moeten baseren.

Het hierboven besproken artikel [Nutt, 2010] leent zich uitstekend voor het opnieuw bepalen van de strafmaat voor gebruik, bezit en handel in de genoemde stoffen en preparaten. De beperking in de handel in paddo’s lijkt me een gezonde zaak, maar verdere hervormingen zijn hoognodig o.a. om onderzoek te faciliteren.

We zouden ons beter concentreren op de feiten in plaats van te proberen elkaars gedrag te beïnvloeden met leugens en bangmakerij. Papegaaien kunnen iemand napraten zonder de inhoud te snappen.

Mensen hebben de vrijheid om eerst de inhoud van het gezegde te onderzoeken voordat ze die perpetueren of zelfs propageren. Relatief objectieve en hoog kwalitatieve informatie is te vinden op internet [o.a. erowid.org].

Zolang de wetenschap geen bevredigende uitleg heeft voor bewustzijn, vrije wil, dromen en de psychedelische staat, is zij niet compleet. Deze fenomenen te ontkennen is onverenigbaar met de objectiviteit en openheid die de ware wetenschap kenmerkt. Een wetenschap die moeilijke en onbegrepen fenomenen bagatelliseert, negeert en ontkent, zal nooit tot volledig wasdom komen maar gaat steeds meer lijken op een fundamentele en dogmatische religie. In plaats van te bevrijden “De feiten wijzen erop dat beperkt ze de mensheid in haar evolutie. onze drugswetgeving hopeloos Psychedelica zouden ons wel eens heel veel kunnen leren over juist het bewustzijn, de vrije wil en inadequaat is.” dromen en zouden dus als onderzoeksonderwerp Hoe kan het beter? terug op de agenda moeten komen. We zullen Het ziet ernaar uit dat een groeiend aantal wel van het verleden moeten leren en niet in westerlingen inmiddels een beetje van de ergste dezelfde valkuilen trappen, want het zijn uiterst schrik bekomen is met betrekking tot psychedelica. ingewikkelde middelen, zowel cultureel, juridisch, Oude kennis omtrent genezende werkingen dringt farmacologisch, fysiologisch, theologisch, filosofisch druppelsgewijs tot onze cultuur door. In Nederland als psychologisch. is de belangstelling voor de heilzame effecten van

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 13

Redactioneel

Psilocybine tegen depressie Mendel Kaelen,

Masterstudent neuro- en gedragswetenschappen aan de RUG, bestuurslid van Stichting OPEN. Contact: mendelkaelen@hotmail.com

D

e laatste decennia zijn er grote vooruitgangen geboekt wat betreft ons inzicht in depressie. Vanuit de monoaminehypothese, die depressie verklaarde aan de hand van veranderingen in expressie en afgifte van serotonine (5-HT), noradrenaline (NA) en dopamine (DA), heeft het zich ontwikkeld tot een complex model wat elementen bevat als stress, neuroplasticiteit, hersencircuits en cognitie. Maar hoe groot en waardevol deze vooruitgangen ook zijn, moderne behandelstrategieën van depressie blijken niet effectiever te zijn dan de behandelingen die al vijftig jaar geleden zijn geïntroduceerd [Holtzheimer, 2011].

Problemen De huidige behandeling van depressie kenmerkt zich voornamelijk door twee problemen [Trivedi, 2006].

De eerste is dat er een grote vertraging is tussen het moment dat de behandeling met antidepressiva begint en het moment dat de eerste positieve effecten merkbaar zijn. Het tweede probleem is dat een aanzienlijk deel van de patiënten überhaupt niet adequaat reageert op deze medicatie. Na een eerstelijns behandeling blijft nog 66% van de patiënten symptomatisch. En na meerdere behandelingen gehad te hebben komt het percentage (accumulatieve) remissie (het geheel tot bijna vrij komen van symptomen) niet veel hoger uit dan 67%, terwijl 10 – 20% van de patiënten nog steeds geen of zeer weinig verbetering vertoont [Sinyor, 2010]. Maar misschien wordt het grootste probleem nog wel gekenmerkt door terugval. Gemeten over een periode van twee jaar, valt 75% van de patiënten weer terug in 1 of meerdere

Psilocybe Cubensis, bevat een hoog gehalte aan psilocybine

14 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

depressieve episodes. Wanneer de studie plaatsvindt over een groter tijdsbestek (10 of 15 jaar) varieert het gemeten terugval percentage tussen de 85% [Mueller, 1999] en 91% [Solomon, 1997]. Zelfs al is een behandeling dus succesvol in het beëindigen van een depressieve episode: remissie is absoluut geen garantie tegen terugval.

Wat gaat er mis?

Wat kan het zijn dat medicijnontwikkelaars over het hoofd zien? Onderschatten we de invloed van omgevingsfactoren en levensstijl op het neurobiologisch evenwicht? Of zijn de huidige medicijnen onvoldoende in staat om andere belangrijke factoren zoals stress te reguleren? Met het oog op de hierboven geciteerde studies is het duidelijk dat elke alternatieve hypothese die potentiele verbetering in zich draagt voor de behandeling van depressie, een kritische maar serieuze analyse waardig is. Dit artikel zal zich niet bezig houden met etiologie, maar met behandeling. De intentie is om aan de hand van de beschikbare literatuur de interesse aan te wakkeren voor de hypothese dat psilocybine, het psychedelische bestandsdeel van “paddo’s”, een potentieel medicijn kan zijn tegen depressie.

Monoamine of verder zoeken?

De huidige farmacotherapeutische behandeling op basis van selectieve serotonine re-uptake inhibitors (SSRI’s) is sterk geworteld in de verouderde monoaminehypothese van depressie. Hoewel de neurotransmitters duidelijk een grote rol spelen in de etiologie en een hierop ontwikkelde behandel-

Beck´s theorie van de cognitieve bias staat aan de voet van cognitieve therapie voor depressie

methode dus een logische vervolgstap is, zou het kunnen zijn dat farmacotherapie er niet effectief genoeg in slaagt andere belangrijke elementen te moduleren. Elementen die eenzelfde duidelijke invloed hebben op bijvoorbeeld de mate van terugval. Naast de vele neurofysiologische factoren als veranderde neurotransmitterafgifte, veranderingen in receptorexpressies, verminderde neuroplasticiteit, en verhoogde activatie van het stresssysteem, kenmerkt een depressie zich bijvoorbeeld ook door een aantal sterke cognitieve factoren. Patiënten met een depressie vertonen bijvoorbeeld een onbewuste preferentie (cognitieve bias) in de informatieverwerking voor negatieve stimuli boven positieve stimuli. Onbewust wordt informatie zo verwerkt dat informatie die incongruent is met de huidige stemming verminderd wordt opgenomen. Echter is er een toegenomen preferentie voor stimuli die wel congruent zijn met de huidige stemming [Beck, 2008]. Waar angststoornissen gekenmerkt worden door een verhoogde aandacht voor potentieel gevaar, wordt depressie dus gekarakteriseerd door het automatisch verwerken van stimuli op een zodanige manier dat er een verhoogde tendens is tot negatief en zwaarmoedig denken.

Kenmerken Studies laten zien dat mensen in een depressieve episode deze cognitieve bias vertonen in geheugen processen (toename in negatieve herinneringen, boven positieve herinneringen), in de aandacht (toegenomen aandacht voor negatieve stimuli), in interpreta-

ties van gebeurtenissen (de tendens om meer negatieve verklaringen toe te kennen aan gebeurtenissen waar meerdere verklaringen voor mogelijk zijn), en in interpretaties van gezichtsuitdrukkingen [Mathews, 2005], [Philips, 2003]. Ook wordt een depressie vaak gekenmerkt door een vergrote en repetitieve focus voor negatieve aspecten, wat zich kan vertalen in chronische ruminatie [Northoff, 2007].

Ook zijn er indicaties dat de aanwezigheid van deze cognitieve bias de kans vergroot op de ontwikkeling van een depressieve episode [Williams, 2009]. Psychotherapeutische behandelingen zoals cognitieve gedragstherapie (CBT) richt zich juist specifiek op de modulatie van deze cognitieve bias. Echter mist deze strategie de mogelijkheid om acute en drastische veranderingen teweeg te brengen in de hersenchemie, wat op zijn beurt misschien weer noodzakelijk is om de cognitieve bias te kunnen veranderen.

Er zijn bijvoorbeeld indicaties dat de mogelijkheid tot het bijstellen van de cognitieve bias naar meer positieve stimuli sterk afhankelijk is van neurofysiologische parameters zoals 5-HT-afgifte. 5-HTafgifte in de hippocampus speelt een belangrijke rol in contextueel emotioneel leren en het maken van emotiegedreven beslissingen [Rogers, 2011]. Studies laten zien dat wanneer 5-HT-activiteit verminderd is de vorming van negatieve cognitieve biases toeneemt [Cools, 2008]. Toename van 5-HT-activiteit verhoogt daarentegen de verwerking van positieve stimuli en herinneringen [Harmer, 2008] en vermindert de negatieve cognitieve bias [Murphy, 2009].

De verminderde 5-HT-afgifte in depressie is dus waarschijnlijk een belangrijke neurofysiologische correlaat van de negatieve bias. Medicatie die 5-HTactiviteit toe kunnen laten nemen, kunnen dus een belangrijke rol spelen in de modulatie van de cognitieve bias. Men kan daarom verwachten dat de combinatie van farmacotherapie met psychotherapie door een synergetische werking tot verbetering kan leiden. In de praktijk is dit echter niet altijd het geval. In het algemeen laten studies naar bijvoorbeeld de combinatie van CBT met farmacotherapie gelijke remissie ratio’s zien als die van beide behandelvormen afzonderlijk [Rush, 2006]. Al zijn er ook studies waaruit blijkt dat de veranderingen aangebracht door psychotherapie voor minder terugval kunnen zorgen (30.8% tegen 76.2%) [Driessen, 2010]. Dit is een indicatie dat de modulatie van cognitieve factoren een belangrijke rol kan spelen in het voorkomen van terugval. Misschien dient om deze reden medicatie uitgekozen te worden welke de patiënt onder-

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 15

Redactioneel steunt in het bijstellen van de cognitieve bias. Waar psychotherapie de noodzakelijke veranderingen aan kan brengen op cognitief en gedragsmatig niveau, kan de juiste medicatie de ondersteuning bieden die deze veranderingen bespoedigt of überhaupt mogelijk maakt.

In enkele recente studies is dit idee al toegepast in de behandeling van schizofrenie en post-traumatisch stressstoornis (PTSS). Sommige studies gebruiken de cognitieve enhancer d-glycloserine in combinatie met CBT in de behandeling van schizofrenie [Otto, 2007]. In de behandeling van PTSS zijn er twee recente trials die laten zien dat wanneer gedurende de periode van psychotherapie er 1 à 2 behandelingen ondersteund worden met 3,4-methyleendioxymethamphetamine (MDMA), dat dit dan lijdt tot langdurige remissie in een groot deel van de patienten [Mithoefer, 2011], [Oehen, 2010]. Deze acute en aanhoudende remissie in deze studies is opmerkelijk gezien het patiënten betrof, waarbij geen van de vele voorgaande behandelingen een positief effect heeft gehad. De mogelijke positieve werking van MDMA voor patiënten met PTSS kan verklaard worden door het feit dat veel PTSS-patiënten in deze studies traumatische ervaringen hadden opgedaan op sociaal gebied. MDMA heeft het vermogen acuut sterke gevoelens van vertrouwen en empathie op te roepen. Er is een recente studie die laat zien dat MDMA acuut een cognitieve bias veroorzaakt richting positieve kenmerken in gezichtsuitdrukkingen [Bedi, 2010].

De chemische structuur van psilocybine

16 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

Psilocybine In een behandeling waarbij een drug het psychotherapeutische proces cognitief of emotioneel ondersteunt, dient er dus te worden gezocht naar een middel waarbij de effecten op cognitie en emotie zo goed mogelijk passen bij het cognitieve en emotionele profiel van de te behandelen stoornis. In het geval van een depressie moet er dus worden gezocht naar een middel dat helpt om de negatieve cognitieve bias te veranderen. In een optimaal geval zijn de veranderingen in de cognitieve bias permanent en zo sterk dat zij terugval kunnen voorkomen. Hier zal ik laten zien dat er indicaties zijn dat psilocybine hiertoe in staat kan zijn.

Psilocybine, of 4-phosphoryloxy-N,N-dimethyltryptamine, is voor het eerst geïsoleerd uit Psilocybe mexicana in 1957 en synthetisch geproduceerd in 1958 door Albert Hofmann. Het is het psychoactieve bestanddeel dat verantwoordelijk is voor de psychedelische effecten, die de paddo’s zowel beroemd als berucht heeft gemaakt. Al in de jaren 60 werd aangetoond dat psilocybine, maar ook LSD, DMT, 5-MeODMT en DOM, 5-HT-gehaltes in het brein verhogen en afbraakproducten van 5-HT verlagen [Freedman, 1970]. Gezien depressie gekenmerkt is door een verlaagde afgifte van 5-HT, is dit effect van psilocybine een eerste bescheiden indicatie van een mogelijk therapeutisch potentieel. Psilocybine heeft een agonistische werking op meerdere 5-HT-receptortypes, met een hoge affiniteit voor de 5-HT2A en de 5-HT2Creceptoren [Nichols, 2004]. De agonistische werking op de 5-HT2A-receptor wordt verantwoordelijk gehouden voor de psychedelische effecten van psilocybine. De 5-HT2A-receptor speelt een sleutel rol in de regulering van amygdala-activiteit [Rainnie, 1999].

Enkele post-mortem studies laten zien dat patiënten met depressie een verhoogde expressie van 5-HT2Areceptoren hebben [Shelton, 2009], welke afnam na succesvolle behandeling met antidepressiva [Yamauchi, 2006]. Het is gesuggereerd dat een verhoogde expressie van 5-HT2A-receptoren verantwoordelijk is voor hyperactiviteit van de amygdala in response op emotionele prikkeling en de ontwikkeling van angst en depressie [Pehek, 2006]. Middels downregulatie van de 5-HT2A-receptor kan psilocybine dus wellicht heilzaam zijn in de behandeling van angst en depressie. Via zijn effecten op glutamaat stimuleert psilocybine ook neuroplasticiteit, dat een belangrijk element is in de behandeling van depressie [Vollenweider, 2010]. Ook blijken 5-HT2C-agonisten zowel een antidepressieve werking, als positieve effecten

op cognitie te veroorzaken [Jensen, 2010].

Wat in het bijzonder relevant is voor deze discussie zijn de recente studies van Roland Griffith. In een onderzoek in 2006 is er een eenmalige dosis psilocybine toegediend aan gezonde vrijwilligers. De studie liet zien dat psilocybine radicale positieve veranderingen teweeg kan brengen op het gebied van levenshoudingen, stemming en gedrag [Griffiths, 2006]. Wat het onderzoek opmerkelijk maakt is dat deze veranderingen onverminderd bleken 14 maanden na deze eenmalige toediening [Griffiths, 2011], [Griffiths, 2008]. Hierbij moet wel vermeld worden dat de mensen die deelnamen aan deze studie, alhoewel geen eerdere ervaring met psilocybine, zij wel al een sterke interesse toonde in de vermeende spirituele aspecten van de drug. Of psilocybine dezelfde krachtige effecten kan veroorzaken in patiënten met een depressie is dus nog de vraag, maar er zijn redenen om dit te vermoeden. Recent is onderzocht of psilocybine kan helpen in het verminderen van een angststoornis die patiënten ontwikkeld hebben door hun terminale ziekte. Het onderzoek toonde aan dat na een eenmalige toediening er 6 maanden later nog steeds een significante verbetering in stemming meetbaar was. Ook bleek uit de studie dat psilocybine fysiek en psychologisch veilig toe te dienen is in mensen met psychiatrische problemen [Grob, 2010].

Met het oog op de negatieve cognitieve bias in depressie, kan een radicale verandering in gemoedstoestand en perceptie wellicht heilzamer zijn. Een interessant gegeven uit de recente studies is dat het eenmalige ervaringen zijn met het middel dat langdurige positieve veranderingen teweeg brengt. Het is aangetoond dat hoe langer iemand na remissie weer symptoomvrij is, de kans op terugval ook kleiner is [Solomon, 1997]. Ook staat de gedachte dat een eenmalige dosering met een middel een dergelijk drastisch en blijvend effect kan hebben, in schril contrast met de huidige farmacotherapie. Daar dient medicatie chronisch te worden ingenomen om de heilzame effecten te kunnen behouden.

In ditzelfde gedachtegoed begon men in de jaren ‘60 “psychedelische therapie” toe te passen op patiënten met onder andere angst stoornissen, neuroses, depressies en alcoholisme. In de jaren die volgden, zijn meer dan 2000 artikelen gepubliceerd die resultaten en ervaringen met psychedelische drugs van meer dan 40.000 patiënten beschrijven [Dyck, 2005]. De plotselinge golf aan onderzoeken is echter om politieke redenen gestaakt, waardoor nieuw onderzoek voor lange tijd is bemoeilijkt. Ook voldoen de oude studies niet meer aan de hedendaagse criteria voor correct wetenschappelijk onderzoek. Meer recentere onderzoeken, zoals hierboven beschreven, brengen het vraagstuk opnieuw naar het daglicht, en tonen aan dat de vraagstelling legitiem is. Ook al zijn ze preliminair, de onderzoeksresultaten van Griffith [2008], Grob[2010], Mithoefer[2011], en Oehen [2010] zijn opmerkelijk. Ze vormen een stimulans tot het ontwikkelen van goed ontworpen vervolgstudies die zich richten op de vraag of psychedelica als psilocybine kunnen helpen in de behandeling van depressie. Als dit het geval blijkt, zal dit tot grote veranderingen kunnen leiden binnen de psychiatrie.

Misschien is dit net de verandering waar men al lange tijd op aan het wachten is.

Voor gedetailleerde informatie over de neurofarmacologie van psilocybine wordt het werk van de vakgroep van Franz Vollenweider en de vakgroep van David Nichols aangeraden (zie referenties). Voor informatie over huidige en toekomstige studies naar psychedelica kunt u veel informatie vinden op de websites: www.maps.com, www.beckleyfoundation. org en www.heffter.org. Voor informatie over de Nederlandse stichting OPEN kunt u terecht op www. stichtingopen.nl.

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 17

Redactioneel

Bedrocan

D

Redactiecommissie

insdag 19 juli kwam ons een doordringende geur van cannabis tegemoet bij de ingang van Bedrocan, een legale medicinale cannabiskwekerij in Veendam, waar we hartelijk ontvangen werden door één van de twee directeuren van het bedrijf en Lisette Wijnkoop, die als apotheker in dienst is van Bedrocan. Onder het genot van een kop koffie vertelde de directeur ons over het ontstaan van het bedrijf; eerst met de binnenteelt van witlof, later asperges, waarna over werd gegaan op productie van cannabiszaden voor een bedrijf in Rotterdam. Iets totaal anders, maar vanwege de specialisatie in binnenteelt was dit allemaal zeer goed mogelijk.

Eind jaren negentig kwam er druk van MS- en HIVpatiëntenverenigingen. Hierdoor heeft de toenmalige minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Els Borst, na eerst het onderzoeksrapport naar het medicinaal gebruik van cannabis naast zich neer te hebben gelegd, toestemming gegeven voor het kweken van cannabis voor medicinaal gebruik. Bedrocan ging rond het jaar 2000 hiermee van start en is sinds 2005 het enige bedrijf in de legale cannabisteelt voor medicinale doeleinden in Nederland. De overheid heeft het monopolie op de handel hierin en er moet aan strikte voorwaarden worden voldaan. Zo Wetenschappelijk bewezen indicaties

• MS: pijnlijke spasmen, onwille-

keurig urineverlies

• Gilles de la Tourettes: tics

• Glaucoom

• Palliatief: eetlust bevorderen,

tegen de pijn (morfine behoefte

verminderen)

• Misselijkheid en braken a.g.v. bes-

tralingen tegen kanker en HIV

medicatie Andere indicaties

• ADHD: rust in het hoofd

• Schizofrenie (in 50% v.d. gevallen)

• Epilepsie

• Clusterhoofdpijn

• Ziekte van Crohn

• Rheuma

18 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

mag er geen ander gewas dan cannabis worden geteeld binnen het bedrijf.

Werkzame stoffen Cannabis bevat een aantal unieke werkzame stoffen, zogenaamde cannabinoïden, waarvan in de jaren ’90 werd ontdekt dat ze op een receptorsysteem aangrijpen en dus medicinaal werken. THC, tetrahydrocannabinol, dat in de jaren ´60 is geïdentificeerd, is één van deze werkzame stoffen. THC werkt op de CB1-receptor, terwijl de tegenhanger van THC, CBD (cannabidiol), op de CB2-receptor aangrijpt.

De combinatie van andere stoffen (terpenen) heeft invloed op de werking van THC en CBD. Voordelen Het gebruik van medicinale cannabis geeft weinig bijwerkingen en ook zijn er (tot nu toe) weinig interacties met andere medicijnen bekend. Er zal wel, net als met andere medicijnen, altijd voorzichtig met medicinale cannabis moeten worden omgegaan.

Veel patiënten hebben baat bij een behandeling met (een van de vier soorten) medicinale cannabis, wanneer blijkt dat de zij geen of onvoldoende werking ondervinden van voorgaande medicatie.

Nu op de markt Bedrocan® ≈ 19% THC Bedrobinol® ≈ 12% THC Bediol® ≈ 6% THC, 7.5% CBD Bedica® ≈ 14% THC + ander terpenenspectrum, waardoor mensen rustiger worden.

TL-licht. Er worden 130 planten tegelijk gekweekt, die in de bloeifase ieder 12 uur licht krijgen. Ook staat de hoeveelheid water en voedingsstoffen vast.

De planten worden gestekt en gegroeid op steenwol.

Dit omdat steenwol geen micro-organismen bevat en vrij is van voedingsmiddelen, zodat dit allemaal zelf gereguleerd kan worden.

De planten worden volledig biologisch gekweekt. Er wordt biologisch bestreden door middel van zogenaamde predatoren, insecten die organismen doden, die voor de planten schadelijk zijn. Hierin zit dan ook het grootste verschil met de illegale wietteelt; de gehaltes worden door Bedrocan gegaranToedieningsvormen Voor medicinale cannabis worden verschillende toe- deerd, terwijl het bij de illegale kweek absoluut niet dieningsvormen gebruikt; oraal, in de vorm van thee om kwaliteit gaat, maar puur om het maken van zoveel mogelijk winst. Hierdoor worden vaak ook blaof pulmonaal (inhalatie).

De werkzame stoffen zijn als precursor in de vorm deren samen met de bloemen vermalen en wordt er van een zuur in de cannabisplant aanwezig; bij ver- gebruik gemaakt van chemische middelen. Mocht er hitting verliezen de stoffen een carbonzuurgroep. Bij desondanks toch iets niet goed gegaan zijn, dan worhet zetten van thee wordt er tot 100°C verhit, waar- den de planten vernietigd. door geen volledige omzetting tot THC plaatsvindt.

Wanneer cannabis wordt toegediend als pijnbestrij- Na het drogen van de planten worden de takjes met ding, zal sterkere verhitting van de bloemen plaats bloemen van de planten geknipt voor verdere vermoeten vinden. Dit kan gerealiseerd worden door werking. Tijdens ons bezoek konden we ook nog inhalatie met behulp van een Vaporizer, waarbij ver- bekijken hoe men bezig was om de bloemen klaar hitting tot boven 200°C optreedt. De stoffen uit can- te maken voor verpakking. Kleine blaadjes worden nabis, ingenomen via inhalatie met een Vaporizer, met de hand verwijderd van de takjes met bloemen.

Verpakking van de bloemen vindt plaats in grote zijn tot ongeveer 3 uur na inname werkzaam. zakken, het eindpunt van de productie binnen het bedrijf. Bureau Medicinale Cannabis (BMC) heeft Teelt Na het inleidende verhaal kregen we een rondleiding de eindcontrole op de gehele productie. Van elke door het gebouw. Het gehele proces binnen Bedrocan batch worden monsters genomen, die geanalyseerd is in verschillende fasen opgedeeld: kweek, verwer- worden op gehaltes werkzame stoffen, microbiologie en afwezigheid van pesticiden en zware metaking, verpakking en opslag. len. Middels gammadoorstraling worden eventuele Allereerst kregen we de Productie micro-organismen in het product gedood, waarna 45 kg cellen van de moederplan- 1e jaar verpakking in een steriele omgeving bij een farma150 kg ten en de productieplan- Nu ceutische verpakker in kleinere potjes plaatsvindt. ten te zien. Daar vertelde Verwachting 200 kg de andere eigenaar hoe de volgend jaar hele groeicyclus van cannabis verloopt. Momenteel verbouwt Bedrocan vier verschillende soorten cannabis. De kwaliteit van elke variëteit is gestandaardiseerd, met name door het gebruik van moederplanten, die gestekt worden. Voordat productie wordt gestart van een nieuwe variëteit, wordt eerst driemaal een proefbatch gemaakt om het gehalte van werkzame stoffen en de groeicyclus te standaardiseren. De moederplanten en jonge stekken tijdens de groeifase krijgen 24 uur per dag licht, waarvan 18 uur licht van gloeilampen en 6 uur van

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 19

Facultair Farmaceutische Analyse – wie zijn wij eigenlijk?

Prof. Dr. E.M.J. Verpoorte

D

e lezers zullen ons ongetwijfeld nog kennen van de vakken met de zelfde naam, Farmaceutische Analyse A en B. Vakken die voor sommige studenten erg pittig waren, voor anderen wat makkelijker, maar waar in elk geval hard gewerkt moest worden. Wat wel eens onduidelijk is, zeker voor de eerstejaars, is überhaupt de relevantie van de farmaceutische analyse voor een apotheker in opleiding.

Waar is dit nu goed voor? Waarom moet ik nu weten wat een pKa is? Waarom krijg ik geen punten op een tentamenvraag als het antwoord bijna goed is maar ik geen rekening gehouden heb met de stoichiometrie van de reactie? Het duurt wel erg lang voordat een stof van een chromatografische kolom afkomt... enz.

Toch is de farmaceutische analyse een van de kerndisciplines voor de farmacie, want meten is weten, en begrijpen wat er gemeten is, inschatten of een gegeven klopt of niet, is nog belangrijker. Apothekers moeten nauwkeurig en zorgvuldig met geneesmiddelen kunnen omgaan, want het gaat tenslotte over patiëntenlevens. Apothekers kunnen zich niet veroorloven om slordig te zijn. Bij ons op het practicum of bij een berekening kan dat ook niet. Bij ons ontwikkelen studenten dus een gevoel voor hoeveelheden en de manier waarop men met stoffen omgaat, vaardigheden die uiteindelijk ook belangrijk zijn in de apotheek. Ook al zul je normaal gesproken nooit een titratie in een apotheek uitvoeren, het is belangrijk om te kunnen opmerken dat een patiënt bijvoorbeeld te veel of te weinig van een medicament voorgeschreven gekregen heeft, of zelfs het verkeerde medicijn krijgt. Een ander, wellicht wat triviaal voorbeeld: apothekers krijgen soms de meest verrassende vragen van hun klanten. Ik zat een keer bij de kapper, waar een van de kapsters een halve liter 6% oplossing waterstofperoxide moest maken van een oplossing die 9% waterstofperoxide bevatte. Zij heeft – serieus - een apotheker gebeld om te vragen hoeveel van die 9% oplossing ze moest verdunnen tot 500 mL. Natuurlijk had elke farmacie student die bij ons FA-A gevolgd heeft die vraag kunnen beantwoorden ;-).

En dat, dames en heren, is een van de vele reden dat de farmaceutische analyse onmisbaar is in het curriculum…

Maar wat doen we als we niet bezig zijn met onderwijs? Geen titraties, weinig spectrometrie of elektro-

20 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

chemie, en haast geen HPLC. We zijn bezig om uit te zoeken hoe “groot” de micro-nanotechnologie zou kunnen worden in de farmacie en de levenswetenschappen. Onze werktuigen zijn zogenaamde “microfluidic chips” die netwerken van microkanalen bevatten, waarin vloeistofvolumes in het micro- tot nanoliter bereik (en soms nog kleiner) gestuurd en bewerkt kunnen worden. De microkanaaltjes vervangen allerlei glaswerk en andere apparatuur die we gewend zijn van een routinelab, zoals reageerbuizen, micropipetten, en zelfs chromatografiekolommen, maar dan op een veel kleinere schaal. (Daarom wordt deze microfluidische technologie ook wel “lab-on-a-chip” genoemd.) We kunnen dus op een chip volumes van 100 pL “pipetteren” – volumes die 10,000 keer kleiner zijn dan wat met de beste micropipet gedoseerd kan worden. Analyseren kan ook veel sneller: de chromatografische scheiding die 30 minuten duurde in FA-B is in 30 seconden voltooid als je het op een chip kan uitvoeren.

Microkanalen zijn ook interessant voor de celkweek, omdat de omgeving van de cellen veel beter gedefinieerd en gecontroleerd kan worden als in well plates, met betrekking tot samenstelling van vloeistoffen en vloeistofstroming. Bij de basiseenheid wordt bijvoorbeeld onderzoek gedaan aan primaire cellen (endotheel), die gekweekt worden in microkanalen die dimensies hebben die aardig in de buurt van

bloedvaten komen. Het gevolg hiervan is een meer natuurgetrouwe omgeving wat tot een waarschijnlijk wat realistischer genexpressie leidt ten opzichte van celkweken in well plates. Deze kennis kan gebruikt worden om tot een beter begrip te komen van de ontwikkeling van bepaalde aandoeningen, zoals kanker, waarbij endotheelcellen een rol spelen.

deze manier een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het gereduceerde gebruik van dieren in de geneesmiddelontwikkeling.

Verder zijn we bezig om een draagbaar glucosesensorsysteem te ontwikkelen voor het constant meten van glucose in diabetes patiënten, als verbetering op huidige systemen die op de markt zijn. Snelle scheiTevens wordt, in samenwerking met de groep Far- dingen op chip van DNA, cellen en polymeerdeeltjes macokinetiek, Toxicologie en Targeting, gewerkt aan is ook aan de orde. Uiteindelijk is het de bedoeling een microfluidisch systeem als alternatief voor dier- dat alle behandelingen die nodig zijn voor bepaalde proeven. Kleine schijfjes van orgaan weefsel worden analyses – de genexpressie van endotheel cellen in microkamertjes in een chip gekweekt en blootge- volledig op één chip geïntegreerd worden. steld aan geneesmiddelen, waarbij de metabolieten die door het weefsel geproduceerd worden meteen Om dat te doen, grijpen ook wij telkens weer terug gemeten kunnen worden. Zulke experimenten ge- op de fundamentele basis van de farmaceutische ven een goed beeld van welke metabolieten tot stand analyse – de basis die ook aan bod komt tijdens zouden komen als een geneesmiddel ingenomen FA-A en FA-B. Dus, je kunt veel meer met de zuurwordt, essentiële informatie in de geneesmiddelont- base chemie en de chromatografie dan wat we laten wikkeling. We hebben experimenten gedaan waar zien in die vakken. stukjes darm en lever in achter elkaar verbonden kamertjes getest zijn. Op deze manier kan bijvoor- Lezers, die geïnteresseerd zijn in innovatieve techbeeld gekeken worden naar hoe metabolieten van nieken en een multidisciplinaire werkomgeving (o.a. de darm de lever kunnen beïnvloeden – zo kan de farmacie, analytische chemie, biologie en elektrofysiologie van een dier of zelfs een mens op een chip techniek) zijn altijd van harte welkom om een kijkje nagebootst worden. Zoiets is bijna niet mogelijk met in onze keuken te nemen! bestaande technologieën. Onze hoop is dat we op

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 21

Facultair Analytische Biochemie prof. dr. R.P.H. Bischoff

en de redactiecommissie

B

iomarkers worden vaak gebruikt als een indicator van een biologische toestand. Ze helpen zowel bij het meten en evalueren van de ‘normale’ biologische en pathogene processen als bij farmacologische reacties. Gedurende de afgelopen decennia heeft de opkomst van proteomics studies bijgedragen om de oorzaken van de verschillende pathologische fenomenen te kunnen begrijpen.

De proteomics-aanpak biedt een andere kijk op biologische systemen. De vakgroep Analytische Biochemie, onderdeel van het Groningen Research Institute of Pharmacy (GRIP), is gericht op de analyse van biologische macromoleculen, met bijzondere nadruk op eiwitten en peptiden.

schade, zoals bij reumatoïde artritis, te voorkomen. Het doel is om deze familie van enzymen te bestuderen op een activiteitsafhankelijke manier.

Recent is aangetoond dat metalloproteases zorgen voor excretie van sterke pro-inflammatoire cytokines of groeifactoren. Naast het bestuderen van de rol van deze enzymen in verschillende ziektebeelden, zoals COPD, ontwikkelt de vakgroep nieuwe remmers. Hierbij werkt de vakgroep samen met de groep van Herman Overkleeft in Leiden.

In het werk met betrekking tot het metabolisme hoEen van de belangrijkste gebieden van het onder- pen we beter te begrijpen hoe CYP450 substraten zoek binnen de vakgroep is de analyse van biomar- oxideren, door te proberen dit proces na te bootkers. De onderzoekslijn naar de ontdekking van sen in een instrumenteel systeem. Om dit te doen, biomarkers wordt uitgevoerd in samenwerking met is een elektrochemische cel aan een ​​massa-spectroeen aantal klinische en informatica-onderzoeks- meter gekoppeld, om direct informatie over de gegroepen. De projecten omvatten de ontdekking vormde producten te openen. Hierdoor kunnen de van biomarkers voor longziekten (COPD), kanker, reactieomstandigheden worden geoptimaliseerd en neurologische aandoeningen (multiple sclerose), ge- de optimale potentiaal voor oxidatie worden gekoneesmiddelgeïnduceerde obesitas en diabetes type II. zen. Om dit voor elkaar te krijgen is er een nauwe Geavanceerde verwerking van gegevens en statistische analyse technieken zijn nodig om kandidaatbiomarkers te identificeren. Het GRIP-team beschikt over uitgebreide faciliteiten, middelen en expertise, die hen in staat stelt tot het bevorderen van proteomics-gebaseerde ontdekkingen.

De vakgroep werkt aan de gerichte analyse van de metalloproteasen, die een kritische rol spelen in de weefselvernieuwing, wondgenezing en in de eerstelijn afweer. Deze enzymen moeten goed worden gecontroleerd om ongewenste (chronische) weefsel-

22 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

samenwerking met het MESA+ Instituut voor Nanotechnologie van de Universiteit van Twente.

De vakgroep is momenteel gericht op het nastreven van een aantal eiwitmarkers met betrekking tot de terugkeer van baarmoederhalskanker. Dit onderTer verbetering van de analytische methode is een zoek wordt gedaan in samenwerking met prof. dr. verbeterde enzymreactor ontwikkeld. Ook is er van der Zee (Gynaecologische Oncologie, Univerontwikkeling van nieuwe stabiele isotoop-labe- sitair Medisch Centrum Groningen) en dr. Theo lende reagentia voor de analyse van metabolie- Luider (Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam) ten en peptiden van een laag moleculair gewicht. en bevindt zich momenteel in de validatiefase.

Biomarkeronderzoek geeft vele hindernissen vanuit een klinisch, analytisch en informatica-oogpunt. Het GRIP-onderzoeksteam heeft veel tijd besteed aan de evaluatie van de invloed van de opslag en behandeling van monsters op biovloeistoffen, zoals serum en cerebrospinale vloeistof.

De ontwikkelingen in de analytische chemie, evenals informatica en statistiek, zijn absoluut cruciaal in de vooruitgang van biomedisch en farmaceutisch onderzoek. Samen met clinici, die de lange-termijnvisie hebben om monsters te verzamelen en hen te voorzien in de vorm van biobanken, kan vooruitgang naar een betere gezondheidszorg worden bereikt.

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 23

Facultair

Student in het buitenland

H

Luca Emmer

et is 7 juni als ik rond een uur of 2 langs de douane op Schiphol ga. Het afscheid van mijn ouders en broertje is genomen en ik ga nu toch echt bijna 6 maanden zonder bekende gezichten doorbrengen. Geen flauw idee wat me te wachten staat, waar ik terecht ga komen en of ik het überhaupt 6 maanden vol kan houden buiten Nederland.

Op donderdag 9 juni land ik dan eindelijk in de stad waar ik mezelf minstens 4 maanden moet gaan vermaken: Sydney, Australië. De tijd op dat moment: 06.30 uur. Na een totale reis van 30 uur kom ik compleet gebroken aan. De jetlag moet nog komen, maar 30 uur zonder slaap en de wetenschap dat je nog minstens 12-13 uur wakker moet blijven om tegen de jetlag te vechten maken er geen leuk vooruitzicht van. te ontvangen. Na heel wat papierwerk (uitnodiging van de University of Sydney, een visum etc). ben ik dan toch in Sydney terecht gekomen.

Terug naar die eerste dag in Sydney. Je land in een vreemde stad, je hebt geen flauw idee waarheen te gaan of wat te doen. Ik had een bed in een hostel geboekt alleen was ik vergeten het adres van het hostel te noteren. Gelukkig had ik het hostel snel gevonden en na een snelle douche besloot ik maar alvast richting de campus te lopen. Ik had afgesproken op vrijdag even langs te gaan maar wilde nu in ieder geval alvast het universiteitsterrein verkennen. Op weg hier naar toe kom ik zomaar mijn directe begeleider (die ik in Groningen al een keer ontmoet had) tegen.

What are the odds. Een stad met 4 miljoen inwoners en ik kom de, op dat moment voor mij, belangrijkste persoon in Sydney tegen. Vlug een babbel gemaakt, Hoe ik in Sydney terecht ben gekomen? In septem- waarna ze vlug door moest. Op aanraden van haar ber 2009 (Ja, dat is ver vooruit plannen) begon het ben ik op donderdag maar alvast langs gegaan op de hele avontuur eigenlijk al. Een afspraak met prof. vakgroep waarna meteen alle dingen daar geregeld Frijlink (Farmaceutische Technologie en Biofarma- zijn. De rest van de dag heb ik eigenlijk als een zomcie) om te kijken wat de mogelijkheden zijn om een bie door de stad gebanjerd, ben ik verdwaald in Chideel van mijn masteronderzoek in het buitenland te naTown en ben ik vervolgens als een blok in slaap doen. Hij vond ook dat ik er vroeg bij was en zei dat gevallen. ik in februari maar terug moest komen. Dat heb ik Nu is het onderhand alweer eind augustus, ik heb uiteraard gedaan, waarna de keus aanvankelijk op nog 5 weken te gaan in Sydney en heb het grootste Seattle was gevallen. Helaas was het bedrijf in Seat- deel van mijn data binnen. Over de vakgroep kan ik tle het daar niet helemaal mee eens en nadat we lang alleen maar positief zijn. Waar wel een groot verschil aan het lijntje gehouden zijn, kreeg ik in augustus in zit tussen de groep in Groningen en hier in Sydney 2010 te horen dat Seattle niet door ging. Uiteindelijk is de mentaliteit. Zo komt mijn begeleider op het lab is er toen een lijntje gelegd naar de Advanced Drug rustig om een uur of 11 binnen zetten, gaan we om Delivery Group hier in Sydney, waar ze positief rea- een uur of 2 “even” koffie drinken (wat dan uiteraard geerden op het idee om een Groningse student daar

24 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

bij een coffeeshop gebeurt die op 10 minuten lopen zit) en gaat af en toe om een uur of 4 alweer weg.

Uiteraard maakt hij zijn uren uiteindelijk ook wel, maar dit was iets waar ik heel erg aan moest wennen.

Het is over het algemeen erg laidback. Een uurtje later beginnen doen ze niet moeilijk over, zolang je je uren maar maakt en je experimenten af krijgt. Uiteraard heb ik een paar flinke paniekmomenten gehad waarbij ik dacht mijn data nooit allemaal bij elkaar te gaan krijgen. Gelukkig ben ik op die momenten gerust gesteld door mijn begeleiders hier.

Natuurlijk zit ik niet alleen in Sydney om daar 24/7 in een labzaaltje experimenten uit te voeren. Het studentenleven is hier heel anders dan in Groningen, maar daarom niet minder interessant. Iets als studentenverenigingen kennen ze hier niet, wel is er de University of Sydney Union. Vrijwel elke student is hier lid van en als USU lid krijg je korting in veel winkels op de campus (en ook in de stad). Daarnaast organiseren ze de nodige activiteiten en feesten en zijn er binnen de USU weer voldoende clubs. Ook de Sydney University Pharmacy Association (SUPA) is onderdeel van USU. Hoewel SUPA vrij actief is, komt het bij lange na niet in de buurt van P.S. Er is

elke woensdag een Interfaculty Sports Tournament waar een SUPA-team namens Farmacie aan mee doet, maar andere regelmatige dingen kennen ze niet echt. De Pubcrawl die ze organiseerden begon al om half 6 en was rond een uur of 11 wel afgelopen.

Reden hiervoor: het was een woensdag en iedereen moest gewoon naar college de dag erna. Leuk was het wel, vooral de reacties als ze horen dat je uit Nederland komt en hier maar tijdelijk bent. Op mijn (waarschijnlijk) laatste woensdag in Sydney organiseren ze een boatcruise door de haven van Sydney, met thema en alles. Vergelijkbaar met een EJC-feest, alleen dan op een boot.

Uiteraard ben ik niet de enige internationale student hier. Bij mij in huis wonen 2 Duitse meiden die ook aan USyd studeren. Via hen heb ik veel meer mensen leren kennen. Wat opvalt is dat het algemene beeld van Nederland nog steeds gevormd wordt door het drugsbeleid. Daarnaast is iedereen ervan overtuigd dat Nederlanders feestbeesten zijn. Ze zien ons immers alleen tijdens WK’s en Olympische spelen compleet Oranje op de tribunes zitten of als er een nieuwsbulletin is over Koninginnedag. Tja, dan krijg je zo’n imago. Helaas duurt het altijd even voordat

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 25

Facultair mensen erachter komen waar ik nou echt vandaan kom. Zo’n beetje iedereen ziet mijn in eerste instantie aan voor een Duitser. Als ik ze gerust stel dat ik toch echt niet Duits ben, komt de volgende gok: Zweeds. Hoe mooi dat land ook is, ook daar kom ik niet vandaan. Van daaruit gaan de gokken letterlijk de hele wereld over. Zo ben ik aangezien voor Rus, Australiër, Brit en Amerikaan maar niemand noemt Nederland. Ook word ik voor Italiaan aangezien, wat uiteraard ergens klopt, maar toch best knap is gezien mijn Arische uiterlijk.

Uiteraard speelt het leven hier zich niet alleen op de campus en thuis af. Ik heb het stadshart op een kwartier met de bus, ben met een half uur bij het Opera House of de Harbour Bridge en zit qua locatie gewoon op een superplek. Ook het uitgaansleven is met een taxiritje van een kwartier te bereiken (en kost ongeveer 20 dollar, goed te doen dus). Wat vooral opvalt is dat elke kroeg hier deurbeleid heeft. Elke toko heeft minstens 2 uitsmijters voor de deur staan en als je ook maar een beetje dronken bent, kom je de club niet eens in. Het is me tot nu toe elke avond dat ik uit ging overkomen dat mijn Britse huisgenoten thuis teveel drinken, met mazzel de eerste kroeg in komen maar vervolgens eruit getrapt worden met als gevolg dat de rest van de groep maar volgt. En probeer om een uur of 3 nog maar met een groep van 10 man een kroeg in te komen... Het uitgaans-

26 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

leven begint hier sowieso een stuk vroeger. Om een uur of 10-11 gaat iedereen al richting de stad en rond een uur of 2 begint het al leger te worden. Geef me dan toch maar de Groningse kroegen.

Over mijn huisgenoten verder niks dan lof overigens! Als iemand jarig is worden de slingers tevoorschijn gehaald, word er taart gekocht en uiteraard gezongen. We zijn bijvoorbeeld een hele dag gaan paintballen, hebben complete diners gehad waarbij iedereen iets kookt uit z’n thuisland of zijn gewoon snoeihard op stap geweest.

Als ik dan toch iets moet vinden om over te klagen zijn het wel de prijzen. Een kilo bananen kost hier omgerekend 8 euro en een fles vodka of een kratje bier mag je hier ook niet voor minder dan 30 euro meenemen. Jägerbomb? Reken maar op 12 euro in een willekeurige kroeg. Gaat nog leuk worden als ik daadwerkelijk ga reizen door Australië, wat op het moment wel het grote plan is.

Buiten dat is studeren in het buitenland een geweldige ervaring en heb ik er absoluut geen spijt van dat ik zo’n 17.000km verderop zit op het moment. Natuurlijk mis ik Nederland en de mensen thuis maar van echte heimwee durf ik niet te spreken. Ik heb hier gewoon mijn ritme goed te pakken, heb het naar mijn zin en kijk nu al op tegen het moment dat ik hier in Sydney weer op het vliegtuig naar Nederland stap...

Promovendi Promotie: mw. E. Papaioannou, 13.15 uur, Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen Datum: 09 september 2011 Proefschrift: Silencing Pseudomonas virulence Promotor(s): prof.dr. W.J. Quax Faculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen

Ziekenhuisbacterie Pseudomonas aeruginosa bestrijden met eigen enzymen

Door een chemisch communicatiesysteem van de ‘ziekenhuisbacterie’ Pseudomonas aeruginosa te verstoren met zijn eigen enzymen, kan de gevaarlijke bacterie zijn slagkracht ontnomen worden. Het probleem van de antibioticumresistentie van deze ziekteverwekker is hiermee omzeild. Evelina Papaiaoannou beschrijft deze ontdekking in haar proefschrift.

homoserine lactonen (AHL). Een veelbelovende strategie om P. aeruginosa infecties te controleren of te bestrijden lijkt dan ook om de werking van deze signaalmoleculen te verhinderen door of de synthese en/of accumulatie te voorkomen of te voorkomen dat ze aan hun verwante receptoren kunnen binden.

AHL-accumulatie kan voorkomen worden door afbraak van deze moleculen.

Het gebruik van antibiotica bij het behandelen van bacteriële ziektes heeft geleid tot het ontstaan van antibiotica-resistente ‘superbacteriën’. Om het ontstaan van deze resistentie te vermijden zijn alternatieve behandelmethoden noodzakelijk.

Daarom ging Papaiaoannou op zoek naar het mechanisme dat P. aeruginosa (een opportunistische Gram-negatieve bacterie) zo virulent maakt om zo potentiële targets voor antimicrobiële therapieën te identificeren en daarmee de dikwijls dodelijke infecties die veroorzaakt worden door deze bacterie te bestrijden.

Papaiaoannou ontdekte twee enzymgroepen die AHL-moleculen kunnen afbreken: de AHLlactonases en de AHL-acylases. De P. aeruginosa PAO1 stam heeft drie genen die coderen voor AHLacylases die het eigen geproduceerde 3-oxo-C12HSL kunnen afbreken, toonde zij aan. Deze AHLacylases zijn een potentiële kandidaat voor een antimicrobiële drug tegen P. aeruginosa infecties, doordat ze het communicatiesysteem kunnen verstoren van deze pathogene bacterie.

Evelina Papaiaoannou ((Cyprus, 1981) studeerde moleculaire medische microbiologie aan de Papaiaoannou maakte gebruik van het gegeven dat Universiteit Leiden. Haar promotieonderzoek deed de virulentie van P. aeruginosa strak gecontroleerd zij bij de Rijksuniversiteit Groningen bij de afdeling wordt door cel-naar-cel communicatie - ook wel farmaceutische biologie met een beurs van het EUbekend als ‘quorum sensing’ (QS) - door middel Marie Curie Fellowship. van de diffundeerbare signaalmoleculen acyl-

Gefeliciteerd met de promotie!

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 27

Facultair

Afgestudeerden juni-september

Mevr. S. Hummel Farmaceutische Technologie en Biofarmacie

Mevr. G. Haitsma Moleculaire Farmacologie

Dhr. A. Janse Farmaceutische Analyse

Mevr. A.M.W. van Hees FarmacoEpidemiologie en FarmacoEconomie

Mevr. R. Saleem Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Dhr. J. Hiddema Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Dhr. S. Shakele Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Mevr. S. Hofman Analytische Biochemie

Mevr. G.J. Altena Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Mevr. K.C.J. Hollander Biomonitoring en Sensoring

Mevr. L. Bakhtiari Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Mevr. A.M.T.B. Horsels Analytische Biochemie

Dhr. M. Boon Farmaceutische Technologie en Biofarmacie

Dhr. R. Huiskes Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Mevr. G.J. Borst Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Mevr. B.A. Huisman Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Dhr. J.F.M. van Boven Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Mevr. E. Jansen Moleculaire Farmacologie

Dhr. E.J.P. Brill Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Mevr. L.E.M. Knuif Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Dhr. L.D. Bus Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Mevr. R. Kollen Moleculaire Farmacologie

Mevr. I.R. Dubbelboer Analytische Biochemie

Dhr. D.G.M. Krooshof Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Dhr. T. Duran Moleculaire Farmacologie

Dhr. A.P. van Leeuwen Farmaceutische Analyse

Dhr. J.H. Feenstra Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Dhr. R.A. van Leeuwen Farmaceutische Biologie

Dhr. D. Groen Farmaceutische Genmodulatie

Mevr. S. van der Linde Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Dhr. R. Habich Farmacokinetiek, Toxicologie en Targeting

Dhr. J. Lodder Farmacokinetiek, Toxicologie en Targeting

28 â– Foliolum Jaargang XXV Ed. I

Mevr. F.J.E. Lubberman Farmaceutische Genmodulatie

Mevr. N.S.M. Tijans Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Dhr. M.A. Mensink Farmaceutische Technologie en Biofarmacie

Mevr. L.L.S.Tijink Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Dhr. S.D. Muller Analytische Biochemie

Mevr. R.B. Veenstra Farmaceutische Analyse

Mevr. Y. Nobbe Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Mevr. J.M.J. Vogelzang Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Mevr. P.M.M. Nooijen Analytische Biochemie

Mevr. D. Waanders Farmacokinetiek, Toxicologie en Targeting

Mevr. M. Pereboom Analytische Biochemie

Mevr. S.D. Wassenaar Analytische Biochemie

Mevr. M. Pilon Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Dhr. G.B. Wennemars Moleculaire Farmacologie

Dhr. A.G. Prins Moleculaire Farmacologie

Mevr. E.M. Woesthuis Farmaceutische Technologie en Biofarmacie

Mevr. I.J. Riphagen Analytische Biochemie

Mevr. N. Abdo Analytische Biochemie

Dhr. R. Sami Moleculaire Farmacologie

Dhr. E. Feenstra Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Dhr. D.A. Sassano Analytische Biochemie

Mevr. R. Kazzaz Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Mevr. V.V. Tapper Farmaco Therapie en Farmaceutische Zorg

Mevr. A. Wangsawirana Analytische Biochemie

Dhr. G. Teeuwisse Analytische Biochemie

Gefeliciteerd met het behalen van jullie bul!

Foliolum Jaargang XXV Ed. I â– 29

Pharmaciae Sacrum

Alumnus N

Jan Baltink

a zeven zware jaren in de collegebanken en practicumzalen werd ik inmiddels ruim twee jaar geleden uitgenodigd om mijn apothekersdiploma op te komen halen. Een mooi moment, ware het niet dat het wel betekent dat je op zoek moet naar een geschikte baan. Een mooie gelegenheid deed zich voor toen ik hoorde dat er bij apotheek Themmen in Assen een vacature was. Na een stevige sollicitatieprocedure, waarbij de doorslag uiteindelijk werd gegeven door mijn bevestigende antwoord op de vraag of ik een broodje bal met curry zou lusten, kreeg ik te horen dat ik de baan kon krijgen. Het goede gevoel was, zoals je zult begrijpen, wederzijds.

Apotheker, en dan? Op feestjes heb je het maar moeilijk. Je komt er namelijk twee groepen mensen tegen. De eerste groep heeft geen idee wat een apotheker precies doet en deze mensen vragen dit eerlijk aan je. Aan hen kun je vervolgens in een bevlogen betoog uitleggen hoe mooi het wel niet is om apotheker te zijn en wat voor belangrijke rol je vervult in de ´eerstelijnszorg´. De tweede groep denkt wel te weten wat de apotheker doet, maar deze groep is helaas vaak ruim voorzien van vooroordelen. Meestal met betrekking tot geld, Porsches of zeiljachten. Ook tegen deze groep mensen kun je een levendige uiteenzetting houden om te proberen deze vooroordelen te ontkrachten.

Wat betreft de medicatiebewaking wordt er door het apotheekteam streng op toegezien dat het geneesmiddel en de dosering geschikt zijn voor de patiënt.

Als apotheker controleer ik of ze dat goed gedaan hebben en neem de beslissingen over de meer ingewikkelde interacties, doseringen, dubbel medicatie en andere medicatiebewakingssignalen die het apotheekinformatiesysteem over je uitstort. Dankzij dit apotheekinformatiesysteem is de Nederlandse medicatiebewaking van zeer hoog niveau.

Informatieverstrekking aan patiënten en andere zorgverleners is een derde belangrijke taak in de apotheek. Aan de balie en telefonisch worden dagelijks tientallen mensen te woord gestaan van variërende Toch is het beide groepen niet kwalijk te nemen. Het leeftijd, afkomst en intelligentie. Dat vraagt om invalt namelijk ook niet mee om uit te leggen wat je als dividuele aanpassing van de informatie die gegeven apotheker nou precies doet. Dat zie ik, als jonge apo- wordt, zodat het voor elke patiënt begrijpelijk is. theker en vertegenwoordiger van een ´nieuwe generatie´, dan ook als één van mijn taken. Soms ver- Als apotheker ben je de coördinator van je team van baas ik mij erover dat eigenlijk geen enkele patiënt assistentes die genoemde taken foutloos dienen uit te weet dat elk recept eigenhandig door de apotheker voeren. Daarnaast ben je probleemoplosser van alle gecontroleerd wordt. Een patiënt realiseert het zich dagelijkse problemen. Niet alleen op farmaceutisch vaak pas als je belt met een opmerking of aanvulling gebied, maar ook op tal van andere vlakken. Als er naar aanleiding van een afgeleverd recept. Op dat bijvoorbeeld een WK zou bestaan voor het verwijmoment merk je waardering. Een zeer goede reden deren van vastgelopen papier uit een printer, zou ik voor ons, als apothekers, om niet langer te schromen zeker een gooi naar de prijzen kunnen doen. om kenbaar te maken wat wij precies voor onze patiënten (kunnen) doen. De farmaceutische zorg in Ik hoop dat ik jullie een beetje inzicht heb kunnen Nederland is per slot van rekening één van de beste geven in het dagelijks werk van de apotheker, zodat EN één van de goedkoopste van Europa. Ik heb er je als iemand je er naar vraagt in ieder geval niet vertrouwen in dat deze omslag er gaat komen, dat de hoeft stil te vallen. Mocht je interesse gewekt zijn en apotheker weer in aanzien zal stijgen en mensen niet wil je meer weten of wil je een dag meekijken, dan kan dat altijd! meer hoeven te vragen wat je precies doet.

De belangrijkste taak die je als apotheker hebt, lijkt simpel: zorgen dat elke patiënt op tijd het voor hem geschikte geneesmiddel krijgt met de juist informatie. Met andere woorden, het draait in de apotheek om distributie, medicatiebewaking en informatieverstrekking. Wat betreft de distributie, sta ik nog dagelijks verbaasd over ons uitgebreide assortiment als een arts een exotisch geneesmiddel heeft voorschreven en we het ook nog op voorraad blijken te hebben. En als dat niet zo is, dat we het dan in 99% van de gevallen de volgende dag alsnog kunnen leveren.

32 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

Pharmaciae Sacrum Mediq Hockeytoernooi

H

Mike Koops

et was vrijdag twee september en dus weer tijd voor het bekende mediq hockeytoernooi. We stonden ‘s ochtens al vroeg klaar om met de bus richting Utrecht te vertrekken. Omdat de busreis natuurlijk wel een paar uur duurde, zagen veel mensen de kans om nog even goed bij te slapen voor de drukke dag, die ons te wachten stond. Groningen werd dit jaar door de P.S.-teams, de DES en de KNPSV uitermate goed vertegenwoordigd.

Eenmaal aangekomen in Utrecht konden we zien tegen wie iedereen in de poulefase ging spelen en konden de wedstrijden van start gaan. We hadden enorm veel mazzel aangezien het de enige dag in weken was met zulk enorm lekker weer, de zon die scheen en iedereen had er zin in. Een tijdje later zaten de eerste wedstrijden erop en Team 1 had zich al geplaatst voor de halve finales, het recreantenteam had het er echter wat moeilijker mee, maar ook dit team leek zich de hele dag prima te vermaken.

Uiteindelijk zette team 2 de lijn door en gingen zij in ieder geval met een mooie troostprijs naar huis.

In de halve finale van team 1 ging de winst helaas in de laatste minuten toch naar UP 1, die uiteindelijk door gingen om het toernooi te winnen. Team 1 ging dan ook niet met lege handen naar huis en sleepte gewoon nog even de derde prijs in de wacht.

Het was tijd voor de huldiging en hier werden de winnaars even in het zonnetje gezet, waarna het chillmomentje van de dag kon beginnen: de gezellige en natuurlijk verschrikkelijk lekkere barbecue. Na deze leuke afsluiting van een mooie excursie gingen we met onze prijzen in de bus weer terug naar het mooie Groningen.

34 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

Binnenlands Bedrijven Bezoek

W

Svenja Laarhuis

oensdag 31 augustus verzamelden 35 farmaceuten op het P.S.-hok voor de BBB. Als eerste gingen we op weg naar het bedrijf, QPS, wat zich bevindt op het terrein van het UMCG. QPS houdt zich bezig met fase 1 geneesmiddelonderzoek in opdracht van de farmaceutische industrie. Zowel het werven van gezonde vrijwilligers, die aan het onderzoek mee willen doen, als het uitvoeren van het onderzoek gebeurt binnen dit bedrijf. Na een presentatie volgde een rondleiding. De zalen met bedden, waar de gezonde vrijwilligers ’s nachts kunnen verblijven, werden getoond, evenals de eigen apotheek van QPS. Na de rondleidingen vertrok de bus naar Autopharma B.V. in Leeuwarden. Autopharma draagt bij aan de automatisering van de apotheek met behulp van robots, waaronder de robots Servimed en Servilocker.

De Servimed is een robot die automatisch de aangeleverde kratten met geneesmiddelen kan legen, de barcodes op de doosjes kan scannen en ze daarna een plaats kan geven in de lades. Wanneer een geneesmiddel wordt opgevraagd, kan de Servimed het juiste doosje pakken, deze etiketteren met de patientgegevens en daarna afleveren.

De Servilocker is een apparaat waarin afhaalrecepten geplaatst kunnen worden. De patiënt kan hierdoor op elk moment van de dag zijn recept afhalen.

We hebben onze weg vervolgd naar Scheveningen, waar de erg leuke activiteit ‘glowgolf ’, midgetgolfen met blacklight, plaatsvond.

Na deze activiteit hebben we ons zeer goed vermaakt, onder het genot van goede live muziek in de Crazy Pianos. Halverwege de avond heeft Peggy nog een paar prachtige nummers gezongen onder begeleiding van de pianist. Sterretje van ‘oh oh Cherso’ kwam ook nog even langs, waarna sommigen meteen met hem op de foto wilden. Al met al een heel geslaagde avond en om 3 uur is iedereen weer terug naar het hostel gegaan, de meeste rechtstreeks en anderen na een duik in de zee.

De volgende ochtend vertrokken we naar Amsterdam, om daar het bedrijf AMT te bezoeken, wat geneesmiddelen ontwikkelt met behulp van gentherapie. Op dit moment is het bedrijf bezig het middel Glybera® op de markt te brengen. Dit geneesmiddel bouwt het proteinelipasegen in bij patiënten die dit gen missen. Na een rondleiding gingen we terug naar Groningen. ’s Avonds in Groningen hebben we nog genoten van het studentenmenu bij de Benz.

Het was een hele leerzame en gezellige binnenlands bedrijven bezoek. SSS, ontzettend bedankt!

Introductiedag

D

Anouschka Wolf

Introductiekamp

O

Esmée Janssen

insdag 31 augustus was het voor de eerstejaars p 9 september was het dan zo ver, tijd voor weer tijd voor de facultaire introductiedag. Na het introkamp! Na een vermoeiende busreis een lang ochtendprogramma vol met praatjes van kwamen de eerstejaars aan op het bekende kampdiverse studieadviseurs en commissies kon iedereen terrein in Bakkeveen. Terwijl de HC bezig was om genieten van een lekkere lunch. een verantwoorde maaltijd te bereiden, maakten de eerstejaars hun bedje op. Hierna kon genoten worNa de lunch stond de rondleiding door de faculteit den van een heerlijke stamppot andijvie met zand. op het programma. Er werd o.a. een bezoekje ge- Nadat iedereen zijn buikje had volgegeten was het bracht aan de besturen van P.S. en de K.N.P.S.V, ie- tijd geworden voor een avondactiviteit in de vorm dereen moest op de foto voor de almanak en er werd van het smurfenspel. Iedereen kreeg een briefje met een proefpracticum gedaan. Tijdens dit practicum de helft van een koppel en moest een koppel bij elwas het de bedoeling zetpillen van chocolade te ma- kaar zoeken. Er waren alleen ook smurfen kaartjes ken. Dit was voor velen toch wel het hoogtepunt van en je moest vooral zorgen dat je niet met een van de middag. die kaartjes achterbleef. Was dit wel het geval, dan Na de rondleiding was het tijd om te vertrekken rich- werd je blauw geschminkt en mocht je het smurfenting de Toeter voor een pubquiz. Tijdens de pubquiz lied zingen. Hierna werd het tijd om je klaar te mawerd de kennis getest van onder meer onderwerpen ken voor het eerste feest met als thema ‘Sjonnie`s en over Groningen en P.S., dit gebeurde natuurlijk wel Anita`s’. Er werd gehost en gesprongen en de sfeer onder het genot van een biertje. Uiteindelijk werd was goed. Na het feest zocht iedereen weer zijn eigen de quiz gewonnen door de eerstejaars van groepje bedje op.

paars, onder leiding van Lars en de jarige Paul. De slagroomtaart, in paarse doos, kwam dus goed terecht. Hierna had iedereen honger gekregen dus vertrokken de groepjes richting de huizen van de P.S.papa’s en -mama’s voor het eten en konden ze elkaar wat beter leren kennen.

Om de dag in stijl af te sluiten had de EIK nog een spetterend feest georganiseerd in ‘Ome Ko’ met als thema “Raar met je haar”. De eerstejaars konden zich goed uitleven met dit thema en de mooiste creaties kwamen voorbij. Door alle groepskleuren, die weer terug kwamen in de outfits, werd het een feestelijk gekleurd geheel. Het feest ging door tot in de vroege uurtjes en was een mooie afsluiting van een geslaagde dag.

Na een korte nachtrust stond het ontbijt alweer klaar, waarna de zeskamp werd gehouden met o.a. stormbaan, touwtrekken, levend sjoelen, perzik schuiven, superballen, voetballen en het EHEC spel. ’s Middags begonnen de commissierondjes, waarbij eerstejaars de commissies binnen P.S. konden leren kennen. Na het verorberen van het vijf gangen diner was het tijd geworden voor het tweede feest met het thema ‘Lets get spanish, Jetzt geht los’, waar iedereen weer verscheen in prachtige themakleding.

Na het zondag ontbijt, werd er als een wervelstorm schoongemaakt. Toen alles ‘spik en span’ was, werd de EJC verkiezing gehouden. Van de twee kandidaat EJC’s werd er gekozen voor ‘Carpe Noctem’. Na het bedanken van de fantastische HC was het tijd om naar huis te gaan.

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 35

Pharmaciae Sacrum

C&E Workshop Geert van der Werf

W

at zijn de ingrediënten voor een leuke, gezellige en interessante avond: een stel P.S.’ers, een grachtenpand in Groningen, lekkere broodjes, drie enthousiaste financiële mensen en een discussiethema over geld. 23 juni werden we uitgenodigd door Van Lanschot Bankiers voor een interactieve C&E workshop met als thema “De ondernemende zorgverlener”. De avond stond onder leiding van de drie heren (2 healthcare bankiers en 1 assurantie adviseur) van de Apothekers Adviesgroep van Van Lanschot Bankiers.

Na een korte introductie over de Van Lanschot Healthcare en wat zij voor ons als aankomende apothekers kunnen gaan betekenen, kwam na een kort illustrerend filmpje de eerste stelling op tafel: “De huidige marktontwikkelingen zijn ongunstig voor de apotheker”. In kleine groepjes werd druk gediscussieerd over de invoering van het preferentiebeleid en of de invoering van de vrije tarieven nou wel of niet goed voor ons zou uitpakken. Volgende discussiepunten waren de ketenzorg, de rol van de apotheker als zorgverlener en de omgevingsfactoren voor het opzetten van een apotheek. Voordat met deze oprichting kan worden begonnen moet een apotheker een goed doordacht ondernemingsplan hebben. Dit is ingewikkelder dan het lijkt, zo bleek. Een nieuwe apotheek brengt vele risico’s met zich mee; zeker in deze moeilijke economische tijden. Slotsom van deze discussies was dat er nog genoeg uitdaging voor ons als toekomstige apotheker ligt.

Uiteindelijk werd het tijd voor de afsluiter en hoogtepunt van de avond. Iedereen keek reikhalzend uit naar de ultieme battle in de ‘Petje-op, Petje-af ’-quiz.

De petjes werden opgezet en de eerste vraag konden worden gesteld. De vragen gingen over de farmacie, P.S. en ook het persoonlijke leven van de heren van Van Lanschot. De petjes werden massaal door iedereen opgezet op de vraag wie van de financiële heren nou een kleurspoelinkje gebruikte. De moeilijkste vraag van avond ging noch over de farmacie, noch over geld, nee deze ging over de P.S.’ers in de zaal zelf.

Na de vraag ‘Er hebben 8 P.S.’ers, die vanavond hier aanwezig zijn, met elkaar geregeld’, viel een doodse stilte. De mensen die nog in het spel waren, begonnen druk te tellen. Echter niemand kon tot een aantal van 8 mensen komen: 8 was gewoonweg te veel.

Iedereen zat mis. Het antwoord op de vraag zorgde daarom voor de nodige ophef. Nadat de quiz een winnaar had opgeleverd, werd iedereen toch nog even ondervraagd wie nou met wie had geregeld.

Met een borrel kwam de leerzame en interactieve avond tot een eind. Het was zeer interessant om ook de ondernemende kant van het apothekersvak eens aan het licht te brengen. De workshop was daarom zeker voor herhaling vatbaar.

LIF-dag

V

Laurie Rijkee & Laura Nijstad

rijdag 24 juni was het zover: de allereerste LIFdag was een feit. Na wekenlange voorbereiding door de eerste LIF, bestaande uit: Rob van de Velde, Laurie Rijkee, Willemieke Mudde, Laura Nijstad en Joost Lokin, stonden 20 PS’ers en 15 bewoners van Woonzorgcentrum De Dilgt een hele leuke middag te wachten. Voor de studenten begon de dag iets minder leuk: nat. We werden tijdens de barre fietstocht van de faculteit naar Haren vergezeld door meerdere stortbuien. Dit mocht echter de pret niet drukken en iedereen kwam enthousiast de Dilgt binnen.

Na openingspraatjes van LIF praeses Rob en een medewerkster van de Dilgt, die alles over het woonzorgcentrum vertelde, werd elke student gekoppeld aan een bewoner. Deze werden eerst allemaal uit zijn of haar kamer opgehaald en naar het bruin café van de Dilgt gebracht. De dag begon met koffie en thee en een uurtje quality time tussen student en bewoner. Er werd onder andere ‘’T kleine café aan de haven’ gezongen, gesjoeld, mooie verhalen uitgewisseld en fanatiek gebiljart. Ook hebben sommige duo’s een wandeling gemaakt over het prachtige Harense platteland.

Het hoogtepunt van de dag was toch zeker wel de Pubquiz. Strijdlustige teams werden spontaan gevormd en de eerste ronde kon beginnen. De LIF had een pittige quiz in elkaar gezet met 5 ronden van elk 6 vragen. De onderwerpen Geschiedenis, Muziek, Sport, Logo’s en het Koningshuis kwamen aan bod.

Gedurende de quiz werden de nodige advocaatjes en lekkere hapjes genuttigd. Na een spannende strijd heeft uiteindelijk team ‘De Havenzangers’ gewonnen en ze gingen naar huis met een heerlijke taart en uiteraard de eer.

Er werd van beide kanten zo enthousiast gereageerd, dat de LIF-dag in ieder geval volgend jaar weer moet worden georganiseerd!

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 37

Pharmaciae Sacrum RijWielPrestatieTocht

Onderwijsmiddag

Rinze Hofstra

H

et was een mooie zaterdag in mei toen vele farmaceuten waaronder professor Neef en zijn vrouw, zich verzamelden voor alweer de 38e RijWielPrestatieTocht van Pharmaciae Sacrum.

De RWPT is een van de mooiste tradities die onze vereniging rijk is. Middels een fietstocht door het ommeland van Groningen, een sportieve activiteit en afsluitende borrel worden de deelnemers uitgedaagd hun beste beentje voor te zetten. Het thema van de RWPT ‘fout in het oerwoud’ zorgde vooraf al voor veel vermaak. In verschillende groepen werd de fietsroute afgelegd met als bestemming het idyllische dorpje Annen. Tijdens de route moesten er vragen beantwoord worden, omdat de meeste groepjes wel over mobiel internet beschikten werd de vaart er flink ingehouden. Want vanzelfsprekend was ook de tijd van belang wilde je uiteindelijk met de RWPT-bokaal naar huis gaan. De snelheid van de deelnemers werd onderschat getuige het feit dat de commissie niet als eerste op de plek van de beloofde lunch arriveerde. Met een uitgebreide picknick en aansluitend een stuk vlaai werd de broodnodige energie verzameld voor de survival. Ook was er voldoende tijd de vragen te beantwoorden wanneer deze tijdens het fietsen overgeslagen waren. Na een korte fietstocht werd midden in de weilanden van Annen de recreatieboerderij Breeland bezocht waar we ons op konden maken voor een survivalloop.

Aan de hand van een routebeschrijving die dwars door het oerwoud voerde werd een zwaar parcours afgelegd. Brede sloten werden overgestoken met touwbruggen, een slingerpiramide en een vlotoversteek. De survivalloop was in combinatie met een kanotocht op rivier De Hunze.

Vanzelfsprekend waren er farmaceuten, soms buiten eigen schuld om, die de kleren niet droog hielden. Na deze sportieve activiteit werd weer huiswaarts gefietst. Gelukkig was de terugweg net zo makkelijk als de heenweg zodat iedereen op tijd kon borrelen in Haren. Natuurlijk waren er aan het einde van de rit weer vele prijzen te verdelen.

De allerbelangrijkste, namelijk de RWPT-bokaal, werd gewonnen door team LuST. Een bijzondere vermelding was er voor Gert Salentijn die voor de derde keer op rij de RWPT-bokaal op zijn naam schreef. Op de aansluitende functionarissenborrel werd door menig deelnemer nog lang nagenoten van deze sportieve dag. RWPTC ‘Zadelpijn’ bedankt voor het organiseren van de 38e RWPT en laten we deze traditie nog lang in ere houden.

38 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

Sophie Berends

O

p dinsdag 24 mei 2011 vond de onderwijsmiddag plaats. Tijdens deze educatieve middag werd er onder andere verteld over het vernieuwde opleidingstraject tot openbaar apotheker. De registratiefase voor openbaar apotheker zoals deze er nu is, wordt veranderd in het traject Specialisme Openbare Farmacie. Dit traject zal meer publiekrechtelijke erkenning krijgen en de opleiding zal daarbij verbeterd worden. Het was een interessant onderwerp aangezien dit vele van onze studenten aangaat. De onderwijsmiddag werd daarnaast ook dit jaar weer gecombineerd met de Docent van het Jaar verkiezing. Door middel van stemmen van de farmaciestudenten via nestor werd één docent van de bachelor en één docent van de master uitgenodigd om een mini-college te geven tijdens de onderwijsmiddag. Ziekenhuisapotheker Dr. van Roon namens de master en prof. dr. Frijlink namens de bachelor streden dit jaar om de felbegeerde prijs voor Docent van het Jaar. Nadat prof. dr. Frijlink aftrapte met het mini-college, was het de beurt aan zijn tegenstander Dr. van Roon. Helaas kon deze niet aanwezig zijn bij deze middag, maar middels een videocollege kon hij toch met veel enthousiasme zijn verhaal houden. Beide colleges waren interactief, duidelijk en daarmee goed te begrijpen voor alle studenten. De jury benoemde tijdens de aansluitende borrel uiteindelijk Prof. dr. Frijlink als winnaar van de Docent van het Jaar verkiezing.

Agenda

Oktober 02 - AV der K.N.P.S.V. 03 - STOF-vergadering 03 - t/m 05 FIGON Dutch Medicines Days 04 - P.S.-borrel 04 - t/m 05 KNMP-congres 06 - Commissie Interesse Avond 25 - ALV P.S. November 01 - P.S.-borrel 07 - STOF-vergadering 17 - Ziekenhuisfarmacie Avond Op donderdag 17 november 2011 zal de Ziekenhuisfarmacie Avond plaatsvinden. Op deze avond zullen verschillende sprekers een indruk geven van het reilen en zeilen in een ziekenhuisapotheek. Mocht je interesse hebben in de ziekenhuisfarmacie en wil je hier meer over te weten komen, kom dan zeker langs!

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 39

Pharmaciae Sacrum Almanakcommissie Beste P.S.-ers,

W

ij zijn de 26e Almanakcommissie die de G.F.S.V. ‘Pharmaciae Sacrum’ rijk is.

Dit jaar hebben wij de eer om onze almanak te onthullen op het 26e lustrum, maar het wordt nog mooier: de onthulling zal plaatsvinden op de 12e van de 12e! Zet daarom nu alvast maandag 12 december in jullie agenda’s want het belooft een zeer mooie avond te worden.

Als commissie zijn wij druk bezig met het lay-outen en verzamelen van de verschillende stukjes voor de almanak. Wij zitten vol goede ideeën en kunnen jullie ook verzekeren dat de almanak dit jaar weer een schitterend boekwerk wordt wat een must is voor iedere P.S.-er!

Hier wil ik het eigenlijk bij laten, wij hopen jullie de komende tijd te zien op de vele activiteiten en feestjes die onze studievereniging rijk is. Zoals inmiddels wellicht al bekend kunnen jullie ons herkennen aan de shirts en dassen!

Namens de 26e Almanakcommissie,

Ton van Heugten h.t. praeses Almanakcommissie 2010-2011

40 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

S

Alumnicommissie

inds de oprichting van het alumnuslidmaatschap van Pharmaciae Sacrum hebben verschillende alumnidagen plaatsgevonden. Tijdens deze dagen komen oud-farmaciestudenten terug naar Groningen voor een leuke activiteit en het wederzien van practicummaatjes. Aangezien P.S. dit jaar haar 26ste lustrum viert, wordt er een reünistendag georganiseerd. De Alumnicommissie organiseert deze Reünistendag. In de organisatie zitten de alumni Alexander Hamilton, Anneliene Schimmel en Maurits de Rotte, en de studenten Godelief van den Hurk, Emma Veldman en Jessica van Oppen. Alexander is in 2010 afgestudeerd en werkt als apotheker bij Red Swan. Anneliene is in 2009 afgestudeerd en is in opleiding tot ziekenhuisapotheker in het VUmc. Maurits is in 2007 afgestudeerd en is in opleiding tot klinisch chemicus en promoveert in het Erasmus MC. Godelief zit in de Alumnicommissie namens de Lustrumcommissie en weet als enige van de Alumnicommissie hoe het lustrumprogramma er uit ziet. Emma zit in de Alumnicommissie als afgevaardigde van het 129e bestuur van P.S. Het nieuwste lid van onze commissie is Jessica, zij vertegenwoordigt het huidige bestuur.

Doordat we verspreid in het hele land wonen, vinden onze vergaderingen plaats in Rotterdam, Utrecht en Groningen.

Op zaterdag 17 december zullen we met een groep oud-farmaceuten Groningen herbeleven voor wat betreft culinaire en culturele elementen.

De organisatie heeft geprobeerd een interessant en sociaal programma samen te stellen. Als alumnus of reünist kun je door een mail te sturen naar alumni@psgroningen.nl je opgeven voor deze dag.

Op vrijdag 30 september zal het programma van de Reünistendag worden onthuld tijdens een borrel in Utrecht. De Reünistendag is een goede reden om naar Groningen en P.S. terug te gaan, en elkaar weer te ontmoeten.

Archiefcommissie Waerde leden,

A

ls Archiefcommissie dragen wij zorg voor het kostbare archief van Pharmaciae Sacrum. De vereniging kent een rijke historie van 130 jaar, die is opgeslagen in ons archief. In het archief liggen naast verenigingsstukken van Pharmaciae Sacrum en de A.N.P.S.V./K.N.P.S.V. ook andere werken zoals een oude Bataafse Phamacopee verschillende jaargangen van het Pharmaceutisch Weekblad. Het oudste stuk dat Pharmaciae Sacrum in bezit heeft, dateert uit 1815.

Een deel van het archief heeft tijden ongeïdentificeerd in een kast gelegen, maar de afgelopen jaren is het allemaal uitgezocht en op dit moment wordt er gezocht naar een plek waar al onze referaten, scripties en practicumhandleidingen tentoon kunnen worden gesteld. Deze stukken zijn in het bezit van Pharmaciae Sacrum gekomen door professor Van Os en komen uit 1900 tot aan de oorlog.

Als iemand interesse heeft in het archief kunt u altijd contact opnemen met ondergetekenden.

Jaarlijks dragen de oud ab-acti van de vereniging zorg voor het archief en ook het komend jaar zullen wij goed op het archief passen!

Met vriendelijke groeten, Elise Smolders & Emma Veldman

Carrièredagcommissie Beste Farmaceuten,

N

adat je de eerste drie jaar van je studie bent doorgekomen lijkt het allemaal steeds sneller te gaan. Het moment dat je klaar bent met je studie komt steeds dichterbij en je hebt nog geen idee wat je eigenlijk wilt als je klaar bent. Gelukkig heb je tijdens je Master nog minstens drie jaar om hier over na te denken.

Vanuit de opleiding is er een beperkt aanbod om kennis te maken met de verschillende bedrijven, beroepsorganisaties en beroepsmogelijkheden. In 2009 is door studenten de Carrièredag in het leven geroepen om de Masterstudenten Farmacie kennis laten te maken met de mogelijkheden binnen de farmaceutische wereld en wellicht zelfs hen te helpen een beroepskeuze te maken.

Alle drie de voorgaande jaren was dit een groot succes dus ook in 2012 zal de Carrièredag worden georganiseerd.

Omdat het nog ver weg is, zijn weinig details bekend, echter de datum kan je wel vast in je agenda noteren: maandag 27 februari 2012!

Wij zullen zorgen dat er deze dag een breed aanbod is qua bedrijven, beroepsorganisaties en workshops. Genoeg om de 5e - en 6e-jaarsstudenten een dag te vermaken en eens goed aan het denken te zetten over hun toekomst. Houd de site goed in de gaten en schrijf je zo snel mogelijk in als de inschrijving open gaat. Mocht je nog suggesties hebben met betrekking tot de invulling van de dag dan horen we dit graag van je.

De Carrièredagcommissie bestaat dit jaar uit: Maartje Jacobs, Esther Zaal, Ivo Schueler, Meike van der Veen en Jerrit van de Graaf.

Weet jij nog niet wat de volgende stap is in je carrière?

Kom dan naar de Carrièredag 2012!

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 41

Pharmaciae Sacrum

Bij MSD werken wij mee aan een gezonde wereld.

Hoe? Door innovatieve geneesmiddelen en vaccins te ontwikkelen en te verstrekken aan mensen over de hele wereld. Samen met gezondheidspartners bieden we toonaangevende oplossingen waarmee we het leven van miljoenen patiënten verbeteren. We luisteren goed naar patiënten, artsen en onze andere partners en

Not just healthcare.

anticiperen op hun behoeften.

Wij vinden dat het ook onze verantwoordelijkheid is om onze geneesmiddelen en vaccins bij de mensen te krijgen die ze nodig hebben, ongeacht waar ze wonen en of ze er geld voor hebben. Om dit te verwezenlijken hebben we vele verreikende programma’s en samenwerkingsverbanden opgezet. Meer informatie vind je op onze website msd.nl.

Copyright © 2010 Merck Sharp & Dohme Corp., a subsidiary of Merck & Co., Inc., Whitehouse Station, NJ, USA. All Rights Reserved.

Eten met de EIK Redactiecommissie Op maandag 19 september was het zo ver: een gezellige avond vol heerlijk eten en drank; we gingen eten met de EIK en ons eigen gemaakte spel spelen! Tijdens de introductiedag en het –kamp hebben wij al kennis gemaakt met deze commissie, waardoor gezelligheid gegarandeerd was. Omdat de EIK beweerde dat alle kamers van hen te klein zijn, verzamelden we bij het huis van Mark. Om half zeven waren wij klaar om een heerlijke maaltijd te nuttigen. Helaas had de EIK wat vertraging opgelopen en kwam pas om 19 uur aanwaaien, waarna ook nog gekookt moest worden. Er was het een en ander overgebleven van het introductiekamp, wat nu goed van pas kwam. We aten wraps.

Na het eten wist Jolande even niet meer waarom we eigenlijk samen waren gekomen; “Wat maken jullie ook al weer? Zijn jullie van de Almanak?”

Gelukkig wist de rest van de EIK wél wie wij waren en werd er hard gelachen. Dit was een goede indicatie hoe de rest van de avond zou verlopen.

Aangezien niemand ons spel nog kent, zullen wij een korte beschrijving van het spel, met spelregels geven. Omdat wij de 25e (zilveren) Redactiecommissie zijn, hebben wij het spel “Zilvermijn” bedacht.

Iedere commissie bezit een karretje, waarin men stukjes zilver kan rondrijden.

Bij aanvang van het spel krijgt elk team tien zilveren stukjes. Op het bord staan gele, blauwe en zilveren vakjes. Op de zilveren vakjes worden steentjes verdient of verloren en vindt er een ‘groeps-ad’ plaats.

Wanneer een team op blauwe of gele vakjes terecht komen, wordt een bijbehorend blauw of geel kaartje van de stapel gepakt. Op deze kaartjes staat vermeld welke opdracht gedaan dient te worden. Er zijn soloen groepsopdrachten, maar ook battles. Bij de battles strijden de mensen van de twee commissies met

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 43

Pharmaciae Sacrum overeenkomende functies tegen elkaar. De verliezer is gedoemd tot het adten van een shotje en de winnaar verdient twee zilveren steentjes voor zijn team. Wie na twee uur de meeste steentjes heeft verzameld in zijn karretje, die heeft gewonnen.

smaak viel, evenals het adtje zeer goedkope whiskey.

De volgende opdracht was voor Thomas, die een hele ronde lang in zijn eentje super gelukkig in een hoekje mocht housen. Hij vond het zo leuk dat hij nog een ronde langer doorging. Het verbod om niet meer aan onze gezichten te zitten, bleek erg lastig.

Gelukkig kon Loes Thomas zijn intense jeuk aan zijn gezicht verhelpen door hem te krabben. (Je zou ze zo in de dierentuin tussen de apen kunnen zetten) .

Een geweldige battle stond nu op het spel; de boer battle Merel vs. Mark. Mark is een grote jongen, Helaas was Denise de waarvan je verwacht dat hij wel een behoorlijk aantal dobbelsteen vergeten decibel kan uitslaan. Wij hoopten dat hij wat zilveren mee te nemen, maar ge- stenen voor ons zou winnen om zo onze achterstand lukkig had Merel nog twee dobbelstenen mee. Om wat te kunnen inperken. Helaas kwam er letterlijk te bepalen welke commissie mag beginnen, werd het geen boer naar boven. Merel daarentegen wist meerhippospel gespeeld. Loes won van Denise, wat be- dere boeren achter elkaar op te wekken met aan het tekent dat de EIK mocht beginnen met gooien. Het eind een hele lange harde boer. Daar mag je best eerste kaartje werd getrokken we mochten ‘vikingen’. trots op zijn. Mark was verslagen dus nul steentjes, Door een fout van Sebnem gingen de steentjes helaas maar een adtje voor ons. naar de EIK en was er een adtje voor ons.

Thomas trok de battle “wie kan als beste de spagaat?”.

De battle ‘houd je adem zo lang mogelijk in’ vond Omdat onze (nieuwe) assessor II nog niet aanwezig plaats tussen Jolande en Sebnem. Sebnem was win- kon zijn, ging Denise deze strijd met hem aan. Henaar en dus verdienden wij stenen! Arend en Mau- laas voor Merel, die graag wilde laten zien dat ze de rice moesten ‘spijkerpoepen’, al vond Thomas dat het beste was, omdat ze op turnen heeft gezeten. Sorry ‘schroefschijten’ moest heten vanwege de schroeven Merel, maar je kan nu eenmaal niet tegen je eigen in plaats van de spijkers. Na enig tijd poepen/schijten teamgenoot battlen. Thomas had een nogal strakke bleek Maurice hierin beter te zijn dan Arend. On- spijkerbroek, waardoor deze bijna scheurde toen hij dertussen was ook de regel ingegaan dat elke naam de spagaat probeerde. Denise had minder moeite die genoemd werd, moest beginnen met mevrouw met de spagaat, waardoor wij eindelijk weer wat of meneer er voor. Dit bleek een erg lastige regel en steentjes bemachtigden. De kaart daarna vertelde leverde dus vele adtjes op. Tussendoor werd de kaart ons dat we met minstens vijf personen een piramide ‘cola adten’ getrokken, wat niet bij iedereen in goede moesten bouwen. Aangezien Sebnem geblesseerd is,

44 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I

kon zij niet deelnemen aan deze opdracht, waardoor Nadat de stand bepaald was, werd naar de nog overwij geen piramide konden bouwen. De EIK had ech- gebleven opdrachten gekeken. De gehele EIK vond ter een mooie zespersoons piramide! het jammer dat we de opdracht ”Bel een nummer uit de almanak en zing het P.S.-lied” niet hadden uitgeNa deze opdracht was er nog tijd voor 1 ronde voor- voerd. Omdat zij zo teleurgesteld waren, hebben we dat de tijd om was. In deze ronde zat ook de bat- verschillende nummers gebeld (er werd niet altijd tle “Wie kan het beste op een flesje blazen?”. Deze opgenomen), totdat we voor iemand het lied konden was wederom tussen Merel en Mark en omdat Merel zingen. vroeger dwarsfluit heeft gespeeld, kreeg ze een zeer hoge noten uit een helemaal leeg bierflesje. Haar naar Na deze afsluiter ging een deel nog door in het vaatde gang sturen werkte niet, want daar ging ze vrolijk je, waar de gezellige avond werd voortgezet. verder. Het leverde de EIK echter wel twee steentjes op, waarna de stand kon worden opgemaakt. Deze luidde: 15 steentjes voor de EIK en 5 steentjes voor ons, waarmee we de traditie van verliezende redactiecommissie hooghouden.

Foliolum Jaargang XXV Ed. I ■ 45

Pharmaciae Sacrum Cryptogram

Horizontaal: 3.

Keuze op de beurs (5) 4.

Die vogel pikt ’t niet weer! (3) 6.

Terroristische Griekse letter (3) 8.

Reeds voor de muzieknoot aan het begin (4) 10.

Leven zonder ’n feestelijke uitroep (4) 12.

De instanties zitten niet in ’n aantal stationsgebouwen (7) 13.

Die bloem gaat achter het kleed aan de zee op (7) 15.

Kledingstuk en verwarde vorm (4) 16.

In België is er plaats voor de ramen (4) 17.

Zojuist nog schoon (3) 19.

Zij begroet je in warrig Latijn (3) 21.

U bent een plant geweest! (5) Verticaal: 1.

Er zit niets in die begroeting, behalve spelden (4) 2.

Het is fantastisch wonen in die plaats! (4) 4.

Om geld in te verbouwen (3) 5.

Hij zet de heilige achter de cd (7) 6.

Die poes raakt ontdaan van een aflevering (7) 7.

Indien je de groente weerziet (3) 9.

Defensie wordt verder uitgedund (5) 11.

Lekkernij? Niet als het van de koe komt! (5) 13.

Heb lief, anders is het negatief (3) 14.

Gewelddadige groente (3) 18.

Een in het nauw gedreven letter wordt een griezelige (4) 20.

Dat zit zeker niet los! (4)

Ben jij creatief? Teken jij graag, of maak je liever een puzzel?

Stuur iets in en wie weet sta jij volgende keer in het foliolum!

Japanse puzzel

46 ■ Foliolum Jaargang XXV Ed. I