Property Magazine 1/2014 by Grupa PTWP

R y n e k n i e r u c h o m o ś c i k o m e r c y j n y c h w Po l s c e

2014

tal nowy por

High-tech czy powrót do korzeni? Efekt Amazona Turystyczna zagadka Centra handlowe | Biura| Magazyny | Hotele

spis treści

Kapitał

w nieruchomościach

Rynek nieruchomości komercyjnych nad Wisłą wciąż kwitnie i nic nie wskazuje na to, że dobra koniunktura szybko się skończy. Deweloperzy planują nowe przedsięwzięcia, a inwestorzy z całego świata chętnie lokują kapitał w polskich centrach handlowych, biurowcach, obiektach magazynowych i coraz częściej hotelowych.

RYN E K I N W E S T YC YJ NY

OFE BLOKADA

Choć nieruchomości komercyjne przyciągają nad Wisłę inwestorów instytucjonalnych 4-8 z całego świata, to podmiotów z polskim kapitałem można tu szukać ze świecą.

C E N T R A LO G I S T YC Z N E

EFEKT AMAZONA

Sektor nieruchomości logistyczno-magazynowych wyszedł z kryzysowego marazmu i wraca do gry w wielkim stylu. „Efekt Amazona” może uplasować Polskę na szczycie listy 10-12 pożądanych lokalizacji przez firmy logistyczne.

O KO W O KO

DAWKA TESTOSTERONU

Wywiad z Rafałem Bauerem, prezesem Próchnika.

14-17

T R E N DY

HIGH-TECH CZY POWRÓT DO KORZENI?

Jak długo centra handlowe będą działać w obecnym formacie? W jakim kierunku będą się 18-20 zmieniać i czy rozwój e-handlu rzeczywiście będzie zagrożeniem dla ich działalności?

C E N T R A H A N D LO W E

KRAKOWSKI HANDEL – TRUDNY, ALE ATRAKCYJNY

Kraków to jedno z ostatnich dużych miast na mapie Polski, które dzięki dużej sile nabywczej mieszkańców i stosunkowo niskiemu nasyceniu nowoczesną powierzchnią handlową stanowi atrakcyjny cel inwestycyjny.

22-25

T U RYS T YK A

TURYSTYCZNA ZAGADKA Optymizmem napawa skala tych inwestycji. Wartość transakcji w 2013 roku przekroczyła 3,4 mld euro – najwięcej od rekordowego 2006 roku. Specjaliści przekonują, że 2014 rok będzie jeszcze lepszy – przekroczymy barierę 4 mld euro. Zastanawia jednak fakt wciąż niewielkiej aktywności polskiego kapitału. W dobie rosnącej konkurencji deweloperzy podejmują się realizacji coraz trudniejszych projektów. Ich inwestycje to już nie tylko sklepy, biura czy pokoje hotelowe, ale znaczące dla rozwoju miast przedsięwzięcia, które zmieniają obraz ośrodków i wpływają na jakość życia mieszkańców. Właśnie takie realizacje mają za zadanie wyróżnić konkurs Top Inwestycje Komercyjne w Przestrzeni Miejskiej, którego II edycja towarzyszy Europejskiemu Kongresowi Gospodarczemu w Katowicach. Tegoroczny Kongres będzie doskonałą okazją do spojrzenia na branżę w szerszym, europejskim wymiarze. To właśnie z tej okazji oddajemy w Państwa ręce kolejne wydanie Property Magazine. Z życzeniami miłej lektury, Małgorzata Burzec-Lewandowska Robert Posytek

Analizując ostatnie dane dotyczące turystyki w Polsce, można odnieść wrażenie, że jej rozwój utknął w martwym punkcie. Eksperci studzą jednak emocje i prognozują, iż ten rok przyniesie lepsze wyniki i dla turystyki, i dla hotelarstwa.

26-29

C E N T R A KO N G R E S O W E

ROBI SIĘ CIASNO NA KONFERENCYJNEJ MAPIE POLSKI

Sektor MICE rozrasta się w Polsce z każdym rokiem. Do tej pory większość spotkań i konferencji odbywała się w hotelach. Teraz do gry wchodzą nowoczesne centra kongresowe.

30-33

T E R E NY I N W E S T YC YJ N E

STREFY DLA BIUR

Już od lipca ulgi związane z działalnością w strefach ekonomicznych zmniejszą się, co może skutkować mniejszą aktywnością przedsiębiorców. O inwestycjach w strefach rozmawiamy 34-35 z Mirosławem Czarnikiem, prezesem Górnośląskiego Parku Przemysłowego.

ARCHITEKTURA

BUDOWANIE TOŻSAMOŚCI

O kontekście w architekturze i nowych celach pracowni Sud Architekt opowiadają Jocelyn Fillard i Nicolas Roques.

36-39

OPINIE

CZAS NA DESIGN

Jak duże znaczenie dla inwestorów obiektów i lokali komercyjnych mają dziś architektura i design pytamy projektantów, a także architektów.

40-42

P R O J E K T P O D LU PĄ

INWESTYCJA PEŁNA WSPOMNIEŃ

Hala Koszyki to dziś jedynie pozostałości po architektonicznej perełce. Wkrótce stanie się jednak przestrzenią łączącą historyczną zabudowę z nowoczesnymi biurami i galerią handlową.

43-45

TO NIE SCIENCE FICTION – TO WARSAW SPIRE

Opracowanie:

www.PROPERTYNEWS.pl Małgorzata Burzec-Lewandowska, malgorzata.burzec@propertynews.pl Robert Posytek, robert.posytek@propertynews.pl Joanna Budzaj, joanna.budzaj@propertynews.pl Cezary Szczepański, cezary.szczepanski@propertynews.pl Anna Liszka, anna.liszka@propertydesign.pl Emilia Wiśniewska, emilia.wisniewska@propertydesign.pl

Co chwilę pojawiają się doniesienia o kolejnych biurowcach mających powstać w pobliżu stacji metra Rondo Daszyńskiego w Warszawie. Największą uwagę rynkowych graczy oraz warszawiaków przyciąga jednak Warsaw Spire. wydawca: PTWP SA Katowice Business Point ul. P. Ściegiennego 3, 40-114 Katowice, tel. 32 209 13 03, fax 32 253 06 77 Redakcja: www.propertynews.pl 00-695 Warszawa, ul. Nowogrodzka 47a, tel. 22/ 550 69 19, fax 22/ 550 69 01

46-47

Rynek inwestycyjny

OFE blokada Choć nieruchomości komercyjne przyciągają nad Wisłę inwestorów instytucjonalnych z całego świata, to podmiotów z polskim kapitałem można tu szukać ze świecą. Brakuje szczególnie Otwartych Funduszy Emerytalnych.

Czekamy na rozwiązanie, być może zręczne połączenie FIZ i rynku giełdowego, które uruchomi potencjał polskiego rynku nieruchomości komercyjnych – mówi Marcin Mędrzecki, Colliers International.

FOTO: materiały UM Łódź, materiały UM Kraków, materiały UM katowice

iewielka aktywność lokalnych podmiotów inwestycyjnych to podstawowy problem polskiego rynku nieruchomości komercyjnych. Skalę zjawiska obrazuje 2013 rok, w którym miejscowi inwestorzy przejęli aktywa za kwotę nieco powyżej 200 mln euro, a wartość transakcji w sektorze opiewała w sumie na 3,4 mld euro. – W Europie Zachodniej krajowe podmioty stanowią nawet 80 proc. rynku. U nas jest to zaledwie kilka procent. Podstawową, choć nie jedyną przyczyną tego stanu rzeczy jest brak aktywności polskich funduszy emerytalnych, co „zagwarantował” nam ustawodawca – tłumaczy Marcin Mędrzecki, Associate Director, CEE Investment Services, Colliers International. Polski kapitał reprezentują PZU, a także fundusze BPH, Arka należąca do BZ WBK oraz Skarbiec. Aktywna jest także grupa Kulczyk Silverstein Properties, będąca w rękach najbogatszego Polaka – Jana Kulczyka, i nieruchomościowego potentata z USA – Larry'ego Silversteina. Łącznie w 2013 roku instytucje te odpowiadały za 7 proc. wartości transakcji inwestycyjnych w kraju. To niewiele, patrząc na aktywność podmiotów zagranicznych.

Nieruchomości na celowniku Zachodu

W ubiegłym roku polskie nieruchomości przejmowały głównie grupy z kapitałem niemieckim (19 proc.), amerykańskim i brytyjskim (po 18 proc.) czy też z Austrii i Szwecji (po 7 proc.). Zainteresowanie wejściem do Polski wykazują także kolejne podmioty z Bliskiego i Dalekiego Wschodu. Polska kusi je przede wszystkim wyższymi stopami zwrotu w porównaniu do stabilnych rynków Wielkiej Brytanii czy Francji, jak również bardzo dużym potencjałem dla dalszego rozwoju sektora. Chodzi zarówno o wielkość i płynność rynku nieruchomości w stolicy, jak i też wzrost liczby wartościowych projektów komercyjnych Więcej: www.propertynews.pl

Rynek inwestycyjny

Znaczna część naszej działalności będzie się skupiać na zakupach istniejących obiektów dla funduszy emerytalnych, firmowych, a także środków państwowych z krajów azjatyckich, Zatoki Perskiej, USA, Kanady i niektórych państw Unii Europejskiej – wyjaśnia Mieczysław Godzisz, Hines Polska. w miastach regionalnych, a także poza wielkimi aglomeracjami. Kluczowa jest także rosnąca liczba transakcji poza Warszawą. Zainteresowanie to potwierdza Mieczysław Godzisz, prezes zarządu polskiego oddziału amerykańskiej firmy Hines, która pracuje nad nowym funduszem dedykowanym inwestycjom w naszym kraju. – Znaczna część naszej działalności będzie się skupiać na zakupach istniejących obiektów dla funduszy emerytalnych, firmowych, a także środków państwowych z krajów azjatyckich, Zatoki Perskiej, USA, Kanady i niektórych państw Unii Europejskiej – zapowiada. Podkreśla, że zadaniem Hinesa będzie przede wszystkim poprawa efektywności budynków, poprzez ich modernizację i ubieganie się o certyfikaty energetyczne. Marcin Mędrzecki zauważa, że choć brakuje dużych podmiotów inwestycyjnych, Polacy też są zainteresowani takimi aktywami. Zgodnie z ostatnimi badaniami przeprowadzonymi dla Deutsche Banku, aż 44 proc. naszych rodaków uważa,

że nieruchomości są najbardziej zyskowną formą inwestycji. – Najczęściej chodzi o niewielkie projekty komercyjne, na przykład małe centra handlowe lub nieruchomości wynajmowane w całości przez operatorów spożywczych, przejmowane na własną rękę przez indywidualnych inwestorów – tłumaczy. Mowa o obiektach, których wartość wynosi kilka milionów euro, a których w Polsce jest nawet kilka tysięcy. – Przy tego typu inwestycjach można oczekiwać wieloletniego zwrotu z zainwestowanego kapitału na poziomie 7-9 proc., przy relatywnie niewielkim zaangażowaniu ze strony inwestora – tłumaczy przedstawiciel Colliers International. W dobie niskich stóp procentowych, a także sprzyjającej sytuacji na rynku, nieruchomości wydają się dobrą i bezpieczną alternatywą inwestycyjną. Dlaczego więc polskie fundusze nie korzystają z szansy, jaką oferują swoim rodakom fundusze niemieckie czy norweskie?

Rynek inwestycyjny

Zbudowanie platformy skupiającej inwestorów zagranicznych, połączonej z rozwojem oraz stabilizacją rodzimych inwestorów instytucjonalnych, powinno zaowocować zwiększeniem zaangażowania polskiego kapitału na krajowym rynku nieruchomości – deklaruje Mirosław Januszko, inwestor zajmujący się pozyskiwaniem środków od podmiotów instytucjonalnych.

Inwestycyjna bariera

W wielu krajach Europy Zachodniej źródłem kapitału dla funduszy nieruchomościowych są odpowiedniki polskiego OFE. Jednak u nas instytucje te są na tym gruncie zupełnie nieaktywne. Winne temu jest prawo, a dokładnie artykuł 141 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych. Zgodnie z obecnymi przepisami, fundusze mogą angażować środki na rynku nieruchomości jedynie pośrednio, kupując: akcje, jednostki uczestnictwa lub certyfikaty inwestycyjne funduszy inwestycyjnych działających na rynku nieruchomości oraz listy zastawne. OFE nie korzystają jednak z już istniejącej struktury typu FIZ (Fundusz Inwestycyjny Zamknięty). Jest to związane przede wszystkim z ich konstrukcją. – Ramy prawne i podatkowe funkcjonowania zamkniętych funduszy inwestycyjnych zarządzanych przez TFI nie są złe, ale najczęściej instytucje te działają w niewielkiej skali, są przeznaczone dla wąskiej grupy inwestorów i mają ograniczony horyzont czasowy. Aby osiągnąć dobre zwroty z inwestycji, potrzeba więc dużo szczęścia – likwidacja funduszu musi nastąpić

podczas dobrej koniunktury, a tego nie sposób przewidzieć przy jego zakładaniu – tłumaczy ekspert Colliers International. Jednak co najważniejsze, tego typu inwestycje są negatywnie oceniane przez Komisję Nadzoru Finansowego, w opinii której nie gwarantują maksymalnego stopnia bezpieczeństwa kapitału, nie dają lub mają ograniczone możliwości wyjścia z inwestycji w dowolnym momencie, nie są objęte kontrolą nadzoru finansowego oraz cechują się niejasną wyceną certyfikatów.

OFE stawiają na giełdę

OFE, chcąc czerpać zyski na rynku nieruchomości, robią to pośrednio, inwestując w spółki deweloperskie notowane na GPW. Mirosław Januszko, inwestor zajmujący się pozyskiwaniem kapitału od podmiotów instytucjonalnych, mówi, że fundusze pozytywnie oceniają tego typu zaangażowanie. Decyduje o tym transparentność giełdowych spółek, inwestycje w złotówkach i wynikający z tego brak ryzyka związanego z wahaniami kursowymi oraz zyski z obrotu akcjami na zadowalającym poziomie. Więcej: www.propertynews.pl

Rynek inwestycyjny

Atutem inwestowania przez OFE na giełdzie jest też względnie duża łatwość wyjścia z inwestycji – popyt na akcje utrzymuje się na pewnym poziomie, a OFE mogą w każdej chwili odsprzedać część swoich udziałów i zrealizować zyski. Takie działanie nie jest np. możliwe w przypadku zakupu certyfikatów w zamkniętych funduszach inwestycyjnych, tworzonych przez podmioty na określony czas i, jak dotąd, opartych przede wszystkim na realizacji zysków przy sprzedaży nieruchomości. Czy w świetle tego istnieje szansa na zwiększenie zaangażowania kapitału krajowych OFE na rynku nieruchomości komercyjnych? Pewnym rozwiązaniem mógłby być REIT (Real Estate Investment Trust). W Polsce jest to wciąż nieobecny mechanizm inwestycyjny, dla którego główną barierą jest brak regulacji prawnych i odpowiedniego ustawodawstwa. Wielką zaletą funduszy REIT jest gwarancja regularnej wypłaty dywidendy. Jeśli większość przychodów nie zostanie wypłacona w takiej formie, wówczas zostaną one podwójnie opodatkowane. Po drugie – ich głównego źródła przychodu nie stanowi sprzedaż nieruchomości, ale czynsze i długoterminowy wynajem powierzchni biurowych, usługowych czy też handlowych. Mechanizm w tym kształcie mógłby przyciągnąć kapitał OFE, ale także innych inwestorów instytucjonalnych. Mirosław Januszko przekonuje, że w najbliższym czasie na rynku może pojawić się podmiot, którego oferta trafi w potrzeby tego typu odbiorców. – Zbudowanie platformy skupiającej inwestorów zagranicznych i połączonej z rozwojem oraz stabilizacją rodzimych inwestorów instytucjonalnych powinno zaowocować zwiększeniem zaangażowania polskiego kapitału na rodzimym rynku nieruchomości – deklaruje Januszko. Jeśli chodzi o regulacje prawne, z punktu widzenia inwestycyjnego możliwe jest tu wykorzystanie struktury FIZ. – Czekamy na rozwiązanie, być może zręczne połączenie FIZ i rynku giełdowego, które uruchomi potencjał polskiego rynku nieruchomości komercyjnych – mówi Marcin Mędrzecki. Bardzo skuteczne może być zatem stworzenie FIZ-u, działającego w ramach Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych notowanego na giełdzie. W ten sposób polski rynek nieruchomości wykorzysta ponad 150 mld złotych wciąż obecnych na

kontach OFE, jak i dziesiątki miliardów złotych na kontach polskich przedsiębiorców i podmiotów instytucjonalnych. W jakie projekty tego typu mechanizmy mogą inwestować? – Dziś w Polsce możemy znaleźć bardzo dużą liczbę perspektywicznych i atrakcyjnie zlokalizowanych aktywów, które pewnym nakładem finansowym można dopasować do nowoczesnych standardów, podwyższyć np. właściwości energetyczne i czerpać z takich inwestycji akceptowalne przez inwestorów zwroty – tłumaczy Mirosław Januszko.

Kto pierwszy, ten lepszy

Z potencjału polskiego rynku doskonale zdają sobie sprawę zarówno już istniejące TFI, jak i prywatni inwestorzy. Dlatego też obecnie toczy się swoisty wyścig z czasem. Ten podmiot, który jako pierwszy przygotuje ofertę spełniającą potrzeby inwestorów, będzie w stanie przyciągnąć poważny kapitał. O jakiej skali mówimy? Obecnie nie można tego określić, jednak dla uzyskania wyników zadowalających z punktu widzenia działania takich mechanizmów wystarczy początkowo kilkadziesiąt milionów euro. Dalej zadziałać może efekt skali. Spośród podmiotów zainteresowanych realizacją tego typu pomysłów wymienia się m.in. towarzystwa funduszy inwestycyjnych, takie jak: Altus, AgioFunds oraz Skarbiec. Ich przedstawiciele deklarują stworzenie struktury typu FIZ, zarabiającej na czynszach biurowych i handlowych. Skarbiec TFI w dalszej perspektywie planuje wejść ze swoim produktem na giełdę. Według ekspertów, potencjalna, polska struktura nie musi wcale walczyć z potężnymi funduszami zza granicy. Na rynku istnieje bowiem wiele nisz, które można zagospodarować. Dlatego też kluczowe staje się stworzenie mechanizmu, który pozwoli na zaangażowanie kapitału OFE i zainteresuje Towarzystwa Emerytalne. Pierwsze takie rozwiązania mogą pojawić się jeszcze w tym roku. Czy OFE staną się aktywnymi i istotnymi graczami na rynku inwestycyjnym? Najbliższe miesiące pokażą, jak dużymi funduszami będą dysponowały. Wciąż jednak nieruchomości mogą pozostać dla nich bezpieczną formą lokowania kapitału, pozwalającą na uzupełnienie agresywnej strategii opartej na obrocie akcjami spółek giełdowych. Więcej: www.propertynews.pl

Centra logistyczne

Efekt Amazona

FOTO: Shutterstock

Sektor nieruchomości magazynowych wyszedł z kryzysowego marazmu i wraca do gry w wielkim stylu. „Efekt Amazona” może uplasować Polskę na szczycie listy pożądanych lokalizacji przez firmy logistyczne w regionie Europy Środkowej.

o tej pory w Polsce wybudowano około 8 mln mkw. magazynów. Wśród głównych grup najemców tej powierzchni czołową pozycję zajmują firmy logistyczne. – Ta branża stanowi od 30 do 50 proc. całego popytu. To ona dominuje na rynku i od niej w dużej mierze zależy jego kondycja – tłumaczy Paweł Nosal, Associate Director w Dziale Powierzchni Magazynowych i Logistycznych, Colliers International. I to właśnie za jej sprawą w ostatnim czasie tak dużo się działo. Aktywne były takie firmy jak DHL (40 tys. mkw.) czy Raben (50 tys. mkw.). Sytuacja na polskim rynku nie jest jednak niczym nadzwyczajnym. Rok 2013 upłynął w całej Europie pod znakiem ekspansji najemców logistycznych. Ich aktywność, zgodnie z szacunkami CBRE, zwiększyła się o 50 proc. Analitycy przyczynę tak szyb-

kiego rozwoju upatrują w poprawiającej się sytuacji gospodarczej Europy, spadkach kosztów związanych z prowadzeniem usług, ale przede wszystkim w błyskawicznie rozwijającym się sektorze e-commerce. Znaczące inwestycje podejmuje między innymi firma Amazon, która zajmie 200 tys. mkw. w dwóch centrach dystrybucyjnych w naszym kraju.

Logistyka powtórzy sukces BPO?

Zdaniem Pawła Nosala, Polska ma obecnie bardzo dużą szansę na przyciągnięcie wielu nowych firm logistycznych. – Intensywna rozbudowa infrastruktury transportowej w ostatnich latach powoduje, że opłaca się inwestować nad Wisłą i wysyłać stąd zamówienia do krajów Europy Zachodniej. Dzięki temu możliwa jest szybka ich realizacja, przy jednoczesnym obniżeniu kosztów operacyjnych – tłumaczy analityk. Więcej: www.propertynews.pl

FOTO: materiały inwestorA

Centra logistyczne

Polska ma bardzo dużą szansę na przyciągnięcie wielu nowych firm logistycznych - uważa Paweł Nosal, Colliers International.

Operatorzy muszą dopasować się do wymagań stawianych przez klientów, zwłaszcza jeśli chodzi o technologie i innowacje - mówi Monika Hapter, DB Schenker.

Do innych atutów Polski należą także niższe koszty funkcjonowania połączone z wysoko wykwalifikowaną kadrą pracowniczą. Jednocześnie bardzo dużą aktywność w przyciąganiu zagranicznych firm wykazują deweloperzy realizujący tu swoje projekty, miasta oraz instytucje pokroju PAIiIZ. O skuteczności ich działań może świadczyć m.in. próba zachęcenia spółki Amazon do realizacji czwartego centrum logistycznego. Wciąż jednak najlepszym argumentem dla zagranicznych graczy pozostaje możliwość inwestowania na terenach specjalnych stref ekonomicznych. Nieoceniony jest również efekt synergii wynikający z dużej liczby nowych inwestycji. – Wpływa to na atrakcyjność lokalizacji dla kolejnych inwestorów – tłumaczy Radosław T. Krochta, wiceprezes zarządu MLP Group SA. Za rozwojem ilościowym nowej powierzchni magazynowej w Polsce podąża też jej jakość i dopasowanie do indywidualnych potrzeb najemcy. Jak zgodnie twierdzą analitycy, deweloperzy i przede wszystkim ostateczni klienci, jest ona na światowym poziomie. – Nie ma żadnych problemów z zastosowaniem najnowocześniejszych technologii przez najemców wynajmujących powierzchnie w parkach magazynowych, choć należy pamiętać, że różne firmy mają różne wymagania, które są

możliwe do spełnienia jedynie podczas inwestycji typu built-to-suit. Często okazuje się to również tańsze niż przearanżowanie istniejącej już powierzchni – tłumaczy Nosal. Słowa analityka potwierdza Radosław Krochta. – Każda spółka ma indywidualne wymagania, którym staramy się zawsze sprostać. W zależności od potrzeb konieczne może być zastosowanie urządzeń chłodniczych, podwyższenie parametrów przeciwpożarowych, zwiększenie mocy elektrycznej lub liczby ramp przeładunkowych. Szczegóły ustalamy z klientem, ale są to dla nas standardowe działania w ramach realizacji projektu „szytego na miarę” – dodaje przedstawiciel MLP. Bardzo konkretne wymagania odnośnie wynajmowanej powierzchni ma m.in. DHL Express. – Firma użytkuje obiekty specjalistyczne, wyposażone w odpowiednią infrastrukturę i urządzenia techniczne, o odpowiedniej konstrukcji i spełniające konkretne funkcje logistyczne. Takie obiekty nie są niestety dostępne na rynku, a te istniejące nie spełniają tych warunków, dlatego za każdym razem są budowane według naszych wskazań lub są modyfikowane – komentuje Tomasz Buraś, prezes zarządu DHL Express. Jak zauważa Monika Hapter, kierownik rozwoju logistyki w DB Schenker, operatorzy muszą dopasować się do wymagań stawianych przez klientów, zwłaszcza jeśli chodzi o technologie i innowacje. – Z drugiej strony kontrakty zawierane są zazwyczaj

Centra logistyczne

mających na celu obsługę nadwyżek towaru lub produktów zwróconych przez klientów. Zarówno branża e-commerce, jak i logistyka zwrotów wymagają od operatorów inwestycji w nowoczesne systemy informatyczne – tłumaczy kierownik rozwoju logistyki w DB Schenker. I wreszcie dochodzimy do segmentu rynku, który w Polsce jeszcze raczkuje, ale doświadczenia Europy Zachodniej wyraźnie pokazują, że tu także tkwi potencjał – „small business unit”. W naszym kraju coraz wyraźniej widać brak projektów magazynowych dla małych i średnich przedsiębiorstw. – To utrudnia rozwój wielu najemców, zainteresowanych powierzchnią magazynową mniejszą niż 1000 mkw. – przekonuje przedstawiciel Colliers International. Największe perspektywy dla realizacji takich inwestycji są w okolicy dużych aglomeracji, takich jak Warszawa czy Kraków.

Obecnie przez granicę w Korczowej przejeżdża 450 ciężarówek dziennie. Ruch wzrośnie, kiedy drogowcy dokończą budowę autostrady A4 - prognozuje Andrzej Rosiński, EAST A4 Logistic Park. na okres nie dłuższy niż 3 lata, a to nie ułatwia inwestowania w obiekty zaawansowane technologicznie – dodaje Harper. Kluczem do osiągnięcia porozumienia jest otwarcie się na potrzeby klientów i elastyczne podejście do ich oczekiwań. – W branży magazynowej deweloper nie osiągnie sukcesu, jeśli jego najemcy nie będą zadowoleni z obsługi zarówno na etapie finalizacji kontraktu, jak i jego realizacji – podsumowuje Paweł Nosal.

Perspektywy

Polski rynek logistyczny ma przed sobą bardzo duże możliwości rozwoju, a to pozwala deweloperom z optymizmem patrzeć w przyszłość. Chodzi tu m.in. o inwestycje przeznaczone dla klientów z Niemiec, regionu Europy Środkowej czy Rosji. – W naszej ocenie szczególnie segment przesyłek międzynarodowych odznacza się dwucyfrowym wskaźnikiem wzrostu. Dla nas to okazja do nowych inwestycji i zupełnie nowych szans na rynku. Zdecydowanie planujemy rozwój naszej infrastruktury w perspektywie średnio- i długoterminowej – tłumaczy prezes DHL Express. Kolejnym czynnikiem stymulującym inwestycje magazynowe jest potencjał drzemiący w e-commerce. Dziś jest to sektor słabo rozwinięty, jednak ma przed sobą olbrzymie możliwości rozwoju. – Z e-commerce związany jest także inny ciekawy obszar, czyli logistyka zwrotów – ogół procesów logistycznych

Branża magazynowa dynamicznie rozwija się na Dolnym Śląsku, w centralnej Polsce, Wielkopolsce, a także w okolicach każdej większej aglomeracji. O tym oczywiście zdecydował popyt, ale co ze wschodem Polski? Czy tu też jest miejsce na inwestycje tego typu? – Jedyny obszar, w którym ciągle odczuwalne są braki w infrastrukturze, to wschodnia część kraju. Co prawda, pojawiają się tam bardzo interesujące projekty logistyczne, jednak nadal nie pokrywają one w pełni zapotrzebowania – odpowiada Monika Hapter. Jednym z nich jest EAST A4 Logistic Park – kompleks logistyczny powstający w pobliżu przejścia granicznego z Ukrainą w Korczowej. – Projekt adresowany jest do firm z całej Europy, a w szczególności tych, które przed dostarczeniem towarów na Ukrainę czy inne rynki wschodnie będą chciały magazynować, konfekcjonować czy skorzystać z dostępnych usług logistycznych jeszcze na terenie Unii Europejskiej – mówi Andrzej Rosiński, prezes zarządu spółki realizującej inwestycję. Obecnie przez granicę w Korczowej codziennie przejeżdża 450 ciężarówek. Ruch ten zdecydowanie wzrośnie, kiedy drogowcy dokończą budowę autostrady A4. – Mamy już najemców zainteresowanych obiektem. Firmy zajmujące się dystrybucją na wschodnie rynki, oferując usługi dystrybucji krajowej i międzynarodowej, będą mogły realizować u nas kompleksowe zlecenia – od magazynowania, przez pakowanie przesyłek, etykietowanie, foliowanie, po przygotowywanie zestawów promocyjnych do sprzedaży. Popyt na takie usługi szybko rośnie – ocenia Rosiński. Czy w świetle tych czynników branżę czeka kolejny boom? W 2013 roku do użytku oddano około 350 tys. mkw. powierzchni magazynowej. To niewiele, biorąc pod uwagę rekordową aktywność najemców sięgającą ponad 2 mln mkw. Ruch, zapoczątkowany dużymi inwestycjami m.in. Amazona czy Castoramy, zdaniem analityków ma bardzo dobrą perspektywę do przekształcenia się w długoterminowy trend. Niezagospodarowany wschód Polski w połączeniu z dużym zapotrzebowaniem na powierzchnie typu SBU będzie w stanie uzupełnić tradycyjne inwestycje logistyczne, by zachować w najbliższych latach roczną podaż przekraczającą 500 tys. mkw. Więcej: www.propertynews.pl

FOTO: materiały inwestorA

Kierunek: wschód

Oko w oko

Dawka Rafał Bauer Karierę zawodowa rozpoczął w 1992 roku jako doradca prezesa Powszechnego Banku Kredytowego SA. W latach 2002-2004 pełnił funkcję prezesa sieci wypożyczalni Hollywood Video Sp z o.o., a w okresie 1999-2003 prezesa firmy Sokółka Okna i Drzwi SA. Od lat związany jest z branżą odzieżową. Od 2004 do 2006 roku, jako prezes Wólczanki, przeprowadzał restrukturyzację spółki, likwidując część zaplecza produkcyjnego i koncentrując jej funkcjonowanie na działalności detalicznej. W latach 2006-2008 (CEO Vistula & Wólczanka SA) był autorem fuzji spółek Vistula SA i Wólczanka SA, reklamowanej pierwszą w Polsce kampanią z udziałem hollywoodzkiej gwiazdy, Pierce'a Brosnana. W 2008 roku zasłynął jako autor skutecznego przejęcia w drodze wezwania spółki W.Kruk SA. W 2009 roku, będąc CEO Black Lion NFI SA, powołał do życia projekt architektoniczno-deweloperski, polegający na zagospodarowaniu przestrzeni miejskiej na terenie warszawskiej dzielnicy Praga - Soho Factory. Od 2013 roku pełni funkcję prezesa zarządu Próchnik SA, która jest właścicielem firmy Rage Age. Jest absolwentem Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył Wydział Nauk Ekonomicznych uzyskując tytuł magistra ekonomii o specjalności ekonometria.

Od 2010 roku prowadzi autorski blog – Rafał Bauer - o biznesie bez ściemy, w którym komentuje bieżące wydarzenia, nie tylko natury ekonomicznej. Jego hobby to: historia, nurkowanie, żeglarstwo (sternik jachtowy) i motocykle (licencja wyścigowa B).

Więcej: www.propertynews.pl

FOTO: Piotr waniorek/żelazna studio

Rafał Bauer jest też wykładowcą dla słuchaczy na Uniwersytecie Warszawskim, Warszawskim Instytucie Bankowości, Gdańskiej Akademii Bankowej oraz Wyższej Szkole Zarządzania i Przedsiębiorczości.

Oko w oko

testosteronu Biznesowej odwagi i wyobraźni z pewnością mu nie brakuje. Chce odbudować potęgę giełdowego Próchnika i inwestuje w śmiały projekt na warszawskiej Pradze. To nie jest rozmówca na krótki wywiad. Idąc na spotkanie z Panem mijałam bilbordy z udziałem Orlando Blooma, reklamujące wiosenną kolekcję Próchnika. Czyżby złamał Pan dane sobie słowo, że po słynnej sesji z Piercem Brosnanem nigdy więcej nie zaangażuje do kampanii hollywoodzkiej gwiazdy? Pewne rozwiązania są dobre tylko raz. Przygotowując kampanię dla Próchnika, przyglądałem się różnym twarzom i trafiłem na modela, który był uderzająco podobny do Blooma. Długo zastanawiałem się, czy warto go zaangażować. Wreszcie uznałem, że wyjątkowo pasuje do koncepcji naszej reklamy, a jeśli dodatkowo wzbudzi ciekawość u odbiorcy, tym lepiej. Zresztą, Orlando wygląda dziś dużo gorzej, niż w swoich najlepszych latach... Czyli udało się osiągnąć zamierzony efekt i to tańszym kosztem. To pojęcie wysokich kosztów jest względne, bo pozyskanie do naszej reklamy Pierce’a Brosnana okazało się tańsze niż zatrudnienie Macieja Zakościelnego. A wszystko udało się sfinalizować, ponieważ był to kontrakt oparty na relacjach towarzyskich. Zresztą, żadna agencja nie podjęłaby się wówczas tego zadania. Wybór Pierce’a Brosnana wiązał się głównie z tym, że potrzebowałem mocnego zaakcentowania fuzji Vistuli i Wólczanki, czegoś, co wyróżniłoby tę spółkę spośród innych. Zarzekałem się potem, że nie zaangażuję już hollywoodzkiej gwiazdy. Dlaczego? Bo w Polsce liczy się tylko pierwsze miejsce na pudle. Drugie i trzecie, nie mówiąc o pozostałych, zajmują Ci, którzy przegrali z posiadaczem pierwszego miejsca. I dlatego pewne rozwiązania są dobre na raz. Proszę zwrócić uwagę, że jeden z banków miał w swoich reklamach tyle znanych z Hollywood twarzy, że pojawienie się każdej kolejnej nie zaskakiwało już odbiorców. Nie wiem co na to badania, ale moim zdaniem najlepszy efekt dało zatrudnienie Chucka Norrisa. Choć gwiazda tego aktora już mocno przygasła, stał się symbolem memów, co doskonale wykorzystano w kampanii. A’ propos sukcesu. Jaki ma Pan pomysł na rozwój swojego „najmłodszego dziecka” - marki Rage Age? Brand żyje wtedy, gdy ma nie tyle klienta, co fana. „Rejdż” ma fanów coraz więcej i to mnie przede wszystkim cieszy. Marka urodziła się z naszej wspólnej pasji i determinacji. Chcieliśmy z Rafałem Czapulem stworzyć drogą, ekskluzywną, polską sieć i... cieszę się, że rynek nam na to pozwolił. Miernikiem

jest kilkanaście milionów sprzedaży osiągniętych w ubiegłym roku. Oczywiście ma to się nijak do imponujących wyników Reserved, ale nasz segment rynku jest znacznie trudniejszy. Sprzedaż kurtki za 5 tysięcy i 500 złotych to nie to samo. Rage Age to prestiżowa marka. Do tej pory nie wyprodukowaliśmy większej serii niż 50 sztuk. To oznacza, że poczynione 5 lat temu założenia udało się, choć z dużym trudem, zrealizować. Najbardziej mnie cieszy, że udało się utrzymać rebeliancki charakter. „Rejdż” nie jest dla każdego, i siłą rzeczy narzuca szereg ograniczeń i to w tym segmencie, w którym potocznie się uważa, że za pieniądze można wszystko. Powiedział Pan kiedyś, że nie wierzy w marki tylko damskie lub tylko męskie. Tak więc 8. marca Rage Age zyskał swój pierwszy sklep z kolekcją dla kobiet w poznańskim Starym Browarze... Rage Age powstał jako marka o bardzo silnym „genotypie męskim”, z dużą dawką testosteronu. Pewna publicystka uznała nawet, że charakterystyczne wyeksponowanie guzika na zewnętrznej części rozporka powinno być karalne, bo jest to element szowinistyczny. Od początku uważałem, że Rage Age powinien być marką damsko-męską, jednak Rafał Czapul był zdecydowanie przeciwny. Długo zajęło mi przekonanie go do zmiany zdania, ale dzisiaj wiem, że po prostu dojrzewał do tej decyzji. Ale warto było poczekać. Damski „Rejdż” ma „to coś” co jest odbiciem talentu Rafała. Dziś trudno znaleźć rzeczy tylko męskie lub tylko damskie. Role się mieszają. Obszar między sacrum i profanum niestety się zmniejszył. Na naszej szerokości geograficznej całkowicie „wyparował” tzw. rycerski duch i te wszystkie obyczaje, że kobiecie ustępuje się miejsca, płaci za nią w restauracji itp. U 25-latków i młodszych osób są to już wręcz absurdy, których nikt nie rozumie. Potrzeba stawiania kobiety na piedestale zanika, a szkoda. Za to mężczyźni zaczęli chyba bardziej zwracać uwagę na swój wygląd, zmienili podejście do mody i stali się mniej konserwatywni? Z tego akurat bardzo się cieszę. W Polsce kobiety zawsze dbały o siebie i przykładały wagę do wyglądu. W tej chwili sytuacja się odwraca. Na pewno dokonał się pewien skok kulturowy i trzeba to odzwierciedlać w kolekcjach. W latach 90. taką wielką cezurą było dla mężczyzn włożenie białych spodni, ponieważ pojawiały się wątpliwości, czy nie

Soho rozwinęło się wyłącznie dzięki animowaniu projektu jako całości. Choć świadomie zdecydowaliśmy się na promowanie przestrzeni kreatywnej i sponsorowanie niektórych wydarzeń zamiast nachalnego reklamowania deweloperki, cel był znacznie szerszy niż reklama. wyglądają w nich mało męsko. Dziś, jeśli facet zaczyna o siebie dbać, stawia sobie dużo mniej ograniczeń niż kobieta. Tak więc w kolekcjach Próchnika jest coraz więcej kolorów, które nie wzbudzają już emocji jako niemęskie. Próchnik jest zresztą od początku istnienia marką nie tylko męską. Wszelkie prochowce, modne w czasach PRL-u, były właśnie tej marki. A jak dziś miewa się marka Próchnik? W tym roku będziemy kontynuować dotychczasową politykę rozwoju firmy. Mamy 38 salonów w całej Polsce. Planujemy kilkanaście otwarć, ale jaki będzie podział ilościowy dla Rage Age i Próchnika, rozstrzygnie się w ciągu najbliższych miesięcy. Sieć Rage Age składa się obecnie z siedmiu lokalizacji w naszym kraju i jednej w Mediolanie. Co do dalszych planów rozwoju, to w czasach kiedy Władimir Władimirowicz zmienia granice, możliwe jest wszystko. A ponieważ zajmuje się też innymi projektami, muszę na moje plany patrzeć z szerszej perspektywy. Nikt z nas nie wie, co się będzie działo za rok czy za dwa lata. Różnica polega jednak na tym, że gdyby w styczniu tego roku zapytać o to, co może wpłynąć na rynek detaliczny i ktoś powiedziałby wojna, zostałby uznany za wariata. Dziś już nie. I jakkolwiek nie uważam, że rosyjskie czołgi mogłyby zagrozić naszym granicom, to sam fakt, że gdzieś tam jeżdżą, wpływa na samopoczucie. Dziś nie możemy robić zakupów tak samo radośnie, jak powiedzmy w styczniu.

Ma Pan także projekt deweloperski Soho Factory. Czy budowa apartamentowców to już ostatni etap inwestycji na warszawskiej Pradze? Wiele lat temu pracując w Londynie, wylądowałem w Docklands (dawna dzielnica przemysłowa, część dzisiejszej Canary Wharh - przyp. red.) i zakochałem się w nowoczesnym wyko-

rzystaniu industrialnej przestrzeni. Warszawa nie oferuje zbyt wielu takich miejsc, tak więc teren na Pradze, z jego „genius loci”, strasznie mnie kusił. Inspiracją do stworzenia nastroju miejsca i zdobywania przestrzeni przez sztukę była de facto dzielnica Meetapacking District i Highline Park w Nowym Jorku (zrewitalizowane tereny przebiegu dawnej trasy kolejowej wzdłuż wybrzeża rzeki Hudson. Inwestycja podniosła na tyle rangę miejsca, iż w okolicy masowo zaczęły powstawać nowe apartamentowce – przyp. red.). Staraliśmy się stworzyć obszar dzielnicy kreatywnej, gdzie animacja terenu polega na rewitalizacji poszczególnych budynków i organizacji w nich: galerii sztuki, siedzib firm, czy też miejsc, w których można organizować wydarzenia masowe takie jak: pokazy mody, koncerty czy spektakle teatralne. Ta przestrzeń jest już całkowicie zagospodarowana, czy jest jeszcze miejsce dla nowych najemców? Mamy już najemców, wśród nich: Black Lion Fund, redakcję magazynu Male Men, galerie Leto i Piktogram, Akademię Kulinarną Whirpool, kilka pracowni architektonicznych, w tym słynne już WWA, szkołę VIAMODA, palarnię kawy, Muzeum Neonów, a także prowadzoną autorsko przez Mateusza Gesslera restaurację Warszawa Wschodnia. Wolnych powierzchni już praktycznie nie ma. Dawne hale produkcyjne otrzymały nowe funkcje, a w ich otoczeniu powoli rośnie osiedle mieszkaniowe. Soho rozwinęło się wyłącznie dzięki animowaniu projektu jako całości. Choć świadomie zdecydowaliśmy się na promowanie przestrzeni kreatywnej i sponsorowanie niektórych wydarzeń zamiast nachalnego reklamowania deweloperki, cel był znacznie szerszy niż wyłącznie promocja osiedla. Przez kilka lat, budowaliśmy markę Soho, unikając typowej dla deweloperów komunikacji w stylu „zamieszkaj w cichej dolince” itp. Naszym celem, który udało się zrealizować, było stworzenie subdzielnicy, której nastrój będzie zapraszał do mieszkania wszystkich tych, którzy czują się dobrze na naszych wydarzeniach, albo korzystają z usług na miejscu tworzących klimat Soho. Bardzo mnie cieszy, że konsekwentna realizacja tej strategii dzisiaj owocuje bardzo dobrą sprzedażą mieszkań. Więcej: www.propertynews.pl

FOTO:materiały inwestorA

Oko w oko

Oko w oko Takie podejście do projektu nie jest tanie. Czy poniesione nakłady zaczęły się już zwracać? To zależy od punktu widzenia. Jeśli posłużymy się matematyką, można powiedzieć, iż nakłady niemalże się zwróciły. Jeśli zauważymy, że dzięki tym nakładom „zapyziały” teren przy ul. Mińskiej 25 zamienił się w trakcyjny projekt, możemy z powodzeniem uznać, że już nieźle zarobiliśmy. Jeszcze cztery lata temu desperacko poszukiwałem partnerów do realizacji tego przedsięwzięcia. Teraz z chętnymi do współpracy nie ma najmniejszego problemu, a Soho spotyka się z pełnym uznaniem zawodowców z branży nieruchomościowej. Ale jeszcze nieco ponad rok temu, Mateusz Gessler bił się z myślami, czy aby na pewno na Pradze pojawi się odpowiednia liczba gości. Pomysł, aby część restauracji działała 24 godziny na dobę, wydawał się wówczas karkołomny. Dzisiaj Warszawa Wschodnia jest jednym z niewielu miejsc, w których w nocy można zjeść porządny posiłek. Pozornie ryzykowna koncepcja nie tylko współtworzyła nimb kultowej już dzisiaj restauracji, ale na dodatek odczarowała Pragę i przełamała stereotyp negatywnego myślenia o Pradze – teraz każdy taksówkarz wie, że o 3.00 w nocy można przyjechać na obiad do Soho. Ale to już „wisienka na torcie” tworzonym przez setki wydarzeń, wystawy w galeriach czy takie akcje jak Noc Muzeów realizowane wspólnie z Muzeum Neonów, kiedy odwiedziło nas ponad 18 tysięcy warszawiaków. REKLAMA

Chciałby Pan, żeby to właśnie Soho było Pana wizytówką? Miałem już różne wizytówki, posiadanie takiej, która stanie się częścią miasta na dziesięciolecia lub dłużej, to miła odmiana. Jakieś plany inwestycyjne na przyszłość? W tej chwili zajmuję się raczej szlifowaniem posiadanych aktywów i jeśli mam być szczery, to bliżej mi do ograniczania niż rozwijania działalności biznesowej. Brak dobrych pomysłów? Wprost przeciwnie. Raczej brak motywacji do tego, aby je realizować kosztem bliskich. W miarę upływu czasu wydajność spada, a więc należy pracować więcej. To zaś oznacza jeszcze mniej czasu dla rodziny. Truizm, ale o jego prawdziwości przekona się każdy, kto stanie przed wyborem sposobu samorealizacji. Kryzys wieku średniego? Być może, ale jeśli w jego efekcie dzieci widują tatę częściej w domu, to nie jest chyba wielki dramat. Próchnik wymaga jeszcze wiele pracy, więc jest się na czym koncentrować. Postawiliśmy tu sobie ambitne cele i będę naprawdę dumny, jeśli uda się je zrealizować. Dziękuję za rozmowę

Trendy

High-tech

czy powrót do korzeni? Jak długo centra handlowe będą działać w obecnym formacie? W jakim kierunku będą się zmieniać i czy rozwój e-handlu będzie rzeczywiście zagrożeniem dla ich działalności?

Nie tylko zakupy

Coraz więcej konsumentów chce robić zakupy w internecie. Liczba klientów e-sklepów zwiększa się na całym świecie, także w Polsce. Zdaniem ekspertów Deloitte, e-handel rośnie w naszym kraju w tempie ponad 20 proc. rocznie. Deweloperzy centrów handlowych nie zmienią tego trendu, ale mogą wykreować inne powody, dla których bywanie w galeriach będzie potrzebne. Dlatego dzisiejsze obiekty handlowe to już nie tylko mozaika sklepów, ale także miejsca spędzania wolnego czasu: w kinie, fitness klubie, restauracji, na pokazie mody czy – jak w przypadku niektórych placówek – na wystawach, koncertach, prelekcjach i warsztatach. O przykłady nietrudno. Funkcje kulturalne już od dawna pełni poznański Stary Browar. Z kolei w lutym br. w Galerii Bronowice swój oddział otworzyło Muzeum Narodowe w Krakowie. To pierwsza placówka tego typu, która zdecydowała się prezentować swoje ekspozycje w galerii handlowej. Coraz więcej centrów decyduje się też na rozbudowę stref do spędzania wolnego czasu, np. części gastronomicznych. Więcej: www.propertynews.pl

FOTO: shutterSTOCK

entra handlowe bardzo szybko „uwiodły” Polaków. Społeczeństwo na dorobku to klienci idealni, których potrzeby okazały się tak duże, że wskaźnik nasycenia powierzchnią centrów w naszym kraju przewyższył już średnią europejską. Jak wynika z raportu firmy JLL, osiągnął bowiem wartość 224 mkw. na 1000 mieszkańców, wobec 191 mkw. w Europie. A będzie jeszcze wyższy. W I kw. 2014 r. otwarto w Polsce trzy centra handlowe: Atrium Felicity w Lublinie, Galerię Amber w Kaliszu oraz Galerię Siedlce. Teraz w całej Polsce w budowie jest 20 centrów handlowych, m.in. Sukcesja w Łodzi (45 000 mkw.), Galeria Warmińska w Olsztynie (41 500 mkw.) czy Tarasy Zamkowe w Lublinie (38 000 mkw.), a osiem kolejnych jest rozbudowywanych. Profil centrów handlowych – zarówno tych nowych, jak i funkcjonujących od wielu lat – stale się jednak modyfikuje. Decydują o tym zmieniające się oczekiwania klientów co do funkcji tych obiektów, plany ekspansji sieci handlowych – ciągle pojawiają się nowi operatorzy, a inni znikają z rynku lub zmniejszają liczbę sklepów – ale przede wszystkim rozwój handlu w internecie.

Trendy Informacja o spersonalizowanych promocjach, wraz z rekomendowaną stylizacją przygotowaną na podstawie wcześniej wykonanych zakupów czy też informacji udostępnionych poprzez media społecznościowe, będzie wyświetlana, zanim klient zdecyduje się wejść do danego showroomu – opowiada. Jak mówi ekspertka z Colliersa, bierne do tej pory powierzchnie ścian na korytarzach zostaną zastąpione wielkogabarytowymi wyświetlaczami, które już od wejścia do obiektu będą zachęcały do przeżycia przygody, przy jednoczesnej realizacji wcześniej założonych celów. Przedefiniowana zostanie także rola sprzedawcy, który przybierze postać eksperta czy stylisty, pomagającego klientowi w zakupach.

Większe sklepy, mniejsze magazyny

W ubiegłym roku warszawska Galeria Mokotów wydzieliła specjalny obszar, tworząc tzw. Aleję Smaków. W tym roku lokalizację i remodeling przechodzi food court w warszawskim centrum handlowym Blue City. Miejsca te zyskują nie tylko nowe funkcje, ale wyróżniają się także projektem aranżacji. Bo w coraz bardziej estetyzującym się świecie, deweloperzy starają się też dostarczać klientom więcej ciekawie zaaranżowanej przestrzeni.

Wszystko to spowoduje, że w przyszłości galerie handlowe staną się showroomami i centrami rozrywki, pozwalającymi miło spędzić czas oraz – dzięki ekranom dotykowym − wirtualnie przymierzyć czy dotknąć dany produkt. – Po dokonaniu wyboru i zapłaceniu, np. za pomocą smartfona, zakupiony towar będzie dostarczany pod wskazany adres. To z kolei przełoży się na proporcje wynajmowanych powierzchni – dodaje specjalistka Colliers International. Jak mówi Dominika Jędrak, zwiększy się przestrzeń umożliwiająca pokazanie szerszego asortymentu, a zmniejszeniu ulegnie część magazynowa. Tę rolę przejmą centralne magazyny z dobrze zorganizowanymi systemami konfekcjonowania i dostarczania produktów bezpośrednio do drzwi konsumenta. – Możemy ztem liczyć na rozwój systemów informatycznych i logistycznych – podsumowuje.

Show, Fun, Experience, Excitement

Najsilniejszym trendem jest i będzie jednak łączenie klasycznych zakupów z technologią cyfrową. W ubiegłym roku firma ECE wyposażyła swoje dwa centra handlowe w Hamburgu i Essen w takie rozwiązania, jak wirtualne plansze zabaw dla dzieci czy ogromne, ledowe ściany (Mall Wall), dzięki którym klienci mogą nie tylko interaktywnie uzyskiwać informacje o bieżącej ofercie centrum, ale też grać w gry. – Te rozwiązania, które najlepiej się sprawdzą, będą stosowane także w innych obiektach – zapowiada Sven Könnecke, Manager Public Relations Corporate Communications w ECE. Takie technologie wdraża też coraz więcej najemców. Dariusz Gocławski, architekt z pracowni A+D Retail Store Design, podkreśla, że już dziś przy projektowaniu sklepu należy uwzględnić kanał e-commerce. Tendencję tę podkreślają też eksperci analizujący rozwój rynku handlowego. Dominika Jędrak z Colliers International uważa, że integracja zakupów internetowych z punktami handlowymi oraz mediami społecznościowymi jest nieunikniona. − Za pośrednictwem smartfona bądź tabletu nowoczesny konsument będzie nawigowany po galerii, w zależności od celu wizyty.

Integracja zakupów internetowych z punktami handlowymi oraz mediami społecznościowymi jest nieunikniona – mówi Dominika Jędrak, Colliers International.

Trendy Dariusz Stolarczyk, członek zarządu ds. operacji w Ruch SA, uważa ponadto, że takie sklepy jak Tesco czy Carrefour będą wywierały coraz większą presję na zarządców obiektów handlowych, by na parkingach powstawały punkty odbioru zamówionych on-line zakupów. − Będzie to trochę przypominało fastfoodowe drive-through. Bez konieczności szukania miejsca do parkowania czy nawet wysiadania z samochodu. Klient będzie mógł podjechać samochodem do takiego punktu, a pracownik obsługi zapakuje mu zakupy do bagażnika. Natomiast sklepy specjalistyczne będą rozwijały strefy odbioru zamówień w miejscu sprzedaży. Zmieni się jednak sposób zatowarowania sklepu, do kilku sztuk produktów – zapowiada. To wydarzy się już na przestrzeni najbliższych lat. A co czeka nas za kolejne 10-15 lat? Trudno znaleźć chętnego do nakreślenia przyszłości centrów handlowych za kilkadziesiąt lat. Większość ekspertów jest jednak zgodnych, że obiekty te nie znikną z miejskiego krajobrazu i pozostaną dochodowe, bo doświadczenie zakupów w „realu” dla wielu z nas jest po prostu przyjemnością. Zakres współpracy sklepów stacjonarnych z wirtualnymi dojdzie jednak do maksimum. Sieci wykorzystają telefony, skrzynki mailowe, TV, radio jak to tylko możliwe, by przyciągnąć naszą uwagę. Przechodząc obok sklepu czy galerii, będziemy dostawać precyzyjnie skrojone na nasze potrzeby ogłoszenie reklamowe – mówi Dariusz Gocławski. Z drugiej strony, zdaniem ekspertów będą się tworzyć miejsca alternatywne dla nowoczesnego, naszpikowanego technologiami handlu. Rewolucja w tym segmencie będzie też bowiem polegać na powrocie do korzeni. Już dziś w trakcie realizacji są miejsca typu Hala Koszyki w Warszawie, która jest pewnego rodzaju „powrotem do przeszłości”. Miejsce centrów handlowych, jakie znamy dziś, zajmą zatem obiekty typu „Chelsea Market”, targi slow food czy garażówki – jednym słowem handel odbywający się na mniejszą skalę, ale generujący większy średni rachunek i nieporównywalnie większą swobodę w wydawaniu pieniędzy. Dzisiejsi inwestorzy galerii będą być może inwestować w offowe lofty z cyklicznymi targami śniadaniowymi czy garażówkami z designerskimi artykułami i krótkimi seriami produktów.

Sklepy typu Tesco czy Carrefour będą wywierały coraz większą presję na zarządców obiektów handlowych, by na parkingach powstawały punkty odbioru zamówionych on-line zakupów – mówi Dariusz Stolarczyk, Ruch SA.

Więcej: www.propertynews.pl

FOTO: shutterstock, materiały inwestorA

Wizja przyszłości

Centra handlowe

Krakowski handel – trudny, ale atrakcyjny

Kraków i Warszawa to dwa najbardziej obiecujące rynki pod kątem realizacji projektów handlowych w Polsce - mówi Krzysztof Giemza, Echo Investment.

W 22

stolicy Małopolski działa obecnie kilkanaście dużych centrów handlowych, parki handlowe, wolnostojące obiekty wielkopowierzchniowe oraz centrum outletowe. Najnowszą inwestycją jest zbudowana przez Immochan i otwarta w listopadzie ubiegłego roku Galeria Bronowice. To jednak, jak zgodnie twierdzą eksperci, nie wyczerpuje potencjału lokalizacji. – Kraków i Warszawa to obecnie dwa najbardziej obiecujące rynki pod kątem realizacji projektów handlowych w Polsce – twierdzi Krzysztof Giemza, dyrektor działu centrów handlowych w Echo Investment SA. Okazję tę chcą wykorzystać deweloperzy i planują kolejne przedsięwzięcia. Nie mają jednak łatwego zadania. Po pierwsze, obecny klimat na rynku nie daje gwarancji opłacalności inwestycji. Po drugie, władze Krakowa niezbyt przychylnym okiem patrzą na ich zamierzenia.

W długofalowej perspektywie na lokalnym rynku handlowym widzimy miejsce dla dużych formatów - podkreśla Edyta Potera, JLL. Do ostatniego etapu wyścigu o zagospodarowanie rynkowych nisz na mapie wielkopowierzchniowego handlu w Krakowie stanęli: Mayland RE z centrum handlowym Serenada, Valad wspólnie z Unibail-Rodamco i planami rozbudowy CH Krokus, a w końcu Echo Investment, które chciało przebudować dawny hotel Cracovia na śródmiejską galerię handlową, ale zrezygnowało z tych planów na rzecz biurowca. – W długofalowej perspektywie na lokalnym rynku handlowym widzimy miejsce dla dużych formatów. Oczywiście, wszystko zależy od bieżącej sytuacji rynkowej. Warto jednak zauważyć, że są to w dzisiejszych czasach projekty trudne do realizacji, ponieważ rynek staje się coraz bardziej nasycony i konkurencyjny, a sam proces tzw. dojrzewania centrum wydłużył się nawet do 2 lat – mówi Edyta Potera, dyrektor w Dziale Wynajmu Powierzchni Handlowych JLL.

FOTO: materiały inwestorA

FOTO: Paweł Pawłowski / żelazna studio

Centra handlowe

Stawiamy m.in. na ofertę rozrywkową i dobrze dobrane marki modowe - mówi Maciej Kiełbicki, Mayland Real Estate.

Kto pierwszy, ten lepszy?

Najbliżej realizacji jest położone w północno-wschodniej części Krakowa centrum handlowe Serenada. Inwestycja, która dostarczy 40 tys. mkw. powierzchni handlowej, ma prawomocne pozwolenie na budowę i jest skomercjalizowana w 40 proc. Deweloper, Mayland RE, prowadzi ostatnie rozmowy z partnerem branżowym, który sfinansuje przedsięwzięcie. Mayland nie ma jednak łatwego zadania, ponieważ w sąsiedztwie jego inwestycji działa CH Krokus, które ma zostać zmodernizowane oraz rozbudowane o 50 tys. mkw. powierzchni. Właściciel galerii, spółka Valad Europe, poinformowała ostatnio, że porozumiała się w sprawie inwestycji z prawdziwym gigantem europejskiego rynku centrów handlowych – firmą Unibail-Rodamco. Tu jednak nie ma jeszcze pozwolenia na budowę.

Ta lokalizacja kusi deweloperów, ponieważ nasycenie po wierzchnią handlową jest tu o 15 proc. mniejsze niż w pozostałych rejonach miasta. – Jednocześnie mieszka tu 70 proc. populacji miasta, która ma do dyspozycji tylko połowę dostępnej w całej aglomeracji powierzchni handlowej – tłumaczy Maciej Kiełbicki, dyrektor zarządzający firmą Mayland Real Estate. Innym atutem lokalizacji przy al. Gen. Bora Komorowskiego jest jej biurowy charakter. – Dlatego mocny akcent stawiamy na strefę food court, której tam brakuje. Zdecydowaliśmy się na jej powiększenie, w stosunku do poprzednich planów, o 1,6-2 tys. mkw. Będzie miała w sumie około 4 tys. mkw. Stawiamy także na ofertę rozrywkową i dobrze dobrane marki modowe – przekonuje Maciej Kiełbicki. Budowa Serenady ma się rozpocząć jeszcze w tym roku. Harmonogram rozbudowy Krokusa nie jest jeszcze znany.

Centra handlowe Samorządowcy wskazują konkretne lokalizacje: rejon os. Kliny Południe i węzła Sidzina, ul. Tadeusza Śliwiaka i trasy wylotowej w kierunku Olkusza. Według Elżbiety Koterby podstawowym problemem, jaki uniemożliwia realizację inwestycji handlowych w centrum, są konsekwencje związane ze wzrostem ruchu kołowego. Pojawia się również argument o obronie interesów lokalnych kupców. Ta polityka odbiła się na planach Echo Investment, związanych z dawnym hotelem Cracovia. Przedstawiciel kieleckiego dewelopera przekonywał, że strefowanie handlu ogranicza rozwój miasta. – To anachronizm. Obiekty na obrzeżach są potrzebne, ale nie mogą stanowić jedynej alternatywy. Handel od zawsze pełnił role miasto- i centrotwórcze – przekonywał Krzysztof Giemza. Echo Investment zdecydowało się wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego ze skargą dotyczącą wpisania do ewidencji zabytków budynku byłego hotelu Cracovia, ale jednocześnie zaproponowało miastu inną formę zagospodarowania nieruchomości – biurowiec.

Polityka Krakowa zakłada lokalizację nowych centrów handlu wielkopowierzchniowego poza śródmieściem - zwraca uwagę Elżbieta Koterba, zastępca prezydenta Miasta Krakowa ds. rozwoju miasta. Elżbieta Koterba, zastępca Prezydenta Miasta Krakowa ds. Rozwoju Miasta, mówi, że polityka miasta zakłada lokalizację nowych centrów handlu wielkopowierzchniowego poza śródmieściem, wskazując obrzeża miasta jako potencjalne miejsca realizacji tego typu funkcji. Dodaje, że takie funkcje mogą być z powodzeniem realizowane w oparciu o dotychczasową lub rozbudowywaną sieć obiektów handlowych oraz nowe obiekty mogące obsługiwać tak mieszkańców Krakowa, jak i gmin sąsiednich.

Sprawą otwartą pozostaje odpowiedź na pytanie: czy deweloperzy przystaną na warunki władz i zdecydują się na realizację projektów handlowych na obrzeżach miasta? Zdaniem Edyty Potery, wszystko będzie zależeć od sytuacji rynkowej i wyników analiz realizowanych pod kątem siły nabywczej i zachowań konsumenckich. Przyszłość lokalnego rynku handlowego to jednak nie tylko duże centra handlowe, uzupełnione o ofertę gastronomiczną i zapewniające miejsce rozrywki. – Obecnie w Krakowie największą perspektywę rozwoju mają centra typu convenience, czyli przeznaczone do szybkich zakupów w drodze do lub z pracy. Uzupełnieniem oferty mogą być parki handlowe, z dobrze dobranym zestawem najemców – tłumaczy dyrektor w Dziale Wynajmu Powierzchni Handlowych JLL. Duże szanse na powodzenie mają także modernizacje i rozbudowy już istniejących centrów handlowych. W tym przypadku obiekty mają już bazę stałych klientów. Potrzebują jednak unowocześnienia i lepszego dopasowania oferty do potrzeb mieszkańców Krakowa.

Nasycenie powierzchnią handlową w największych miastach w Polsce Aglomeracja

Nasycenie* obecne

Nasycenie* w budowie

Wskaźnik pustostanów w proc.**

Czynsze typu prime (w euro za mkw. miesięcznie)***

Poznań

612

5,8

40-45

Wrocław

584

5,0

47-55

Trójmiasto

507

4,3

40-43

Łódź

490

1,5

50-55

Kraków

486

4,9

42-47

Warszawa

437

1,5

85-100

Szczecin

421

2,3

40-43

Konurbacja Katowicka

420

3,2

42-55

* Nasycenie powierzchnią centrów handlowych (mkw./1000 mieszkańców) ** Wskaźnik pustostanów w centrach handlowych, stan na koniec 2013 r. ***Czynsze za lokal o pow. ok. 100 mkw. z kategorii moda i dodatki, w wiodącym centrum handlowym w regionie

Więcej: www.propertynews.pl

FOTO: um kraków

Realna alternatywa

Centra handlowe

FOTO: materiały inwestora

Tak miała wyglądać Galeria Cracovia (wizualizacja)

Pomysł na ulice

Zarówno eksperci, jak i przedstawiciele władz miasta wskazują na niezwykle ciekawy, aczkolwiek obecnie niezagospodarowany, segment rynku – ulice handlowe. – Kraków to, obok Warszawy, najbardziej perspektywiczne miejsce dla rozwoju handlu przy głównych ulicach. Niestety, w porównaniu do krajów zachodnioeuropejskich, Polska jest wciąż na wczesnym etapie rozwoju ulic handlowych – zaznacza Edyta Potera. Stolica Małopolski, szczególnie w obszarze historycznego centrum, jest bardzo istotną destynacją turystyczną. Zgodnie z danymi Małopolskiej Organizacji Turystycznej, w 2013 roku odwiedziło ją 9,25 mln gości (o 300 tys. więcej niż w 2012 roku). Wydali łącznie 4,8 mld zł. To łakomy kąsek, szczególnie dla znanych marek modowych.

Pomysł na tworzenie prawdziwych ulic handlowych, choć nie nowy, wciąż pozostaje jednak w sferze marzeń. Problemy tkwią głównie w braku lokali spełniających kryteria najemców, konieczności poprawy stanu technicznego budynku, braku wpływu na sąsiedztwo oraz niejasnym stanie prawnym nieruchomości. Konieczna jest także inicjatywa miasta. – W perspektywie kilku lat stolica Małopolski ma szansę na znaczący rozwój ulic handlowych, jako że tak usytuowane lokale nie stanowią bezpośredniej konkurencji dla centrów handlowych, a przez najemców są traktowane jako dodatkowy kanał sprzedaży i dystrybucji towarów – tłumaczy przedstawicielka JLL. Zdanie eksperta potwierdzają przedstawiciele miasta, wskazując na perspektywiczne lokalizacje w pobliżu historycznego rynku.

Galeria Serenada (wizualizacja)

Turystyka

Turystyczna zagadka

olska branża turystyczna rozwija się z każdym rokiem. Rośnie baza obiektów noclegowych, jak i jakość usług. W styczniu 2014 roku w kraju działało 2280 skategoryzowanych hoteli – o 67 więcej niż rok wcześniej. Jednak 2013 roku właściciele hoteli w Polsce nie zaliczą do najlepszych. Według danych STR Global, przychody tych obiektów spadły średnio o ok. 5 proc. rok do roku, a średnia cena za nocleg o blisko 10 proc. Największe spadki odnotowano we Wrocławiu, w Warszawie i Poznaniu. Najmniejsze w Krakowie i Trójmieście. – Rok 2013 charakteryzował się bardzo słabym pierwszym półroczem – spadki RevPAR w niektórych miastach były dwucyfrowe – i zdecydowanie lepszymi wynikami w II połowie roku. Dane te porównujemy jednak do rekordowego 2012 roku – okresu Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej UEFA Euro 2012 – zwraca uwagę Janusz Mitulski, partner w firmie Horwath HTL oraz wiceprezes Izby Gospodarczej Hotelarstwa Polskiego.

Niestety, mało optymistyczne wydają się także ubiegłoroczne wpływy z turystyki odprowadzane do budżetu państwa. W 2013 roku branża turystyczna dołożyła do polskiego PKB 85,7 mld zł, co stanowiło jedynie 5,3 proc. wszystkich składowych wobec 6 proc. w 2012 roku. Odejmując środki pochodzące np. z usług budowlanych związanych z tworzeniem nowych miejsc noclegowych, sama turystyka wygenerowała do PKB mniej niż połowę tej sumy – 34,7 mld zł, czyli tylko 2,1 proc. Według danych World Travel & Tourism Council, taki wynik jest nie tylko poniżej średniej europejskiej, ale też niektórych krajów w regionie. Czy to oznacza, że rozwój polskiej turystyki zatrzymał się? Niekoniecznie.

Jest potencjał, potrzebna promocja

World Travel & Tourism Council prognozuje, że w tym roku ogólna liczba miejsc pracy stworzonych dzięki turystom w Polsce ma wzrosnąć do ponad 800 tys., a branża po raz pierwszy zasili PKB kwotą 90 mld zł. Więcej: www.propertynews.pl

FOTO: shutterstock

Analizując ostatnie dane dotyczące turystyki w Polsce, można odnieść wrażenie, że jej rozwój utknął w martwym punkcie. Eksperci studzą jednak emocje i prognozują, że ten rok przyniesie lepsze wyniki i dla turystyki, i dla hotelarstwa. W dłuższej perspektywie „z pomocą” przyjdą nam zaś turyści z Azji i Ameryki Łacińskiej.

FOTO: paweł pawłowski/żelazna studio

Turystyka

SPA & wellness to magnes dla turystów poza letnim sezonem – mówi Marta Chełkowska Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego. Już w ubiegłym roku – jak wynika z danych Ministerstwa Sportu i Turystyki – liczba zagranicznych turystów odwiedzających Polskę była wyższa o 7 proc. rok do roku i wyniosła ok. 15,8 mln osób. Ich wydatki wzrosły o 11,5 proc. i sięgnęły ok. 39,8 mld zł. – Jeśli dodamy do tego informację ogłoszoną przez portal Zoover, że Kraków został uznany najlepszym miastem w Europie dla turystów, bijąc m.in. Rzym, Wenecję i Sewillę, to widzimy, że zaczynamy odczuwać pozytywne efekty UEFA Euro 2012 – zwraca uwagę Janusz Mitulski. To wszystko przekłada się na obłożenie – w 2013 roku wskaźnik ten wzrósł przeciętnie o 5,5 proc. – pokazują dane STR Global. Powyższe dane są dowodem na to, że w branży turystycznej w Polsce tkwi wielki potencjał i że warto w nią inwestować. Co jednak zrobić, by ów potencjał zamienić na świetne wyniki i wysokie obroty w hotelach? Zacznijmy od promocji.

Sezon przez cały rok

Przedstawiciele wielu regionów inwestują w promocję tej dziedziny gospodarki. Tak jest na przykład na Pomorzu, gdzie samorząd województwa jest reprezentowany w za-

kresie marketingu działań turystycznych przez Pomorską Regionalną Organizację Turystyczną, która skupia 85 podmiotów. – To szczególnie istotne, bo dzięki temu współpracujemy bezpośrednio z branżą – 500 firmami z całego woj. pomorskiego – mówi Marta Chełkowska, dyrektor Departamentu Turystyki i Promocji, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. Promocja i ścisła współpraca przynoszą efekty. W ostatnim sezonie letnim hotele w Trójmieście przeżyły wręcz oblężenie nie tylko ze strony znanych już tam turystów z Obwodu Kaliningradzkiego, ale także Norwegów. Z sukcesem promowana jest tu nie tylko typowa turystyka wypoczynkowa, ale także wydarzenia kulturalne, oferta medyczna i SPA & wellness. – Te ostatnie dziedziny to magnes dla turystów poza letnim sezonem – mówi Marta Chełkowska. Bo promocja to jedno. Słabą stroną ruchu turystycznego w naszym kraju ciągle pozostaje jednak sezonowość. Jak mówił na spotkaniu poświęconym lokalnej turystyce szef Regionalnej Organizacji Turystycznej w Olsztynie dr Jarosław Klimczuk, średnia długość pobytu turystów na Mazurach to 2-3 dni. W tym czasie goście korzystają z ofert hotelowych, np. basenu, czy SPA, jeżdżą konno, rowerami, a potem... zaczynają się nudzić. Dlatego nie wydłużają pobytu. Aby zostawali w hotelach przynajmniej na tydzień, a żeglarze schodzili z łodzi na ląd i zostawiali tam pieniądze, zdaniem Klimczuka trzeba zbudować szeroką sieć produktów turystycznych. Te, które są teraz, nie są wystarczające i zadowalające. Jak podkreślają eksperci, szansa na wydłużenie sezonu leży też między innymi w turystyce kulturowej. Polska jest skansenem zabytków militarnych i architektury wielu pokoleń, pozwalających stworzyć atrakcyjną ofertę dla turystów krajowych i zagranicznych.

Kierunek: Wschód

Wszystkie te elementy turystyki są reklamowane przez nasz kraj na całym świecie, nawet w bardzo dalekich rejonach, np. na rynku chińskim i japońskim. Daleki Wschód to zresztą najnowszy kierunek promocji Polski. Polska Organizacja Turystyczna dzięki funduszom unijnym rozpoczęła pierwszą azjatycką kampanię reklamującą walory turystyczne Polski. Ma ona kosztować 50 mln zł. Aż 85 proc. nakładów skierowane zostanie na wypromowanie Polski w Chinach, pozostałe 15 proc. na Indonezję i Japonię. Bo – jak pokazują dane WTTC – to właśnie turyści z Azji i Ameryki Łacińskiej najbardziej przyczyniają się do rozwoju branży turystycznej na świecie. Jak podaje ta organizacja, udział turystyki na świecie w PKB wzrośnie do 2022 roku do poziomu 10,3 proc. Będzie to spowodowane głównie intensywnym rozwojem turystyki w krajach azjatyckich. Liczba samych turystów z Chin wrosła z 31 mln w 2005 roku do 83 mln w 2012 roku. Wydatki, jakie ponieśli turyści z Chin, wzrosły z ok. 22 mld dol. w 2005 roku do 102 mld dol. w 2012 roku, powodując, iż pobili Niemców i Amerykanów – dotychczasowych liderów statystyki związanych z wydatkami turystów. Jak było w Polsce? Do naszego kraju w 2005 roku przyjechało 13 tys. turystów z Chin, a w 2011 roku liczba ta

Turystyka zwiększyła się do 33 tys osób. Na tle innych krajów UE (Francję w 2011 roku odwiedziło 730 tys. Chińczyków, Niemcy – 636 tys., Szwajcarię – 453 tys., a Austrię – 243 tys.) wypadamy niestety bardzo blado. To pokazuje, jak duży jest potencjał w tym zakresie. Typowa reklama Polski przynosi rezultaty. Po sukcesie Euro 2012 polskie miasta przekonały się jednak, że jedną z najskuteczniejszych form promocji na świecie jest organizacja międzynarodowych imprez. Pokazał to również ubiegłoroczny Kongres Klimatyczny w Warszawie, dzięki któremu hotele miały duże obłożenie, a pokoje były sprzedawane po bardzo wysokich cenach. – Dodatkowo Kongres miał wpływ na lepsze wyniki hoteli już w październiku, gdyż wiele osób w obawie o brak pokoi i ich wysokie ceny, przełożyło swoje wyjazdy właśnie na październik – zwraca uwagę Janusz Mitulski. Jedna impreza to jednak za mało – mimo Kongresu hotele w Warszawie nie odrobiły strat z pierwszego półrocza i wiele z nich zakończyło rok z wynikiem poniżej tego, jaki osiągnęło w 2012 roku. Aby w 2022 roku stać się gospodarzem Zimowych Igrzysk Olimpijskich, wysiłki podejmuje teraz Kraków. I liczy na zyski. Jak mówił w jednym z wywiadów Filip Szatanik, zastępca dyrektora Wydziału Informacji, Promocji i Turystyki Urzędu Miasta Krakowa, miasto tylko marketingowo spodziewa się zarobić około 300 mln zł. Na rozwój turystyki biznesowej stawiają też Katowice, gdzie powstaje największy obiekt konferencyjny w Polsce – Międzynarodowe Centrum Kongresowe. To szansa na organizację wielkich imprez promujących i region, i Polskę. To wszystko stwarza dobre warunki dla rozwoju nowych projektów hotelarskich. – Dzięki popularności Polski za granicą, kolejnym sportowym imprezom o randze międzynarodowej, które będą odbywać się w naszym kraju, obiektom kongresowym uruchamianych w największych miastach i przede wszystkim – stabilnemu wzrostowi gospodarczemu – możemy liczyć na napływ obcokrajowców rosnący o 5-7 proc. rok do roku. Jeśli to nastąpi, to ceny w naszych hotelach będą rosły – podkreśla Janusz Mitulski. Jak dodaje, obecnie ok. 70 proc. osób korzystających z hoteli to goście krajowi i właśnie na popycie wewnętrznym będą dalej bazować te obiekty. Taki popyt jest bardziej stabilny, choć nie tak dochodowy. Generalnie wzrost gospodarczy w naszym kraju o ok. 3 proc. powinien przełożyć się na wzrost przychodów w hotelach o 2-4 proc. rok do roku. – Zapowiada się lepszy rok, jednakże bez silnej kontroli kosztów i optymalizacji działalności operacyjnej trudno będzie liczyć na poprawę zysków – komentuje ekspert Horwath HTL. Jeśli dodamy do tego fakt, iż 2014 będzie kolejnym i chyba już ostatnim rokiem, kiedy otworzy się mniejsza liczba hoteli w porównaniu do roku poprzedniego, to wszystko wskazuje na to, iż hotelarze mogą liczyć na wzrost przychodów. Ale czy na pewno tak będzie?

Zapowiada się lepszy rok, jednakże bez silnej kontroli kosztów i optymalizacji działalności operacyjnej trudno będzie liczyć na poprawę zysków – komentuje Janusz Mitulski, Horwath HTL.

Udział turystyki w polskim PKB Rok

udział w procentach

2008

5,3

2009

4,9

2010

5,4

2011

4,8

2012

2013

5,3

źródło: WTTC

Więcej: www.propertynews.pl

FOTO: materiały inwestora

Brakuje imprez

Turystyka Hotele otwarte w 2013 roku w wybranych miastach Polski Miasto

Liczba hoteli

Liczba pokoi hotelowych

Warszawa

508

Kraków

224

Trójmiasto

324

Wrocław

153

Poznań

Łódź

564

Katowice

Szczecin

Białystok

Rzeszów

Razem

1 894

Źródło: Horwath HTL

Wyniki hoteli w Polsce w 2013 roku 2013 r. Obłożenie

Zmiana 2013/2012

2013 r. ADR w zł

Zmiana 2013/2012

2013 r. RevPAR w zł

Zmiana 2013/2012

Polska

63,60%

5,50%

262,34

-9,60%

166,83

-4,70%

Warszawa

71,80%

3,70%

305,55

-12,70%

219,37

-9,50%

Kraków

72,40%

6,60%

251,43

-3,00%

181,92

3,40%

Wrocław

60,20%

9,90%

206,7

-11,80%

124,49

-3,00%

Poznań

50,80%

7,50%

257,23

-13,30%

130,58

-6,80%

Trójmiasto

62,00%

5,10%

299,39

-5,80%

185,52

-1,00%

Źródło: STR Global

Projekty hotelowe w wybranych miastach Polski na lata 2014–2016 Ulica/region

Sieć

Kategoria

Nazwa

Liczba pokoi

Data otwarcia

Wrocław

Zaolziańska

Dobry Hotel/Best Western

Best Western Plus Q

127

2014 r.

Wrocław

Plac Konstytucji 3 Maja

Orbis/Accor

Ibis Styles

133

2014 r.

Wrocław

Podwale

Hilton

DoubleTree by Hilton

200

2015/2016 r.

Łódź

Al. Kościuszki

B&B

Łódź

150

2015/2016 r.

Miasto

Łódź

Zachodnia/Ogrodowa

Puro

2016 r.

Kraków

okolice lotniska w Balicach

Hilton

Hilton Garden Inn

150

2015 r.

Kraków

Dąbska

Hilton

Doubletree by Hilton

220

2015 r.

Kraków

Dąbska

Hilton

Hampton by Hilton

160

2015 r.

Warszawa

Lotnisko Okęcie

Marriott

Renaissaince by Marriott

225

2015 r.

Warszawa

Skalnicowa

Hilton

DoubleTree by Hilton

365

2014 r.

Warszawa

Wspólna

Hilton

Hampton by Hilton

300

2014 r.

Warszawa

Tamka

Motel One

180

2015 r.

Warsaw Plaza Hotel

149

2014 r.

Ibis Styles

130

2015 r.

Warszawa

Łączyny

Białystok

Plac Inwalidów Wojennych

Orbis/Accor

Gdańsk

Stągiewna

Puro

100

2014 r.

Gdynia

Nabrzeże Prezydenta

Marriott

Courtyard by Marriott

200

2015 r.

Katowice

Mariacka

Best Western

Mariacka

2014 r.

Poznań

Piekary

De Silva

2014 r.

Poznań

Stawna/Wroniecka

Puro

140

2014 r.

Źródło: Horwath HTL

Centra kongresowe

Sektor MICE rozrasta się w Polsce z każdym rokiem. Do tej pory większość spotkań i konferencji odbywała się w hotelach. Teraz do gry wchodzą nowoczesne centra kongresowe.

22,5

tysiąca prestiżowych spotkań – od konferencyjno-kongresowych po targowo-wystawiennicze – odbyło się w Polsce w 2012 roku – wylicza Poland Convention Bureau działające w ramach Polskiej Organizacji Turystycznej. Wzięło w nich udział ponad 3 mln osób. Czy to dużo? Jeszcze kilka lat temu eksperci twierdzili, że nasz kraj nie wykorzystuje swojego konferencyjnego potencjału, bo w Polsce brakuje centrów kongresowych, które w jednym miejscu pomieszczą kilka-kilkanaście tysięcy osób.

Nie w hotelach, ale z korzyścią dla hotelarzy

Według danych zebranych przez Horwath HTL, w 2013 roku wysokiej klasy zaplecze kongresowo-konferencyjne największych polskich miast stwarzało w sumie możliwość organizacji imprez dla ponad 80 tys. osób w jednym czasie. Największe wydarzenia – dla ponad 33 tys. osób – była w stanie przygotować Warszawa. Na drugim miejscu był Gdańsk, posiadający zaplecze na prawie 15,5 tys. osób. Nieco mniej, bo 12 tys. miejsc, było w Krakowie. Placówki kongresowo-konferencyjne we Wrocławiu i w Poznaniu mogły przygotować spotkania dla ok. 10 tys. osób każde.

Te liczby się zmienią. Trwa bowiem realizacja prawdziwych konferencyjnych gigantów, m.in. w Katowicach. Czy nowe projekty wypełnią rynkową niszę i będą na siebie zarabiać? Inwestycja w rozbudowę bazy kongresowo-konferencyjnej, niezbędnej dla rozwoju turystyki biznesowej, kusi wiele samorządów. Nie ma w tym nic dziwnego, skoro turysta biznesowy statystycznie zostawia od 5-7 razy więcej pieniędzy niż przeciętny turysta. Obecnie najwięcej tego typu inwestycji ma miejsce w Krakowie. W październiku 2014 roku planowane jest tu otwarcie centrum kongresowego-konferencyjnego – ICE Kraków. Obiekt o powierzchni ponad 36 tys. mkw. ma kusić m.in. salą audytoryjną na ponad 2 tys. osób oraz wielofunkcyjnym foyer przystosowanym do organizacji wystaw, stoisk sponsorskich i ekspozycyjnych. W mieście powstaje też Arena Kraków, która ma być otwarta pod koniec kwietnia. Na trybunach może zasiąść 11-18 tys. osób. Na koncertach zmieści się nawet 20 tys. widzów. W I kwartale 2015 roku kongresowa mapa Polski wzbogaci się jednak o największy obiekt konferencyjny w naszym kraju – Międzynarodowe Centrum Kongresowe w Katowicach. Gigant jednorazowo ma móc przyjąć nawet 8 tys. gości, a dzięki sąsiedztwu Spodka – do 19 tys. osób. Więcej: www.propertynews.pl

FOTO: MATERIAŁY INWESTORA

Robi się ciasno na konferencyjnej mapie Polski

Centra kongresowe

FOTO: PAWEŁ PAWŁOWSKI/ŻELAZNA STUDIO

W I kwartale 2015 roku kongresowa mapa Polski wzbogaci się o największy obiekt konferencyjny w naszym kraju - Międzynarodowe Centrum Kongresowe w Katowicach.

Piotr Uszok, prezydent Katowic, przyznaje, że MCK jest miastu bardzo potrzebne, bo zapotrzebowanie na duże wydarzenia konferencyjne, także międzynarodowe, zgłasza wiele branż.

W przypadku Katowic brak obiektu kongresowego z prawdziwego zdarzenia dał się już dotkliwie odczuć. W 2009 roku miasto przegrało rywalizację o jedno z największych i najbardziej prestiżowych wydarzeń ostatnich lat – organizację Konferencji Klimatycznej ONZ. Profity z tego tytułu przypadły stolicy Wielkopolski. Piotr Uszok, prezydent Katowic, przyznaje, że inwestycja jest miastu bardzo potrzebna, bo zapotrzebowanie na duże wydarzenia konferencyjne, także międzynarodowe, zgłasza wiele branż. Wśród nich są firmy z sektora IT, BPO czy sektor medyczny. – W tym przypadku potrzeby są naprawdę duże, chodzi nawet o kilkadziesiąt spotkań rocznie. Ponadto co roku w Katowicach mamy Europejski Kongres Gospodarczy, który jest bardzo wysoko oceniany przez uczestników. Odbywają się też takie wydarzenia jak Kongres MŚP, organizowany przez Regionalną Izbę Gospodarczą, Międzynarodowy Kongres Ginekologów czy choćby bardzo popularny Intel Extreme Masters (Turniej Gier Komputerowych) – wymienia prezydent. Organizatorzy tego ostatniego deklarują, że jeśli będzie odpowiednie zaplecze, wydarzenie rozrośnie się o szereg imprez towarzyszących, takich jak np. targi specjalistyczne. – MCK pozwoli na zapewnienie infrastruktury dla wszystkich, którzy chcą organizować wydarzenia kulturalne, gospodarcze, nie tylko o charakterze kongresowym. Ta inwestycja przyciągnie do Katowic kilkadziesiąt tysięcy gości rocznie. Sam kongres EKG skupia co roku ok. 6 tysięcy uczestników – dodaje Piotr Uszok. Prezydent Katowic podkreśla, że miasto stawia na kilkudniowe wydarzenia kongresowe. Takie imprezy generują bowiem docho-

Ktoś kiedyś powiedział, że Poznań stoi na dwóch nogach: akademickiej i targowej. Ta druga nie jest dziś rozumiana tylko w kontekście historycznej działalności MTP – podkreśla prezydent Poznania Ryszard Grobelny. dy nie tylko z noclegów w hotelach, ale także w restauracjach, obiektach rozrywkowych i kulturalnych. Na organizacji targów i konferencji chce też zarabiać Poznań. To zresztą przykład miasta, którego sukces od lat budują m.in. Międzynarodowe Targi Poznańskie, wokół których rozrasta się cała struktura. Rozbudowuje się nie tylko baza targowa, ale i firmy obsługujące tę sferę gospodarki miasta. – Ktoś kiedyś powiedział, że Poznań stoi na dwóch nogach: akademickiej i targowej. Ta druga nie jest dziś rozumiana tylko w kontekście historycznej działalności MTP – podkreśla prezydent miasta Ryszard Grobelny. Jak dodaje, targi to zarówno prezentacja ofert, jak też spotkania specjalistów setek dziedzin. – Targowy znaczy więc kongresowy, co Poznań zrozumiał już dawno. Centrum kongresowym są Międzynarodowe Targi Poznańskie, ale mamy też kilka innych, w tym prywatnych, przestrzeni. Poznań, nieprzypadkowo, przyciąga firmy sektora BPO/SCM. To synergia z targowym charakterem miasta. Stąd nasz gospodarczy sukces – podkreśla prezydent Poznania.Ten sukces przekłada się nie tylko na wpływy do miejskiej kasy, o czym doskonale wiedzą samorządowcy.

Są centra, są chętni

Systematycznie w całej Polsce powstają też prywatne inwestycje w powierzchnię konferencyjną, głównie w hotelach. Wśród nich są Gromada w Krakowie, Double Tree by Hilton w Warszawie czy baza konferencyjna na terenie takich kompleksów biurowych jak Olivia Business Centre w Gdańsku. Najważniejsze pozostaje pytanie: czy będą klienci i czy nowe ośrodki konferencyjne będą na siebie zarabiać. Ze szwajcarską precyzją wydaje się być zaplanowane działanie ICE Kraków. – Biznesplan zakłada, że obiekt zacznie zarabiać na swoje utrzymanie po piątym roku działalności – wyjaśnia Izabela Helbin, dyrektor Krakowskiego Biura Festiwalowego, które jest operatorem Centrum. – Na blisko 70 dni, podczas których będziemy w tym roku zarządzać Centrum, zajętych jest już 60, a w 2015 roku mamy rezerwacje na ponad 150 terminów. Otwarcie obiektu zdecydowanie pobudzi turystykę biznesową miasta – dodaje. Od dnia uruchomienia ICE Kraków, KBF ma monitorować wpływ przemysłu grupowego spotkań biznesowych na gospodarkę Krakowa. Wszystko za pomocą projektu realizowanego w ramach Grantu Blokowego Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy. Chodzi przede wszystkim o wymianę dobrych praktyk i know-how pomiędzy polskimi Jednostkami Samorządu Terytorialnego (Urząd Miasta

Krakowa), instytucjami (Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie i Krakowskie Biuro Festiwalowe) a szwajcarskimi podmiotami (Institute of Tourism). Jak dużym zainteresowaniem będzie się cieszyć MCK w Katowicach? Jak podkreśla Janusz Nowak, koordynator projektu MCK, lista wstępnych rezerwacji terminów już teraz sięga 2019 roku – Oprócz sztandarowych, cyklicznych imprez o znaczeniu międzynarodowym, odbywających się już w Katowicach (EKG, MTG, KMSP, Kongresów medycznych), napływają do nas zapytania o wolne terminy od organizatorów targów, kongresów dla kilku tysięcy osób, jak i konferencji dla kilkuset uczestników – zapowiada. Jednak ze względu na konkurencję, szczegóły kalendarza nie są ujawniane do momentu rozstrzygnięcia postępowania, w którym zostanie wybrany operator obiektu odpowiedzialny za kompleksowe zarządzanie MCK. W ub. roku do Katowic, by uczestniczyć w rozmaitych konferencjach i wydarzeniach biznesowych, przyjechało ponad pół miliona osób. W sumie zostawili ponad 101 mln zł – wynika z raportu o turystyce biznesowej w mieście, prowadzonego przez dr. Krzysztofa Cieślikowskiego z katowickiej Akademii Wychowania Fizycznego, we współpracy z katowickim samorządem. W sumie w całym 2013 r. w 24 katowickich obiektach zorganizowano łącznie ponad 6 tys. konferencji i wydarzeń, z których ponad tysiąc (17 proc.) trwało dwa dni i dłużej. Średnia liczba uczestników spotkania wynosiła ok. 85 osób. W sumie w ciągu całego roku daje to ponad 512,8 tys. ludzi uczestniczących w katowickich wydarzeniach tego typu. Do bitwy o kongresy stanęły też m.in. Kielce. W sierpniu ub.r. ruszyło tu centrum kongresowe z 16 salami konferencyjnymi oraz 1000 mkw. powierzchni ekspozycyjno-bankietowej. Podczas otwarcia prezes Targów Kielce Andrzej Mochoń mówił, że obiekt organizuje rocznie 600 konferencji. Osiem lat temu było to niespełna 200. W ciągu kilku lat liczba ta ma wzrosnąć do tysiąca. W styczniu tego roku taka infrastruktura wzbogaciła też mapę Opola. Działalność zainaugurowało tu Centrum Wystawienniczo-Kongresowe, w którym mogą odbywać się wydarzenia dla 2500 osób. To pierwszy tego typu nowoczesny obiekt na Opolszczyźnie. Do końca roku w kompleksie zaplanowano już blisko 30 różnych wydarzeń, od targów ślubnych, przez koncerty, aż po międzynarodowe wystawy i wybory Miss Polski. Jak podkreśla Anna Własiuk, specjalista ds. promocji Centrum, obiekt cieszy się ogromnym zainteresowaniem – na bieżąco wynajmowane są sale konferencyjne pod realizację szkoleń, konferencji, warsztatów. Z kolei 2012 rok przyniósł ważne wydarzenie dla rynku MICE w Trójmieście. – Otwarcie Centrum Wystawienniczo-Kongresowego AmberExpo w maju 2012 roku dało miastu nowy impuls do organizacji dużych i prestiżowych wydarzeń o charakterze konferencyjnym czy targowym – mówi Justyna Sudakowska, specjalista ds. Convention Bureau w Gdańsku. 12 tys. mkw. powierzchni wystawienniczej, sale konferencyjne z ok. 1100 miejsc, a także specjalna strefa VIP przyciągają organizatorów spotkań.Tylko w 2013 roku AmberExpo gościło ponad 120 wydarzeń o zasięgu krajowym i zagranicznym. Jaki są wyniki ekonomiczne obiektu? – Wpływy ze zróżnicowanej oferty AmberExpo pokrywają koszty działalności. Perspektywy na przyszłość są również obiecujące, szczególnie że liczba spotkań biznesowych w Gdańsku i woj. pomorskim rośnie, a w ub.r. sięgnęła 7 tys. – podsumowuje Justyna Sudakowska.

FOTO: PIOTR WANIOREK/ŻELAZNA STUDIO

Centra kongresowe

Popyt rośnie wolniej niż podaż?

Mimo pozytywnych opinii przedstawicieli centrów kongresowych, rynek spotkań w Polsce rośnie wolniej niż oddawana powierzchnia konferencyjna - zwraca uwagę Adam Konieczny, Christie+Co.

Mimo pozytywnych opinii przedstawicieli centrów kongresowych, Adam Konieczny, Country Head Poland w firmie Christie+Co., zwraca jednak uwagę, że cały czas rynek spotkań w Polsce rośnie wolniej niż oddawana powierzchnia konferencyjna. Dlatego zarówno miasta, jak i organizatorzy konferencji będą musieli nastawić się na dużą konkurencję. Zdaniem eksperta, obiekt w Krakowie odniesie prawdopodobnie duży sukces, gdyż zarówno firmy, jak i instytucje preferują organizację konferencji właśnie w tym mieście. Innym miejscem wybieranym przez organizatorów jest Trójmiasto. – Pozostałe miasta czeka ciężka praca, tym bardziej że również stadiony, a przede wszystkim Stadion Narodowy stają się ważnymi miejscami kongresów – podsumowuje Adam Konieczny.

Brakuje wyjątkowych projektów Rafał Bakalarski, prezes zarządu Hotele Diament SA

FOTO: materiały inwestora

Wszelkie inwestycje w infrastrukturę w postaci lotnisk, dworców, centrów kongresowych czy rozwój dróg są bardzo cenne dla branży hotelarskiej. Bez tego rodzaju przedsięwzięć nie ma najmniejszych szans na pozyskanie znaczących, międzynarodowych kongresów czy konferencji, a co za tym idzie – promocję danego miasta, regionu i przyciągnięcie inwestorów. Z punktu widzenia organizatora czy uczestników danego międzynarodowego wydarzenia nie ma znaczenia to, czy odbędzie się onow w takim czy innym mieście czy państwie. Decyduje konkurencyjność oferty, a wiadomo, iż nowoczesność bazy i możliwość dogodnej komunikacji są jednymi z podstawowych kryteriów wyboru lokalizacji. Identycznie wygląda to w branży hotelarskiej – nowoczesne i dobrze zlokalizowane hotele szybko znajdują uznanie klientów i osiągają oczekiwany poziom rentowności.

Realizowane i planowane największe ośrodki konferencyjne w Polsce Miasto

Nazwa obiektu

Pojemność największej sali konferencyjnej

Stan

Otwarcie

Katowice

Międzynarodowe Centrum Kongresowe

Sala konferencyjna na 1000 osób, Sala koncertowa na10 000 osób

W budowie

2015

Kraków

ICE Kraków

Maks. 2 100 osób

W budowie

2014

Kraków

Kraków Arena

Maks. 15 000 osób

W budowie

2014

Kraków

Hotel Gromada

Maks. 800 osób

W budowie

2014

Kraków

DoubleTree by Hilton Kraków Hotel & Convention Center

Łączna pow. konferencyjna 2 245 m²

W budowie

2014

Warszawa

DoubleTree by Hilton

Łączna pow. konferencyjna 5 000 m²

W budowie

2014

Warszawa

Renaissance by Marriott

Łączna pow. konferencyjna 650 m²

W budowie

2015

Warszawa

Warsaw Plaza Hotel

Maks. 500 osób

W budowie

2014

Nowy Dwór Mazowiecki

Modlin Conference & Spa

Maks. 600 osób

W budowie

2014

Wrocław

DoubleTree by Hilton

–

W budowie

2015

Jasionka(koło Rzeszowa)

Centrum Wystawienniczo-Kongresowe

Łączna pow. konferencyjna 7 500 m

W budowie

2015

Dębica (koło Rzeszowa)

Hotel Borowiec Congress & Resort

Maks. 800 osób

W budowie

2014

Bydgoszcz

Centrum festiwalowo-kongresowe Plac Teatralny

–

W planach

–

Lublin

Lubelskie Centrum Konferencyjne

Maks. 600 osób

W budowie

2015

Radom

Centrum konferencyjne

Maks. 1000 osób

W planach

–

Toruń

Centrum Kulturalno-Kongresowe Jordanki

Maks. 880 osób

W budowie

2015

Świnoujście

Hotel Baltic Park Molo

Maks. 1000 osób

W budowie

2015

Źródło: Horwath HTL

Tereny inwestyc yjne

Strefy dla biur Specjalne strefy ekonomiczne powstały, żeby wspierać przedsięwzięcia przemysłowe, ale ich oferta przyciąga też szeroko rozumianą branżę usług dla biznesu. Jak ocenia pan możliwość rozwoju inwestycji biurowych w SSE? Rzeczywiście SSE przez lata kojarzyły się tylko z projektami produkcyjnymi. Nowe perspektywy otworzyły się dopiero z czasem, wraz ze zmianą przepisów rozszerzających katalog firm, które mogą korzystać z ulg i zwolnień strefowych. Teraz popyt na nowoczesną powierzchnię biurową w strefach napędza przede wszystkim rozwój centrów usług dla biznesu rozumianych jako procesy związane z wewnętrznym funkcjonowaniem międzynarodowych korporacji – tzw. offshoring kluczowych procesów. W dobie kryzysu tego typu inwestorzy zaczęli poszukiwać nie tylko nowych miejsc dla lokowania swoich centrów – obecnie liczą się dla nich także oszczędności oraz poprawa wydajności. Stąd też popyt na nowoczesne powierzchnie biurowe pojawił się w państwach, w których jest dostęp do wykształconej, znającej języki obce i pracowitej młodzieży. A takim krajem jest Polska. Nie bez znaczenia jest też zwiększenie opłacalności funkcjonowania takich firm dzięki postępowi technologicznemu i w końcu coraz większy popyt na usługi outsourcingu wybranych procesów, czyli efekt skali. Jakie firmy są najczęściej najemcami powierzchni biurowych w strefach? W Polsce branża nowoczesnych usług dla biznesu rozwija się dynamicznie dopiero od 10 lat, co oznacza, że wiele firm jest wciąż na początkowym etapie rozwoju. Zdarza się zatem, że ich inwestycje i nakłady przewyższają osiągane przychody, a to nie skłania do rozważań na temat alternatywnej lokalizacji w strefie. Spółki, które już okrzepły, mają za sobą zasadnicze nakłady inwestycyjne, a ich działalność przynosi niewielkie zyski. Zaczynają więc interesować się ofertą stref. Jeśli dołożymy do tego starania fiskusa o to, by działalność prowadzona w naszym kraju była też tutaj opodatkowana, odpowiedź na pytanie o wzrost zainteresowania ofertą specjalnych stref ekonomicznych ze strony branży nowoczesnych usług dla biznesu, jest prosta.

Jakie są oczekiwania najemców wobec biurowców zlokalizowanych w strefach? Najemcy chcą wynajmować budynki najwyższej jakości, w których z jednej strony zastosowano rozwiązania skutkujące dużymi oszczędnościami w zużyciu wody czy energii elektrycznej, ale z drugiej gwarantujące pracownikom optymalne warunki do pracy.

Mirosław Czarnik, prezes Górnośląskiego Parku Przemysłowego Dlatego postawiliśmy na najnowocześniejsze technologie, umożliwiające nam zdobycie pierwszego w Polsce certyfikatu BREEAM na poziomie „Outstanding” dla budynku biurowego. Najemców z tej branży przyciągają komfortowe, ale przede wszystkim elastyczne powierzchnie biurowe. Firmy z sektora nowoczesnych usług biznesowych muszą mieć zapewnioną możliwość ewentualnego dalszego rozszerzania swojej działalności w ramach konkretnej inwestycji. Korzysta z tego właśnie Górnośląski Park Przemysłowy. W tym momencie GPP to ponad 15 tys. mkw. powierzchni biurowej. Do końca 2014 roku kompleks będzie obejmował trzy budynki o łącznej powierzchni najmu 22,5 tys. mkw. Czwarty budynek powstanie w roku 2015. Dalej sukcesywnie co 1-2 lata, w zależności od potrzeb, powstawać będą kolejne biurowce. Docelowo GPP Business Park będzie obejmował 100 tys. mkw. nowoczesnej powierzchni biurowej. Nie zapominajmy jednak o tym, że do przyciągnięcia najemców nie wystarczy tylko dobrze przygotowana powierzchnia biurowa. Równie ważna, jeśli nie ważniejsza, jest sama lokalizacja biur. Katowice to obecnie jedno z najbardziej atrakcyjnych miejsc w Polsce dla rozwoju centrów usług, wybieranych m.in. przez takich potentatów jak Capgemini, IBM i ING Services. Firmy chcą prowadzić działalność w strefach, bo mogą liczyć na ulgi. Jednak wkrótce poziom wsparcia oferowany przedsiębiorcom zmieni się. Dziś sektor nowoczesnych usług biznesowych zatrudnia w Polsce ponad 120 tys. pracowników. Firmy walczą ze sobą Więcej: www.propertynews.pl

FOTO: materiały inwestora

Już od lipca ulgi związane z działalnością w specjalnych strefach ekonomicznych zmniejszą się, co może skutkować mniejszą aktywnością inwestorów. Mirosław Czarnik, prezes Górnośląskiego Parku Przemysłowego, zwraca jednak uwagę, że SSE kuszą nie tylko branżę produkcyjną, ale też sektor nowoczesnych usług biznesowych.

Tereny inwestyc yjne o kontrakty i klientów, a także starają się lokować tu coraz większą liczbę procesów, korzystając przy tym z ulg i zachęt, jakie są im oferowane. Rzeczywiście punktem zwrotnym jest rozporządzenie, które od lipca 2014 roku znacznie zmniejsza zakres ulg z tytułu prowadzenia działalności w ramach specjalnych stref ekonomicznych. Na przykład 40-procentowa ulga w podatku dochodowym w katowickiej SSE zostanie ograniczona do 25 proc. Jedynym pozytywem tej decyzji jest to, że dziś obserwujemy niezwykle duże zainteresowanie wielu polskich i międzynarodowych firm, chcących wykorzystać ostatnią szansę na znaczne obniżenie kosztów działalności. Mogę śmiało powiedzieć, że popyt, z jakim się teraz spotykamy, przekracza znacznie powierzchnię biurową oferowaną w ramach GPP Business Park. A jak będzie wyglądało zainteresowanie inwestorów strefami po wejściu w życie znowelizowanych przepisów? Po zmianie przepisów, przynajmniej chwilowo, zainteresowanie strefami zmaleje. Z drugiej strony, nie zapominajmy, że nawet 25proc. zwolnienie z podatków jest atrakcyjnym rozwiązaniem dla najemców z sektora nowoczesnych usług biznesowych. Oczywiście tych, którzy mają zyski. Co więcej, jeśli spojrzymy na statystyki, widzimy, że z 2 tys. najREKLAMA

większych firm na świecie centra usług wspólnych ma zaledwie połowa z nich. Reszta dopiero pracuje nad tego typu rozwiązaniami. Obecnie Polska to – obok Indii – najlepiej oceniana lokalizacja dla tego typu inwestycji. Decydujące mogą tu być efekt skali, zakres oferowanych zachęt oraz opinia tych podmiotów, które już działają w ramach SSE. Choć w kolejnych latach popyt może być niższy, nie sądzę, abyśmy doszli do sytuacji, w której tego typu firmy zrezygnują z inwestowania na terenie stref. Nie możemy także zapomnieć, że warunki funkcjonowania SSE są zależne od decyzji politycznych, przez co każda kolejna decyzja rządu może zarówno pozytywnie, jak i negatywnie wpłynąć na wzrost zainteresowania tego typu inwestycjami. Czy najemcy przespali dobry moment na rozwój w strefach? Raczej nie. Tego typu działalność w Polsce była nowością. W związku z czym ani prawo pracy nie odpowiadało na potrzeby rynku, ani oferta specjalnych stref ekonomicznych nie była przygotowana na obsługę takich klientów. W wyniku dynamicznego rozwoju sektora oraz zrozumienia jego potrzeb przez władze lokalne i centralne, oferta skierowana do firm działających w tej branży ewoluowała, zwiększając w konsekwencji zainteresowanie najemców tematem stref. Dziękuję za rozmowę

Nicolas Roques

W Polsce pracuje od ponad 10 lat. Jest ekspertem w zakresie budynków komercyjnych. Podczas ostatnich pięciu lat był autorem pozwolenia na budowę takich realizacji jak: Galeria Katowicka i Dworzec PKP Katowice, Hotelu Europejskiego w Warszawie, rozbudowa Factory Outlet i CH Arkadia w Warszawie i ostatnio - centrum Forum Radunia w Gdańsku. Współpracę z Sud Architectes Francja rozpoczął w 2001 roku, a od 2006 roku jest partnerem spółki. W 2008 roku został również partnerem w Sud Architectes Polska.

Budowanie tożsamości Są specjalistami od trudnych projektów, ale lubią wyzwania. Wszystkie ich prace odnoszą się do lokalizacji, historii i przestrzeni miejskiej. Podjęli się m.in. stworzenia 3-hektarowego placu w mieście, które nie posiadało swojej agory. O kontekście w architekturze i nowych celach pracowni Sud Architekt opowiadają Jocelyn Fillard i Nicolas Roques. Pracownia SUD Architekt Polska wyspecjalizowała się w znaczących dla rozwoju miast inwestycjach – zmieniających ich obraz i wpływających na jakość życia mieszkańców. Jedną z najnowszych jest wielofunkcyjny kompleks w Gdańsku Forum Radunia. Co było dla Państwa inspiracją w pracy nad tym projektem? Jocelyn Fillard: Zainspirowało nas umiejscowienie przyszłego kompleksu – naprzeciwko gdańskiej starówki i Złotej Bramy – oraz skala i różnorodność budynków historycznych wokół terenu inwestycji. Architektura kontekstu zawsze pełni ważną rolę w naszych projektach, co jest widoczne między innymi w łódzkiej Manufakturze, obiekcie dworca w Katowicach, Hotelu Europejskim w Warszawie czy właśnie Forum Radunia.

Te przedsięwzięcia są oczywiście różne, pełnią inne funkcje, mają odmienne koncepcje architektoniczne. Jednak wszystkie odnoszą się do lokalizacji, historii miasta i przestrzeni miejskiej. W ramach projektu Forum Radunia współpracujemy bezpośrednio z T + T Design, czyli biurem projektowym dewelopera przedsięwzięcia. T + T Design jest odpowiedzialne za zagospodarowanie całego terenu inwestycji oraz przygotowanie koncepcji. Nasza pracownia zajmuje się zaś konceptem wielobranżowym, projektem budowlanym – przetargowym i projektem wnętrz. Forum Radunia to wielofunkcyjny kompleks urbanistyczny powiązany z rewitalizacją historycznego obszaru Targu Siennego i Rakowego. W ramach przedsięwzięcia powstanie szereg budynków, które będą pełnić różne funkcje, m.in. handlowe. Należy zwrócić uwagę, że przez inwestycję będzie płynął Kanał Raduni. Więcej: www.propertydesign.pl

FOTO: paweł pawłowski/żelazna studio

Jocelyn Fillard

W 2001 roku rozpoczął współpracę z firmą Apsys przy realizacji projektu Manufaktura w Łodzi. Po otwarciu centrum przeprowadził się do Warszawy w celu otwarcia nowej filii Sud Architectes w Polsce. W 2008 roku został partnerem tej spółki. Sud zatrudnia i współpracuje z 35 architektami i jest w pierwszej dziesiątce polskich pracowni projektowych pod względem wielkość obrotów.

Architektura

W Łodzi byliśmy „Don Kichotem", a w Katowicach czuć było pozytywną energię i wolę, by ten projekt szybciej się rozwijał. Czy stworzenie projektu Forum Radunia to wyzwanie na miarę Manufaktury czy zintegrowanego centrum komunikacyjnego w Katowicach? Nicolas Roques: Manufaktura to dla nas bardzo ważny projekt i pierwszy, jaki zrealizowaliśmy w Polsce. Z kolei dworzec w Katowicach był pierwszym w tym kraju, za który odpowiadaliśmy od koncepcji do projektu przetargowego i nadzoru autorskiego. Ponadto był związany nie tylko z samą architekturą, ale i urbanistyką, wiązał się z zaprojektowaniem kompleksu integrującego wiele funkcji, czyli dworca, galerii handlowej i budynku biurowego. Ważnym elementem projektu była kompletna reorganizacja ruchu kołowego, zlokalizowanie ulic w podziemiu i zintegrowanie ich z dworcem autobusowym. Prace nad katowicką inwestycją rozpoczęliśmy tradycyjnie od „wizji lokalnej”, a pierwsze wrażenie nie było pozytywne... Jocelyn Fillard: Najbardziej zaskoczył nas zły stan techniczny i użytkowy dworca – po prostu nie funkcjonował tak, jak powinien. Nawet w porównaniu z Warszawą Centralną, jeszcze przed jej remontem, zbudowaną mniej więcej w tym samym okresie, katowicki obiekt wypadał zdecydowanie gorzej. Nie wystarczyło poddać go liftingowi, ale wielopłaszczyznowo przemyśleć funkcjonowanie całej przestrzeni miejskiej na tym terenie. Technicznie było to prawdziwym wyzwaniem. I tak funkcje komunikacyjne, które istniały na tym terenie, czyli przystanki autobusowe, miejsca postoju dla taksówek itp., postanowiliśmy zostawić pod ziemią, a przestrzeń naziemną „oddać” pieszym. Wydawałoby się, że to bardzo prosty pomysł, ale czasami najprostsze idee są najtrudniejsze w realizacji. W katowickim projekcie nawiązaliśmy do architektury dworcowej we Francji, gdzie w dużych ośrodkach dworce kolejowe są obiektami reprezentacyjnymi dla przestrzeni miejskiej, a każdy ma wyjątkowe położenie. Wejścia do nich znajdują się nad placami, dzięki czemu tworzy się swoisty punkt widokowy na miasto. Z wejściami do dworców dodatkowo łączą się szerokie aleje piesze czy place miejskie. Siedziba francuskiego konsorcjum Sud Architectes i Sud Groupe znajduje się w południowej Francji, w Lyonie. W mieście tym działa dworzec zbudowany w latach 60., połączony funkcjonalnie z częściami biurową, handlową czy restauracyjną. Centrum ładu urbanistycznego stanowi duży, miejski plac. Całość świetnie funkcjonuje i jest odbierana jako jeden z najważniejszych obiektów w mieście. Właśnie tym budynkiem inspirowaliśmy się przy katowickim projekcie. Inwestycję popierał prezydent miasta Piotr Uszok. Robił wszystko, aby przedsięwzięcie było realizowane zgodnie z harmonogramem. Czy projekt w Katowicach był dla pracowni największym wyzwaniem projektowym w Polsce? Jocelyn Fillard: Technicznie tak, ale trudno porównywać ten projekt na przykład do łódzkiej Manufaktury, która także była dla nas prawdziwym wyzwaniem. Mówimy o 27-hektarowym terenie i największej rewitalizacji zabytkowych budynków

w Polsce, po warszawskiej starówce. To były wielkie fabryki, które zaadaptowaliśmy na zupełnie nowe funkcje. Był to też bardzo trudny projekt pod względem urbanistycznym – jednym z naszych zadań było stworzenie 3-hektarowego placu w mieście, które do tej pory nie posiadało swojej agory. Ulica Piotrkowska jest tylko ulicą, zaś inne rynki w Łodzi nie funkcjonują jako wspólne przestrzenie miejskie. Nad wizją „nowego serca miasta” pracowało wielu architektów z różnych krajów i do ostatniej chwili nie byliśmy pewni, czy nasz projekt zostanie pozytywnie odebrany, czy nie będzie to sztuczny twór, który nie spotka się z akceptacją mieszkańców. Dzisiaj możemy mówić, że się udało. Praca nad Manufakturą była zdecydowanie trudniejsza niż nad dworcem w Katowicach. Nicolas Roques: W Łodzi byliśmy takim Don Kichotem, a w Katowicach czuć było pozytywną energię i wolę, by ten projekt szybciej się rozwijał. Proszę zauważyć, że pierwsze szkice do konkursu organizowanego przez PKP powstały we wrześniu 2007 r., a obiekt został oddany finalnie we wrześniu 2013 r. Pierwsze pomysły na Manufakturę pojawiły się w 1997 r. Finalnie projekt został oddany w 2006 r. Jego powierzchnia użytkowa była większa od katowickiej inwestycji – tu wynosi 180 tys. mkw., a tam – ok. 150 tys. mkw. Manufaktura miała też inną specyfikę. Miesiliśmy do czynienia z dawną, wielką, ale zamkniętą fabryką, więc mieszkańcy nie do końca wiedzieli, co tam powstanie i co zostanie zburzone. Katowicki obiekt jest zlokalizowany w centrum miasta. Funkcjonujący na co dzień dworzec trzeba było zamknąć, zmienić cały ruch w śródmieściu. Pod względem technicznym projekt był zdecydowanie bardziej uciążliwy dla miasta i dotkliwy dla jego mieszkańców. Który projekt jest wizytówką Sud Architkt w Polsce? Nicolas Roques: Trudno dokonać jednoznacznego wyboru. Z jednej strony mamy inwestycję, będącą swego rodzaju oddaniem splendoru jednemu z najbardziej prestiżowych hoteli Warszawy, który ożyje jak Feniks – Hotel Europejski. Z drugiej strony jest Manufaktura, gdzie dającą pracę 12 tysiącom ludzi Fabrykę Izraela Poznańskiego przekształciliśmy w unikalny obiekt na skalę Europy. W ramach inwestycji przywrócono „do życia” 13 zabytkowych budynków, będących kiedyś ruiną. Teraz nikt już nie pamięta, w jakim były stanie przed kilkunastoma laty – my ciągle tak. Wybór pomiędzy nowym placem miejskim dla wszystkich mieszkańców, prawdziwą agorą dla łodzian a nową jakością w centrum Katowic, gdzie działał najbardziej zaniedbany dworzec w Polsce, jest niemożliwy. Gdy wracamy do tych miast, widzimy, że dzięki tym projektom, ośrodki te ewoluują. To dla nas ogromna radość. Docieramy do ludzkich serc i dusz. To jest w naszej pracy najważniejsze. Podobny efekt może wywołać Forum Radunia? Nicolas Roques: Jestem przekonany, że Forum Radunia wywoła podobny efekt. Dobry projekt musi łączyć te role. Z tego też powodu staramy się realizować inwestycje z zakresu centrów handlowych, bo przeważnie są to obiekty wielkokubaturowe, zlokalizowane w strategicznych punktach miast i mające duży wpływa na rozwój przestrzeni miejskiej.

Architektura

Ale pracownia zajmie się też przebudową niewielkiego Factory Outlet na obrzeżach Warszawy. Jocelyn Fillard: Dziś nowym trendem jest rozbudowa centrów handlowych. To dobry kierunek dla nas. W ten sposób miasta rozwijają się w miejscach, gdzie już istnieją budynki, które można rozbudować, powiększyć, uzupełnić itd. Obiekty, które powstały 10 lat temu, wymagają liftingu, bo straciły swój splendor. Należy przywrócić im funkcje, nadać nowe znaczenie i współczesną formę. W Factory Ursus powstanie dodatkowy budynek, ale też w istniejącym już obiekcie zostaną odnowione elewacje i wnętrze. Mówimy tu o zupełnie innych kwotach niż ma to miejsce w przypadku inwestycji wysokobudżetowych, dlatego do zadania musimy podejść kreatywnie. Uważamy, że charakter wnętrz powinien zostać zachowany, ale musi rozwinąć się w kierunku bardziej nowoczesnych projektów. Oczywiście bez wielkich rewolucji. Chcemy zmienić nieco wizerunek obiektu za pomocą nowej kolorystki i materiałów szlachetnych.

Wróćmy do wspomnianego już Hotelu Europejskiego. Czemu realizacja tej inwestycji trwa tak długo? Jocelyn Fillard: Pierwsze prace na budowie rozpoczęły się dopiero latem 2013 roku. To, co trwało bardzo długo, to przygotowanie budynku do inwestycji, w tym m.in. zaplanowanie częściowej rozbiórki, znalezienie odpowiedniego programu funkcjonalnego, partnerów, operatora i wykonawców. Pamiętajmy, że nie będzie to hotel cztero- czy pięciogwiazdkowy, ale tzw. 5+, co stanowi bardzo wysoki standard, unikalny na skalę Polski. Takiego standardu jeszcze w naszym kraju nie było. Poza tym budynek hotelu jest zabytkiem pod ścisłym nadzorem. Wiele miesięcy zajęły nam rozmowy z konserwatorem, uzgodnienia szczegółów i zakresu modernizacji. W chwili obecnej porozumienie zostało osiągnięte. Sprawę utrudnia także to, że budynek jest bardzo skomplikowany technicznie. Ma cztery kondygnacje podziemne,

co musieliśmy ująć w projekcie konstrukcyjnym. To żmudna, wręcz koronkowa praca. W warszawskim projekcie znajdujemy podobieństwa do Manufaktury. Decydują o tym zabytkowe budynki z historycznymi elewacjami oraz wnętrzami, które zostały całkowicie przebudowane. Nasza pracownia aranżuje wnętrza w części biurowej i pracowniczej, tzw. zaplecza technicznego. Natomiast sam projekt wnętrz hotelu w części dla gości jest opracowany przez biuro Fox Linton z Londynu. Jest to renomowana i doświadczona pracownia, wyspecjalizowana w aranżacji pięciogwiazdkowych hoteli. O tym projekcie będzie zatem głośno nie tylko w Warszawie. Kolejny z Państwa projektów – II linia metra – jest topową inwestycją dla Warszawy. Pracownia zajmuje się stacją Stadion Narodowy. To trudne zadanie? Nicolas Roques: Wszystkie projekty, o których rozmawialiśmy do tej pory, tworzyliśmy od koncepcji aż do budowy. Do pracy przy stacji metro Stadion zostaliśmy zaproszeni przez inżyniera kontraktu, czyli firmę Egis Polska i wybrani na projektantów architektury projektu wykonawczego. Koncepcję dostaliśmy już gotową – jest unikalna. Musimy ją rozwinąć wykonawczo. To dla nas bardzo nietypowy układ, ale zgodziliśmy się. Na tego typu zaproszenia nie odmawia się. A jak oceniają panowie to, co pod względem architektury dzieje się w całej Polsce? Jocelyn Fillard: Pasjonuje nas dynamika zmian, które widać w Polsce każdego dnia. Miasta rozwijają się i zmierzają w nowym kierunku. We Francji miało to miejsce 20-30 lat temu. A jak na tym tle wypada stolica? Jocelyn Fillard: Poziom architektury w Warszawie jest bardzo wysoki. Powstaje wiele ciekawych budynków, choć brakuje nam obiektu, który stałby się symbolem ostatnich lat. Więcej: www.propertydesign.pl

FOTO: materiały inwestora

Cenimy projekty, które pomagają choć trochę zmieniać ludzkie dusze, tworzyć nową jakość i ulepszać miasta. Jestem przekonany, że Forum Radunia wywoła podobny efekt - mówi Nicolas Roques.

Architektura Lubimy budynek Biblioteki Uniwersyteckiej, w którym na uwagę zasługuje zielony dach. Mimo upływu czasu, nadal robi wrażenie. Bardzo ciekawa wydaje nam się również... architektura dworców w Warszawie. Podobają nam się intrygujące, organiczne formy. Czy Warszawa to pole do popisu dla architektów? Nicolas Roques: W stolicy Polski jest wiele ciekawych terenów do inwestycji. Są to np. obszary, jakimi dysponuje PKP. Potencjał tkwi też w miejscach wymagających rewitalizacji, np. na Woli, Mokotowie, Żoliborzu czy bliskiej Pradze. Szczególnie Praga przez okres najbliższych 20 lat totalnie się zmieni.

FOTO: materiały inwestora

Jocelyn Fillard: Jeśli chodzi o konkretne miejsca, to ciekawym przykładem jest Hala Mirowska. Prawie we wszystkich miastach europejskich znajdują się historyczne obiekty odnowione m.in. na cele handlowe, rozrywkowe, gastronomiczne czy turystyczne. Hala Mirowska jest idealnym miejscem na tego typu przedsięwzięcie. Te budynki połączone z placem po środku nadają się na dobrą przestrzeń dla turystów i samych mieszkańców Warszawy. Mogłaby tu powstać mini Manufaktura. Zmian wymagają też brzegi Wisły. Generalnie miasto „nie żyje” z rzeką i należałoby te obszary odnowić. Dobrze jest rozwijać projekty dotyczące samego śródmieścia, ale w najbliższych latach wyzwaniem będzie to, aby dzielnice żyły własnym życiem, miały swoją agorę, muzea i miejsca publiczne. Po to, aby całe życie nie skupiało się wyłącznie w centrum miasta... Nicolas Roques: Oczywiście. W Lyonie lub Paryżu spotkanie się na kolację lub wyjście do teatru w dzielnicy łacińskiej, Mont-

martre, czy każdej innej nie stanowi problemu, bo infrastruktura kulturalno-rozrywkowa jest wystarczająco rozbudowana. W Warszawie tak rozwiniętych dzielnic nie ma. Inwestorzy skupiają się głównie na tworzeniu galerii handlowych, a to nie do końca jest dobrym pomysłem. Należy dobrze zaplanować kierunki rozwoju przestrzennego. Powinny one umożliwiać rozwój dzielnic nie tylko pod kątem mieszkaniowym czy handlowym. To bardzo ważne, aby każda dzielnica miała swoją tożsamość, ale aby tak się stało, potrzebna jest współpraca władz miast z urbanistami, architektami i deweloperami. Nad jakimi jeszcze projektami pracuje obecnie Sud Architekt? Nicolas Roques: Wykonaliśmy koncepcję zmiany wizerunku Dworca Warszawa Centralna. Powstanie nowa aranżacja hali głównej i kilku korytarzy, które zostały jeszcze do zagospodarowania. Ten projekt ruszy prawdopodobnie na przełomie roku. Kolejny temat też jest związany z PKP. To konkurs, który wygraliśmy wspólnie z Ghelamco, na przekształcenie całego terenu Warszawy Gdańskiej. To olbrzymia inwestycja, która zakłada zagospodarowanie przestrzeni nad torami kolejowymi, stworzenie wraz z otaczającą przestrzenią, która jest zaniedbana, obszaru biurowo-rozrywkowo-hotelowego i oczywiście z zachowanie funkcji Dworca Warszawa Gdańska. Wszystko z dużym naciskiem na zieleń i rozwiązania ekologiczne. To duże wyzwanie – połączyć Żoliborz z Muranowem oraz Starym Miastem, i zarazem nasze marzenie, które, mamy nadzieję, zrealizuje się w najbliższych latach. Dziękuję za rozmowę

Dziś nowym trendem jest rozbudowa centrów handlowych. W ten sposób miasta rozwijają się w miejscach, gdzie już istnieją budynki, które można powiększyć czy uzupełnić - wyjaśnia Jocelyn Fillard.

Opinie

Czas na design

Czas łatwych zysków dobiega końca

Marek Arciszewski, architekt, współzałożyciel Studio Quadra

Paweł Paradowski, współwłaściciel Open Architekci

Każda lokalizacja i każdy obiekt mają swoją historię i różne funkcje. Podejście architekta powinno być zawsze dostosowane do konkretnej realizacji, zindywidualizowane, a koncepcja ma wyrażać ideę, która nawiązuje do otoczenia, miejsca i określać kierunki przyszłego rozwoju, a nie poddawać się modzie. Skupienie uwagi na atrakcyjnej elewacji to zły kierunek, choć często to, co modne – czarno-białe czy połyskujące – bierze górę… Nie wszyscy inwestorzy szybko decydują się na realizację planowanych projektów. Wielu podchodzi o wiele bardziej zachowawczo do inwestycji, co jest niekorzystne dla rynku nieruchomości. Decyzje są podejmowane przez pryzmat zestawienia finansowego, a nie potencjału, jaki zapewniają innowacyjne rozwiązania projektowe. Architekci natomiast, chcąc odpowiedzieć na zmieniające się oczekiwania klienta, sięgają do coraz bardziej nowoczesnych, a jednocześnie ekonomicznie korzystnych rozwiązań i skuteczniejszego łączenia tkanki miejskiej z obiektami komercyjnymi. Nie zawsze się to udaje.

Na usta ciśnie się wiele gorzkich słów, bo bardzo łatwo znaleźć przykłady nietrafionych i rozbijających organizmy miejskie realizacji. Mam tu na myśli głównie tzw. galerie handlowe. Czas łatwych zysków, a co za tym idzie – prostych rozwiązań dla budynków centrów handlowo-rozrywkowych, powoli dobiega końca. Nowe nieruchomości komercyjne będą musiały się ścigać o klienta nie tylko za pomocą większych fontann, ale zmianą formuły. Będą zmuszone integrować się z otoczeniem, a nie od niego uciekać. Przyjrzyjmy się Domom Towarowym Centrum w Warszawie. Ileż funkcji, poza handlem, skrywają w sobie te budynki... Otoczenie DTC zawsze było pełne życia... To jest odpowiedź, jak mogłoby być, czy też jak było kiedyś. To jest budynek, który żyje i nie „odcina się” od miasta.

FOTO: piotr waniorek/żelazna studio, shutterstock

Idea, a nie moda

Więcej: www.propertydesign.pl

Jak duże znaczenie dla inwestorów obiektów i lokali komercyjnych mają dziś architektura i design oraz jakie są trendy w tej dziedzinie? Pytamy projektantów, a także architektów.

Opinie

Technologie multimedialne wchodzą do wnętrz Anna Paszkowska-Grudziąż i Rafał Grudziąż, założyciele pracowni architektonicznej 81.WAW.PL Coraz więcej inwestorów stawia dziś na innowacyjność. To czynnik, który determinuje ich, aby spotkać się z architektami i zlecić im przygotowanie projektów. Przedsiębiorcy zdają sobie sprawę, że we wnętrzach komercyjnych nie wystarczy już pomalować dwie ściany, wstawić kilka mebli i rozpocząć proces sprzedaży. Poszukują więc czegoś, co wyróżni ich obiekty na tle konkurencji, a nawet ją wyprzedzi. Innowacyjność i nowoczesne technologie stają się zatem nierozłączną częścią projektów wnętrz. Przykład? Kiedyś we wnętrzach wykonywaliśmy standardową elektrykę, czyli włączniki, gniazdka, rozprowadzenie itp. Teraz wszystko jest sterowane zdalnie, mamy do czynienia z tzw. inteligentnymi systemami. Możemy nie tylko sterować światłem, ale również zewnętrznymi roletami, nagłośnieniem muzyki itp. Kolorystyka i materiały zmieniają się zawsze. Raz modne są białe, raz czarne, innym razem z drewna. Coś, czego jeszcze nie było, to multimedia. Na pewno będzie ich więcej.

Projekty mają zaskakiwać Barbara Uherek-Bradecka i Tomasz Bradecki, architekci

FOTO: paweł pawłowski/żelazna studio, bb architekci

ze studia BB architekci Wydaje nam się, że znamienita większość inwestorów zmierza obecnie w kierunku optymalizacji kosztów. Z drugiej strony bardzo wzrosła świadomość jakości, która dotyczy nie tylko projektu, ale także stosowanych materiałów i przede wszystkim elementów projektowanych indywidualnie. Dominuje wyjście naprzeciw oczekiwaniom klienta. Przez klienta nie należy jednak rozumieć inwestora, a raczej potencjalnego użytkownika. Na przykład pokoje hotelowe projektuje się więc, tak by ich użytkownicy mogli na czas pobytu nadać im indywidualny charakter. Wszystkie przestrzenie muszą być rozwiązane w taki sposób, by spełniały oczekiwania bardzo wielu, często różnych grup użytkowników.

Opinie

Silna identyfikacja Dariusz Gocławski, właściciel pracowni A+D

Najprostszy w zastosowaniu i często dominujący jest trend graficzny, czyli używanie wielu kolorów, dużych płaszczyzn, szarego betonu z „plamą koloru”, np. żółtym fotelem. Wystarczy spojrzeć na sieci banków, które postawiły właśnie na taką, silną identyfikację, tak aby z daleka było widać, że to dana placówka.

Czas liftingów

Działać na emocje

Iwona Kaczmarek i Mirosław Kaczmarek, właściciele Kaczmarek Studio

Marek Witaszewski i Jacek Chaczykowski, Otomi Store Design Lab

W projekcie ważna jest oryginalność i wniesienie na rynek konkurencji czegoś nowego. Trendy są bardzo różnorodne. Można mówić o ponadczasowej, współczesnej klasyce – czyli wnętrzach komfortowych i przytulnych; nowoczesnym, futurystycznym designie, ekologicznych hotelach spa oraz bardzo modnym obecnie stylu vintage. Jeśli chodzi o hotele, dziś coraz częściej przeprowadza się w nich tzw. liftingi. To sposób na utrzymanie atrakcyjności wśród konkurencji oraz wysokiej kategorii i standardu usług. Gdy inwestorzy nie będą planować modernizacji, klient może odwrócić się w kierunku innej sieci hotelowej czy innego obiektu.

Jeśli chodzi o galerie handlowe, trzeba wspomnieć o witrynie, która jest pierwszym elementem sklepu, z jakim styka się klient. Zdecydowanym trendem jest jej „otwartość”, tak by salon był widoczny. Na znaczeniu ciągle zyskuje emocjonalne oddziaływanie na klienta. Dzięki temu placówka może skuteczniej komunikować tożsamość marki. Osiąga się to za pomocą światła, wystroju, muzyki i zapachu. Obecnie możemy mówić o wzroście jakości w projektowaniu przestrzeni sklepów w Polsce. W USA jeszcze 15 lat temu wiele rzeczy wywierało na nas ogromne wrażenie. Teraz widzimy, że ich wyprzedziliśmy, np. jeśli chodzi o poziom aranżacji sklepów.

FOTO: paweł piotr waniorek, paweł pawłowski/żelazna studio, kaczmarek studio

Więcej: www.propertydesign.pl

Poza tym inwestorzy komercyjni bardzo lubią tzw. hiszpański kolonializm: niebieskie kafelki, rustykalne wzornictwo, elementy drewna, miedzi czy betonu. Wymagania inwestorów w czasie kryzysu zmieniły się, ale z pewnością nie są rozrzutni. Kryzys podniósł poprzeczkę, bo wraz z nim rozpoczęła się ostra walka na rynku projektantów. Konkurencja była zawsze, ale teraz standardem stały się tzw. bezpłatne przetargi, w ramach których przedsiębiorcy proszą projektantów o różne pomysły i... nie płacą za nie. Chcą od nas wizualizacji – często fotorealistycznych – których wykonanie zajmuje bardzo dużo czasu, kreacji i jest kosztowne. Podsumowując, inwestorzy chcą dziś więcej za mniej pieniędzy i to już od pierwszych etapów pracy nad ich projektami.

FOTO: materiały inwestora

Projekt pod lupą

Inwestycja pełna wspomnień Hala Koszyki to dziś jedynie pozostałości po architektonicznej perełce z początku XX wieku. Dwie oficyny wejściowe projektu Juliusza Dzierżanowskiego mają jednak szansę odzyskać dawną świetność. Mogą stać się przestrzenią łączącą historyczną zabudowę dawnego folwarku Koszyki z nowoczesnymi biurami i galerią handlową.

yśl przeplatania architektury przedwojennej Warszawy z nowoczesnym designem pojawia się w głowach inwestorów i architektów coraz częściej. Taka idea przyświeca też twórcom nowej Hali Targowej Koszyki, której pozostałości znajdują się w samym centrum Warszawy, przy ul. Koszykowej, niedaleko Placu Konstytucji.

Przedwojenna nowoczesność

Hala Koszyki powstała w latach 1906-1909. Pierwotna konstrukcja została oparta na stalowych, nitowanych kratownicach, wykonanych w firmie Gostyńskiego. Bramy i okucia, także z metalu, wykonano w warsztacie Zielezińskiego. Ówczesną secesyjno-modernistyczną architekturę zdobiły rzeźby Zygmunta Otto. Niektóre z nich przetrwały do dziś – głowa byka oraz syrenka z tarczą zawieszone nad bramą wejściową. Architektura Hali Koszyki wyrażała jedność sztuki rzemiosła artystycznego, architektury wnętrz, rzeźby i grafiki charakterystycznej dla stylu Art Nouveau – stąd ozdobne detale. – Hala Koszyki to wyzwanie zarówno dla architektów, jak i inwestora – mówi Artur Wojtkiewicz, Venture Partner i szef Zespołu Technicznego w firmie Griffin Group, inwestor kompleksu. Od momentu przejęcia inwestycji w 2012 roku, Griffin Group ściśle współpracuje z konserwatorem zabytków. – Stalowa Konstrukcja Hali, a także kamienne, metalowe i ceglane elementy korpusu głównego są zabezpieczane w pracowni konserwacji zabytków. Są restaurowane i wzmacnianie przed ponownym wbudowaniem – wyjaśnia Artur Wojtkiewicz. Procesem czyszczenia, konserwacji i wzmacniania zajmuje się firma konserwatorska Restauro.

Nowy projekt architektoniczny Hali Targowej Koszyki powstał na deskach pracowni JEMS Architekci. – Odbudowując Halę Koszyki, odnosimy się do wspomnień o niej – odbudowany obraz będzie porównywany do zapamiętanego.To, co wydaje się najważniejsze, to poszukiwanie odpowiedniej atmosfery dla projektu – mówi architekt Jerzy Szczepanik-Dzikowski z pracowni JEMS Architekci. Mają temu służyć zabiegi restauracyjne, dotyczące zachowanej substancji, której przywrócona zostanie dawna świetność. Dotyczy to nie tylko istniejących na działce obiektów, ale także zabytkowej, oryginalnej konstrukcji hali, która po renowacji zostanie wbudowana ponownie. – Szereg charakterystycznych detali architektonicznych powróci po odbudowie. Na swoje miejsce trafi charakterystyczna okrągła, żeliwna klatka schodowa, balustrady, oryginalne kafle podłogowe czy kształtki ceglane – opowiada Jerzy Szczepanik-Dzikowski. Z dawnego budynku Hali Targowej Koszyki technicznie nie pozostało zbyt wiele: dwa tzw. budynki bramne, wysunięte w stronę ulicy Koszykowej i budynek oficyny w głębi działki. Mimo to hala istnieje nadal w ludzkiej pamięci. Dlatego tak ważne jest poszukiwanie odpowiedniej jakości i połączenia dawnej architektury z tą dzisiejszą – nowoczesną. Technologie nie pozwalają na odtworzenie hali, a konserwatorskie standardy, regulowane między innymi przez Kartę Wenecką, dopuszczają rekonstrukcję wyłącznie w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Zabytkowe elementy konstrukcji metalowej zostały jednak zabezpieczone, a inwestor i zespół architektów planują, aby powróciły na swoje miejsce. – W miejsce elementów, które nie mogą być wbudowane ze względów technicznych, znajdą się nowe, zaprojektowane jednak na wzór historycznych. Nie oznacza to jednak bezpośredniej kopii. Chcemy bowiem uniknąć efektu pastiszu, nieudolnego naśladownictwa – mówi architekt z pracowni JEMS.

Odbudowując Halę Koszyki odnosimy się do wspomnień o niej. To, co wydaje się najważniejsze, to poszukiwanie odpowiedniej atmosfery dla projektu - mówi architekt Jerzy Szczepanik-Dzikowski.

FOTO: materiały inwestora

Projekt pod lupą

Architekci z pracowni JEMS przyznają, że inspiracją dla projektu Hali Koszyki był sposób renowacji i rozbudowy gmachu Nowego Muzeum w Berlinie (z niem. Neues Museum), zaprojektowanego przez Davida Chipperfielda, a także Castelvecchio w Veronie (Old Castle) autorstwa Carlo Scarpy. Jak podkreślają, nie istnieje żadne, formalne podobieństwo między tymi budowlami, ani też między nimi a projektem Hali Koszyki. Istotą ich architektury i tym, co je łączy, jest natomiast stosunek do relacji historycznej i nowej substancji. – To, co nowe, stanowi tło dla podkreślenia świetności autentyku, jednocześnie nie próbuje z nim konkurować. To, co nowe, czerpie jednak z historycznej formy i jest nią inspirowane. W ten sposób powstaje całość, w której współczesność oddaje hołd przeszłości, a historyczna i nowa substancja współdziałają ze sobą w kultywowaniu tradycji – mówi Jerzy Szczepanik-Dzikowski.

Miejsca z duszą i historią

Architektom wtóruje inwestor. Dawna Hala Koszyki to miejsce z klimatem, z burzliwą historią, która przetrwała dwie wojny światowe. – Jest dla nas bardzo istotne, by projekt Hali Koszyki był zgodny z kanonami estetyki i pozytywnie kształtował tkankę miejską. Griffin Group jest zainteresowany miejscami z duszą, klimatem – takimi, które mają już swoją historię – mówi Artur Wojtkiewicz. Dla upamiętnienia dziejów i przeszłości Hali Koszyki w nowym obiekcie powstanie część wystawowa – elementy, których techniczna kondycja uniemożliwia wbudowanie ich w oryginale, będą eksponowane w specjalnie wybranym miejscu, gdzie przewiduje się też zdjęciową i rysunkową ilustrację dramatycznej nieraz historii hali.

Więcej: www.propertynews.pl

Projekt pod lupą

ekst

Hala Koszyki zabytkowy budynek według pierwotnego projektu Juliusza Dzierżanowskiego Rodzaj inwestycji: kompleks handlowo-biurowy Styl architektoniczny: Art Nouveau/nowoczesny Lokalizacja: Warszawa, ul. Koszykowa Rozpoczęcie budowy: 2014 r. Inwestor/deweloper: Griffin Real Estate DANE TECHNICZNE: Kondygnacje nadziemne: 7 Powierzchnia biurowa: 14000 m2 Powierzchnia handlowo-usługowa: 7000 m2 Projekt architektoniczny: JEMS Architekci/współpraca z konserwatorem zabytków Konserwacje, czyszczenie, wzmacnianie: Restauro

FOTO: materiały inwestora

TYTUŁ

Hala Koszyki to wyzwanie zarówno dla architektów, jak i inwestora – mówi Artur Wojtkiewicz, Griffin Group.

Połączy pokolenia...

Nowa Hala Targowa Koszyki połączy nie tylko historię z nowoczesnością, ale także nowe funkcje – handel i biura. W zamyśle inwestora i architektów ma również połączyć... pokolenia. Dawniej przed Halą Koszyki był plac, który służył za parking. Griffin chce przeznaczyć ten teren na miejsce publiczne, otwarte dla warszawiaków. Teren, na którym latem będzie można usiąść i zjeść dobrą kolację. Plac ma tętnić życiem, także dzięki planowanym tam wydarzeniom kulturalnym. – Cel dla nowych Koszyków jest jasny, mają stać się miejscem codziennych zakupów i spotkań z przyjaciółmi. Przeznaczone będą dla wszystkich warszawiaków bez względu na wiek. W jednym miejscu spotykać się będą szlaki kulinarnych wypraw od porannych śniadań, przez biznesowe lunche, po romantyczne kolacje. W weekendy będzie rodzinnie i niespiesznie. Będzie to miejsce lifestylowe, tętniące życiem i energią cały dzień, ze swoją niepowtarzalną atmosferą i klimatem – roztacza wizję Artur Wojtkiewicz.

… i zaoferuje nową jakość

Budynki Hali Koszyki o funkcji handlowo-biurowej zostały zaprojektowane jako kamienice uzupełniające pierzejową zabudowę. Tylna ściana będzie oparciem dla wewnętrznej uliczki handlowo-gastronomicznej łączącej część handlową z zewnętrznym placykiem przed budynkiem. Nowe Koszyki zaoferują ok. 8 tys. mkw. powierzchni handlowej oraz ok. 11 tys. mkw. biur. Znajdą się tu delikatesy, sklepy, restauracje, kawiarnie, winiarnie czy herbaciarnie oraz oferta związana ze sztuką kulinarną. Elementem wyróżniającym będą lokale z wyposażeniem wnętrz, nowoczesnym designem, galerie sztuki, sklepy dla hobbystów, miłośników podróży i dobrych książek. Hala Targowa Koszyki urozmaici Śródmieście Warszawy. Warto wspomnieć, że całkiem niedaleko, przy ul. Jana Pawła II znajduje się druga hala targowa – Hala Mirowska. Griffin Group na razie się nią nie interesuje, ale to obiekt z wielkim potencjałem i w o wiele lepszym stanie.

p ra og j i en kat p o d l u p ą P

TYTUŁ Zzzz

ekst

To nie science fiction – to Warsaw Spire

Deweloperzy przypuścili inwestycyjny szturm na warszawską Wolę. Co chwilę pojawiają się doniesienia o kolejnych biurowcach mających powstać w pobliżu stacji metra Rondo Daszyńskiego. Największą uwagę rynkowych graczy oraz warszawiaków przyciąga jednak Warsaw Spire.

Kasa Opieki SA, Bank Zachodni WBK SA, Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski SA oraz BRE Bank SA.

Wizytówka dzielnicy

Jak mówią przedstawiciele Ghelamco, potencjał Warszawy tkwi m.in. w rewitalizacji licznych, postindustrialnych terenów inwestycyjnych położonych w różnych dzielnicach miasta, które szybko zmieniają się w tzw. biznesowe hot-spoty stolicy. – Jesteśmy świadkami zmiany charakteru Woli. Obraz dzielnicy, jaki do tej pory znali warszawiacy, wkrótce odejdzie w zapomnienie – mówi Jeroen van der Toolen. Jeszcze kilka lat temu Wola była kojarzona z dzielnicą robotniczą – dziś zmienia się nie do poznania. W dużym stopniu przyczynia się do tego Warsaw Spire, powstający właśnie w kwartale między ulicami Grzybowską, Łucką, Wronią i Towarową. W zamyśle inwestora jest zrewitalizowanie fragmentu dzielnicy i „oddanie” części wspólnych mieszkańcom. Dlatego przy Warsaw Spire i nowej, głównej stacji II linii metra Rondo Daszyńskiego powstanie plac miejski wypełniony zielenią, animowanymi fontannami, otoczony restauracjami i kawiarniami, z obiektami przeznaczonymi dla kultury i sztuki. Radni m. st. Warszawy już zgodzili się, aby plac ten nosił nazwę Plac Europejski. – Chcieliśmy, by Warsaw Sprie wkomponował się w okoliczną tkankę miejską i jednocześnie wykreował nową przeWięcej: www.propertydesign.pl

FOTO: materiały inwestora

arsaw Spire to flagowa inwestycja belgijskiej firmy Ghelamco, a powodów, dla których budzi tak wiele emocji, jest co najmniej kilka: to największy kompleks biurowy powstający obecnie w Europie, najwyższy biurowiec w Polsce, a także przedmiot rekordowej umowy kredytowej opiewającej na ponad 900 mln zł. Jeroen van der Toolen, dyrektor zarządzający Ghelamco na Europę Środkowo-Wschodnią, podkreśla, że Warsaw Spire jest największym wyzwaniem w historii Ghelamco. – Mamy odpowiednie doświadczenie i know-how, by spokojnie prowadzić proces budowy i, jak w przypadku każdego naszego projektu, dostarczyć inwestycję na czas. Oczywiście skala przedsięwzięcia jest nieporównywalna z żadną z naszych poprzednich realizacji – przyznaje. Przedsięwzięcie Ghelamco to trzy budynki – strzelista wieża o wyraźnie zaznaczonej „talii” i dwa bliźniacze biurowce okalające ją z dwóch stron, wygięte do zewnątrz, „otwarte” na dzielnicę. 220-metrowa wieża razem z 55-metrowymi bliźniakami zaoferuje 100 tys. mkw. nowoczesnej powierzchni biurowej. To tyle, ile obecnie wynosi całkowita powierzchnia w biurowcach już funkcjonujących na Woli. Budowa Warsaw Spire rozpoczęła się w połowie 2011 roku. Aż do połowy 2013 roku inwestor prowadził prace w oparciu o własne zaplecze finansowe. W sierpniu 2013 roku otrzymał finansowanie w kwocie przekraczającej 900 mln zł. Kredytu udzieliły aż cztery banki: Bank Polska

Projekt pod lupą strzeń publiczną dostępną dla warszawiaków. To już się dzieje. Nasz projekt powstaje przy Placu Europejskim, który wypełni zieleń, kawiarnie, restauracje, elementy małej architektury, a nawet amfiteatr – mówi Jeroen van der Toolen. Obecnie firma jest na etapie zamykania ostatecznej koncepcji wyglądu placu. – Wierzymy, że stanie się nowym miejscem spotkań dla mieszkańców stolicy, a także, łącząc funkcje biurowe z publicznymi, spowoduje, że ulice będą tętnić życiem także po godzinach pracy biur – zapowiada.

FOTO: materiały inwestora, paweł pawłowski/żelazna studio

Eko, design i high-tech

Inwestycja będzie wyznacznikiem nowych trendów – światowego designu czy efektownej fasady. Za nietypową bryłę Warsaw Spire odpowiadają architekci z Jaspers-Eyers and Partners oraz Polsko-Belgijskiej Pracowni Architektury Projekt. Inspiracją dla wizji projektantów miała być kobieta w gorsecie. Smukła i strzelista bryła rzeczywiście ma widocznie zaznaczoną „talię”, a wystająca ponad bryłę budynku szklana fasada jeszcze podkreśla kobiecą figurę 49-piętrowego drapacza chmur. Warsaw Spire będzie też synonimem wyjątkowo nowoczesnych technologii. Wieżowiec, jako pierwszy w Polsce, zostanie wyposażony w 12 dwupoziomowych wind Schindler. Poza nimi za mobilność w kompleksie odpowiadać będzie jeszcze 27 tradycyjnych wind, również marki Schindler. Wszystkie zostały zaprojektowane, tak aby kolorystycznie i pod względem architektonicznym pasowały do koncepcji całego projektu. Nowoczesny drapacz chmur będzie także efektywny energetycznie – podczas tegorocznych targów MIPIM w Cannes otrzymał certyfikat BREEAM Excellent. Inwestycja warta ponad miliard złotych jest już w zaawansowanym stadium – na przełomie 2014 i 2015 roku główna wieża ma osiągnąć docelową wysokość, czyli 180 m właściwych, a 220 m z iglicami. Dziś w budowę Warsaw Spire jest zaangażowanych równocześnie 500 pracowników i 5 żurawi. Obecnie trwa wykończenie i wyposażenie stacji

Jesteśmy świadkami zmiany charakteru Woli - mówi Jeroen van der Toolen, Ghelamco. transformatorowych oraz pomieszczeń technicznych w podziemiach. Już wkrótce inwestycja zacznie rosnąć w tempie jednego piętra tygodniowo. Warto przypomnieć, że kompleks ma aż pięć kondygnacji podziemnych. Warsaw Spire jeszcze w 2014 roku stanie się główną siedzibą Europejskiej Agencji Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich Unii Europejskiej – Frontex, która zajmie 14 600 mkw., czyli prawie całą powierzchnię w budynku B, którego stan jest najbardziej zaawansowany. – Prowadzimy również zaawansowane negocjacje z kilkoma dużymi, potencjalnymi najemcami – dodaje Jeroen van der Toolen.

Warsaw Spire

Rodzaj zabudowy: wieżowiec Rozpoczęcie budowy: maj 2011 roku Zakończenie budowy: 2014 r. (budynki B i C) 2015 r. (budynek A) Inwestor/deweloper: Ghelamco Poland Projekt architektoniczny: Jaspers & Eyers Partners i Polsko-Belgijska Pracownia Architektury Projekt. Roboty wykończeniowe: PeKaBud Roboty konstrukcyjne: Monting Dane techniczne: Budynek A: Wysokość strukturalna: 220 m Wysokość do dachu: 180 m Budynki B i C: Wysokość: 55 m Kompleks: Kondygnacje nadziemne: 15 (budynki B i C), 49 (budynek A) Kondygnacje podziemne: 5 Powierzchnia całkowita: 104 300 m2 Powierzchnia użytkowa: 60 000 m2 Wartość inwestycji: ok. mld zł

Budowa Warsaw Spire, kwiecień 2014

Trendy

w architekturze

Najlepsze

projekty

Najciekawsze

realizacje

Pracownie

architektoniczne

N O W Y P O R TA L

PropertyDesign.pl to kompleksowe źródło wiadomości o projektowaniu i architekturze obiektów komercyjnych: c e n t r ó w h an d l o wy ch , b i uro wcó w, h o tel i , ma ga zynów, s k le p ów ora z budynk ów i p rze s trze ni p ublicznych. Pu bl i k u j em y i n f o rmac je o pl an ac h i prz eb i eg u i nwe s tycj i, a utora ch p roj e k tów, rozwią za nia ch a rchite k tonicznych, c e r t y fi k ac j i e k o l o g i c z n ej, prz epi sach prawn yc h , trenda ch, k onk urs a ch i p rze ta rga ch. W s e rwis ie można odna le źć ra p orty, wy wi ad y , o pi n i e, an al i z y , ra nk ingi, fotore la cj e ora z ma te ria ły wide o.