Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
1
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
2
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Daging Jurnal Gatra Perupa lan Pangawi Sastra Bali Modéren Nglaksanayang Paméran ring DAS Lawat-lawat Rawi Telenging Dalu (IGA Darma Putra) Satua Cutet Ujan Bulan Januari (IDK Raka Kusuma) Ngarit Padang (I Wayan Paing) Ujan Macanggah (Agus Sutrarama) Ni Luh Sari (Ida Bagus Majun) Puisi Bali Puisi K. Putra lan Arthanegara Puisi-puisi Ni Wayan Rima Déwi Puisi-puisi Budi Santosa Puisi-Puisi Putu Wahya Santosa Ésai Guru lan Artis Sinétron (I Putu Supartika) Satua Masambung Kania (8)—IBW Widiasa Kenitén Gegonjakan Bolu Sukla (I Gusti Lanang Sutéja Naréndra)
1
2 5 8 15 19 32 38 42 47 50 56 56 72
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Gatra
Suara Saking Bali| April 2018
Perupa lan Pangawi Sastra Bali Modéren Nglaksanayang Paméran ring DAS
M
akatah 34 karya saking 10 perupa miwah 10 pangawi sastra Bali modéren kapamérang ring Denpasar Art Space (DAS), sané magenah ring Jalan Surapati, Dénpasar. Paméran puniki ngambil
bantang “Campuhan Rasa” sané maduwé artos macampuhnyané perupa sareng pangawi dados asiki. Rikala rauh ring genah paméran puniki, pacang kapanggihin makudangkudang kriya seni sané unik. Wénten seni instalasi sané ngadopsi sangsang sané biasa kaanggén rikala upacara pangabenan, wénten sané nganggén besi beton
2
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
magantung raris kagantungin belahan kaca mawadah krésék, wénten puisi sané kasurat nganggen rontal, kasurat ring pongpongan, sambuk, tamas, némpéh, kantos ring kaca, lan wénten taler sané marupa baligrafi lan nganggén aksara déwanagari. Lianan ring punika taler wénten lukisan, vidéo rias, instalasi nganggén luu sané kapanggih ring segara, kantos wénten karya sané majait ring kainé.
Manut kurator seni rupa, Madé Susanta Dwitanaya, kolaborasi puniki mawit saking rarincikan iseng perupa sareng pangawi sané ngawinang embas paméran puniki. “Niki paméran sané nganggén konsép mabinayan ketimbang sané sampun wénten ring Bali. Iriki macampuh seni rupa sareng pangawiné, lan rikala makekawian nénten mengilustrasi wiadin mendéskripsikan saking soangsoang kakawian,” baos Susanta rikala pembukaan paméran punika, Wraspati (12/4/2018) wengi.
3
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Rikala ngaryanin karya puniki prosésnyané lumayan panjang. Kawawanin antuk diskusi sumangdané soang-soang pengawi wiadin perupa uning karakteristik wiadin prosés kréatif cantélannyané sané kaajak. “Iriki taler, pangawi miwah perupa jagi mapasangan, dadosné wénten 10 pasang. Raris irika pacang makarya karya seni sané bantangnyané pateh sakéwanten nganggén pendekatan mabinayan,” Susanta ngawewehin. Ipun taler nganikaang, kolaborasi puniki wantah tonggak baru ring sastra Bali modéren wiadin ring seni rupa Bali. Kolaborasi perupa sareng pangawi sané makarya karya raris kapamerang manados asiki wantah kapertama wénten ring Bali. Lianan ring punika, kurator sastra Bali modéren, I Gedé Gita Purnama nganikaang, sané pinih utama saking paméran puniki wantah pinaka catetan teranyar ring sastra Bali modéren. “Niki kapertama sepanjang sejarah sastra Bali modéren. Pangawi makarya puisi rupa, utawi dados titiang ngenikaang puniki puisi yantra utawi puisi bentuk,” baos Gita. Dané ngarepang, selanturnyané pangawi nénten ja monoton makarya ring kertas kémanten, nanging mersidayang makekawian ring obyek rupa. Paméran puniki kabukak Wraspati (12/4/2018) lan kalaksanayang kantos 26 Juni 2018. Rikala pembukaan taler katampilang kalih pangwacén puisi inggih punika I Gedé Putra Ariawan lan I Putu Supartika, sané kalanturang antuk ngeréspon kanvas bunter gedé sané kaanggén pinaka genah makarya karya bersama. Perupa sané ngamiletin paméran puniki wantah Ida Bagus Sindu Putra, Komang Trisno Adi Wirawan, Pangéstu Widya Sari, Déwa Gedé Purwita, Nyoman Handiyasa, Nyoman Arisana, Kadék Darma Negara, Gedé Jaya Putra, Tiartini Muda Rahayu, dan Kadék Sépta Adi. Lan pangawi sané nyarengin wantah Agus Darma Putra, I Putu Supartika, Pandé Jati, Ari Dwijayanti, Madé Suar-Timuhun, Tudékamatra, Déwa Ayu Carma Citrawati, I Putu Éka Guna Yasa, Ketut Sandi Yasa, dan I Gedé Putra Ariawan. (sup)
4
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Lawat-lawat
Suara Saking Bali| April 2018
Rawi Telenging Dalu IGA Darma Putra
S
emeng-semeng, suryané endag badangin. Ri kala suryané endag, sami sané kasunarin mrasidayang kacingakin. Sapunika manawi maka awinan, suryané dados saksin jagat. Minab punika taler mawinan, ring
sanggar surya anaké nunas upasaksi. Anaké nunas upasaksi ring sanggar surya malantaran banten suci. Satios ring surya, wénten malih sané kabaosang saksi. Akéh saksi punika wénten tiga welas. Ring basa Bali wayah, kabaos trayodasa. Sajangkepnyané kabaos trayodasa saksi. Sapunika manut pitutur sang hyang shastra. Sapunika taler manut pitutur para sujana. Silih tunggil saksin jagat, satios surya wantah candra. Yéning wacak, wawu kalih. Kantun wénten saksi tiosan, siraké saksinsaksin jagat punika? Iring benjangan malih baosang, sira punika kasengguh saksin jagat. Sané mangkin, ngiring baosang pamargin surya dumun. Yéning suryané sayan-sayan negehang, guminé sayan-sayan panes. Yéning sampun panes, punika ciri wénten bayu. Yéning sampun mabayu, punika ciri kantun murip. Cirin urip wantah bayu sané malingsé ring ukudané. Pradé bayu punika matilar, sinah matilar taler uripé. Manut bacakan shastra, bayu punika wénten dasa. Wénten bayu ring paningalan, ring karna, ring lidah, ring papusuh, miwah bayu-bayu ring genah tiosan. Sapunika manut katuturan anaké sané mituturin. Mangkin wénten pitutur lingsir-lingsiré sané tawah. Kabaos tawah santukan yakti-yakti tawah bebaosané. Kocap, wénten surya sané endag ri tatkala wengi.
5
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Ketahnyané kabaos surya tengahing dalu. Wénten taler sané maosang, rawi telenging dalu. Sapunapiang mangkin mineh-minehang, kocap wénten surya endag ri tatkala wengi. Indayang kayun-kayunin.
SSB/ Manik Sudra
Napiké sané kabaos dalu? Dalu punika, basa Bali wayah sané mateges wengi. Yéning rereh ring basa Bali kapara, mateges peteng. Guminé kabaos peteng, yéning nénten wénten endihan utawi téja sané makenyit napi malih makebyar. Yakti kadi asapunika. Mawinan, yéning wénten anak sadaweg wengi nénten ngendihang api, kabaos mameteng. Yéning baosé ngémpélin, anaké kabaos mameteng yéning mamargi nénten makta sundih ngendih.
6
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Maosang sundih, taler wénten bacakané. Wénten sundih sané malakar antuk api. Wénten sundih malakar antuk endihan kunang-kunang. Wénten antuk endihan bulan. Sami punika kabaos sundih. Sakéwanten wenten taler sundih tiosan, ri tatkala kapetengan. Sundih puniki nampek pisan. Santukan nampek, arang wénten anak sané rungu ring sundih punika. Sundih sané nampek puniki mawasta Shastra. Wénten baos para kawi duké riin. Kabaosang, shastra punika pinaka sundih sané ngawinang jagaté galang. Manut baos inucap, cirin jagaté galang wantah bagia. Cirin jagaté bagia, kocap suka nénten mawali duka. Nénten akéh anak sané mamargi makta sundih puniki, mawinan nénten akéh sané nyingakin margi. Sakéwanten, ri tatkala makta sundih, patut taler tiaga, santukan pradé sundihé malakar antuk api, jerih panes raris puun. Kadi asapunika bacakan sundih ring guminé manut katuturan shastra, miwah pituturan anak nyastra. Sané mangkin, malih kayun-kayunin, sapunapi pradé wénten surya ring tengah wengi? Sakadi iwawu, sané kabaos wengi wantah peteng. Sané kabaos peteng manut bebaos para panglingsir, para kawi, para yogi, para wiku, wantah déwéké puniki. Sané mawasta déwék, inggih punika sarira. Sarira kabaos peteng, santukan sarirané puniki sané negul. Sarira manut bacakan tattwa, mawasta pradhana tattwa. Pradhana kabaos wengi. Pradhana kabaos peteng. Napi sane wenten ring tengah sarira? Ring tengah sarira wenten atma. Atma punika mawasta Purusa. Purusa wantah atma sané wénten ring sarira. Yéning sarira punika peteng, atma punika kabaos surya. Sampun kasinahang, atmané wénten ring tengah sarira. Surya ring telenging dalu. (*)
IGA Darma Putra embas lan magenah ring Bangli. Kakawiannyané kawedar ring makudang-kudang média, minakadi Bali Post, Pos Bali, Tatkala.co, Suara Saking Bali, baliwisdom.com, miwah sané lianan. Ngamolihang Hadiah Sastera Rancagé 2018 antuk cakepan sané mamurda Bulan Sisi Kauh.
7
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Satua Cutet
Suara Saking Bali| April 2018
Ujan Bulan Januari Tresnané, ané suba liwat ngranaang tiang bengong nlektekang ujan bulan Januari warsané jani. Nlektekang sing makijepan. Tresnané ané suba liwat ngranaang tiang nyemak pajeng, ngebatang laut pesu ka diwangan. Teked diwangan majalan beneng kauh. Teked di tanggun rurugé badauh, majalan ngelodang. Teked di tanggun rurungé badelod nganginang buin dasa tindakan laut majalan beneng kelod. IDK Raka Kusuma
T
resnané ané suba liwat ngranaang tiang majalan sing marasa ngrawatang: di rurungé ené majalan mapajengan ajak Putu Juliartini. Lima kenawané tekek ngisi lengen kébot tiangé. Bulan Januari dugasé
ento. Telung tiban suba ngulat benang tresna dadi sulaman. Sulaman misi gambaran: tiang ajak Putu Juliartini mabesikan dadi somah di umahé ané
8
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
sadarana di subané tiang ngelah pangupa jiwa tetep. Umah saderana setata kedas. Natahné misi plawa lan pala sari. “Ujané bales pesan,” Putu Juliartini ngraos. “Ujané bales ténénan,” tiang nyautin, “melah anggon tatuladan. Sinalih tunggil tatuladan idup bareng.” “Sing ngerti tiang.” “Ujané mabriok uli langité sing saling pamaluin. Ujané mabriok sibarengan.” “Suba kéto?” “Ento makrana keneh paturu ujané mabesikan.” “O, kéto?” “Patut. Jani beli matakon kapining Luh.” “Nakonang apa?” “Nyén patut nganggon tatuladan ujané ténénan.” Putu Juliartini sing mesuang pasaut. Mirib makaplegan, wiréh tan maa tiang mesuang patakon kéto. “Nyén nah? Putu Juliartini masaut, sakéwala masaut aji patakon. “Putu sing nawang?” “Yén nawang matakon ya tiang?” “Iraga.” “Iraga?” “Patut. Beli ajak ragan Putuné.” “Dadi kéto?” “Ujané nyidaang mesikang keneh. Patutné, iraga nyidaang mesikang keneh, rikaenjekan nyalanang lan nyalanin tresna buka jani.” Putu Juliartini mendep. Lima kenawané sayan tekek ngisi lengen kébot tiangé. Liang, bagia tiang kala ento. Baan linage, baan bagiané, ujané ané nepén pajengé rasaang tiang tan péndah gendingan. Gendingan ané gendingang anak luh miwah anak muani. Gendingan ané mamurda Tresna Bulan Januari. Kéné
9
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
yén lingsané tulisang: tresna bulan Januari, tresna suci, ngranaang bayuné tegteg, ngranaang, ngranaang kenehé degdeg. Patut pikukuhin, patut pikukuhin. Pikukuhin aidupan, saenu awake misi angkihan. Tresna bulan Januari, ngrasaang marasa ngelah awak ning suci. Melahang apang sing ada maling, apang alih sing paling. Wiréh ujané bales, rurungé ané pirig tiang ajak Putu Juliartini sepi jampi. Sing ada anak mentas. Sing ada sepéda motor liwat. Kala ento, rurungé, rasaang tiang buka karpét membat. Pangantén anyar ngajak kurenan majalan nyujur tongos mapésta. Sarwi majalan, di keneh tiang ngamadakang apang ujané sayan malesang. Apang ujané tusing ending. Ané pinih madakang tiang, anginé sing baret ngampehang gulemé. Matan ainé sing ngentér ngranaang gulemé punah tur ngranaang ujané suud mabriok uli langité. Ujané nu bales. Limané Putu Juliartini ané kenawan nu tekek ngisi liman tiangé ané kenébot. Teked di duur jembatan Tukad Janggané Putu Juliartini ngorahin tiang marérén. Tur ngajakin tiang majujuk di duur trotoaré marap kaja. Blaburé suluk gati. Koosan munyinné ngasorang munyin ujané di duur pajengé. Kulekan yéhé nerjak sakancan ané mialangin. Warnan yéhé coklat puek, nyiriang ujané di dulu bales tan sipi. “Manut tetampén bline, apa pikenoh gentuhé ténénan?” Sing ngadén takonina kéto, tiang sing mresidaang prajani nyautin. Ada limang menit tiang mendep ngenehang pasaut ané lakar anggon nimbalin. Dugas suba marasa sida nimbalin pasaut pesuang tiang. “Pikenohné pinaka bancana ané nepén sakancan ané ada di kauripané.” “Nepén tresnan iragané masi?” “Miribang té.” “Sangkal pasaut beliné sing pasaut pasti?” “Beli nyeh bancanané nepén tresnan iragané.”
10
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
SSB/ Manik Sudra
11
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Nadaksara ujané ending. Keneh tiangé lakar nelatarang ané makada tiang nyeh. Sakéwala buung. Ané ngranaang, Putu Juliartini ngajakin tiang ka warung Sekar Bali. Warung tongos tiangé pangawit kacunduk ajak Putu Juliartini. Warung ané ngranaang tresnané sayan kembang. Warung ané ngranaang tresnané sayan kembang. Warung ané dadi tongos kacunduk salanturnyané yéning pada dot katemu. Abedik tiang sing ngadén, sambil madaar, Putu Juliartini ngorahang buin mani ka Yogyakarta. Ngorahang ngatehang reramané nelokin mindon bapané ané suba makelo jenek ditu. Dugasé ento, jelék-jelék keneh tiangé. Dugasé ento tiang ngrasaang tresnané tepén bancana. Sakéwala, rasané ento, sasidan-sidan engkebang tiang aji sebeng binger maimbuh paliat égar lan kenyem manis. “Dadi tiang ngatehang reraman tiangé ka Yogyakarta?” Patakoné Putu Juliartini ento ngranaang tiang maslengagan. Kala ento, abedik tiang sing ngadén patakon kéto tibakanga tekén déwék tiangé. Kala ento, di keneh tiangé makulekan raos, “Yén dadi idih, da Putu kema.” Sakéwala ané pesu: “Yén Putu sing ngatehang, sing nyanan kasasar reraman Putuné ditu? Aa yén mindon reraman Putuné maan galah mapagin di bandara. Yén sing?” “To suba ané nyehin tiang. Sakéwala …” “Sakéwala kénkén?” “Sing luung kenehé luas ka Yogyakarta.” “Sing luung kénkén?” “Sing sida tiang ngorahang tekén beli.” “Putu sengsaya tekén tresnan beliné?” “Sing.” Sing buka ané suba-suba. Dugasé ento tiang sing bani nyesed apa ané ngranaang sing luung kenehné. Dugas ento, nadaksara nyeh makleteg di keneh tiangé. Nyeh Putu Juliartini gedeg. Tiang nawang, yén Putu Juliartini gedeg, yén sing nengkik pastika ngambros. Tiang nawang, yén Putu Juliartini nengkik
12
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
utawi ngambros sing milihin tongos. Yén di warungé ené kakéto, leké sing sida nyambat. Ané takonang tiang, tuah, “Buin mani kali apa Putu ka Yogyakarta?” “Sanjan.” “Nganggon apa kema?” “Makapal terbangan.” “Suba meli tikét?” “Bapan tiangé ngorahang suba belianga dibi semengné.” “Suba ngorahang tekén kepala perusahaan tongos Putuné magaé?” “Tengainé dibi dugasé tiang ngorahang, kepala perusahaané ngaku suba anwang. Bapan tiangé ané ngorahin.” “Makénkén kepala perusahaané tongos Putuné magaé ajak bapan Putuné?” “Matimpal leket.” Keneh tiangé sayan sing luung. Sakéwala sasidan-sidan tiang nales. Sasidansidan masi tiang ngutsahayang apang sebengé sing kecud. Dugasé nampi surat uli Yogyakarta. dugasé nawang ané ngirim surat Putu Juliartini. Bagia pesan atiné. Tiang mastikaang, isin suratné, Putu Juliartini dot kacunduk. Sakéwala ané pastikaang ting pelih. Isin suraté ngrorahang Putu Juliartini kajangkepang ajak pianak mindon bapané. Isin suraté ngorahang masi, Putu Juliartini sing nyidaang mamindah. Ané ngranaang, di Yogyakarta Putu Juliartini mara nawang kuluwarga bapané ngelah utang budi. Lénan tekén ento, Putu Juliartini mara nawang kumpinné ngelah semaya ajak pekak misan bapané, lakar nyangkepang yén ngelah kumpi luh lan muani. Ada buin ané makada Putu Juliartini sing bani mamindah; bapané sakit jantung koroner. Sakéwala mara atiban kajangkepang, Putu Juliartini ngirim surat buin. Di suraté ento, Putu Juliartini ngorahang kurenané ané dadi manajer hotel mati suud nginem kopi. Ané nyetik sekretarisné, ané dadi ameng-amengné.
13
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Kapin ujan sayan bales, tiang nu majalan. Anginé baret, sing runguang tiang. Tatit ngudatdit di langité maimbuh kerug gadablér sing runguang tiang masi. Tiang majalan, majalan lan majalan. Napkala batis tiangé ngenjek rurung panepi kauh jembatan Tukad Jangané tepukin tiang anak majujuk marep kaja di duur trotoaré. Belus lépég ujanan. Uli baju ané anggona, kena baan nyirinin, ento Putu Juliartini. Nurdar nadaksara tangkah tiangé. Sing marasa, gancang tiang matindakan nyujur tongosné majujuk. (*)
IDK Raka Kusuma embas ring Getakan, Klungkung, 21 Novémber 1957. Dané nyurat makudangkudang puisi mabasa Bali, satua bawak, esai basa Bali, miwah novélét mabasa Bali. Lianan ring punika, dané taler nyurat puisi, cerpén, lan ésai mabasa Indonésia. Kakawian-kakawian danéné sané mabasa Bali kawedar ring Bali Orti (Bali Post), Médiaswari (Pos Bali), Bali Aga, Jurnal Kawi, miwah Canang Sari. Lan kakawian dané sané mabasa Indonésia kawedar ring Bali Post, Nusa Tenggara, Karya Bakti, Warta Bali, Nafiri, Warta Hindu Dharma, Minggu Pagi, Kedaulatan Rakyat, Mimbar Indonésia, Suara Nusa, Pikiran Rakyat, Suara Karya, Sinar Harapan, Berita Buana, Républika, Singgalang, Analisa, Cak, Kolong, miwah Romansa.Ring warsa 2002 dané ngamolihang Sastra Rancagé antuk baktin ipun ring pangembangan sastra Bali malarapan antuk Majalah Buratwangi lan taler 2011 antuk kakawiannyané sane mamurda “Sang Lelana”. Ngamolihang Penghargaan Widya Pataka saking Gubernur Bali warsa 2012 antuk cakepané sané
14
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Satua Cutet
Suara Saking Bali| April 2018
Ngarit Padang Yadiastun tusing aji raos, seken pesan i bapa nuturin tiang sabilang wai. Yadiastun pesu raos, tusing ja isin raosné ané sanget orahina nuutin. Tiang nawang kéto, uli nu cerik i bapa tusing taén liu nuturin tiang aji raos. Uli nu cerik tiang setata ajaka ka tongosné nyemak gaé. Di tongosné nyemak gaé ané biasa: tegal. I Wayan Paing
M
arané bisa negak tegteg, i bapa setata ngajak tiang ka tongosné ngarit. Apang tusing labuh wiadin ulung ka pundukané, suudé negul keranjang ané lakar wadahina padang, di kayuné sampingné
ngarit, i bapa menpen tiang di kerangjangé ento matatakan démpo ané lad anggona nyingal tiang ka tegalé. Uli tengah keranjangé tiang mabalih i bapa ngarit. Suudé ngarit tiang pesuanga laut tegakanga di samping keranjangé. Nu taledina démpo. Uli ditu tiang mabalih i bapa menpen padang ka keranjangé. Di subané bisa magaang, suud tiang wadah-wadahina kranjang. Marané lakar ngarit, i bapa ngebatang kamben. Di kénkéné karung wiadin lad sak semén
15
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
ané mauékin apang linggah yén kebatang. Suud kéto, i bapa negul pagelangan batis tiangé ané nu misi gelang ajak kroncongan. Ané anggona negul, sabuk lilitné i mémé ané nyelap kakelésang anggona negul tiang. Tanggun sabuk lilité buin besikan kategulang di bongkol punyan kayuné. Uli di tongosé mategul, tiang mabalih i bapa ngarit kanti menpen di keranjangé. Uli dugas nu mapempen di keranjangé kanti mategul, cara ngangonang godél, suudé menpen padang tiang lantas singala. Sambil nyingal sambil nikul kranjang ané misi padang ento ka kubun sampiné. Uli dugas mara makeranjangin kanti mategul, i bapa masi tusing pati ngarunguang yén tiang ngeling. Mirib ulian marasa pocol ngeling tusing ada ngarunguang, makelo-kelo tusing koné tiang pati ngeling kakétoang. I bapa ngorahin tiang mapan tiang tondén nyidaang ngingetang unduké dugasé ento. Di subané bisa midep munyi tur suba bisa ngaba arit nutugin i bapa ngarit, i bapa tusing pesan maang tiang milu ngarit. Ditu tiang orahina ningalin i bapa ngarit. Yén tiang ngorahang med nongos tuah ningalin dogén i bapa ngarit, i bapa makenyem. Makenyem nanging tusing pesu munyi. Unduk ané ngranaang tiang mendep tur nyalanin apa ané orahina. Ningalin i bapa ngarit, bedik-bedik tiang ngerti apa ané orahina tekén i bapa. Buka raosé tunian, orahina tusing ja aji raos ané pesu uli bibihné. Ané tepukin tiang kéné: yén ngarit padang apang tiding. Tusing dadi ngaritin ané samahsamah dogénan. Apa ja ada, ané arit apang makejang data. Yén nepukin luu luiré don-don kayuné ané tuh, carang-carang kayu ané pasléngkat, padang ané béra, sampingang. Da miluanga di cekukan padangé ané kaarit. Amun ada padang wiadin entikan apa ja ané tusing nyak amah sampi da arita. Abut. Amun ngawitin ngarit, da sig padangé ané samah. Ngawit uli padangé ané berag tur bawak. Di kadongé tusing dadi ngarit masibakang. Yén tugelang dadi. Luu miwah entikan ané tusing amah sampi, suudé ngarit ponjokang dadiang besik. Ponjokang sig padangé ané berag.
16
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
SSB/ Manik Sudra
17
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Apa ané tepukin tiangénto kajangkepin olih i bapa di subané tiang orahanga suba dadi milu ngarit. Mara-marané dadi milu ngarit padang, i bapa ngorahin tiang mabalih i bapa ngarit gelahan pitung menit. Suudé kéto mara tiang oraina ngarit di arepné. Dadiné i bapa ngarit di durin tiangé. Pét tiang ningeh i bapa matengkém, sliksik tiang apa ané pelih. Jag saja suba. Paling pepesa i bapa matengkém yén sig padang ané arit tiang misi luu ané tusing dadi duduk. Lénan tekén ento, i bapa matengkém yén entikan ané tusing nyak amah sampi milu di cekukan padang ané sedek gemel tiang. Yén suba lakar mikul kranjang cenik, ané isinin tiang padang, ka kubun sampiné, i bapa matengkém, keranjang ané misi padang aritan tiangé ento musti buin tuunang uli palané. Artinné, luu-luu sig lad tiangé ngarit tondén maponjokang. Ulian i bapa tusing pati pesu raos di katujuné ngorahin tiang. Pepesan tiang matakon tekén i mémé. Satondéné masaut, i mémé nakonin apa ané maan gaé tiang tur kénkén i bapa ngorahin. Yén di subané tiang nuturang i mémé makenyem, artinné ada ané sarat bapa ngorahin tiang, nanging tusing aji raos. Paplajahané ento i mémé nelatarang. Buin tiang ngorahang, Mara, suudé nuunang padang, i bapa matengkém. Mara tlektekang tiang i bapa makenyem. I mémé nyautin: ento tusing nyelapang matengkém. I bapa matengkem ulian dekahné ngentah.
I Wayan Paing embas ring Désa Pakraman Gulinten, Désa Bunutan, Abang, Karangasem pinanggal 6 April 1983. Cakepan sané sampun kamedalang mamurda COR (2009) lan Gancaran Mersun (2012). Kakawianipuné naanin kawedar ring Bali Post (Bali Orti), Majalah Buratwangi, lan Jurnal Kawi.
18
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Suara Saking Bali| April 2018
Satua Cutet
Ujan Macanggah .. stutinira tan tulus .. Agus Sutrarama
S
uaran sunari ento ngentenin tiang simalu, dugas ento, kala tiang kelas 2 SMA, tiang dadi pangurus OSIS seksi kesenian, milu ngatehin timpaltimpalé malomba wirama di kalangan Ksirarnawa. Satuan anginé suba
taén ngawangsitin unduk sisya luh jegég né dueg matembang, kéwala tuara maan kenehé ngerambang, nganti sang ayu ada di malun tiangé matembang. .. pangarannya nihan ulati .. Ngetisin kuping, ngalangang keneh, ipun sang pragina tegep, nulus mayadnya baan suara, nguripang Hyang Sastra, adéng-adéng milu ngidupang rasa di atin tiang dugas ento, ané keweh baan ngadanin, kapincut tanpa kijapan, kasemsem, dadi penasaran.
19
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
“Di, nyidang uupin tiang ngabaang timpal-timpalé yeh ngajak jaja ené Di, yang kel maekin bapak kepala malu kejep,” Putra, Ketua OSIS tiang dugasé ento. “Nah, Tra..” Manggukan tiang nyanggupin. Putra, sajan mula mawibawa, muani bagus, pengadegné tegeh siteng, kéwala alus sajan yén suba nutur, kéto masih yan ngemaang perintah, buka ia ngidih tulung tur ngajiang. Tiang simalu nawang tur dadi mengidolakan Putra, dugas milu dadi suporter kakak kelasé maadu lomba debat Bahasa Inggris, abesik tim misi telu sisia, Putra ditu milu dadi pembicara simalu, Bahasa Inggrisné, duh.. tan parasa tiang dadi greget malajin Bahasa Inggris, apang nyidang buka Putra, nyén nawang mani puan bisa ngewakilin sekolah masi. Lén kén ento, tiang ada di kapengurusan OSIS tuah ulian Putra masi, maekin tiang tur ngajakin milu di kapengurusan OSIS, ipun ngorang dini suba kesempatan iraga, melajin sakancan ilmu, tuara ja di kelas dogén, kéto masi ilmu organisasi, nah, ada né kesempatan maan pengalaman di OSIS né, mula benehné anggon. Putra, mula sing pelih yén liu sisia luhé kesemsem, tiang muani gén demen, bah. Nyluksuk tiang kuri ka tongos timpal-timpalé istirahat ngantiang pengumuman juarané, nyalanang amanat ketua é, ngedumang sembako. Luhluhé dogén ditu matumpli, alah-ilih tur kedékné manying, kinces gigis nyaliné dadi muani padidi. “Aa...” Duh, tiangéngsap adanné, liman tiang tekek ngisi jaja kotak né mesisa tuah buin besik, yan sing gelunin, jejehné ipun tusing lakar maan duman, pedalem busan suud magending. “Wiik .. kamu kaukina to.” Aget timpal di sampingné enten, yén sing kéto suba tiang kapastu ngadeg, dadi bedogol ngaba jaja kotak, tur bibihé nggang. Sépanan tiang ngenjuhang jaja kotaké, duh, paningalanné gedé, ning, kénkén ja buka matan kidangé, paliaté ané jani payu mapalu tusing nyidang katambakin, kéto masih ketugan tangkah tiang né ngansan ngénggalang, duh misi imbuhina
20
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
kenyemné, né mara celang tepukin tiang sajan mula manis, ngalahang gula baliné, Ratu .. “Suksma..” Tipis, bibihné makemikan, ngaénang lélor, liman tiang lemet, yéhé di kotaké ngelengsot, sépanan ngisiang apang isinné tusing nyungkling. A detik ento lakar kéweh baan ngengsapang, bakat dakep tiang jeriri limanné, putih alus, ulian bareng-bareng natakin jaja kotaké ané nagih ulung, mebrarakan. Kéwala leké suba kadung mekacakan, ulian barak dengang muan tiangé mula setata aluh baan anak lén ngetarang, seldet tiang ngikik luh luané ditu, maklieng tiang pesu, grasa grusu. Uling sisi enu nyidang dingeh tiang munyin luh-luhé di tengah, mirib enu ngomongan unduk tiangé mara, sinah liu ané ngetarang muan tiangé né memarak busan. Aget langité pangertian, galang panes ituni nadak katangkeb peteng, gulem abungkul, kerug lan ujanné bales nugtug, né jani tuah suaran sabehé né ngebekin kuping. “Néh, san wik, ujanné bales sajan, gulemé atep, yang engsap, jas ujanné kecag di jumah. Wik, kamu milu di mobilé gen muh, yang sing kénkén, yang sing nyak kamu ujan-ujanan.” “Luuh, yang sing kenapa. Yang mai magandeng ajak Luh, di mulihé yang musti ngajak Luh masih. Yang nak demen ujan-ujanan, héhé. Luh, tingalin ja entikan kembang kertas ento makejang girang, suud ia tuh kebusan. Lan jak di selag-selagan ujanné mentas, masih ujanné tuara macanggah, haha.” Tiang merasa nawang munyin anak di sisi ento, adéng-adéng tiang ngintipin uli selagan jendéla, seken ento tuah Luh Sekar, timpal tiang di ékstrakurikulér Jurnalistik, mara tawang tiang yén ia matimpal paek ngajak Déwi Ginanti. Nah, jani suba gantiné, yén suba tuduh Widhiné, déwéké ané lakar ningeh pakéwehné, tusing ja madan muani yén ajerih lan tan ngenjuhang lima kanti ningeh anak luh atulung-tulung, Déwi.. eda ja kanti sungsut, sebates ia manyilihang jas ujan, kadirasa ané lénan enu sanggup lakar tohin tiang, né penting Déwi sing lepégan diastun tiang né lakar payu bengilan! Antosang tiang, antiang ..! Béh, sajan
21
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
lantang guyonan papineh tiang ngulayang, diapi ja kéto bais tiangé tetep seken matindakan, kasisi. “Sekarr!” Mirib ulung munyin tiangé ngaénang Luh Sekar ngajak Déwi Ginanti tangkejut, makedadua sibarengan makipekan. “Landi,” aget masih Luh Sekar énggal inget ngajak déwék tiang. Mara je dot nutugang mamunyi, sagetang tiang merasa ada anak teka uli duri tur liwat di samping tiang. “Luh, suksma sampun ngatehin, niki jas ujan anggé, kangéang alon-alon nyanan, di paek umahné Déwi nak rawan banjir masih,” ento tuah Putra, Putu Putra Laksana, panutan tiang, kelian tiang, Ketua OSIS tiang. “Men, nyanan Bli Putu napi kel anggén, yén mangkin tiang ngajak Déwi ané nganggo jas ujan né?” Luh Sekar metakon. Putu Putra tuah makenyem, “yang enu meresik dini, nyanan pasti kel ada selah ngeet. Nitip ngih..” Anak mula pantes, Putra mula pantes, anak bagus kesandingin déwi jegég. Atep tiang ditu buka mebalih drama cinta, ningalin kenyung paningalanné Déwi Ginanti kala mapadu ngajak ganggas endih téja di makadadua paningalanné Putu Putra, prajani tiang ngereres, tiang pasti tusing pelih, bas kukuh tategulan Semara Ratihé suba negul ipun ngajak dadua. Limanné Putu Putra ngusap duurné Déwi Ginanti, Duh. Putu Putra mebading, laut ngalahin Luh Sekar lan Déwi Ginanti ditu, ane jani Putra maekin tiang, “Di, mai .. tugtugang biin bedik.” “Ah, Ee.. nah, Tra!” kéto tuah patemon kapertama tiang ngajak sang sunari, Déwi Ginanti, tiang ngelekang paes. Ngenah né harapan ento suba metalang, kéwala kénkén kadén suud ento atin tiang ngansan wanén ngulgulin, buka namplakin, ngingetin yén harapan ento sujatiné enu ada! Enu ada! Enu ada!
22
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
SSB/ Manik Sudra
23
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Miriban ditu timpal tiangé Luh Sekar suba nidang nebak isin keneh tiangé, suba makelo kenal tumbén janian seken sajan nakonang undukné Déwi Ginanti kalawan ia I Putu Putra. Sekar nyaritayang yéning Déwi lan Putra anak suba uli SMP matunangan, lan reramané makadadua nak suba pada kenal. Ngansan tegeh gunungé ngansan bungah kenehé lakar menékin, sinah yan sing misi tantangan, idupé buka ada né kuangan. “Di, kamu ngalih jurusan Bahasa kan? Déwi masih patuh. Raga nitip Déwi nah, bareng jep runguang.” “Ee.. nah, Tra.” “Ené spidolé, dini tulis jep di bajun ragaé nomor HP Landié, nyanan kel hubungi.” Tiang tuah manggukan nuutin pangidihné Putu Putra kala ento, perpisahan sisia kelas telué, Putra lakar ngelanjutang makuliah ka Jawa, Hubungan Internasional, nutugin cita-citané. Sujatiné sekondénné Putra nyambatang yén Déwi lakar ngalih kelas 3 bahasa, tiang suba maluan nawang, suba jelas tiang girang, kéwala pengidihné Putra, nitipang Déwi tekén tiang, apanga tiang milu ngarunguang, bakat kel kenehang. Bé bana mabasa manis Jukut paku mesambeh nyuh Sira ento kenyungné manis Selat bangku makeneh nyujuh “Béh, melah pesan peparikanné Gedé Landi, sapasira minab madué kenyung manis selat bangku nika, Dé? Dadiké Ibu nawang?” Mih, sing ja kadén tiang ibu guru Sastra Bali bisa babeki, lakar kemu kipekan patakonné, seken-seken tiang nekepin leké, apanga muan tiang sing ja ngenah barak sajan. Masuryak timpal-timpalé a kelas. Luh-luhé ané negak di bangku di muka makejang makipekan kuri, ningalin tiang, ada masih Déwi Ginanti lan Luh Sekar ané ajaka negak, duh tiang sing kuat ningalin.
24
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Dina lan dina di kelas 3 bahasa kalané ento buka swarga ring marcapada rasayang tiang. Sastra lan bahasané mula dademenan tiang, sebeté buka mengkeb, kénkénang sakité maekin yén ubadé setata damping, sing ja ada lén, tuah kenyung manis ipunné. Kasaputin baan sastra lan dugdugan rasa di ati, puisi-puisi ento idup ngawai, titipang tiang di beten bangku sang sayangang, boya ja puisi pangidih balesan tresna, tuah sasuratan sambrag né misi pangidih saderana, pangidih kenyung. Intipin tiang uli sisi, duh, rahayu ratu, memaca raos uyang uli pemuja rahasiané, apa né dadi pangidih tiangé ento setata nyidang tepukin tiang. Buka mabalih sang bulanné ngeroman ngajak Ia I Bintang, ditu di petengé tan mamuncuk, ngudiang tiang dini ané tuah dadi panonton bisa masih ngerasaang girang. Apa mirib ulian janji manis filmé ipuan né nyinahang pameran utamané musti sakit maluan, lan pasti ja lakar menang durian? Ah, né ada jani tuah ia I Dongkang né nggang nuléngék langit nerawang, tél tél ujanné malesang, melusin muané licitan. Inget tiang prajani nyeluk HP-né di kantong celanané lakar engkebang ka tasé apang amanan, nadak ngejer HP-né, kiriman SMS-é balihin tiang, Di.. dja niki? Nydang ka Puputan? Déwi motorné mati. Ento tuah SMS-né Putra uli Jakarta, aget tiang masi suba ada di Dénpasar kala ento, di betén toko bukué, nyelapang singgah uli mayah uang muka kuliahé di Bukit, mih ratu, suba peteng mimbuh ujan kakéné, antiang Wik.. sing kanti dasa menit tiang pasti suba teked ditu, gas montoré, ilut tiang. “Sekar .. Déwi...” Mirib tuah krébéké dogén ané nyidang nandingin kaikan tiangé dugas ento. “Landi ...” Makedadua buka makesiab ningalin tiang bisa ada ditu. “Adi bisa ada dini? Nah, sing éngkén, ené milunin ja ngidupang montor yangé.” Abetné Sekar. Tiang masi ngadén yén Putra suba nyambatang tekén Déwi yén ipun ngeSMS tiang ngidih tulung. Bais tiang ngatepak, slengger baisé nyajan kel uyak,
25
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
misi ngacep gigis, nunas kalédangan Ida, nyaruang ngangsur angkihan benehbeneh tiang nyambatang yan tuah Putra ané ngorin tiang unduké. “Oo .. beh, wi Putra ubé ngaénang Landi repot.” “Wik, iraga matimpal, mula benehné saling tulung! Ee.. kéné sarinné, nak ube peteng né, pedalem reramaé ngantiang. Ené montor yangé aba malu, ené STNK-é tukarang, baang yang ngurusang montorné Sekar. Sekar??” Anggukin tiang I Sekar né kenyem-kenyem uli tunian. “Setuju to Wik.. , tuutin gen apang sing pedih buin Dé Landi, nyanan pesu buin peparikan cintané... héhé..” “Makasi nah Di.” “Nah, Wi.” Déwi kalawan Sekar sakabedik ngajohang, capuh baan gerimis matampih né ngansan ngemalesang, Lampu-lampu taman di puputan buka milu nimpalin tiang mamengong, sabilang adan ipun kasambat, dikala peningalanné maan mapalu, sajan ketug ento, enu baat nanggehang, duh Semara. Kangoang tungkakan tiang menghayal, ené jani di maluné montor matik mati-matian né I Sekar musti enggal aliang jalan keluar, yén sing tiang dot nongos dini nginepin montor mati. Miriban acep-acepan tiangé tuni ento baas wayah, né jani tuah usud tiang ndas montoré, sayang-sayangang tiang sambilang nyongkrak dobel. Iseng tiang mecik stater tanganné, jeg nyresces ia ngidupang awakné, kakin! Mara kel nyalanang montoré, HP tiangé ngejer, tingalin tiang SMS uli Putra. Di, makasi nah. Mara ukua malas, inget tiang tekén pulsané telah, kangoang balas tiang di kenehé gén malu. Sama-sama Tra .. Lemah peteng dadi atiban bas becat rasaang tiang, dina palepasanné suba paek, kéto masih déwék tiang né musti né suba nyidaang melepaskan, ngelébang lawat dedara di limané ané bakat uli pidan kerawat, kapiara, depang suba
26
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
makeber, dadi inget-ingetan ané tuah lakar nyidang aba di ipian. Inget mara ené maan melali ngajak telu ka toko buku di Badung, tiang, Sekar, lan Déwi. Ditu tiang nawang yen Déwi demen memaca sastra Bali Modern, ada buku ané uli pidan dotina, kéwala tondén ja bakatanga, tiang jak Déwi nakonang tekén patugas toko e ané nyambatang buku ento suba tuara buin kacétak. Uli buin maniné tiang ngelanglang buana ngencegin sakancan toko buku ane tawang, kéwala sasur telung dasa lima asilne, tuah patuh. Yen sing mirib pedalam Widhi, buku ento payu bakatang tiang, dagang buku ne takonin tiang siduri inget yen ada timpal ne ane ngelah buku kakéto, lan ipun mastiang lakar ngadepin tiang buku ento. Diman tiang pang solas buku ento lan kaput tiang baan kertas coklat, mirib buku ené lakar dadi kunci siduri ané nyidaang ngalepasang sakancan rasa ne metanem di atin tiangé uli pidan. Dot ngaliang galah ne tepat, kéwala dina ulang tahun ipun ne tuah enu ejoh, palepasan SMA e ane paek. Iseng tiang nge-SMS Sekar, suba dot sajan tiang ngalih timpal curhat. Kar, kamu dija? Hai Di, sik umahné Déwiné, Déwi sakit .. Makleteg, enek, yen kenken kadén unduké tiang bisa tusing terima tekén kabar ane mara tawang tiang uli Sekar, Déwi sing dadi sakit. Celepang tiang buku mara ke tas kresek, ada kliab tiang buku ento nyidang dadi obat baang Déwi, di jalan-jalan tiang masi mereren meliang ipun bubur ayam ané taén kaortoang tekén Sekar yén ipun jak Déwi demen ngajak bubuhé ditu. “Di, biih .. biin suba ené Wi Putra ngaénang kamu repot, misi ngorin meliang bubur.. duh, maaf nah Di..” “Ee ..” Mara Sekar dot mesuang munyi, suba calungin tiang. “Ao né Wi, mara Putra nyambatang yén Wi sakit lan ngidih tulung meliang bubur..” Ditu tingalin tiang Sekar tuah nengil, mirib nawang apa ané jani rasaang tiang. Tusing ada buin gargita keneh tiang lakar ngemaang hadiah buku ento tekéning Déwi, tileh buku ento ada di betén sadel montor tiang.
27
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Telan yéh mataé tuara buin nyidang kataenang. Di dina palepasan ento mula liu masih tingalin tiang anaké matetangisan, nah orahang dogén tiang tuah milumilu tuwung. Tiang ngaé foto bersama kel anggon kenang-kenangan ngajak timpal-timpal kelas 3 bahasa, tingalin tiang Déwi makenyem liang pesan ngisiang Sekar, gelekang tiang angkihanné dalem-dalem, ngelawanin makenyem, negarang liang. Ditu bakat seldet tiang yén Sekar meratiang tiang mirib suba uli tuni, apake Ia maan ningalin tiang ngetelang yeh mata busan? Pangidih tiang Sekar ngartiangénto tuah yeh mata bagia, ulian tiang nawang yen ipun ngajak Déwi lakaran ngalanjutang ka universitas di Singaraja buka ane keneh-kenehange baan ipun jak dadua,lan tiang di Bukit Jimbaran, tanggu kaja kalawan muncuk kelod, sajan joh, lan nyidaang ke katemu buin? Ah, mirib ento makelo. *** Bukit – Tabanan, Tabanan – Bukit.. saja tuara paek lan tusing enggal yén tuah bakat kel kenehang, tua di jalan, kéto ada anaké ngorahang, ulian lebihan waktuné makutang di ambah-ambahan, kéwala yén baan jemet lan jengahé lakaran nyunggi Sang Hyang Aji Saraswati, johné tuara dadi pialang. Suba petang seméster né jani tiang ngajag kuliah ka Bukit, tusing kerasa. Mirib yan sing bas nunjah ujanné, enu lakar terobos tiang, kangoang ngalah ngalih pangetisan lakar nyaluk jas ujan, Désémber ené nyaluk tanggal wayah, ujanné suba melajah ngetel. Makiré ngeberang mantel balihin tiang malu HP-né di kantong celanané, jejeh gigis yén buin ulung ilang cara ipidan, saget HP-né mamunyi, uyut sajan. Nomor ento buin, ané gas ené tuara angkat tiang, ulian tiang sewai ngekoh nerima telpon uli nomor ané tuara kasimpen tiang, kénkén kadén né jani tiang mutusang ngangkat telponné. > Swastyastu >> Landiii ... gaya ti lho, sing angkat télpon, kamu kija gén? Ganti nomor sing ngorang-ngorang.. > Ee .. niki sira ja ngih..?
28
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
>> Biih, Sekar nih Di.. > Sekarr?? Haiii, engken kabar karr, aduh maaf telpon tiangé ilang, tiang kelangan kontak, jani sakabesik mara punduhang tiang, ampurang.. >> Hahaha... suba duang tiban sing katemu, masak sing kangen ngajak yang.. > Aae, héhé.. >> Ngajak Déwi masih sing kangen..? Deggh > Kar, Déwi éngkén kabar né?? Séhat-séhat gén kan? >> Sehat .., Di, malam tahun baru ada acara? Yang jak Déwi dot ke pantai Kuta, merayakan ditu, kamu teka nak nah.. > Oh, nah kar. >> Nah, kéto gen malu, nyanan SMS buin > Ok Tiang buung nyaluk mantel, ketug jantungé né jani mebarung, manesin tangkah, ngalahang dingin ujan angin né kel papasin. Déwi, tiang lakar nyidang buin matemu, diastun je kayang ento lakar matemu misi ngemaang undangan, nah tiang suba siap. Mula suba rencana tiang lakar nganggo baju seragam OSIS SMA-é ené, enu kedas luung yén anggon, kenehé binjep ngingetin Sekar jak Déwi yén iraga taén masekolah bareng ditu. Seldet tiang HP né tondén masih ada balasan SMS uli Sekar, kéwala mula kel lantang tuuh HP tiangé,mara je kel kliengin sagetan ia mamunyi, Di, yang jak Déwi suba kel berangkat ne, kamu suba makire? Di, ne yang ada nge-share link youtube, tegarang ja buka.. Sajan tiang makesiab, lantas makenyem padidi, ento tuah vidio ne Déwi dikala mawirama di kampus ne, manis kenyung ngansan nyegegang, simpen tiang vidio ne, ningehang sunarin tiangé, nimpalin tiang nabyeng ka pantai Kuta, dot katemu e ngalahang makejang.
29
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Tuara ja masih konyangan liange pesu mara rindu payu matemu, ulian kaliwat bedak, nadak kaleblebin, dadi begah, ibah, buka bakat rasayang warna langite peteng ene, soléh capuh, mara lakar muncuk baisé ngencegin bias putih pesisi Kutané, mamunyi buin HP né .. Di, éngkén kabar? Putra né, rahajeng nyanggra warsa anyar Enyén buin timpal tiang madan Putra, yen sing I Putu Putra, ketua OSIS tiang pidan, tunanganné Déwi... Suba makelo saja ilang kontak, johan setondén HP tiangé ilang. Mara lakaran ngetik SMS ngewales, buin ada SMS masuk. Di, tetep perjuangkan nah! Tiang sanget ngedukung Déwi apanga ngajak Landi Hah, apa ené, seken ené Putra ané SMS? Tiang tusing ngerti, tondén jelas maksudné, kenehé lakar nélpon, SMS-né masuk buin nembahang. Di, Déwi jak Putra suba suud matunangan, Putra né sekat kuliah tusing taén balik ka Bali, suba nyuudin Déwi tanpa kerana ané seken. Suba ada lebih atiban ento, dikala yang nélponin Landi kéwala tuara nyidang nyambung. Yén mula tuduh Hyang Asih, yang dot san timpal baik yang ené apanga payu né ngajak Landi, yang ngedukung. Rahajeng warsa anyar .. Kaukud awak tiang ngetor, peluh matah pesu, buung nelpon, lima ne lelor dasdasan HP ne macepol, “Landi.” Suaran sunari ané suba pasti kenalin tiang, jani ada di sampinge, ngapgapin manis kemik lan kenyung, ento né payu ngetisin, nungkulang uyang. “Wik..” “Kamu ngemokohang Di.” “Kamu masih..” “Mmokoh?” Sambilang ngisiang pipiné. “Kamu masih nge-nyegégang.” “Béh. Di, Sekar nadak ngorang buung milu, ngelah acara koné jak timpalné, mm .. jak tunangan ne sih asané.."
30
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
“Wik.” “Tiang.” Sagét macedar, makudang kembang api makecos ke langite peteng, mara tau limané Déwi tekek ngisiang liman tiang, mirib makesiab, gulemé bedah dadi ujan, sibarengan ngajak suara keras lan hitungan mundur di layare gedé. Tiga.. Dua.. Satu... Déwi ngedeng liman tiang, milu maujanan ngerayaang warsané anyar. Déwi, mara busan tiang ningalin ujan ne macanggah, angin tan pawangsit megatang. Adaké tresna né bisa lakar kakéto masih? Né ngaénang munyi labuh dikala aksarané enu macarang? Buka hadiah, ngeranaang tiban-tibanan penantianné dadi mebati? Kakéto? Hh, luungan tiang nyaketang layah. Déwi, tiangénu lakar dini, lakar setata ada, mastiang, ipidan ja ulungan ujanné maukudan, mamesik, sinah ento tuah lakar, tuah lakar gelah tiang. (*)
Tabanan, 21022018
Agus Sutrarama Magenah ring Tabanan. Kakawiannyané naanin kawedar ring Bali Orti Sampun ngamedalang cakepan pupulan satua cutet “Bulan Satwak”.
31
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Satua Cutet
Suara Saking Bali| April 2018
Ni Luh Sari Katjarita mangkin wénten djadma sugih mapaumahan ring Bandjar Tegal, ipun madarbé bapa sampun ninggalin padem, kantun padaduanan Ni Luh Sari ring mémén ipuné. Ni Luh Sari sampun anom djegégé tanpatanding, kenjemé mangalap djiwa, kemikan bibihé manis njujur, putih gading pangadegé langsing lanjar. Bengong wiakti anaké mangantenang. Nanging kadjegégané tan anut ring pari solah ipuné. Sering tungkas ring papineh anak tua, tur degagé mangonjang. Ida Bagus Majun
N
i Luh Sari mangkin sampun kelas kalih ring S. L. T. A. Santukan marasa ring déwék djegég, njantos engsap ring papladjahan tungkul ngitungan kadjegégan. Selid sanja mapajas ring kamaré nénten
32
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
naenin maladjah. Sabilang wengi mapaeneman ring para anggurané njantos dalu. Méméné sampun marasa kutjiwa nguélin ipun, taler tan prasida antuka. Sedek dina anu sedeng njalah masa, Ni Luh Sari madabdab-dabdab mapajas, santukan inget ring djandji patjang malali sareng timpalné muani2. Parisolah Ni Luh Sariné Sénglad kakantenang olih mémén ipuné, raris kasambat sara: -Ning, man lakar kidja kali djani njalah mas ning? Buina djani rarainan gedé, mémé djumah marasa kosek jéning tjening magedi. Ni Luh Sari gelis njaurin sada bangras. *Tiang lakar djumah timpalé sep mé, patjang maladjah, santukan béndjang wénten ulangan ring sekolah. Digelis matjebur Ni Luh Sari malaib ka rurungé sebengé sada djengis mirib anak sebet santukan kasambatsara olih mémén ipuné. Ring djabaan sampun wénten timpal ipun muani njadia njantos Ni Luh Sari. Akedjepan sampun magandéng sareng timpalé muani gragak-gruguk sajan ngedohang. Mangkin kantun mémén ipuné djumah padidi naenang sedih, ngembeng jéh paningalané ngantenang pasi solah pianak ipuné, sané njabran raina ngelékang. Sambilang ipun mapineh-pineh raris ipun ngrandjing ring genah pianakné masaré. Kakantenang potrékan anak muani katah pisan madjadjar magantung ring témbok kamaré. Sios malih wénten buku matumpuk-tumpuk ring duur méjané tongos Ni Luh Sariné maladjah. Iseng taler mémén ipuné njemak bukuné abesik, nanging boja dja buku papladjahan sané wénten irika, boja sios sami buku2 komik miwah buku2 tjabul. Adjahan makebjos yéh paningalané, antuk tan sida naanang kebus atiné buka borbor. Sambil ipun ngebahang déwék ring plangkané, sigsigan ipun ngeling inget tekén ngelah pianak setata njakitin rerama. Sampun wengi paksana ngidemang paningalané mangda dados ugi masaré. Nanging tan sida sirep santukan inget ring pianak kantun malali mamukti karasmin. Sampun reké das lemah Ni Luh Sari raris nogdog djelanan. *Mé, mé ampakin tiang djelanan tiang mara teka.
33
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
SSB/ Manik Sudra
34
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Gelis mémén ipuné njagdjagin tur ngampakin djelanan. - Jah... nguda dadi kali djani mara teka ning? Man njen ané ngatehang ning? *Mémé data-data takonang mirib té mémé tusing taén badjang. Ngadobros Ni Luh Sari malain ka pasaréan tur ngantjing djelanan. Makebjos jéh paningalan mémén ipuné ningehang pasaut pianakné kéto. Ring pedeman mémén ipuné terus njiksik bulu sambilanga mapineh-pineh ngalih daja anggon ngurukang pianaknjané. Bénjang pasemengan Ni Luh Sari sampun nabdabang pajas njadia patjang luas ngulurin keneh liang. Kenjem mémén ipuné njambatsara: -Ning lakar kidja semengan ning? Mangsegan anaké kapah-kapah da baas ngulurin keneh gati! *Ih mé mangkin raina Redité tiang lakar malali sep! -Oh.... mémé anak suba nawang djani Redité ning, nah ning mai té malu paekang awaké, mémé ada besenang malu bedik! Matjebur Luh Sari ngelénang liat, tani rungu ring patakon méméné, terus njagdjag ke rurungé. Adjahan sampun baduwur sepéda motoré magandéng ngadjak timpal muani. Ngéntjolang mémén ipuné njadjag aji paliat, nanging adjahan sampun itjal kaplaibang antuk sepéda motor. Kasuén-suén ngantjan kaon kakantenang pari solah pianak ipuné, njantos bragtégrég kisut raraman ipun ngenehang pianakné. Sedek dina anu, semengan Ni Luh Sari nabdabang pajas patjang malali sareng timpal-timpal ipuné muani. Saking tan sida antuk naenang kebus atiné, raris mémén ipuné njambatsara sada keras: -Sari pakapahin dja malali, sénglad mémé nepukin tingkah anak luh buka njai, busan-busan ngadjak anak muani sep ngadjak né, sep ngadjak to, tusing pesan matilesang awak anang gigis....... Digelis njagdjag Ni Luh Sari sadia patjang nimpalin raos mémén ipuné.
35
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
*Jah... mémé da suba nambakin anaké buka tiang, tiang anak suba kelih ngelah batis anggon madjalan, ngelah paningalan anggon medasin, mémé anak suba tua mirib té suba tusing taén badjang! -Oh... adéngang malu mamunji ning! Da kéto awak ngantjan kelih, melahang mapineh........ Déréng puput mémén ipuné ngraos sagét kasaurin olih Ni Luh Sari. *Anak mula lén séla karang tekén séla bedauluné, anak mula lén djaman sekarang tekén djaman maluné. Djaman malun djaman tjikar, jén cara jani djamané suba djaman kapal terbang. Jaman djani bébas, japi luh japi muani tusing ada bédané. Pantes mémé anak kolot mong tusing nawang babedag, ah...... Ngéntjolang njemak tas djeg ngadébras malaib ka rurungé....... -Anti malu Luh..... mémé ada raosang abuku...... Sépanan mémén ipuné njagdjagin djeg sampun baduwur motor pité magandéng ngadjak anak muani, adjahan sampun itjal tan kakantenang. Doaning tan dados gelémékin Ni Luh Sari, antuk sampun marasa kemig tur kenjel mituturin pianakné taler tan runguanga, mangkin nengil mémén ipuné tani rungu ring pianakné. Sampun kasuén-suén sedek dina anu dauh ro, mémén ipuné sampun wusan maratengan ring paon, raris negak ring kursiné sambilang mapineh-pineh. Ni Luh Sari wau bangun uli di kamaré sebengné laju dudus, paningalané ngul, digelis njadjagin méméné, saha aturé alus masesambilang ngeling. * Mé..... mé..... titiang nunas ampura, nista mémé maderbé pianak kadi titiang...... Makesjab mémén ipuné antuk tumbén ngantenang solah pianakné kadi sapunika. - Man apa ning, apa mirib ané sebetang tjening tumbén anaké buka tjening paek tekén mémé! *Tiang...... tiang..... Pegat-pegat munjin ipuné antukan lintang lek tekén i mémé.
36
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
- Nah lautang ning, da lek tekén mémé. *Tiang sampun..... sampun..... sampun...... misi. Makebjos jéh paningalan mémén ipuné wau miragi atur pianaké kadi asapunika. - Nah..... nah..... dong taraning suba. Mémé kemig nguél anaké buka tjening dong ané buka kéné djedjehang mémé. Anak tjara jani bas bébas pergaulan luhluhé, liu ané tungkas tekén papineh anak tua mapi paling ririh, nganti engsap tekén awak luh, liu ané suba mabukti liu ané tusing njidaang manerusang sekolah ban kéné suba buka tjening. *Am..... ampura....... titiang mé, ampura..... - Nah kudiang ngalih lemahé ibi ning, tusing njandang selselang ané suba liwat. Mémé latjur ngelah pianak buka tjening, anak tjening mula anggon mémé sasuluh sasai, anggon mémé bungan umah ané njandang tjagerang, mémé sing suba tua, apang ada ané slélégin mémé. Nanging ané kéné ané temu mémé. Nah anak titah ning, sing dadi olih iraga, Ida Hiang Parama Kawi ané uning. Jén tusing pelih ban mémé ngorahang né ané madan karmapala. Iriki raris Ni Luh Sari njelsel raga tau tekén déwék pelih. Duk saking irika raris ngobah papineh anut ring tutur raraman ipuné. (*)
NB: Satua cutet puniki kaambil saking cakepan Kasusastraan Bali Warsa 1968 sané kamedalang antuk Lembaga Bahasa Nasional Tjabang Singaraja warsa 1969 kaca 8.
37
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Puisi Bali
Suara Saking Bali| April 2018
SSB/ Manik Sudra
Puisi K. Putra lan Arthanegara
38
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Galang Bulan Olih: K. Putra
Sangkaning tulus - dulur kaduluran déning kalédangan dangan makardi ngardi ajuning galang pada
pada aju mulaning sarat sarat kajun sarat bakti bakti siniwi apan punika.....
i sasih mangawé girang girang ipun i sekar gadung gadang daun njané mangrawé
ngawé sukaning ati ati sutji pinda widi kawidén-ning sinar bulan
sangkaning punika raris..... suara rebab gambuh mangalup ngalap kasor kéngin mapitorang
miterangin antuk galang bulan bulan purnamaning kapat?
39
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Gaguritan Pianak Bendéga Olih: Arthanegara
jéning wengi sampun medal rainané mangkin sang bendéga raris ngrauhin peraun ipun marérod mapinunas swétjan widhi njeladjah segara biru ngereh tatedan anggén somah pianak ipun
inggih punika karjan ipun sawai-wai saantukan ipun sajuakti lédang saantukan ipun sajuakti nresnin djagat druwéné
sang bendésa medal mairingan pudja rahaju somah pianak ipun ipianak njagdjag raris matakén -bapa, bapan titiang bapa lunga kidja?
i mémé raris engsek, ngajat batara sagara -ratu, ratu déwan sagara makudang taun papa puniki ngrauhin pandjak druwéné?
asapunika karjan ipun sawai-wai asapunika karjan ipun sawai-wai
sang bendéga sané marérod ring sagarané biru kapantigang antuk ombaké sané magulung-gulung
40
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
tur panes surja sané tan sida-sida nanging ipun tetep pageh saantukan ipun sajuakti lédang saantukan ipun sajuakti nresnin djagat druwéné raris, jéning surja sampun medal ring sisi kangin sang bendéga budal makta suétjan widhi somah ipun matakén ring manah ipun tur pianak ipun njagdjagin liang matakén -bapa, wénten redjeki rainané mangkin?
sanggar olég tambulilingan
41
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Puisi Bali
Suara Saking Bali| April 2018
SSB/ Manik Sudra
Puisi-puisi Ni Wayan Rima Déwi
42
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Titah Yadiastu setata ngayah Yadiastun mapanganggo bungah Nyakupang lima ngaturang sembah Tuwuhé tusing dadi tawah
Urip baan nyilih Sampun semaya katagih Yadiastu lacur utawi sugih Jalan punika tetep kapanggih
Nénten ulian Bhatara Nénten ulian pisaga Jalané ento iraga ngaba Pituduh Widhi mula saja
Lascariang iraga jani Rastitiang ipun iriki Uripé tan sida mawali Pragatang baan pula-pali
43
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Suci Bakti Kupingé setata masumpang bunga Gidaté mataplék bija Panglaksanané mula macihna Baktiné mula saja
Suciang pura irika Taler sajeroning iraga Genah Bhatara mayoga Ring hati Ida malingga
Icalang sarwa punyah Mangda jenek Ida magenah Pagehang ngrastiti Mangda kapanggih santhi
44
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Satia Langité galang Kapayasin sunaran bintang Kenehé tusing liang Beli kapah ningalin tiang Dija dogén beli sesai Dini tiang pedidi I Bulan dadi saksi Nyantos beli sesai Tresnané ten jangkep Kadi langit tanpa bintang Ten adung kacingak Yéning ten ngenah makadadua
45
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
I Pidan I Pidan….. I pidan beli makisi-kisi I pidan beli mamunyi I pidan beli majanji Jani…. Jani beli magedi Tusing nepatin janji Ngalih pengganti Pengganti ane maenci Apang maaji Di sisi
Ni Wayan Rima Déwi Mahasiswa Sastra Bali Unud
SSB/ Manik Sudra
46
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Puisi Bali
Suara Saking Bali| April 2018
SSB/ Manik Sudra
Puisi-puisi Budi Santosa 47
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Klongkang KLONGKANGKLONGKANGKLONGKANGKLONGKANG KANGKLONGKANGKLONGKANGKLONG KLONGKANGKLENGKLONGKANG KANGKLONGKANGKLENG KLONGKANGKLONG KLENGKLANG KONGKLANG KLANGKO KLONGKANG
48
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Luung Yén mula sangkaning luung Sinah lakar tepuk rurung Boya ulian malunan ngalih rurung Mara ngorahang luung Sangkan liu sané linglung Ngenehang pamargané puyung Tulad patapan i sekar tunjung Ngundang bramarane ngeriung Niténin marga suwung
Budi Santosa, MahasiwaSastra Bali Udayana
49
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Puisi Bali
Suara Saking Bali| April 2018
SSB/ Manik Sudra
Puisi-Puisi Putu Wahya Santosa 50
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Pondok Pitutur Lampah titiang Kadi kalangen Ngalap sekar lango Ring taman kawi Ngaruruh lawat Kruna-kruna metalang Sané ngendih dumilah Saksat samar masunar Dados damar manah peteng Yadiastun pongah Lampah titiang Kabaos mapi-mapi Réhning mula tan uning napi-napi Tan weruh ring basa sepi Nanging yukti Titiang wantah madasar ajerih Doning basa sang sunari Sané setata ngicen pitutur Né mangkin tan bina kadi kulkul kubu Tulus nrungtung kéwala puyung Tan wénten rungu
Lampah titiang kalangen Majalan nyujur pondok pitutur Réhning ajerih
51
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Méhméhan lawat titiang Pacang kauluh i kalantaka Ampura, Minabang niki nénten kadi mapi-mapi
2016
Piteket Polos Ané Lekad di Pondok Pariselsel Kenyir tiang Kelem Di kenyem purnamané pawah Sakakatih Akah pangacep idupé Kauluh tatu Kauyak api yéh mata
Lemah peteng tiang masarin tanah Kakepung lampah i kalantaka Ané ngemit tindakan batisé Sebilang bucu
Ring dija malih Ngeruruh genah Anggén matembang liang Duh, diolas jani tiang ngidih tulung Baang tiang ngidih rurung
52
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Apang nyidayang tiang ngembahang sekancan tatu alpaka Ané lekad uli tukad angkara Dumadak makejang lakar anyud Nanging, kénkén abeté apang gangsar matindak Yén napet déwék suba nyalempoh apit batu? Katusuk kruna di awak padidi Ané mangan kaliwat sidi
Dija ada unduk lakar nepuk langit galang Yén langit kenehe suba tangkeb gulem raja Sebilang wai
Duh jero, Sesai tiang buduh Ngumik-ngumik panumadian Ngeragrag raos ane tuara ja nyatuayang unduk Ulian dipetengé ngipi gulgul sarwa aéng Mamunyi tiang cara sedeng Nanging yukti Niki wantah tatu Tatu yéh mata Nglekas dadi api Api yéh mata Morbor raga patelasan Durus piragi Tangis ring taru aksara sewai-wai ngicén tiang tutur polos ané sanget mapinunas apang tiang liang
53
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
apang tiang polos nuutin kenehé bajang nanging kénkénang tiang nyuudang selselé ané kutang-kutang?
2017
Piteket 1 Cening sané embas Saking ketelan toyan panon Ida Hyang Baskara Matiti pamargi pawana Medal makta satua Nganggén busana sarwa aksara Akasa-pertiwi Telebang cening makerti Maguyang di sastrané Makolem di lontaré tan patulis Mangda sida anggane galang macaya Kalinggihin sang hyang taksu aksara Sabdané sida dados sasuluh Lawat ring raga Pagehang lampahé Nugtug ombak gumi Apang ada buin mani ané lakar bekelang mulih
54
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
bareng-bareng mapunduh ngajak bapa di pondok embangé
2016
Piteket 2 Cening, yéning pradé cening lakar majalan Eda pesan cening engsap tekén lawat Sawiréh lawaté ané ngicén cening rurung Apang sida nugtugang pajalan tuuh
Cening, yéning pradé cening matindakan Eda pesan engsap masuluh tekén lawat raga Sawiréh lawate ané pedas ngicén piteket Unduk bekel karma panumadian Yadiastun pajalan ceningé suba joh Sakéwala lawaté tuara lakar sida ical Matanem di sebilang enjek-enjekan pajalan ceningé
2016
I Putu Wahya Santosa alumnus Jurusan Pendidikan Bahasa Bali sering nyurat puisi Bali modérn lan ésai basa Bali sasuratané sampun kawedar ring Bali Orti lan Médiaswari.
55
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Ésai
Suara Saking Bali| April 2018
Guru lan Artis Sinétron I Putu Supartika
R
ing facebook titiang naanin manggihin lengkara sakadi puniki: “guru dibayar murah dituntut untuk perbaiki karakter dan akhlak anakanak, sedangkan artis sinetron dibayar mahal untuk merusak akhlak
anak-anak.” Lan sausan ngwacén, titiang setuju pisan ring krunané punika. Napi mawinan asapunika? Duaning sinetron sané nénten mendidik ring TV-né wantah silih sinunggil sané makada alit-alité utawi para sisiané malaksana sané boya-boya lan nénten manut ring tata krama. Silih sinunggil contoné tuah ring sinetron wénten sané nyaritayang indik marebut warisan, nyama tiri sané galak, lan carita ring sinétroné punika nénten ja pantes kapebalih olih alit-alité. Conto sané lianan wantah, busanan para artis sinetroné sané nénten ja manut sareng tata mabusana i raga serahina-rahina sané katulad olih alit-alité, kadirasa alitalit sané kantun SD sampun bisa nulad indiké punika. Ring sinetron wénten taler nyaritayang indik sisia sané ka sekolah nganggén baju sané kaléléhang, jalér ciut, rok bawak, sané muani nganggén tindik lan boknyané gondrong, lan ring sekolah gaginané wantah majaguran lan unduké punika mangkin akéh sané katulad alit-alité utawi sisiané mangkin. Nanging yéning guru? Guru patut digugu lan ditiru. Dados guru nénten ja saaluh ngucapang kruna “guru.” Menados guru, nénten ja sealuh dados artis sinétron. Yéning artis sinétron ngamedalang trénd anyar yadiastun singsal saking tata sané lumrah, sinah akéh sané pacang nulad. Sakéwala yéning guru ring sekolah nyontohin sané becik, durung janten para sisiané jagi nulad.
56
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Napimalih papineh sisiané mangkin sampun akéhan sané mabading. Ipun nganggep sané jelék lan nénten manut punika becik, lan napi sané becik lan patut, kaanggep nénten ja becik. Lan indiké puniki wantah PR para guru ring sekolah sumangdané sisiané prasida nulad sané patut lan ngicalang sané iwang. Sapunapi carané mangda PR punika prasida kacawis? Méweh pisan jagi kacawis. Krana guru sané sampun tiban-tibanan ngabdi, durung janten kagugu olih sisiané, lan samian jalan utawi cara sampun kalaksanaang olih guru ring sekolah mangda karakter lan parisolah sisiané becik, nanging karasa rugi krana akéhan sané nénten rungu yadiastun wénten siki kalih sisia sané kantun rungu. Titiang uning sapunapi guru ring sekolah mautsaha sumangdané sisiané maduwé karakter sané becik. Dados guru punika méweh pisan. Kaping siki, guru mangda makarya administrasi sané nénten ja akidik. Saking makarya RPP, program tahunan, program semésteran, nuréksain tugas murid. Kaping kalih guru mangda ngajahin utawi nuladang ilmu, sumangdané sisiané maduwé gagamelan urip. Kaping tiga guru taler mangda dados conto utawi tetuladan sané becik majeng ring sisiané. Lan kaping untat, guru ketuntut mangda ngawentuk karakter sisiané punika mangda becik. Rikala nglaksanaang swaginannyané dados guru, taler akéh masalah sané kapanggihin. Akidik iwang, guru kapelihang. Iwang akidik rikala nidik sisia, lan sisiané punika ngadu ring reramanipuné, guru punika pacang kapelihang olih reramanipuné. Kantos wénten i rerama sané rauh ka sekolah makta caluk. Yén guruné punika ngalumbar sisiané sangkaning sisiané nénten dados urus, taler guru sané kapelihang. Kantos wénten i rerama mabaos sakadi puniki ring pianakné, rikala pianakné malaksana iwang ring jumah utawi jero utawi puri: “kéné ajahina tekén guruné di sekolahan?” Napiké yéning ipianak iwang punika tanggungjawab guru ring sekolah kémanten? Napiké i rerama wantah ngandelang guru ring sekolah kémanten rikala nidik i pianak sané kantun dados sisia sumangdané ipun maduwé karakter becik?
57
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Nanging, rikala ipianak nulad sané iwang, sané wénten ring sinetron, nguda i rerama nénten melihang artis sinétron punika, sakadi melihang guru ring sekolah? Nguda i rerama malahan demen nyingakin artis sinetron sané nénten manut punika lan nénten ngalarang pianakné mabalih sinetroné punika? Yén dados titiang mabaos, lan mélanin guru titiang pacang mabaos sakadi puniki ring reraman para sisiané: “Mé, pa, ajik, biang, sadurungé melihang guru ring sekolah sané nénten mersidayang nidik pianaké, tegarang cingakin dumun parisolah i pianak. Napiké ipun patut, napiké iwang. Yéning parisolah utawi tingkahné kantun iwang, diolas didik dumun pianaké ring jéro lan sampunang ngandelang guru ring sekolah kémanten. Yéning sujati ipianak punika malaksana sané patut lan kapelihang olih guruné ring sekolah, rarisang ruruh guru punika ka sekolah.” Dumogi bénjang pungkur, guru punika sayang kauratiang lan nénten setata kapelihang. Yéning nénten wénten guru ring jagaté puniki, taler nénten ja pacang wénten présidén, gubernur, bupati, wiadin anggota DPR. Guru punika akéh maduwé jasa. Guru punika pahlawan tanpa tanda jasa. Yadiastun guru punika polih gajih, nanging nika nénten ja sebanding ring pengorbanannyané. Lan titiang taler mapinunas, diolas tulungin, wantu guru punika rikala nidik para sisiané. Krana ngawentuk karakter sisia punika boya ja tanggungjawab guru ring sekolah kémanten, nanging tanggungjawab i raga sareng sami.
Singaraja, Oktober 2015
58
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Satua Masambung
Suara Saking Bali| April 2018
Kania (8) IBW Widiasa Kenitén
N
énten madaging sané kaaptiang Ida Bagus Cidra. Paling ngrereh pamargi. Kudang balian sampun rereha mangda mresidayang nyengkalén Dayu Latri. Durung taler wénten sané mintulin. Bapa
Rajeg sané dados balian ngiwa ngindayangin karauhin. Ida nyaruang nénten makta punapa – punapi. “Bapa, tulungin tiang.” “Indik punapi, Ratu?” “Pragatang Dayu Latri, kaponakan tiangé?” Bapa Rajeg kadi nénten nyak. “ Ampura Ratu titiang nénten purun malaksana sapunika.” “Tiang ngidih tulung. Tiang suba med pesan ningalin Dayu Latri. Ia ané nglikadin pajalan tiangé. Manian yan suba misi ané aptiang tiang, Bapa lakar maan bebagian.” “Yukti punika. Santukan titiang sampun sering kauluk – uluk. Ring ngrerehé manten becik aturné. Ring sampuné mapikolih lali . Mriki manten nénten naen. Punapi malih jagi éling ring semaya.” “Ampunang patuhanga tiang tekén ané lénan. Ené malu anggon panegteg keneh.”Ida Bagus Cidra ngamedalang jinah saking kantongé . “ Kanggoang malu. Yan suba mabukti abaanga lebihan.”
59
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Gagambaran Drs. I Nyoman Ngadeg
60
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
“Inggih. Jagi déstin titiang Dayu Latri. Pastika jagi séda. Samaliha wénten anggén titiang aturan ring gurun titiangé. Wantah puniki mapikolih, genah titiang jagi munggah malih . Kawisésan titiangé ring panéstian
sayan
ngunggahang.” “Oooo, dong kéto. Di panéstian ada masi marebut jabatan?” “Wénten Ratu. Sami punika marebut. Sayan utama sané kaaturang sayan gelis polih jabatan becik. Punapi malih polih kadi mangkin wangsa brahmana, yan polih malih Pranda jeg ring duur sampun magenah.” “Artiné ada ané rebutina tekén ané nglarang panéstian.” “Pateh kadi pemilu – pemiluné, Ratu. Sami marebut mangda dados pamucuk. Sakéwanten becikné, nénten wénten sané mobad. Sami sané ngamargiang panéstian, satia ring semaya. Wantah purun mobad, pateh ring padem. Pacentokan kawisésan taler wénten genahné. Pablibagan, pagendu wirasa taler wénten rahinané. Punapi malih yan nuju tilem Kasanga. Sami ngaturang kapolihané. Ngaturang upeti ring sang kadadosang guru.” “Béh, kéweh masi nglarang panéstian. Ané kajudi utawi seken – seken mirib mara nyidayang nyalanang.” “Yukti pisan.” “Yadiastun kéto, tiang ngidih apang nyidayang mati Dayu Latri.” “Wénten sané patut Ratu wilangin. Wantah mapikayun gelisan mapikolih, agengang icénin titiang jinah.Sané mangkin manut pangarsan Ratu ? Gelis punapi maalon – alonan?” “Tiang ngalih ané énggal.” “Wantah sapunika agengang jinahné. Sané mangkin sami nganggén jinah. Titiang malajah taler nganggén jinah. Ujian kawisésan taler nganggén jinah. Jinah ngwasaang jagaté mangkin. Tios ring punika ngetohang jiwa pramana, arta brana mangda pepek. Yan né nten sapunika, sayan méweh polih genah, upeti arta, upeti jadma mangda antar.”
61
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
“Sayan – sayan ngéwehang panagih Bapané?” “Wantah nénten manut pangrubédan panéstiané nénten nyak becik. Labaané nganutin ring pangarsa. Nénten dados pangarsa agengan labaané alitan. Pinih nénten mangda masaih. Sapunapi kayun?” “Tiang nyak Bapa.” “Kayun sapunapi? Sané mael punapi sané murahan?” “Ané mael baangin tiang.” Bapa Rajeg ngamedalang lontar panéstian. Sarwi macaang indik panéstian. Bapa Rajeg maosin.” “Tiang ngalih ané mranén. Apang cara lelipi gadang pangutgutné. Mara kena suba ngasén.” “Inggih! Antos manten. Wantah sapunika Aji Blegodoh dumun anggén. Ratu tunasin titiang panumbas ayam. Santukan panéstian puniki marajah antuk rah ayam.” “Akuda?” “Pinih nénten seket tali. Ayam mangkin sampun ngamaelang.” Ida Bagus Cidra ngamedalang jinah. “Nah, ené !” Kanggoang satus tali. “Juang suba sisané. Ingetang apang mati ja Dayu Latri. Eda buin ngitungin pipis. Lamun kuangan morahan. Jengah tiangé apang misi.” “Inggih Ratu, sampunang sumanangsaya.” “Lamun kéto tiang mulih.” “Rarisang!” Sedeng becika rahinané punika tilem Kasanga nemu Tumpek. Rahina sané manahanga antuk Bapa Rajeg becik anggén ngurip utawi ngacep sané katiwakin panéstian. Bapa Rajeg ngregepang. Ngaturang saji, ngréh raris nelektekang bulan sané selem dedet. Dayu Latri kaacep mangda kapetengan pikayunané. Wilangané wantah sampun kapetengan sinah dangan gegodané pacang ngrubéda.Pinih nénten benduné jagi gelis dundunina. Bendu kadundunin sinah
62
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
sayan arang anak sané ngastitiang mangda rahayu. Katahan mangda nunasang gelis séda. Wenginé sayan ngunggahang. Anginé padem.
Wit taruné
bengong
ngantenang pakibeh jagaté sané sayan nénten pasti. Balang, jangkriké nénten wénten sané masuara. Sepi jampi kadi kedebin. Kadi wénten sané mamargi. Asuné ngulun – ngulun, nyalung. Ipun sakadi ngadék ambu amis. Ngaturang wénten panéstian mamargi. Bapa Rajeg sayan ngregepang. Malepug asep menyan majegauné. Dupané kagamel katekang pisan. Kantos magiet - giet . Ragané belus kadi usan makarya werat. Angkihané noos kadi grudugan blabar kapaté. “ Mati iba, Dayu Latri. Mati iba Dayu Latri.” Sayan sué sayan nelik pakantenané. Nénten kadi Bapa Rajeg. Selem denges kadi batu bulitané. “Jani gantiné maan pipis liu. Jani gantiné mapikolih. Jani gantiné maan ngaturang wangsa brahmana. Mati Iba Dayu Latri.” Bapa Rajeg sakadi nujah ulun angen Dayu Latri.” Srieng –srieng pikayunan Dayu Latri. Ida sakadi nénten rumasa nué angga. Rasa Sanghyang Atma ninggal anggan ida. “ Kénkén dadi tumbén buka kéné? Dadi rasa tusing mawak idéwék jani? Dadi cara palas sirahé?” Ida gelis – gelis ka pamerajan. Ngaturang bakti nglunsur mangda kaswécanin olih Ida Sanghyang Widhi, olih Paradéwata, olih Lelangit ida. “Aji, Biang, Pranda Gdé cingakin titiang. Titiang rumasa kaséngkalén. Raksa déwék titiangé. Kantun katah sané durung kamargiang ring jagaté. Icénin titiang galah ngayah. Icénin titiang ngaturang bakti ring Singgih Ratu. Grian Aji, Pamerajan Aji, Pranda Gdé durung becik antuk titiang. Puniki cingakin kantun nyag pisan. Kantos mangkin durung wénten panggihin titiang sapa sira sané nganyut. Icénin titiang galah, Ratu Bhathara.” Bapa Rajeg sayan ngatitem ngarad jiwa pramané Dayu Latri. Kantos tambis semengan. Kantos akudang dupa samun kaanggén. Pasepané kantos kebus
63
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
pisan. Durung taler wénten cihna Dayu Latri sungkan. Biasané wénten cihna kadi anak ngeling. Kadi ambu mayit. Kantos semengan durung wénten punapapunapi.” “Apa ya anggona tekén Dayu Latri? Sinah kawitané nyagain. Yén sing kéto sinah suba nglétak. Méh suba melas balung. Mani buin jumuin. Jengah atiné tekén Ida Bagus Cidra suba nunas jinah tusing masi mintulin. Idong – idong kaloktah dadi rajan désti.” Semengan sampun rauh Ida Bagus Cidra. Panyingakan ida barak. Nénten antuk magadang ngantosang Dayu Latri séda, taler durung mabukti Bapa Rajeg prasida nyédaang Dayu Latri. “Péh kadén saja dadi rajan désti.” “Ampura Ratu. Katah pisan sané nemalangin. Lelangit singgih Ratu sami tedun. Sami mapitulung Dayu Latri.” “Mirib kuangan sesari?” “Nénten Ratu. Sané icénin Ratu kantun.” “Jani kénkén?” “Antos manten. Nyanan malih titiang nginayangin. Wantah malih nénten mapikolih wau jagi anggén pamargi sané tiosan.” “Tiang suba med pesan ningalin ia enu mangkihan.” “Inggih ! Alon – alon manten.” “Eda buin adeng – adeng. Énggalin! Énggalan liu ané nemalangin.” “Wantah sapunika kayun Ratu ngamargiang cetik?” “Nyak! Ngujang tusing!” “Inggih puniki cetik. Cetik Reratusan wastané. Dayu Latri jagi kéris sakéwanten otengné ngagengan manten. Kadi anak buh. Raris ortiang Dayu Latri bobot kantun aném.” “Péh mula luung dayan Bliné.” “Wantah sané jelé – jelé dangan antuk titiang. Rah titiangé sampun mambu désti. Bolong – bolongan kulit titiangé mambu cetik, Ratu.Hahahahahahaha.”
64
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Ida Bagus Cidra taler ica. “Kéto mara Bapa Rajeg. Ngrajegang sakancan désti. Tiang lega Bli enu nyalanang désti. Yén sing kéto nyén idihin tiang tulung?” Bapa Rajeg anggut – anggut. Demen wau kasumbungang. “Bénjangan wantah sampun séda Dayu Latri iringa malajahin panéstian.
Ratu pastika
pacang gelis wikan.” “Yén tiang mlajah nyanan Bli langahan maan sesari. Marebut sesari dadiné.” Sang kalih liang pisan. Malih kedék Bapa Rajeg, ”Yukti pisan. Wantah sapunika sampunang Ratu mlajahin. Sesarin titiangé midep sayan kirang.” “Jani buatang pesan apang Dayu Latri mati. Ento dogén.” “Inggih ! Élingang makta cetiké Ratu dangan ngamargiang cetik. Ratu serahina ulang - ulih ka griané Dayu Latri. Genahang manten ring caratané. Wantah sampun polih ajenga. Pastika kasangsaran.” “Nah.” Ida Bagus Cidra budal. Ida nénten mewéh ngranjingan cetik ring caratané. Nénten wénten sané nyumanangsayain. Ngranjing ka pawaregan nyaruang ngrereh gni. “Nyani mati iba.” Ida ngrimik. “Kai suba med ningalin muan ibané.” Rahinané punika Dayu Latri kanikain ngiringang Pranda Sidemen muput karya. Pranda Sidemen masemeton ring Dharma sareng Pranda Kerta, kakiang ida. Rauh saking ngiringang Pranda Sidemen raris ka pawaregan. Kocap mangda sampunang tutug kala. Ka pawaregan dumun nglunsur pamralina ring Bhathara Brahma. Antuk kasatané kalangkung, Ida ngrayunang toyané. “ Dadi lén pesan rasan yéhé? Cara ada ané sing beneh misi yéhé?” Dayu Latri mabaos – baos ring kayun. “ Mirib baan makelo tusing bakat bersihin caratané? Yén ané suba – suba tusing buka kéné?” Sayan sué sayan kadi runtag manten pikayunan ida. Dayu Latri gelis bendu. Runtag ngantenang anak mabaos – baosan. Wantah wénten anak makumpul,
65
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
kasumanangsayain. Kawirasayang maosang ida.
Sayan nénten tegteg
pikayunan ida. “Sinah ada ané tusing beneh di awak déwéké ené? Sinah ada ané malaksana tusing beneh tekén idéwék.” Ida éling wenginé dibi sakadi nyumpena anggan ida kasedut olih jadma . Jadmané punika nénten paulu. “Sedut , sedut, seduuuuuuuuuuuuut! “ Sapunika anaké tan paulu. “Matiang, matiang, matiaaaaaaaaaaang!” sarwi suryak – suryak. Kedék ngakak ngres – ngeresin. Dayu Latri kategul anggan ida. Wénten rauh anak lingsir niwakang tirtha. “Ené mirib cihnan ipiané ibi?” Ida gelis – gelis masiram raris ngaturang bakti. Nunas wangsuhpada. Nunas mangda setata rahayu kapanggih. Nunas mangda sané nyengkalén prasida magingsir. Wénten sampun asasih ida nénten becik – becik ring pikayunané. Anggan ida sayan kéris. Oteng ida ngagengang manten kadi anak buh, nakan ida marawat – rawat kuning, ngemu rah. Baag pakantenané. Samaliha runtagé ring pikayunan sayan – sayan pisan. Ngajengan nénten becik. Sanunggil ngajengang rasa pahit ring cangkem. Ida Bagus Cidra ica – ica manten. Ida mapi – mapi matakén, “ Dayu dadi buka kéné jani?” “Inggih Aji. Titiang keni sengkaon. Sampun wénten asasih titiang nénten becik manahé. Puniki basang titiangé ngagengan manten.” “Madak apang énggal iba mati. Iba dogén nglikadin pajalan kainé.” Ida kenyem – kenyem ring kayun.” Maan alihang balian?” “Sampun! Sakéwanten durung maguru tambané.” “Énggal – énggal iba mati, Dayu Latri.” Ida ngrimik.“ Legaang aji ajebos dogén. Aji lakar kundangan.” “Suksma antuk pangrauh Ajiné.” Ida Bagus Cidra malih ka umahné Bapa Rajeg. Ida ica tan kadi – kadi. “ Saja maranén cetik Bliné. Dadi makelo pesan ia mati?”
66
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
“Becikan alon – alon, Ratu. Mangda sayan lami kasangsaran.” “Tiang ané kéweh, Bli. Tiang makelo maan ngwasaang druwén griané.” “Raris mangkin sapunapi?” “Sing ada ané lebihan tekén ento?” “Wantah sapunika élingang?” “Ené!” Ida Bagus Cidra nyerahang jinah. “Alihang tiang bebai. Ané misi jerit – jerit, misi ngeling.” “Dangan Ratu.” Bapa Rajeg malih ngambil takepané. “ Puniki bebai anggén nglunturin mangda sayan paling Dayu Latri.” “Kéto, mara Bli Rajeg adané. Ngrajegang sakancan penyengkalén. Sakancan jeléné ” Yukti pisan. Dayu Latri rahinané punika kadi anak buduh. Ida jerit – jerit , nangis sigsigan. Pasemetonané sané tampek nénten purun ngambil. Jerih kaplimat. Pranan ida ageng pisan. Sami sané nampek ring ida kanikain mangda ngadoh. Saking dija nawi pangrauh pranan ida , ageng pisan. Bapa Gejer sedeng becika ring pondok. Gelis – gelis ka gria. “Sinah suba ada ané nyengkalén Suryané ené. Péh, tusing emed – emed maan panyengkalén Suryané.” Bapa Gejer ngambil Dayu Latri raris tanganné katekekang pisan. “Ratu tulungin titiang.” Pasemetonané nyarengin. “Ngiring aturang ring Pranda Sidemen.” Sami sumakuta. Dayu Latri kairing ka Pranda Sidemen. Pranda Gdé wau pisan usan nyurwa sewana. Ida kantun ring pamarajan. Bapa Gejer gelis – gelis matur. Ngaturang Dayu Latri sungkan. “Tegakang malu di Balé Delod.” “Inggih Ratu.” Pranda Gdé tedun. Mawasang Dayu Latri.” Mara dugasé ené, ngiringang Pranda. Dadi kakéné jani?”
67
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
“Melahan sirepang malu.” Pranda Gdé ngambil minyak cukli sané sampun kacampurang sareng minyak lungsir. Minyaké punika sampun katami – tami olih Pranda Gdé sakantun walaka. Pranda Gdé nganikayang Pranda Kakung ngaryanin, Pranda Gdé Ktut Tianyar. Wantah kirang minyakné, karerehang klapa pinih nénten lelima klapa sané kadadosang, sakadi klapa sudamala, klapa udang, klapa gading, klapa bulan, klapa gadang. Klapa – klapa punika katandusin. Rahina nandusin taler ngrereh rahina sané becik, sakadi Wraspati Kliwon nemu kajeng. “Indayangin enggangang bibihné.” Bapa Gejer sareng pasemetonané ngindayangin. Kantos makeret – keretan wau dados. Minyak cukli sareng minyak lungsiré mresidayang ngranjing. Sakéwanten durung mresidayang becik pisan. “I Dayu ené kena cetik. Mimbuh bebai. Ané nyalanang mula duweg. Yén sing énggalan ketara. Bisa buduh baan sakité ené. Jani, baang malu ngoyong dini.” “Inggih. Titiang nglunsur ring Ratu.” Bapa Gejer mautsaha pisan mangda suryané gelis kénak. Bapa Gejer uning wantah Dayu Latri sané dados andel, sutindih ring pamargi. Cecirén Dayu Latri sampun kauningin saking alit. Minab punika sané ngawinang cucud pisan Bapa Gejer. “Bebainé ené melah pesan baana nyalanang. Bebainé énggal nyelepin di awak iragané yén leleh. Utamané leleh di keneh. Apa buin masan jani. Liunan pada leleh kenehné. Leleh ngitungang awak. Leleh ngitungang apang nyidayang idup. Né suba ané ngranayang bebainé énggal ngrubéda. Apa buin iraga pepesan marep menék tekénang marep tuun. Ngimbayang awak tekén anak lén. Dadine idep awaké macelep di idep anaké. Puyung dadin idepé. Sangkan énggal celepina tekén bebainé. Yén idéwék sayan bisa ngaba awak sinah kéwehan buin abedik celepin bebai.” “Sapunika Ratu?”
68
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
“Ané pinih aluha ngalahang bebai, nyalanin idup tusing sanget kekeh buina tusing ngundukang awak tekén anak lén. Biasa – biasaang dogén dadi manusa.” “Dayu Latri ené mirib baan leleh pesan. Kalain biang - aji. Griané puun. Buina tetamiané misi tagiha baan Ida Bagus Cidra.” “Minabang titiang sapunika Ratu. Titiang nglunsur mangda Ratu nyuwécain ngicénin tamba.” Pranda Sidemen gumanti saking walaka sampun matetamban. Katah sampun sané katambanin. Samaliha nénten naen ngwilangin punapa – punapi. Mawinan dawegné madiksa sami sané naen katambanin rauh ngaturang dana punya. Kantos kémad santukan sausané madiksa kantun dana punyané. “Dayu Latri depang malu dini. Pranda lakar nabdabang . Pedalem pesan ragané. Tuah ia miribang ané lakar nyeledihi dadi Pranda buin pidan.” “Domugi sapunika, Ratu.” Dayu Latri sanunggil rahina ngajeng minyak cukli sané macampur minyak lungsir. Sayan becik pakantenané. Usan matamba antuk minyak raris kakaryanan uap masrana, kunyit bang, madu, tasik, sera. Raris kaambuin. Soréné taler kakaryanan wedak raris kaastrén olih Pranda Sidemen. Ring wenginé Dayu Latri sareng masanthian. Ida seneng pisan maosin indik kidung Dyah Tantri. Sang Ajegég sané mresidayang nungkulang pikayunan Sang Prabu Éswaryadala. Suaran ida sané jangih becik pisan anggén makidung yan bandingan makekawin. Yadiastun sapunika, ida seneng taler maosin kakawin. Pranda Sidemen sayan kénak pikayunané. Putu ring Dharma teleb pisan ngayah ring Sanghyang Aji Sastra. Katah taler sang sané lianan sareng masanthian. Wénten saking tios banjar, sané pinih kataha pasemetonan Pranda Sidemen. Ring pasemetonan Pranda Sidemen, gumanti katah sané oneng ring sastra. Sané lanang – lanang wénten taler ngarya pepesan. Pepesan punika ental sané kasuratin. Ngarya pepesan patut taler wikané mangda becik panadosan
69
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
pepesané. Ental sané becik kaucap ental taluh. Ental punika mawarna putih. Pilihin taler mangda nénten sané kalangkung nguda utawi wayahan. Sané kantun nglemudang becik angén pepesan. Ri sampuné ental – entalé punika kapilih manut panjangné raris karendem. Ngarendemné dados ring tukadé utawi ring baké. Usan ngrendem sawatara tigang rahina raris jemuhin. Usan nyemuhin wau lablab kantos ngrodok. Midep kantos ping tiga ngawewehin toya samaliha ring nglablabé
dagingin parem, babakan intaran wantah mresidayang dagingin
sikapa mangda empukan rikalané kasuratin. Nénten katos. Usan nglablab raris jemuhin, wantah sampun becik tuhné wau tepes antuk panepesan. Nepesné mangda suéan, sayan sué katepes sayan becik panados entalé. Nénten kebit. Usan nepes wau motong nganutin panjangné raris pirit. Usan mirit raris serut. Uasan nyerut wau sipatin. Usan nyipatin puniki wau kabaos pepesan. Punika minab sané ngawinang sang oneng ngarya pepesan, pikayuané sayan degdeg sayan alus paripolahné santukan uning ring pikobetné ngarya pepesan. Naen ngarumasayang méweh makarya. Dayu Latri sayan duur sayan wikan ring sastra agama. Ring Pranda Gdé Sidemen katuran muput, sering kanikain ngiringang. Ida nénten naen majadelan utawi tulak ring pangandikan Pranda Gdé. “Dayu, mani iringang Pranda muput pitra yadnya.” “Inggih. Dadabin malu payuk panunas tirta pangentasé. Bebbedin benang, suratin dasa bayu di tengah payuk pangentasé, muan payuké gambarin api suratin Ang. Di payuk pabersihané gambarin padma, suratin Ah.” “Ambengan, padang lepas anutang. Ingetang ngaénang mingmang. Nyanan Pranda nyuratin pripihané ajak ngisinin ané antes.” “Inggih Pranda .” Pranda Gdé liang pisan. Putu ring Dharma gelis pisan tatas ring pamargi. Nénten malih sumelang ring pikayunan Dayu Latriné.
70
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Sampun duur Dayu Latri, Pranda Gdé taler ngwilangin sampun antes ida mawali ka gria Taman. Kaséngin Putuné. “Dayu, ampurayang Pranda. Dayu suba nyandang ka gria. Padalem griané. Kapah – kapah maan cingakin.” “Ratu Pranda. Titiang suksma ring paswécan Ratu. Titiang nunas paswécan Ratu. Yukti pisan kadi pangandikan Pranda. Rerehang titiang galah sané becik jagi mawali ka gria Taman.” “Beneh pesan. Buin puan ada déwasa luung. Tanggal ping pitu sasih kadasa. Melah rasaang Pranda mawali ka gria.” “Inggih. Lungsur titiang pangandikan Pranda.”
IBW Widiasa Kenitén Embas ring Geria Gelumpang, Karangasem, 20 Januari 1967. Oneng ring sastra Bali klasik, sastra Bali modéren taler sastra Indonésia. Kakawian idané kawedar ring Bali Post, Buratwangi, Mémorandum, Warta Bali, Bali Aga, Majalah Sinar Agung, Majalah Éksprési, Bali Tribun, Pos Bali. Ngamolihang Hadiah Sastra Rancagé ring warsa 2006 antuk pupulan satua cutet Buduh Nglawang. Ring warsa 2015 ida ngamolihang Penghargaan Widya Pataka antuk cakepan Jero Lalung Ngutah.
71
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
Gegonjakan
Suara Saking Bali|April 2018
Bolu Sukla I Gusti Lanang Sutéja Naréndra
S
emengan lakar megaé, Luh Stény masalinan di kamarné. Sedek melalung légot, pianakné ané paling cenik, I Kétut enten. Ditu ia jeek pesaja nelektek méméné.
“Apa ento, Mék?” kéto raréné matakon sada nujuhang pikang méméné. I
Luh
éwa, gagéson
nyemak
kambén
anggona
nekepin. Béh, bahaya
nénénan. Pianakné nujuhang ané boya-boya. Yén sautin buka patuté, bisa raréné dadi jaruh. Mawanan ia masaut buka anaké ngambrés. “Aiiih... Cai boya boya takonang! Sing dadi nakonang kakéto!” Sakéwala mula petapan raré, makejang nagih tawanga, apang seken, apang sujati. Raréné nyansan nyényé matakon. I Luh bingung. Ditu lantas ia nyautin élah, kuala apang nyak mendep raréné. “Jaja bolu! Sukla sing dadi dahar. Bisa cungih!” Raréné mendep. Suba misi patakon kenehné, tusing buin ia penasaran. Buina yén ento tagih pangelingin bisa cungih koné, nyén bani? Ngelingsirang, dugas mémé bapané pada bubuk siang, I Madé ajak I Komang ngantiang bapané bangun. Maka dadua pada saat, wiréh bapané majanji lakar ngajahin mapius. I Kétut orahina nengokin ka kamar. Ditu lantas ia ngorta jeek, kisi-kisi ajaka nyamané. “Sssssstttt... Buung suba lakar ajahina mapius. I Bapak lakar cungih!”
(Macang Rumah Cinta Seribu Jendela)
72
Suara Saking Bali
Édisi XVIII | April 2018
73