2014 LISTOPAD NR 11
UKAZUJE SIĘ OD 1931 R. • CENA 10 ZŁ (W TYM 8% VAT)
www.farmer.pl NR INDEKSU 365394
AGROTECHNIKA
GMO
za i przeciw
FERMA
Produkcja
wędlin
w gospodarstwie
TEST FARMERA
Steyr 4105 Multi
edytorial farmera
Czy dekoniunktura to czas na inwestycje? Sytuacja w rolnictwie nie jest dobra i z pewnością nie zachęca do inwestowania. Nie tylko producenci warzyw i owoców – najbardziej dotknięci embargiem – zastanawiają się nad sensem kontynuowania produkcji. Wciąż trudna i bardzo niepewna jest sytuacja producentów trzody chlewnej. Po okresie hossy, ciemne chmury nadciągają też nad branżę mleczną. Gospodarstwa bazujące tylko na produkcji roślinnej też nie mają się z czego cieszyć – ceny zbóż są najniższe od kilku lat. Już niedługo niezwykle ciężka może być sytuacja gospodarstw, które na fali chwilowych wysokich cen nadmiernie się zadłużyły, licząc na wysokie zyski z nowych inwestycji. Czy to oznacza, że wygrał ten, kto nie inwestował? Z pewnością nie. Chcąc utrzymać swoją konkurencyjność, trzeba się systematycznie rozwijać. Należy jednak robić to bardzo rozsądnie. Zbliżająca się zima to właściwy moment na spokojne przeanalizowanie sytuacji ekonomicznej gospodarstwa, zastanowienie się, które inwestycje są konieczne, oraz skąd wziąć na nie pieniądze. Ostatnie pytanie jest szczególnie trudne, stąd w przekazywanym numerze „Farmera” znajdziecie drodzy Czytelnicy naszą podpowiedź, gdzie szukać pieniędzy. Jak co miesiąc polecamy też szereg ciekawych publikacji w działach agrotechnika, technika rolnicza i ferma.
Wojciech Denisiuk redaktor naczelny Farmera
Zbliżająca się zima to właściwy moment na spokojne przeanalizowanie sytuacji ekonomicznej gospodarstwa, zastanowienie się, które inwestycje są konieczne, oraz skąd wziąć na nie pieniądze
Na koniec chciałbym przypomnieć szanownym Czytelnikom, że od początku października redakcja „Farmera” ma nową siedzibę mieszczącą się w Warszawie przy al. Jana Pawła II 27.
l i s t o p a d
2 0 1 4
f a r m e r
3
adres redakcji: Al. Jana Pawła II 27, 00-867 Warszawa; tel. 22 550 69 03, fax 22 550 69 01; www.farmer.pl
34 Skąd wziąć pieniądze na maszyny?
P.O. redaktorA naczelnEGO: Wojciech Denisiuk: wojciech.denisiuk@farmer.pl ZASTĘPCY redaktorA naczelnego: Wojciech Konieczny: wojciech.konieczny@farmer.pl Agnieszka Królak: agnieszka.krolak@farmer.pl zespół redakcyjny: Karol Hołownia: karol.holownia@farmer.pl Małgorzata Tyszka: malgorzata.tyszka@farmer.pl Marzena Pokora-Kalinowska: marzena.kalinowska@farmer.pl Iwona Dyba: iwona.dyba@farmer.pl Tomasz Piotrowski: tomasz.piotrowski@farmer.pl Anna Kobus: anna.kobus@farmer.pl Aleksandra Kopka: aleksandra.kopka@farmer.pl stała współpraca: Tomasz Roszkowski Henryk Wątroba: henryk.watroba@farmer.pl dział marketingu i reklamy: Tomasz Ruszkowski – dyrektor Aleksandra Janik-Janus; aleksandra.janik@ptwp.pl, tel. 32 356 76 32 Urszula Tarasiuk: urszula.tarasiuk@farmer.pl, tel. 22 550 69 09 menedżer tytułu: Magdalena Twardokęs: tel. 32 356-76-58; tel. kom. 608 291 412; magdalena.twardokes@ptwp.pl kolportaż i prenumerata: Michał Wybraniec – kierownik Działu Kolportażu: tel. 32 209 13 03 w. 135; michal.wybraniec@ptwp.pl Violetta Bilińska: tel. 22 550 69 05; tel. kom. 696 402 991; violetta.bilinska@farmer.pl
Na poczcie i u listonosza można zamówić prenumeratę na kwartał: – do 30 listopada na I kwartał, – do 28 lutego na II kwartał, – do 31 maja na III kwartał, – do 31 sierpnia na IV kwartał. „Ruch” przyjmuje wpłaty na okresy kwartalne: – do 5 grudnia na I kwartał, – do 5 marca na II kwartał, – do 5 czerwca na III kwartał, – do 5 września na IV kwartał.
temat numeru 36 Kredyty 39 Finansowanie fabryczne 42 Leasing stałe działy farmera 29 Farmer Poleca 30 Farmer.pl 32 Sonda
prenumerata zagraniczna: Oddział Krajowej Dystrybucji Prasy w Warszawie, „RUCH SA” ul. Jana Kazimierza 31/33, 00-958 Warszawa, skr. pocztowa 12, tel. 22 532 88 16 lub 22 532 87 31
33 O tym się mówi
wydawca: Polskie Towarzystwo Wspierania Przedsiębiorczości SA KATOWICE BUSINESS POINT
46 Kontrakty 50 Wydarzenia
Prezes: Wojciech Kuśpik ul. P. Ściegiennego 3, 40-114 Katowice, tel. 32 209 13 03, fax 32 253 06 77
74 Technika rolnicza nowości 76 Technika rolnicza wydarzenia
studio graficzne: Jakub Tabor – Dyrektor kuba@ptwp.pl; tel: 32 209 13 03
111 Ferma 158 Kuchnia
Skład: Karina Chrapka, Szymon Rybka, Katarzyna Świerczek KOREKTA: Jolanta Goryczka okładka: Studio PTWP druk: ORTIS Sp. z o.o., Wrocław Nakład: 17 000 egz. Oddano do druku: 17.10. 2014 r. ogłoszenia drobne bezpłatne Tylko dla rolników: tel. 22 550 69 03 zdjęcia: PTWP SA, Żelazna studio, FARMER Redakcja prosi Autorów o nieprzesyłanie materiałów już publikowanych lub wysłanych do innych czasopism. Zastrzega się prawo skracania, adiustacji tekstów, zmiany tytułów oraz innych poprawek w nadesłanych artykułach. Przedruk, kopiowanie całości lub części bez pisemnej zgody PTWP SA są zabronione. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za treść reklam i ogłoszeń.
49 ceny
160 Co mi leży na wątrobie? 161 Relaks z Farmerem 162 Ogłoszenia drobne
spis treści 6
Ostatni taki dobry rok w dopłatach
10 Embargo rosyjskie – problem polski 14 Przedsiębiorczość po węgiersku 18 Przekuj wiedzę w umiejętności 20 Łańcuch żywnościowy zaczyna się od rolnika 22 Wschodni Kongres Gospodarczy w Białymstoku
o rolnictwie
24 Zbyt mało rolników zgłębia kwestie ubezpieczeń AGROTECHNIKA
56 Azot w parze z siarką 60 Trendy w hodowli pszenicy ozimej 64 Nowa firma nasienna na polskim rynku 67 Beet Europe w Polsce 70 GMO? Strach ma wielkie oczy
26 Kiedy można zasiedzieć nieruchomość?
72 GMO? – bez pośpiechu Technika Rolnicza
78 Udane targi w Bednarach 80 Prasa inna niż wszystkie 82 Kubota z nowym portfolio 85 Po drodze na „bliźniakach” nie pojedziesz 86 Wydajnie w polu i na drodze 96 Giganci w burakach 102 Jedno podwozie wiele możliwości
52 Najczęstsze błędy w uprawie kukurydzy
106 Wielozadaniowiec z Le Mans
111 Ferma
90 Test Farmera: ciągnik
Steyr 4105 Multi Ecotech
136 Ergonomiczna tuczarnia Budownictwo Ogrzewanie
154 Ciepło z kotła Kotły to w Polsce nadal najpopularniejsze urządzenia grzewcze. Wybór kotła to jednak spore wyzwanie.
5
NARODOWE WYZWANIA W ROLNICTWIE
NA NARODOWYM II EDYCJA
27 listopada 2014 r.
Warszawa, Stadion Narodowy, Centrum Konferencyjne Zapraszamy do udziału w konferencji miesięcznika Farmer i portalu farmer.pl „Narodowe wyzwania w rolnictwie na Narodowym − II edycja”. Jest to projekt kierowany w szczególności do właścicieli gospodarstw wielkoobszarowych. Podczas konferencji poruszone zostaną zagadnienia dotyczące nowego PROW 2014-2020, przyszłej polityki rolnej Unii Europejskiej, sprzedaży i dzierżawy gruntów należących do zasobów ANR, źródeł i narzędzi finansowania nowych inwestycji, a także minimalizowania ryzyka związanego z działalnością rolniczą, m.in. poprzez ubezpieczenia. W panelu poświęconym agrotechnice przedstawimy nowoczesne podejście do nawożenia i wspomagające je rozwiązania rolnictwa precyzyjnego, a także przeanalizujemy zmiany na rynku agrochemikaliów.
Serdecznie zapraszamy! Wstępny zakres tematyczny: · Rolnictwo w Polsce 2014-2020 – jak wykorzystać szanse? · Nawożenie podstawą nowoczesnej agrotechniki – jak efektywniej gospodarować azotem? · Wykorzystanie rolnictwa precyzyjnego w nawożeniu · Ewolucja w pestycydach · Finanse i ubezpieczenia Po konferencji zapraszamy na zwiedzanie Stadionu Narodowego! Liczba miejsc ograniczona. Zwiedzanie Stadionu Narodowego możliwe będzie po otrzymaniu mailowego potwierdzenia od Organizatora.
Sponsor Główny:
Partner Główny:
Bezwzględnym warunkiem, który umożliwi udział w Kongresie, jest zarejestrowanie się do 24 listopada 2014 r. Udział w konferencji jest bezpłatny. Organizator zastrzega sobie możliwość odmowy przyjęcia zgłoszenia. Szczegółowy program Konferencji na www.farmer.pl/konferencje Już teraz zapraszamy do rejestracji na konferencję poprzez (prosimy wybrać dogodną dla Państwa formę): · wypełnienie formularza na stronie: www.farmer.pl/konferencje · wysłanie zgłoszenia na adres e-mail: rejestracja@farmer.pl · zgłoszenie faksem: (32) 356 76 16 lub telefonicznie: (32) 356 76 15 (w godz. 8.00-16.00)
Partnerzy:
Przedsiębiorczość Relacja z Węgier
Przedsiębiorczość po węgiersku Przedsiębiorczość rolników w Polsce i na Węgrzech. Czy da się porównać sytuację w krajach postsocjalistycznych, działających teraz w ramach Unii Europejskiej? Te k s t i z d j ę c i a : Marzena P o ko r a - Ka l i n ow s ka
M
amy różne systemy podatkowe, inne podejście do sprzedaży bezpośredniej, inne metody pobudzania przedsiębiorczości i aktywności. I wspólną chęć do działania.
Podatki zachętą do rozwoju
Odpowiedzi na pytanie, co wspólnego mamy dziś z bratankami z Węgier, poszukiwali podczas jesiennego wyjazdu studyjnego „Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej” laureaci konkursu „Sposób na sukces” wraz z grupą doradców rolniczych. Konkurs od 14 lat organizuje CDR w Brwinowie. Podatki węgierskie zachęcają do przedsiębiorczości. Wręcz zarzucano premierowi Orbanowi (stał na czele rządu w latach 1998-2002, od maja 2010 r. rządzi ponownie, a wiosną zaczął kolejną kadencję po wygranych zdecydowanie wyborach), że skonstruował je „przedwyborczo”. A jak opodatkowane jest rolnictwo? Tak jak wszyscy: bez osobnego systemu – Węgrzy opodatkowują dochody rolników na zasadach ogólnych, dochód do 8 mln forintów nie jest w ogóle opodatkowany. Stawka linowego podatku wynosi 16 proc., zapowiadano obniżenie jej w 2015 r. do 9 proc. Na Węgrzech dopłaty bezpośrednie są opodatkowane (włączone do podstawy opodatkowania). Oto jak kwestię opodatkowania węgierskiego rolnictwa wyjaśnia ambasada polska w Budapeszcie: „Rolnik ma prawo rozliczać się na trzy sposoby: ryczałtowe rozliczanie kosztów, rozliczanie kosztów na
14
f a r m e r
l i s t o p a d
2 0 1 4
1
podstawie wymaganej dokumentacji lub w przypadku małego wytwórcy art. rolniczych – podkategorii statusu rolnika – według średniego zryczałtowanego dochodu. Każda z tych kategorii posiada wyznaczone limity dochodów, do których można rozliczać się według obowiązujących w nich zasad (zasad dot. dopuszczalnych kosztów, sposobu ich rozliczania itd.). Rolnik, jeśli podlega pod obowiązek rozliczania VAT (zależy to m.in. od wysokości dochodów), po spełnieniu wyznaczonych wymagań może również stosować różny od obowiązującego inne podmioty gospodarcze sposób rozliczenia VAT, np. kompensacyjne rozliczanie VAT, czy tzw. stosowanie odwróconego podatku VAT. W razie niespełniania stawianych warunków ma obowiązek rozliczania się według ogólnych zasad dot. podatku VAT. Dodatkowo rolnik może rozliczać się wraz z osobami bliskimi w ramach tzw. gospodarstwa rolnego. Również te rozliczenia są powiązane ze spełnieniem stawianych wymagań.” Dodajmy do tego możliwość sprzedaży bezpośredniej: „Rolnik może sprzedawać, przy spełnieniu wymogów, nadmiar wyprodukowanych przez siebie plonów czy produktów bezpośrednim odbiorcom, jednak jest to obostrzone warunkiem, iż nie należy to do jego stałej działalności gospodarczej. W momencie, gdy sprzedaje swoje produkty w ramach np. stałego punku sprzedaży, jakim jest np. stały przydomowy sklep z warzywami, musi tę działalność rozliczać według zasad obowiązujących dla indywidualnej działalności gospodarczej. Rozliczenia jego działalności
c o d z i e n n e
w i a d o m o ś c i
n a :
w w w . f a r m e r. p l
test FARMERA Steyr 4105 Multi
Te k s t : K a m i l K a r k o w s k i Z d j ę c i a : Wo j c i e c h D e n i s i u k , K a m i l K a r ko w s k i
Talent
z austriackim rodowodem „Prawdziwy Multitalent” to określenie austriackiego producenta ciągników Steyr, które przylgnęło do jednego z jego nowszych produktów o oznaczeniu Multi. Czy można się z nim zgodzić? Postanowiliśmy poszukać odpowiedzi na to pytanie, testując ciągnik Steyr 4105 Multi Ecotech.
S
teyr Multi Ecotech to jeden z najnowszych produktów pochodzących z fabryki w Sankt Valentin, który niedawno trafił na nasz rynek. Jest to jednocześnie maszyna, która dość dobrze wpisuje się w polskie realia. Serię Multi tworzą bowiem kompaktowe ciągniki z silnikami o mocy od 99 do 114 KM, a więc w naj-
90
f a r m e r
l i s t o p a d
2 0 1 4
popularniejszym segmencie. Są to zatem maszyny, którymi mogą się zainteresować zarówno mniejsze gospodarstwa poszukujące głównego „konia pociągowego”, jak i więksi rolnicy, którzy stawiają nieco wyższe wymagania ciągnikom pomocniczym. Elementem, który zapewne spędza sen z powiek osobom chcącym nabyć Stey-
c o d z i e n n e
era, jest jego dość wysoka, jak na tę klasę mocy, cena. Za Steyera 4105 Multi w bogatej konfiguracji, którego mieliśmy okazję testować, trzeba zapłacić blisko 235 000 zł netto (wszystkie podane ceny są kwotami netto). Trzeba przyznać, że to dość dużo. Otrzymujemy jednak produkt z nieporównywalnie bogatym wyposażeniem w gru-
w i a d o m o ś c i
n a :
w w w . f a r m e r. p l
ferma
Wypas pastwiskowy
Średnia wydajność
11 745 kg
na wypasie!
Często można się spotkać z opinią, że wypas pastwiskowy nie pasuje do wysokowydajnej produkcji mleka. Praktyka pokazuje, że jest inaczej. W naszym kraju mamy stada przodujące w wysokości produkcji mleka, w których mlecznice nadal żywią się zielonką wprost z pastwiska.
Te k s t i z d j ę c i a : Ł u ka s z G ł u c h ow s k i
116
f a r m e r
tym, że krowy są stworzone do jedzenia trawy na pastwisku, wiedzą nawet dzieci z miast. Jednak w ostatnich latach w sztuce żywienia wysokowydajnych krów mlecznych zaszły diametralne zmiany. Zielonka pastwiskowa jest coraz częściej pomijanym składnikiem diety mlecznic. Jedną z przyczyn tego stanu jest wzrost wielkości poszczególnych stad. Nakład pracy niezbędny do wypuszczenia i przyprowadzenia z powrotem, dla przykładu 150 krów, nie jest współmierny z oszczędnościami wynikającymi z wypasu. Stada takiej wielkości są zwykle podzielone na grupy produkcyjne, co zwiększałoby pracochłonność takiej formy żywienia. Drugim powodem niestosowania wypasu pastwiskowego są znaczne odległości dzielące pastwiska od obór. Przeganianie stada ponad 2-3 km jest męczące dla zwierząt i obsługi. Dodatkowymi przeszkodami są trasy szybkiego ruchu lub zwykłe, nawet gminne drogi. Z roku na rok przybywa samochodów i przez to zwiększa się ryzyko wypadków z udziałem krów.
O
l i s t o p a d
2 0 1 4
Dwie powyższe przyczyny są nie do przeskoczenia lub naprawa sytuacji w ich przypadku wiąże się z dużymi kosztami. Ostatnim powodem zmian w żywieniu bydła jest opinia, że żywienie wysokowydajnych krów na pastwisku jest niepraktyczne. O niskiej efektywności wypasu możemy przeczytać w publikacjach niektórych autorów oraz niekiedy usłyszeć od doradców żywieniowych. Wiąże się to z twierdzeniem, że ruń pastwiskowa jest trudna w zbilansowaniu w dawce. Także pobranie suchej masy na pastwisku miałoby być ograniczone.
Rekordowa wydajność i pastwisko
Przykłady wielu gospodarstw w Irlandii czy Nowej Zelandii pokazują, że może być inaczej. Ale nie musimy szukać tak daleko. Także w Polsce jest wiele gospodarstw, w których mlecznice pasą się na pastwiskach, klasując się równocześnie na podiach pod względem wydajności. Jednym ze znakomitych przykładów takiego stanu rzeczy jest gospodarstwo należące do Tadeusza i Sabiny Jaroszków z Adamowa k. Elbląga. Według raportów wynikowych z PFHBiPM, średnia wydajność w tym gospodarstwie za ostatni rok kwoto-
c o d z i e n n e
w i a d o m o ś c i
n a :
w w w . f a r m e r. p l
ferma
produkcja wędlin
Przypuszczalnie każdy z nas choć raz jadł tradycyjne wędliny wyrabiane przez rolnika. Większość tych wyrobów – choć smaczna i zdrowa – pochodzi jednak z tzw. szarej strefy. Czy zalegalizowanie przez rolnika wyrobu wędlin we własnym gospodarstwie jest możliwe?
Tradycyjnie
i legalnie
Te k s t : B a r t o s z W o j t a s z c z y k Z d j ę c i a : B a r t o s z Wo j t a s z c z y k , M a r i a K r u k
opularność tradycyjnych wędlin od lat nie maleje. Ich walorów smakowych nie da się bowiem porównać z wędlinami pochodzącymi z masowej produkcji. Są o wiele smaczniejsze, zdrowsze… i droższe niż produkty wyprodukowane w zakładach mięsnych. Ich wysoka cena nie zniechęca jednak odbiorców, którzy są w stanie zapłacić więcej za wyższą jakość. Praktycznie w każdej większej wsi znajduje się choć jedno gospodarstwo, którego właściciel na mniejszą lub większą skalę zajmuje się wyrobem wędlin. Niestety, zdecydowana większość owych rolników swoje wyroby produkuje nielegalnie, niekiedy w zastraszających warunkach sanitarnych. W ten sposób narażają zdrowie swoich klientów, a samych siebie na bardzo przykre konsekwencje. Przynajmniej kilka razy w roku słyszymy o rolniku skazanym na karę wysokiej grzywny – czy nawet pozbawienia wolności – za sprzedaż samodzielnie wyprodukowanych wędlin. W tej sytuacji pojawia się pytanie, czy nie lepiej zacząć produkować wędliny w sposób legalny? Czy jest to w ogóle możliwe, i jakie są koszty otwarcia takiego przedsięwzięcia?
P
Czy legalnie się opłaca?
Dotarcie do rolnika produkującego w swoim gospodarstwie wędliny nie sprawiło nam żadnego problemu. W większości wiosek tajemnicą poliszynela jest bowiem to, kto zajmuje się zarobkowo tym zajęciem. Jedną z takich osób jest Marcin. Nie
146
f a r m e r
l i s t o p a d
2 0 1 4
Pan Zbigniew podczas produkcji wędlin jest to oczywiście jego prawdziwe imię, nie chce bowiem ujawniać swojej tożsamości ani miejsca zamieszkania. Boi się, że informacje o prowadzonym przez niego „procederze” mogą sprowadzić na niego kłopoty. W swoim gospodarstwie rocznie utrzymuje ok. 300 tuczników, z czego znaczną część samodzielnie przerabia na wędliny. W zależności od liczby zamówień, zabija tygodniowo 1-2 świnie. W okresach przedświątecznych zainteresowanie jego produktami jest oczywiście większe. Jak mówi nam Marcin, wyrób wędlin wymaga dużo pracy i czasu – szczególnie że w tym samym czasie musi prowadzić w gospodarstwie inne prace. Na szczęście wspomaga go w tym rodzina. A ciężką i żmudną pracę wynagradza mu dochód, jaki uzyskuje na sprzedaży wędlin. Jak ocenia właściciel, gdyby nie dodatkowa działalność, „dokładałby do interesu”. Zapytany o to, czy nie boi się przykrych konsekwencji, jakie mogą go spotkać, gdy o jego działalności dowie się Powiatowy Inspektorat Wete-
c o d z i e n n e
rynaryjny czy Urząd Skarbowy, Marcin odpowiada przecząco. Jak twierdzi, jest ostrożny, sprzedaje towar tylko zaufanym odbiorcom, a świnie ubija samodzielnie. Czy myślał o legalizacji swojej działalności? Opowiada nam krótko – nie opłaca się. A jednak są w Polsce rolnicy, którym legalizacja wyrobu wędlin we własnym gospodarstwie udała się – choć bądźmy szczerzy, znacznie trudniej znaleźć takie gospodarstwo niż rolnika nielegalnie sprzedającego swoje produkty. Nam udało się jednak skontaktować z takimi osobami. Gospodarstwo, które odwiedziliśmy, prowadzą Maria i Zbigniew Krukowie. Mieści się ono w miejscowości Bronice, niedaleko Nałęczowa. Zakład funkcjonuje od niedawna. Sam pomysł zrodził się jednak o wiele wcześniej, a jak mówi pani Maria, podsunęło go samo życie. Przez lata głównym źródłem dochodu w gospodarstwie była sprzedaż prosiąt. Kryzys na rynku trzody chlewnej, jaki nastąpił w 2009 roku, w znacznym stopniu ograniczył jed-
w i a d o m o ś c i
n a :
w w w . f a r m e r. p l
pagina pagina
g r u d z i e Ĺ„
2 0 1 4
f a r m e r
3
Najwięcej informacji, najlepsze porady! Pagina pagina
WAŻNE TEMATY WIĘCEJ INFORMACJI PORADY, WSKAZÓWKI, PRAKTYCZNE ROZWIĄZANIA BAZA FILMÓW, GALERIE ZDJĘĆ NOWA STREFA FARMERA: DODAJ ZDJĘCIE, WEŹ UDZIAŁ W DYSKUSJI, DODAJ BEZPŁATNE OGŁOSZENIA CENY PRODUKTÓW ROLNYCH, NOTOWANIA GIEŁDOWE, KONTRAKTY, KURSY WALUT, KOMENTARZE RYNKOWE NOWE NAGRANIA WIDEO NOWE KOMENTARZE CZYTELNIKÓW KALENDARZ WYDARZEŃ NOWE OFERTY PRACY I SZKOLEŃ, WYSZUKIWARKA MASZYN I POJAZDÓW, NIERUCHOMOŚCI ROLNE SZCZEGÓŁOWA POGODA DLA ROLNIKÓW
2
f a r m e r
g r u d z i e ń
2 0 1 4
c o d z i e n n e
w i a d o m o ś c i
n a :
w w w . f a r m e r. p l