Biblioteka farmera
RZEPAK od siewu po zbi贸r
1
Edytorial
Życzeniu stało się zadość Obok zbóż kłosowych i kukurydzy, rzepak ozimy jest najpowszechniej uprawianą rośliną w naszym kraju. Jego areał przekracza 900 tys. ha. Wśród 27 krajów Unii Europejskiej, zajmujemy 3 lokatę w jego produkcji. Wyprzedzają nas tylko Niemcy i Francja. W tym miejscu kończą się powody do dumy. Średni plon nasion rzepaku (wg danych GUS) to zaledwie 2,5 t/ha. Tymczasem plenność tego gatunku jest zdecydowanie wyższa. Jaki z tego wniosek? Większość gospodarstw hołduje ekstensywnej technologii jego uprawy, bądź w agrotechnice popełniane są bardzo poważne błędy. Abstrahując od przyczyn, niski plon przekłada się na niewielką rentowność produkcji rzepaku. Tymczasem, jak pokazują przykłady dobrych gospodarstw, plon rzędu 4 t/ha to nie jest „klęska urodzaju”, lecz coroczna regularność, przerywana latami szczególnie sprzyjającymi, w których zbierane jest po 6 t ziarna z ha. Świadomość ogromnych różnic w osiąganych rezultatach, jak również popularność uprawy rzepaku i biologicznego potencjału plonowania tkwiącego w rzepaku ozimym, od dawna skłaniają nas do licznych publikacji agronomicznych dotyczących tej rośliny. Staramy się upowszechniać wśród rolników wiedzę na temat prawideł sztuki agronomicznej. Przypominamy o kanonach, ale przekazujemy też najświeższe informacje, jakie udaje się nam uzyskać. W wielu wypadkach dotyczą one nowych środków produkcji, bądź szczegółów agrotechniki, bo jak głosi ludowe porzekadło, „diabeł tkwi w szczegółach”. Niejednokrotnie to one decydują o powodzeniu lub klęsce uprawy. Poruszane zagadnienia budzą duże zainteresowanie Czytelników. Wielu z nich kontaktuje się z nami, prosząc o bieżącą poradę lub przypomnienie szczegółowych informacji sprzed roku czy nawet dwóch. Nie wszyscy z nich kompletują bowiem roczniki, a jeśli nawet, to mają kłopot z szybkim odnalezieniem interesującej publikacji. Inspirowani tymi rozmowami, postanowiliśmy zebrać w całość rozproszone po wielu numerach Farmera artykuły. Przekazujemy niniejszą publikację z nadzieją, że będzie stanowiła cenne kompendium wiedzy z zakresu odmianoznawstwa, uprawy gleby, nawożenia i ochrony rzepaku ozimego. Wojciech Konieczny
Drodzy czytelnicy, Przekazujemy niniejszą publikację z nadzieją, że będzie stanowiła cenne kompendium wiedzy z zakresu uprawy rzepaku ozimego
Spis treści
Biblioteka farmera
1
RZEPAK od siewu po zbiór
Hodowla i nasiennictwo 6
Najczęstsze błędy agrotechniczne w uprawie rzepaku Wojciech Konieczny
9
Apel do COBORU – zaostrzyć kryteria oceny Wojciech Konieczny
13 Zimotrwałość – ważna cecha odmianowa Małgorzata Tyszka, Wojciech Konieczny 16
Wierność plonowania cechą najważniejszą Wojciech Konieczny
18
Nowoczesna odmiana rzepaku – czyli jaka? Anna Kobus
20 Czas wyboru odmiany Wojciech Konieczny © Copyright by PTWP SA redakcja: Zespół redakcyjny miesięcznika Farmer
Uprawa gleby 30
Uprawa gleby pod rzepak Wojciech Konieczny
32 Uprawa rzepaku w szerokich rzędach Anna Kobus PROJEKT GRAFICZNY: Studio graficzne PTWP SA ISBN 978-83-940065-0-1 Biblioteka Farmera 1 Katowice – Warszawa 2014 r. wydawca:
NAWOŻENIE 35
Jesień decyduje o plonie Wojciech Konieczny
38 Wapń ważniejszy niż myślisz Wojciech Konieczny 40 Choroby rzepaku a nawożenie azotem i siarką prof. Bogdan Kulig, dr Joanna Dłużniewska 44 Jesienne wsparcie rzepaku mikroelementami Wojciech Konieczny
Polskie Towarzystwo Wspierania Przedsiębiorczości SA KATOWICE BUSINESS POINT ul. P. Ściegiennego 3, 40-114 Katowice, tel. 32 209 13 03, fax 32 253 06 77 e-mail: ptwp@ptwp.pl
druk: ORTIS Sp. z o.o., ul. Paprotna 16, 51-117 Wrocław
48 Azot w rzepaku wiosną Wojciech Konieczny 50 Rzepak trzyma formę Karol Hołownia 54 Karmienie rzepaku przez liście dr Witold Szczepaniak 60 Jak chronimy rzepak dr Paweł Boczar, dr Radosław Musolf
64 Kiła atakuje dr Wojciech Pusz 66 Biostymulatorem w kiłę Alfred Socha 68 Herbicydem w kiłę kapusty Wojciech Konieczny 70 Przedwschodowe odchwaszczanie rzepaku inż. Adam Paradowski 76 Zwalczanie maków w rzepaku inż. Adam Paradowski 78 Jesienna ochrona rzepaku ozimego przed szkodnikami prof. Marek Mrówczyński, inż. Henryk Wachowiak 84 Jesienna ochrona rzepaku przed chorobami prof. Marek Korbas, dr Ewa Jajor 88 Sucha zgnilizna kapustnych prof. Marek Korbas, dr Ewa Jajor 92 Regulacja pokroju rzepaku przed zimą Wojciech Konieczny 94 Zwalczanie chorób rzepaku po wznowieniu wegetacji dr Ewa Jajor, prof. Marek Korbas, dr Joanna Horoszkiewicz-Janka 98 Kompleksowa ochrona rzepaku przed chorobami prof. Marek Korbas, dr Joanna Horoszkiewicz-Janka, dr Ewa Jajor, mgr Jakub Danielewicz 104 Wiosenne szkodniki rzepaku ozimego prof. Marek Mrówczyński, inż. Henryk Wachowiak 106 Ochrona kwitnącego rzepaku przed chorobami grzybowymi dr Ewa Jajor, prof. Marek Korbas, dr Joanna Horoszkiewicz-Janka, mgr Jakub Danielewicz 110 Zwalczanie słodyszka rzepakowego prof. Marek Mrówczyński, inż. Henryk Wachowiak 112 Pyretroidy przestają zwalczać słodyszka prof. Marek Mrówczyński, prof. Paweł Węgorek, dr Joanna Zamojska, inż. Henryk Wachowiak 116 Zwalczanie szkodników łuszczynowych prof. Marek Mrówczyński, inż. Henryk Wachowiak 118 Ochrona łuszczyn rzepaku przed chorobami dr Ewa Jajor, prof. Marek Korbas agrotechnika 121 Glifosat do desykacji inż. Adam Paradowski 124 Pszczoła, nasz mały sprzymierzeniec Wojciech Konieczny 126 Zapylacze a plon rzepaku Małgorzata Tyszka 128 Gdy wymarzł ozimy Stanisław Pokrzywka
Spis treści
ochrona
Hodowla i nasiennictwo
Najczęstsze błędy agrotechniczne w uprawie rzepaku
Rezultaty uprawy rzepaku ozimego w ostatnich sezonach wegetacyjnych dla wielu były bolesne. Pora wyciągnąć wnioski, aby w przyszłości było lepiej. Te k s t i z d j ę c i a : Wo j c i e c h Ko n i e c z n y
P
rzy każdej analizie tego typu powinno się porównać cechy biologiczne i wymagania środowiskowe gatunku uprawnego, ze stosowaną w gospodarstwie metodą jego uprawy. Najłatwiej wówczas dostrzec różnice pomiędzy potrzebami rośliny, a warunkami, jakie jej stwarzamy. Im rozbieżności są większe, tym efekt końcowy w postaci plonu gorszy.
Woda to nie wszystko
Zacznijmy od wymagań klimatycznych i glebowych. Biorąc pod uwagę wymagania wodne, najlepsze rejony do uprawy rzepaku to te o sumie rocznych opadów 600-700 mm. Takie występują na północy i południu kraju. W całym pasie środkowym są niższe, co automatycznie limituje wysokość plonu. Na ten czynnik nie mamy wpływu, po co więc o nim piszę? Z prostego powodu: jeśli ktoś sieje rzepak na obszarze o skąpych opadach, powinien wykluczyć z uprawy tej rośliny pola o najniższej bonitacji z przepuszczalnym podglebiem. Ograniczy tym samym ryzyko powodzenia uprawy.
6
B i b l i o t e k a
f a r m e r a
1
R Z E P A K
o d
s i e w u
p o
z b i ó r
Niejeden Czytelnik spyta: Gdzie jest próg jakości gleby, którego nie powinno się przekraczać? Odpowiedź nie jest prosta. Wyłączam z oczywistych względów grunty najwyższych klas – tu nie ma ograniczeń. Pewne jest także, iż nie nadają się pod rzepak te w klasie V. Sprawą otwartą pozostaje możliwość przeznaczenia pod rzepak gleb sklasyfikowanych jako IVa i IVb. Wykorzystanie ich warunkowane jest kulturą roli, nadaną wieloletnią staranną uprawą. Warunek ten spełniają „czwórki” w Wielkopolsce, ale już na Mazowszu czy Podlasiu nie zawsze (a właściwie tylko czasem).
Rzepak to nie zboże
Kolejny punkt krytyczny związany jest ze stanowiskiem i przygotowaniem pola pod zasiew. Co najczęściej jest przedplonem? Pytanie w zasadzie retoryczne, bo powszechnie wiadomo, że najgorsze z możliwych, czyli zboża, i to nie jęczmień ozimy (niewielki udział w zasiewach), ale pozostałe gatunki późno schodzące z pola. Nie oznacza to, abym proponował ograniczyć uprawę rzepaku do stanowisk po wczesnych ziemniakach, jęczmieniu ozimym, czy
w w w . f a r m e r. p l
Hodowla i nasiennictwo
Zimotrwałość
– ważna cecha odmianowa
P
rzy wyborze odmiany do uprawy sprawą tak samo ważną jak plenność jest mrozoodporność. W tym wyborze może pomóc zestawienie Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej, który podał wyniki przezimowania zbóż i rzepaku w doświadczeniach Porejetrowego Doświadczalnictwa Odmianowego i Rolniczego za sezon wegetacyjny 2011/2012. Wyrażono je w procentach martwych roślin, oszacowanych 2-3 tygodnie po ruszeniu wiosennej wegetacji. Wyniki przezimowania zostały wykorzystane do weryfikacji dotychczasowych ocen mrozoodporności odmian. W tabelach odmiany uszeregowano według rosnącego procentu martwych roślin (pogarszającego się przezimowania) w obrębie wydzielonych grup. Dla każdej odmiany podano dwuliterowy kod kraju hodowcy, przyjęty przez organizacje międzynarodowe. Z kolei dla rzepaku punktem odniesienia były wyniki uzyskane w doświadczeniach PDOiR w sezonie wegetacyjnym 2010/2011. Zdaniem Jacka Broniarza z COBORU, w przypadku rzepaku ozimego lepiej zimują rośliny dobrze
rozwinięte, które mają głęboko rozrośnięty system korzeniowy. – Zarówno zbyt małe, jak i nadmiernie wyrośnięte rośliny, jesienią stwarzają ryzyko gorszego przezimowania. Jeżeli jednak spadki temperatury przekroczą wartości progowe dla danego gatunku, to żadna odmiana ich nie przetrwa. Z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w niektórych rejonach kraju, w okresie pierwszej dekady lutego 2012 r., kiedy minimalna temperatura przy gruncie wynosiła nawet – 30°C i nie było okrywy śniegowej – podkreślał Broniarz. Jego zdaniem, chcąc uzyskać właściwy rozwój roślin przed zimą, należy dążyć do zachowania optymalnego dla danego rejonu terminu siewu. – Na lepszą zimotrwałość rzepaku można wpływać także poprzez prawidłowe nawożenie upraw. Warunkiem niezbędnym do dobrego zimowania jest zahartowanie roślin. Czynnikiem, który chroni je przed przemarznięciem, jest śnieg. Pokrywa śniegowa grubości ok. 10 cm skutecznie zabezpiecza rzepak przed następstwami niskiej temperatury – dodał. Niestety, w niektórych regionach go zabrakło i mróz zebrał tragiczne żniwo. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że 30 proc. upraw rzepaku >
B i b l i o t e k a
f a r m e r a
1
R Z E P A K
o d
Zima 2011/2012 okazała się dla rzepaku trudnym testem. Tylko część odmian zdała go pozytywnie. Te k s t : M a ł g o r z a t a Ty s z k a , Wo j c i e c h Ko n i e c z n y Z d j ę c i a : Wo j c i e c h Ko n i e c z n y
s i e w u
p o
z b i ó r
13
Ochrona
Jesienna ochrona rzepaku ozimego przed szkodnikami Jesienna ochrona rzepaku ozimego przed szkodnikami zależy głównie od nasilenia występowania szkodników. Te k s t i z d j ę c i a : p r o f. M a r e k M r ó w c z y ń s k i , i n ż . H e n r y k Wa c h ow i a k , IOR–PIB w Poznaniu
78
B i b l i o t e k a
Na
początku jesiennej wegetacji rzepak ozimy uszkadzany jest przez wiele szkodników. Uszkodzenia powodowane przez szkodniki osłabiają młode rośliny rzepaku, co powoduje, że są słabsze i nieprawidłowo wykształcone. Szkodniki, które mogą wystąpić jesienią na rzepaku ozimym to: pchełki ziemne, chowacz galasówek, pchełka rzepakowa, gnatarz rzepakowiec, mszyca kapuściana, miniarka kapuścianka, śmietka kapuściana i tantniś krzyżowia-
f a r m e r a
1
R Z E P A K
o d
s i e w u
p o
z b i ó r
czek, rolnice, bielinki, drążyny, drutowce, pędraki, nicienie, ślimaki, gryzonie oraz zwierzęta łowne i ptaki.
ZAPRAWY NASIENNE – RZEPAK BEZ NEONIKOTYNOIDÓW
Jesienna ochrona rzepaku ozimego przed szkodnikami zależy głównie od nasilenia występowania szkodników. Powszechnie stosowanym, najskuteczniejszym, bezpiecznym dla środowiska i najtańszym sposobem zwalczania szkodników występujących
w w w . f a r m e r. p l