Jurnal sastra bali moderen suara saking bali edisi iv

Page 1

Jur nal Sas t r aBal i Modér en

Édi s iI V| Fé br ua r i2017

Sua r aSa ki ngBa l i

Sat uaCut e t :Ma déSa nggr a ,Ge déAr i é sPi dr a wa n,Dé waAyuCa r ma Ci t r a wa t i|Pui s i :Ma déSua r Ti muhun,IW.Wi ka na Se r a ya ,INyoma n BudaAr i mba wa ,Ka dé kAgungSugiAr ya wa n| Ar t i ke l :IWa ya nToj a n |Sat uaMas ambung:I DKRa kaKus uma|Pr of i lPangawi :IGus t i Put uBa waSa ma rGa nt a ng


Édi s iI V| Fé br ua r i2017

Jur nal Sas t r aBal i Modér en

Sua r aSa ki ngBa l i Kawe darAnt uk

Pa s e me t ona nSua r aSa ki ngBa l i

Al amat

GgMa wa rI ,Sa mba nga n, Si nga r a j a Ba l i HP .085237966984 e ma i l :s ua r a . s a ki ngba l i @gma i l . c om

Ré da ks ine r i mar e r i pt a nma r upapui s i , s a t ua c ut e t , a r t i ke l , r e s é ns ibuku, wi a di nna s ka ht e r j e ma ha nma ba s aBa l i . Re r i pt a npuni kama ngda kaki r i mr i nge ma i l : s ua r a . s a ki ngba l i @gma i l . c om Re r i pt a ns a neka ki r i m ma ngdaka da gi ngi n bi oda t ac ut e t . Re r i pt a ns a néka mua tr i ng j ur na lpuni kiné nt e npol i hhonor , na ngi ng pol i hbukt it e r bi t( f i l e. pdf ) . Li a na nr i ng puni ka , r é da ks it a l e rne r i mapot r é ka nke gi a t a ns a s t r aBa l imodé r e n, l a npot r é ka népuni ka ma ngdaka da gi ngi nul a s a nc ut e t .

nt i sl anPe mi mpi nRé daks i Peri Sua r aSa ki ngBa l i

Pe nas é hat I DKRa kaKus uma Pangr e mba IMa déSugi a nt o| IPut uSupa r t i ka | Al i t J ul i a r t ha | Ma déSua r Ti muhun| Agus Sudi pt a | Ke t utSa ndi ya s a | Put r aAr i a wa n| Wa ya nPa i ng LayOut Ma ni kSudr a I l us t r as iCove r INyoma nBudaAr i mba wa I l us t r as iI s i Ma ni kSudr a INyoma nBudaAr i mba wa

Suks mamaj e ngr i ng

Sua r aSa ki ngBa l i


Édisi IV | Fébruari 2017

Satua Cutet Pak Jénggot (Madé Sanggra)

2

Engsek (Gedé Ariés Pidrawan)

6

Dedari (Déwa Ayu Carma Citrawati)

10

Puisi Madé Suar-Timuhun

16

I W. Wikana-Seraya

21

I Nyoman Buda Arimbawa

24

Kadék Agung Sugi Ariawan

30

Artikel I Wayan Tojan

31

Satua Masambung IDK Raka Kusuma

33

Pangawi I Gusti Putu Bawa Samar Gantang

SUARA SAKING BALI

39

1


SATUA CUTET

Édisi IV | Fébruari 2017

Olih: Madé Sanggra

SUARA SAKING BALI

2


Édisi IV | Fébruari 2017

NGABULAN sapisan ipun ka Gianyar, ka Kantor Pos ngrereh gajih pénsiun. Duk bulan sané wau lintang ipun nembé kasép pangrauhnyané. Biasané jam kutus ipun sampun napak ring Kantor Pos, nanging daweg punika jam solas wau ipun rauh ring Gianyar. Durung enteg ipun negak, wénten pénsiunan Serdadu NICA pesu saking Kantor Pos. Rauh ring arepipuné I Jénggot negak. Asapunika parab ipuné, nanging wastan ipuné ugi Wayan Buleng yéning asapunapi kranannyané jag ulung mauyad jinah pensiunannyané. Katah anak sané nulungin nuduk tur kauliang malih ring sang madrebé. “Sapunapi sampun jangkep jinah druwéné, Tu?” Sapunika wénten sané matur pitakén. “Ah, suba! Maan pipis abedik. Limangatus tali. Ada masih beliang sradéle.” Sapunika suarnyané kadi sombong kapiragi. Tok... tok... tok... sapunika suaran sepatunnyané mamargi tan matolihan malih. “Dadi bengong Nggot?” Pitakén Ketut Kontok sinambi nongsok I Jénggot ané bengong negak ring sampingnyané. I Jénggot makesiab nuli masaur: “Dong té Tut! Anaké ané ngulungang pipis ento....” Durung puput, kaselag olih Ketut Kontok. “Anaké nyén kaorahang.” “Ah, tiang sing demen nyambat adan jelema penghianat bangsa!” Saur I Jénggot bangras. Digelis

SUARA SAKING BALI

kaselag olih Ketut Kontok, raosnyane sada banban. “Ah, da kéto Nggot! Istilahné ento sing dadi orahang jani. Jani gumine suba satu.” “Nyén ngorahang kéto? Men, yén ngorahang kéto kénkén dadiné. Apa pelih anaké ngorahang ambul sajané, nah tegarang!” “Nah, né lénan anaké orahang, Nggot!” Saur Ketut Kontok mapasihin. “Pedih basang tiangé Tut. Maadukan tahiné ka poloné di tendasé. Men, anaké ané nigtig iraga ditahanan, baané iraga berjuang mélanin kemerdékaan guminé, jani sasubané guminé ajeg merdéka liunan ia maan gajih bandingang tekéning iraga, dija ada unduk kéto.” Asapunika saut ipun I Jénggot mamedih mecuk alis, paliatnyané acreng meleng Ketut Kontok. Dumun dawegé ring perjuangan yéning ipun sedek masebeng kadi punika, tan wénten anak sané purun mapas, utawi nungkasin. Yén tungkasin méhan ipun némbak. Pinih tan ja nyagurin. Gumanti wantah ipun bedos polo. Menawita sangkaning pangrabdan ipuné dados algojo duk punika. “Kéné to Nggot.” “Kéné kénkén?” “Kéné, ......” Sapunika saur I Ketut Kontok sada banban. “Gajih pemanut gedé cenik pangkat. Anaké ané ngulungang pipis ibusan, suba dadi perwira, sinah gajihné gedé.

3


Édisi IV | Fébruari 2017

Gajih pénsiunan iragané tusing manut pangkaté. Nah, ené suba suéca pamerintahé ngicenin gajih, yén tusing bakal ngéngkén. Né malu dugasé iraga berjuang, tusing ada anak ngakuang gajih. Iraga masih tusing nuntut gajih. Iraga berjuang sangkaning demen-demen hati. Tan ada anak ané nundén, tan ada anak ané maksa. Sing kéto, Nggot!” “Kéto.” “Men, suba kéto apa buin. Sing suba pragat unduké?” “Di papineh tiangé tondén pragat. Sukeh baan tiang nampi unduké ané tawah ento.” Saur I Jénggot sada ngremek. “Pak Jénggot......!” Juru bayar ring Kantor Pos makaukan. I Jénggot bangun maaking genah nyané negak, ngungsi lokét genah anak magiang jinah. Sasampune polih raris budal. Ketut Kontok palas ring margi santukan ngungsi umahnyane padidi. Rauh jumah, I Jénggot negak mapangsegan bengong kadi kapingon. Liatnyané doh, ngrambang parindiké ring Kantor Pos Gianyar. Ring manah ipuné sinah kapangguh goban anaké sané ngulungang jinah ring Kantor Pos itunian. “Ah, jelema mata tuh, kuping empet, mua tebel. Jelékan tekén solah ubuan.” Sapunika I Jénggot ngamolmil ngrumuk kadi beruké silemang.

SUARA SAKING BALI

“Beli, cén gagapan bé guling Gianyaré?” Somahnyané rauh nampekin, matingkah maying tua. I Jénggot makesiab kabilbil, santukan ipun lali numbas gagapan. Biasané yéning nangken gajian, satat ipun singgah ring Balé Banjar Teges numbas bé guling kaanggén gapgapan. “Méméné, eda ja ngulgul, keneh beliné sedeng inguh. Buin pidan yén suba keneh beliné melah, ajaka men nguling aukud. Nah, lautang daar amun apa kereng méméné naar bé guling!” Sapunika saur I Jénggot ngawur, ngulah pesu. Manah ipuné kantun pedih masawang sedih. Duh, padalem ipun Pak Jénggot. Sukawati, 100794 I Madé Sanggra (1926-2007) embas ring Sukawati, Gianyar. Dané ngawitin ngripta sastra Bali modérn warsa 1970 lan polih juara antuk satua cutetnyané “Katemu ring Tampak Siring”. Pupulan puisi Kidung Républik (1997), ngamolihang Penghargaan Sastra Rancagé warsa 1998. Satua cutet puniki kaambil saking cakepan “CRAKIAN (Papupulan Sastra Bali Anyar)” sané kamedalang antuk Yayasan Sabha Sastra Bali warsa 1996 kaca kaping 23.

4


SATUA CUTET

Édisi IV | Fébruari 2017

Olih Gedé Ariés Pidrawan

SUARA SAKING BALI

5


Édisi IV | Fébruari 2017

DI SMA Panca Pandawa tiang magaé, dadi guru. Ajak a kutus tiang sibarengan nylepang lamaran ditu, pitung tiban ané suba liwat. Makejang katrima. Nanging lacur, di subané dis sértifikasi adan tiangé dogén ané tusing nyidaang marengin pelatihan sértifikasi. Mula lacur idupé. Jani, makejang timpalé ento suba ngasanin pis sértifikasi. Nyidaang ia glindang-glindeng, malali-lali ngajak kulawargané muah tunangané. Dini, tiang nu tetep ngetuh tusing maan apa. Inget unduké ento, pepes tiang marasa engsek, inget tekén paukudan ané nasibé jelék buka lék-lék. Unduk nasib tiangé ané jelék ento, liu ada timpal nuturin apang tiang tusing putus asa, apang tiang tetep ngantiang kasempatan di disé buin ada tés sértifikasi. Tiang demen sawiréh timpalé nu pada rungu ngajak tiang. Ané makada tiang tusing putus asa sawiréh Pak Gedé, kéto tiang sesai nyambat, pinaka Wakasék Kurikulum ditu, sesai masih maang tiang motivasi apang tiang tetep berpréstasi. “Sing perlu ngantiang sértifikasi apang kasambat guru profésional Tu,” kéto Pak Gedé ngomong ritatkala ngataang tiang nyemak piala ka Unud dugasé tiang maan juara satu nyurat ésai. “Guru profesional ento tuah kabuktiang baan teleb ngajahin lan ngelah préstasi. Sértifikat ento dadi gaé. Liunang gén ngalih channel, sinah suba lulus. Gedénang

SUARA SAKING BALI

buin pipisné, sinah énggal lulusné. Timpal Bapaké dugas ené maan télpon uli panitia sértifikasi apang nyerahang pipis dasa juta, mara ngidaang lulus,” kéto Pak Gedé buin nglantur. Tiang teleb ningehang sambilang tiang malik-malikang piagam penghargaan ané tondén misi adan. Nuturang unduk Pak Gedé, tiang saja-saja salut. Yadiastun di rapatrapat tiang pepes maadu pendapat, nanging ia tusing ja taén sebet. Ia tetep maang tiang motivasi lan araharah ritatkala tiang nepukin jalan buntu. Taén tiang ieg gedé ajak Pak Gedé di rapaté. Dugas ento rapat nuturang indik dana BOS sané liu masisa. Bapak Kepala Sekolah nyatwayang dana BOS-é enu masisa 60 juta. Guru-guruné katantangin ngaé proposal ngadaang acara. Tiang lega. Paling simalu tiang menékang lima, “Bapak Kepala Sekolah. Titiang jagi nglaksanayang workshop cerpén, jagi ngundang pembicara nasional,” kéto tiang ngajuang usul. Suba tiang ngelah catetan prabéa. “Yéning rékarékaang titiang, minabang 15 juta jagi telas Pak.” Dugas ento, Pak Gedé nyautin, “Sapuniki Pak Kepala Sekolah. Yéning jagi nglaksanayang workshop ngantos ngundang pembicara ring sisi, minabang tiang nika pinaka cihna guru i raga ten teleb ngajain iriki, santukan murda

6


Édisi IV | Fébruari 2017

workshopé punika wantah ajahajahan guruné driki. Murda workshopé: nyurat cerpén. Cerpén nika sampun kaajahin olih guru Basa Indonésia lan Basa Bali driki. Yéning titiang, usul niki nénten ja becik kalaksanayang.” Tiang makesyab mireng usul Pak Gedé. Mirib tiang sané kasindir, sawiréh tiang sané ngajain basa Bali. Di kapah-kapahé, disagété Putu Budi, guru Bahasa Indonesisané tusing masuk, bisabisa tiang sané nyelepin apang muridé tusing uyut. Baan kakedeng elek, tiang buin masaut, “Pak Kepala Sekolah, ngundang pembicara saking dura désa mangda sisia i raga driki polih pengalaman nyurat cerpén langsung saking sastrawan sané samput tersohor Pak.” Buka i dongkang nepukin capung, kondén pragat baan nambunang munyi lakar buin ngomong, Pak Gedé suba malunan mamunyi sada bangras. “Yén kéto, Putu dadi pembicarané. Koné Putu suba dadi sastrawan kasohor, liu ngelah buku, liu tulisané kamuat di koran. To ngudiang ngalih pembicara uli joh ngantos nelahang pipis molas juta. Dum pipisé ento, nyidaang timpal-timpalé makinyukan. Buin makleteg bayuné. Jengah karasayang. Kakedeng baan jengah, bani dadinné tiang nglanturang ngomong, “Pak Kepala Sekolah,

SUARA SAKING BALI

program sané dumun-dumun tuah program maseneng-seneng kémanten Pak. Lomba tarik tambang, nyuun soksokan, nyelepang paku ka botol, lari keléréng, usan punika magibung ring ruang guru. Puput. Nunas mangda Bapak Kepala Sekolah minehin. Napi unteng programé punika? Napi sané prasida kaplajahin ring program punika? Buina, prabéané akéh pisan. Duk kegiatanné sané sampun lintang, kegiatanné punika nelasang prabéa petang dasa juta. Kija manten pemargin jinahé sané akeh nika? Yéning pineh-pinehin titiang, numbas tali tambang, soksokan, guli, lan besi paku nénten ngatos nelasang prabéa kadi punika.” Magejeran rasaang tiang pejalan rapaté dugasé ento. Tingalin tiang muan Pak Gedé barak biing. Timpal-timpalé pada pakrimik, ngoraang tiang bes bani. Pemuputné, rapaté ento tusing ngasilang pemuput. Pemuputné kegiatanné patuh buka né pidanpidan. Pemuputné, patuh masi prabéanné liu sajan. Yadiastun pepes tiang miyegan munyi di nujuné rapat, tiang salut tekén Pak Gedé. Ia bisa ngejang awak. Risedek rapat, saja tiang ngajak Pak Gedé buka musuh keliliran, saling sautin, saling bangrasin. Nanging, biuta di rapat tusing ja ngantos biuta di sisi. Di sisi iraga matimpal leket, yadiastun ia wakasék tiang guru biasa.

7


Édisi IV | Fébruari 2017

Yén ada anak matakon tokoh idola. Bisa Pak Gedé sané kasambatang tiang. Baan tresnanné Pak Gedé kapining tiang. Ia sesai nyak ningeh keluh kesah tiangé. Nyak masi ia maang tiang piteketpiteket lan penyemangat. Di nujuné tiang ngelah tulisan, satondén tiang kirim ka koran, Pak Gedé sané baang tiang paling simalu maca. Yadiastun ia guru Matematika, ia ngelah masi penawang encén tulisan berbobot lan murahan. Miribang S2-né ané makada. Sujatinné, ngidaang tiang buka jani, guru berpréstasi kaadanin, tuah ulian Pak Gedé. Ada informasi lomba PTK, bisa ngedas lemengé ia nélpun tiang, ngorain tiang nyiapang awak marengin lombané ento. Kéto masi lomba-lomba elénan. Di nuju tiang tusing ngelah melin bénsin, bisa ia mesuang pis pedidi ngemaang tiang apang nyidaang tiang majalan ka tongosé lomba. Yén tongos lombané joh, ben sayangné Pak Gedé tekéning tiang, bisa ia sané ngatehang baan mobilné. *** Ruang guru, semengan suba mabyayutan. Kadén tiang ada karauhan sawiréh ibi lan puan, tumbén ada karauhan massal di sekolah negeriné badaja. “Ada apa Luh?” Tiang metakon teken Luh Sri.

SUARA SAKING BALI

“Daftar guru né nrima tunjangan daérahé suba pesu Bli,” kéto saut Luh Sri masemu girang. Mirib adanné ada di daftaré ento. Kendel pesan bayun tiangé sawiréh pis tunjangané liu. Liunné 2 juta. Pesunné nelung bulan cepok. Yén tiang maan, ngidaang tiang nambunang lakar beliang laptop. Meli laptop mula pangapti tiangé uli pidan. Nulis nganggon kertas pindo gaé. Suud nulis buin kasalin ka komputéré. Apabuin jani ongkos ngréntal komputer suba ngamaelang. Tiang magegéson maakin timpal-timpalé, bareng nolih daftar sané matémpél di tripléké. Kondén bakat daftaré ento baca tiang. Pak Gedé saget majujuk di sampingé. “Eda bareng masuuk Tu. Né pangumumané.” Sambil nyerahang kertas. “Sakewala lacur Tu. Buin adan Putuné tusing menék di daftaré ento.” “Dados kénten Pak Gedé, dumun berkas-berkasé sampun lengkapin tiang.” “Bapak sing nyidaang ngomong apa Tu. Keputusané di daérah. Eda ento Putu sangetanga, mirib tusing rejekin Putuné. Yadiastun tusing dini Putu maan rejeki, sinah di tongos lén rejekin Putuné numpuk.” “Nggih, suksma Pak Gedé.” Tiang anggut-anggut mirengang Pak Gedé nuturin. Pak Gedé lantas magedi.

8


Édisi IV | Fébruari 2017

Iseng tiang ngebit-ngebitin pengumumané ento. Makejang adan guru-gurun menék. Ngantos guru sané mara macelep i telun masih ada adanné. Nah, tusing kenapa, mula tusing rejekin tiangé dini buka munyinné Pak Gedé. Menék tiang ka lantai dua ngojog ruangané Pak Gedé lakar nguliang daftaré ento. Ruangané sepi. Pak Gedé tusing ade ditu. Inget tiang pangumunané ené penting sajan, bukak tiang lemarinné lakar ngejang berkas ditu. Tiang paling sawiréh berkas di lemariné liu, buin sada mabrarakan. Jejehné, yén pejang ditu daftaré ené, sinah daftaré ené bisa macelep di berkas lénan. Pintih-pintihang tiang berkasé ento. Buka nepukin léak, makesyor bayuné. Tepukin tiang makejang

SUARA SAKING BALI

map berkas tiangé matumpuk ditu: berkas impassing, sértifikasi, lan tunjangan daérah. Di kulit mapé ento baca tiang tulisan “Panten polonné tusing maan-maan impassing, tusing ngidaang sértifikasi. Bes mabet dueg, bes mabet kritis.” Inget tiang tekén munyinné Pak Gédé ané manis ngulangunin. Tiang prejani engsek. Engsek maimbuh seneb. Gedé Ariés Pidrawan embas ring Désa Nawa Kerti, Kecamatan Abang, Karangasem, pinanggal 2 April 1988. Kakawianipuné kawedar ring Bali Post (Bali Orti), Majalah Satua, miwah Pos Bali (Médiaswari).

9


SATUA CUTET

Édisi IV | Fébruari 2017

Olih: Déwa Ayu Carma Citrawati

SUARA SAKING BALI

10


Édisi IV | Fébruari 2017

PETENGÉ sayan ngaénang paningalan tiangé ngaap, mirib suba kenyel pesan kijap-kijap uli semengan majujuk ngajahin murid ané maéndahan polahné sanget ngaé tiang pengeng. Batis tiangé masi mrasa pesan sakit krana jagjag-jigjig lepug ngrunguang tamu kunjungan sekolah uli Kalimantan. Enu marawat demen atin tamuné ka sekolah tiangé nepukin asri tur kedas pesan sekolah ané suba sambata sekolah adiwiyata. “Putu..madaar malu suba peteng.” Ilang rerambangan tiangé ningehang mémén tiangé kauk-kauk uli di sisi. Batisé won sajan lakar matindakan nyagjagin tongos nasiné ané sahasa satus kilo johné. Seduké masi kondén seken seduk, enu liu ané sanget kenehang tiang, enu liu ané ngranaang basang tiangé madukan, utamané indik raos anaké nuturang tiang. “Nah..mé..né jani tiang lakar ka paon.” Tindakan batisé patuh cara keneh tiangé enduk sajan. Tusing mabayu. Asléséran tepukin tiang bapan tiangé negak di kursiné sambilanga iteh paningalané di laptopé. Munyin kéyboard-né mapalu ajak munyin TV ané jani sedeng ada film demenan adin tiangé. Sinétron ané misi anak-anak enu masuk sakéwala tingkahné suba cara préman. Sinétron idola anak ABG cara adin tiangé. Kanti das-

SUARA SAKING BALI

dasan ngetél paosné mabalih nepukin pemain filmé ané bagusbagus. Tusing ada ané rungu tiang mentas, cara keberan angin ané tusing ja lakar ngranaang ujan. “Mé..ba madaar?” Mara macelep ka paon, tepukin tiangé mémén tiangé mabaju ketat majujuk di arep komporé. “Suba..suba.. makejang suba madaar. Kénkén adi enduk kéto munyiné. Gelem tu?” “Sing.. sing gelem mé, bes kenyel mirib di sekolah bek pesan ada gaé.” Suba ngekoh tiang nyautin, suba med ngorahang ané sebenehné. Mirib mémén tiangé suba nawang, tuah pang kuala matakon dogén. Paningalané iteh ngoréng jaja tusing ja ngelah keneh makipekan nolih tiang. Iteh ngoréng jaja. Jaja ané lakar serahanga di warung bin mani. Jaja ané ngaé tiang nyidaang dadi sarjana. Jaja ané nyidaang nulungin bapan tiangé ané dadi kepala sekolah SD nekaang pipis lebih. Yéning tiang toliha masi tiang tusing demen. Nepukin muané ané masebeng satia ento ngaé tangkah tiangé maluntaban. Masebeng cara anak paling tuyuha, paling kenyela kewala disisi maliang-liang ajak anak lénan. “Tu.. kénkén suba maan matemu ajak panakné Mén sukerti?” “Suba.” Mara mémén tiangé matakon kéto, buin tiang inget ajak anak luh

11


Édisi IV | Fébruari 2017

ané madan Sukérti. Anaké luh ené ané sanget ngaé keneh tiangé sebet. Kénkénang tusing sebet, mara matemu suba nakonang sabatek indik kulawargan tiangé. Kanti duman warisan tiang ajak adin tiangé suba takonanga. Mirib suba seken pesan tiang lakar nyak majangkepan ngajak déwékné. Tiang tusing nawang apa ané suba raosanga mémén tiangé ajak Sukérti, kanti aéng patakonné. Mula saja mémén tiangé ajak Mén Sukerti matimpal luung, ulian Mén Sukerti malangganan jaja ajak mémén tiangé. Kéwala tiang tusing demen ajak pajalan mémén tiangé ngalihang tiang tunangan. Mén Sukérti mula saja sugih, ngelah usaha peternakan siap mailehan kéto masi Sukérti mula jegég, dueg, buin misi suba PNS. Ditu lantas mémén tiangé ngelah keneh nganggon Sukérti mantu. Kéweh mula ngisinin keneh mémén tiangé. Sing. Bapan tiangé masi. Apang panakné ené. Ngudiang sing panakné ento. Kuang kéné kuang kéto. Tamatan dini, tamatan ditu. Da ajak ené, krana tuah tamatan D3. Apang ajak ento ané sarjana! Kéweh pesan lakar ngisinin kenehné. Ada rasa jejeh di keneh tiangé paek ajak anak luh, nyeh disubané paek lakar tombahanga. Cara dugas paak ajak Luh Sari, timpal SMA tiangé ané mula kenehang tiang uli makelo. Mara dingeha tiang paak ajak Luh

SUARA SAKING BALI

Sari, mémén tiangé cara karauhan jerit-jerit tusing ngemaang tiang maekin Luh Sari. Buin misi kanti gelem masuk rumah sakit krana tiang lakar ngaba calon mantu ané kéto. Tusing ja ada lén ulian Luh Sari tamatan SMA tur tuah magaé dadi pegawé supermarket. “Kénkén Tu? Cocok asané? Sukerti anak patuh masi cara Putu, dueg bin misi tusing taén ngelah tunangan. Anak polos pesan. Méméné masi suba nawang, jani ngalih cocok Putuné dogén, da misi matunangan, ngantén dogén lantasang.” Munyin mémén tiangé ané sujatiné banban, macelep ka keneh tiangé kenyat cara munyin klonténgan sinduké mapalu ajak pengorengané ngaé keneh tiangé saka bedik puun. “Sing tawang ndén mé..” “Sing tawang kénkén, suba ngawayahang dogén umuré Tu.. Énggalin ngantén. To tolih timpaltimpal Putuné suba makejang nyangkol pianak. Putu kalingké panak, tunangan kondén ngelah. Da sangetanga gaéné di sekolah. Mani pang sing énggalan liwat umuré ngantén.” “Mé.. da ja ento dogén raosanga. Kadén mémé tiang tusing med ningehang raos ané buka kéné. Mémé tusing pesan ngenehang kénkén tiang, kénkén inguh keneh tiangé kénéang mémé. Nah.. nah.. mani dedari lakar abaang mai. Pang mémé siep!”

12


Édisi IV | Fébruari 2017 Méméné…encén pipisé? Suba ada?” kondén suud tiang ngraos, bapan tiangé teka nakonang pipis. “Nu kuangan bin bedik… Mani baanga nyen…” “Bah.. kénkén né.. suba kanti tanggal moné kondén ada pisné! Lek atin cangé ajak timpalé. Mani seken nah.. da misi kéné kéto…” Suba sesai kéné, mauyutan ulian utang. Utang matumpuk-tumpuk tusing kena baan ngorahang liuné. Dini ditu nyilih, makejang pisagané gébég silihina. Né suba ané pragat dadi iyeg. Tiang suba med nepukin, kénkén baan ngorahin apang i bapa suud matajén, mémén tiangé apa suud masi milu-milu masang nomer togél. Sing ada ngugu. “Da bapa dogén wélanga. To.. méméné masi orahin suud baanga masang nomer, ngaku siyu masang, suba tawang bogbogné. Bisa kanti satu juta masang!” “Bapané jering suba kumisné lamun suba gantina mayah utang, tegarang dugas matajén, maceki, aéng iying limané masilih-silihan anggon matoh. Yén mémé tuah matoh siyu pyah… sing makada bungut paonné kebés!” Maka dadua tusing taén ngaku pelih. Ané ada tuah saling pelihang. Mirib tusing pesan pedalema ragané ngalih gaé puntag-pantig tusing ada asil. Umah nu maragrugan, makejang tuduh tusing nyidaang menahin. Lamun orahin pasautné kéto-kéto dogén, tusing dadi

SUARA SAKING BALI

pelihang. Pisagané makejang suba nawang kénkén kulawargan tiangé, mula saja liu ngelah tetamian anak lingsir, kéwala jani suba telah madep ulian mémén bapan tiangé padidi. Ilang suba kitan tiangé madaar. Tusing nyidaang tiang ngelekang nasi. Tusing nyidaang tiang ngrasaang dedaaran ané mara daar tiang asopan ento jaan, apa pakeh, apa lalah. Makejang patuh. Tusing mrasa apa. Ngénggalang tiang pesu, kalahin tiang mémé bapan tiangé ané enu majugjag. Pamuputné suba sasai tawang, paling i mémé jagura utawi i bapa sabata aji sinduk, gelas piring, ngambul, magedi terus buin mulih lamun suba maan nyilih pipis di sisi. Amontoan dogén satuané. Kadirasa yén ada anak nepukin tiang mlaib buka kéné kadéna tusing rungu tekén rerama, kadéna tusing sayang. Ahhh.. depang suba! Tiang suba med. Lek lan jengah madukan dadi besik, tusing nyidaang baan ngraosang gedeg basang tiangé sesai ngoyong jumah. Ngénggalang tiang majalan nyuksuk peteng ané sayan dedet. Pajalané ngangsur ulian ngahngah tangkah tiangé nyalanin idup buka kéné. Uli dija kadén teka gedeg basangé yén inget-ingetang parisolah reraman tiangé ané suba sanget ngaénang tiang lek. Pakrimik anaké disisi suba tusing nyidaang ningehang aji kuping. Saja mula tiang tusing bisa ngorahin rerama,

13


Édisi IV | Fébruari 2017

mula tiang ané pelih. Tindakan batis tiangé nyandang gugu jani. Kija ja lakar abana ajak kenehé lakar tuut. Yén beneh buka ané rasaang tiang, keneh tiangé ngaba déwék tiangé ngajanganginang, sunaran keneh tiangé ditu, keneh tiangé ngajakin kemu. Yadiastun sayan joh sayan bet, tusing pesan tiang ngrasa nyeh, sumingkin gedé bayuné, buka daut ada anak ngaukin tiang gesah majalan nyuksuk tegal nyeburin pangkung. Uli joh suba tepukin tiang ada sunaran endih mawarna-warni. Barak, kuning, gadang, pelung, maaduk-adukan ngaé ulap paningalan tiangé. Mara akijapan asané tiang di sisin pangkungé makecos nuutin sunaran endihé ento sagét suba dini. Dini dija kadén ené. Suba dengéngang paningalané, sakéwala endihé ento sanget pesan ngaé ulap, tusing pesan marawat dija. Suba sayan paek sayan tepuk apa sujatiné sunarané ento. Buka kebo mabalih gong. Angob. Endihé ento makelo-kelo ngedénngedénang, dadi anak luh. Anaké luh-luh ento ngigel saling éngkogin. Kedék pakenyung magending girang. Kéberané sayan ngendukang, tepukin tiang batisné ané glayut-glayut keberang angin suba ngenteg tanah. Paliat tiangé paling, tusing pesan marawat tiang dija. Ené tusing ja pangkung ané biasané entasin tiang. Ada telaga ané yéhné ngricik ento buka suling

SUARA SAKING BALI

ngiringang anaké luh-luh ento mangigel mangényorin. Satondén tawanga lantas tiang mlaib mengkeb di bet-beté. Tepukin tiang saka abesik kayeh saling usuhin, ngaé tiang gelek-gelek. Awakné putih gading cara kulit artis-artis di tvné. Bokné lantang demdem samah, selem maempogan. Tusing ada anak luh jegég-jegég kéto di désan tiangé. Dayu di gria danginé kalah. Ené suba madan dedari. Mirib mula saja dedariné demen kayeh peteng-peteng kéné. Cara di satuasatua anaké tua pidan. Orahanga yén nyidaang maling antengné ané makenyah ento sinah tiang lakar dadi kurenané. Sing… sing.. yén sing nyak dadi kurenan lakar nagih pipis ajak mas-masan. Adéng-adéng pesan tiang maekin tongos dedariné ento manjus tur lakar nyemak anteng ané mawarna barak krana paling paeka. Suba bakat ané barak buin tiang dot ngelah ané kuning ajak ané gadang krana warnané luung sajan. Suba pucelang tiang antengé ento mara lakar majalan buin dot tiang nyemak anteng ané mawarna tangi krana ané ngelahang paling jegéga. Adaahh.. makejang lakar jemak, makejang lakar anggon kurenan! “Yaiihh.. mbok.. mbokk.. adi ajak makejang, ené ada jlema clapat-clapat dini. Mamaling mbok… maii paekin!.” Makesyab tiang ningehang ada anak makerik di samping kuping tiangé. Disubané

14


Édisi IV | Fébruari 2017

bakat makejang antengné tiang ketara. Kondén maan galah kar malaib sagét makejang dedariné ento maekin tiang. “Bli.. bli bagus.. ngudiang bli nyemak gaé maling. Mai aba anteng tiangé ajak adin-adin tiangé, apa ané tagih bli lakar baang tiang!” Anak luh ané majujuk paling malu maekin tiang. Batis tiangé lemet mapligsagan, anteng ané mapucelpucelan di liman tiangé tekekang tiang ngisiang. Nyak suba cara ané kenehang tiang mara, makejang ané tagih tiang baanga.” “Tiang ten nyak ngemaang antengé niki, yén jeroné ten nyak dadi kurenan tiangé!” “Dadi kurenan bliné? Nggih.. demen pesan keneh tiangé ajak adin-adin tiangé. Makelo suba ngantosang anak muani buka bli, ané nyak lakar nganggon tiang ajak pitu kurenan. Tiang ajak pitu bungan keneh bliné.” “Sa..saja..?” kamemegan tiang matakon, enu tusing percaya nyidaang ngelah kurenan jegeg buin sada pepitu liuné. Tusing misi nglemesin kéné kéto, tusing misi ngabaang bunga, tusing misi PDKT cara janiné langsung nyak ajak ngantén. “Nggih jakti ngudiang tiang nguluk-nguluk, tiang ajak makejang tuah ngantosang bli manten driki!” “Saja kéto?” masriyak galang karasa keneh tiangé ningehang anak

SUARA SAKING BALI

luh jegég-jegég buka kéné nyak ajak tiang ngantén. “Kéwala kéweh pesan lakar ngisinin keneh reraman tiangé. Luh ajak makejang mula jegég kéwala tusing ja ento dogén. Lamun dini sakondén ngantén apang tawang malu luh uli dija, magaé dija, tamatan apa tur kulawargan luhé dija? “Péh.. liu pesan petakon bliné. Tiang ajak pitu uli dija tusing ja sanget penting bli. Di gumin tiangé anak makejang nongos di tongosé ané tis. Tusing ja pesan bli taén ngasanin inguh. Tiang tamatan paling tegeh ditu. Yén dini méh suba proféssor adané. Gegaén tiangé masi suba setingkat ajak dosén. Kénkén kondén masi bli kal nyak nyuang tiang ajak pepitu?” “Yén bli saja nyak ngantén tusing ja bli dogén ané tis, reraman bliné masi lakar ngasanin. Apa tagiha ajak reraman bliné lakar isinin tiang. Da bli sangsaya, tiang anak sugih di gumin tiangé. Tusing ada ané nyidaang ngalahang liun kasugihan reraman tiangé.” “Yén.. yén.. yén kéto nyak.. nyak.. bli nyak.. mai jalan mulih bliné. Mémé bapan bliné apang suud nguyutang utang. Apang toliha jani bli nyidaang ngalih calon kurenan cara kenehné. Pepitu bin misi.” Gisiang tiang liman anaké luh ento, anget, anget pesan. Bayun tiangé suba runtag. Suba dot pesan tiang nyangkol anaké luh ané kenyemné

15


Édisi IV | Fébruari 2017

manis, kulitné putih mulus ené mulih. “Ngudiang bli ngajak tiang mulih bliné? Keneh bliné kadén lakar magedi uli jumah. Mai bli… ka gumin tiangé. Tusing ja cara dini kéwehné bli lakar nyalanin idup. Di gumin tiangé, anak buka bli tusing ja nandang kéweh. Anak luh-luh ané lakar magaé, bli di jumah dogén negak, ngoyong, malali sakita-kitan bliné. Anak Luh-luh ané lakar ngaé bli bagia, ngalih pangupa jiwa, ngurus bli uli duur kanti ka batis. Sing ja kanti bli makaukan tiang ajak pitu lakar ngayahin Bli.” Makelo tiang mablengek ningehang raosné buka kéto. Luung sajan mirib nongos di guminé ento, kéwala pedalem reraman tiangé lakar paling ngalihin tiang. Ah… kéwala basang tiangé suba kadung gedeg, suba tusing pesan nyidaang tiang idup ajak anak di jumah tiangé. Apang kéné, apang kéto. Tusing pesan nyidaang ngulehngulehang basang buin. Ngadénan tiang nongos ajak anak luh ané jegég-jegég ené. Angin ané baret ngeberang awak tiangé, ajak kurenan-kurenan tiangé. Anget kagelut kaplekor awak tiangé kanti tusing pesan ngrasayang dingin. Makipekan tiang ka betén, tepuk désan tiangé sayan ngejohang

SUARA SAKING BALI

,punyan kayu sayan nyenikang, lampu ané ngendih di désan tiangé sayan joh sayan cara bintang, kelapkelap ngendih masunar. Gedé bayun tiang, suba dot énggal-énggal neked, idup di gumi anyar ajak kurenan anyar. Mé.. pa.. da paling ngalihin tiang. Tiang suba di jalan makeber ka gumin kurenan tiangé. Tiang suba sanggup lakar nyentana dini, mantun méméné nyak cara keneh méméné. Dedari jegég, sugih, dueg tur polos mabudi. Mani lamun ada galah, tiang lakar mulih. Suud miyegan, Pipis ajak mas-masan masi suba baanga, anggon dogén. Suud ngaé utang! (Pianak méméné Putu Suta).

Déwa Ayu Carma Citrawati embas ring Getakan, Banjarangkan, Klungkung, 24 Fébruari 1990. Sané mangkin dados guru ring SMPN 3 Dénpasar. Cakepan sané sampun kamedalang “Smara Réka” (2014) lan “Kutang Sayang Gemel Madui” (2016)

16


Puisi

Édisi IV | Fébruari 2017

Madé Suar-Timuhun -Ngurug Awak -Luh Luih -Jaen Idup di Bali

SUARA SAKING BALI

17


Édisi IV | Fébruari 2017

Madé Suar-Timuhun

Ngurug Awak Mara ngelah pipis liu jeg mrekak Dueg ngéka daya cara Pan Balang Tamak Ané maan kripisan pipis sinah nyak Nanging tolih ja jani i panjak Suba liu ané démo ané nulak I panjak suba ngancan pedih galak Demo nulak réklamasi lakar terus nglimbak Eda pipis dogén itunganga pak! Ngurug pasih idepang ngurug awak Gaé keto sing patut jemak Krana tuah ngaé jagaté usak Mirib kenehé nu bawak Momo angkara buka I Cupak Saja jani nu ngasanin liang kedék ngakak Kripisan pipisé tondén telah baan makpak Tondén ngasanin seduk lan bedak Mani puan yén karma palané nguyak Liangé ilang kelemang ombak Ulian réklamasi payu sedih sebak-sebak

SUARA SAKING BALI

18


Édisi IV | Fébruari 2017

Madé Suar-Timuhun

Luh Luih Jani dija ngalih luh luih? Luh luih suba klinyar dot sugih Tusing nu mapanganggo lambih Mabaju gantut apang liu anak nolih

Mula saja jegég ngenah di sisi Jegég ulian ka salon sesai Apa nyak jegég di tengah ati? Apa nyak seken jegég sujati?

Mirib luh luih suba liu ilang Ilang ulian bas ngédéngang buang Mapanggo séksi mancingin anak lanang Nanjénang raga apang ngelah pipis a gudang

SUARA SAKING BALI

19


Édisi IV | Fébruari 2017

Madé Suar-Timuhun

Jaen Idup di Bali Jaen idup di Bali Yéning suéca Ida Sang Hyang Widhi Amerta lan karahayuan tan surud katampi Panjaké eling mayadnya ngaturang bakti Lanang istri setata madasar manah suci

Jaen idup di Bali Yéning pasametonané adung nyabran wai Raket-rumaket mabesikan cara sampat lidi Sing ada keneh corah, ajum, wiadin iri ati Nindihin pasametonan ngardi santi sutrepti

Jaen Idup di Bali Yéning jagaté gemah ripah loh jinawi Tanah cariké sing telah katanemin beton besi Pasisiné resik sing kausak-asik karéklamasi Jaen idup di Bali yéning makejang ento jakti-jakti

SUARA SAKING BALI

20


Puisi

Édisi IV | Fébruari 2017

I W. Wikana-Seraya -Anak Rantauan -Mabraya SUARA SAKING BALI

21


Édisi IV | Fébruari 2017

I W. Wikana-Seraya

Anak Rantauan Lunga ninggalin genah embas, ninggal nyama miwah rerama, ninggal sanggah miwah umah ninggal pianak miwah somah, ninggal tanah ngrereh jinah.

Ngojog joh kagenahé sawat, tekep sayong joh tan malawat, joh magenah ka tongos anak, ngalih gaé kanti ngutang awak, boya ulian kenehé suba bawak.

Satmaka numitisé ping kalih, nemu jagat sané anyar malih, ulian wénten sané lakar alih, panyambung idup apang sida asih mangda tusing idupé karasa sapih.

SUARA SAKING BALI

22


Édisi IV | Fébruari 2017

I W. Wikana-Seraya

Mabraya Embasé saja padidi, numitis ngalih gumi, bekel wantah éling, lan karma dadi besik.

Yén suba di marcapada, patut jalané ngalih braya, anggon ajak matatimbang, apang tan mrasa kambang, pét pradé kenehé bingbang.

Brayané anggén timpal, apang tusing karasa singsal, pajalané tegteg karasaang, wénten ngisinin pradéné kuang, pinaka sikut pét jalané ngimbang.

SUARA SAKING BALI

23


Puisi

Édisi IV | Fébruari 2017

I Nyoman Buda Arimbawa -Laraning Tembang Smara I -Laraning Tembang Smara II -Lampah Bina Wangsa

Kadék Agung Sugi Aryawan -Punyah

SUARA SAKING BALI

24


Édisi IV | Fébruari 2017

I Nyoman Buda Arimbawa

Laraning Tembang Smara I Ring a carik pangapti Sané makebur ampehang angin Bli manyantosang... Sianambi nyukat lawat Tur nerawang sayan samar Ring ajeng laraning tembang smara Ngiring lalampahan Babah Sampik Adi... Ring ajér kenyung legawa Nyilib apetik rasa sané tan sida kawacén Sané setata malawat ring manah Sané setata ngumbara ring angen Sané setata mangusik ring prana Napiké galah pacang nelatarang? Napiké sabeh jagi nguningang? Napiké sayong lédang ngélingang? Bli kantun ngulati... Dumogi bénjang semeng Adi ten nyakit ati...

SUARA SAKING BALI

25


Édisi IV | Fébruari 2017

I Nyoman Buda Arimbawa

Laraning Tembang Smara II Duk sunaran matanai makenyah di selagan intaran Crukcuk manguci saling sautin Ngawitin lelampahan ri kala semeng Kantunké Adi matedung satya? Apang melah Bli majalan...

Dijaké pangaptiné ulung? Pajalan angin ten sida katon Bli... Siraké sané olas nujuhin? Munyin I Kerkuak ten sida piragin Bli...

Adi... Bli kantun manyantosang Diastu wengi ten nyobiahang Diastu bulan ten ngawi égar Lascarya Bli iriki... Ring ajeng laraning tembang smara

SUARA SAKING BALI

26


Édisi IV | Fébruari 2017

Adi... Ring galah Adi jagi mamargi Diolas élingang rereh pangaptiné Diastu ten manut ring angen Adi Yéning sampun Adi uning sané sujati Bli nyadia manindihin...

Bli ten puput ngulati... Dumogi ri kala sandikala Adi ten nyakit ati...

Kubutambahan, Soma Wagé Dukut, 9 Januari 2017

SUARA SAKING BALI

27


Édisi IV | Fébruari 2017

I Nyoman Buda Arimbawa

Lampah Bina Wangsa Tembang titiang sinom dasar Nyihnayang titiang sané tan padasar Lara angen maring sarira Risaksat damuh ngapti segara Sugra… Titiang wantah sudra

Cumangkah titiang malaksana Mapan titiang tambet ring sasana Buta awig bongol paridabdab Drowakan titiang mangeluab Ampura… Titiang tuna unadika

Smaran titiang nambung ambara Ngaruruh linggih Ida Hyang Candra Kaman titiang ngalanglang Bhuana Ngaruruh linggih Hyang Pradana Nirguna… Lampah titiang bina wangsa

SUARA SAKING BALI

28


Édisi IV | Fébruari 2017

Titiang nénten jadma sané prakasa Pramanan titiang kasor ring kasta Sakémaon sayuakti ngapti kahyun titiang Maring I Ratu sane singgihang titiang Mogi arsa… Titiang kalugra

Selat Peken, Redité Wagé Wayang, 25 Désémber 2016

SUARA SAKING BALI

29


Édisi IV | Fébruari 2017

Kadék Agung Sugi Aryawan

Punyah Pelih dadi melah Melah bisa dadi pelih Kenehné tusing inget tekén umah Kena panglalah minuman bhuta kala Tuturné ngacuh tusing dadi tawah Kadirasa bé kauluh matah-matah Salah tampi ningehang munyin timpal Magending-gending cara anak buduh Kraik-kraik mesuang munyi kasar Kadingehan cara anak kena bebainan Kéto wantah demen mamunyah Ané tusing inget tekén raga Tusing inget tekén déwékné pedidi

Kubutambahan, 04 Desember 2016

SUARA SAKING BALI

30


Édisi IV | Fébruari 2017

Olih: I Wayan Tojan

Endih-endih api tulukin saang gedebong

KÉNTEN i mémé magending dugasé tiang kari cerik. Yéning takénin tiang i mémé, “nguda suba ngendih apiné tulukin gadebong?” “Nak mula kéto ,yén kebus mula ané tis anggo nempur,” pesautné aluh, sakéwanten tatuekné sarat pisan anggén sasuluh hidup. Wénten malih lanturan gending puniki. Sedih-sedih ati nepukin anak moglong Nguda sedih nepuk anak moglong? Saang gedebong punika punyan biu. Kaanggén sasenggak inguni, santukan yéning kapineh-pineh akéh wiakti maduwé sasuluh, majeng ring pamargin urip iraga ring marcapada. Yadiastun punyan biu nénten mawibawa sakadi ipunyan bingin sané ageng macarang ngarempyak. Manawi gendingan punika wénten tatujon sané kantun silib. Wénten sasenggak sakadi puniki, yéning iraga matresna alaki-rabi mangda prasida sakadi ipunyan biu, salantang uripnyané mabuah wantah apisan katutugang ngantos mati. Sampunapi taler saluluh ring para bajang istriné. Wénten taler sasenggak kadi puniki. Yening dados bajang sampunang sakadi pajeng don biu. Kaanggén rikala ujan yéning sampun endang raris ka entungang. Sampun kaentungang don telas uwék sét-sét. Nénten wénten malih sané nyak nganggé. Ring jaman sakadi mangkin riantukan akéh pikobet sané ngawetuang manah kebus, iriki iraga mangda prasida sakadi igedebong, prasida ngicénin rasa tis.

SUARA SAKING BALI

31


Édisi IV | Fébruari 2017

Ipunyan bui mentik malingseh punika pinaka sasuluh iraga mangda setata ajeg mapaiketan sareng kaluarga. Sagilik saguluk suka duka natakin tis panes idupé. Sadurung ipunyan biu padem, ipun sampun mabuah lan ngentikang pianaknyané mangda wénten nyalidinin urip ipun. Sapunika kawigunan nyané salantang tuwuh uripnyané mawiguna. Iraga nulad patapan punyan biu mangda sadurung urip iraga matilar, iraga pastika sampun malaksana sané becik tur mawiguna majeng ring kauripané sami. Sampunang sakadi sasimbing buka anaké negakin gadebong jité belus. Ulian marasa déwék pelih. Asapunika tatuladan punyan biu sané prasida anggén sasuluh idup iraga, ring sajeroning iraga masawitra, makanti manyama braya.

Pacentokan Syarat: -Minimal 10 cerpen lan maksimal 15 -Tema bebas lan nenten SARA

SUARA SAKING BALI

32


Édisi IV | Fébruari 2017

SUARA SAKING BALI

33


Édisi IV | Fébruari 2017

IDK Raka Kusuma

DI

subané

morahan

lakar

majalan ka sekolah tekén bapané, Rasti mara matindakan. Teked di natahé, dapetanga Wayan Gunadi, supir bapané, suba ngidupang mobil. Rasti ngéncolang majalan. Mobilé majalan dugas Rasti negakang jitné tur nyadahang tunduné. Di salantang rurung, buka ané suba-suba, Rasti sing pesu raos nang abuku. Boya sangkaning ngekoh ngraos. Boya sangkaning sing demen nutur ajak supir bapané. Buka ané suba, iteh paningalané nlektekang isin rurungé ané sayan ngliunang. Isin rurungé, sing lén: anak majalan, sepéda pasliwer, montor lan mobil saling paliwat,

SUARA SAKING BALI

murid SD majalan, murid SMP lan SMA majalan, tur dokar ané ngaba muatan. Di malun Kantor Posé, Rasti makenyem. Ané makada ia kéto, inget ia dugasé SD lan SMP, kema ia sesai malali. Yén sing tengai, sanja, di kénkéné ia nginep ditu. Ada pagawé Kantor Pos, nu truna, nongosin kamar dangin paoné. Wayan Loka adané. Pak Wayan, kéto Rasti ajak mindon-mindoné ngaukin. Wayan Loka dueg pesan masatua. Tur sing kuangan satua. Satua ané pinih demenina tekén Rasti ajak mindon-mindoné, satua Bawang-Kesuna, satua Raré Angon. Ada buin satua ané demenina tekén Rasti ajak mindon-mindoné, satua Timun Mas.

34


Édisi IV | Fébruari 2017

Sekat misan bapané ané dadi Kepala Kantor Posé makisid dadi Kepala Kantor Pos di Tabanan, Rasti sing taén buin kema. Kapin sing taén kema, di macepuké ajak Wayan Loka, setata Rasti nyapatin maluan. Yén matutur-tuturan, luget reraosané. Ada ané sing sida Rasti ngengsapang unduk Wayan Loka. Limanné sing ngoyong-ngoyong di sedekné nuturang kénkén Kantor Posé dugas masan parténé. Ané pinih ingetanga, satondén nuturang unduké ento. Wayan Loka ngorahin apang ngunebang korin kamarné. Wayan Loka nyeh tekén bapan mindoné. Ané nyehina, wélanga. Wélanga tekén bapan mindoné. Mindoné ané nagih tuturin unduké ento, ngunebang kori adéng-adéng lantas ngunci uli tengah. Rasti inget, tuturné Wayan Loka kauntab baan raos: dugasé ento demen sakéwala nyeh. Ané ngranaang demen, parté apa ja nyilih Kantor Posé nganggon sékretariat ulang tahun jag motah tekén nasi muah jaja. Ané ngranaang nyeh, di nuju PKI utawi PNI-né nganggon sékretariat ulang tahun. Ada dogén dadalan ané ngranaang uyut. Ané makada kéto, PKI ajak PNI-né mamusuh kapitui uli pidan. Ento

SUARA SAKING BALI

makada, yén PKI utawi PNI-né ulang tahun, liu polisi lan tenterané majaga. Teked dauh asrama polisiné, mobilé marérén. Wayan Gunadi nakonin Rasti, lakar tuun apa tusing. Rasti ngorahang sing tumuli ngalanturang raosné aji raos: Wahyuni itelun suba abana ka Rumah Sakit Jiwa di Bangli. Mobilé majalan. Di keneh Rasti ngrémon, padalem Wahyuni. Buka sinétron unduk ané nepén Wahyuni ngilis ngenah di kenehné. Dugasé ento, Wahyuni kelas telu SMP. Rasti makanténan ajak Wahyuni. Rasti dadi akelas ajak Wahyuni tur negak dadi abangku. Dugasé suud ulangan umum, nasib jelék nepén Wahyuni. Ada anak marikosa Wahyuni. Ajaka dua. Ané marikosa masekolah di SMEA. Dugasé ento, anaké di sajebag gumi Baliné nawang. Sing ja anak tua utawi anak bajang-truna ané nawang. Anak cerik masi nawang. Wahyuni engsap tekén awak, sekaté kaparikosa. Sabilang ada anak maakin, jerit-jerit sambil ngorahin makaad. Méménné, bapané, bliné, embokné, sing buungan ulaha. Tuah Rasti ané polosina. Tur tuutanga. Ento awanan, ia nyelaang galah di nujuné majalan ka sekolahan

35


Édisi IV | Fébruari 2017

nyinggahin Wahyuni. Nyinggahin nyambi mandusang, maang madaar lan nuturin. Nuturin apang sing nyeh ajak anak lén ané sing marikosa déwékné. Nuturin apang sing nyeh tekén reramané, embok miwah blinné. Wahyuni ngresepang tur nuutin pituturné Rasti. Makelo-kelo, Rasti ningeh orta unduk ané ngranaang Wahyuni kaparikosa. Dugas panumpasané, Sugeng, bapanné Wahyuni alih Ansor ngaud kléwang. Ané ngalih ajaka dua. Ané ngalih nagih numpas bapané Wahyuni. Ané ngalih ngorahang bapané Wahyuni PKI. Koné bapané Wahyuni moyanin. Moyanin aji ngaku Partindo. Anaké ané ngalih sing terima. Bapané Wahyuni ané ngisi cabang apasang masi sing terima. Pamuput ané ngalih ngubes bapané Wahyuni. Bapané Wahyuni nepis aji cabang. Wiréh bapané Wahyuni guru kuntow tur dueg mencak, ané ngalih makadadua kalah. Makadadua mati. Rasti masi ningeh orta, koné ané marikosa Wahyuni keponakan anaké ané ngalih bapané dugas panumpasané. Marikosa pinaka pangwales. Ané marikosa Wahyuni mabui sakéwala bébas nglincak di sisi. Ané makada kéto, koné, ané marikosa

SUARA SAKING BALI

Wahyuni liu ngelah panyamaan anak gedé. Anak gedé ané ngisi gumi. Anak gedé ané kuasa. Tondén makelo bébas nglincak, ané marikosa Wahyuni nadaksara ngilang. Makejang anaké ngadén malaib. Buin duang bulané, ada anak nepukin makadadua di grémbéngé. Makadadua mati. Baongné tambis pegat. Basangné embud. Ané ngamatiang, sing ada nawang. Kapin ané marikosa Wahyuni suba mati. Wahyuni sing seger. Nu engsap tekén awak. Nu sing inget tekén déwék lan tekén anak lén. Dajan pempatan paak rumah sakité mobilé marérén. Wayan Gunadi tuun. Suud ngunebang korin mobilé, Wayan Gunadi majalan beneng kelod. Lantas mabikuk kangin. Limané nadtad tas krésék. Dugas panyumu tepukina kéto, Rasti nakonin lakar kija. Wayan Gunadi ngorahang ngabaang dedaaran embok bapané. Di tekané, Rasti nakonang ngudiang Wayan Gunadi ngabaang dedaaran embok bapané. Ditu Wayan Gunadi ngorahin Rasti. Rasti nu inget sakancan ané orahina tekén Wayan Gunadi. Dugas masan panumpasané guminé genting. Nyén ja ané dadi krama PKI, seken-seken utawi milu-

36


Édisi IV | Fébruari 2017

milu tuwung, sing dadi sing kena tumpas. Kurenan embok bapané Wayan Gunadi ané dadi pengurus PKI kena tumpas masi. Sakéwala sing di sema matumpas. Di arep embok bapané Wayan Gunadi matumpas. Ané numpas taméng gedé gangsuh. Taméngé ané numpas ento, dugasé truna kalah mabarung ngrebutin embok bapané Wayan Gunadi. Yén sing tombaanga tekén tentera lan polisiné, miribang té embok bapané Wayan Gunadi ané sing nawang apa milu matumpas. Nanging lacur, tentera lan polisiné sing nombaang dugasé kaparikosa. Sekaté ento embok bapané Wayan Gunadi pragat bengong-bengong. Mara limang méter mobilé majalan, Wayan Gunadi nadaksara ngenjek rim. Nadaksara tuun. Magégas majalan ngojog anak muani negak di arep rumah sakité. “Nyén to bli Wayan?” Rasti matakon dugasé Wayan Gunadi ngidupang mobil tumuli ngenjek gas di idupné. “Timpal bliné. Padalem ia,” Wayan Gunadi masaut. “Kenapa ia?” “Bapané ané ipidan liu nyelametang PKI buduh ulian kakenaan. Jani mablagbag jumahné.

SUARA SAKING BALI

Méménné suba telung bulan opnama di rumah sakit. Méménné, ipidan liu nulungin pianak-somah PKI-né ané kalahina mati matumpas utawi malaib.” Rasti mecuk alis, wiréh dingeha Wayan Gunadi ngrémon, “Sing ngerti baana. Ngudiang anaké melah kena lara lan duhkita. Ngudiang anaké sing melah suka tur bagia.” Teked di arep sekolahané mobilé marérén. Rasti tuun. Mara limang tindakan majalan, ada anak ngaukin adané. Rasti matolihan. Tawanga ané ngaukin. Méi Chu, timpalné akelas, Rasti ngrérénang tindakané. Buin majalan dugas Méi Chu suba teked di sampingné. Mara menjekan di malun kelasé dingeha ada anak mageluran, “Méi Chu, singkék totok, enceh Ratun Gerwani!” Rasti nolih anaké ané mageluran. Rasti makesiab. Sing murid Bali ané mageluran. Murid Cina ané mageluran. Rasti nawang adané: Yap Wai Shing. Rasti nawang umahné maarep-arepan ajak umahné Méi Chu. Prajani patakon maclepeh di kenehné Rasti. Ané taén dingeh, makejang Cinané di kotané ené PKI. Ngudiang Yap Wai Shing ngorahang Méi Chu singkék totok enceh Ratun Gerwani? Buka ada ngorahin, Rasti makeneh nakonang.

37


Édisi IV | Fébruari 2017

Nyén nawang, uli nakonang tekén Méi Chu ada jalaran nakonang i mémé, Rasti ngraos di keneh. Jam panyumu Matematika. Telung jam plajahan. Tengan jam ngantiang guru sing teka, ketua kelasé nakonang. Teka-teka, ketua kelasé ngorahang bébas. Rasti lega gati. Mapan maan galah nakonin Méi Chu. Yén dini takonin, kéto Rasti ngraos di ati, sinah Méi Chu sing nyak ngorahin. Nadaksara Rasti inget, yén ada plajahan bébas, muridé dadi maca buku di perpustakaan. Ento awanan, suud morahan ajak ketua kelasé, Rasti ngojog tongosné Méi Chu negak. Sing maang selah mesuang raos, Rasti ngajakin ka perpustakaan sekolahan dugasé suba teked di

SUARA SAKING BALI

sampingné Méi Chu. Méi Chu manggutan. “Méi Chu, da gedeg nah,” Rasti madasar satondén nekedang tetujoné ngajak Méi Chu ka perpustakaan. Satondén Méi Chu masaut, Rasti mesuang patakon. Nakonang unduk Yap Wai Shing nyambat Méi Chu singkék totok enceh Ratun Gerwani. Méi Chu maklieb muané ningeh patakon ané tibakanga baan Rasti. “Yén to takonang Rasti, jani tondén iang nuturang. Ané takonang Rasti ento, unduk ané suba ipidan gati. Teka mulih buin pidan ja. Lakar orahin iang sabates ané tawang,” Méi Chu ngraos di subané bengong makeneh. Tur ngunjal angkihan. (masambung…)

38


Édisi IV | Fébruari 2017

“Ngaléak” sareng Samar Gantang I Gusti Putu Bawa Samar Gantang embas ring Tabanan, Tegal Belodan 27 Séptembér 1949. Ajin

SUARA SAKING BALI

dané mawasta I Gusti Gedé Pegug lan biang dané Gusti Ayu Nyoman Rerep. Ajin dané wantah pregina lan

39


Édisi IV | Fébruari 2017

ring jaman Belanda menados tentara Gajah Merah NICA. Samar Gantang ngeranjing ring SR (Sekolah Rakyat) warsa 1955 ring Pengabetan, Dauh Pala, Tabanan lan tamat warsa 1963. Nglanturang ring SMP 1 Tabanan, lan ngawit punika dané seneng ngwacén cakepan sastra. Ngawit nyurat sastra Bali modéren lan Indonésia, warsa 1968 daweg kantun ngeranjing ring SMA Tabanan (mangkin SMAN 1 Tabanan). Warsa 1973 dané dados guru honorér ring SMP Harapan, lan dané taler dados guru ring SMP TP 45 (sampun nénten wénten), SMPN 3, SMP Pemuda, SMP Dharma Bhakti, lan SMPN 2 Tabanan. Warsa 1974, dané dados guru tetep ring SMP Negeri 2 Tabanan lan ngajahin mata pelajaran seni lukis. Kakawiannyané kawedar ring koran Bali Post, Nusa Tenggara, DenPost, Warta Minggu, Santan, Simponi, Swadesi, Suara Karya, Sinar Harapan, Media Indonesia, Karya Bhakti, Suara Nusa, Fajar, Zaman, Top, Aktuil, Sarwa Bharata Eka, Varianada, Canangsari, Buratwangi, Merdeka Minggu, Baliaga, Taksu, lan Majalah Éksprési. Dasa warsa nagingin siaran ngwacén puisi ring RRI Studio

SUARA SAKING BALI

Dénpasar, Menara Studio Broadcasting, Cassanova, Kini Jani Tabanan. Mamargi saking Tabanan ka Dénpasar setata ngalinggihin sepéda ontél. Tiosan ring punika taler polih uleman saking LIA Surabaya utawi PPIA, Museum Bali, IKIP Saraswati, Balai Budaya Dénpasar, STSI Surakarta, STSI Dénpasar, ISI Yogyakarta, Taman Izmail Marzuki, Gallery Nasional Jakarta, lan Yayasan Hari Puisi. Dané taler polih uleman ngwacén puisi ring Malaysia lan Singapura warsa 1986. Ring Tabanan dané ngwangun Sanggar Pelangi warsa 1976 lan sané mangkin magentos aran manados Sanggar Sastra Remaja Indonésia (SSRI) Bali sané nglimbakang sastra Bali modéren lan Indonésia ring para sisia SD, SMP, SMA/SMK lan anom-anomé sané oneng sastra. Ngamolihang juara I nyurat puisi sa-Bali warsa 1979, juara pacentokan nyurat puisi nasional ring Yogyakarta warsa 1982, delapan besar pagelaran sastra ring Taman Ismail Marzuki warsa 1989, juara I nyurat puisi pariwisata sané kalaksanayang olih Yayasan Komindo Jakarta warsa 1991, ring sastra Bali ngamolihang piagam tanda kehormatan Satya Lencana

40


Édisi IV | Fébruari 2017

Karya Satya, juara I nyurat puisi; ésai; tembang macepat; sa-Bali warsa 2000 lan 2001, penghargaan “CAKEPAN” warsa 2001 saking Majalah Sarad tur ngamedalang pupulan puisi sané mamurda “Aab Jagat”, lan Penghargaan Sastera Rancagé 2003. Cakepan sané sampun kamedalang wiadin madaging kakawian dané luiré: Hujan Tengah Malam (1974), Kisah Sebuah Kota Pelangi (1976), Kabut Abadi (1979) sareng Diah Hadaning, Antologi Puisi Pendapa Taman Siswa Sebuah Episode (1982), Antologi Puisi Asean (1983), Antologi Puisi LIA (1979), Kalender Puisi (1981), Antologi Festival Puisi XI PPIA (1990), Spektrum (1988), Taksu (1991), Antologi Potret Pariwisata dalam Puisi (1991), Antologi Puisi Kebangkitan Nusantara I (1994), Antologi Puisi Kebangkitan Nusantara II (1995), Antologi Puisi Kidung Kawijayan (1995), Antologi Puisi Kebangkitan Nusantara III (1996), Antologi Puisi Pos Nusantara Lokantara (1999), Aab Jagat (2001), Perani Kanti (2002), Onyah (2002), Somya (2002), Sagung Wah (2002), Macan Radén (2002), Berkah Gusti (2002), Sang Bayu Telah Mengiringi

SUARA SAKING BALI

Kepergiannya (2002), Puisi Modré Samar Gantang (2002), Antologi Puisi HP3N Nuansa Tatwarna Batin (2002), Bali sané Bali (Pupulan Durmanggala, 2004), Awengi ring Hotél Séntral (2004), Pakrabatan Puisi Tegal DIHA Tebawutu (2004), Kesaksian Tiga Kutub (puisi lan cerpén, 2004), Léak Raré (2004), Léak di Bukit Pecatu (2005), Léak Satak Dukuh (2006), Ketika Tuhan Menyapaku (2006), Dipuncakmu Aku Bertemu (2008), lan Jangkrik Maénci (2009). Dané kasub antuk puisi modré, sané ngawinang sang sané nonton teleb jagi nyaksiang. Kakawian dané akéhan nganggén tema-tema mistik sakadi “léak”, lan indiké puniki prasida kapanggihin ring cakepancakepan dané sané mabasa Bali sekadi ring cakepan Léak Kota Pala, Puisi Modré Samar Gantang, Léak Bukit Pecatu, Jangkrik Maénci, miwah sané lianan.

41


Resénsi

Édisi IV | Fébruari 2017

Murdan Cakepan : Bli Kadék Pangawi : Putu Nopi Suardani Penerbit : Sanggar Buratwangi Amlapura, 2009 Tebel : i+48 kaca Cakepan sané mamurda “Bli Kadék” puniki madaging pitung satua cutet inggih punika: Sandal, Tusing Ulian I Sepi, Bli Kadék, Cucu, Sampi, Wayan Lolo, miwah Kucit. Maka pepitu satua cutet puniki, samian nganggén tokoh utama wiadin sampingan “tiang”. Satua cutet kapertama mamurda Sandal nyaritayang indik “tiang” sané jagi sareng study tour lan makita maduwé sandal baru. Ring satua puniki wénten maosang indik déwasa ayu rikala mablanja sané kaucapang olih tokoh Luh Sandat majeng ring tokoh tiang. “Jani nak soma, memek tiange ngorahin tusing melah jani duasane meli sandal.” (Sandal, kaca 3) Sindiran majeng ring wargané sané mentingang ngaruruh artha katimbang éling ring kawitan wénten ring satua cutet Tusing Ulian I Sepi sané nyaritayang indik anak muani sané mawasta I Sepi ngenjutin umah tabuan ring pelinggihé lan ngawinang pelinggihé punika puun. Sindiran punika sida kapanggihin ring kruna puniki: “Déwa ratu tiangé, jlema-jlema dini suba tusing inget ajak kawitan. Makejang pada magedegan. Makejang paliatné ané tegeh-tegeh dogén. Ngalih pipis, ngalih kasugihan. Tusing inget tekén

SUARA SAKING BALI

42


Édisi IV | Fébruari 2017 kawitan...” (Tusing Ulian I Sepi, kaca 12). Minab sang pangawi sadurungé nyurat satua cutet puniki sampun naanin manggihin wiadin nyingakin kawéntenané puniki ring masyarakat. Satua cutet sané nganggén téma tresna inggih punika Bli Kadék. Nyaritayang indik “tiang” sané demen ring tokoh Bli Kadék sakéwanten nénten juari jagi nguningayang kasujatiané. Satua cutet puniki taler kawewehin antuk perjodohan, lan éndingnyané becik pisan lan nénten prasida katarka olih sang pangwacén yéning nénten ngawacen kantos telas satua puniki. Satua cutet Cucu nguningayang indik anak sané iri, sangkaning tokoh tiang marasa déwékné nénten kauratiang olih dadongnyané lan ngajumang cucuné sané kantun masekolah ring Jawa. Sampi nyaritayang indik sampi sané ngawinang wargané sengsara. Wénten sané padem sangkaning sampi, wénten sané buduh, lan wénten sané ngulah pati. Wayan Lolo nyatuayang indik anak belog sané kauluk-uluk lan kaanggén gaé, sané ngawinang ring panguntat satua nasibnyané Wayan Lolo tragis. Satua sané kaping untat ring cakepané puniki mamurda Kucit. Rikala ngwacén satua cutet Kucit puniki pacang inget ring Animal Farm-nyané George Orwell sané taler nyaritayang indik kucit sané nglawan manusa, nanging unteng satuannyané mabinayan. Ring cakepan puniki, pangawi akéh ngambil téma sosial, ngenénin indik pamargin urip sawai-wai ring désa, punika taler setting satuané samian ring désa. Indiké puniki prasida kapanggihin ring satua cutet Tusing Ulian I Sepi, Bli Kadék, Cucu, Sampi, Wayan Lolo, lan Kucit. Satua cutet ring cakepané puniki nuturang ring anak lianan indik napi sané kacingak, kapanggih wiadin napi sané kajalanin olih tokoh “tiang”. Saking samian satua ring cakepané puniki, pangawi sampun mersidayang nguningang napi sané jagi kauningang majeng ring sang pangwacén, lan wangun basa sané kaanggén saderana pisan. Sané perlu kauratiang malih olih sang pangawi inggih punika, kantun wénten nganggén kruna Indonésia sekadi tapi sané sida kagentosin antuk kruna sakéwala, nanging, miwah sané lianan. (Sup)

SUARA SAKING BALI

43


Édisi IV | Fébruari 2017

SUARA SAKING BALI

44


CakepanAnyar Ni kiwant ah c akepan anyars anĂŠs ampun kawedarwi adi npac angkawedar

Rer eh,Tumbas ,Wac ĂŠn


Jur nalSast r aBal iModér en Suar aSaki ngBal i édi si1,2,& 3

Rar i sangDownl oadr i ng: www. suar asaki ngbal i donl ud. bl ogspot . co. i d

GangMawar1,Sambangan,Si ngar aj aBal i 085237966984 Suar aSaki ngBal i s uar a. s aki ngbal i @gmai l . com www. s uar as aki ngbal i . bl ogs pot . co. i d


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.