Majalah Suara Saking Bali edisi 52

Page 1

Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

i


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

ii


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

daging majalah Pamahbah i komang alit juliartha 2 amatra pajalan ngajak alit joule (Madé Suar-Timuhun) 4 pupuh semarandana ngakan madé kasub sidan 9

Lawat-lawat nyuh (IGA Darma Putra) 84 Satua Cutet karang memadu (I Gedé Putra Ariawan) 53 mulih (I Komang Alit Juliartha) 68 ada carita pantaraning i bendéga lan kurenané (Komang Adnyana) 95 kupang tekén doglér caplok polisi (Ni Kadék Ayu Kembariyani) 116 i covid tusing ngelah keneh (Nyoman Méi Resmianti) 131

Satua Bali satua mén tingkes (2)—Ida I Ketut Jelantik 104 Prosa Liris gitanjali (Rabindranath Tagore) 136 Puisi Bali puisi-puisi puisi-puisi puisi-puisi puisi-puisi

katur ring i komang alit juliartha 11 i komang alit juliartha 75 mahasiswa pendidikan bahasa bali undiksha 110 rai sri artini 124

Artikel manumadi (IDG Trinandita) 60 tradisi ring tengah globalisasi(I Komang Alit Juliartha) 82 raré angon ngungsi (I Gusti Agung Rai Jayawangsa) 121

Ulasan tresna asih lan ma-bully pasamudaya rasaning bangle (IBW Widiasa Kenitén) 64

Geguritan bongkling 87 Isin Gumi ukuran anak muani (I Gusti Lanang Sutéja Naréndra) 92

1


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Pamahbah

2


Suara Saking Bali

I

Édisi LII | Fébruari 2021

Komang Alit Juliartha, embas ring Bekasi, 15 Juli 1991. Ipun alumni saking program studi Pendidikan Bahasa Bali IHDN Dénpasar lan meneng ring Banjar Kubu, Kelurahan Kubu, Kabupatén Bangli.

Kakawian-kakawiannyané marupa puisi, satua cutet, lan ésai kamuat ring surat kabar sakadi Bali Orti (Bali Post), Media Bali, Majalah Satua, Majalah Canangsari, Majalah Buratwangi, Majalah Suara Saking Bali, tatkala.co, lan Médiaswari (Pos Bali). Alit wantah sinalih tunggil pengagas Komunitas Bangli Sastra Komala (Baskom) ring Bangli. Komunitas puniki bergerak ring widang sastra Bali. Saking komunitas puniki, akeh embas pangawi anom sastra Bali modern. Lianan ring punika, Alit taler sareng ngwangun Suara Saking Bali, lan aktif makakawian kantos ipun nyujur sunia. Ring grup facebook Bangli Sastra Komala, Alit seneng pisan memotivasi para pangawi Baline sane kantun malajah makekawian. Ipun setata ngicenin semangat mangda sayan akeh sane sareng masesuratan. Ipun wantah pangawi sane produktif. Akeh ngembasang kakawian sane kawedar ring media sosial, media online, wiadin media cetak. Taler sampun maduwe cakepan tetiga. Cakepan punika marupa pupulan satua cutet sane mamurda Swecan Widhi (2015) miwah Ling (2019), tur novel sane mamurda Satyaning Ati (2016). Ring warsa 2016, ipun polih Hadiah Sastera Rancage saking Yayasan Kebudayaan Rancage Bandung antuk cakepan Swecan Widhi. Alit maduwe rarincikan jagi ngamedalang cakepan indik pangalamanipune makarya ring kapal pesiar. Sakewanten ipun nganikaang kantun mupulan miwah kantun revisi. Punika taler, maduwe rarincikan ngamedalang novel mabasa Bali miwah satua cutet. Rarincikan punika durung prasida kalaksanayang, duaning ipun nyujur genah sunia ring rahina Sukra Kliwon Watugunung, 29 Januari 2021 galah 05.49 Wita. Dane ngalain ring RSU BMC Bangli.

3


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Madé Suar-Timuhun

N

yumunin tiang kenal ngejak Alit Joule dugas tanggal 4 Désémber 2013. Dugas ento Alit nga-add friend tiang di media sosial Facebook. Uli sekat ento tiang ngajak Alit pepes ngorta léwat

messenger. Liunan ortané nuturang unduk Sastra Bali Modérn muah para pangawiné di Bali. Suba liu maan ngorta di maya pada di media sosial, tiang ngajak Alit lantas ngrincikang pajalan lakar matemu di sekala, lakar matemu ngajak para pangawi Baliné, utamanné ané suba dadi panglingsir Pangawi Sastra Baliné. Pajalané ngangginang ka Karangasem, matemu ngajak Bapak Déwa Raka

4


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Kusuma. Ditu masih maan matemu ngajak pangawi ané lénan, ngajak Beli Sandi Yasa, Ngajak Beli Nyoman Agus Sudipta. Di ping pindoné pajalané nganginang ka Karangasem dugas acara Bedah Buku Pupulan Satua Bawak kakawian para pangawi Karangasemé. Bukuné ento mamurda Ngantiang Ujan. Ditu di acarané ané kaadang di Kampus FKIP Karangasem, buku novel Satyaning Ati kakawian Alit Joule masih ka-launching. Di kampusé ento taing maan matemu ngajak pangawi beli Wayan Paing, Gusti Aji Mangku Sutéja Narendra, muah Bapak Kaprodi Wayan Jatiyasa . Pajalané ngajak Alit Joule ka Dénpasar matemu ngajak panglingsir pangawi Sastra Bali ané nulis novel Tresnané Lebur Ajur Satondén Kembang, Bapak Gusti Djelantik Santa. Ditu tiang ngajak Alit liu maan piteket apang ngrajegang basa Baliné. Di Dénpasar tiang ngajak Alit masih maan galah ngojog ka Kantor Pos Bali, matemu ngajak pangawi Sastra Bali Modérn ané nyalanang swadrama ditu, Ary Dwijayanti muah Tudékamatra. Ka Tabanan pajalané ngajak Alit Joule matemu ngajak Beli Madé Sugianto ané ngelahang percetakan Pustaka Ekspési. Yasan Beli Sugianto gedé pesan krana suba nyétak buku-buku tiangé lan buku-bukunné Alit. Kéto masih suba liu pesan buku-buku semeton pangawi Bali ané lénan ané suba kacétak baan Beli Madé Sugianto. Dugas ento di Tabanan tiang masih matemu ngajak pangawi buku Ngurug Pasih, Gedé Putra Ariawan. Lantas tiang ngajak papat bareng-bareng tangkil ka jeron pangawi Puisi Bali Modré, Bapak Gusti Samar Gantang. Tiang ngajak Alit ka Klungkung matemu ngajak pangawi Bapak Ketut Aryawan Kenceng ané suba liu nglekadang buku Puisi Haiku mabasa Bali. Kruna “dakin lima” ané sambatanga tekén Bapak Ketut Aryawan Kenceng setata dadi ingetan tiangé ngajak Alit. Pak Ketut nyambatang buku-buku ané tulis i raga ento tuah dakin lima. “ Apang ada dogén dakin lima di idupé ené.” Tiang ngajak Alit masih matemu ngajak pangawi Bapak Ngakan Kasub Sidan, guru berprestasi di Klungkung ané liu ngripta Susatra Bali Modérn.

5


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

6


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Pajalan tiangé ngajak Alit Joule di ping pindoné ka Klungkung matemu ngajak panglingsir pangawi Sastra Bali, Bapak Ketut Rida. Dugas ento tiang masih bareng-bareng majalan ngajak Putu Supartika, Pangawi Sastra Bali ané paling muda di Bali, ané ngrincikan lan maka pamucuk pangremba Jurnal Online Suara Saking Bali. Pajalan tiangé dugas ka Gianyar matemu ngajak pangawi Bapak Nyoman Manda masih ajak telu, ngajak Alit lan Supartika. Sujatinné nu liu pesan pajalan tiangé bareng-bareng ngajak Alit Joule utamanné unduk Susatra Bali, matemu ngajak pangawi Sastra Bali, mligbagang Susatra Bali, muah nekain acara-acara ané mapaiketan ngajak Sastra Bali Modérn. Ulian bes liu pajalan ané entasin tiang ngajak Alit, liu masih ané bakat engsapang tiang. Yén ping kuda kadén bareng-bareng matemu ngajak Bli Bayu lan mbok Carma. Yén ping kuda kadén matemu ngajak Agus Darma Putra, Guna Yasa, Pandé Jati, Ibu Mas, muah timpal-timpal Bangli Sastra Komala ané lénan. Yén amonto ngelah timpal pangawi Sastra Bali Modérn, tuah Alit Joule ané pepes ajak tiang ngorta kangin-kauh, ngrembug unduk sastra, unduk pagaén, muah unduk isin gumi ané lénan. Alit ané pepes ngirimin tiang puisi-puisi Bali muah cerpén ané mara pragatanga nulis. Ia pepes ngidih tetimbang tekén tiang satondén kirima ka korané. Sujatinné Alit pelih ngidih tetimbang tekén tiang, tiang nu joh belogan tekén Alit. Mirib ulian tiang ané paling si malu ngorahin Alit tata cara ngirim reriptan Sastra Bali ka korané. Ento makejang tuah amatra pajalan idup ané suba taén jalanin i raga bareng-bareng Lit. Pajalan Alité suba joh pesan liunan tekén pajalan idup tiangé padidi. Pajalan Alité satmaka suba ngider buana. Makudang-kudang samudra suba taén entasin Alit. Makudang-kudang kota muah panegara masih suba taén enjekin Alit. Yén cara masekolahé, suba telah paplajahan ané plajahin Alit, suba telah tugas-tugas ané pragatang Alit, suba makudangkudang sustra ané baca lan tulis Alit. Ento ané ngranayang Alit malunan tamat tekén tiang, malunan lulus uli ujian idup di guminé.

7


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Lit, amonto i raga pepes bareng-bareng, to nguda Alit mengkeb-mengkeb malajah, tusing ngajahin tiang nyang abedik apang nyidaang bareng-bareng tamat. Jani, Alit tusing nu buin nyak ngajak tiang majalan bareng-bareng, matemu ngajak para pangawi Sastra Baliné muah mligbagang panglimbak Sastra Bali Modérné. Jani alit mamilih makeber, ngalahin tiang ané nu majalan kisah-kisah di guminé. Nah Lit, tiang lascarya yéning Alit suba mamilih mulih malunan. Dumadak lanus pajalané nyujur Ida. Tutur Alité sujatinné nu samar-samar madingehan di kupingé. Tiang tusing ja lakar marasa padidian krana sasuratan-sasuratan Alité lakar setata nimpalin pajalan tiangé. Dakin liman Alité lakar ngaé bangga kulawarga lan sentanan Alité. Kéto masih tiang ngajak sametoné lénan, bangga pesan tekén dakin liman Alité. Mogi sangkaning Swecan Widhi, Satyaning Atin Alité dugas nu maurip, tusing buin ada Ling ané ngrémbanin pajalan Alité mulih. Majalan Lit, lautang majalan!!!

8


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

merawat-rawat (katur ring: Alit Joule)

1. Sedih kingking tan sinipi toya panon ngetél membah indik gatra né nibénin Pangawi wimuda ical Ngungsi genahé utama Genah sunia né karuruh Ninggalin kulawarga

2. Paswitran dané sinami Kagiat lan bengong rumasa Antuk gatra né nibenin

9


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Ten miragi Alit sungkan Nadak sara rauh gatra Saget Alit sampun lampus Ngungsi genah sunia

3. Alit Joule paswitran tindih Stata ngelar titi lampah Indik kekawian luih Pastika dados tuladan Tan bina kadi pangancan Anggén bantang ngawi nulus Satia ring swadarma

4. Duh Ratu Sanghyang Kawi Titiang nungkul ring buk pada Nulus mapinunas riin Icénin genah utama Ring Alit paswitran titiang Mangda pamarginé lanus Tur Amor Ing Acintya

#Semarapura, panguntat Januari 2021#

10


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

11


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

IBW Widiasa Kenitén

Nyurat Téja :I Komang Alit Juliartha

mamargi mamargi ka kaler kangin irika nyurat téja tan patulis masunar rasa tan pawates

mamargi mamargi tunggalang tri pramanané kantos galang sinah anggané masunar téja Saraswati

mamargi mamargi telektekang téjané ring satya désa ring tungtunging gili-gili sanunggil rahina galang nyurat Embang

12


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

I Wayan Redika

Nyelehin Karang Wayah

yéning sampun waneng galah (aptiang mangda kacunduk ri ungkur nyadya jagi ngiring pakardi ngawi sastra peneduh kayun masambung sunia)

anaké anom mantuk nyeluk raga ngelinggihin angin tarik ngimbangin tetajukan sekar nyujur muncuk bingin mebekel colok, gerip, lan lekesan

yadiastun pati urip gumanti tatas rasa puniki kapiangen antuk ripta penegul rasa tatengger masuwitra anaké anom mantuk nyeluk raga

sasih kapitu nyentér malawat toya

mamargi hning nyelehin karang wayah nyambi meték lawat paksi ring tanah waluya madandan ring ambara agung kadi anginé medal saking tulia raga

13


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

(yéning becik kalugra genah mabakti tegesang nunas galah jagi ngwacén satua bawak sipo magambar naga)

studio kalangwan purnama ka-7, 2021

Sumber: Koran Tribun Bali

14


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

I Gusti Lanang Sutéja Naréndra

Tampak : Alit Joule

Di segarané linggah Adi ngupak ombak Ngembahang osah Ngarupak ngurit tampak

Tampak-tampak adiné nadi prakpak Dadi sundih anaké kélangan lemah Tampak-tampak adiné napak Dadi umah anaké kélangan natah

Sujati adi nungkasin sasenggak Dija ada unduk bungsilé wayah? Dugasé adi nyurat taképan makeropak Anaké percaya, ada bungsil matombong senah

Alit, Bli nutug tampak Ané kalahin adi ka karang wayah Tampak-tampaké ento nadi pangerupak Anggo Bli nyurat modré, di kajang adiné dumilah

(Macang Rumah Cinta Seribu Jendela)

15


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Déwa Semara (Agung Semara Yue)

Kaka Sujana

Kakanda Dugasé pidan iraga matempung kenyem Kakanda Jayanti baan pipi mokoh nglipur manah Mangen-mangen, liang manah tan ilang-ilang Kenyemé saluih suryāstra mademang gulem rem-rem Riin macunduk déwék tiang tekéning kakanda ring genah pateh Pondok batu bata maukir baan kruna-kruna sastra saking ostia madahat Tur ring galahé pateh Kakanda mawak sastra Tiang wantah pangwacén Soang-soang kecaping kruna nika taler sastra saking sang maraga kawi pradnyan Nanging mangkin, Kakanda joh saking tiang Tiang joh saking kakanda Kenyem manis setata marawat-rawat Diapin kakanda sampun maraga embang Ring genah suci singid Tur pangajap kakanda tusing percuma Suaran sastra sané sampun magati-gati Jati-jati mabukti

Semara Tiksna, 3 Fébruari 2021

16


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Ni Madé Gawati

Pituduh

Semeng dégdég Kadundunin suara i paksi ireng Maideran ring lawangané Sada nguci ngaresresin ati Sinarengan maklenting suaran bajra Lamat lamat ngangsan ngejohang Wirama indrawangsa lan girisa naut kayun Jumujug maseliah Anak lanang makenyem Sada maulapan

Sagét katon Alit Juliartha Alit Juliartha Karasa nénten percaya Yén pinehin... Wantah sampun panumaya Yadiapin magedong batu Yéning sampun pagantosan Tan wenang kelidin Tan wenang jantosang Tan wenang pasahang Wantah idupé mabekel mati

Inggih...

17


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Mamargi becik becik Nyujur sunya loka Mabekel jenyana aksara Mogi manunggal ring sangkan paraning dumadhi Polih genah becik ring niskala, Amor ing achintya

Sumber: Koran Pos Bali 8 Mei 2015

18


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Mandipta

Lanturang Ngupak Sunyata Katur ring Alit Joule

Sabeh malih tedun Geripé padem sadurung puput ngripta Samayané jagi nindihin mémé Nglimbakang téja ring sawitra Nundunin lan nandanin Nanging galah muputang lampah “Ngantiang Ujan” ngawitin rasa Masemaya nemuang angkihan “mulih” Wantah gatra blabur kaulu rauh Durusang mamargi Geripé lanturang ngupak sunyata

Sumber: Koran Nusa Bali

19


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Mandipta

Semaya Matemu Katur ring Alit Joule

Daweg sayongé ngingel ring lembah Pantunan Puput bhaktiné ring Kawitan Pulesari Wéntén semaya Nemuang rasa manyama Mapakilitan makawitan Magatra ring pondok Bangli asri Nanging galahé digelis mamargi

Durung puput semayané Semeng, wéntén gatra Sang masemaya mawali ka genah sunyata Minab durung prasida makunyit di alas ring sekala Unteng semayané sampun ring tungtung rasa Durusang sampun mamargi Bekelé élingang, lanturang irika ngrastiti

20


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

I Gdé Nyana Kesuma

Tusing Ngidang Ngudiang

Ngudiang bengong Ngudiang ngidem Ngudiang kaukang tusing masaut Ngudiang .... Ngudiang tusing ningeh Ngudiang malalung Ngudiang tengkayak Ngudiang makaca belah Wé..... Ngudiang... Tusing masih nyedet Ngudiang udenganga putih Ngudiang saputanga kuning Ngudiang sumpanga bunga miik Ngudiang anaké makejang ngeling Ngudiang kakéné Ngudiang tusing maangkian Ngudiang kalain pianak somahé Ngudiang tusing ada pabesen Ngudiang énggal majalan Ngudiang tusing medalem Ngudiang... Ngaé anaké makejang Tusing ngidang ngudiang

21


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

IG Mardi Yasa

Tinta China

Tintané maguét selantang kertas putih Matulis rasa manah sané ngelangenin manah Rasan keneh masurat ring selantang kertas putih Nunggilan pikayun ring muncuk tinta chinané Tatulisan tinta chinané lengut Ngereresin hati Ngelangenin manah Sekadi sekar tunjung sané nedeng kembang Ayu tur ngelangenin manah sang pangawcén Né mangkin dija sang sinurat sané ayu ento? Bukit Tunggal, 2021

Sumber: Koran Pos Bali

22


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

IG Mardi Yasa

Mawali

Sekar durané masambeh salantang margi Prakpaké ngendih selantang margi Nyawa prestéka mategen Mangidungan aji kembang.. Matembangan aji playon Jinah bolong 11 kéténg pinaka pamelin umah Umah masurat sastra Sastra pinika prakpak sané endih Endihan prakpaté kakidung Sakadi kidung aji kembang tur aji playon Ngeresin sang pangrenga Api api api sastrané nyansan redup Redup sastrané, ilang api prakpaké Sami mawali... Bukit Tunggal,2021

23


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

IG Mardi Yasa

Api Sastra

Api sastra, api sastra, api sastra Api sastra, api sastra, api sastra Api sastra, api sastra, api sastra Satra api, sastra api, sastra api, Satra api, sastra api, sastra api, Satra api, sastra api, sastra api, Sastrané ngendih mangumbara Ambara api sastrané ring awang-awang Sastrané masurat ring selantang grif Grif masurat sastra kadasarin api sastra, Né mangkin dija api sastrané? Dija? Bukit Tunggal, 2021

24


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Wikana Seraya

Sundihé Mulih km: (Alit Juliartha)

Ngulap duur ambuné petak Cahyané nyentak, pamargin Alité napak Ngungsinin genahé jimbar Irika Alit ngambar, baan lawaté jenar

Tigang dasa warsa mijil ngetisin gumi Mangkin mamargi ka genahé tan sipi Nunggalang wadah Ngungsinin karangé wayah

Girisané puput panyineb Gaguété tan sareng masineb Tegteg ipun nyeneng Diastun katah galah, sujatiné pacang eneng

Satyaning Ati, tampi salantang margi Dados bara sangkaning swécan Widhi Ling, pangéling uripé mangda éling Sampunang manying Kéto Alit mapajar, morborin tiang Morborin anaké sané manying

Iriki tiang matembang maskumambang Panemayané ngimbang

25


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Sedihé melusinin pangrupak Nanging sundihé tan ngicén sedih Tan ngicén pedih Sujatiné sami pacang mulih.

(29-01-2021)

Sumber: Koran Media Bali

26


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

I Gdé Nyana Kesuma

Pajalan Nyujur Sunia

Jedar Jedur Gadeblar Maklemanan tatité Katimpalin baan ujan bales Langité magrudugan Ngemang ciri pajalané Dukané nusuk katulang Sakitné uli tangkah katundu Batisé lemet Tusing ngidang majalan Limané maglayungan Tusing ngidang ngadabang Kenehé maadukan Tusing ngidang ngrasayang Krana pajalané Tusing pesan taen dingeh Apa buin tepuk gelemé ngelut suluhé Jani suba tusing dadi ajak mamunyi Suba tusing dadi ajak matimbang Suba tusing dadi ajak nyuratang isin keneh Ilang ulian pajalané Pajalan nyujur sunia

27


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

I Gdé nyana Kesuma

Suluhé Mati

Peteng ngieng Langité rerem kasaputin gulem Tusing ada damar di langité Apa ené mirib cihna Cihna ané nyihnayang suluhé mati Tusing ada kebyuran apiné ngulalang Tusing buin maangkian Tusing buin ngidang nyuratang di sekala Bekel-bekel urip Tutur ané tusing taén luntur Kéwala sai lakar ingetang Ulian suluhé mabudi Midep ngalestariang sastra Bali Tekek ngagem Yadiastun joh manongos Selegang suba pajalané Nyujur sunia Uli ditu titipang pabesen Baang reramané Baang pianak tekén somahé Apang sida las Apang sida pageh Ngamargiang sisan uripé

28


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

I Gdé Nyana Kesuma

Las

Anginé ngalinus kenceng Tusing masih ngidang ngalawan Ulian dukané bes gedé Lagité makebyos ngulungan ujan Ngatehang ané madan pajalan Pajalan ané tusing kena baan ngadabang Ulian tangkahé merasa engsek Sakitné tan kodag Mara ningeh ané sai anggon suluh Jani ilang tusing ada pabesen Tuara ngidang buin madingang Apang matiné dadi idup Ané ngidang jani pagehang Melahang mayasa Usapang tangkahé apang ngidang las Ngamang pajalan tekén suluhé Majalan suba Nyurjur tanahé ané wayah Kéwala ingetang pesan Nyingak somah tekén sentanané Apang melah masih dini sekala Apang ngelah bekel urip Apang sida manggih rahayu

29


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Ketut Suara Antara

Tutur (majeng ring bli Komang Alit Juliartha)

pangawi saking bali magenah ring kubu bangli nyurat artikel, satua bawak, novél ngantos puisi mangda sida lestari

baosé alep mabudi solahé baud nyandain seneng ngajahin tiang seneng banyolan ragané tiang seneng ajah-ajahan ragané

tan wénten malih ngajahin tan wénten malih baud tan wénten solahé tan wénten malih…

sampun pegat pegat tan papegat tan pasurat tan papejah tan pakijapan tan pacingak tan pabenang

30


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

mangkin sampun budal nunggal hyang widhi

Sumber: Koran Pos Bali

31


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

I Wayan Kuntara

Ipun Maurip ring Sastra

Iriki ipun nandurin rasa mayasa sastra Kasurat madasar baan ati ring pustaka Olas-asih nyihnayang pangrasanipun Mautama dahat kria sastraipuné nuntun Anggén sasuluh ring sajeroning urip Nandan pamargi nuju sundihé gerip Galang piteketipuné manyelip

Alap titiang buah suksman ring sasuratanipuné, Lantas genahang titiang ring sapamargi angkihané Incepang titiang ring pikeneh Tandur titiang ring karang papineh

Jagat Baliné tengkejut mirengang gatra Ulap ningalin sunaran suarga loka Lampuh di lelatan Sang Panyurat Ilang makeber manumanang lawat Aketi tiban tusing lakar runtuh Reriptanipuné lantang tuuh Tan paangga tan pasuara Hening ring suarga akasa Alit Juliartha setata maurip ring sajeroning sastra.

32


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

I Wayan Kuntara

Kanti Mulih ka Gumi Wayah

Mirib ené ané madan paduman galah Galah ngawit galah telah Idup di marcapada wiadin mulih ka gumi wayah tuah Ida ané ngelah

Lekadé pangawit idupé Idupé nyantosang pati uripé Tusing ada ané dadi bekelang Sajaba karmané ané milu nugtugang

Yadiastun mangkin sampun tan paawak Sakewala caritan uripé tusing bawak Kenyemné lakar setata nyaputin gumi Utsahané lan rasa sutindihné tusing lakar mati Miik ngalub tur kaloktah ring buana Tumbuh dadi pikenoh-pikenoh mawiguna

Sebet lan liangé ipidan Dugasé iraga bareng-bareng majalan Tusing lakaran ilang uli kauripan

Katandur ring pingeté kanti wayah kanti giginé pawah Kanti atmané pejah Mulih ka gumi wayah.

33


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

I Wayan Kuntara

Prawira Sastra

Pangrasa tulus nindihin sastra Mabéla pati ngaba basa Bali ring umbara Yadiastun angga sarirané sampun pejah Sakéwala semayané tusing taén benyah

Madasar tresna manyuratang rasa Dadi cihna mahasastra kalintang mautama Dadis rasa ané tusing kagelahang anak biasa I Komang Alit Juliartha kaloktah ring buana

Peluhné dadi bekel sabilang wai Sasuratané embas uli tengahing ati Getih sutindihné mamesik ring pertiwi Kria sastrané dadi pertiwimba di gumi Bali

Mangkin, irika ipun sampun makenyem gargita Nyujuh langit akasa tan paduka Mangisian sanjata Mabusana Sastra Mabekel kasujatian rasa Sakadi I Prawira.

34


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Érkaja Pamungsu

Pananggal 8 Kawolu

ujan kawulu mametel masapuh-sapuh ngrincikang matemu :tan pahayu tan patanggu

_Samaratunggal, Pang 12, Kawolu 1942_

35


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Érkaja Pamungsu

Panglong 1 Kawolu

sayong semeng nanggehang peteng dini, ujané enu mametel kala gatrané nyander majedér ngantem awak, menék nelepék ngangkidang angen ané bakat ingetang

ada ané luas ninggalin karang umah ngimpasin pamapas awak keberang sayong majalan ka guminé wayah karmané tan sida kabayah

_Samaratunggal, Pang 12, Kawolu 1942_

36


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Dian Purnama Déwi

Tunjung Biru

Ring tengah telagané linggah, tunjung biru mentik pinaka pralambang, weruh sastrané nénten lakar pegat.

Sakadi tunjung di telagané munggah, kénten ipun setata ngajegang, sastra Baliné, tan uning pragat.

Ngungsi guminé wayah, I tunjung biru nedeng makembang, Nanging satuannyané kantun kasambat.

(Badung, 2021)

37


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Dian Purnama Déwi

Mulih

Pangawi Alit Juliartha mulih. Nguliang angkihan né kasilih. Ditu dingeh orta, ipun nyujuh tongos, sunia loka.

Nyén nawang buin pidan ujané tulung? Langité galang, ambuné magulung. Bales! Bales! Saget tuun ujané bales! Krébék tatit, langité belah.

Makesiab ngarudug tangkahé, ningeh orta selat marga. Pangawi Alit Juliartha mulih, nyujuh tongos, sunia loka. Ngalahin timpal, pianak, kurenan. Ngutang endih ipian tur kakawian.

(Badung, 2021)

38


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Dian Purnama Déwi

Sang Pangripta

Sapasira ngripta sastra, dirgayusa. Matuwuh, maurip salantang jagat. Nénten pacang padem. Lampahnyané ngindang, makeber ngentasin ambara, ngantos riwekasan.

Mamargi, durus mamargi. Sang Pangripta mawali ka tanah wayah, nuju rahina Saraswati.

(Badung, 2021)

39


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

I Nyoman Sutarjana

Sawitra Melah Katur ring Komang Alit Juliarta

Kabanda galah Kaselatin genah Sawitra melah Seleg magatra Saking manahé Nyujukin samaya

Ngawedar basita Semita sasmita Nyungkemin sastra Saking kaheningan Nuju kauningan Nguripin kauripan

Sawitra melah Sampun selah Muputin ayah Mupulin karma Mamarga ngaraga Ngulati suarga

Sawitra melah durus mamarga Dumogi tumus galang apadang péb, 2021

40


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

I Nyoman Sutarjana

Satua Di Kapal Katur ring Komang Alit Juliarta

Kepelek di kapal mecik péléngan Kapalé osah mlasah di sagara Déwék punyah ngutah ngepah-ngepah

Di kapalé ngepelang tangan Munduhang jengah ngilangin inguh Nabdabang ati ngulati pangapti

Di kapal mipil idep Ngudep idep antuk sastra Sembah bakti ring Hyang Saraswati Sidhi ica nyuryaning ati

Péb, 2021

41


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Gusti Putu Siwapati

Tanjek

Suaran anginé aris Ngampehang kidung katundung Ring selan bungan tunjung Kunang – kunang anarung Nyinahang déwék antes Ngelahang kampid alit Ring embad aksara

Suaran angsengané Ngeresres manah jenar Mekantih artos bawos Lawat uripé lawas

Driki masadu winangun Mancuhang suksma kayun Nungkulang sasih Ngemaduang tresna Sastra suci mawiguna

Pinaka pacek tanjek Sastrané kebah makéwah Yowana tresna pageh Mukukuhin adi sastra Mangda limbak numbak

42


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Sahananing kacakcak Antuk pangambek aksara Nungkulang kayun gora Mungkulang tanjek Ring tanggun bayuné mabur

Tan prasida nutupang Makebyos toyan waspané Ngaksi ikekupu mabar doh Sawat… sawat tanjeb lawat Wantah ring ambuné Gambar lawas masurat

43


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Gusti Putu Siwapati

Seleng Sipeng

Rikala nyaluk peteng Sami manah kalimpuh lateng Wénten sane asereng Akéhan ané ngelaleng Ngubek – ubek sekancan sipeng Ngaruruh galah Ngaruruh genah Nganyudang élah Sané sampun luah

Sepatuné peteng sipeng maseleng Antuk ngunggahang neng Tan péndah tanjeké nong Nyujur sunia sané ning Genah ngaturang piuning Lampahé ngumbara toning Pinaka cihna Langité ngesehin ambu Galang terang linglang Di tanggun kidung Sunari

44


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

I Gedé Angga Para Darma

011820

Alit saja adan bliné Sakéwala agung yasan bliné Nindihin sastra baliné

Nundunin manah tiangé Nyurat sastra mabasa bali Ngajegang basa bali

Né jani bli suba magedi Ngalahin bali tur gumi Tusing lakar buin mawali

Dumogi Alit-alit sané tios Prasida embas malih di bali

Sané pacang nindihin basa bali Nindihin sastra bali Mangda sida ajeg sakayang-kayang

013660 150170 3017120

45


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

I Madé Nurjaya

Sekarura Bungan gadungé ulung abancang Bancangan nyangcang tegep pancung jiwané Jiwatmanné nunggalang Akasa Pertiwi Pertiwi rauh ngemban Sang Kalayu Sekar Sekarura maura-ura salantang titi nuju sunia Sunia sepi di sisi mapagehan ancak saji Tengahing latri Sang Candra masemaya Buin pidan ké lakar masadu? Masadu buin ring peteng tilem kapitu Kapitu bekelé jani suba mulih Mulih ka tanah ngutang ngah-ngah Mulih ka téja ngutang pasaja Mulih ka bayu ngutang tutur ayu Mulih ka panes ngutang tis - panes uripé Mulih ka ambara ngutang pangumbaran Mulih ka tastra ngutang wasta Mulih ka kamulan ngutang kaduhkitan Suba jangkep bekelé, ento titi jalanné! Kemu mulih ngayah ring Hyang Pertiwi Jati!

tondén maan nyatua, jeg sepan-sepan Bli Alit mulih.

46


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

I Ketut Rai Asmara Dipta

Buin Pidan Mawali

Bli Bli ngorahang lakar mautsaha Nyujuh langit apang idupé bagia Né jani idupé suba bagia Adi Bli ten mawali uli langité sané kajujuh?

Bli Dugasné Bli ngorahang lakar ngoyong di jumah Sakéwanten Adi panganggo Bliné dogén né tepuk tiang jumah matatakan bokor?

Bli Dugas i puan bli ngorahang lakar luas akejep Adi nganti jani tusing tepuk lawat Bli né? Kanti kakesirin angin tiang dini mangantosang

Bli Tuah abesik patakon tiang Buin pidan Bli mawali?

08 Fébruari 2021

47


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Agus Sutrarama

Bianglalah : Alit Juliartha

Sajaké suba mawangsit, Ujan ajum ento lakar dadi blabar Nganyudang Ipian anaké cerik, jegég, Ipian anaké cerik, jegég, Nang ja sliabin kenyem lan nerawang paliatné Diolas Sajaké suba mawangsit?

Januari, ketékané siya likur Singké anak babeki ngirim SMS ento!

Ngaap Tél ulung tan patandalan Duh

Ipun. Ipun penulis Aksaran ipuné peluh, lan getih Ipun. Ipun api Wimudané nangtang nunjel matanai Ané jerih, remrem, elek! Mengkeb di tekepan gulem ujan ngiyis

48


Suara Saking Bali

-

Édisi LII | Fébruari 2021

swt, alit ..

Be pragat novélé bli? Apa to swt -

Ampun lit, novélét dadosné. Swastiastu, hahaha

Wuihhh josss bli. Mantapp.. semangArt. -

Lit, Satyaning ati.. Satuan ati.. héhé

Kesetian hati. Cerita hati

Suara ento, kenyem ento Ipun penulis. Ipun nulis

Bli, tingalin di langité kangin Mara ja pragat gegambaran tiangé Baang pianak jak kurenan tiang, Melah sing, Bli? Ujané ento ngemaang tiang selah Nguat aksara nyuratang sastra di langit Dadi titi, tugtugan karma

Bli, tiang majalan ..

(Tabanan, 100221)

49


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Ari Dwijayanthi

Apa ané Madan Ilang?

Pradéné lakar sumuyup matanainé, tegarang adéng adéng tolih: adaké duhkita di selagan langit sanjané? Anaké biasa nuturang sebet. Apabuin nuturang liang. Krana makedua tuah rasa. Nanging, yén anaké nuturang ilang? Kénkén ja seken seken ilang? Angen angen. Tuah ento ané sakayang kayang dadi ingetang. Disubané angkihanné tusing bani mapapasan ajak idup ané nyisayang kasengsaran. Disubané ilang, apa ané lakar tuturang? Yéh mata maliah maliah.

#Banyuning, 30.1.2021

50


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Supartika

Payu Iraga Matemu Bli?

Dija iraga lakar matemu bli? Peteng dedet Tusing ada galang Dija mirib oncoré kecagang bli Magabag-gabagan Pati grapé, nanging margané ané katuju tusing tepuk Aliang galang bli

Pidan ada déwasa iraga matemu bli? Paling tiang ngebit-ngebitin isin kalénder Tusing masih bakat déwasané Dija engkebang bli déwasané totonan Apaké di lepitan bukuné ané baca ibi sanja?

Payu iraga matemu bli? Kanti maakah awak tiangé dini Kondén masih ada lawat bliné Kadirasa, suba liwat ujan kauluné Patitakon tiang padidi: apaké iraga tusing lakar matemu?

51


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Supartika

Ngambar Lawat

Aji yéh bli ngambar lawat Membah

Supartika

Kénkén Carané Metékin Idup lan Matiné Bli?

Galar galir galur di galuré tongos matiné?

Kénkén carané metékin idup lan matiné bli? entegang tlapakan batisé kidemang paningalané asanin angkihané suba bli?

Kénkén carané metekin idup lan matiné bli? asiku anyari adepa kén sikut matiné bli?

52


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Satua Cutet

I Gedé Putra Ariawan

N

éntén wénten carita tan malampah. Napi malih carita ngaénang i raga rumaket neked jani. Yéning lelampahan carita puniki sebet, ngudiang iraga setata liang. Sawai-wai iraga macerita indik bunga

ané mentik di karang sari. Ditu, di malun angkul-angkul umahé, wéntén lelampahan mentik ri kalaning i kumbang matinggah di muncuk bungané. Dugasé ento, iraga makenalan tur macarita indik bunga léli mawarna-warni. Ngias karang sariné. Neked jani léliné jemet mabunga. Ento anggén panginget, iraga taén makenalan. Dini, di tongosé jani. Iraga saling tingalin, saling kenyemin. “Léli.” “Inggih Beli Mang.”

53


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

“Ngudiang tusing makabar?” “Kabar napi?” Miribang saja makelo iraga tusing makabar. Kabar sakadi angin ané ngampehang rindu ri kala iraga maejohan. Rindu sawai-wai kanti iraga engsap ulian galah ané ngeranang iraga kelih tur menék bajang. Neked jani, rinduné tusing nyak ilang tur masaput di tengah atiné. Iraga dot ngengkebang rinduné ento, nanging ngancan engkebang ngancan nyakitin iraga. Tegarang takonang tekén i bunga léli, apa ngeranang iraga cara kéné. Sebet nanging liang, sakit nanging tresna. Ngudiang mara jani iraga ngasanin sebet nanging sujatiné liangé suba taén asanin malunan. Iraga tusing taén ngorahang sakit ulian rasa tresnané enu mentik neked jani. Uli pidan, iraga tusing taén matakon tekén i bunga léli, apa ané madan sebet, liang, sakit, tur tresna. Ditu miribang pelih iraga, setata marasa paling beneha nanging sujatiné iraga kaliwat belog. Iraga ulap ngulurin indria tur engsap tekén bunga léli ané ngeranang iraga cara kéné. Lamun dadi tagih, makeneh asané buin mitehang galah ané suba liwat. Dot buin ngasanin dugasé sasih kapat iraga negak di angkul-angkul umahé. Dugasé ento, iraga angob nepukin léliné mabunga di karang sari tur mabo miyik ngalub. Iraga lantas nepukin kekupu ané matinggah di muncuk bungané. “Énggalang takep kekupuné ento!” “Depang kéto!” “Dadi?” “Tusing! Kekupuné nyalanang swadarmané dadi kekupu.” I raga lantas makenyem tur macerita indik pelajahan ané bakat i tunian di sekolah. Pelajahan ané nyeritayang indik kupu-kupu ané nyalanang swadarmané. Ulian ento kekupuné demen matinggah di muncuk bungané. Miribang ada rasa manis ané ngaénang kekupuné liang. Ento ngranang iraga dot nawang, kénkén sujatiné asan sari bungané. Nyaru-nyaru lantas i raga dot ngempok bunga léliné.

54


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Dok. I Gede Putra Ariawan

55


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Sedek iteha mabalih kekupu lan bunga léli, sagétan ada anak makenyem di arepan iraga tur iraga milu ngenyemin. Iraga ané tusing nawang unduk lantas ajakina mapotrék di malun angkul-angkul umahé di samping bunga léliné ento. Iraga sesai matakon tekén iba padidi, apa sujatiné tatujon anaké malali mai tur demen mapotrék di angkul-angkul umahé. Suud mapotrek, anaké ento lantas singgah ka umah iragané tur mablanja barang-barang kerajinan seni. Ada masih ané meli loloh anggona ngilangan ubad bedak. “Kosala-kosali? Tetamian leluur? Angkul-angkul?” “…” Sujatiné iraga liu ngelah patakon nanging tusing ada ané nyautin. Demenan anaké nyautin patakon tamiu ketimbang nyautin patakon iraga. “Tusing dadi culig tekén tamiu. Makejang nyama. Kenyemin apanga tamiuné demen!” Keto anaké sesai nuturang apanga liu tamiuné malali mai. Uli pidan, iraga tusing ja sanget rungu tekén tutur anaké di désa. Jani mara nawang, apa sujatiné tatujon tuturé ento. Dugasé cerik, tatujon idupé tuah a besik, kénkén carané apanga bunga léli ané mentik di malun angkul-angkul umahé énggal mabunga. Liang sing kodag-kodag ri kala nepukin léliné mabunga mawarni-warni. Apa buin ada kekupu ané matinggah, ngisep sari di muncuk bunga léliné. Iraga tusing emed-emed nepukin bunga léliné matimpal tekén i kekupu. Iraga dot milu ngasanin, amongkén manis sari bunga léliné kanti i kekupu sing emed-emed malali mai. Nyaruang lantas iraga ngempok bunga léliné tur malaib apanga tusing ketara. Lamun ketara, bisa uyutina lan baanga munyi tekén anaké di désa. Uli pidan iraga mula nakal ulian tusing demen ningehang tutur rerama. Liang san kenehé ri kala bunga léliné suba kagelahang. Ngénggalang lantas iraga malaib tur mengkeb ba dangin di tongos paling tegeha. Ditu, di alas bambuné ba dangin, iraga sesai maplalian. Diastun tongosé tegeh, iraga tusing taén kenjel malaib. Uli dini, iraga ngidang metékin angkul-angkul umahé, uli

56


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

wates kangin neked kauh. Uli tongosé tegeh, désan iragané ngenah asri tur maundag-undagan. Di alas bambuné iraga lantas macerita indik bunga léli ané mawarni-warni. Iraga demen bunga léli mawarna barak. Ngudiang bisa demen warnané ento? Iraga tusing ngidang ngenehang apa arti warna baraké ento. Ngénggalang lantas iraga malaib dauh désa sambilang ngaba bunga léliné. Ditu, di malun tugu wiranegarané iraga nepukin béndéra ané mawarna barak lan putih. Warna barak di bendérané patuh a sliaban ngenah cara warna bungané. Iraga lantas ngartiang baraké ento macihné wanén, bani, utawi prawira sakadi wiranegara ané bani memati-mati ngrebut ané patut gelahanga. Tusing ada rasa jejeh dugasé ento. Uli cerik iraga wanén ulian setata padaduanan. Mara lantas kelih tur menék bajang, iraga mara nawang wanéné ento ada watesanné. Tusing dadi nglangkahin gumi lan langit ulian makejang ada lelintihanné. Iraga pelihanga ulian madasar sulur ané patut. Iraga benehanga ulian suluré suba patut kajalanang. Pajalané jani tusing ngidang pragatang ulian wanén. Makejang ada sulur ané patut kakenehang. Prajani iraga inget dugasé cerik ngelah papineh wanén lakar ngwangun umah di karang suwung. Karang tongos iraga mengkeb dugasé taén ketara ngémpok bunga léli. Sasukat alas bambuné galang tur sesai liwatiné tekén tamiu, iraga tusing ngelah tongos mengkeb. Aget ada karang suwung ané ada di bucu kaja kauh désa. Karangé ento ané paling jejehina tekén anaké di désa. Dugasé ento iraga setata liang ulian bébas maplalianan ditu. Iraga tusing sanget rungu apa makada karang suwungé sambatanga karang panes tekén anaké di désa. Di karang suwung iraga sing taén marasa panes ulian liu entikanné mentik ngranang iraga tis. Iraga ditu lantas dot mamula léli apanga karangé asri tur liu kekupuné teka. Mengkeb-mengkeb iraga mamula léli apanga tusing tawanga tekén anaké di désa. Lamun tawanga, iraga lakar uyutina tur baanga munyi ulian karangé kapercaya nyakitin. Iraga sing rungu

57


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

munyiné ento ulian di karang suwung iraga tusing taén marasa sakit tur setata liang padaduanan. Ri kala odalan di pura wates désa, iraga taén mapunduh negak maturan tur mapisah ngajak cerik-ceriké ané lénan. Makejang timpal-timpalé ngorahang iraga matunangan. Iraga tusing ngerti ané kénkén madan anak matunangan. Uli cerik iraga mula demen ulian sesai maplalianan di désa. Dugasé nyakupang lima ngaturang bakti di pura, iraga nunas ica apanga bunga léliné di karang suwung énggal mabunga. Lamun suba mabunga, iraga lakar ngaé umah apanga karang suwungé ada ané nongosin.

Suud ngaturang bakti, iraga lantas

mapamit tur énggal-énggal mulih apanga ngidang maplalian. Maplalian sawai-wai kanti iraga kelih, menék bajang tur nawang apa ané madan pajalan idup. Ulian bunga léli iraga nawang pajalan idup ané mawarnawarni. Nawang beneh tur pelih ané anggon dasar malaksana. Lelampahan cerita ané pidan-pidan enu leket neked jani. Miribang suba pajalan karma ngranang iraga lekad di désa. Désa ané ngranang iraga matemu, kala ané ngranang iraga kelih, tur patra ané ngranang iraga tresna tur mapisah. “Léli!” “Inggih, Bli Mang?” “Makelo tusing makabar.” Uli jani suud nakonang kabar. Kabaré jani tekén pidan suba malénan. Iraga jani suba mapisah tur majanji lakar ngengsapang ané pidan-pidan. Depang bunga léliné mentik di angkul-angkul umahé. Bunga léliné ento dadi saksi tresnané taén tumbuh di hati. Kekupuné ané pidan tingalin matinggah di muncuk léliné suba ilang tuah ada di ipian. Sasukat kekupuné ketara taén ngisep sari bungané lénan, bunga léli ané mentik di angkul-angkul umahé setata layu. Donné aas kampehang angin tur tusing taén mabunga ulian katibén sakit. Sakit ané tusing ada ubadné. Depang bunga léliné nyalanang idup padidi diastun tresnané enu mentik neked jani. “Iraga tusing pantes nyalanang tresna cara pidan?”

58


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

“Tusing!” “Iraga lekad di karang besik, pada-pada ngelah angkul-angkul. Yéning jalanang, iraga lakar kasepekang désa tur nongos di karang panes!” “Karang memadu?” “Kadén ento mula cita-cita iraga dugasé cenik? Ngelah umah di karang memadu apanga ngidang maplalian ditu ?” “Madiolas da ngomongang ané pidan-pidan. Dugasé ento iraga enu cenik, tusing nawang cén beneh cén pelih!” “Lamun jani?” Prajani iraga siep, tusing pesu munyi lamun ngomongang ané beneh tur pelih.

*** “Nyanan peteng antiang di alas bambu!” “Pianak lan kurenané?” “Da ngomongang pianak lan kurenan! Iraga pada-pada tresna, da jejeh ngwangun umah di karangé badauh!”

Carita bawak puniki polih inspirasi ri kala titiang malancaran ke objek wisata Penglipuran, Bangli, 22 Oktober 2017 sareng Alit Juliarta lan timpal-timpal (Made Suar-Timuhun lan Putu Supartika) wusan bedah buku “Bulan Sisi Kauh” lan “Jaen Idup di Bali” ring Kantor PHDI Bangli. Ditu titiang katraktir loloh don cemcem sareng Alit sane sampun luas ka guminé wayah.

59


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Artikel

IDG Trinandita

: Alit Juliartha

Y

éning embas dados jatma manusa kanikayang manumadi ring jagaté. Rikala punika pastika abot pisan pikamkam sané patut karémba. Sangkaning punika wénten raris ajah-ajah sastra agama

sané dados titi pangancan ngamargiang kahuripan. Ring parikrama kahuripan puniki wénten bacakan brahmacari asrama, gréhasta asrama, wana prasta lan biksuka. Wacakan puniki sampun midabdabin separipolah jatmané nagingin kahuripan. Prasida ngamargiang sakadi patut pastika kahuripan puniki sampun kabaos manut. Ring bacakan tiosan kabaos kahuripan ring marcapada manumadi dados manusa kabanda antuk catur purusa artha. Inggih punika dharma, artha, kama lan moksa. Ring bacakan puniki minabta sami jatmané pacang nyujur sunia utawi moksa sané daos tetujon pinih untad ring kahuripan puniki. Pastika

60


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

maduluran dharma (ajah-ajah suci) ngaruruh artha (kebendaan utawi kekayaan) kaanggé nagingin kama (keinginan) pinih untat moksa (manungal ring sangkan paraning dumadi). Ring bacakan tategenan idup taler wénten patpat sané tan prasida kakelidin. Wénten suka, duka, lara lan pati. Patpat bekel manumadi ring jagaté puniki mapaiketan ring patpat bacakan kahuripan inggih punika cerik, kelih, bajang lan tua. Cerik ngantos kelih kabanda brahmacari, bajang ngaranjing ring grehasta asrama ngelantur tua. Risampun punika nyujur wana prasta lan biksuka Ring bacakan kahuripan puniki pastika sami sampun wikan. Sami sampun tatas lan sampun prasida nyungkemin indiké punika sami. Kémawon ring pagubugan kahuripan wénten tatiga sané tan prasida katarka lan kauningin olih jatmané ring jagaté saking dumun ngantos mangkin. Minab ngantos kapungkur wekas. Kapertama rikapan jatmané pacang embas ring jagaté. Galah kali napi lan sané tiosan. Kaping kalih sira jodoh jatmané risampun ngamargiang gréhasta asrama. Kaping tiga rikapan jatmané pacang nyujur sunia loka (padem). Puniki sané sering kasengguh misteri. Minab punika wantah Ida Sang Hyang Paramakawi sané matutang. Kadi punika sering kapiragi dados gendurasa ring jagaté. Tatiga puniki sané tan prasida kauningin jatmané sané manumadi ring jagaté. Riantuk tan prasida kauningin lan katarka tetiga bacakan punika awinan kasengguh punika wantah sampun panumaya. Sangkaning punika manumadi dados jatma kanikayang maduwé galah nyiagayang raga sumangdané satata sayaga ring galah pinih untat punika. Sangkaning pastika jagi kapolihang. Minabta punika sami rumasuk ring panumaya kahuripan. Minabta sangkaning punika jatmané patut yatna ring angga sarira. Sumangdané doh saking pikobet lan sida nemu rahayu. Yadiastun wantah utsaha sané prasida

61


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

kabuat. Indik pematut pastika Ida Sang Hyang Embang sané mastikayang. Wénten kabaos yéning sampun galah magedong batu tan prasida nambakin. Napi sané kawedar ring ajeng sakadi pamungkah pikayun miragiang orti. Orti sané midartayang indik sawitra ring médsos. Yadiastu tan naening kacunduk kémawon kakawian utawi reriptan nyané ring médsos utawi cakepan sané sampun kamedalan naenin kapiragiang lan kawacén. Sawitra punika tan wénten tios Alit Joule kaloktah kasambat. Aran lengkap I Komang Alit Juliartha. Embas ring Bekasi 15 Juli 1991. Sampun ngalahin (meninggal dunia). Alit puniki wantah sawitra ring Baskom sané aktif lan kréatif pisan ring parikrama sastra bali. Akéh kekawian minekadi puisi bali, satua cutet, esay lan seneng musikalisasi puisi bali live ring fésbuk. Taler aktif ngaripta kakawian tiosan makadi artikel sané kamedalang ring tatkala.co sané taler nganyudin ati ritatkala ngawacén. Akéh yéning sami kapidartayang. Rasa tan percaya miragiang gatra Alit Joule sampun ngalahin nyujur tanah wayah. Rikala semeng, 29 Januari 2021 mukak HP kapiragi indik punika. Pastika akéh pisan sané makesiab lan tangkejut miragiang ortiné punika. Majanten ring fésbuk akéh pisan ucapan belasungkawa lan rumasa sungsut katinggalin sawitra sané sampun sakadi manyama. Tan mapisalah rikala silih tunggil warginé nemu pati (ngalahin) pastika biyur ortiné. Raris sami ngamedalang rasa pedalem. Sami kabecikan lan kamelahan ipun sakantun nyeneng sami kacarca. Ipun naening makarya ring kapal pesiar kémawon saking genah makarya tan lali ring sastra bali lan satata ngaripta kakawian sané ngangobin pisan. Pastika metu rasa duhkita dahat pisan. Ipun kantun wimuda pisan pastika suwé dados angenan. Minab sami angga ring Suara Saking Bali, Baskom, tatkalo.co miwah sané tiosan rumasa kadi punika. Napi malih timpal timpal rumaketnyané. Ring panguntat atur, dumogi Alit Joule polih genah sané becik. Nyujur sunia loka lan kulawarga sané katinggalin prasida nerima panumaya sané

62


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

sampun majanten puniki. Dumogi iraga sami taler prasida ngulati kabecikang sang sané ngalahin indik susastra lan kakawian sané sampun prasida kasobyahang. Mitegepin kasusastraan Bali sané patut kapiara lan karémba. Om swargantu, mokcantu, sunyantu, murcantu. Om ksama sampurnaya namah swaha.

Batubulan, 1 Fébruari 2021

Sumber: Koran Nusa Bali

63


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Ulasan

IBW Widiasa Kenitén

M

aosin cerpén-cerpén sané mapupul ring Pasamudaya Rasaning Bangli kasurat olih sastrawan Bali Modérn saking Bangli, kacitak olih Pustaka Ekspresi Tabanan, Maret 2016 puniki

mabahang indik tresna asih utawi sang kalulutan tresna asih, parindikan ukum sané singsal, parindikan sang yayah rena sané ngulurin indria lali ring swadarmaning dados guru réka, taler parikrama sang maangga guru. Genah (latar) cerpen katah kasurat ring wewidangan Bangli, minekadi Batur, Kintamani, taler Géo Park Batur. Pregina (tokoh) sering kasurat ngindikang

64


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

anak lanang utawi anak istri sané wau anem, seringan sané kantun masekolah. Rarasan genah sakadi Batur, bukit Abang becik antuka mahbahang. Wénten lima welas cerpén mapupul ring Pasamudaya Rasaning Bangli sakadi Tiang saking Bangli, Nuduk Mantu, Ulian Magocékan, Gitaning Ranu Batur, Béh, Belog Ngerti, Semayaning Ati, Karmaphala Mabuah Tresna, Bli Ubad Tatun Tiangé, Ilang, Ngetut Pamatut, Candra Semaya, Gambang Tan Papanggul, Will You Marry Me, lan Santa Santi. Pupulan kakawitin antuk cerpén I Komang Alit Juliartha mamurda, Tiang saking Bangli mahbahang indik kawéntenan anak istri sané nénten kaicénin ngantén sareng reramanipuné santukan dumun reramanipuné naen manggihin pikobet katinggal antuk gegélan sané nénten satia wacana mawit saking Bangli. Memenipuné sumanangsaya sentanané manggihin pikobet.

Méménipuné

kantos mobot nénten taler kapiangken olih sang kapitresnain. Pikobet memenipuné mangda nénten ngeninin sentanné. Alit Juliartha sakadi mabahang kirangné rasa welas asih ring anak istri utawi penghargaan terhadap perempuan amat rendah. Anak istri setata magenah ring sang kanistaang. Indiké puniki gumantiné san mabuat kaunggahang olih Alit. Mabantang antuk satwa Tiang Saking Bangli, alit ngaturang kirangné penghargaan majeng ring sang maanga istri: …Makelo ipun mangantosang, sakéwala gatra uling Putu Subrata tusing ada teka. Biasané Putu Subrata maan dogénan nélpon, nanging suba a minggu ipun tusing ngemang kabar. SMS masi tuara ada. Uyang paling kenehné Mén Sulastri marasa tresnan ipuné kaplagéndahang. Marasa pesan déwék ipuné tuah dadianga plalianan dogénan. Ngeling ipun malaib ka umahné Putu Subrata, tusing ipun nepukin. Kemo mai ipun nakonang, tusing masi nepukin. Kemo mai ipun nakonang, tusing masi ada jawaban. Timpal-timpalné Putu Subrata sakabesik katakonin, makejang ngorahang tusing nawang. Benyah latig tangkah ipuné nampi paundukan buka kéné (kaca 3).

65


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Ma-Bully Ilehan satwa indik tresna asih taler wénten Nuduk Mantu (kaca 11) olih I Gusti Ngurah Agung. Mabantang kapitresna kawuwuhin antuk pangiwa utawi pangléakan. Satwa indik puniki sampun sering kasurat mawinan sakadi nénten wénten kejutan (suspens) sané prasida ngawinang sang maosin kadudut kayuné:…”Nah kéto suba Bli, sing mangkuh kemo mablanja, sawiréh dadongné I Santi ento nak ngiwa koné, kaden suba telah panakné mati, nu tuah I Santi dogén cucuné, bisa anggona tumbal panakné, Bli,” Mén Sari sesed manuturang (kaca 13). Sakéwanten, wénten kruna sané arang manggé rikalaning mabebaos sakadi mangkuh „makita‟, enjepan, buin jebos, buin kejep. Lian ring punika taler wénten parikrama ma-bully anak lian. Ayu Santi sané kaucap dados cucun léak raris nénten kaajak maswitra: …”Siep, ndén ci dadianga tumbal nyen,” sagétan mlaib timpal-timpal sekolahné Ayu Santi.”Mai kalahin, né suba tukang cetiké,”makejang timpalné ngejohin buka nepukin léak miribné (kaca 14). Parikrama sané nénten manut sakadi puniki janten midep ngawinang anak alit jaga nénten nué rasa pracaya ring angga. Ring sekolah, kamanahang olih Ngurah Agung wénten parikrama ma-bully ring sami-sami sisia. Yan patutné indike puniki nénten wenten malih ring sakolah. Parikrama sané sering wénten ring krama Bali kasurat olih I Nengah Jati ring cerpén Ulian Magocékan (kaca 22). Cerpén puniki mahbahang krama Bali sané seneng magocékan kantos lali ring swadarmaning dados yayah rena. Sentanané sané kantun masekolah mapisarat mangda polih jinah sakadi bekel ngranjing sakéwanten nénten mapikolih. I rerama kabanda kayuna antuk klecan (gocékan). Pikobeté puniki sampun ketah ring pakraman santukan mawit saking gocékan lali ring sentana sané patutné kaprabélain mangda tetep urati utawi seleg ngranjing:…”Mara bangun suba nagih pipis, kadén nyai bapa

66


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

inget nyokot pipis, buin nyanan bapa lakar luas matajén ngocek i srawah, yén menang apa ja keneh nyaine ditu lakar isinin (kaca 26). Janten pisan pamargi maklecan sakadi puniki patut pisan kirangin santukan jaga mikobetin sentana. Nengah Jati mapangapti mangda sang maangga yayah rena setata éling ring swadarmaning dados guru reka. Sentané patut tohin mangda dados sentana sané suputra. Boya ayam aduanné. Nengah Jati nyindir sang sané lali ring sentana. Sakéwanten uleng ring klecan. Cerpen cendet Ngetut Pamatut (kaca 88) olih I Nyoman Dana sakéwanten tetuwekné katah pisan. Cerpén puniki madaging kritik majeng ring ukum sané nénten anut manut panampén Nyoman Dana. Sang malaksana iwang sané alit, sakéwanten keni pamidanda sané rahat, sané malaksana nénten patut, keni pamidanda alit. Indiké punika kabahbahang olih Nyoman Dana. Nyoman Dana mapangapti mangda ukumé manut ring sang malaksana iwang, (kaca 90): …”Tiang sujatiné makita nulungin Guru kéwala pipis tusing ngelah, koné asal ada pipis guru bébas.” “Ah, cara ngejuk bé di pasihé, bé ané gedé-gedé takutina sakéwala soroh gerangé telahanga.” Cerpén-cerpén sané mapupul ring Pasamudaya Rasaning Bangli puniki mahbahang parindikan sané wénten ring Bali sakadi ring pandidikan, paripolah krama sané demen matajén, taler kritik majeng ring pamargin ukum. Katahan mabantang saking tresna asih. Durung kapanggih sané ngawetuang rasa gregetan (suspens) sané ngawinang sang maosin sayan demen, kantun datar utawi antar-antar manten. Sakéwanten, rerasan genah katah kaunggahang sané mrasidayang nagingin rasa sastra sang ngawacén.

67


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Satua Cutet

I Komang Alit Juliartha

S

eingat tiangé tiang anak lakar mulih pulang kampung wiréh Galungan suba paek. Perkuliahan masi tusing majalan. Kénkén kadén bisa tiang nepukin timpal kalintang ayu ngajakin tiang tangkil tur ngayah ring

Pura Dalem. Kadaut manahé tur nugtug pamargi anaké ayu. Suba cara tawang uling makelo, kadi manyama. Adanné Luh Kanti. Jegég sajan parasné. Muanné bunter cara purnama. Keyemné ngawi sang sane nyingak angob tur kalangen. Apabuin yén suba ajak ngorta, alus banban suarane kadi sunari ngampehang don tiingé tuh. Kemikané ngemu madu. Manis pesan. Tiang ané marasa déwéké nista, tuna arta kalih goba, tan pantes lakar dadi timpal ipuné. Apabuin makeneh lakar nadiang ipun prameswari. Hmmmm.... Ngipi. Numitis ping satus mirib tusing lakar nadi.

68


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Nanging apa ane kenehang tiang tusing ja seken tekén unduk ané tepukin. Luh Kanti yadiastun ayu jroning rupa waluyaning Déwi Supraba nyelentara, atinné luih kadi rupan ipuné. Melah pesan. Tusing mabina-binayan. Yadiastun tiang nak muani tuna, sakéwala tiang marasa ajianga. Rungu. “Kénkén keneh Bliné? Nyak demen ajak tiang ngayah driki?” Patakonné Luh Kanti sambilang ngipekin déwék tiangé iteh nyampat ring jaba pura. “Demen Luh,” pasaut tiangé bawak. Lek kenehé sakéwala dot pesan nlektekang muanné Luh Kanti ané tusing taén ngemedin yén tolih. Cara Amanda Manopo artis sinétron demenan tiangé. Sedek ipun nyampat, ngamaling-ngamalingin tiang nyledétin. “Hmmm... yén Luh Kanti nyak dadi calon kurenan mirib bagia pesan idup tiangé. Kéto masi Mémé Bapa ané kamulan suba ngedotang cucu. Tuuh tiangé masi suba wayah, pasasur tiban. Di buku cacakan muda-mudi suba kinucap nyada, yén kasarang wantah truna tua. Dumadak ja Luh Kanti nyak nerima tresna tiangé yadiastun mara katemu, yapitui tiang tuna makejangan, nanging adané jelema tuah nyidang mautsaha taler nunas m ring Ida Bhatara. Dumogi,” kéto tiang ngomong di tengah atin tiangé padidi. “Luh, Luh pepes dini ngayah nyampat?” Luh Kanti nogtogang bongkol sampaté di batarane laut buin nglanturang ngayah mareresik. “Nggih Bli Wayan. Tiang mula dini maan ngayah nyampat. Liu timpal tiangé dini bareng ngayah. Sakewala tongose maléna. Ada di jeroan, ada di jaba tengah. Tiang di jaba sisi polih duman.” “Ngudiang ajak liu ngayah, Luh? Ada pamargi apa mirib nganti ajak liu ngawai ngayah dini?” Patakon tiangé cucud. “Yén karya dong ada dogénan, Bli. Tusing ja lakar kuangan. Ento mawinan tiang ngajak Bli bareng dini. Apang ada ajak tiang magendu wirasa, nuturang unduk indik pasukadukan idupé pidan,” tolih tiang paningalané Luh Kanti kadi madiolas apang tiang marengin ipun ngayah di Pura Dalem.

69


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Manik Sudra

70


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

“Men Luh tusing mulih?” “Apa alih tiang mulih, Bli. Suba tusing ada ané sandang jagjagin. Rerama suba tusing ada. Kéto masi anak muani ané banget sayangang suba magedi ngalahin tiang ngalih anak luh lénan, ento mawinan tiang dini. Suba sing kuat nyalanin idupé kalaran,” sada makembengan yéh paningalané Luh Kanti. Tambis ulung. Sajan, ulung sakabedik nyrodsod di pipinné sujénan ento. Tiang ngusap yéh paningalané laut mlekut ragan ipuné. Marasa deres ulung kadi sabeh sasih kauluné, belus tundun tiangé. Tiang milu sebet ningehang apa ane suba kadingehang. Nanging, tiang masi demen wiréh nawang Luh Kanti tusing ngelah tunangan. Atinné suba kadung matatu mirib makelo lakar nyidang seger kadi jatimula. Sajaba tiang ané nyidang dadi tamba ngubadin sahananing sakit ulian tatuné bas dalem. Tiang ané lakar dadi matan ai nyunarin idupné Luh Kanti ané suba makelo kalikub baan petengé dedet. Dedetan teken tileming kapitu. “Sabar, Luh!” Tegarang tlektekang paningalan Bli Wayané!” Tiang nundén ipun sinambi ngisi buka dua palan ipuné. Ipun seken nlektekang. “Bli Wayan mula tuna, Luh. Tuna Goba tuna arta brana. Liu ngelah kakirangan. Yén bandingang tekén anak muani elénan apabuin ajak mantan Luhé mirib joh pesan. Sakémaon, Bli nyumekenang ukudan Bliné, wantah Bli ané lakar nyidang ngawaliang bagia Luhé cara i pidan. Bli misadia lakar nerima jelé melah ragan Luhe. Kéto masi, eda Luh sumandangsaya tekén kasujatian tresnan Bliné, taler indik kasumekenan Bliné lakar nadiang Luh praméswari dini, di atin Bliné. Bli sayang ajak Luh,” lantang munyin tiangé ngorahang unduk makejang ané ada di keneh tiangé, pangaptiné apang Luh Kanti nawang tur nerima apa ané suba kaorahang busan. Luh Kanti nyangetang ngeling. Pakatéltél yéh paningalané ulung tusing nyidang buin natakin. Geluta awak tiangé ané selem mimbuh mokoh. Mirib ipun marasa bagia tekén apa ané orahang tiang. Mirib ipun nerima apa ané dadi pangaptin tiangé.

71


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Sedeng anget magelut, kenehé lakar niman, nadaksara ada anak muani teka. “Napi kakaryanin nika? Ngudiang tekek magelut di jaba purané? Kadén orin tiang nyampat, dados malah driki macumbu rayu?” “Sinampura Jero, sinampura. Mangkin titiang ngalanturang ngayah nyampat,” Luh Kanti nguntul. “Ih.. cai anak lanang, tondén sapantesné cai dini. Mulihang iban cainé!” Anaké lanang bagus ento nundén tiang mulih. Tiang bingung. Ngudiang Luh Kanti kanti nguntul kéto ngomong ajak anak muani ento? Ngudiang Luh Kanti nyak tundéna kéné kéto? Ngudiang anak muani ngorin tiang apang mulih? Ngudiang tiang tusing baanga bareng ngayah nyampat sambilang nimpalin Luh Kanti? Nyén sujatiné anak lanang bagus ento melah pesan penganggonné? Aken masaput prade agung, udengné songket misi pucuk rejuna nylepit di muncukné. Kéto masi parasné masunar kadi surya rikalaning semeng. Nyansan bingung kenehé, tatkala tiang ngorang lakar mulih, Luh Kanti tusing ngemang. “Eda mulih, Bli Wayan!” “Tusing nyidang, Luh. Bli musti mulih. Jero Lanang punika nundén Bli apang mulih. Kéto masi Bli suba kadung majanji tekén Mémé Bapa. Suba imang Galungan, tuah Bli andelanga jumah.” “Bli tusing sayang ajak tiang? “ “Bli sayang. Sakéwala tuah bli ané ada di jumah. Binjep neked jumah, bli suba musti ka tegalé ngalih busung, nyuh, nangka, muah ané lénan. Kéto masi lakar masang bebungah di sanggah lan ngaé pénjor. Tusing nyidang Bli ngayah nyampat sesai dini ajak Luh.” Luh Kanti tusing ngarunguang apa ané orahang tiang. Lingné tan parérénan. Ipun ngambul, malaib ngelod ngauhang. Tiang nguber. Di tengah jalan, nadak ada mémé bapa ngaukin déwék tiangé. “Mai Yan! Mai mulih!” Mémé ngorin tiang mulih.

72


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

“Eda nguber anak luh ento. Mai Wayan malipetan mulih. Barengin bapa jumah nglawar,” bapa ngimbuhin. Tlektekang tiang muanné mémé bapa makenyem girang ngorin tiang mulih. Batis tiangé baat lakar matindakan. Di kenehé tusing lakar ngemang Luh Kanti kanti léb. Kéweh ngalih anak luh jegég buka ipun. Jegég di sisi taler jegég di tengah. Nanging, tiang masi tusing nyidang lakar ngalahin mémé bapa ané kamulan ngantiang tiang. Tuah tiang pianakné adiri. Tuah tiang andelanga jumah. Apabuin cara jani suba imang rainan jagat. Yén tusing ada tiang, sinah mémé bapa lakar kewalahan. Tiang mabalik kuri ngalih tongos mémé bapa majujuk. Geluta tiang tekén mémé bapa laut gisiangina liman tiangé padum besik. Dandana tiang ajakina mulih. Kénkén kadén rasané, tumbén malénan pesan. Ada rasa ané tusing taén rasaang tiang dugas geluta tekén mémé kalih bapa. Disubané majalan, meled tiang makipekan kuri nolih Luh Kanti. Tingalin tiang uling joh ipun majujuk, makenyem sambilang ngeling. Tiang bareng sebet nanging tetep ngalanturang pajalané. Mémé bapa tekek ngisiang liman tiangé. Nganti suba paek ajak umahé nadak mémé bapa ilang tan pawangsit. Tiang bingung, kaukin tuang tusing ada masaut. Lakar macelep ka umahé, mara atindakan, nadak ukudan tiangé cara ada ngedetin, cara ada ané ngedeng. Paningalan tiangé tusing nyidang nepukin apa. Ulap. Sunarané bas kaliwat galang kadi sunar suarga ané ada di film-film di bioskop. Tiang tusing nawang ada apa sabenehné. Nyansan bingung kenehé. Takut. Kija lakunanga mémé bapa? Ngudiang mémé bapa nadak ilang? Dadi ati ngalahin tiang disubané tiang suba di arep umahé. Nyansan makelo nyansan tusing inget. Tusing nawang apa. Ané tawang tiang tuah tiang ngidem. Buka keni aji sasirep, karasayang sirep makelo sajan. Dingeh tiang ramé munyin anak. Ada ngortang anak tabrakan, ada ngortaang piranti kanggén ring sétra, saling sautin saling jemakin bakti utawi banten kalayonsekaran. Samar-samar kekidungan pitra yadnya ngiringang pamargi

73


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

anaké nyiagayang upakara upacara mirib suba galah lakar nyiramin. Nyansan makelo nyansan ramé dingeh munyin anaké ento. Nyansan ngedénang. Kéto masi munyin enjekan batisé suba cara anak mabalih konsér. Ramé pesan. Magrudugan. Marasa ukudan tiangé ada ané ngusud, ada ané ngisi. Tiang bingung. Munyi-munyiné ento suba nepek di koping tiangé. Tusing kuat tiang ningehang nyansan makelo nyansan ngerasang. Uyut. Empeng. Sakit koping tiangé tan nyidang baan nanggehang. Tiang kedat laut makaukan, “Mé... Paa..!” Buka jangkrik ketebin. Makejang anaké siep. Nanging tuah apanginangan, suud ento laut pada makraik, magrudugan tuun uling balé dangin. Patikaplug, ada ané labuh. Ada masi ané pegat sandalné. Makejang takut. Pedas dingeh tiang makejang anaké makraik cara karauhan masal. Ané di sisi saling sikut dot ningalin. Tiang nyansan bingung. Tusing nawang apa. Ané tawang tiang tuah ukudan tiangé makaput baan kamen batik lan masaré. Dingeh tiang mémé bapa bareng makraik tur jumujug nyagjagin. “Cening....!”

Kacang Apit, 22 Oktober 2020

74


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

75


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Bapaké Bapaké Dot pesan Makatang laut nyuang Nguasayang

Bapaké Obral makejang Janji akranjang Goar-goar kutang-kutang Sajan?

Bapaké Adéng-adéng majalan Pang sing slimputan Bibihé nak sing matulang Aluh élah ngitukang

Bapaké Dumadak ané kaorahang Seken kalaksanayang Yén mani puan Sagét menék jabatan Pang sing pocol satuané onyang Nganti bangkeng kopingé ningehang

Féb/2018

76


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Tetagihan

Ané alihin Mengkeb ditu Jejeh pesu

Ané kelidin Nadak teka Ngelut iba

Ané tagih Tusing matanggu Tusing mabucu

Ané ada Paksa nguasa Tuara saja

Waringin, Dés 2017

77


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Pradé Wénten

Pradé wénten Icén titiang nunas Satmaka tirta Nyiratin rasa

Pradé wénten Banggiang titiang makta Pinaka dipa Nuluh alas madurgama

Pradé wénten Titiang misadia Nyaga upapira Kalaning lahru masa mademang toya Kala sumilir makta riris tedun membah ring pertiwi Irika titiang ngaturang Sekaring mandala utama

Labadee, 2018

78


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Mémé (Padidi nungkulang sebet ati)

Joh tiang lakar nyidang mayah piutang tekén Mémé Bas kaliwat alpaka tiang malaksana Matungkas nungkasin sapituduh Mémé Mesuang munyi ané nyakitin keneh Mémé Mambul-ambulan ngemasin nganti luas uling jumah Ampurayang tiang, Mé Tiang tusing inget sia bulan mémé baat ngaba tiang maidehan di tengah basangé Nganti tiang lekad Mémé las ngemang tiang susu satmaka tirta utama Nganti suba nyidang majalan Mémé tekek ngisiang tiang apang seken nawang rurung Neked jani tiang suba nawang pajalan idup kéwala tondén nawang mayah makudang-kudang yasan Mémé tekén tiang Adaké Mémé nagih apang tiang mayah utang Adaké Mémé nuntut apang tiang mayah ento makejang Tiang merasa Tresnan Mémé tusing mamerih Tresnan Mémé sujati Suci nresnain pianak buka tiang Ngantos sakayang-kayang Ngantos tanah ring karang wayah Mlekut ragan Mémé mewali matunggalan ring Hyang Tuduh.

Blancan, Kintamani, 18 April 2015

79


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Penglipuran

Penglipuran genah nglipurang lara ati Masliahan nyingak kaluihan Widhi Alas tiing kaler kauh Jarané banban majalan mangiterin, dumun Penataran pura Pamargi adat, Purwa dresta Nyiriang kuna, désa Krama sutrepti Karang mamadu pinaka bukti Sepi Merdéka gumanti Nyangkepin sahananing pamargi, nguni Kaptén Mudita padem iriki Ring tengahing rana Binginé nyaksiang Kesiran angin ngampehang samian Unduk indik payudan Jengis masiat, puputan

2014

80


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Coklat Valentine

Yén sekenang ngaresepang Coklat tuah ané ngawinang Gigi sakit ngemasin nganti maguyang Kéwala tios truna-truniné mangorahang Manis coklaté wantah nyiriang Ané madan tresna lan sayang Maadukan tur mabesikan Ngametuang bagia ring kauripan Coklaté jani makacakan Liu anaké nanjenang yéning kayun durus matumbasan Bareng-bareng ngarasayang ngajak gegélan Manis coklat ring rahina kasih sayang 14 Fébruari anaké nyantenang

Bangli, 3 Fébruari 2014

81


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Artikel

I Komang Alit Juliartha

P

ulau

Bali

satios

kaloktah

antuk

kawéntenan

palemahannyané sané gumanti ngulangunin kayun sang sané rauh nyingakin , taler kasub antuk seni budaya sané adi luhur pamekas

tradisi-tradisi sané kantun éksis kamargiang ring tengah masarakat Bali punika. Maosang indik tradisi nénten pacang prasida lémpas saking kawéntenan para panglingsir sane gumantiné ngalestariang tur pageh ngamargiang ngantos mangkin kari kalaksanayang olih prati sentanannyané. Tradisi kamargiang boya ja sawates wantah anggén sarana upacara kémanten, bilih-bilih wénten sané maosang ngutang-ngutang prabiya tur nénten wénten pikenohnyané. Tradisi punika kamargiang wantah pinaka impleméntasi utawi cihna subakti katur ring Ida Bhatara-Bhatari sané malingga ring pangider buana sami.

82


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Tradisi sane kamargiang antuk makudang-kudang sarana upakara miwah tata cara sané mabinayan ring soang-soang wewidangan, punika pinaka simbol sané madaging filosofi, sarining sastra tattwa agama sané matetujon wantah ngardi kauripan iragané yadian buana alit lan buana agung sida nemu karahayuan ,trepti, landuh, kerta raharja. Rikanjekan aab jagaté kadi mangkin kasengguh awor tan pawates utawi turah mangkiné kabaos zaman globalisasi, kawéntenan tradisi-tradisi ring jagat Bali sayan rered pamekas parimanah ring sang sané pacang nerusang kabénjangan inggih punika para yowanané sami. Yéning nénten saking mangkin melahang nyaga tur kapiara sinah kabénjangan tradisi-tradisi puniki pacang ical ring tengah aab jagaté sane awor sané gumantine sayan ngalimbak minakadi ring komunikasi, transportasi, penganggé miwah pasawitran alit-alité kalih para yowanané sané sering nuutin wong dura negara. Indiké puniki patut pinehin sareng sami, boya masarakat sané ngamargiang tradisiné punika kémanten, sakémaon sami sameton Bali, minakadi para panglingsir ring soang-soang lembaga ring Bali. Taler pamerintah pinaka pangamong jagat patut urati ring kawéntenané puniki tur prasida ngawantu antuk

mautsaha

ngarerehang hak

patén, ngawéntenang

sosialisasi

ring

masarakat, utawi ngawantu antuk ngicén prabiya risajeroning jagi mautsaha ngalestariang tradisi-tradisi punika. Sané pinih mabuat sinah ngawentuk karakter pikayun para yowana Bali mangda sida dados yowana sané matata susila, madué étika sane becik nginutin Tri Kaya Parisudha, prasida mapineh global sakéwanten nénten ngantos ninggal tradisi seni budaya Bali pinaka tetamian sané sampun kamargiang saking riin olih para panglingsiré sami.

Bangli, 25 Maret 2014

83


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Lawat-lawat

IGA Darma Putra

N

yuh bunder orahanga cara gumi. Melutin nyuh cara melut gumi. Suba pelut sambukné, prajani cara gunung. Buin terus pelut, prajani cara pasih. Jeg ternyata guminé misi gunung ajak pasih.

Di gunung ajak di pasih orahanga tongos amerta. Uli dija kadén maan

nuduk satua kéto. Pokokné liu anaké nyatuang. Uli satua bedik monto, nyanan bisa ngaliun-ngaliunang satuané. Ada ané nampénin, ulian gunung pasih ento tongos amerta, liu anaké nguber amerta kemu. Sing kuangan satua unduk anak matapa di gunung. Contohné, ada anak nyambatang Arjuna matapa di gunung Indrakila. Ulian ento prajani liu anaké matapa ka gunung, mapi-mapi dadi Rejuna. Mirib seken

84


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

ia dadi Rejuna, kéwala Rejuna ané kondén ngidang negul keneh padidi. Yén ada Rejuna buka kéto, adané Rejuna Inguh. Ada ngorahang, yén anaké menék gunung nak sedeng ngulengang kenehné apang pulung. Ané ada di unteng kenehné tuah muncuk gunung dogénan. Pokokné éngkén ja carané apang neked di muncuk gunungé totonan. Dugasé menék, malajah ia ngunda angkihan. Ento suba ciri anak menék gunung patuh cara anak matapa. Kenehé pulungang. Buin misi mabrata. Mabrata dedaaran apang sing ngadug-adug basangé pas menék gunung. Kan sing lucu, sedeng menék gunung jeg misi basang sakit makita anu. Lénan tekén dedaaran, angkihan masih bratanin. Éngkén carané apang angkihané pas, laut tusing ngangsur. Ditu seninné anak menék gunung. Kéto satuan anak menék gunung ané misi pilosofis. Cutetné, menék gunung anak nunggalang sabda-bayu-idep. Disubané nunggal, sing dadi tengkejut yén makejang ento ilang. Patuh cara iraga kilangan muncuk gunung ané uling tuni bakat ulengang di kenehé. Di satua ané lénan, ada masih nyambatang anak luas ka pasih ngalih amerta. Di satuan Nawaruciné ada kéto. Jeg nyilem sang Bima ka tengah pasihé. Ditu koné ida nyingakin Bima cenik. Diastun cenik, ngidang ngebekin sarwa luang. Mirib ento madan cenik-cenik entel. Ia cenik kéwala padet. Di tengahan ento koné bakatanga amertané. Di satua ane lénan, contohné kapal Titanic ané kelem ento, sing misi satua kapal nyilem maan amerta. Sing masih taén dingeh ada satuan tukang silemé di pasih neked di dasar jeg nepukin Bima cenik. Sing ada satua keto. Apa mirib sebabné bisa kéto? Bisa ulian lén ané ngaé satuané. Lén pangawi, lén satua. Lén satua, lén unteng. Lén unteng, lén sari. Kéto liun satua ané nuturang amerta uli di gunung kanti di pasih. Nak kocapan uli ditu iraga maan bayu, ulian bakat ajeng sarwa tumuwuh ané

85


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

mentik ditu. Makejang ané ngaé idup ento orahang amerta. Idup di guminé masih ngalih amerta. Nyabran semengan iraga cara kokokan nambung kija kadén. Nyujur tongos ané kondén karoan. Tetujoné lakar ngalih amahan apang ngidang ngamertanin awak. Yén suba awaké maan amerta, sinah nyak idup. Amerta mulan mateges idup. Nyuh bunder orahanga cara windu. Mara tusuk nyuhé, misi yéh. Yéh windu ento adanina amerta. Sakéwala iraga tusing nawang jaum apa anggo nusuk apang bakat amertan winduné. Masih kondén tawang kudang lapis kulit windu ané harus tusuk-tusuk. Ada catetan di lontar-lontar tattwané indik windu. Ditu mirib ada selah mlajahin nusuk-nusuk windu apang bakat amertané. Nyuh masih ngidang ngadanin sari. Contohné, ada banten madan sesantun. Sesantun ento mapeték uli di nyuhné. Yén ada banten sesantun misi nyuh papat, ento madan santun soroh pat. Nah jani ada patakon, apa patuh nyuhé ento ajak santun? Kaden santun ento patuh ajak sari. Pantun patuh ajak pari. Kantun patuh ajak kari. Nganteb maan sesari, sing patuh ajak nganteb ngalih sesari. Keto jerrr…!? [*]

IGA Darma Putra embas lan magenah ring Bangli. Kakawiannyané kawedar ring makudangkudang média, minakadi Bali Post, Pos Bali, Tatkala.co, Suara Saking Bali, miwah sané lianan. Ngamolihang Hadiah Sastera Rancage 2018 antuk cakepan “Bulan Sisi Kauh”

86


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Geguritan

Kaketus saking manuskrip duén Ida I Déwa Gdé Catra, Karangasem

/177/ Yan ratu sami mangasah, satanding tandingé sami, miwah kasaktiné reko, bedikan né ajak kasih, yén sampun ajak kasih, i rika cingakin dumun, yén sampun ya kacidra, masa kalah ban ngembarin, ditu lawut, sang prabhu manggawé siyat.

/178/ Yén di nu né mapamitra, da suhud mangayatnain, sinya sagét padha kéto, pan padha nggawé piranti, kénkén antuk ngitungin, apanga dadi katungkul, twara ada ngitungang, manglawan awaké buwin, ditu lawut,

87


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

pasangin daya upaya.

/179/ Ada né buwin ingetang, tatelu karana polih, saking pagelaran reko, lén ada sakaring sugih, saking pamitra buwin, yén suba kéto sang prabhu, pedas ida ngalahang, sahanan musuhé sami, ada musuh, kéweh pisan mangalahang.

/180/ Musuhé né lwihing wangsa, kadi munyiné i tuni, papitu kaucap reko, karana sang nggisi gumi, wiwéka sahi-sahi, heda pati celap-celup, mamagehang sasana, puput sampun kapiragi, tingkah ratu, né pacang mangunang siyat. /181/ I Gusti mangkin kahendonan,

88


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

déning kawulané kidik, tan wénten wénten pangrawos, becikan mangalih kanti, yan dingkén kasenengin, ratuné genah mahencub, mangdé sampun gelisan, tampek musuhé nekain, keni sampun, I Gusti kuciwa daya.

/182/ Gusti Agung mamatutang, yan manah tityangé mangkin, mangiring kadi pangrawos, parandha mangalih kanti, wénten ratu asiki, kereng malih liwat agung, Cokorddha Jayasingha, ririhé twara nandingin, mula kasub, saking dumun ring Jagatra.

/183/ Ngodag panjak abalulang, déning tityang dumun sasih, wilang tityang boya habot, yan ida rawuh ngantinin,

89


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

nah cahi Ketut Kenjing, miwah cahi Padang Gambuh, cahi kema majalan, tongosin gelaré sami, marep kawuh, heda kurangan prayatna.

/184/ Né bapa Wayahan Hambwak, bareng kén Bapa Sampidi, miwah bapa Wayan Gedot, marep kelod manongosin, ira majalan jani, marek Cokorddha Ratu, Singha Jayalengkara, nira nunas pacang kanti, Gusti Agung, sampun puput mangandika.

/185/ Sané kapangandikayang, sampun dané mamisinggih, tan kocap punika reko, I Gusti Agung mamarggi, watara telung wengi, mangliwat alasé agung, wus rawuh di Jagatra,

90


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

sang prabhu sedek katangkil, para agung, mamarek betén manegak.

/186/ Hibek tangkilané hatap, waluya twah gunung sari, déning mirah pagencorot, selut prabekelé sami, sutéja pahyas ngendih, déning anak agung agung, kahotan soca mirah, alunggwéng paramadani, bagus-bagus, sasolah kadi ring surat.

(pacang kalanturang)

91


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Isin Gumi

I Gusti Lanang Sutéja Naréndra

Mék, kénkén sih sujatiné ukuran anak muani ané luung?” I Kadék pianak tiangé ané mara menék bajang matakon tekén méméné. Sambilanga

nulungin

nyait

porosan,

di

ampiké

ajaka

dadua

mareremihan. Tiang mirengang sambilang ngecelin siapé sangkur. Pih, demen tiang mirengang raraosané ento, wiréh adung pesaja mémé kalawan pianakné cara matimpal. Sakéwala ber soléh tingalin tiang panampén méméné. Ngarépé limané,cereka pahan pianakné kanti makiud. I Kadék ngatijang. “Nak éngkén sih ené? Dadi Émék ber nyerek?” Usuh-usuhina pahané balan. Méméné ngaraos bangras, kéwala kisi-kisi. “Nyai, enu mapecéh suba nakonang ukuran nak muani. Suba taén Nyai ngasanin?” Piiih... nagih makeplos paningalan méméné nengéng. I Kadék masaut.

92


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

“Iiih... Dadi kemu lakuna raosé? Buang makenta Émék nénénan! Maksudné kritéria anak muani ané luung anggo kurenan, kéto!” Méméné ngalingus, lek kabilbil. Mapi ngalanyingin semat, sambilanga ma "o" lantang pesaja. “Yén dadi pilih, alih apang pada nak Bali. Yén dadi lobaang, alih apang nyama, apang paek umahné. Apang élah Nyai nelokin mémé bapa buin pidan. Kéto masi di lacur Nyainé makurenan, élah reramané ngejotin Nyai bantas aru agemel.” Méméné mapitutur, jani sérius pesaja kanti ngandegang magaé. I Kadék anggut-anggut. “Apa buin, Mék?” Méméné buin nutur, “Pilihin ané suba magaé. Yén dadi lobaang, alih ané suba ngelah sekaya. Boya ja matré cara raos janiné. Sakéwala yén suba ada cagerang, élahan Nyai makeneh.” Buin I Kadék anggut-anggut. “Apa buin, Mék?” Méméné nyelekitang semat, lantas nyautin. “Pilih ané solahné luung. Nyak bertanggung jawab tekén kurenan pianak. Sayang tekén matua lan kadang wargi. Apang tusing Nyai dogén jangkutina, mémé bapané kiladina... Ih... Sing Émék setuju!” I Luh sayan keras anggut-anggut. Ia ngarenggeng, “kéweh masi, o? Terus, apa buin Mék?” Méméné Nyautin kisi-kisi. Kanti sérius pesaja tiang mirengang, apang seken dingeh. “Pilih ané majenengan gigis. Yén dadi lobaang, ané bagus alih. Masak Nyai lakar iklas jangkutin anak muani bocok aidupan? Ish... Ish... Apang dohanga tekén widiné! Buin besik....” Méméné majadengan, makipekan sik tiangé, buka anaké takut pireng tutur rahasiané. I Kadék sayan penasaran, paekanga tegakné sik méméné. Tawanga tiang iteh magecel, ia ngalanturang raos tetep kisi-kisi. “Yén dadi pilihin, alih

93


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

ané siteng. Kuat bantat cara kunali. Apang nyidang ngaé Nyai klisah-klisah malisah!” I Kadék sing resep, ah... mirib ia mapi sing ngerti, lantas matakon mamelog, “maksudné éngkén to, Mék?” Méméné neketang jeriji tujuhné di bibih laut ngupin, “ssssstttttt.... Buin pidan Nyai pasti ngerti!” Piiih... celekotokané... Kanti nyéjé kéto ukuran anaké muani ané demenina tekén anaké luh. Béh... Tiang mireng sambilang kenyem-kenyem. Buin pireng tiang I Luh ngaraos, misi kedék cekikikan makejit karep tiangé. “Piiih... Saseliran Émék ngalih kurenan. Berarti Bapak masuk kritéria, o?” Tiang ngajengit, kimud kabilbil. Saja sasenggaké, makejang anaké demen ajumang. Ber prajani kembang tangkahé, legan kenehé tan kadi-kadi. Sagét méméné ngaraos sinted pesaja, “dugas milihin Bapan Nyainé, Émék lepet!” Kéto pasautné ngantrog, bibihné munju cara ngalonod mako agemel. Mbééé... Makesiab tiang ningeh raosné ento. Ulian kabilbil, nyaruang tiang ngeleg pikang siap kurungané. Siapé bungker, lantas pesu uli jitné... Crit... Crit... Crit... I Luh ngaraos tekén I Kadék pianakné, sada keras pesaja. “To...cara siap kurungané Dek. Kujang laut??!!” Mbééé... potokan Dji Sam Soé né enu mabaa bakat gelekang...

(Macang Rumah Cinta Seribu Jendela)

94


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Satua Cutet

Komang Adnyana

D

ugas jukung i béndéga mara ngliwatin ombaké di pasisi, mara nyemunin ngungsi tengah pasihé, nglangkungin lancuté ngléncok kerug kerug, kracak krécék, di betén bulané galang nérdér,

kurenané masé mara sajan mungkah lawangan, ngalélésang kamen, nyerahang awak, nyerahang susu, nyerahang pupu, pasaréané pakréot, munyin bibihé paling mapalu cara kricikan ombak. Jukung i béndéga sakamedik majalan, ngatengahang di tengah pasihé, lancuté karasa malomba-lomba, ngléncok dini ditu, sayan ka tengah, sayan nyenikang lancuté, pasihé degdeg, sunaran bulané tusing ada ngempetin, pasihé galang cara kolam kasundarin sénter ageng, lawatan i béndéga lan jukungné, uli baduur, cara lawatan i wayang di keliré.

95


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

I kurenan suba maserah awak, matédoh, majujuk, ngeleser, kabudang bading, kaseluk, kateteh, kagutgut, angkihané daas doos, pasaréané pakréot, limané patigrapé, saling gabagin, saling kaplakin, saling impek, cekceké dengang baduur, sada macepol ulung, belas di betén plangkané, pacroét cak cak cek cek kema mai, tusing ada lampu ngendih, tuah sundaran bulan ané nyusup uling bolong-bolong loster témboké, ngaénang jejelegé dadua, tuah ngenah masawang-sawang. I bendéga suba neked di tengah paling tengah uli pasihé linggah, yéh pasihé degdeg, lancuté adéng makélok-kélokan cara ririg-ririgan sirah anak cerik dengak dengok kaampehang angin ngesir, lantas i bendéga majujuk, ngasisiang pencar, laut mulang pencaré ané adéng-adéng kelem ka betén yéh pasihé, i bendéga sayaga ngisiang bongkolné, lan menain batisné ané napak kayu jukungé, apang tusing limuh lan ulung macebur. I kurenan enu itep, angkihané sayan daret cara koosan angin di sisin umahé, paek pasihé, cara kerugan ombaké, gablér-gablér namplak bias, nepén batu, i kurenan magimeh, pasaréané nyasan kréat-kréot, kliudané gagésonan, mangéncolang, magiseh daah duuh, satondén bah maglebug, nyadédég, tuah jejelegé dadua ngenah masawang-sawang, sundaran bulané tusing nyidaang ngédéngang makejang, cara bareng milu-milu nekepin. I bendéga ngedeng pencarné, sagét suba karasayang ada ané nglawan, ada klejat klejat di tengah pencarné, ngadéngang ia ngedeng, apang tusing déwékné ané ulung macebur, jukungé enu marérén, di yéh pasihé degdeg, munyin mesiné adéng madingehan, dugas ia nolih isin pencarné, aget soroh dasa ukud ada bé ané nyangkét ditu, klijak klijuk satondén kaclempungang ka wadahé gedé. I kurenan nungkayak, apa mirib katungkayakang, laut buin kateteh, pang keti, bon peluhé malimpug, macampuh ajak bon pakeh uyahé, uli sisin umahé, kakesirang baan angin petengé, ané besik dua macelep masé uli loster umahé,

96


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

malomba ajak sunaran bulané, lan milu masé namplak kulit i kurenan ané sedeng magimeh maadu tempuh ajak kulit ané lénan. I bendéga marérén akejep, paliatné joh karep, nepukin endihan sundih bendéga-bendégané ané lénan, ané majohan uli tongosné mencar, ané patuh masé paturu mencar cara déwékné, di betén bulané ané enu galang maglanaran, cara sundih blanclong di durin keliré, lan déwékné tuah wayang ané kaigelang olih i dalang, diastun tusing seken ia nawang, dija dalangné nongos? I kurenan nyedédég buin. I bendéga mulang pencarné. I kurenan adéng-adéng mungkah jelanané, gagésonan buin ngunebang. I bendéga negak di badan jukungé, limané anéh nisi bongkol pencaré, ané anéh nyapit roko. *** I bendéga maid jukungné ka pasisi, menahin pencarné, lan ngasisiang wadah-wadah kotak ané suba bek misi bé, ané enu klijak klijuk klépat-klépat, tondén makejang bé-béné mati, enu ada ané angkih-angih, katibén matan ai semengan, matané kelam kelém, ada ané nelik, ada ané malodlod ulian mapalu paturu timpalné, ulian matumpuk saling teteh di wadah béné kosek. Sakabesik timpal i bendéga teka, maid jukungné ka pesisi, mantokang jukungné apang tusing saup lan plaibang ombak, ngasisiang bé uli wadah kotaké, sada gupuh nyagjagin tengkulak ané suba ngantosang uli tuni daslemahé, nyerahang asil luasné ibi lemeng, apang payu malebengan, apang payu ngasukang pianak, apang payu mayadnya lan di ageté ada anggon sesepelan. I bendéga nolih timpal-timpalné, ada adasa bendéga ané enu ka pasih di sisin pasihé ené, ané makejang ngelah umah marupa pondok-pondokan sadarana, matémbok batako, maraab genténg, tusing misi kaca, tusing misi panyengker, tusing misi keramik, apabuin misi gebyog aji kayu jati coklat maukir.

97


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Manik Sudra

98


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Uli asia timpal-timpalné, tuah I Blauk ané tusing ada luas ibi lemeng, timpal-timpalné ngorahang I Blauk gelem, kena panes uli semengan, tusing nyidaang kija-kija, sejabaning mamules di pasaréan, lan masaput tebel, padidiana ia ditu, wiréh tondén ngelah kurenan. I bendéga mara mungkah jelanan, tondén maan mabersih, tondén maan maganti penganggo, kurenané suba némbét, maid déwékné, kurenané suba nungkayak, jelanané sépanan kasépak, apang tusing maampakang, cara biasané, ia lakar ningehang kurenané magimeh, ia nyambatang: Bli bendéga siteng, bendéga kuat, muani andel, muani pasih, ngalahang ombak, ngalahang pasih, cakcak angin, uyak ujan, nglintangin lancut, ngalahang idup, kurenané suba magimeh, patuh cara dugas satondén ia luas ibi lemeng, i bendéga tusing las lakar nyuudang, payu milu magimeh, bon pasihé karasa ngebekin umahé ento, ombaké karasa milu ka tengah umahé, isin pasihé karasa maluncaban, pakecoscos, lancuté karasa mauseran di pasaréané, pagrudug, ngléncok, muncrat! *** Dugas jukung i bendéga mara ngliwatin ombaké di pasisi, mara nyemunin ngungsi tengah pasihé, nglangkungin lancuté ngléncok kerug kerug, kracak krécék, di betén bulané galang nérdér, kurenané masé mara sajan mungkah lawangan, ngelélésang rok, nyerahang awak, nyerahang susu, nyerahang pupu, pasaréané pakréot, munyin bibihé paling mapalu cara kricikan ombak. Dugas mara ngelésang pantokan jukungné, satondén ngidupang mesinné, i bendéga cara biasané tolah tolih, masé tuah ajaka sia ané majalan luas, jukungné I Jeek jani enu tileh mapantokang, tusing ngenah masé ané ngelahang ada di sisin pasihé, kanti timpalné suba sakabesik majalan, jukungjukunge ngliwatin ombaké, nuluh tengah pasihé. I Jeek koné gelem, masuk angin. Di daslemahé, i bendéga cara ibi puané maid jukungné, ngasisiang bé uli wadahné, nuluh i tengkulak, maekin umahné, i kurenan suba nyagjag uli

99


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

panguyahané, limané enu kaput uyah, mabo pakeh, dugas déwékné katuludang, laut sauliring isin pasih, krébékan lancut, kerugan ombak, makejang nugtug ka tengah umahé, satondén déwékné mangapung-ngapung, cara ngambang di duur yéhé, di subané maan muncrat. *** Dugas jukung i bendéga mara ngliwatin ombaké di pasisi, mara nyemunin ngungsi tengah pasihé, nglangkungin lancuté ngléncok kerug kerug, kracak krécék, di betén bulané ané suba ngigisang galangné, kurenané masé mara sajan mungkah lawangan, ngalélésang panganggo, nyerahang awak, nyerahang susu, nyerahang pupu, pasaréané pakréot, munyin bibihé paling mapalu cara kricikan ombak. I bendéga matolihan kuri, sig ririg-ririgan punyan nyuhé di pasisi, tuah ajaka sia ané luas, jukungné I Batur enu mapantokang, ngenah masé umahumah bendégané marérod, umahné ané paling tanggu kangin, masundih remrem, lan sayan nyenikang, di subané ia sayan ka tengah, marawat muan kurenané ané bunter putih, bibihné ané tipis, lan bangkiangné ané lantang, pastika kaliput dingin ia padidina, ulian tondén masé ada pianak. *** Dugas jukung i bendéga mara ngliwatin ombaké di pasisi, mara nyemunin ngungsi tengah pasihé, nglangkungin lancuté ngléncok kerug kerug, kracak krécék, di betén bulané ané suba ngigisang galangné, kurenané masé mara sajan mungkah lawangan, ngalélésang daster, nyerahang awak, nyerahang susu, nyerahang pupu, pasaréané pakréot, munyin bibihé paling mapalu cara kricikan ombak. I bendéga suba di tengah, mara ia inget, dugas maid jukungé ngliwatin ombaké, ia ajin, jukungné I Madé enu mapantokang, tusing masé ngenah I Madé, tuah ajaka sia ané luas, cara di dina-dina ané malunan, setata tusing jangkep, tusing nyidaang mapunduh makejang, kéto masé di subané di tengah,

100


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

makejang ngungsi genahné soang-soang, mapan kéweh mencar bé mapunduh, sinah tusing ada bé nyak nongos mapunduh. Di daslemahé, di buin maniné, ia ningeh, I Madé gelem, asam uratné kambuh. *** I bendéga suba neked di tengah paling tengah uli pasihé linggah, yéh pasihé degdeg, lancuté adéng makélok-kélokan cara ririg-ririgan sirah anak cerik dengak dengok kaampehang angin ngesir, lantas i bendéga majujuk, ngasisiang pencar, laut mulang pencaré ané adéng-adéng kelem ka betén yéh pasihé, i bendéga sayaga ngisiang bongkolné, lan menain batisné ané napak kayu jukungé, apang tusing limuh lan ulung macebur. Ia mara inget, jani masé tusing makejang timpal-timpalné luas, jukungné I Wayan enu mapantokang, dugas ia maid jukungné ka tengah, sada ada ané ngorahang, I Wayan nyakitang awak, tunduné bulenan, mirib ulian képék nguyeng pencar, nyorog jukung, uyak angin, lan maan hujanan dugas ngajang yéh pasih ka tongos panguyahané. *** I bendéga ngedeng pencarné, sagét suba karasayang ada ané nglawan, ada kléjat kléjat di tengah pencarné, ngadéngang ia ngedeng, apang tusing déwékné ané ulung macebur, jukungé enu marérén, di yéh pasihé degdeg, munyin mesiné adéng madingehan, dugas ia nolih isin pencarné, kasiab ia, sayan dina sayan ngeliuang bé-béné nyangkét sig pencarné, soroh séket ukud, klijak klijuk, kanti gupuh ia maid pencarné, nekekenang gisiané, menahin tongos batisné napak, satondén bé-béné katuruhang ka wadahé gedé. Sedek marérén, ngenjitin roko, ngangsehang apang rokoné ngendih, ulian anginé daret, ia inget, jukungné I Mokoh enu mapantokang dugas makejang timpal-timpalné majalan luas ka pasih, miribang I Mokoh jani gelem, gelem apa mirib, ia patitaton, sakabesik asané timpal-timpalné gelem, mirib ulian

101


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

guminé suba sinur, mirib ulian bendégané suba sesai tamplak ombak, cakcak angin, uyak matanai, matimpal peteng. I bendéga meték-metékin, suba ada duang bulan, karasa kena gilir timpaltimpalné gelem, jani I Mokoh, i puan I Wayan, i telun I Batur, i petang dina I Jeek, i limang dina I Blauk, i pitung dina I Gedur, i nem dina I Patra, i pitung dina i Lagas, i kutus dina I Landung, i sia dina I Raka, sakabesik timpaltimpalné gelem, ada sakit basang, sakit sirah, masuk angin, tuju, bulenan, kohkohan, karasayang suba sayan ngenduk-ngendukang bayun bendégané, lan guminé sayan ngwayahang. *** I bendéga marérén akejep, paliatné joh karep, nepukin endihan sundih bendéga-bendégané ané lénan, ané majohan uli tongosné mencar, ané patuh masé paturu mencar cara déwékné, di betén bulané ané sayan ngendukang cahyané, manuju tilem, cara sundih blanclong remrem, kadampeh angin peteng, di durin keliré, lan déwékné tuah wayang ané kaigelang olih i dalang, diastun tusing seken ia nawang, dija dalangné nongos? Wadah béné mara misi atenga, dugas ia makita sajan mabalik ka pasisi, tusing cara biasa-biasané, ia makita mabalik, cutetné mabalik, tusing masé ulian inget tekén kurenané, ané suba angsekanga lan kecrotina pang telu satondéné majalan luas, kéwala ia marasa jeg kenehné kedeh makita mabalik, apanga mulih, apanga ka pasisi. Sambilanga nungkulang kenehné, majlawatan jukungné I Raka ané enu mapantokang, dugas ia nuju tengahing pasih, ada dogén ané gelem, ada dogén ané ngaénang tusing jangkep bendégané luas di petengé jani, laut i bendéga nuding jukung-jukung bendégané ané lénan, di tongosé lénan, cara meték timpal-timpalné makejang. Di subané tusing nyidaang nungkulang kenehné, payu masé ia ngulah pasisi, jukungé jani suba nuju pasisi, ngliwatin lancuté, ngliwatin ombaké magebyur, awak i bendéga kena tempias, belus, lan muané kena kaprétan

102


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

ombak, marasa pakeh di bibihné, marasa ngeres di pipiné, biasé neket, ia ngéncolang maid jukungné, sakuat-sakuatné negul jukungné di pantokané, apang tusing maserét kedeng ombak, plaibang lancut tanpa ada ané negakin. Adéng-adéng i bendéga majalan, batisné nyekjek biasé, mabo pakeh uyahé mapunduh madérét-dérét, matekep upih, di kubu-kubuné cenik maraab ambengan, bulané ngintip baduur, tokéné mamunyi di punyan nyuhé ligir, lan pindekané mapiteh di samping punyan waruné. I bendéga majadengan, di subané ada nyang dasa méter uli umahné, ané masundih remrem, matolihan ia kauh, enu ngenah jukungne I Raka mapantokang, lan muncuk ombaké kaplés-kaplés nyilapin. I bendéga nugtugang pajalané, dugas ningeh munyin isin pasihé sagét suba sépanan neked di tengah umahné, cara biasa-biasane di nuju daslemahé ia mulih uli luas, magimeh ajak kurenané, lantas ngéncolang pajalané, duaning grudugan lan kerugan munyin pasihé, ané biasa nugtug déwékné, dingeha sayan-sayan ngilis, diapin déwékné enu ada di sisi. Dugas i bendéga nendang kuriné, kanti mamunyi magedebuag, sépanan suba ada ané makecos magényolan gangsuh nglépat ngliwatin déwékné, mabo pasih, mabo pakeh, majejeleg cara bé gedé, tur nglélam masisik. I Raka nengok uli umahné ané duang selat uli umahné, katugtug baan kurenané, ané enu nyangkil pianak cerik, sambilanga tengas-tengés, bangkesbangkes, mula saja mirib ia gelem. “Nak ada apa né Ngah, adi ada munyi uyut dingeh,” I Raka nakonin. I bendéga tondén nawang kénkén carané ngorahang unduk apa ané tepukina i busan, lan kurenané ane enu nungkayak, nyelepetég, di duur pasaréané, awakné malalung kaliput bias, kaliput sisik, daas-doos.

Ponjok Batu, 2020

103


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Satua Bali

Ida I Ketut Jelantik

J

ani awaké suwud masekaha ngagéndong, apabuin cahi ngajak timpal sengkala buka kéné. Kayang masekaha mamaling masih suwud, wiréh kenehang awaké tusing sidayang ngubadin lacur, aji ngagéndong muah

mamaling, daning patuh unduké ento waluya ngematiang api aji lengis. Tuah anteng dulurin bahan kapatutan tur tau tekén sahanan gagaén, ento ubad lacur ané sejati. Patuté yan tan madasar anteng, élah ngalingkung dadi corah, awanan anteng, patut, miwah tan tekén sarwa gagaén, ento patut patabeh idup.” Liu tutur gagéndongé ané kena pitutur Mén Tingkesé ento, sampé timpalné ané patpat, bareng majanji suwud mamaling muah ngagéndong. Kéwala ané dadua, ané matatu tekén ané ningalin, nu malawanang ngajakin nyambung gagaéné mula, ané ajaka lalima, maksa ngajakin suwud tur yan sing nyak, nagih alihanga polisi, lakar kasinahang gelah-gelahnyané ané bahana mamaling, sampé pamragat makejang suwud mamaling muah ngagéndong, cakup masekaha dadi juru abas kopi, tur pangupajiwané sayan melah. Mén Tingkes, wiadi pianakné, tuara rahat pesan, nanging ia sukat marasa oon, lantas ngebah mulihan.

104


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Sawatara dawuh telu, ngaresek tur macadebes dingeha bahan Mén Tingkes. Nyet ia tekén pianakné teka, lantas lawanina bangun pesu, mara ngaliwat jelanan, kaget mapapas paliat ngajak panakné, kahajinang panakné mamelus nyagjag tur morahan, omongne: “Mémé, icang kondén ngalih don eha, déning ibusan tepuk Nengah Loca, murid di kelas duané, batisné lih kajéngklok, koné ia ngecogin batu ganjih, magunjitan, lantas ngalilik batuné kantos ia labuh mapantigan. Batisné ngatepin batu sanget, tur awakné masih sakitanga. Ibusané kocap ia mahan engsap, kantos buin inget, tuara ada nawang. Suba maletan makelo koné ia sengkala, mara icang teka. Lantas ia ngidih tulung, tundéna ngandong ngajak mulihné. Icang kantos sing inget tekén ngalih don eha, jeg batas inget madalem, lantas kagandong. Méh ada pang nem icang marérén, mara teked jumahné, réh ia bahat pesan. Suba teked jumahné, mara icang inget tekén mémé gelem, tur tondén mahan ngalih don eha. Awanan icang ngénggalang morahan mulih, lemesina icang tundéna negak malu, icang tusing enyak. Jani icang buin katukadé ngalih don eha, pang payu mangseban. Masahut lantas méméné: “Oo cening, katuju cahi ngelah keneh madalem, tur nyidayang ngandong Nengah Loca, yan eda kéto, kénkén ia dadiné. Sujatiné tingkah ceningé ento, utama pesan ngawinang cening nepukin rahayu wekas-wekas. Déning sing ada melahan tekén nulung anak sengkala, wiréh idup jalmané paling utama. Yén idup seger, dadi anggon ngalih magenep.” Nyelag masahut panakné: “Yan sing padalem Nengah Loca, ibusan ukana sing tulungin icing.” Buin ngomong méméné: “Melahan nulungin tekén madalem, yan madalem tuara nulung, tusing ada gunané, tur dadi sakit di atiné, sakit bahan tuara ngidayang nulungin. Yadin tusing madalem, yan nyidayang nulungin, ento ané

105


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

magunayan, tur dadi kalegan di kenehé. Buin pidan yan cening nepukin anak sengkala, jeg tulungin, paksa déweké, sidayang.” Kéto munyin Men Tingkesé, sanget anteb. “Nah.” Kéto pasahut pianakné, lantas ia I Wayan Tingkes magedi, ngorahang ngalih don eha. Mén Tingkes duk ningeh munyin pianakné mahan nulung timpalné, kenehné makebiah kendel, kantos sakit duwurné ilang, inab takut tekén kabuahan keneh Mén Tingkesé, awanan sampé sakitné tuara rasayanga. Nyanané teka pianakné ngaba don eha tekén paspasan, tur suba kadapetang ada yéh maluab ané suba kasidiayang baan méméne. Mara méméné ngajak pianakné I Tingkes ukana nahar engseban, lantas Pan Loca ngaba panarak. Gipih Mén Tingkes nyagjag sambil ngesékang cicingné ngongkong, ngelaut kajag negak di ampikné. Suwud macapatan, lantas Mén Tingkes lantas ngalih pabuan laut kasapayang, apang Pan Loca nyak nahar basé, tur kahaksamayang bahan tuara ada gambir. Satondén Mén Tingkes nakonang kabuatan, Pan Loca ngamaluin ngomong: “Kéné, awanan icangé teka mai, Mén Ceningé mirib ja suba pianak Mén Ceningé ngortayang, buat sengkalan pianak icangé ibusan. Jelé keneh icangé yan tuara mahan ngenah tekén Mén Ceningé, buat nyuksemayang pitulung I Tingkesé, teked tekén Mén Ceningé ané ngadakang ia, Sajawaning

ento,

icang

marasa

maselselan

pesan

tekén unduké

malu. Déning icang mahan matungkas tekén anaké ilang, Bapan I Tingkesé, méh Mén Ceningé masih tahu tekén unduké ento. Ento lakaran icang mara jani tumbén napak lakarang Mén Ceningé uli suwud patungkasé ento. Kapelih-pelihan unduké suba ento idih icang, tur dumadak Mén Ceningé suka nampi pangidih icangé, kéto masih arepé tekén anaké ilang.”

106


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

107


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Mara suwud ia ngomong kéto, lantas ia nuléngék tur ngamé-amé: “Nah Pan Tingkes, dija kapo tongos Bapan Ceningé jani, tiang tuara nawang, ada patungkas Bapané tekén tiang ané malu, sing ja tiang pelihan, tiang ngidih kapelihan, dumadak Pan Ceningé suka ngampura, nyaksapang patungkasé ané malu, balik jani jalan pada saling yasayang, sajaba ento tiang nyuksemayang pesan yasan Pan Ceningé ngadakang I Wayan Tingkes, wiréh ia suba mahan nulung pianak tiangé sengkala sanget. Uli jani dumadak apang sida terus tiang teked ka pianak somah satereh mamelah-melah ngajak saturunan Bapan Ceningé.” Suwud kéto lantas ia ngomong buin tekén Mén Tingkes: “Nah kéto masih Mén Ceningé, orahin pianaké apang ia terus melah-melah menyama-nyamayan ajak ia I Loca, apang pepes saling unyain.” Satondén Mén Tingkes nyautin, Pan Loca buin ngomong: “Yén ingetingetang Mén Ceningé, sing ada gunané matungkas, wiréh Ida Sang Hyang Widhi ngadakang sarwa mahurip liu, butané apang saling tulungin. Eda buin tekén jalema, wiadin tekén ubuhan umpama sampi, masih buat bena ngidih tulung anggon matekap di cariké, apang sida mapolihang padi. Kéto masih tekén sarwa enntik-entikan, sumasat tan pegat ia nulung iraga bahan buah, umbi, don, tekéning babak-babakané. Tuah uling melah dogén bisa rahayuné sayan limbak katepuk. Anaké ngulurin keneh runtik tekén sesaman hidup, pahan marasa benehan, apa buin pelihan, anaké kéto, patuh kenehang icang buka ngendihang apiné anggona morbor déwékné, déning tusing suwud-suwud lakar nepukin jelék, sangsaya, sakit ati, masambung-sambung. Mara suwud akéto Pan Loca ngomong, nimbal Mén Tingkes: “Saja pesan buka rawos Pan Ceningé, yan bes sanget anaké matindihin beneh pelih, tekén takut pocol, ento ngawanang pepesan nepukin runtik, kantos mawuwuhwuwuh kéweh. Yan eda kéto anaké, ukana jemet saling tulung ajak makejang. Benengan kétoné, sanget melahan kayu-kayuné, wiadin bah, tektek, sakitin,

108


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

tetep ia uli idup kanti mati nulung manusa, nyerahang bunga, buah, don, tekéning makejang-kejangné tekén manusa. Mara Bapan Ceningé ngomong apang melah menyama-nyamayan, inget icang tekén tutur Bapan icangé ané malu, duk icangé bajang, kéné abetné: “Cening, wiadin cening madéwék luh, eda iba ngalih kalewihan, apang jati mawak luh luwih, buka ragan Ida Bhatari Saraswati, jiu maduwé kaprajnyanan, eda pesan ngekoh ngerasayang déwék nista bahané luh. Sujatiné anaké luh, madéwék alus tur mémés, énggal ngalap kasor, tuara cara anak muani, jag brekasakan, pesong tur ngatu-utu ban déwékné marasa kereng tur siteng, ajum bahan kamowanian, gemes sahasa tekén anak luh tawaké tuara mampuh. (masambung...)

Ida I Ketut Jelantik, Pangawi geguritan Sucita Subudi

109


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

110


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Putu Suwidnyana

Grubug Agung uli Tirai Bambu

Galangé malaib kauh Langité gangsar mamargi Anginé ngulungin lawat Kauripan kantun becik Parajana pakedék pakenyum Guminé nadak masilur Ngojah manusa tan padaya Gering agung sampun rauh Ngaé ati inguh awak sengsaya Karyané nénten mesari Makejang iwang ngeluruh margi Ilang bagia nemu bagia Awak baat ..... Guminé ngansan grubug Patut iraga sayaga Nyakupang kara kalih Becik ring parilaksana Sampunang sumandangsaya

111


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Putu Ayu Septiani

Ngiring Bangga Mabasa Bali

Sebet ati yéning katuturang Jaman modérn ngaryanang jadmané Lali tekéning basa Bali Alit-alit mangkin ten wénten Sané wikan mabasa Bali Akéh sané nénten ngresep Tekén basa Bali Sakadi siapé sambohin injin Kilang-kileng ritatkala Kaajak ngomong mabasa Bali Iraga dados anak Bali Sané ngelahang basa Bali puniki Suba sapatutnyané numbuhang rasa bangga Mabasa Bali Basa sané lianan mresidayang ka ajegang Nanging basa pedidi nénten mresidayang kalestariang Boya ja nyaluk baju sing gelah Suba tawang baju sing gelah Nanging tetep saluka Ngiring uling mangkin malajah Mabasa Bali Dumogi Basa Bali Apang tetep ajeg tur lestari

112


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Gedé Agus Suyasa

Ujan

Rikala sabeh guminé peteng nedet Jagaté karasa mati tur sepi suara grudug tatité Gedé tur mekebiyah nakutin magrudugan bayuné karasa dag-dug ring tangkahé ngaénang bayuné sriat sriut Lemet ngebel karasa bayuné guminé peteng karasa galang rikala tatité mekebyet pesu Ngendih asriak karasa guminé Tatité karasa galak ngaénang titiang ten bani mesu ring ampik umahé Mangda ten keni saneran tatité Ring angga iraga ditu sakancan rinduné tur unduké kakenehang dadi hayalan Tur ngamasin dadi bungan ipian di kenehé Pakedék pakenyem pedidian tur kemak-kemik

113


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Ni Luh Novita Sari

1. Ngawit saking Wuhan, China Sami jagaté entasin Grubugé agung punika Mawasta korona pirus Nyasar jadma sané lemah Kopid naintin Mangkin makada biyuta

2. Lén Mangkin Lén Ngajak Pidan Pidan élah kemu mai Tan wénten sané ngelarang Ngajak timpal kumpul-kumpul Macanda lan makedékan Liang ati Sarasa mabunga bunga

3. Sané Mangkin Mabinayan Tan dados kemu mai Tan buin cara ipidan Mirib wénten gering agung Gering sané ngaé uyang Ngai paling Jadmané makasamian

114


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

4. Tan Mersidayang Makarya Sami jadmané majerit Mangenehang mani puan Napiké lakar ka jujuh Sukil jinah sukil merta Sané mangkin Lan nunas ica ring Ida

115


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Satua Cutet

Ni Kadék Ayu Kembariyani

N

gawit ring bulan Désémber ngantos rahina sané mangkin puniki wénten wabah sané mawasta virus corona sané magenah ring negara China, Kota Wuhan ngantos sambrag ring penjuru gumi.

Niki sampun atiban ngeniang panjak Ida Bhatara ring gumi puniki ngantos kadi mangkin nénten wénten vaksin utawi penangkal virus corona puniki. Kacerita ring Désa di Negara ada ané madan I Kupang tekén I Doglér. Ia demen melali, sakéwala krana ada corona ia tusing nyidang melali kemu mai. Ring dina Redité tanggal 10 Maret ia ajaka dadua makita melali pesu ka rurungé. Ditu I Doglér ngomong, “Pang, mai ka rurungé melali nyak?” Lantas I Kupang nyautin, “aduhh takut puk, tangkep polisi nyanan.” I Doglér nyautin, “sing ja ada polisi Pang, mai pesu.”

116


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Manik Sudra

117


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

“Nah mai gas kuala yén ada polisi, cai tanggung jawab hahaha,” sautuna tekén I Kupang. Bihh jek pakrikik I Doglér tur masaut, “yéhh nahh raga nanggung cai nyawab hahhaahh.” Ia ajaka dadua lantas melali ka rurungé maplalian sambilanga makedékan. Sagétan ada polisi liwat di jalané. Polisiné totonan nyegat I Kupang tekén I Doglér. “Gus, ngujang maplalian di rurungé?” I Doglér masaut, “nggih pak tiang med ngoyong jumah.” Lantas polisiné nyautin omongné I Doglér, “nah amen Gus ngoyong jumah kan énggal ilang coronané, jani yén Gus ngoyong di jalané maplalian, malah makelo dadiné coronané Gus.” Masaut I Kupang, “Ohhh kéto Pak. Sujatiné apa paiketan pesu ngajak corona Pak?” Mssaut polisiné ento, “aok Gus, badahh ulian ada coronané iraga tusing dadi pesu, krana virus corona ené bisa menyebar léwat angina, tawang udara ta, apa buin yén misi magisian lima ngajak anak liu, ba tawang né muani-muani yén ada anak luh jegég pasti nagih ngisiang limané. Kesautin lantas ngajak I Kupang, “hahaha nawang dogén Pak Polisiné né, men éngkén jani pak, onya anaké sing dadi pesu éngékan ban idup hahaha.” Kedék I Kupang sambilanga ngelembag I Doglér. Gedegan polisiné ento baan bengkungné I Doglér tekén I Kupang tur ngomong, “bahhhhh jeg né mara saja bengkung, suba monto ada berita di TV sing kakeneh baan ningehang. Kéné kéné iraga dadi pesu kuala yéning ento penting pisan lantas élingang yéning pesu nganggon masker lan ngaba handsanitizer.” Buin I Doglér matakon tekén Pak Polisi, “raris punapi carannyané ngamademang virus corona punika Pak??” “Carannyané inggih punika:

118


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

1. Wacikin tangannyané apang kedas 2. Majemuh ring griya soang-soang 3. Maparilaksana idup séhat 4. Rutinitas berolahraga 5. Ngiyunin ajengan sané bergizi 6. Nénten dados malancaran bes joh.” Lantas suud baanga munyi ajak polisiné busanan I Kupang tekén Doglér mulih lan mabersih diri apang kedas apang sing kena corona. Nanging ditu tuni I Kupang tekén I Doglér tepukina tekén pisagané ané ada di samping samping umahné I Kupang, kadéna I Kupang tekén I Doglér tangkep ngajak polisiné. Laut pisagané ento masadu tekén mémén

I Kupang, kéné abetné, “Mén

Kupang Mén Kupangg.. Mihh aruhhhh gawattt ohhh nooo.” Mén Kupang makesyab nyingakin anaké ento kanti buung nyampat, “kenapa né, kenapa Mén Iluh, jeg cara jarag liakk gén.” Ditu lantas Mén Iluh nyeritaang awakné nepukin I Kupang tekén I Doglér caplok polisi di rurungé. Bihhh jeg gedeg gati Mén Kupang ningeh orta panakné caplok polisi, mekela lantas Mén Kupang ngantosang I Kupang. Di subané teka, I Kupang suba jaga tekén méméné di mukak pekarangan ngajak nyaman-nyamané makejang. “Nahhh né sa teka I Kupang, éééé éngkén lad unduké adi bisa caplok polisi? Men adi nyidang léb Cai Pang.. amat belogé polisiné ento adi baang koné bén ngeléb jelema cara Cai.” Mekebrésss ajak makejang ningehang Mén Kupang ngomong buka kéto. Ditu I Kupang nandan méméné ajaka negak laut nyelasang tekén nyamané makejang. Sedek dina anu I Doglér nepukin I Kupang sedek malaib nganggon anduk cenik buin misi masepatu, héran nepukin Kupang lantas iya ngaukin I Kupang tur ngomong. “Wéééé pang pang..... Béihhh I Kupang gaya gati semengsemeng suba nyetil misi masepatu buin,” sambilanga makipas-kipas. I Kupang masaut, “aiss ba dueg ngawalék cai sing nawang raga olahraga né pang séhat pang sing kena corona, né ba Cai sing taén ningeh berita, né

119


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

dingehang jani awaké ngomong, ééé olahraga ento nak ngaé séhat ba, selain iraga meneng jumah tusing dadi pesu sambilang masé olahraga bedik-bedik nawang, apang majuadan awaké bedik hahahha.” Buka kéto pititur I Kupang tekéning I Doglér. Lantas I Doglér nepukin sawitrané sané madan Luh Kenyeng, Luh Kenyeng bengong mapangenan laut I Kupang tekén I Doglér nyagjagin Luh Kenyeng. “Luh Kenyeng nak kenapa né, dadi I Luh bengong kilang-kileng buka siap sambehin injin hahaha,” kéto munyin I Doglér. “Yih sagét ada Doglér tekén Kupang kéné ba gaén tiang jani Gler-Pang... Sasukat virus corona nyantos new normal ené miwah kawéntenan piteket saking guru wisésa indik ngawatesin pakaryan sané ngawinang iraga tusing dadi pesu, jeg sebet kenehé suba ada atiban tiang ring jero ulian corona ba, tusing nyidang nyalanang kuliah, tusing nyidang melali ajak timpal-timpal, sirep dogén jumah, semeng tiang bangun nyampat, mabanten apa ja sepatutné swadharma anak luh suud ta buin tiang glibag glibeg mabalih TV, maplalianan HP, jeg ngantos med tiang, kéto dogén jemak pagaéné sabilang wai,” kéto pasaut Luh Kenyeng. Iraga mangda mirengin piteket pemerintah sané “DI RUMAH SAJA” punika ngawinang sungsut ring manah duaning sami jadmané kasengguh ngamargiang “SOCIAL DISTANCING” dumogi sasab virus corona puniki gelis ical ring jagaté mangda jagaté prasida becik sakadi i wawu mangda jatmané ngamolihang karahayuan malih.

120


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Artikel

I Gusti Agung Rai Jayawangsa

S

ang Hyang Bayu sampun masolah, pantun ring bangketé sampun kapanyi, punika cihna masan layangané sampun rauh, cingakin ja ring ambarané gumanti ring Gianyar, Dénpasar, Badung, miwah Tabanan

akasané kakerebin antuk layangan sané mategep rupané. Layangan, nénten ja sawates ameng-ameng anak alit kémanten. Anak sané sampun kabaos “Tua” kantun seneng malaib-laib majemuh jagi nunjuk tur ngedeng talin layangan. Sampunang nikaanga kirangan pikarya, angga sampun aném kantun taler seneng malayangan. Yéning sampun polih malayangan, waduk puyung nénten karasa, kadi rasa sampun waneh ngayunang angin. Carmané badeng sengeh nénten dados pikobet, mangda saruan, nikaang manten sakadi turah mangkiné,

121


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

kulit éksotis. Indik rambut sané patutné selem malengis masiluman dados barak ngéprak waluya memedi. Yéning wénten anak ngetarang nikaang manten keni semir akidik. Kawéntenan féstival layangan ngawinang sayan ngalimbak pamarginé puniki. Layangané kairing antuk tetabuhan baléganjur, makonvoi ring marginé kagiat banggi manahnyané ngaberang layangan, nénten lali hadiahé ngenyud-ngeyudin sekaané mangda ngarya layangan sané pinih becik. Kawiaktiannyané ring Bali malayangan sampun wénten saking sué, kantos wénten wangun-wangun layangan khas tradisional Bali sané nénten wénten nyaménin. Pinaka imba, layangan janggan sané nulad rupan naga, layangan bébéan sakadi rupan ulam, miwah layangan pecukan, wanguné sakadi bindu ring aksara ong kara. Lianan ring punika wénten layangan kreasi sané nénten nginutin sepat siku layangan tradisional Bali, wénten marupa dedari, paksi clepuk, paksi sesapi, kantos wénten sané marupa sampian pénjor.

Layangan miwah Agama Yéning iraga jagi maosang layangan Bali, pastika taler maosang carita Sang Hyang Raré Angon pinaka déwan layangan. Kacaritayang Ida Bhatara Siwa sané maparagayan Raré Angon tedun ka mercapada malantaran antuk layangan, kairing antuk suaran suling sané prasida ngarauhang Sang Hyang Bayu (angin), punika mawinan sang sané jagi ngunggahang layangan pius-pius nulad suaran suling rikala nunjuk layangan, gumanti jagi ngacep-acep anginé mangda rauh ngeberang layangané ka ambara. Risampuné layangané makeber, irika raris tedun Sang Hyang Raré Angon jagi nyuburang bangket genahé malayangan. Kadinika kasukseman anaké malayangan ring Bali. Sampunang raris klangen nyingakin wénten layangan mapasupati, kandugi kantos wénten anak karauhan rikala malayangan, krana kawiaktiannyané malayangan nganggé dresta Bali punika madaging tattwa-tattwa agama sané dados bantang urip krama baliné.

122


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Pauwahan Pikarya Krama Bali, dumun ketah tur kaparinama mapikarya ring widang agraris utawi matetanduran, nanging sané mangkin sampun mauwah ngambil pikarya ring widang industri pamekasnyané ring industri pariwisata. Wicara puniki janten makta ius ring kauripan parajajané. Ngiring cingakin sané mangkin, akéh bangketé masiluman dados paumahan, dados villa, penginapan, miwah hotél genah para wisatawané malilacita. Anak sané mapikarya sakadi punika néten dados iwangang santukan iraga, “Pada-pada ngalih makan,” kadinika Anak Agung Raka Sidan artis lagu pop Bali maosang ring silih tunggil tembangnyané. Pauwahan bangketé puniki kawiaktiannyané sampun dados wicara saking sué, nénten pelad taler sekaa layangané “ngaremon” manggihin wicarané punika riantukan pakarangan genah ngeberang layangané sampun ical. Tambis-tambis anak sané jagi malayangan magingsir ka pasisi marebut genah sareng bendegané ngenahang jukung. Bangket waluya umah sané kapingkalih olih para pamitresnan layangan. Bangket laksana kalangan Ida Hyang Raré Angon, yéning kalangan punika icalang ring dija raris Ida pacang masolah? Napiké musti ngungsi ka pasisi?, pitakén salanturnyané napiké wénten Raré Angon ngangon ring pasisi? Panyawisné pastika nénten wénten. Mawit mangkin ngiring iraga sarengsareng ngarajegang budaya malayangan duéné, malarapan antuk uning ring tattwa layangan. Tan lali taler ngiring rajegang kawéntenan karang sawah duéné. Mungguing ring pamerintah mangda ngamedalang awig indik nepasin alih fungsi lahan, sumangdénya sayan sué sayan rajeg kawéntenan karang sawahé maka genah patedunan Raré Angon masolah.

123


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

124


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Bulan Mati

Mangkin langité peteng dedet Dija bulané, sang déwi sane nyunarin langit? Mangkin bulan padem Sapa sira sané ningeh suara-suara kapendem?

Bulan tuara ngenah Magedi tan pawarah Tiang bedak layah Napi kal anggén mayah

Meled tekén sinar galang Rikala keneh lan gumi peteng Bulan, sang déwi langit Iriki tiang ngantosang

Sunarin manah titiang Apang tusing puyung lan peteng Nandang idup kalara-lara

(Novémber 2020)

125


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Maselselan

Maselselan ngaé tangkah sesek Ngaé bayu engsek Sampunang anyud manah Ring tukad sané madan selsel Depang sané lintang Sampunang sumanangsaya Makejang sampun majalan melah Lan sané lintang anggén melajah Apang becikan parisolah Sampunang engsut Sampunang sungsut Ring manah kusut Ngiring majalan malih Kenehé lascarya, kenehé melah Sinah nemu karahayuan

(Novémber 2020)

126


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Tanah

Taén nah Taén nah Melahang ngaba papineh Apang tusing usak manyama

Taén nah Taén nah Saru pelih beneh Ngaé sakit keneh

Taén nah Taén nah Ulian tanah Bisa engsap tekéning tresna Tusing inget apa-apa Peteng dedet manah Buta kala ngarebeda

(Désember 2020)

127


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Puyung

Wénten sané puyung Ring keneh anaké lingsir Ngancan lingsir ngancan suwung Suwung mangmung Satua sané sampun lintang Mapiteh laksana papindekan Tan wénten sané mirengang Puyung panyingakané Puyung tangkahé Sekadi bangbang ten madaging toya Rikala anaké lingsir mawali ka tanah wayah Sampun kasép antuk nagingin toya Ring mbang tangkahné Sané wénten wantah toya paketéltél Saking panyingakan i raga

(Novémber 2020)

128


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Punyan Beton

Kija cariké ilang? Kija tegalané ilang? Kija alasé ilang? Sakadi kena pastu Carik, tegalan lan alasé masalin rupa Dadi punyan-punyan beton Punyan-punyan beton tumbuh subur Sayan ngelinggahang, sayan ngeliunan Guminé panes makudus Kenehé layu dudus Punyan beton tusing bisa ngisep yéh ujan Punyan beton tusing bisa ngetisin Punyan beton tusing bisa ngisiang akah entik-entikan Kéwala liu anaké nanem punyan beton Mirib punyan betoné mabuah tur mabunga pipis liu Ento mawinan anaké demen nanem punyan beton

(Désémber 2020)

129


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Mémé

Mémé, Tresnané sakadi matan ai Nyunarin tanpa pilih

Mémé, Tresnané sakadi telaga ening linggah Ngetisin manah

Mémé, Tresnané sakadi pertiwi Numbuhin sarwa entik-entikan Lascarya tan pegat antuk blabar

Mémé, Napi anggén ngwales Tresna asih kalintang bales Salantang tuwuh?

(Désémber 2020)

130


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Satua Cutet

Nyoman Méi Resmianti

A

da tuturan satua ring Désa Liligundi wénten anak ané maselselan utawi inguh tekén jagaté mangkin krana ada virus sané mematikan. Anaké ento madan Wayan Gamang. Virus nika meresahkan akéh

jadma ring jagaté, virusé ento madan I Covid. I Covid nika virus sané demen melali ideh-ideh, ia maan keliling dunia ngalih anak. Kéto orahanga jak anaké I Covid ané ngeranaang iraga ajak mekejang tusing ngdaang masuk ka sekolah lan ka kampus, ia ngeranaang iraga tusing dadi kija-kija. Ulian I Covid iraga ajak mekejang sing dadi kija-kija, dadiné iraga sing ngidaang ngalih pipis

131


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

anggén iraga madaar. Makejang jadmané ngoraang gerit ulian tusing ngelah pipis. Sedek dina anu Wayan Gamang ngalih gaé utawi ngelamar gaa ka tokotoko utawi warung-warung ané ada di Liligundi lan Kota Singaraja, mara bangun, langsung kayeh, mabaju keméja, celana panjang. “Imihhhh Adi ganteng sajan tiang nah, yén ba ganteng kéné, nyak ba asané maan gaé ané luung nah, nah pang maan dogén ja, apang ngidaang tiang madaar ajak anggon tiang meli parfum,” Wayang Gamang mamunyi. Lantas Wayan Gamang nyemak motor, tur majalan ngalih lowongan pekerjaan. Wayan Gamang suba nengked ring Warung Syiobak Pakdé. Wayan Gamang mamunyi, “wihhhh né Warung Syiobak Pakdé né terkenal to, hemm kar coba néh ngelamar gaé, tawang nyen maan ditu.” Warung Syiobak Pak Dé sané wénten ring Kota Singaraja. Sakebesik-sakebesik toko lan warungé tekaina tekén I Wayan Gamang. Nanging tusing ada toko ané nerima ia dadi pegawai. Wayan Gamang mamunyi, “Om Swastyastu Bapak, niki wénten lowongan pekerjaan nggih?” PakDé Gredeg pegawai tokoné ditu masaut, “Om Swastyastu Bapak, ring warung niki ten wénten lowongan pekerjaan nika Bapak, mawinan masih dalam keadaan korona nika Pak, ampura dumun pak nggih.” Mesaut Wayan Gamang, “inggih Bapak, suksma.” Lantas I Wayan Gamang buin ngalih toko ané lénan. Nengked né di toko Butik Baju Mekluh, Wayan Gamang mamunyi, “Om Swastyastu Ibu, ring toko niki wénten lowongan pekerjaan nggih?” Mén Nyamprut masaut, “wééé, sing nawang nak gumi korona, jek ngalih lowongan pekerjaan, ba kéné unduké, ba kéné masan gerit nu ngalih lowongan, ring toko tiang ten ada pemasukan nika Pak, gajih pegawainé kondén kabayah, jani buin Bapak ngalih lowongan, jek sanget ba lengar sirah tiangé ngitungang pipis, sadah jani suba tusing ada né mabelanja ka toko.”

132


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Manik Sudra

133


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Mesaut lantas Wayan Gamang, “imihhh Buk, tiang mai nak ngalih gaé mai Buk, sing ngalih munyi mai, jekkk ngegas san Buk. Nah jani tiang lakar magedi.” Lantas Wayan Gamang magedi uli tokoné ento. Di jalan, I Wayan Gamang ngomong, “duhhhh déwa ratu, Covid cai énggal-énggal ja magedi uli dini, énggal cai mulih, suud malu cai melali ka negara-negara anak, suud cai ngamatiang anak, awaké pang ngidaang séh ngalih gaé, ngalih pipis anggén aké madaar, awake suba luntang-lantung, kemu mai awaké ngalih gaé tusing ada nerima awaké ulian cai awaké kéné ba. Cai sing medalemin anak cai.” Pikeneh I Covid ngajak i manusa, “ééé i manusia cai cai ajak mekejang, jani cai makejang takut ngajak awaké, makejang jani sing ngidaang kija-kija ulian aké, hahahah, aké sing nyak magedi uli dini, aké demen dini.” Lantas masaut I Wayan Gamang, “wéééé cai Covid, coba ja baang manusané bagia, jani manusané mekejang pedih, makejang paling, ulian sing ngidaang magaé, kéweh ngalih gaé jani, sing maan gaé, sing ngidaang ngalih pipis. Aké ngidih ajak cai, suud ja cai ngaé inguh paling!” Masaut I Covid, “hahaah nahhh kanggoang déén malu, aké nak nu demen dini!”. Masaut buin Wayan Gamang, “bahh cai né nak mula bengkung, cai demen ningalin manusané kéné? Cerik-ceriké jani sing ngidaang masuk ulian cai, lebian belog, sing nawang apa jani cerik-ceriké ulian masuk tusing tatap muka nawang cai? Coba cai ngelah keneh pedalem abedik dogén ajak manusané makejang.” Bawak satuané, I Covid tileh ya dini, tusing nyak magedi. Virusé ené bengkung, tusing medalemein anak. Lantas uli ditu Wayan Gamang meselselan, inguh, paling, sebet, lantas ngoyong di sisin rurungé, suba kéto lantas ia maan idé lakar ngaé usaha pédidi, usaha ngaé loloh ané jaen, loloh ané demenina ajak jadmané, loloh ané ngidaang jadmané seger, pang sing aluh kena penyakit.

134


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Apang jadmané tusing énggal kena Covid, apang iraga sami masi ngidaang ngalih gaé. Krana I Covid masi ngaranaang pariwisata ring jagaté, silih sinunggil pariwisata ring Bali punika matutup. Dadosnyané torisé lan iraga anaké Bali tusing dadi masi melali. I Covid ngeranaang iraga sai ngoyong di jumah, gulak-gulik, bangun, ka paon nyemak nasi, buin pules. Mekelo-mekelo mirib cara kucit. Apang ten kéto, iraga harus demen ngajeng loloh apang tubuh iragané kuat, dadiné Covid takut tekén iraga. Lan dadiné iraga ajak makejang mulai kehidupan baru sané mawasta new normal. New normal inggih punika tatanan kehidupan sané anyar ring jagaté, sane sedurungné ten dadi mesu, jani dadi mesu nanging harus nganggo masker. Lan jani ajak mekejang saiang maturan lan jaga kebersihan iragané. Apang tuisng ragané kena Covid. Nuut awig-awig guru wisésa, nganggén masker ritatkala iraga mesu, saiang ngumbah lima, lan nganggén antiseptik. Dumogi samian ring jagaté rahayu, ten kena Covid lan Covid énggal ilang.

135


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

Prosa Liris

Rabindranath Tagore

/95/ Nénten kemanah antuk titiang duk ngawitin titiang metindakan ring simbangan uripé. Taksuné sané engkén sané nanem titiang ring piité sané nénten metanggu, sekadi manik sekar ring wanané, duk ngedas rainaangé? Semengé duk titiang ngetonin sunar, uning sampun titiang antuka, i riki titiang boya ja jatma dura loka; sané nénten sida ketarka antuk, sané nénten medué peséngan miwah rupa, nyalud bungkulan mémeén titiangé, raris nekekang ngelut titiang. Yadin asapunika, duké padem, sané nénten sida ketarka antuk punika, jagi kanten tulén sekadi sané sampun uningin titiang. Duaning titiang tresna ring uripé, kemanah antuk titiang, pademé ugi tresnain titiang taler. Raréné mecara pét mémén ipuné ngingsirang ipun saking nyonyon mémén ipuné sané ring kenawan, raris premangkin jagi mendep pét sampun ngetet nyonyon mémén ipuné sané ring kébot.

136


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

/96/ Pét titiang mekaon saking i riki, puniki atur titiangé sané pinih ungkur, punapi sané sampun ton titiang, nénten wénten saih ipuné. Sampun kecapang titiang madun tunjungé sané piit, sekaré sané kembang ring unteng sunaré, punika sané ngawinang titiang kelugra-puniki sampun atur titiangé sané pinih ungkur. Ring genah mepelaliané sané penyiuan soroh ipuné, titiang sampun muputang pelalian titiangé, raris i riki sampun titiang ngetonin Ida sané nénten medué warna. Mekukud déwék titiangé ngetor antuk embanan Idané sané luihan ring sekancan embanané; raris pét sané mangkin tutug sengker titiangé, bengayang sampun mangda Ida tedun - puniki raris atur titiangé sané pinih ungkur.

/97/ Duk titiang mepelalian ngiring I Ratu, nénten naan titiang ngelungsurang sapa sira I Ratu. Titiang nénten medué manah kémad utawi jejep, titiang jatma sané kedal. Ngedasrainaangé I Ratu tedun nundunin pedem titiangé, tulén timpal titiangé sané ajak titiang mepelalian miwah mekepung-kepungan ring tengah wanané. Duk punikané nénten medué manah titiang jagi nguratiang daging sarin kidungé sané kepica ring titiang. Bungut titiangé kemik-kemik nuut-nuutang kecap ipuné, manah titiangé ngigel antuk tembang ipuné. Sané mangkin duk peduman mepelaliané sampun nyarik, punapi punika sané tanma ton titiang? Jagat rauh ring bintang ipuné mekasami pepenga ngetonin cokor I Ratuné.

137


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

/98/ I Ratu jagi hiasin titiang antuk bélat-bélat miwah sekar tamansekar taman nirlabda karyan titiangé. Titiang nénten naan medué manah jagi mekaon saking sané nénten kekaonan. Sumeken uning titiang, pengkung titiangé jagi metemahan érang, urip titiangé jagi kesakitan duké ngembusin kimpusan ipuné, raris manah titiangé sané puyung jagi sengi-sengi ngeling ring sarin kidungé, sekadi suaran sulingé sané jangih, raris batuné jagi bencah ring toyan matané. Sumeken uning titiang, penyatusan bidang sekar tunjungé nénten jagi nerus kusuh, raris genah madun ipuné sané piit, jagi kekebahang. Saking ambarané sané pelung jagi kesuryanin titiang, raris pelapan ngetélang dedauhan ring titiang. Ring sikian titiangé hénten jagi wénten sané kantun malih, neng asiki nénten wénten, raris padem camputé jagi pendak titiang ring cokor I Ratuné. (masambung...)

Catetan: Kabasabaliang olih Komang Berata lan kawedar antuk Sanggar Buratwangi warsa 2002

138


Suara Saking Bali

Édisi LII | Fébruari 2021

139


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.