Jurnal sastra bali moderen suara saking bali edisi xv

Page 1

Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

1


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

2


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Daging Jurnal Lawat-lawat Sandining Tanu (IGA Darma Putra) Satua Cutet Keris Pangantén (JM. Pandé Putu Alit Antara, S.Pd., M.Pd.) Jengah Ngaé Bungah (Ni Kadék Sudiastari) Kunu Hobbit (I Gedé Putra Ariawan) Malali Sambil Malajah (I Nyoman Sumana) Satua Bali Tosning Dadap Tosning Presi Prosa Liris Prosa Liris Kakawian Nirguna Puisi Bali Puisi-puisi I Wayan Tojan Puisi-puisi Komang Juniarti Widyasanti Senryu Mabasa Bali I Ketut Aryawan Kenceng Puisi-puisi I Kadék Adhi Dwipayana Ésai Sumpah di Guminé Wayah (I Ketut Sandiyasa) Satua Masambung Kania (5)—IBW Widiasa Kenitén Pangawi I Wayan Wésta Geguritan Bongkling Gegonjakan Mister So Mad I Gusti Lanang Sutéja Naréndra

1

2 5 11 16 23 28 32 40 45 49 52 56 58 62 64 67


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Lawat-lawat

Suara Saking Bali| Januari 2018

Sandining Tanu Swasti katur ring sang oneng ngawacén cakepan-cakepan, bilih-bilih sang sané sampun nyilem ring sagara sastrané sané dalem. Wénten amatra katur pinaka kepitan manah titiangé, niru-niru kawéntenan para sujanané nguni. Sakéwanten, rumasa ring déwéké tuna, nénten mrasidayang titiang ngiring nyilem ring sagarané dalem. Banggayang wantah saking pasisi titiang narka-narka, maka miwah ngalungsur kalédangan pikayun ring sang sané sampun mawali saking unteng sagarané, micayang lawat-lawat daging sagara. IGA Darma Putra

K

atunané anggén titiang bantang matur, awinannya pradé wénten sané nénten manut ring jeroning hredaya, mangda lédang ngaksamayang. Santukan geguét puniki wantah sangkan niru-niru pamargi, sinah

wénten akelépan lawatan-lawatan sané sampun naenin kasurat riinan. Sakéwanten, nénten pariwangdé raris titiang mamongah, nyurud pasuécan para kawi miwah wiku. Mogi ledang micayang panampén, turmaning panyadcad ring sakaluir guét-guét samuré puniki. Samur santukan campuh madukan, inggian rasa basané nénten lengut. Kawitipun wantah sangkan kalangen manggih sasuratan para wikané nguni.

2


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Raris mentik manahé nyilib, ngunuh-unuh, ipil-ipil, nunas lawatan ring shastrashastra duéné. Santukan kawité kalangen manggih lawatan, cendetipun guétguét panarkané puniki katur saka sidan antuk titiang pinaka Lawat-lawat. Wénten lawatan ring cakepan kidung Bhramara Sangu Pati. Irika kasurat kruna sandining atanu. Sandi tegesipun wantah patemon. Tanu inggih punika aksara utawi shastra. Sandining atanu kategesin patemon aksara utawi patemon shastra. Aksara-aksarané nyandi dados kruna. Kruna-krunané punika sané kanggén ngawangun candi, marupa candi shastra. Ring candi shastra punika, Ida Sang Hyang Paramakawi kalinggihang. Santukan irika ida kalinggihang, ida kapuja antuk manah pinaka sekar, prana pinaka mantra, miwah ketugan papusuhan pinaka gambelan. Kadi asapunika sané kasurat riin antuk para wikané. Aksara-aksara punika manut kadi kidung inucap, kasandiang ring ati [tan wyar i hati]. Sakéwanten wénten pitakén sané patut aturang ritatkala maosang patemon aksara ring ati punika. Pitakéné wantah, aksara napiké punika? Santukan makéh pisan wénten aksara sané sampun lumbrah kapalajahin. Aksara-aksara punika minakadi aksara wréastra, swalalita, wijaksara miwah modré. Yéning rerehang ring cakepan lontar tiosan, aksara sané kasandiang ring ati wantah aksara Ongkara. Ring ati wénten aksara Ongkara sané ngadeg, kawastanin Ongkara Ngadeg. Irika Ongkara Ngadegé kasandiang antuk aksara tiosan. Aksara sané kasandiang sareng Ongkara Ngadeg wantah Ongkara sané nyungsang. Nyungsang teges ipun ‘mabading’. Awinannya aksara sané kasandiang wantah Ongkara Ngadeg maka miwah Ongkara Sungsang. Patemon aksarané inucap wantah ring ati. Anggén napi nyandiang Ongkara Ngadeg miwah Ongkara Sungsang? Tanu taler mateges angga sarira. Wénten kakawin sané maosang, mangda malajahin patilar atma saking angga sarira. Sandining atanu kadi sané kasurat ring kidung Bhramara Sangu Pati, manawi dados kategesin nyandiang sarira.

3


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Wacakan sarira kocap wénten kalih manut para wikané. Wénten sané kabaos suksma sarira, wénten taler sané kabaos sthula sarira. Suksma tegesipun alus, utawi rahasia. Suksma sarira wantah sarira sané alus utawi rahasia. Sthula tegesipun kasar. Kabaos kasar santukan mrasidayang kacingakin, kaambunin, kaaras. Sthula sarira wantah sarira sané kasar. Minabang kadi sané kabaosang riin, patemon kalih sarirané puniki ring ati? Déréng mrasidayang kacawis pitakéné punika. Mangkin patut laca-laca sapunapi manawi unteng baosé sané sampun kasinahang antuk lawat-lawat kruna ring kidung Bhramara Sangu Pati. Sakéwanten sané patut taler anggén bantang pikayunan, wantah sapunapi pakilitan tanu sareng danu?

IGA Darma Putra embas lan magenah ring Bangli. Kakawiannyané kawedar ring makudangkudang média, minakadi Bali Post, Pos Bali, Tatkala.co, Suara Saking Bali, miwah sané lianan.

4


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Satua Cutet

Suara Saking Bali| Januari 2018

Keris Pangantén Gagaéné sadina-dina wantah nulis reriptan ané lakar kirima ka média massa, reriptané ada marupa puisi bali, satua bawak, satua lantang miwah satua magambar (komik). Krana ulihan kewagedan ngaé sakancan reriptané ento, ia nyidayang masekolah miwah ngamertanin méméné. I Gdé Sastra Wijaya, kéto adan anaké teruna ento, ia jani kuliah suba makiré tamat di Jurusan Sastra Daérah Bali, UNUD. I Gdé Sastra Wijaya, mula uling nu masekolah di SMP miwah SMA suba biasa ngaé reriptan, ané setata katerbitang olih koran utawi majalah lokal miwah nasional. Honor sané katerima saking reriptané ento mersidayang nganti ia masekolah ngantos ka Perguruan Tinggi. Uling nu masekolah di SMA, ia suba kalahina mati tekén bapané. Bapan I Gdé Sastra Wijayané dugas nu hidup, mula demen tur waged nyastra, uning mawirama, nyurat aksara Bali ring lontar miwah ngeripta satua bawak, puisi mabasa Bali miwah sané séos-séosan. Bapané sampun kaloktah nyurat awig-awig ring lontar nganggé aksara Bali, ngantos akéh orderané saking dura désa. Sakéwanten suratan hidupé nénten dados lémpasang, ipun ngalahin mati kurenan miwah pianakné santukan ipun ngeraksa gering buh. Kocap wénten penyamané sané iri hati tekén ipun, sané ngrikikang daya upaya apanga ipun padem. JM. Pandé Putu Alit Antara, S.Pd., M.Pd.

5


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Gagambaran Manik Sudra

6


Suara Saking Bali

S

Édisi XV | Januari 2018

atondén bapané ngalahin mati, maan taén mabesen tekén pianakné I Gdé Sastra Wijaya kakéné: ”Cening Gdé, pianak bapa, miribang bapa sing makelo bapa lakar hidup, sakéwala eda Gdé sebet, ento di

Pelinggih Penyungsungané ada keris tusing masaung, tuah keris warisan leluhur Gdéné, ento ané anggon Gdé uleng manah, apanga Gdé waged masastra. Buin pidan yan Gdé nepukin saungné, ditu Gdé lakar katemu tekén jatu karman Gdéné, mogi apang Gdé nepukin kamertan miwah bagia ring mercapada ajak mémén Gdéné, akéto pabesen bapané satondén ngalahin I Gdé Sastra Wijaya ka guminé ané wayah. Pabesen bapané ento, setata ingetanga pesan tekén I Gdé Sastra Wijaya. Sawiréh suba mabukti, sasukat ia mreténin tur ngupacarain keris warisané sabilang Tumpek Landep, ia ajak méméné setata ngamolihang karahayuan tur kamertanané setata ngelimbak. Méméné setata mawanti-wanti mapiteket tekén I Gdé Sastra Wijaya, mangda ngalih tunangan ané madué manah tulus tresna tekéning ia, tusing pati matré, ngitungang arta brana anak muani. Sawiréh dugasé maluan ada anak bajang ané demen tekén I Gdé Sastra Wijaya setata tusing makelo galah matunanganné, sawiréh yéning sampun teka ka umahné I Gdé Sastra Wijaya, buin maniné ia mastikayang suud matunangan ajaka I Gdé Sastra Wijaya. Ia suba taén nuturin tunang-tunanganné ané maluan apanga tusing melali mulihné, sawiréh ia tuara ngelah umah luung, sakéwala tunanganné mamengkung, ento makrana setata papineh tunanganné gedeg tur wadih tekén I Gdé Sastra Wijaya. Ada tunanganné ané malu madan Kadék Sridéwi, bajang jegég, langsing lanjar tur sampun makarya ring pemerintahan. Ia mula demen tekén I Gdé Sastra Wijaya, kéto masi I Gdé Sastra sanget tresna tekén ia. Sakéwala risedek Kadék Sridéwi maan melali ka umahné I Gdé Sastra Wijaya, prajani tresnané hilang tekén I Gdé Sastra Wijaya, miribang ada ané nitahang buka kéto. Makelo I Gdé

7


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Sastra Wijaya nahanang sakit hati, minehin kelacuran padéwékanné ané buka kakéné. Tunangané ané nomer dua madan Luh Manik Sari, ia magaé di hotél di bagian front office, di Hotél Tunjung di Kuta. Luh Manik Sari katemu ajaka I Gdé Sastra Wijaya risedek maturan di Pura Pedharman di Besakih. Kocap ia satu pedarman ajak I Gdé Sastra Wijaya, sawiréh kawitanné Soroh Arya. Ada suba atiban I Gdé Sastra Wijaya matunangan ngajak Luh Manik Sari. Yén kénkén unduké, dadi Luh Manik Sari makita melali ka umahné I Gdé Sastra Wijaya. Ia nakonang tekén para jana sané tepukina di désané I Gdé Sastra Wijaya. Disubané ia maan melali ka umahné I Gdé Sastra Wijaya tan dumadé di mulihné Luh Manik Sari matabrakan di by pass Prof Ida Bagus Mantra, ia katabrak baan montor trek misi muatan bias. Ditu di tongos tabrakané ia ngemasin mati. Buin nyangetang sakit hatiné I Gdé Sastra Wijaya ngenehang unduké buka kéto. ”Cening Gdé pianak mémé, eda nyangetang ngenehang tunangan Gdéné ané maluan, miribang mémé tusing pajatu karman Gdéné ajaka ia. Jani lan suciang manah ceningé maserana baan serahina ngerastiti ring Ida Sanghyang Widhi, apanga i raga molihang kerahayuan tur kamertan ring jagaté,” kéto pitutur méméné serahina-rahina tekén I Gdé Sastra Wijaya. Ritatkala ada pujawali ring Pura Dalem di désané, I Gdé Sastra Wijaya mulih, kabenengan ento ia suba suud ujian skripsiné turmaning ia maan libur ngantosang pengumuman wisudané dogén. Ia meled apang polih ngayah ngigel Baris ring Pura Dalem. Sawiréh ia mula anak truna ané dueg nyastra tur maigeligelan. Petengné sesampuné Ida Betara-Betari tedun miwah nyejer ring Palinggih Pengaruman, ditu I Gdé Sastra Wijaya ngayah ngigel Baris. Para truniné makejang angob tur nyumbungang indik kaluwesan tur kawagedan I Gdé Sastra Wijayané ngigel tari Baris. Miribang truni-truni désané makejang leket tresna tekén ia. Sawiréh ia mula truna bagus, alep, dueg ngigel tur bisa masastra. Di subané suud ngayah ngigel Baris ring Pura Dalem, petengné

8


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

risedek ia masaré maan ngipi ané soléh karasayang. Ia ngipi ulungin bulan, sakéwala ia tusing kenapa-kenapa. Buin mani semenganné ia nakonang indik ipian, ané petengné ento tekén méméné. Ditu méméné ngemahang ia tutur kakéné: ”Cening Gdé pianak mémé, ipian ceningé ento maka ciri luung, Gdé lakar ngemangguhang karahajengan tur bagia, nepukin pajatu karman Gdéné,” kéto raos méméné tekén I Gdé Sastra Wijaya. Tondén ada limolas menit, I Gdé Sastra Wijaya ajaka méméné matuturtuturan, sagét ada tamiu teka, tur sahasa ngojog tongosné I Gdé Sastra Wijaya ajak méméné. ”Om Swastyastu, tiang niki saking kota Dénpasar, tiang metakén ring jeroné sareng kalih, napi patut niki jeroné Guru Wayan Téja, sané dumun kasub masastra,” kéto pitakén tamiuné. Kacawis raris olih I Gdé Sastra Wijaya, ”Om Swastyastu, patut pisan puniki pondok Guru Wayan Téja, nika wantah bapan tiangé, sakéwanten sampun sué nenten kari.” ”Tiang meriki seantukan tiang ngelah pianak truni, sané kageringan sampun saking asasih, nénten mresidayang seger antuk tamban dokter miwah para balian sané siosan, kayang mangkin kari ring baléné nénten mresidayang bangun miwah ngaraos, tiang polih pawisik ring para leluhur, apanga driki nunas wangsuhan keris, ané presida nyegerang pianak tiangé,” asapunika malih raos tamiuné. Kacawis olih I Gdé Sastra Wijaya, ”napi bapak madué saung keris ring jero drika ring Dénpasar?” Sang tamiu raris nyaurin, ”patut pisan, tiang madué saung keris, warisan para leluhur tiangé, dados ragané uning?” Kacawis olih I Gdé Sastra Wijaya, ”yéning asapunika kawéntenannyané, minabang tiang keris sané wénten driki majatu karma sareng saung druwén bapaké sané ring Dénpasar.” Gelisin cerita, I Gdé Sastra Wijaya nunas wangsuhan kerisné tur ngaba kerisné sareng tamiuné sané misaratang punika. Gargita pisan manah tamiuné punika, digelis mamargi sareng kakalih ngungsi genah mobil sané baktana tekén bapak tamiu. Risampuné kasiratin olih wangsuhan keris miwah kainemin,

9


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

ngraris seger sakadi jati mula Ni Kadék Wulan Déwi, gargita pisan manah reramannyané sareng kalih. Keris druwén I Gdé Sastra Wijaya majatu karma (pangantén) tekéning saung druwén bapak Ketut Wéda, ento makerana liang manah ipun I Gdé Sastra Wijaya. Taler ipun kalulutan tresna ring Ni Kadék Wulan Déwi, sareng kalih kerangsukin Sanghyang Semara Ratih, reraman ipuné maka kalih anut jagi ngaryanang upacara pawiwahan. Sareng kalih adung pisan majangkepan, Ni Kadék Wulan Déwi, truni jegég, langsing lanjar, raos banban tur sampun makarya dados bidan ring Puskésmas. Punika taler I Gdé Sastra Wijaya sampun kaicénin pakaryan olih bapak Ketut Wéda dados pemimpin perusahan penerbitan ring Dénpasar, saantukan matuan ipuné mula akéh madué perusahan, minakadi: perhotélan, travel, peternakan, penerbitan, miwah sané séos-séosan. Pamuputné sareng kalih ngemangguhang bagia tur saling paras paros, salunglung sabayantaka marabian. Wantah panitah Ida Sang Hyang Perama Kawi sané ngranayang ipun sareng kalih manggihin kerahajengan, nénten kirang pangan kinum iriki ring mercapada.

Semarapura, Désémbér 2017

JM. Pandé Putu Alit Antara, S.Pd., M.Pd guru ring SMAN 1 Semarapura.

10


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Satua Cutet

Suara Saking Bali| Januari 2018

Jengah Ngaé Bungah Celebingkah batan biu, belahan pané belahan paso. Gumi linggah ajak liu, ada kéné ada kéto. Idup di guminé mula saja buka sesenggaké ento. Magenepan isiné. Ring Agama Hindu kasengguh Rwa Bhinnéda, ring filsafat Cina kabaos Yin lan Yang. Cutetné tuah abesik, jelé melahé setata masanding. Kéto masé pajalan tresnané Madé Yasa ngajak Kadék Ari. Ni Kadék Sudiastari

M

adé Yasa, anak truna matuuh pitu likur tiban. Sadina-dina gaginané tuah ngadep benang, benang kangin benang kauh. Sebilang ada anak kumpul-kumpul matuakan, suba pasti Madé

Yasa ada ditu. Masila lémpéh tusing mabaju, ngiderang gelas sambila magénjékan. Prinsip idupné tuak adalah nyawa. Yén suba ada tuak, apa buin gratis, jeg kendel kenehné I Madé. Kacritayang jani, Madé Yasa tumbén ngarasayang tresna. Kenehné kadaut tekén Kadék Ari, bajang jegég uli tanggun désa. Sebilang peteng, kenyemné Kadék Ari ané sedek ngigel di pura setata ngulgul kenehné Madé. Geginané jani tuah bengong, nganggur di tanggun jembatané sambil ngantiang Kadék Ari mulih uli sanggar. Yén Kadék suba liwat, apa buin misi kenyem, jeg kendel kenehné Madé buka maan tuak semedah. Gelising satua, jani Kadék Ari suba cumpu mademenan ngajak Made Yasa. Tingkahné Madé ané polos lan banyol ngaé Kadek Ari jatuh hati. Nanging buka

11


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

anak mapunpun di jalikané, malunan di rérun ané ngarodok. Liu pisagané ané ngarimikang. Ada ngorahang buka Rahwana mlaibang Sita, sawiréh Kadék Ari pragina jegég nyelolét nanging Madé Yasa gobané pas-pasan mimbuh demen ngalau. Ada ané nyambatang Kadék lebian naar micin kanti lamur peningalané tusing ngidang médaang bagus bocok. Ada masi ané langsung matakon tekén I Kadek “Adi nyak ngajak Madé Yasa?” Nanging petakoné ento tuah kasautin baan kenyem. Tusing karasa suba limang tiban Madé Yasa mademenan ngajak Kadék Ari. Dinané jani I Madé suba negak di aep reramané Kadek Ari, ngidih I Kadék lakar anggona kurenan. Nanging petakoné Pan Ari ngaénang lidahné caket. “Jani Madé nagih ngidih pianak bapané, men Madé suba magaé?” Madé Yasa bengong. “Men yén pagaé kondén ngelah apa lakar baang pianak bapané ditu? Bluluk lakar lalabang?” Siep. “Yén buin pidan pét pradé Madé ngelah pianak apa lakar baang? Cuka?” kéto Pan Ari masaut nyangkét. Madé Yasa nguntul, siep. Marasa ané orahanga tekén Pan Ari ento beneh pesan. Ia tusing ngelah gagaén. Bisané tuah mamunyah. Nanging ada rasa nurdar di kenehné Madé ané ngaénang muané kebus barak ngatar tur limané magemelan. Jengah. Madé Yasa Jengah. Unduk lamarané Madé Yasa ané katulak pirenga tekén Mén Sinabun, balu jubeng tukang gosip. Geginané sawai-wai tuah nyiksik dakin tundun timpal, lantas ortaanga di marga-margané, lebihina basané apang tambah hot gosipé, mimbuh ia tusing dadi pelihang. Minab yén Mén Sinabun nabrak tiang listrik bisa tiang listriké lakar pelihanga. Ento ané ngawinang Mén Sinabun sering kabaos lambé turah di désané ento. Buka semengané jani, rikala ibu-ibuké mablanja di warung, Mén Sinabun milu masuuk sambila iteh ngortaang Madé Yasa.

12


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Gagambaran Manik Sudra

13


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

“É Mén Camplung, tawang ja ibi Madé Yasa nagih nyuang Kadék Ari nanging tulaka tekén Pan Ari?” “Mimih… nyén ngoraang?” kéto Mén Camplung masaut teeb. “Ao… tawang sangkan tulaka?” “Sing, men kenapa?” Mén Cemplon milu penasaran. “I Madé nak nganggon pélét koné, apanga Kadék Ari nyak ngajak ia,” kéto Mén Sinabun masaut kisi-kisi. Prajani marérén tindakané Kadék Ari ané mara majogan lakar mablanja. Sakit kenehné mirengang raos buka kéto. Buin ia mabalik mulih sambila ngurut tangkah. Sagét moong ondané Madé Yasa marérén di sampingné. “Bli…,” Kadék Ari masaut, yéh peningalané makembengan. Madé Yasa nyemak limané Kadék Ari, pagemelina kertas, lantas matilar. Kadék Ari mukak pucelan kertasé ento, maca isiné.

TONGOS BIASA, 22.00

Jam dasa peteng, mendep-mendep Kadék Ari pesuan uli gerbang umahné. Anginé ngasirsir alon, nanging peluh dingin ngarécék uli péléngané. Tingalina Madé Yasa suba nganti, negak duur ondané. I Madé ngulurang limané, liat peningalané santep, abedik tusing ada jejeh. Kadék Ari makenyem, matolihan ka umahné buin acepok, lantas nerima uluran limané Madé Yasa. “Suksma Dék.” Lantas Kadék Ari menék ka onda C 70 ento, ngalain umahné ané maukir ngarédép. Teked jumahné Madé Yasa sagét suba ramé. Makejang timpal-timpalné teka mapitulung. “Dék, bli ngidih pelih jak Kadék, bli tusing ngidang ngidih Kadék buka patutné. Kadék suba nyadia ngalain umah, kawitan, lan mémé bapa lakar idup malacur-lacuran ngajak bli. Jani bli lakar mautsaha apang ngidang ngaé Kadék

14


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

bagia,” kéto Madé Yasa ngaraos banban sambil ngelutin Kadék Ari ané suba sah dadi kurenané. Gelising satua, sagét kutus tiban suba lintang. Madé Yasa jani suba ngelah usaha gedé, sawiréh I Madé ngelah kabisan ngukir. Asing ané gaéna jeg ngelah nilai seni. Madé Yasa mataksu. Makejang timpal-timpalné lan nyama-nyamané ajaka magaé dadi karyawan. Nanging Madé Yasa tusing sombong, yén ada galah ia tetep kumpul-kumpul matuakan lan manyama braya. Sanjané jani, Madé Yasa lan Kadék Ari sedek maroman sambil ngetéh di ambén umahné ané bungah. Bagia pesan kenehné Madé ningalin pianakné ané paling gedé malajah ngambar. Ané cerikan negak di pabinané Kadék Ari. “Tu,” kéto ia ngaukin pianakné ané jani suba kelas I SD. “Tiang pa.” “Yén Putu demen ngambar dadi, nanging da kanti Putu engsap bergaul, maplalian ngajak timpal.” “Adi kéto Pa? Timpal tiangé mara sesai maplalian geréngina ajak bapané. Jani adi bapa ngorain tiang apang sesai maplalian?” “Maplalian ento perlu Tu, apang Putu liu ngelah timpal, buin pidan apang bisa manyama braya.” Mara sedek iteh nuturin pianakné sagét teka Mén Sinabun. “Yé ada apa Mé? Adi tumbén?” kesyab Kadék Ari matakon, sawiréh tumbén Mén Sinabun teka ka umahné. “Dék, jak Madé, mémé mai lakar ngidih gaé, nu apa ada lowongan?” kéto Mén Sinabun matakon sambila nguntul. Madé Yasa jak Kadék Ari saling tolihin, bengong, lantas makenyem….

Ni Kadék Sudiastari embas ring Sibetan, 7 Séptémber 1993. Sané mangkin magenah ring Br. Dinas Tlugtug, Sibetan, Kec. Bebandem, Karangasem. Makarya dados pegawai administrasi ring SDN 6 Sibetan.

15


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Satua Cutet

Suara Saking Bali| Januari 2018

Kubu Hobbit Tiang lakar ngaé kubu cerik di durin pabriké. Kubu marab ambengan misi pindekan ané nyak malincer ri kala anginné baret. Di malun kubuné, katanemin bunga mawarna-warni. Bunga pacah pulanin di betén pagehanné tur mitir di selaganné. Di samping kubuné, tiang lakar ngaé bada tongos miara ubuh-ubuhan. Tongos tiangé ngubuh siap lan kelinci. Lamun suba pragat, kubu tiangé pasti ngelangenin. I Gedé Putra Ariawan

N

uju maan selah mangaso, tiang ngaé kubuné bedik-sakabedik apanga énggal pragat. Tiang tusing mesuang pipis utawi modal. Kubuné malakar aji piranti ané suba ada tur nganggon kayu-kayu sisa. Bos

tiangé ané madan Pak Alwi setata makenyem nepukin tiang padidian seleg ngaé kubu. Tiang sambatanga anak truna kreatif. Ia setata jujut lan demen matakon magenepan ulian dot nawang kubu apa sujatiné lakar gaé. Sujatiné pabriké ené kawangun di tanah tiangé. Tanah ané suba dadi gelah nak lén ulian pekak tiangé kaliwat belog. Sertifikat tanahé taén silihanga pipis anggona matoh di tajén. Dugasé tawanga tanahé suba dadi gelah nak lén, mara I pekak maseselan. Lemah peteng ia sing dadi sirep kanti ambahina gelem tur ngemasin mati. Aget di durin pabriké sisaina tanah duang are ané kondén bakat adepa ngajak i Pekak. Tanahé ento jani tongos tiangé mamula kopi. Ditu, di samping pagehanné ento, tiang lakar ngaé kubu. Kubu cerik tongos metis. “Dé mangaso malu! Nyanan buin tugtugang!”

16


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

“Inggih Pak!” kéto tiang masaut. Pak Alwi suba majujuk di samping tiangé. Ia anggut-anggut dogén nepukin kubuné maadegan tiying. Miribang ia tusing karesep, kénkén lakar panadin kubuné lamun suba pragat. Diastun matan ainé nyentak, tiang tusing marasa kebus. Panas ainé ilang kalahang semangaté ané maapi-api. “Dé suba ngajeng?” “Sampun Pak!” Pak Alwi prajani nyemakang tiang kopi mawadah cangkir. Biasané nuju mengaso, tiang ané ngaénang kopi tur ngabang ia jaja ka tengah ruanganné. Suud ngajeng, mara lantas tiang ngopi ngajak buruhé di pabrik. Lantas ngorta kangin-kauh ngantiang jam satu tengai, laut buin magaé kanti jam lima soré. Né jani mabading, tiang jani ayahina ngajak bos. “Sampunang répot-répot Pak!” “Ah, sing kenapa!” kéto Pak Alwi masaut. Tiang lantas ngorta ngajak Pak Alwi. Bos pabriké uli Jakarta ané duweg mabasa Bali. Bibihné setata manis nyawis patakon anaké nganggon basa Bali. Ia suba makelo ngoyong di Bali. Pak Alwi masi duweg mabasa asing. Dugasé ené ia ngajak turis ka pabrik. Makejang buruhé angob ningehang Pak Alwi mabasa tawah-tawah ané dingeha di kupingné. “Dé, sujatiné apa cita-cita Gedéné?” Kéto Pak Alwi nakonang indik cita-cita tiangé. Prajani tiang simpetan. Kopi ané itunian suba gerosin buin bakat pesuang. “Tusing ngelah cita-cita Pak!” Keto tiang masaut polos sambilang nyusutin bibihé ané matrébésan kéna kopi. Tiang nawang, belog tiangé magandong. Idupé dini ngempi di di bongkol gunungé. Tiang sambatanga anak gunung. Desan tiangé kasengguh désa Bali Kuno utawi Bali Aga. Idupé dini joh uli kota. Neked jani, tiang sing nawang kota. Reraman tiangé nuturang, kota ento tongos anaké sugih ané liu ngelah

17


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

pipis. Tiang elek ka kota ulian peluh tiangé mabo kopi. Tiang idup ulian kopi. Maburuh di pabrik ané gelahanga tekén Pak Alwi. “Gedé, desamu kaya dan subur! Kamu harus punya cita-cita untuk membangun desamu ini!” saut Pak Alwi. Uli nyumunin magaé, Pak Alwi setata ngorahang désan tiangé sugih. Ulian ento, ia teka ka désa ngwangun pabrik pengolahan kopi. Pabriké ené ngidang ngaénang kopiné dini kasub kanti dura negara. Tiang tusing karesep, dadi bisa kopiné tawanga kanti ka selat pasih. Bapan tiangé nuturang, Pak Alwi liu ngelah sawitra uli dura negara. Sasai ngajak turis asing ané liu ngelah dollar. Ento makada, liunan anaké suud masekolah apanga ngidang ngelah dollar. Cerik, kelih, tua, bajang di désa dadi petani lan buruh pabrik. Di pabrik liu koné ada dollar. Neked jani tiang sasai makeneh, kénkén sujatiné goban dollaré? Tiang tusing taén nepukin dollar. Uli nyumunin magaé di pabrik, reraman tiangé sing taén mulih ngaba dollar. Sesaian mulih masebeng jengis. Upah buruhé sesai jemaka malunan anggona béa idup sawai-wai. Reraman tiangé lebian mamocol ulian buah kopiné ané kondén barak suba adepa ka pabrik. Kopiné kaadep mudah apanga énggal maan pipis. Lamun kenehang, kénkénang nagih maan dollar. Ané ada tuah bos pabriké mupu tur i raga ngancan nista ulian tumpukin utang. Ngudiang liu anaké magaé di pabrik? Apaké ulian belogé makada. Sabilang ajak nutur, Pak Alwi sesai ngorahang désan tiangé sugih. Ia sasai ngemang tetuek apanga tiang ngelah cita-cita ngwangun désa apanga maju. Kénkénang nagih ngwangun désa, ngwangun kubu cerik dogén tiang tusing mampuh. “Énggalang, siup malu kopiné Dé!” Saut Pak Alwi. Tiang buin nglanturang nyiup kopiné. Kopi tradisional uli desa padidi. Desa Bali kuno ané ada di betén bongkol gunungé. Né koné kopi ané kasub kanti dura negara. Kopi macampur gula Bali tur biasa-biasa dogén asané. Warnané tileh selem tur pait asané di layah tiangé.

18


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Gagambaran I Gedé Putra Ariawan

19


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

“Tiang sampun ngelah cita-cita Pak!” “Apa cita-citané?” “Tiang lakar ngwangun kubu cerik di durin pabriké. Nyén nawang, ulian kubuné ené tiang ngidang ngwangun pabrik cara gelah bapaké!” Kéto tiang mabanyolan ngajak Pak Alwi. “Béh, Gedé ada-ada dogén!” saut Pak Alwi nyekenang ningehang cita-cita tiangé. Tiang lantas macerita. Tiang makeneh ngaé kubu cerik marab ambengan. Kubu malakar aji piranti ané suba ada sakadi carang kayu, tiying, ambengan, don nyuh, bun-bunan, lan makejang barang-barang sisa ané tusing dadi anggon. Di sisin kubuné lakar katanemin bunga mawarna-warni tur pulanin padang teki apanga ias. Di samping kubuné, tongos tiangé lakar ngubuh siap lan kelinci. “Bagus sekali cita-citamu itu De!” saut Pak Alwi setata maangutan. Tiang nawang, Pak Alwi sujatiné makeneh kedék ningehang cita-cita tiangé ané kaliwat belog. Joh asan langité baduur. Idup di bongkol gunungé sinah joh tekén pasih. Tiang sing taén ngecapin asan yéh pasihé pakeh. Lebian marasa pait ulian lebian ngenar kopi di gunung. “Amongkén tegeh kubuné Dé?” Kéto Pak Alwi matakon. Prajani tiang nguntul tur tusing masaut. Nyautin patakon ento patuh tekén nyelékang iba padidi. Tiang mula jelek lan lacur. Tiang sasai macerita, uli cerik tiang sakit-sakitan. Tiang mawak muani manyama padidian ané tusing bisa ngudiang. Tiang lekad di bongkol gunungé. Tiang lekad cacat utawi tusing normal. Awak tiangé pigret cara kedis perit. Cenik, bungklek tur tusing nyak negehang. Tiang kaukina i Gedé Katék ulian tegeh tiangé limang lengkat. Duang dasa tiban umuré jani nanging tileh amonéan. Unduké ento, tiang tusing taén maseselan. Uli pidan tiang ngelah cita-cita apanga idup tusing magantung ngajak nak lén. Ulian ento, tiang jani magaé dadi tukang sampat.

20


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Pak Alwi, bos tiangé ento miribang nawang panumadin idup tiangé. Semengan tiang orahina nyampat tur bersih-bersih di pabrik. Soréné masi mabersih tur ngutang leluu apanga pabriké kedas. Tiang sesai bungkusina nasi tekén Pak Alwi. Baanga ngidih bekel anggon nulungin reramané meli baas. Sisané tabungang di celénganné anggon meli panganggo. “Ampura Pak, kubuné niki masaih tegehné ngajak awak tiangé!” kéto tiang masaut sambilan nguntul. Pak Alwi lantas makenyem tur magedi ngalahin tiang padidian. Tiang lantas nyemuh ambenganné ané itunian suba bakat arit. Anggon ngaé raab buin mani.Sabilang wai tiang magaé mragatang kubuné bedik-sakabedik. Ri kala semengan timpal-timpalé kondén teka, tiang suba maan nyitsit tiying anggon tali. Ri kala buruhé mangaso tengai tepet, tiang iteh padidi ngulat ambengan. Ri kala buruhé suba mulih, tiang mabersih di pabrik tur munduhang kayu-kayu sisa ané tusing maaanggon di pabrik. Kayuné ento biasané anggona ngepak barang satondén kopiné makirim. Kayu sisa ané tusing maanggo liu tumpukanga di gudang. Buruhé liu ngaba mulih anggona saang. Tiang lantas nyemak kayuné ento anggon nempélin kubun tiangé ané suba majujuk. Liu anaké ngorahang kubun tiangé cara umah kuluk. Tiang tusing pedih tur pragat makenyem apanga anak lén milu demen. “Tinggal sedikit lagi, ayo selesaikan!” saut Pak Alwi ané sabilang wai demen nelokin kubu tiangé. Sing marasa, suba limang bulan kubuné kagarap. Kubuné makiré pragat. “Né madan kubu hobbit!” kéto Pak Alwi masaut. “Napi nika Pak?” Pak Alwi tusing nyak nyautin patakon tiangé. Prajani tiang kileng-kileng nepukin Pak Alwi ada kenehanga. “Lamun kubuné suba pragat, Bapak lakar ngateh Gedé ka kota!” “Napi alih ka kota Pak?” “Di kota tongos Gedéné masekolah nuntut ilmu.”

21


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

“Tiang tusing ngelah béa Pak.” Kéto tiang masaut. Prajani engsek rasa tangkahé. Sing marasa yéh paningalané ngetel. Pak Alwi prajani ngelut awak tiangé. Usap-usapina yéh paningalan tiangé ané nyrékcék ka pipiné. “Gedénang bayuné Dé! Suud amonto ngeling!” Tiang makeneh mekenyem nanging tusing ngidang. Yéh paningalanné ngancan nerebes. “Gedé sujatiné anak duweg tur jemet. Bapak ané lakar nyekolahang Gedé di kota tur nyaga kubuné ené kanti Gedé tamat masekolah!” Tiang tusing ngidang masaut. Keneh tiangé jani kaliwat bagia. “Né madan kubu hobbit. Kubu cerik ané nyihnayang semangat idup lan citacita Gedéné!” saut Pak Alwi lantas makenyem.

I Gedé Putra Ariawan embas ring Désa Banjar Anyar, Kediri, Tabanan, 16 Juni 1988. Malajahin sastra modérn rikala ngranjing ring Perguruan Tinggi. Ipun seneng makarya tulisan nganggén basa Indonesia lan basa Bali. Kakawian ipuné sané marupa puisi, cerpén, opini bawak, miwah artikel kamuat ring majalah Eksprési, Satua, Suara Saking Bali, Pos Bali, miwah Bali Post. Pangawi seleg melajahin sastra, jurnalistik, teater, miwah karya ilmiah sinareng sisia BAKTA (Bingin Ambe Kediri Tabanan) ring SMA Negeri 1 Kediri. Irika, pangawi dados guru Bahasa lan Sastra Indonesia usan muputang studi S1 ring Undiksha Singaraja warsa 2010. Ring warsa 2014, ipun muputang studi S2 ring Pascasarjana Undiksha Singaraja, Program Pendidikan Bahasa. Sampun ngemedalang buku pupulan cerpen “Ngurug Pasih” sané ngamolihang Sastera Rancage 2015. Email: ariawanputra87@yahoo.com.

22


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Satua Cutet

Suara Saking Bali| Januari 2018

Malali Sambilang Malajah Di betén punyan bingin taman sekolahané, nyambi masandekan, Luh Ratna matakon, ”Dék Déwi kija patutné malali rikala liburan Galungan ané lakar teka?” I Nyoman Sumana

“D

uh… Luh Ratna, mara pesu uling kelasé suba matakon malali, tiang sing nawang,” Kadék Déwi masaut sambilangan itep makinyukan naar manisan karét. Sedek iteha maka dadua

matutur-tuturan sagét teka Koming Tasya laut nyapatin, “Ih Luh Ratna lan Kadék Déwi ngudiang dini? Tiang paling ngalihin kema mai sagét dini jak dadua. Apa ané kaomongang?” “Ené ngomongang malali rikala libur Galungan, mapan suba énggal teka, kija tongos liburanané luung,” Luh Ratna masaut. “Ooooo.... mai malali ka Kertagosa, kénkén?” Koming Tasya ngajakin “Dija to tongosné? Nu di Bali?” Kadék Déwi nyumekenang “Badah... né mara télmi.... tongos Kertagosa di gumin iragané di Klungkung, sangkalanga liwat kapah-kapah uli diwangan,” Koming Tasya nyautin. “Nah, tiang milu, Kadék Déwi da suba ajaka, ituni ia ngorahang sing nyak,” Luh Ratna masaut sada bénjul.

23


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Gagambaran I Komang Alit Juliartha

24


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

“Koming Tasya sing ja kéto, né tiang kan enu inguh baan tugas ané liu. Suud libur Galungan-Kuningan, di paing Kuningan ujian pemantapan lan patut nyetor karangan,” Kadék Déwi nimpalin. “Malali malu sambilang ngalih isin karangan, suud kéto pragatang tugasé acepokan, ngaé karangan lan malajah angon ujian pemantapan. Eda bes kenehanga. Lan gaé bareng-bareng tugasé suud malali. Apa bin tuah jani dogén masuk, mani suba ngawit libur,” Luh Ratna ngimbuhin. Tondén pragat matuturan sagét bél mamunyi cirin muridé buin malajah di kelas suang-suang. Rikala macekan Galungan, kadi panemayané, semengan pesan Luh Ratna, Kadék Déwi, lan Koming Tasya suba sregep aba-abaan lan mapupul di arep Banjar Besang Kangin lakar ngungsi Kertagosa. Dingin ané nyluksuk sawiréh suud ujan, tan sida ngalahang semayan maka telu. Maka telu sada gagéson majalan di trotoar ngungsi Kertagosa ané ada di sisi kelod kauh catus pata Kabupatén Klungkung. “Yé... nak kija né ajak telu dadi majalan?” Pak Nyoman Kelihan Bajaré matakon rikala mapapasan. “Tiang lakar ka Kertagosa, Pak Nyoman,” Koming Tasya netesang. “Oooo....adéng-adéng di margané, da pati macanda!” Pak Nyoman ngimbuhin. Tusing ada telung dasa menit maka telu majalan sagét suba teked di arep Kertagosané. Ditu mobil pariwisatané liu marérén nyantos tamiu ané sedeng malila cita di Kertagosa. Luh Ratna bengong tumbén ajin tekén ada wewangunan luih di samping pempatané. Biasané ia luas ka peken magandéng dogén mawastu tusing naen nepukin tongos luih buka kéto. ”Bih Déwa ratu, luung gati taman lan wangunan Kertagosané, sing rugi i raga mai, apa buin sing mayah rikala masuk ka objék wisatané kerana iraga nu dadi murid,” Kadék Déwi cara anak ngarenggeng.

25


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

”Oo.. béh.. suksma nah, Koming Tasya suba ngajakin bareng malali mai,” Luh Ratna kisi-kisi kén Koming Tasya. ”Tenang gén, mai lan ajaka maidehan majalan ningalin saisin Kertagosané. Yan suba pedas né anggon bantang karangan pasti suba aluh baan nyarita. Dadinné iraga malali maan, malajah masi maan. Né madan malali sambilang malajah,” Koming Tasya netesang. “Sukma, Bu Guru!” Kadék Déwi lan Luh Ratna masaut cepokan cara koor sambilanga kedék ngéwérin. “To sing kéto.... yan orahin lamun benehné!” Koming Tasya nyautin. Luh Ratna lan Kadék Déwi maanggutan tur anggut-anggut. Maka telu saling éwérin macanda sambilanga mailehan ningalin gagambaran ané ada ditu. “Hallo, do you speak English?” kéto ada toris matakon tekén maka telu. Luh Ratna kedék ngilkil..., ”ngudiang raga orahanga madangang lengis.” “Eh Luh, ia matakon apa i raga bisa basa Inggris, kéto patakoné. Sangkalanga yan di sekolah man basa Inggris sekenang dingehang apang tawang gigis-gigis,” Kadék Déwi nuturin. “No.. no mister, I don,t speak English, only litle-litle,” Koming masaut ngawagin sambilanga makenyem. “Oh... litle-litle tidak apa-apa. Apa yu orang bisa Bahasa Indonesia?” buin torisé matakon “Yés...yés ai bisa Bahasa Indonesia, Mister. Ai is orang Bali én orang Indonesia, harus bisa Bahasa Indonesia,” Kadék Déwi nimpalin aji basa campuran. “Good...good...!” torisé masaut sambilanga liwat nyujur ka Medal Agung. Maka telu itep ngalingling langit-langit Kertagosané ané misi gambar wayang sambilangan maca aksara Bali ané negesang artin gambarané. “Béh mara tawang, dini liu ada tutur indik karmapala parisolah jadmané dumadi ané malaksana melah lan ané malaksana jelé,” Luh Ratna ngucap suud maca aksara Baliné.

26


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

“Pak, niki kursi miwah méja ilu niki anggona napi?” Koming Tasya makaton tekén gaidé ané nganter tamiu dura negara. “Oh...né pidan sapemadeg Ida I Déwa Agung di puri wus késah saking Swecapura Gelgel, né linggih Ida ngawéntenang peparuman lan mawosang indik danda ané patut katiwakang tekén anaké ané patut keni danda,” kéto gaidé netesang. Suud maidehan nganos ka taman gili lan Medal Agung, maka telu bengong, ngon tekén kautaman wewangun lan isin carita ané kasurat malarapan gegambaran. Yadian kuna nanging madué pikenoh utama lan setata anyar ané sida dadi peplajahan. Maka telu masemaya lakar ngajakin timpal-timpalné buin ka Kertagosa kayang libur kenaikan kelas ané laka teka.

Besang Kangin, Jan 2017

I Nyoman Sumana, S.Ag. Guru SDN 3 Tegak, magenah ring Besang Kangin

27


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Suara Saking Bali| Januari 2018

Satua Bali

Tosning Dadap Tosning Presi Wénten katuturan satua Jero Dukuh ring Kedampal, madué rabi kakalih. Sané kelihan madué oka akutus, sané alitan, taler akutus madué. Déning kabina-bina mangkin embasé sané kelihan dados kawastanin I Tosning Dadap, sané alitan I Tosning Presi. Kasuén-suén kelih punika makasami, kanggén ilén-ilén sesolahan antuk ajin danéné, Jero Dukuh Kadampal. Déning sapunika dados lintangan ring Betara ring gunung madué ilénilén, dados Ida Betara wenang pakayunané, tur wenang mangkin pangarsan Ida Betara Mahadéwa ring gunung, ngarsaang okané punika sané mawasta I Tosning Dadap Tosning Presi.

P

isereng pikayunané ngarsaang, nénten katuran sampun kaping kalihin ngarsaang nénten taler katuran, raris ring ping tigané Ida Betara Ngandika, wénten atur Jero Dukuh Kadampal, mabales nglungsur ilén-

ilén druéné ring Gunung Agung, punika mangkin kumalageni. Daging aturé, “Yén wantah Betara ngarsaang panak titiangé puniki, makanembelas ilén-ilén Paduka Betara pamitang titiang kumalageni punika. Yén tan wantah Paduka Betara ngicén titiang punika, titiang nénten ngaturang ilén-ilén titiangé.” Betara raris muus, “Yén tuah kéto, jalan anggon toh, né ada raos pingit, yén tuah bakat ben I Dukuh nebag, juang ento kumalageniné. Kalih asahin gunung

28


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

palinggihan manirané. Yén tusing bakat ban I Dukuh nebag, panak Dukuhé makanembelas nira nyuang. Ento Tosning Dadap Tosning Presi, kalih gunung Dukuhé punggelin nira malih apangked.” Sumaur raris I Dukuh, “inggih yén asapunika, mangda sami ngamedalang, titiang wénten taler baos diatmika asiki. Yén keni antuk Betara ngwastanin, aturang titiang pianak titiang punika sami, titiang kaon, ambil pianak titiangé! Yén ten keni antuk Betara ngwastanin, Betara kaon, titiang ambil kumalageni druén Betara, malih titiang ngarsaang linggih Betara.” Raris ngandika Betara, “nah yan tuah kéto, da buin ngalih dina lénan, jalan jani ba!” Raris derika Betara malih ngandika, “nah yén maluan mesuang raos, nah yén I Dukuh, nira nyen.” “Inggih yan wantah asapunika, titiang rihin,” asapunika Jero Dukuh ngamedalang. “Inggih punapi sané mawasta, béngkot ping kalih, bunter pisan.” Dados kamenetan Ida Betara Mahadéwa, sué Ida nénten medal pangandika. Gelisin carita, réh méweh Ida Betara Mahadéwa, dané ngrereh bantu watek Gandarwa, pacang ngwastanin daging raos Dukuh punika. Drika raris rauh Ida Begawan Wrespati, ngaturang keterangan daging baos punika. “Inggih titiang nguningang ring linggih Betara, punika sané mawasta béngkot ping kalih, bunter apisan, sasih punika. Ritatkala tanggal béngkot apisan, ri tatkala pangelong béngkot malih apisan, dados ping kalih sampun béngkoté, bunter apisan ri tatkala purnama.” Déning asapunika, lédang pikayunan Ida Betara ring Gunung Agung, santukan wangdé kakaonang antuk I Dukuh. Raris Betara mangkin ngwastanin, “Nah né kéné cimpedan I Dukuhé totonan isin raos I Dukuh totonan, bulan adané ento. Tanggal béngkot cepok, pangelong béngkot acepok, dadi pindo béngkoté, bunteré acepok, di purnamané.” Sampun asapunika, raris ngluku I Dukuh Kedampal, santukan sampun kaon.

29


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Potrekan IGA Darma Putra

30


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

“Inggih yan wantah asapunika, déning kaon sampun titiang, kéngin mangkin Betara wantah ngamedalang. Yén tan keni antuk titiang ngwastanin, kaon titiang, derika jagi titiang ngaturang ring singgih Betara, samaliha Panak titiang taler aturang titiang, gunung punika mangda Betara munggelin, sakémaon wénten subayan titiang yén kadurusang kaon, puniki pianak titiangé sané mewasta I Tosning Dadap Tosning Presi, mangda Betara mecikang, déning pateh antuk titiang nresnain.” Dados ngandika Ida Betara, “nah yéning iba Dukuh, déning ada sasudan kai bakal nganggon prancangan pianak Dukuhé, lakar anggon nora ilén-ilén ri tatkala pakodasa pangodalan.” Gelisin carita, raris ngamedalang Ida cecimpedan, “nah apa madan i dakah mabuah i dikih, i dikih mabuah i dakah?” Dados nénten keni antuk Jero Dukuh. “Inggih yan asapunika Betara, nénten keni antuk titiang, mangkin Betara sampun ngwastanin punika, yén kawasta antuk, inggih ambil sampun pianak titiangé.” Ngandika Ida Betara, “nah lamun kéto, kalah I Dukuh, kai jani ngadanin. I Dakah totonan madan gedé, I dikih madan cerik, dadi i gedé mabuah cerik, madan bingin, i dikih mabuah i dakah ento i cerik mabuah i gedé ento tabu adana.” Drika raris kaon sampun I Dukuh mawinan kapunggel raris Gunung Kadampal punika. mawinan banget soran ring Gunung Agungé. Tur I Tosning Dadap ring I Tosning Presi kambil antuk Ida Betara. Tosning Dadap, Tosning Presi jantos mangkin dados ilén-ilén Ida Betara.

Satua Bali puniki kaambil saking cakepan Kembang Rampe Kasusastraan Bali Purwa, Buku I sané kapupulang antuk I Gusti Ngurah Bagus miwah I Ketut Ginarsa kaca 126.

31


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Prosa Liris

Suara Saking Bali| Januari 2018

Potrekan Manik Sudra

Prosa Liris Kakawian Nirguna

32


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Bulan Wirangrong

Andus majegau nglikub menék nuju ambu maguyang ring langité selem tan pabintang. Miik ngalub nusdus cunguh inguh paling meték-meték sasih akuda suba liwat? Mengkeb engkebang don pisang sasih nedeng maletik bungané pusuh. Ring muncuk kadali puspané, meneng tan pakruna tan pasabda. Suaran sepi nglentingang jinah bolong mamuncuk tiga. Bulané bunder mulisah ngetus keneh. Pangrabdan jagat nuju pamegat yusa panyambung prana makon ngamargiang panulamé ring margi-margi rengka. Irika leplep ula lawas ageng ngemit méru tumpang pitu saha gedong sepi makori sanga. Saluiring sabda makuus limpad ring gagana. Sapangrauh smara kapendak pasancayan kumuda asri. Malingga masadampati ratih. Kebahang antuk patemon tungtung-tungtung rwi

33


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Kingkingakung /I/ Sok ngaturang panyambrama ri pawekas masa lahru kala buké degdeg nulamé keter sayan-sayan sawat. Riris ngribis tedun nundun lata sané sampun leplep kudang-kudang sasih. Masan bancangan gadungé renteb antuk ambuné mrik sakéwanten paling rereh nénten kasidan. Kapiwelas arsa nyambatang kaleson keni wisya katuridan manah. Antuk kanirwidyan titiang urung kinasihing kalengengan. Prasangga ngapé-apé hyang sasadara nuju gulem nyaputin langit dedet. Titiang paling katungkul iteh magimeh misaratang angin mur tan sida antuk ngatonang, lali ring déwék ebek baan angin ngasirsir. Tindakané paling masangu kedeh nyapatin sayong nglikub pucak-pucak méru agung. Yadyan nénten kasidan pamarginé: titiang masamaya. Lara wirang baya katuduh katitah katibakang nyusup ring sadalem rong lawang-lawang séwu. Sotaning sisya niruniru sang kawi nipuna yadiastun nénten urung jaga kakedékin antuk sang sujana. Sasmita kasilibang antuk tandruh, punikiké sané mabet-mabet nulad? Samaya ring sang maraga guru ngawinang kedo marna kelépan sunaran hyang sitangsu irika ring gigir giriné kangin. Telas ketélan toyan aksiné nénten maka jalaran sundihé durung murip. Panilar sang kasungsung kasumpangang doh sasawat langit pitu. Atawa sangkan remuk manahé ngutang-utang enjekan sadawa kakisik daksina wali ayat nénten mawali-wali. Praya nuluh lawatan langité badeng tan pakanti tan pasraya tan pasarana tan pabhukti tan pakimud ngaresekin pikayunan sang amaca. Duh satmaka jiwa jagaté déréng welas asih ring titiang nandang kasungkawan. Témbok-témbok puriné kalintang tegeh nyujuh langit malasang awak titiang ring anggan sang pisaratang. Ida sang nuénang padéwékan titiang rauh ring sané suksma iriki ngurip wong pasisi. Rerepi alit masadana resres ati katur ring sang déwa, kayonané nénten malih

34


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

tandruhin. Wulané purna pangaksin ratu sang déwayuwati. Nyilib sadaweg peteng nuju purnaning kartika irika madipa sunaran wulan. Ring batan bungan sandat, ambuné ngalub maka cihna pasamaya. Iriki ring jaban candi bentaré genahang titiang séwala patra sané sampun kasurat ring sekar pudaké. Duké ngrupak tan sah saking lawatan déwa rikala riin polih nemuang manah kasemaran. Bilih-bilih masawang cokoré pudak nyungsang sadaweg titiang ngasih-asih miderin taman sari. Puniki toyan panoné katur ring déwa silibang titiang ring lepihan-lepihan sekar gadung. Rikapan sida malih ngusud pipiné sujénan? Moga sih sang hyang ratih micayang cihna pradé sampun kasidan.

/II/ Sagarané langit dalem osah nyantosang wulan mamargi ngalap bintang. Napiké jenek patitisé rauh ring puspan pikayunan ratu? Utawi wantah dados leluhu berek ring patongosan. Sampun kadung kadut kangené kalintang ring sang nuénang semu madu juruh. Rikala nguntul kanten romané gading pasrining kadi busung nyuh gading. Kéwala sledétané ngasorang tatit. Kruna-krunané kuciwa yan pradé ayat nyihnayang kayonan ratu, para kawiné méhméhan ngentungang tanah miwah karas. Ratu suksma ring ambun sekar sandat, aor ring panes ati. Incepang titiang jeroning pangajap-ajap tur mapinunas ring embang sané malasang. Rug brasta rasa ulun atin titiang kenjekan narawang sawang manggih déwa ngulap-ulap. Sapunapi antuk ngicalang kenehé ibuk mapunduh-punduh neteh ukudan? Déwa maka manik puri suryanin panulamén titiangé satmaka pinunas tur pangapé-apé. Mriki tampekin titiang sampun tan sida naenang rindu kalintang. Manah puceh nuléngék tan malih keni antuk ngaturang. Tan mari titiang alanglang nénten tresna malih ring urip santukan ibuké sampun ngebekin keneh iriki masangu lungan gerip sané panggih ring pondokan sisin bangket minab genah para kawiné nguni ngripta. Irika taler kanten sasuratan ring lambang pondoké, kadi nyihnayang sang katuridan. Ring sakané sané malakar

35


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

antuk gesing, sinah taler aksara-aksara membatan kadi mapadu sareng karasmin bancang gadung. Wastu meled manah niru-niru kawéntenan para kawi, ngicalang prihati sané sampun kadung dekdek. Sué nyantosang pangwales lepihan sasuratan alit. Yan pradé nénten katimbalin, banggayang titiang mapamit ayat nyujur sagara giri nyantos pramanané mur ring kesyuhan I Angin.

/III/ Ri panyumpenan mangaras-aras pipi, nenten jwa kalegan manah jagi tampi. Peteng dedet ngulati kenyihan bintang pradé kayun tunas anggéang titiang gerip nuek karas langit. Katunané lintang jimbar nénten uning mangrasanin sedah pucang. Ayat nuluh kayonan dewa ring sekar tunjung béruné kucup. Mabekel geriungan sadpada titiang nyantosang tunjungé mekar, moga-moga rauh dauh ayat matemu tur campuh. Sasmitan nandang nungsung riris kadi tunjungé tan olasin banyu sahasa kucem mabulisahan. Utawi kesiran bayuné dingin nénten kumarisin. Paksi kuwong kumandang ngajap tawang. Pancoran telaga pitu ngaribis matatakan batu bulitan lawas. Peteng dedet malasang sunar kedipan wulan. Kunang-kunang makeber ayat jujuh tampakipuné saru. Sekar wijaya ngalub ngoyodang kenehé nugtug nambung sawates gumi. Nambungang jiwa nyujuh madyan déwa. Pradé titiang lampus, banggayang kapungkur ri panumadiané titiang mapangayah

36


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

/IV/ Ri panyumpenan mangaras-aras pipi, nenten jwa kalegan manah jagi tampi. Peteng dedet ngulati kenyihan bintang pradé kayun tunas anggéang titiang gerip nuek karas langit. Katunané lintang jimbar nénten uning mangrasanin sedah pucang. Ayat nuluh kayonan dewa ring sekar tunjung béruné kucup. Mabekel geriungan sadpada titiang nyantosang tunjungé mekar, moga-moga rauh dauh ayat matemu tur campuh. Sasmitan nandang nungsung riris kadi tunjungé tan olasin banyu sahasa kucem mabulisahan. Utawi kesiran bayuné dingin nénten kumarisin. Paksi kuwong kumandang ngajap tawang. Pancoran telaga pitu ngaribis matatakan batu bulitan lawas. Peteng dedet malasang sunar kedipan wulan. Kunang-kunang makeber ayat jujuh tampakipuné saru. Sekar wijaya ngalub ngoyodang kenehé nugtug nambung sawates gumi. Nambungang jiwa nyujuh madyan déwa. Pradé titiang lampus, banggayang kapungkur ri panumadiané titiang mapangayah dados kain sinjangé wus kalukar. Titiang ayat ngusap-usap karinget déwa sané nrébés ring pipi. Yan ring wengi, titiang masiluman dados pedek ngabin déwa sadaweg kaleson tur mangusuhin rambut. Titiang ngutang enjekan salantang wana giri nuluh pringga. Ring réjéng gunggung nedeng mabuah, mawarni barak. Donipun nglipir satmaka nyambrama tur misadia ngenjuhang buahipuné. Iriki sisin tukad titiang néwék negak ngiwasin margin toya malégod malémbod kadi keris maluk solas. Kubukubu suung mangmung nénten wénten nuénang sué katinggalang. Nyantos sapangrauh tamiu anyar ngampakang jelanan. Rarisang ngaranjing, sapunika panyambramané makenying sasmita aris. Balé-baléné sampun ruyud galaré nénten malih tegep masawang untu sang sampun lingsir. Sunaran surya nyluksuk ring raab ambengan buké nyepungin paningalan. Kakawa layag-loyog ring bucu kelod kauh mapatitis ngembasang aji sasirep. Geleng nyantosang

37


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

nyinyik kadaut raris kateda. Ring lacuré kalintang tabuan kunyit mentas ngrudug sabang. Sakaluir naya wiwéka sinah wénten sané renga. Kadi yuyu ngapit padanda baka. Duh ratu keneh ibuk déréng jwa katambanin antuk karasmin bungan kepuh, wantah rengih pangajap déwayuwati rikala nembé kadesekin. Sraya kanti doh ring titiang nénten wénten wong olas asih nekedang sarin-sarin sekar pacah mantuk ri déwa pinaka sri ring prana. Karasmin telaga mapahias tunjung bang putih miwah nila nedeng mekar kasor ring kedipan panyuryané. Sapunapi antuk titiang nampek-nampekang déwék ring déwa sajawaning sekar tunjung mekar sané karaksa lelipi alit tibanan leplep sirep. Dewa dahating suksma ring tungtung hredaya, nénten prasida antuk titiang marna kadi ngarereh tampak manuk dadali ngambara. Déwa ayu murdaning manah mogi kapiwelas rauh nyiratang tirta amerta.

/V/ Yan kudang warsa sampun lintang suén titiang murang-murang laku ring kakisik miwah alas gunung. Déréng jwa wénten pangwales séwala patra katuek ring sekar pudak. Praya mawali kantun mabekel prihati. Napi candi bentaré nénten ngarauhin gatrané nguni? Utawi bedogol hyang kala nénten wénten atur amatra risedek déwa mamargi ring ajeng bencingah? Pradé mangkin mawali nangkilang atur jerih katakénang kembang angsoka. Pradé mangkin matulak nganja-anja sungsang, jerih titiang kacapatin sekar kemoning. Pradé mangkin mawali nuut margi sané naenin entasin duké riin, jerih kadolegin buk margi agengé tur nyipenin paningalan saha nyipengin pajalan. Sakéwanten embahan karasmin déwa ngawinang kadaut manahé malih ngéling-élingin sahananing sané sampun entasin nguni. Titiang ayat mawali. Pamargine nganyudang manah rauh ring sakaluir masan-masané lintang. Candi bentar agengé, kantun nyujuh langit. Ngintip saking selagan ukiran patra, manawi sida ngatonang sang sué

38


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

katinggalang. Rikala titiang ngaton anggan déwa, nylepit séwala patrané riin ring selagan sampeté. Manahé buncah, tan renga batisé matindakan ka jero purian. Sakéwanten pangrabdan sang hyang kala nadah pangéling-éling déwa ring déwék titiang. Boké uban samaliha kulité badeng maplui ngawinang déwa tandruh. Polih gatra samatra ring pangiring déwa, wantah sampun sué nyantosang déwék titiang mawali. Nyabran wengi mlekut séwala patra sekar pudak tur mangaras anangis-nangis. Ketelan toyan pangaksiné membah luihing kritisan riris sasih kapat. Néltél ring sekar pudaké nuut aksara-aksara sané natunin satmaka pasamaya. Nyabran wengi kapupungan nuluh margi nuju batan sekar sandat, ngangsur melad prana nulamé wénten sané majantosan: déwék titiang. Sakéwanten mangkin sisu déwa nénten uning ring angga. Napiké ubad tatu dalem ring twas wantah pitakén, siraké sané ngarauhin?

Bangli, 1939

Nirguna magenah ring Bangli. Seneng masesuratan, seneng ngwacén lontar. Kakawiannyané kawedar ring makudang-kudang media minakadi Pos Bali, Bali Post, Suara Saking Bali, miwah sané lianan. Sané mangkin kantun kuliah ngruruh gelar magister.

39


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Puisi Bali

Suara Saking Bali| Januari 2018

Potrekan IGA Darma Putra

Puisi-puisi I Wayan Tojan

40


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Yadnya Utama tanah pasih entik-entikan saisin Gumi sami pakardin Widhi sami wantah duwén widhi napi malih aturang yén rasayang tiang yadnya pinih utama wantah parisolah sané becik pikayun sané luwih turmaning welas asih pastika rahayu kapanggih ....

41


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Tutur I Bapa Jani bapa nuturin cening Apang pada tatas uning Yadiastun lekad mabekel eling Entasin lampah hidupé cening Madasar keneh hening Aget lacur adung masanding Jani kedék mani bisa ngeling Sebeté saruang magending Bagia ada tuah di keneh Melah-melah ngaba papineh Kén pelih kén beneh Dasarin ban Keneh. Keneh ané beneh Beneh ban mapineh. Pang sing nyakit keneh Da sanget ngugu tutur di sisi Cara jani perlu masi koréksi Saru puyung tekén misi Da jeg nyalanang emosi Pang tusing nyesel siduri Né tutur bapané gisi Anggon bekel ngaliwatin wai Ané luung duduk gisi Ané jelék entungan ka sisi ....

42


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Indik Unduk liu nawang indik kéwala sing maunduk wiréh gangsaran tindak cara kuping ngaliwatin tanduk keneh gedé bayu enduk kema mai tundak tundik sulur idep sulur idup apang melah apang élah nuluh lampah urip salantang tuwuh apang landuh

Masawitra solah laksanané apang melah, manyama braya apang élah anggon bekel saenu di lemah masawitra apang asih, saling asah saling asuh, sing dadi saling pisuh matimpal saling tulung ditu lakar nemu luung. sawitra satmaka kasugihan

43


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Segara Nyuhjuh Giri segara ring pasisi genah malasti segara lan giri pinaka lingga yoni genah sané suci sané mangkin segara ring pasisi anyud plaibang abrasi toya maluab ka pesisi mamargi nyuhjuh giri segara giri ring bali mangda ajeg sutrepti

I Wayan Tojan embas ring Désa Ngis, Kecamatan Manggis, Karangasem pinanggal 13 Juni 1982. Kakawianipuné kawedar ring Bali Post (Bali Orti) miwah Pos Bali (Médiaswari).

44


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Puisi Bali

Suara Saking Bali| Januari 2018

Gagambaran Manik Sudra

Puisi-puisi Komang Juniarti Widyasanti 45


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Jelé Melah Matimpal Saja buka sesonggané ada srawah ada klau timpal luh muani patuh Ada madaya pait pengit.. ada mabikas lit lengit nanging.... Iring masuluh ring solah yén sampun.. rasa manyawa braya ngabaktiang tusing ngidang kal kelidin! Mapeluh-peluh pidit,, timpal jelé, timpal melah... rasa bagia manyama braya... sareng-sareng mapitung..... ento suba madan Timpal!

46


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Sukawati Market Negak montor sambil magending ngentasin pasar seni sukawati masoléh-soléh baju... masoléh-soléh celana.. Daging celana samurai majajar, dagang daster mabunga mabanjar, dagang kamen pante mekalukan... pipis begeh! telah aceplokan.. Sukawati market,, pablanjané mudah tamu meriah.. mekejang liang nelahin pis liang.. sayan ngalimbak menggah..

30 Novémber 2017

47


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Taun Baru Cedar-cedar, cedur-cedur munyin merconé.. kesiab! kéwala demen anak sugih, liu meli mercon.. anak tiwas, kanggoang mabalih Apa tetujon merconé?? ngaé uyut?? ngaé musibah?? di taun baru dogén ada macan?? lekad awaké di Bali yéning suba taun baru setata liang.... lakar ngejoss!! anak sugih.. setata ngaba sebeng tegeh,, anak tiwas... setata pengeng ngalih pangupa jiwa

Taun baru i raga patut ngalestariang manyama braya, inget tekén nyama tegehan, inget tekén nyama éndépan Apang beneng pajalan hidupé...

30 Novémber 2017

Komang Juniarti Widyasanti mahasiswa Sastra Bali Udayana Semester V. Asal Saking Sukawati, Gianyar

48


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Puisi Bali

Suara Saking Bali| Januari 2018

Potrekan IGA Darma Putra

Sénryu Mabasa Bali I Ketut Aryawan Kenceng 49


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Nyikatin gigi Sambilang gendang gending Giginé palsu

Ngrubéda nglidu Narkoba dini ditu Pejabat nyabu

Ada munyin méng Bé pindang duur méja Maluin naar

Momo angkara Ngeduk sakita kita Solah raksasa

50


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Ngatipuk nyuang Tusing taén berjuang Durjana kangkang

Malaib labuh Ngepung layangan pegat kepungin kuluk

I Ketut Aryawan Kenceng Tamat SD, SMP, SMA ring Klungkung, naanin makarya ring widang pariwisata hotél travel agent, cargo ekspor impor, restaurant, garment/handicraft production. Sampun ngamedalang limang cakepan puisi sané mamurda Beruk, Bikul, Bubu, Rwa Bhinéda, miwah Bali Melah Bali Benyah.

51


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Puisi Bali

Suara Saking Bali| Januari 2018

Potrekan Manik Sudra

Puisi-puisi I Kadék Adhi Dwipayana 52


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Tambet Kalintang Guru, titiang bimbang Parilaksana napi sané sandang icalang Napi sané patut titiang letebang Indik mangruruh Shang Hyang Aji Wenang Apang tusing kaon pajalan titiang sakayang-kayang

Guru, ampurayang titiang Antuk tambet sané kalintang Lugrayang titiang nunas titi pangancang Apang polih sundih sané galang Sida ngamargiang dharma kasandang

Guru, mangkin titiang manunasang Mangda lédang Asung nugraha menyundarang Daging sastra agama ané terang galang Mangda nénten titiang kasengguh pamialang

53


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Pitutur Guru Sujati Melid guru mapitutur Ngawé ngelantur Pitutur rapos jujur Melahang jani mirengang Sekenang Telebang Icepang Waspadayang apang pasti Simpen tuturé di hati Antuk manah sujati Wantah kerti lan bhakti Kaping Shang Hyang Parama Aji Saraswati Ida pastika ngicén sidhi sujati Ento pinaka senjata pasupati Nyundihin pamargi kala ngentasang titi Anggén ngiket indria sami sané mamukti Apang sida ilang sekancan irihati Sinah hidup ngamanggihin bukti Pinaka genah sané yukti Sutrepti gumanti shanti Jiwa lan hati Sané sandang bekelang mati Ngayah ring prajapati

54


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Galah Katah Peteng lemah Bapa pidan ngutang lampah Di tengahé uma ngalih amah Yadiastun kapah nawang umah gelah Kenehé jengah Ngarepang cening ngidang tegeh masekolah Apang ngelah genah melah Bisa masolah laksana melah di gumi wayah Jani enu ada galah Selah katah Melajah hidup beneh melah Manyama braya apang élah Jani suud makeneh ngéndah Makarya tingkah tawah Magaya hidup méwah Mamunyah Miyegan ajak tugelan jumah Ngadep tanah ka penadah Tanah jani suba telah Tuah nu ada natah lan sanggah

I Kadek Adhi Dwipayana embas ring Br. Lungsiakan, 1 November 1989. Mangkin magenah ring Br. Lungsiakan, Kedewatan, Ubud, Gianyar. Email : adhidwipa88@gmail.com

55


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Ésai

Suara Saking Bali| Januari 2018

Sumpah di Guminé Wayah I Ketut Sandiyasa

S

ané mangkin

kocap

guminé wayah. Cecirén gumin wayah silih

tinunggil ngrereh kasujatian kapatutan méweh pesan. Patut lan iwangé binannyané akabang salang. Punika mawinan wénten pamargin

majalaran sumpah anggén muktiang kapatutan kasujatian. Pinaka conto pacang dados sang amangkurat masumpah, dados pegawai taler nyumpahang kode étik pacang ngamargiang pangadilan ring méja hijau hakim lan jaksané masumpah. Para truna jagé mikatin anak bajang taler masumpah. Sané pinih anyar wénten invéstor sané sareng masumpah. Titiang boya ja pacang mligbagang iwang napi nénten anak masumpah nanging sané buatang titiang yén ngiwasin indik kawéntenan jagat wayah sekadi mangkin napi purun sumpah punika anggén jalaran muktiang kasujatian utawi kapatutan? Titiang ngentenin akidik indik sumpah punika. Ring wiracarita Mahabrata wénten mekudang-kudang ksatria sané ngelarang sumpah. Sang Karna masumpah pacang nénten nulak pinunas anak sang maraga suci ritatkala nunas punia. Sang Bisma ngelarang sumpah pacang ngamargiang sukla brahmacari. Sapunika taler Sang Srikandi ngamargiang sumpah pacang ngamademang Sang Bisma santukan dumun dané duhkita olih Sang Bisma. Sumpah punika ngawinang puara sané mabinayan. Awinan sumpah punika Sang Karna nyukserahang anting-anting lan kwacannyané punika mapuara Sang Karna kaon ring payudan. Sang Bisma taler sangkaning sumpahnyané ngametuang indik sané mapuara barata yuda. Daweg punika wantah yukti ksatria punika pacang

56


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

ngamargiang sumpah. Nirdon kaucap yéning ksatria punika nitya semaya. Diastun mapuara kaon diastun mapuara tan becik sumpah punika pacang kamargiang punika gegelaran para ksatria mautama. Raris sapunapi jagaté wayah sakadi mangkin. Sané pacang dados sang amangkurat, sané sang dados guru wisésa. Sané manados hakim,

jaksa,

pengacara miwah siosan sadurungné sampun pastika ipun masumpah. Nanging kawéntenan jagaté sekadi mangkin kantun akéh wénten indik korupsi, buina sané korupsi punika, saking alitan, agengan duuran beténan. Punika taler sané janten dados pegawai sané profésional nyalanang swadarma daging sumpah utawi kode étik jabatan. Siosan punika tan akidik anaké bajang keni uluk-uluk sumpah gombal anaké truna. Minabang ngenén sesimbing akidik wayang céngblongé diastun masumpah, yéning tan manut daging sumpahé Déwané tusing ngetarayang napi malih Sanghyang Widhi nénten nyelegedeg ngiwangang anak sané tan ngamargiang sumpah punika. Yén rereh manut bacakan karma pala wénten tetiga pahannyané. Sancita karma pala, prarabda kama pala lan kriyamana karma pala. Sancita karmapala wantah pajalan karma sané dumun sané ngawéntenang karma wasana sané kacicipin ring hidup sané mangkin. Yéning prarabda karma pala wantah sekadi makpak tabia pajalan karma sané palannyané ring hidup puniki telas kacicipin. Yéning kriyamana karma pala pajalan karma pala sané ngametuang karma wesana tan patut katugtugin ring hidupé sané pacang rauh. Unduk pajalan karma punika wantah Ida Sang Hyang Tuduh sané dados pamutus. Raris sapunapi indik masumpah di guminé wayah . Napiké dados sumpah punika anggén jalaran muktiaang kasujatian/ kapatutan? Sampun akéh bahbahang titiang ring ajeng, sané mangkin rarisang ida dané ngayunin lan nyawis pitakéné punika.

I Ketut Sandiyasa embas ring Désa Ngis, Kecamatan Manggis, Karangasem, pinanggal 29 Méi 1983. Kakawianipuné kawedar ring Bali Post (Bali Orti) miwah Pos Bali (Médiaswari). 57


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Suara Saking Bali| Januari 2018

Satua Masambung

Kania (5) Sayan nénten enteg banjar, desané. Sami ngajumang parté sané kasungkemin. Satunggil wengi taméngé ngrereh sané kasumanangsayain. Madé Karda sareng somah ipuné kaambil. Baktana ka sétra. Suryak – suryak taméng sareng sané ngiringang. IBW Widiasa Kenitén

M

adé Karda nénten nué rasa ajerih. Ipun purun ngantenang déwék gumanti prabéla ring PKI. Gusti

Jingga galak pisan wau ngantenang Madé Karda

kenyem – kenyem. “Gusti Aji rarisang! Tiang gumanti ngrereh sané mawasta padem. Mangkin titiang padem, pungkuran nénten malih kobet nyaman brayan titiangé. Pinunas titiangé mangda bangkén titiang sarengang sareng somah titiang.” “Eda liunan munyi, cai! Cai mula lakar matiang kai.” Gusti Jingga sayan liang wau ngantenang Luh Karti masarengan. Luh Karti dumun naen ngecuhin Gusti Jingga daweg ngalemesin ipun. “Luh jani gantin tiangé maan ngisinin keneh. Jani tingalin Somah Luhé, I Karda.” Madé Karda kaiket antuk tali. Batis limanné kategul. “ “Dé, tingalin.Tiang lakar ngelut somah Madé malu. Apang kanti med tiang ngelut, ia mara lakar melahang.”

58


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Gagambaran Drs. I Nyoman Ngadeg

59


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Gusti Jingga kadi singa ngeleb. Luh Karti kaparikosa ring arep Bapa Karda. Bapa Karda ngidem antuk jengah ipuné. “Cai Jingga eda ngéndah ngaba keneh. Matiang suba kai.” “Hahahahahaha! Mara cai ngrasaang sakit keneh. Jani tingalin !” Gusti Jingga nglalungin Luh Karti. Kantos peteng kantos med anaké ngantenang. Wau kapunggel baongné Bapa Karda sareng somah ipuné. PKI - né sané ngantenang nénten ajerih padem. Minab santukan sampun maceleban. Sapalanan mangda belus. Gerwaniné sané kantun bajang kaparikosa dumun wau kapunggel. Sarwi ica ngantenang anak kasah – kasah ring bangbangé. Gusti Jingga kadi gatel tanganné. Nénten usan – usan ngrereh sang sané kasumanangsayain. Madukan kawéntané. Wantah wénten pecakné polih matungkas sampun kaucap PKI. Soré kantun wénten ring jumah, wenginé kaindengang raris bénjang semengan sampun kija manawi.Kulawarga Bapa Kariasané taler

sami dados caru. Somah, panak ipuné sami kapademang.

Dumun naen masempilan sareng Gusti Jingga. Gusti Jingga nyelang jinah raris kapucingin. “Jinah titiangé nénten jagi selangang titiang. Jagi ajeng manten nénten genep. Punapi malih mangkin titiang nenten polih madolan. “ Bapa Kariasa dados sudagar. Akéh sané matumbasan ring Bapa Kariasané. Katah pisan Gusti Jingga mamirat kantos purun Bapa Kariasa mucingin. Antuk nénten midep ngantenang pamargin Gusti Jinggané raris kapucingin. Gusti Jingga rumasa ring angga siteng. Wikan ring siki kalih. Naen matetamban. Satunggil sané matamba mangda makta sasari katah. Sayan sué sayan ical taksun Gusti Jinggané. Arang sané matamba. Kantos nénten wénten malih. Gusti Jingga taler seneng masajengan. Dados tukang kembar. Mabulangan. Leket pisan sareng Ida Bagus Cidra. Sami – sami bebotoh. Ring sapunapiné, ngembar ayam sakéwanten metoh ring mesehné. Sakadi malolongin. Antuk seringé sapunika nénten malih katurin ngembar ayam.

60


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Wantah nénten nué jinah, Gusti Jingga ngambil pamargi ngamandung. Grianné Ida Bagus Ngurah taler naen ranjingina. Pangawit jinah sané ambila. Ngranjing saking jendélané. Jendélan griané kaempug . Kacanné kabelahang. Minab liman pandungé matatu antuk kaca. Wénten rah ring lemariné ring kertasé taler ring temboké. Uningina ring gria sering sepi. Griané seringan katinggalin. Sané banget sungsutang ida lacin lemarin idané kaambis. Yan nyak Gusti Jingga nunas jinah méh nénten jagi kapucingin. Aget nénten wénten sané ambila. Yadiastun sapunikayanga, Ida biasa manten.Wantah tunasanga mangda sané ngamandung éling ring angga. Solahé mamandung nénten patut. Karmaphala tetep jagi mamargi. Ida éling wantah sampun ebek panyuluhané jagi katara manten. Yukti pisan, Gusti Jingga katara tatkala ngranjingin umahné Bapa Pandé. Tambis – tambis kasiksa gelisan kramané lianan nemalangin. Yan nénten sapunika méh sampun kasédayang. Minab antuk paling pisan kantos purun mamandung. (masambung…)

IBW Widiasa Kenitén, embas ring Geria Gelumpang, Karangasem, 20 Januari 1967. Oneng ring sastra Bali klasik, sastra Bali modéren taler sastra Indonésia. Ngamolihang Hadiah Sastra Rancagé ring warsa 2006 antuk pupulan satua cutet Buduh Nglawang. Ring warsa 2015 ida ngamolihang Penghargaan Widya Pataka antuk cakepan Jero Lalung Ngutah.

61


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Pangawi

Suara Saking Bali| Januari 2018

I Wayan Wésta

I Wayan Wésta

62


Suara Saking Bali

P

Édisi XV | Januari 2018

angawi lan budayawan sané ngamolihang hadiah Sastra Rancagé warsa 2014 antuk cakepannyané sané mamurda “Tutur Bali” (2013) mawasta I Wayan Wésta. Tamatan FKIP Universitas Dwijéndra Dénpasar,

Jurusan Pendidikan Bahasa lan Sastra Bali puniki embas ring Klungkung, 27 Januari 1965. Warsa 1989-1993 dané dados guru ring SLUA Saraswati Klungkung, lan dosén ring makudang-kudang perguruan tinggi swasta. Warsa 1999 dané naanin makarya ring The Ford Foundation, dados redaktur Majalah Gumi Bali SARAD warsa 2000-2009, lan warsa 2010-2012 dados Pemimpin Redaksi Majalah SABDA. Kakawian-kakawian dané naanin kamuat ring makudang-kudang média massa, minkadi Mingguan Karya Bhakti, Harian Nusa, Bali Post, Kompas, Pos Bali, lan Radar Bali. Dados penyunting makudang-kudang cakepan sané kawedar Yayasan Obor Indonésia, Wulan Sedhuwuring Geni (Antologi Cerpén lan Puisi Daérah), Seribu Kunang-Kunang di Manhatan (Terjemahan ring 13 Basa Daérah), lan Sunari (Novél Basa Bali kakawian Ketut Rida), miwah Rabindranath Tagoré, Puisi Sepanjang Zaman, Penerbit Yayasan Darma Sastra, 2002. Dané taler naanin dados pembicara ring Sandyakala Sastra #39 Wayan Westa: Nasionalisme Dan Pemuliaan Bahasa Daerah tanggal 14 Maret 2014 lan Sandyakala Sastra #43 Obituari I Wayan Sadha tanggal 12 Maret 2015 ring Bentara Budaya Bali. Sampun ngamedalang cakepan “Tutur Bali” lan “Bali Spirit”.

63


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Suara Saking Bali| Januari 2018

Geguritan

Bongkling Kaketus saking manuskrip duwén Ida I Déwa Gdé Catra Karangasem

/46/ Punika pasihé kaja, di tengah madasar pipis, tekén mirah akakompol, tityang mangaturang sami, nanghing yan Jroné bani, macebur sambil mahimpus, cokor Jroné makadadwa, magantung biyas atapis, miwah batu, telasang hambil irika.

64


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

/47/ Yan Jro Senggu nggega tityang, tityang manggega Jro Pangi, yan Jro Senggu ngadén linyok, ucapan tityangé sami, Jroné linyokan buwin, bobadé tuwah manilu, mangorahang ada kawah, tekaning swarggané lewih, nyén manggugu, laguté akuwang jamprah.

/48/ Pan Bongkling raris budal, lawut ya nglegingin ejit, bahané Dé Senggu mbogol, manyaluk brata mamundi, krana bani nyékérin, hitunga tong mlutin lublub, suba Pan Bongkling ejoh, tan kocap Dé Senggu Pangi, anak tuhu, magehang ucapan sastra.

65


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

/49/ Pan Bongkling sumangkin bétak, twara nyangka-nyangka munyi, mangaku twah awak iyos, ngalahang Dé Senggu Pangi, tuwi manabeng mati, kablet twara nggelah sahut, Parandha Ganggasura, némbok béngkot bucu mati, sok ban bendhu, kuciwa mameswang peta.

/50/ Dadi kasub ka nagara, karirihané Pan Bongkling, ada Dukuh Selam mangko, mahadan ya Pan Dhurahim, ndingeh Dé Senggu Pangi, kuciwa dané pasawut, yén awaké lawanya, gudug lamun manyirikin, kaling mbucu, anyari masa mahimpas. (…Pacang Kalanturang)

66


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

Gegonjakan

Suara Saking Bali| Januari 2018

Mister So Mad I Gusti Lanang Sutéja Naréndra

Pitung tiban né liwat, pianak tiangé luh juang toris. Uli sukaté ngantén, tumbén ibi ia mulih ka Bali liburan, ngajak pianakné enu raré. Mirib sambila nelokin reramané ulian ortaanga Gunung Agungé meletus. Béh, tumbén jani tiang ngempu cucu terehan toris, bokné gading kulitné putih nyempuah, paningalané béru. Mimiih... Sing pesan ia nurasin tiang nang ausap. “Grénpader!” kéto ia ma-kaki tekén tiang. Bingung tiang nyautin raréné. Apa laut orahang? Kanggoang kenyemin dogén, laut singal. Enjuhin tiang jaja sangaita, méméné nongbaang. “Sing bisa ia nahar kakéto, Pa!” Jemakang jaja mangkok lungsuran di puseh, masé tungkasina tekén méméné. “Kalingan jaja kakéto, sing ia bisa nahar.” Mbééé... Apa koné dedarané di kedituan, sing suba tiang nawang. Mirib buka kucit léndris tiangé, sing bisa ngamah dagdag bali, séntrat dogén amaha. Toris mula lén dedarané, nganutang tekén kebiasaané di gumin gelahné. Ah, baang méméné ngitungin dedarané. Tiang kendel pesan tekain pianak cucu. Liu pesan raosné, seroméh pesaja. Kéwala tiang sing ngerti, pragat kejengat kejengit buka bojogé ngamah lunak. Wiréh sing ada ajaka ngorta, raréné ngidupang tivi. Béh peleng saluran tivi wan ané kontaka, sedek nyiarang pak guru agamané uli Indonésia ané tulaka uli Hongkong.

67


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

“Wu is dét, Mom?” kéto patakoné bingung. “Dét is mister Somad,” masaut méméné sambila ngorta ajak kurenan tiangé ané sedek nyait cempér. “Oh, Mister So Mad. Maé ticer sais, bikérepul wit de Mad Mén,” ngerenggeng raréné pedidina. Apa kadén tuturanga, tiang sing resep. Apang tusing tiang takonina, milu tiang mapi mapi nuléngék tiviné mabalih pak somad koné tundunga. Aiiiih... Pedalem

I Gusti Lanang Sutéja Naréndra, magenah ring Karangasem. Aktif makarya satua, puisi, miwah gagonjakan ring facebooknyané ‘Suteja Narendra.’

68


Suara Saking Bali

Édisi XV | Januari 2018

69


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.