COEN, Conjunctuurenquête Nederland Q3, 3e kwartaal 2010
Regionale Highlights Kamer van Koophandel Brabant
De ConjunctuurEnquête Nederland (COEN) is het gezamenlijke conjunctuuronderzoek van VNO-NCW, MKB Nederland samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), de Kamers van Koophandel en het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB). Dit onderzoek brengt vier keer per jaar de belangrijkste ontwikkelingen en verwachtingen van het Nederlandse bedrijfsleven in kaart, uitgesplitst naar regio en bedrijfstak. Daarbij wordt in de analyse en de vraagstelling ingespeeld op actuele ontwikkelingen. Door de intensieve samenwerking van de partijen aan het conjunctuuronderzoek, dalen de administratieve lasten in verband met deze conjunctuurenquêtes met 25%, terwijl de kwaliteit van de statistiek verbetert en de onderzoekskosten dalen. De eerste enquête is in oktober en november 2008 gehouden onder 12.000 ondernemers. De enquête is gebaseerd op kwalitatieve verwachtingen van ondernemingen en geeft daarom meer een stemmingsbeeld van ondernemingen over de huidige en toekomstige gang van zaken dan een kwantitatief beeld over die gang van zaken.
1.
Inleiding: Conjunctuurenquête Nederland (COEN)
In deze rapportage worden de resultaten van de Conjunctuurenquête Nederland (COEN) voor het werkgebied van de Kamer van Koophandel Brabant gepresenteerd. Dit gebied bestrijkt de regio’s Midden-Brabant, Noordoost-Brabant en ZuidoostBrabant. Wat is COEN? COEN is een landelijke kwartaalenquête, waarbij elk kwartaal een groep bedrijven, die een betrouwbare afspiegeling van het totale bedrijfsleven vormen, wordt gevraagd naar de resultaten in hun bedrijf en de economische conjunctuur. In totaal gaat het om 28 indicatoren op het gebied van: Economische prestaties; Productie en voorraden; Concurrentiepositie; Orderpositie; Economisch klimaat; Prijzen; etc. Daarbij wordt gevraagd naar zowel de realisatie over het afgelopen kwartaal als naar de verwachtingen voor het volgend kwartaal. In het vierde kwartaal is de meting onder de bedrijven het meest intensief. In deze meting wordt een grotere groep bedrijven bevraagd en komen meer indicatoren aan de orde dan in de overige kwartalen. Het gaat daarbij om de verwachtingen van ondernemers voor het komende jaar ten aanzien van de omzet, export, investeringen en de werkgelegenheid. Hiermee kan de tijdsreeks voor het ondernemersvertrouwen vanuit de voormalige ERBO-enquête worden doorgezet.
Pagina 2 van 7
Resultaten Deze rapportage gaat in op de meting gehouden in het derde kwartaal van 2010. De resultaten over de realisatie hebben betrekking op het tweede kwartaal van 2010 en daarnaast hebben bedrijven verwachtingen uitgesproken over het derde kwartaal van 2010. Daarnaast zijn er resultaten van COEN uit het eerste kwartaal van 2010 in de rapportage opgenomen. Achtergrond COEN De kamers van koophandel hebben meer dan 30 jaar de stand van de economie gepeild met de Enquête Regionale Bedrijfsontwikkeling (ERBO). Deze enquête werd steevast in het derde kwartaal van het jaar gehouden. Echter ook andere organisaties hadden dergelijke monitoren (EIB, CBS etc.), waardoor de enquêtedruk onder het bedrijfsleven steeds verder toenam. Om die reden hebben de kamers van koophandel, met de benoemende organisaties besloten om over te gaan tot een nieuw instrument: de Conjunctuur Enquête Nederland (COEN). Daarbij werken de kamers van koophandel nauw samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), VNO-NCW, MKB Nederland en het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB).
Kamer van Koophandel Brabant
Highlights COEN 3e kwartaal 2010 Vertraging in het economisch herstel In het tweede kwartaal van 2010 maakt het ingezette herstel enigszins een pas op de plaats. Toch zijn drie van de vier deelindicatoren ten opzichte van een kwartaal eerder (licht) verbeterd. Wederom scoort de Brabantse economie op alle indicatoren iets beter dan het landelijk gemiddelde. Het herstel in het Brabantse bedrijfsleven zet daarmee nog steeds in iets grotere mate door dan landelijk gemiddeld. De indicator voor economische prestaties is toegenomen van +9,5 naar +11,3 (NL: +8,4). Het cijfer voor het totale Kamergebied wordt flink omhooggetrokken door de waarde in Zuidoost-Brabant (+21,0). Bij ruim een op de drie bedrijven in het Kamergebied Brabant is de omzet toegenomen ten opzichte van een kwartaal eerder. Nog steeds leunt de toename van de vraag naar producten en diensten sterk op de aantrekkende export; ruim een derde deel van het Brabantse bedrijfsleven meldt een toename van de omzet behaald uit export. Vooral het aantal orders uit het MiddenOosten en de zich herstellende Duitse en Britse economieĂŤn nam toe. Het huidige economisch herstel vertaalt zich echter nog niet in een toename van de werkgelegenheid. De pessimisten zijn nog altijd in de meerderheid. Figuur 1: Economische prestaties Nederland, KvK Brabant, Noordoost-, Zuidoost- en Midden-Brabant
De meerderheid van de bedrijven is (zeer) terughoudend in het aannemen van nieuw personeel. Veel bedrijven maken zoveel mogelijk gebruik van flexibele arbeid (uitzendkrachten), zodat ze snel in kunnen spelen op veranderende marktomstandigheden. De verwachtingen van Brabantse ondernemers voor het derde kwartaal van 2010 zijn minder positief dan verwacht zou worden op basis van de trend over de voorbije kwartalen. Vooral in Midden-Brabant verwachten relatief veel bedrijven een terugval. Landelijk is in augustus zowel het producenten- als consumentenvertrouwen verbeterd. In Noord-Brabant daalt de werkloosheid (het aantal niet-werkende werkzoekenden ingeschreven bij het UWV WERKbedrijf) bovendien vanaf de piek in december vorig jaar. De koopbereidheid onder consumenten blijft echter relatief laag. Het oordeel van Brabantse bedrijven over hun concurrentiepositie is marginaal verbeterd van +4,5 naar +5,1 (NL: +2,4). Ondernemers zijn relatief gezien het meest tevreden over hun concurrentiepositie op de wereldmarkt (buiten de EU), terwijl de grootste verbetering zich voordoet in het oordeel over de concurrentiepositie op de Nederlandse markt.
Figuur 2: Concurrentiepositie Nederland, KvK Brabant, Noordoost-, Zuidoost- en Midden-Brabant
30
10
20
8 6
10 0
4 2
-10
0 -2
-20 4e kw . 2009 1e kw . 2010 2e kw . 2010 3e kw . 2010 (verw .)
Neder land
KvK Br abant
Noor doost - Br abant
Pagina 3 van 7
Zuidoost - Br abant
Midden- Br abant
-4 -6 4e kw . 2009
Neder land
KvK Br abant
1e kw . 2010
Noor doost - Br abant
2e kw . 2010
Zuidoost -Brabant
Kamer van Koophandel Brabant
Midden- Br abant
De indicator productie & voorraad is opnieuw verbeterd, ditmaal van 40,1 naar 45,2 (NL: 41,1). Een op de drie Brabantse bedrijven meldt een productietoename over het tweede kwartaal. Net als bij de vorige meting is de verbetering van de indicator het grootst in Zuidoost-Brabant (+6,8). Zuidoost-Brabant is hiermee op gelijke hoogte gekomen met de stabiele hoge score in Noordoost-Brabant. De regio Midden blijft hierbij wel iets achter, maar laat ook een positieve ontwikkeling zien ten opzichte van het voorafgaande kwartaal.
De indicator orderpositie is in het tweede kwartaal iets verslechterd ten opzichte van vorig kwartaal: van -9,9 tot -11,3 nu (NL: -11,7). De hooggespannen verwachtingen bij de vorige meting worden daarmee vooralsnog niet waargemaakt. Voor het derde kwartaal steken vooral de sombere verwachtingen van Midden-Brabantse ondernemers schril af tegen die van hun collega’s in Noordoost- en Zuidoost-Brabant. In het oordeel van bedrijven over de ontwikkeling in hun orderontvangst is sprake van een terugval. Desalniettemin zijn de optimisten in alle regio’s nog in de meerderheid, hoewel in Midden-Brabant slechts met een kleine marge.
Figuur 3: Productie en voorraad Nederland, KvK Brabant, Noordoost-, Zuidoost- en Midden-Brabant
Figuur 4: Orderpositie Nederland, KvK Brabant, Noordoost-, Zuidoost- en Midden-Brabant
60
20
50
10
40
0
30
-10
20
-20
10
-30
0 4e kw . 2009
Neder land
KvK Br abant
1e kw . 2010
Noor doost - Br abant
2e kw . 2010
Zuidoost - Br abant
Midden-Brabant
Ontwikkeling naar sector In de industrie als geheel zet het herstel ook in het derde kwartaal door, behalve in de branches die sterk van de bouwsector afhankelijk zijn, zoals de hout- en bouwmaterialenindustrie en de meubelbranche. De bouwsector blijft het zorgenkindje van de economie. e De omzetverwachting voor het 3 kwartaal is hier nóg negatiever dan landelijk. De tijdelijke verlaging van het BTW-tarief voor woningverbeteringen kan een welkome, doch beperkte impuls betekenen. Gunstige exportcijfers beïnvloeden ook nu weer de Brabantse industrie positief. De Brabantse groothandel behaalt veel minder goede cijfers. De detailhandel en de zakelijke dienstverlening in Brabant verwachten het herstel uit het tweede kwartaal vast te kunnen houden. De landelijk vrij gunstige omzetontwikkeling in de horecasector zien we noch in de waarneming, noch in e de verwachting voor het 3 kwartaal terug in de regio.
Pagina 4 van 7
-40 4e kw . 2009 Neder land
KvK Brabant
1e kw . 2010 Noor doost - Br abant
2e kw . 2010 Zuidoost -Br abant
3e kw . 2010 (verw .) Midden- Brabant
Ontwikkeling naar regio Binnen Brabant doet vooral de regio Zuidoost het goed. Met name op de indicator economische prestaties steekt Zuidoost-Brabant positief af. Het sterke herstel wordt vooral gedragen door de goed presterende industrie in “Brainport”. Midden-Brabant blijft achter bij de overige twee regio’s, vooral wat betreft de indicator economische prestaties. Daarentegen scoort de regio het hoogst op de indicator concurrentiepositie dankzij een merkbare verbetering op de binnenlandse en EU markt. De verwachtingen van Midden-Brabantse ondernemers voor het derde kwartaal zijn relatief negatief voor de indicatoren economische prestaties en orderpositie, zeker vergeleken met de overige twee regio’s. Noordoost-Brabant neemt een middenpositie in en scoort met name sterk op de indicatoren concurrentiepositie en productie & voorraad.
Kamer van Koophandel Brabant
Hoe komen de COEN-scores tot stand? In bovenstaande figuren zijn de scores van het Nederlandse en Brabantse bedrijfsleven op vier hoofdindicatoren weergegeven. Deze indicatoren zijn: economische prestaties, concurrentiepositie, productie en voorraad en orderpositie. Elk van deze indicatoren bestaat weer uit drie onderliggende indicatoren, te weten: Economische prestaties: Concurrentiepositie: Productie en voorraad: Orderpositie:
Omzet, export, personeelssterkte Concurrentiepositie binnenland, concurrentiepositie in de EU, concurrentiepositie buiten de EU Productie, productiecapaciteit, voorraad Ingekomen orders, orderpositie algemeen, orderpositie buitenland
De score op elke indicator wordt berekend door de positieve antwoorden (stijging, toename, groot) te verminderen met de negatieve antwoorden (daling, afname, klein). Uitzondering vormen de indicatoren productiecapaciteit en voorraad, waarbij het aantal bedrijven met een normale capaciteit/voorraad wordt verminderd met het aantal bedrijven met een (te) grote of (te) kleine capaciteit of voorraad. Elke indicator heeft een minimale score van –100 en een maximale score van +100.
Pagina 5 van 7
Kamer van Koophandel Brabant
Ontwikkeling hoofdindicatoren in de tijd Figuur 5: Ontwikkeling 4 hoofdindicatoren KvK Brabant 40%
Omzet
Export
Personeel
Orders
30% 20% 10% 0% -10% -20% -30% -40% -50% Q3_'08
Q4_'08
Q1_'09
Q2_'09
Q3_'09
Q4_'09
Q1_'10
Q2_'10
Figuur 6: Ontwikkeling omzetsaldo KvK Brabant en Nederland 30% 20% 10% 0% -10% -20%
KvK Brabant
-30% -40% Q3_'08
Nederland Q4_'08 Q1_'09
Q2_'09 Q3_'09
Q4_'09 Q1_'10
Q2_'10
Figuur 7: Ontwikkeling exportsaldo KvK Brabant en Nederland 30% 20% 10% 0% -10% -20% -30%
KvK Brabant
-40%
Nederland
-50% Q3_'08
Q4_'08 Q1_'09
Pagina 6 van 7
Q2_'09
Q3_'09
Q4_'09 Q1_'10
Q2_'10
De Brabantse economie scoort op alle indicatoren boven het landelijk gemiddelde. Maar vergeleken met het voorgaande kwartaal is de voorsprong wel kleiner geworden. De 'early indicators' van de conjuncturele ontwikkeling, de order- en exportontwikkeling, laten in het tweede kwartaal van 2010 - voor het eerst sinds begin 2009 - een vertraging zien, maar blijven in de plus (dus per saldo een verbetering). Van de overige indicatoren laat de omzet juist weer een licht stijgende lijn zien, na een kleine dip in het begin van 2010. De indicator personeel is de enige die nog geen positieve score haalt. Deze indicator reageert altijd met een zekere vertraging en kent een meer geleidelijk verloop dan de overige indicatoren. De waarde van de indicator bij de laatste waarneming geeft aan dat het personeelsbestand zich aan het stabiliseren is. De omzetten van het bedrijfsleven in KvK Brabant hebben zich sinds begin 2009 krachtiger hersteld dan in Nederland als geheel. Dat is met name toe te schrijven aan een gunstigere ontwikkeling in de omvangrijke Brabantse industrie-sector. De continu e opgaande lijn toont, na een afzwakking in het 1 e kwartaal van dit jaar, in het 2 kwartaal weer een verdergaande groei. De regionale ontwikkeling vankwartaal-op-kwartaal verloopt goeddeels parallel met de landelijke ontwikkeling. Wel is het verschil tussen de landelijke en de regionale cijfers kleiner geworden. De omzet-verwachtingen zijn zowel landelijk als regionaal minder uitbundig. Alle opgevoerde indicatoren vertonen globaal genomen redelijk synchroon verlopende patronen. Kenmerkend voor de export zijn de grotere en eerder te signaleren negatieve en positieve bewegingen in het verloop van de ontwikkelingse lijnen. De signalen duiden voor het 2 kwartaal overwegend op een stevige exportgroei, maar houden voor het Brabantse Kamergebied wel een temporisering van de uitbundige groei in het eerste kwartaal in. De landelijke ontwikkeling geeft ten gevolge van een breder pakket aan exportproducten en -diensten een gelijkmatiger en langer aanhoudend positief verloop te zien; de landelijke groeicurve komt nu dicht bij de regionale lijn.
Kamer van Koophandel Brabant
Figuur 8: Ontwikkeling personeelssaldo KvK Brabant en Nederland KvK Brabant
10%
Nederland 0% -10% -20% -30% -40% Q3_'08
Q4_'08
Q1_'09
Q2_'09 Q3_'09
Q4_'09
Q1_'10
Q2_'10
Figuur 9: Ontwikkeling ordersaldo KvK Brabant en Nederland 20% 10% 0% -10% -20% -30%
KvK Brabant
-40% -50% Q3_'08
Nederland Q4_'08
Q1_'09
Q2_'09
Q3_'09
Q4_'09
Q1_'10
Q2_'10
Figuur 10: Ontwikkeling productiesaldo KvK Brabant en Nederland 30% 20% 10% 0% -10% -20%
KvK Brabant
-30% -40% Q3_'08
Nederland Q4_'08
Q1_'09
Pagina 7 van 7
Q2_'09 Q3_'09
Q4_'09
Q1_'10
Q2_'10
Voor de indicator personeel is – als enige - nog e geen positieve score te melden sinds het 4 kwartaal van 2008. De waarde van de indicator e voor het 2 kwartaal geeft aan dat de personeelssterkte naar stabilisatie tendeert en zich op eenzelfde niveau bevindt als landelijk. Bedrijven tonen zich nog altijd terughoudend om nieuw personeel aan te nemen. Het is zeer de vraag of de naaste toekomst op dit punt verbetering zal e brengen. De verwachtingen voor het 3 kwartaal wijzen per saldo op een dalende personeelssterkte, o.a. in de industrie, de bouw en de handel. Een opvallend positief geluid op dit punt komt uit de Brabantse sector vervoer en communicatie. Meer nog dan de exportontwikkeling levert het verloop van het ordersaldo een vroegtijdig signaal voor welke kant de totale economie opgaat. Vanaf e het 4 kwartaal 2009 is het ordersaldo positief geweest in het gebied van de Kamer Brabant. In het eerste kwartaal van 2010 is de ontwikkeling zelfs als bijzonder gunstig aan te merken. Ook in het tweede kwartaal hebben de orderportefeuilles zich per saldo positief ontwikkeld, zij het wel met een duidelijke hapering. In de landelijke cijfers komt deze pas-op-de-plaats (nog) niet tot uitdrukking. De Brabantse industriÍle bedrijven en de zakelijke dienstverleners blijven opvallend positief gestemd e voor het 3 kwartaal, ook in vergelijking met de landelijke branchegenoten. De negatieve verwachtingen in de overige sectoren trekken de totaal-uitkomsten mogelijk echter net in de min. De productie hangt uiteraard nauw samen met de ontwikkeling van het aantal orders, c.q. volgt die over het algemeen met een - kleiner wordende vertraging in de tijd. De ratio voor bedrijven om de productie snel af te stemmen op de vraag is evident en wint aan belang: immers het risico onverkochte/ onverkoopbare voorraden aan te houden neemt toe en geldt voor steeds meer producten (kortere 'timeto-the-market'). Evenals landelijk komt voor het Kamergebied opnieuw een gunstige productiee ontwikkeling naar voren in het 2 kwartaal. Voor het e 3 kwartaal is de verwachting minder, maar per saldo nog net positief; de industrie rekent op een positief productiesaldo, maar minder uitbundig, terwijl de bouw met een (sterk) krimpend productievolume rekening houdt in het derde kwartaal.
Kamer van Koophandel Brabant