Majalah Suara Saking Bali edisi 68 (LXVIII)

Page 1

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 2 daging majalah Pamahbahgalang bulan (Ketut Putru) 2 Lawat lawat sing dadi ketarang (IGA Darma Putra) 4 Satua Cutet makita mulih (Carma Mira) 14 meli madu (Luh Murniasih) 48 lengeh buah (I Wayan Kerti) 62 madamar bangké (Déwa Gedé Arnama) 82 Satua Bali gering dadong pangi (I Putu Éka Prayoga) 41 Puisi Bali puisi puisi ida idéwa nyoman merta semara bawa 29 puisi puisi i gedé angga para darma 57 puisi puisi kadék arya darsana 71 puisi puisi stt dwi dharma canthi, saba, blahbatuh, gianyar 100 Satua Masambung mlancaran ka sasak (13) Gdé Srawana 75 satuan ati (12) Agus Sutrarama 92 Geguritan geguritan bangbang wétan (IBW Widiasa Kenitén) 10 Isin Gumi juara (I Gusti Lanang Sutéja Naréndra) 7 Kamus kamus 112

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 3 Pamahbah Ketut Putru galang bulan Sangkaning tulus dulur kaduluran doning kalédangan dangan makardi ngardi ayuning galang pada pada ayu mulaning sarat sarat kayun sarat baktibaktisiniwi apan punika... i sasih mangawé girang girang ipun i sekar gadung gadang daun nyané mangawé ngawé sukaning ati ati suci pinda widi kawidén ning sinar bulan nangkaning... punika raris suara rebab gambuh mangalup ngalap kasor kéngin mapiterang miterang antuk galang bulang bulan purnamaning kapat?

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 4 Lawat lawat ketarangdadising IGA Darma Putra

ugasé enu betén, makejang timpalé kaukin ajak diskusi ngenehang gumi. Padahal dugas ento timpal timpalé sing ngelah modal apa apa. Kija kija tuah mabekel basang seduk. Kemu mai ngaba bungut, sakéwala tusing taén saling sikut. Yén dadi baan, bisa kanti mabuih bibihé. Limané kébot magembelan cara lakar nyagur langit. Sambil ngorahang ‘perjuangan’. Tau tau ané menék lima kiri, batisné bélok kanan. Masebeng prolétar, ternyata kapital. Cara sera uyak di baciné. Pokokné mumpung suba baduur. Sing ada buin langit ané tegehan! Yén sesai ketarang, kadéna iraga iri. Yén tusing ketarang, bes timpal. Kéto kéwehé idup di merca pada. Keneh rahayu kadéna guyu. Apa buin sing jarang bisa tuduha dot negak masih ditu di kursiné jaen.

tusing kena uluk uluk igelan barong somi matah igal. Mara ngeplugang isin crakén, kadénang anaké suba taen nginang. Nak kondén karoan seken buka kéto.Buka kecap sastrané ngorahang, kabisané tuah ulian baan nguping. Duegé masih tuah neked di kuping dogénan. Nyanan apang buin nyangetang ngenah dueg, isinin bedik pagelu geluan. Eda ja misi matakon buka kénkén cecirén anaké gelu. Wiréh yén iraga jani nyak mitbit fésbuk lan médsos sabilang wai, sing kuangan anak dueg ngeplugang isin crakén. Crakéné tingkebanga apang lais maseluk anaké kesiab-kesiab nepukin soroh basa-basa. Suba kéto pasti ada dogén ané lakar dot matakon, nyucudang, laut meli.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 5

Jani liu buin pesu reragragan apang ngidang ngajegang tongos pategakan. Pokokné éngkén ja carané, musti terus negak ditu. Gaénang dogén berita unduk kasta, wangsa, agama. Pasti liu anaké ningehang. Yadiastun ento makejang bakat ulian baan nuduk satuan anak. Anak ané ningehang masih tusing karoang ngelah kabisan ngundukang kasta, wangsa, agama. Ento sangkalanga aluh nguluk nguluk cara ketebin barong somi. Ulian ento, tiang ngelah keneh buka kéné. Disagété iraga dot ningehang anak dueg, iraga musti tusing belog. Musti nawang nang abedik dogén. Apang

D

Igel igelan jani mulan tuah amontoan dogén, sing lebih sing kuang. Nyanan

IGA Darma Putra

eda kesiab kesiab yén sagét tepuk tukang tingkebang crakéné gelur gelur ngalih murid. Matanja nanjénang kabisan ningkebang crakén. Sakéwala cara ané suba suba, anak ané buka kéto tusing dadi ketarang. Yén ketarang, bisa ia émosi sing karoan entek. Buin pesu munyi tawah tawah kadénanga iraga iri nepukin anak suksés.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 6

Wiréh suba biasa buka kéto, depang suba mendep dogénan. Nyak kénkén ditu, eda iraga bareng ngerambang. Nah, tapi kéwehné, ada satua unduk Sang Bhisma. Ida meneng dogén yadiastun uning dugas Drupadi kalalungin ento pelih. Pamuputné ida bareng kena sapa. Kena munyi bangras. Di kénéné suba kéweh. Soalné, iraga nikaina baan sastrané apang sastra ento solahang. Anak nyolahang sastra tusing sabates ngeréh dogén di gegumuk agungé. Apa buin lakar ngeréh ramé ramé cara lakar mablanja ka peken. Nyolahang sastra manut baos para ahli sastrané, sujatiné tusing aluh. Musti sepi sipeng, apang bakat raménné. Isin ramé, isin suung musti bakat. Sakéwala ida sang ahli sastra, tusing nganikain, yén suba bakat sarwa isi ento lakar kudiang. Lakar anggon apa? Yén sing bakat, lakar kénkén? Nah pokokné, eda pati ngetarang anak ané tusing dadi capatin. Yadian ento di dunia pulitik. Yadian di dunia mistik. Ssssstttt!!!

embas lan magenah ring Bangli. Kakawiannyané kawedar ring makudang kudang média, minakadi Bali Post, Pos Bali, Tatkala.co, Suara Saking Bali, miwah sané lianan. Ngamolihang Hadiah Sastera Rancage 2018 antuk cakepan “Bulan Sisi Kauh”

Isin Gumi juara

I Gusti Lanang Sutéja Naréndra ambilanga nelektekang pisbuk, I Luh ngorta jeek pesaja. “Piiiih... beber makejang anaké mosting potrékan pianakné ngisi piala, Bli. I Wayan sing apelud Bli potrékané? Kadén maan juara satu di kelasné, juara menabung, juara murid teladan. Isinin képsien: selamat anakku, Émék jak Bapak bangga padamu. Kéto!” Béh... milu milu dogénan I Luh. Sing dadi kalah angsengan nang agigis. “Auk! Sing juari!” Tiang nyautin sambilang mabalih Tiktok goyang ongol ongol. Sakéwala beber magenepan jani patakoné cara petugas sensus penduduk. “Aiiiih... Nak tua apa nénénan. Pianakné maan juara koné sing bani nyobiahang. Tidakkah dirimu bangga pada pencapaian anakmu? Tidakkah dirimu mau memotivasi anak untuk berpréstasi? Tidakkah dirimu menghargai usaha anakmu?” Naaahhh... kanti sengal sengal ia matakon ulian telah angkihané ngaraos. Hapéné jedoganga, hapé tiangé parebutina masi jedoganga. Artiné lakar ngaraos sérius nénénan. Yéning sing runguang bisa perang dunia ketiga. S

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 7

“Baaah... katrok pesaja Bli. Nak menghargai usaha panak adané. Nak bangga tekén pencapaian panak adané. Ngerti, Bli?!”

“Unduk menghargai usaha pianak, suba baang Bli ia hadiah. Suba salamin Bli ia ngorahang selamat. Suba tuturin Bli ia apang sayan seleg malajah. Kuangan ento?”

“Wééé... jani nak makejang jaman médsos. Apang tawanga masi tekén pisagané pianaké maan juara. Mani tepukina ia di margané, ajér suba anaké nyapatin ngorahang selamat. Kan termotivasi pianaké dadiné!”

Mimih... nagih makeplos paningalané I Luh nengéng cara matan barong nyeden pendil. Celekotokané....

Béh... beber tusing cumpu tiang tekén kenehné I Luh. Mawanan adéng adéngin tiang nuturin.

I Luh mendep. Paningalané makeledan.

“Nyai ngelah pianak dadua. I Madé rapotané jani ia tusing maan juara. Menék kelas ulian maténgténg jambotné, sing apelud Nyai rapotné I Madé? Sing bangga Nyai tekén I Madé?”

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 8

Jani saja saja sepi. Saru saruna tiang ngaraos. Marasa di atas angin, bani jani tiang ngaraos kerasan gigis.

Jani sayan malodlod matané. Sambehin kerikil mirib tusing ia makijepan.

“Ndén... adéng adéng malu,” terpaksa tiang nyautin, apang dedehan kebus basangné. “Apang kénkén maapelud ka médsos potrékané I Wayan?”

“Luh, ané engkén orahang Nyai pencapaian pianaké?” “Juarané ento ya!” “Yéning kenehang Bli, ento tondén pencapaian adané. Ento mara merintis usaha adané. Manian disubané ia dadi manusa sujati, suba magaé, suba ngelah sekaya ento mara madan pencapaian. Jani Nyai nyobiahang pianaké juara, tondén karuan mani poan ia suksés. Di lacuré ia luntang lantung, sing ké Nyai lek? Jejak digital itu kejam Luh, sekejam mantan!”

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 9

Lantas kisi kisi ia ngarémon, “Di kayangé ento pianaké suba makurenan. Icang ngajak Bli delokina kapah kapah.” Mimih... cara anak sedih pesaja muané I luh ngaraos kéto. Milunin tiang macelup ka tengah saputé lantas jangkutin. “Biarkanlah anak anak kita berbangga dengan pencapaiannya. Pencapaian kita sebagai orang tua adalah mengantarkan dan menemani mereka menuju pencapaian. Sing kéto?” Sépanan nolih, I Luh suba aris masaré geroh geroh, tétéhné ngetél maléntéd (Macang Rumah Cinta Seribu Jendela)

“Mani poan disubané I Wayan suba dadi dokter, disubané I Madé dadi pengusaha suksés, kayangé ento beber emedang suba Nyai mapotrék mosting kasuksesan pianaké. Nah... ento mara madan pencapaian. Ngerti nyai? Beber ngegas poloné!” Sing sautina raos tiangé, kisap kisap ia ninjak saput mapi mawahem lantang pesaja. Celekotokané... wahemané mebo penyantokan!

I Gusti Lanang Sutéja Naréndra magenah ring Macang, Bebandem, Karangasem. Satuanyané prasida kawacén ring facebooknyané.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 10 Geguritan wétanbangbanggeguritan IBW Widiasa Kenitén Pupuh Sinom /49/ Éling ring manados jadma, katah nunas ring pratiwi, arangé polih mumpungengelisankérthinégalahdurungmanglungsurmayadnya,rahinawengi,polihmapunagi,sañjasampunnyaluk,durungmamarga,ruyugtwalingsir,tegdumun,galahkantunwénten.

Solah mangengkig udepang, ngagung kenehé mamūrthi, timpalé kadén éndépan, minab angga pinih luwih, soroh punyahé ngrubuhin, bikas nyapa kadi aku, gingsirang ejoh entungang, inget idup baan nyilih, melah madabdabmalu,solah uttama.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 11 /50/

Tamtamin abhimadhané, raṣa angga pinih luwih, élingé kakaput mala, malan keneh galak ngutil, solah ṡadhu ṡudha kimkim, panesé manadi dayuh, sayong éling nyusup manah, idhep etis ulang ulih, merik kayunalus,degdeg kadang warga. /51/

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 12 /52/ Ratu Sanghyang Ṥiddha Jnyana, I Kinanti rauh tangkil, swaranė nglangenin banban, jadma kimud lek kapuji, daṡa paramārtha nyruti, gegamelan urip mantuk, ingan angga ingan raṣa, ngaturang daging pamargi, karmma ayu, bekel ngungsi kawekasan. /53/ Beneh pesan Anwam nyambat, indayang ento genduin, apang ada ya tuturang, gumi sayan panes ngendih, bedik bedik ya mamedih, matungkas tusing masikut, gedegé nongos di arep, tṛeṣṇané ejoh di sisi, melah malu, ṡastra gulik tur iñcepang.

/55/

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 13 /54/

Kinanti indayang nyatwa, daṡa paramārtha gulik, sina enyak mupuh melah, bekel nuldul isin ati, ati pusang ya ubadin, ubad nė nyirnayang inguh, inguh ngalih pasayuban, mémbonné di bongkol éling, ėling tutur, sang dharmma pati koripan. Ampura i tambet pangkah, kahkah keneh kulit burik, rėka rėkaang di keneh, sina nyak mupuh nginanti, ngantyang paileh urip, ripta dharma mahaputus, putus hyang dharmma dharmmika, mikolihang dabdab ati, tikas ṡadhu, ṡadhu maprawerthi ṡudha. (pacang kalanturang....)

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 14 Satua Cutet mulihmakita 1 1 Satua cutet puniki kawedar wantah kerjasama Suara Saking Bali sareng Balai Bahasa Provinsi Bali

“Jukut… jukuuuttt… darang nasi… woh wohan… jaja…” Carma Mira yabran dina Gék Indra malinder ngaba motor nanjaang dagangan. Sawatara ada duang tiban suba ia nyemak gagaén dadi dagang darang nasi keliling. Magenep genep adepa tur sabilang wai maganti ganti apang langganané tusing med melinin. Ajeng ajengan ané adepa ada ané gaéna pedidi, ada masi gelah anak lén ané makinsan apang adepanga tekén Gék Indra. Mailehan ia ngaba dagangan, sabilang ada perumahan bakat celepina, ento mawinan ia liu ngelah langganan. Mara lakar macelep di Gang Elang, suba tepukina ramé anaké di gang ento. Ada ané nyampat di malun umahné, ada ané jalan jalan ngajak panak cerik sambilanga olahraga, ada masi ané mapunduh ngorta paturu luh luh.

Ditu lantas ia marérén manjaang dagangan ané gandénga di duri, mawadah kotak plastik gedé matumpuk dua. Kotak ané duuran misi darang nasi minakadi jukut urab buah kacang lan togé, jukut nangka makuah misi undis, plecing kangkung, pésan pindang, perkedél jagung, ayam sisit sera lémo, tum, N

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 15

Lega pesan atiné krana liu ané nyagjag lakar mablanja.

“Mih pantes ngedén ngedénang manten kotak daganganné Bu Gék,” Bu Agus nimpalin. “Nggih astungkara Bu Ayu, mangda wénten anggén numbas énci. ” Mabriag kedék ibu ibu ané mablanja ningeh pasautné Gék Indra.

“Nggih, Bu Dian, ampura niki, tiang ngambil dagangan mailehan apang ngliunang malih daganganné. Niki wénten paek umah tiangé wau nyumunin madagang tum, minab sépanan, tengai wau pragat. Tegarang dumun tumbasin, sira uning jaen nika.”

“Niki samian duang dasa tali Bu Dian,” becat Gék Indra maketékan lantas ngenjuhin beblanjan ané suba mawadah krésék. Bu Dian ngenjuhin Gék Indra pis séket talian. Makesiab Gék Indra nepukin kuku limané Bu Dian lantang ias pesan, makuték barak misi cara muté ngrényéb. Kamemegan Gék Indra nampi pipisné sambilanga makeneh buin pidan nyidayang ngelah kuku buka kéto. Sinah suba tusing taén nyemak gagaén kotor, apabuin magarapan di paon, méh bisa elung kukuné. Lén pesan ajak kukuné Gék Indra ané pringping mawarna kuning krana sabilang wai ngulig basa. Limané masi liu matatu sangkaning kena tiuk utawi kena

kacang tanah misi gerang, témpé manis, jangkep kanti sambel matah tur sambel emba masi ada. Kotak ané beténan misi biu melalab, séla maurab, jagung susu kéju, kolek, pisang rai, laklak, miwah daluman. Ada masi woh wohan ané suba makelasin tur maiis iis minakadi semangka, mélon lan nanas. Ento makejang suba mabungkus bungkus plastik maaji duang tali, telung tali kanti limang tali rupiah. Lénan tekén kotak plastik ento, montorné masi bek misi dagangan magantung gantung mawadah krésék. Ada krupuk, nasi bungkus miwah goréngan minakadi godoh, lumpia miwah tahu isi.

“Ados sampun tengai wawu neked driki Bu Gék, kadén tiang ten madagang,” Bu Dian matakon sambilanga milihin darang nasi.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 16

“Nggih, jeg paling tiang, niki susukné, suksma Bu Dian,” ngénggalang Gék Indra ngenjuhin susuk buin telung dasa tali. Sagét rauh Ibu Désak sareng okané makadadua, ané duuran madandan, ané alitan masingal. Angob Gék Indra nepukin pangadegné kadi anak bajang, bedik tusing ngenah yéning ragané sampun madué oka. Apa buin pamuluné nyandat gading, mulus tan pacoda. Gék Indra apin anak luh demen nepukin.

“Numbas napi Bu Désak? Nyegég nyegégang manten, kadén tiang sira. Yéning nénten ngajak anak alit ampun kadén tiang anak bajang.” Ajér Gék Indra nyapatin Bu Désak. “Béh.. nyidayang manten Bu Gék, uli dijané anak bajang? Suba dadua kéné ngelah ikut.”

“Grogi dagangé mara ramé anaké melanin,” Bu Ayu bareng nimpalin.

“Tusing ada rahasia rahasia buka kéto. Mirib makejang ibu ibu dini suba nawang, tiang tuah seleg olahraga. Olahraga apa dogén dadi, ané penting ané demenin apang tusing énggal med. Tiang demen zumba miwah yoga. Yéning ibu ibu nyud lakar bareng, dadi ka umah tiangé sanja sanjané. Lan olahraga bareng-bareng.” Bu Désak iteh nyautin kanti buung mablanja. Okané

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 17

“Malih telung dasa tali nika Bu Gék,” Bu Dian ngentenin Gék Indra sambilanga kedék, kadéna Gék Indra paling maketékan.

pangikihan nyuh. Tungkula makeneh buka kéto, Gék Indra bengong, tusing kena baana nyusuk pipisné Bu Dian.

“Jakti nika Bu Désak, napi rahasiané mangda tileh langsing lanjar kadi anak bajang? Orahin ja tiang, apang nyak tiang langsingan buin abedik,” Bu Angga ané paling mokoha nyesed matakon.

Malénan pesan tekén kulitné Gék Indra ané selem tur kakah. Yéning pelitang lengen bajuné enu ngenah laad tatu krana keplugin lengis, ulian bes sesainé magoréngan. Awakné masi suba embud sasukat ngelah panak, yadin ngelah panak mara abesik.

Sedek iteh mapitungan lakar bareng bareng olahraga, sagét teka Ibu Novi gagéson majalan uli umahné, mirib jejeh bakat kalahin.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 18

“Nggih jakti nggih Bu Désak, tiang munduhang ibu ibu ané lénan apang raméan,” Bu Angga saat pesan masaut.

“Ampurayang Bu Désak, tiang nak pengantin baru,” Bu Novi tusing nyak kalahMakejangmasaut.kedék ningeh pasautné Bu Novi baud.

“Balé banjaré dados anggén mangda élahan, nyanan tiang lakar metari sareng kelihan banjaré,” Bu Agus bareng nimpalin.

“Ten ja samian kénten Bu Désak, yéning ngoyong di umah pedidi utawi tusing ngoyong ngajak matua, yadiastun ngelah panak enu nyidayang bangun tengai cara tiang.” Bu Angga nyengahin sambilanga kedék ngrikik.

makadadua ngébég bajuné nagih mablanja, mara inget ragané milihin darang nasi.

“Nah jani kerengang suba bangun tengai apang kanti med. Enu pengantin baru tur tondén ada panak, nyanan lamun suba ada panak cara tiang, tusing lakar nyidaang buin bangun tengai,” Bu Désak nuturin.

Ningeh makejang saat lakar olahraga buin metu kenehné Gék Indra iri. Eda ja galah lakar olahraga, kadirasa galah marérén miwah sirep dogén ia pragat kuangan. Yadin patuh awainé 24 jam, Gék Indra marasa kuangan dogén galah. Tungkula magarapan, lemah petengé énggal pesan maganti. Ngedas lemah suba bangun ngaé dagangan, nglantur semenganné nyemak dagangan mailehan, suud ento matanja kanti tengai, suba suud matanja lantas ngulihang sisan dagangan, mulihné buin misi ngitungang gagaén di jumah, nyaluk sanja lantas ka peken meli lakar dagangan, neked jumah suba makinkin buin ngaé basa, sagét suba peteng. Kéto dogén sawai wai kanti tusing marasa ia jani suba tua. Beneh mula anaké ngorahang idupé tuah akijapan.

“Tiang suba tengai teka, buin ada ané tengaian,” Bu Désak nyindirin Bu Novi sakéwala sambilanga makenyem jail.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 19

“Nah tawang suba idup bébas tusing ngajak matua. Tiang yadiastun tusing nyidayang bangun tengai, sakéwala ada ané nulungin tiang ngempu panak,” Bu Désak masaut sambilanga nyigit lengenné Bu Angga.

Lantang yéning satuayang indik reraosan ibu ibu Gang Elang rikala mablanja. Risedek madagang ngadepin ibu ibu ring perumahané ento sujatiné Gék Indra sesai marasa iri. Iri tekén kahanan ibu ibu ento ané aget pesan, tusing cara Gék Indra ané idupné tuah magaé ngitungang ngalih pipis. Yéning sikut di tuuh, mirib Gék Indra asah ajak ibu ibu ento, méh cenikan Gék Indra. Sakéwala yéning tolih uli di goba, tuaan ngenah Gék Indra, buin sanget. Gék Indra mara matuuh telung dasa tiban, nanging suba wayah pesan ngenahné. Ento ngawinang sebet pesan kenehné. Mapan Gék Indra masi anak luh, ané demen niténin awak tur demen mapayas. Sakéwanten makejang soroh kejokan, pipis tuna, galah masi tuara. Kalingan lakar maan datdat détdét mapayas, kadirasa kayeh dogén sépanan. Magenep bakat kenehanga di jalanné sambilanga ngaba motor ngalinderang dagangan. Tusing marasa suryané suba katangkeb baan gulem, angin nglinus tur nadaksara ujan bales. Kagiat Gék Indra, paling ngalih tongos maémbon saantukan daganganné enu buin atenga. Marérén lantas di ambén pertokoan samping pekenné. Maénggal énggalan Gék Indra markirang montor, macebur tuun lantas nyemak plastik lumbang ané suba matampih apik, nylepit di betén kotak dagangané. Becat limané nampedang dagangan ané magantunggantung mawadah plastik, pempena dadianga besik di kotak dagangané ané suba embuh. Suba makejang tamped mara ngebatang plastik anggona nekepin daganganné apang tusing belus kena tampiasan yéh ujan. Gék Indra lantas negak di malun toko panganggo ané enu matutup, ngantosang ujanné nget. Mapangenan ia nepukin panganggo panganggo anak luh mapajang di tengah, ngenah uli kacané. Maéndahan modélné, majéjér luung-luung pesan. Buka bedaké kasuginin, nyud ngetél kenehné lakar meli panganggo anyar kéwala kanggoanga nolih nolih dogén. Ia kanti suba engsap,

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 20

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 21

“Gék Indra jani suba makiré tamat SMA, kénkén jani? Payu lakar masuk di Dénpasar? Suba ngelah pangrencana dija lakar nglanturang masekolah?”

Gék Indra ané enu ngajeng buung nyopan nasi, ngénggalang nyaurin baan ngaatné lakar ngoyong di kota, “Keneh tiangé lakar nglamar gaé manten di

pidan kadén déwékné taén mapanganggo anyar. Ngénggalang ia makipekan, ngejohang kenehné ané nyud pesan meli panganggo. Mara matolihan, di arep tongosné maémbon, selat rurung, tepukina ada bank. Semengan suba ramé pesan anaké ngantré ditu. Nadaksara Gék Indra inget tekéning reramané di désa sawiréh reramané nyud pesan ngelah panak magaé di bank. Demen koné nepukin pegawéné di bank jegég jegég, ajér, rapi tur macenés. Sesai ia tuturina tur lemesina tekén aji lan biangné apang ia nyak kuliah ngalih sarjana. Pangaptiné apang buin pidan nyidayang dadi pegawé bank, nanging kenehné Gék Indra malajahang raga mula cenik pesan. Prajani ngembeng ngembeng yéh paningalané, inget tekén unduké ipidan. Reramané Gék Indra tusing ja sanget sugih kéwanten tusing beneh masi yéning orahang tiwas. Enu sanggup bantes nguliahang panak kanti sarjana. Ajiné makarya dados guru SD, yéning biangné madolan di pasar. Gék Indra masemeton ajaka tetelu, makejang luh luh. Asalné uli désa ané joh, selat pasih. Sujatiné ipidan Gék Indra suba med pesan ngoyong di désané ento. Meled kenehné ngoyong di kota ané sarwa praktis tur modérn. Ento ngranaang ia kendel pesan dugas aji lan biangné nakonin indik nglanturang kuliah ring Dénpasar. Liang tan kadi kadi, nyak misi buka pangaptiné uli makelo. Ané ngranayang liang boya ja indik kuliahné, nanging indik lakar magingsir uli désa tur ngoyong di kota. Sawatara roras tiban ané suba liwat, dugas ento suba sandikala Gék Indra mara teka uli lés persiapan UAS. Suud kayeh ia ajak adin adiné, taler aji lan biangné ngajeng sibarengan. Makejang pakerémos ngajeng, apin darang nasiné tuah jukut komak miwah pésan bé awan. Ajiné ané simalu suud ngajeng nyumunin ngraos.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 22

Sangkal jani mumpung enu bajang melah-melahang malajah apang buin pidan liunan ngelah bekel anggon ngalih gaé.”

Ajiné lantas alon nuturin, “Mula saja buka ané sambatang Gék, liunan anak luh lamun suba ngantén lakar dadi IRT tur ngoyong jumah. Nanging tusing ja makejang buka kéto, Gék. Ada masi ané tileh magaé utawi nyidayang ngempu panak sambilanga ngalih tambahan. Mawinan tusing patut yéning Gék uli jani suba ngelah pepineh buka kéto. Tondén maperang Gék suba malunan nyerah kalah. Nah... nyén nawang buin pidan, ada galah miwah pejalan Gék tileh nyidayang magaé yadiastun suba ngantén tur ngelah panak. Aji tusing nyidayang mekelin lénan tekén ené, bekel idup ané lakar anggon Gék ngalih pangupa jiwa. Apa buin aji pinaka rerama magelar sarjana, benehné Gék tegehan tekén aji nyidayang nglanturang masekolah.”

“Ten kenapi, Biang, ngudiang tiang masuk makelo makelo, buin pidan ngantén masi pamuputné lakar dadi Ibu Rumah Tangga utawi IRT ané ngoyong jumah. Geginané tuah makedas kedas, nyakan, miwah ngempu panak. Pocol ngelah gelar, tuah anggén gelar gelur jumah.” Gék Indra nyampahang masaut, adiné makadadua makebris kedék ningeh pasautné.

Biangné lantas nimpalin sambilanga nampedang piring lan jembung laad wadah darang nasi ané suba telah, “Patut pesan ané orahanga tekén ajiné, Gék, iraga tusing taén nawang kénkén nasibé buin pidan, tuah nyidayang mautsaha apang setata nemu rahayu. Yéning enu nyidayang ngutsahayang jalan utsahayang malu. Lamun dadi biang ngidih eda pesan kanti aidupan dadi IRT, Gék. Dadi IRT ento sujatinné kéweh pesan, ngenahné dogén aluh. Tusing ja ngoyong dogén jumah buka ané sambatang Gék. Lén suba tuyuh buina tusing magajih, gagaénné tusing telah telah, apa buin lamun misi uyak panak.

Dénpasar, Ji. Tiang ten pati demen malajah, sampun med pesan masuk, demenan asané tiang ngalih pipis.” Ningeh pasautné Gék Indra, Biangné lantas nuturin “Pineh pinehin malu Gék, eda jeg apang ulah énggal.”

Ajiné lantas nimpalin “Saja ento ané orahanga tekén Biangé. Yadiastun Gék buin pidan dadi IRT, tusing kénkén, tusing ja jelék. Sawiréh ento mula swadarmaning anak istri disubané nyaluk masa grehasta. Ngayahin somah miwah ngempu panak masi gagaén pinih utama ané tusing nyidayang ngajinin baan pipis kaluwihané. Nanging jani mumpung Gék enu bajang tusing ada pelihné malajahang raga. Sedeng melaha masi aji lan biang enu siteng ngalih gaé tur enu ada paswécan Hyang Widhi, mawinan nyidayang lakar nguliahang Gék.

“Nggih Aji, Biang, yéning kénten tiang nuutin manten, dija ya becikné tiang nglanturang masekolah, kanggéang kanti sarjana manten, ampunang buin ané tegeh-tegeh tiang orahina,” Gék Indra ngenduk ulian terus lemesina. Dayané dugas ento, ané penting nyidayang pesu uli désané ento tur ngoyong di kota.Pamuputné payu masi Gék Indra kuliah di Dénpasar, nyemak Jurusan Ékonomi apang buin pidan nyidayang dadi pegawé bank buka acep acepan aji lan biangné. Misi suba kenehné Gék Indra ané meled pesan ngoyong di kota. Idup di kota malénan pesan ajak idup di désa. Di kota peteng lemahé saru, awaian setata ramé. Makejang sarwa ada, asal suba ngelah pipis, asing ané alih ada ané ngadep, luiré panganggo miwah ajeng ajengan. Ring kota masi liu

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 23

“Nggih.. aget pesan lamun tiang disubané ngantén enu tileh nyidayang magaé. Yéning ten nyidayang sakadi ané aptiang aji lan biang, dong suba pocol. Tiang pocol malajah, aji lan biang pocol ngemaang prabéa. Lénan teken nika, napi jelékné dadi IRT?” Gék Indra balik matakon.

Apa buin nyanan Gék ngelah panak, ento suba anggon bekel ngajahin panaké apang dueg. Apang tusing cara biang kéné belog kolot tusing nawang apa.”

Ngénggalang biangné nungkasin, “Tusing ja kéto Gék, pét pradé seken buin pidan Gék dadi IRT, tusing kénkén. Aji lan biang tusing lakar marasa pocol nguliahang Gék tegeh tegeh wiadin pamuputné tusing nyidayang magaé. Tusing ada unduk mamocol, ané madan kaweruhan pastika lakar mapikenoh.

Bedik ia tusing inget kénkén kéweh reramané magaé di désa. Sayan makelo Gék Indra sayan bogbog, pepes ia nguluk uluk reramané apang maan ngidih pipis. Ada dogén dayané, ngorahang anggon meli buku, mayah acara di kampus miwah prabéa ané lianan. Sasukat dadi bajang kota, Gék Indra sanget malénan, tusing cara ipidan dugas dadi bajang désa. Ia suba dueg ngadungang panganggo, niténin awak tur mapayas. Mawinan liu anak muani ané demen ajak Gék Indra. Marasa tekén déwékné jegég tur kanggo mawinan ia sai maganti ganti tunangan. Matunangan akejep akejep lantas suudina yéning suba med. Ngalih tunangan masi ia sanget memilih. Ané kéné tusing demen, ané kéto tusing kanggo. Ada ané bagus kéwala lacur, tusing nyidayang ngisinin kenehé ané buduh mablanja tur mapayas. Ada ané sugih kémaon tuna di goba, tusing nyak demen kenehné nepukin. Ada masi ané sugih tur bagus nanging demit, patuh dogén tusing

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 24

tongos malila cita minakadi mall, cafe, restoran, hotel, villa miwah ané lénan.

Sabilang telah pipisné, buin ia nagih ajak reramané. Tusing pesan medalem anak lingsir ané peteng lemah ngutsahayang panakné apang nyidayang kuliah.

Gék Indra kirimina pipis ngebulan acepok tekén reramané, nanging tondén ada abulan pipisé ento suba telah. Anggona meli penganggo, anggona perawatan di salon miwah melali ajak timpal timpalné ané sugih sugih.

Ento makejang ané ngranayang Gék Indra nau idup di kota. Yéning nuturang indik timpal timpalné di kampus liunan mula anak sugih sugih. Mapanganggo séh sumeléh, tur liunan ngaba mobil ka kampus. Ngon Gék Indra nepukin kahanan timpal timpalné buka kéto. Apa buin ané luh luh, jegég jegég pesan cara artis tepukina. Marasa déwék uli désa, lek ia ngenah malénan. Ento mekada metu kenehné lakar nuutin timpal timpalné, uli penganggo kanti pepayasanné. Buka sesonggané, kunang kunang anarung sasi.

Gék Indra tuah anak tiwas ané makeneh nandingin anak sugih. Panadosné pastika suba kalah, joh tanding. Tuah ngéwehin anak lingsir mapan ia koos boros, pragat kuangan pipis.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 25

nyidayang ngaé ia bagia. Momo pesan kenehné apang maan tunangan ané bagus, sugih, barés tur nyak ngulurin malega legaan. Buka tuduhang Widhi, ada anak muani bagus, sugih tur polos ané nyambatang tresna tekéning Gék Indra tur meled dadi tunangané. Anak muani ento madan Gedé Wira, séniorné di kampus kéwala lén jurusan. Ia nyemak Jurusan Manajemen tur suba seméster lima. Tusing misi kéné keto Gék Indra nerima tresnané Gedé Wira. Gedé Wira sanget tresna tekén Gék Indra, apa tagiha baanga tur kénkén ja kenehné isinina. Kuliah Gék Indra maanter jemput aji mobil, pepes belianga panganggo anyar, bayahina perawatan di salon tur kereng ajaka mlali ka tongosé ané melah melah. Mawinan Gék Indra bedik tusing ngelah rasa sangsaya tekén Gedé Wira. Ento masi ané ngranayang Gék Indra tusing juari nulak pangidihné Gedé Wira mlali tur nginepin Gék Indra di kostné. Baang cepok nagih pindo, pamuputné sai sai Gedé Wira nginep ditu. Wates matunangan sinah suba kaliwatin, ajaka dadua suba cara anak makurenan. Sawatara mara limang bulan buka kéto, Gék Indra sagét maawak dadua.Yadiastun makesiab lan jejeh, enu ada rasa bagia di atiné Gék Indra saantukan ento buah tresnané ajak Gedé Wira. Jejeh sawiréh reramané pastika gedeg tur sanget kuciwa tekén Gék Indra ané mara duang seméster kuliah sagét suba beling. Nanging yéning ia ngidih pelih tur majanji lakar nglanturang kuliah disubané ngantén, pastika aji lan biangné ngampurayang. Lakar angsehanga jani kuliah apang reramané tusing sanget sebet tur ia masi tusing sanget lek ngantén ka tongos anaké sugih tuah tamatan SMA. Indik prabéa idup lan kuliah tusing ja lakar kéweh lamun suba ngantén ajak Gedé Wira. Kéto pepinehné Gék Indra. Rikala nawang Gék Indra beling, Gedé Wira bagia pesan. Ia ngaat lakar nyuang Gék Indra, sangkal prajani Gék Indra ajaka mulihné, matemu ajak reramané. Neked jumahné Gedé Wira, buka sander tatit rasané Gék Indra nepukin kahanan umahné Gedé Wira. Kénkénang tusing makesiab, joh pesan

uli pepinehné Gék Indra. Umahné Gedé Wira cenik tur magradugan, tusing cara umah nak sugih. Makelo Gék Indra makeneh, apa ia belog beloga ajak Gedé Wira? Utawi mula ia ané salah tampi ngadén tunanganné anak sugih? Med kanti ia nginget ngingetang unduké uli mara kacunduk kanti amonto makeloné matunangan. Bengong Gék Indra maplengek, kanti tusing seken dingeha mémé lan bapané Gedé Wira nyapatin tur ngajak ia nutur. Sabilang takonina pasautné bawak bawak mapan suba joh pesan kenehné. Prajani lemet Gék Indra, awakné rasa tan pabayu. Nyaruang lantas ia ngorahang jelék bayuné ulian ngidam. Sujatiné Gék Indra jengah, sebet tur kuciwa maadukan dadi besik. Ilang suba makejang pangrencanané lakar kuliah tur idup bagia. Kadéna tunangané sugih, dong buin tiwasan bandingang tekén kulawargané di désa. Tuah mula saja Gék Indra ané salah tampi, bes lebihan belogné, asing anak ngaba mobil kadéna anak sugih. Gék Indra masi tusing taén nyesed matakon tekén Gedé Wira, apa gagaén reramané, dija umahné tur dija sesai maan pipis liu liu. Ané tawanga tekén Gék Indra, Gede Wira pepes maganti mobil, tusing taén kuangan pipis tur pangenahné mula cara anak ngelah.Dugas ento Gék Indra mara pedas nawang, mobil ané sesai abana ento tuah mobil gelah anak lén sawiréh bapané Bli Wira nyalanang bisnis rentcar Pantes suba sesai sai nyidayang ngaba mobil maganti ganti. Sabilang ada mobil nganggur plaibanga. Indik pipis ané anggona ngulurin Gék Indra masi ulian natak tekén rerama tur nyilih mailehan. Ané sujati tuah tresnané kapining Gék Indra. Sinah jani tusing ada pajalan lénan tekén ngantén saantukan suba kadung pelih ajaka dadua malaksana. Apa buin belingané tusing tawanga kanti suba matuuh telung bulan. Ené suba ané madan karma phala nguluk nguluk anak lingsir. Pilih pilih bekul bakat buah bangiang.

Tusing marasa ngetél yéh paningalané Gék Indra ngingetang unduké ipidan. Marasa tekén déwék pelih tur tusing ngresepang tutur rerama, kéné suba dadiné. Karma phalané kanti jani bakat rasaanga. Gedé Wira pinaka

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 26

somahné Gék Indra jani, patuh cara Gék Indra, tusing tamat kuliah krana kuangan prabéa, buin misi uyak utang. Utangné madugdug sawiréh ipidan bes sanget ngulurin Gék Indra tur uli pidan masi gaya idupné tusing taén enduk.

Pamuputné Gedé Wira tuah nglanturang bisnis rentcar bapané. Asilné ada nanging tileh masi kuangan. Lénan tekén tanggungan somah lan panak, reramané masi makadadua sakit sakitan. Apa buin sasukat pandemi, nyangetang tusing ada anak nyéwa mobil sawiréh tusing ada tamiu tur makejang anaké pada WFH. Jani Gedé Wira tuah ngandelang dadi supir Grab. Ento ngranayang Gék Indra bareng puntag pantig ngalih gaé. Ulian kahanan idupé buka kéto, sekat ngantén Gék Indra tusing taén juari mulih ka umah bajang. Boya ja ulian rerama ané enu gedeg utawi tondén ngampurayang Gék Indra, nanging ulian ia sanget marasa lek. Lek ulian nguluk nguluk rerama, lek ulian nyakitin kulawarga tur lek yéning tawanga kahanan idupné ané tiwas nékték.Tusing marasa ujanné suba nget buka yéh peningalané Gék Indra ané suba tuh. Aget tongosné negak ilidin dagangan, sangkan tusing ada anak ané nepukin ia ngeling pedidian. Ngadebras ia bangun, mataki taki lakar nglanturang madagang. Suba makejang sayaga, santep menékin motor lantas matanja mailehan. Nanging lacur mapan suba tengai, dagangané udu buin atenga. Suud ngulihang sisan dagangan, Gék Indra lantas mulih. Neked jumahné dapetanga suung mangmung, tusing ada nyén. Mara ia inget dinané ento gantin matuané makadadua kontrol ka dokter, pastika buin pesu pipis. Apa buin somahné ané ngatehang ka rumah sakit, sinah suba tusing maan magaé ngalih penumpang. Prajani Gék Indra inget tekén cicilan utang ané patut kabayah sabilang bulan. Negak lantas mategtegan sambilanga ngiwasin isin umahné. Kénkén ja cara sebun bangkung tepukina. Di kamar tamu panganggo panak lan somahné pasléngkat, saru encén ané kedas ajak ané daki. Tondén buin pantingan di kamar mandi ané mabejug kanti maliah uli embéré. Prabot lad ngaé dagangan masi enu mabiayagan di paon, tondén

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 27

Denpasar, 31 Méi 2022

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 28 maumbah. Mara macelep ka paon lakar ngumbah prabot, nadaksara maserod batisné lantas ulung mapangsegan. Mara tlektekanga bataran umahné benyig tur enu ada ketél ketélan yéh uli baduur, mara ngeh ia umahné tuduhan.

“Dewa ratuuu… lacur sajan tityang manumadi…,” ngeling Gék Indra masasambatan.Nyajaangpesan ujanné dinané ento, abedik tusing ngetisin. Buka yéh uyah ané nundunin tatu di kenehné Gék Indra. Tatu ané uli pidan kapendem tur kaengkebang joh di tengah tangkahné. Tatu ané tusing taén nyidayang uwas duaning tusing ada ubadné. Tatuné ento suba lakar taananga aidupan. Nyanjaang langité kedas galang. Marawat rawat tepukina désané miwah anak ané setata kaajap ajap tur kaéstiang ulap ulap makenyem uli langité. Ento makejang joh… joh pesan selat pasih. “Ah…makita mulih!”

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 29 puisi-puisi ida idéwa nyoman merta semara bawa2 2 Puisi Bali puniki kawedar wantah kerjasama Suara Saking Bali sareng Balai Bahasa Provinsi Bali.

Ning sing ada ngidaaang nilarang roga marana yen sing ulian Mémé Duké nguni, Ento kawitan ceningé, banget ngawirasayang Paragayan Mémé di guminé

Ning sing ada luihan tekén Mémé di guminé

Toyam Amertha Stitih Mémé ané maraga amertha di guminé Pinaka tirta amerta panglebur mala Ngaranayang lantang tuuh Pangurip sakatah sang sané maurip Mémé taler maparagayan Hyang Wisnu Ing Buana

Meme kanggep pinaka rena Mapan Mémé sida ngupapira Nilarang gering jeroning awak ceningé

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 30

Sabdaning Sri Ratu Ayu Mas Membah

Ané ngupapira isin guminé

Ning sing ada ngidaang nguripang sarwa maprani sajabaning Mémé

Ning sing ada lakar ané kabaos suci yén sing ulian Mémé

Sangkaning rasa kapiolasan tur tresna asih Membah, tusing ngitungang genah, galah Pangaptiné sida ngupapira sakatahing sané manumadi Suba pinaka titah Ida Sang Hyang Widhi Ené swadharman Méméné ajak cening

Makudang kudang sastra suci nyambat paragayan Méméné ditu Tusingké inget?

Yén sing ulian Mémé tusing lakar majalan yadnyané Sang maraga yogiswara, sang sané sampun sida ngeret sakancan indria Setata ngradana Mémé malarapan puja astuti Mapan ento Mémé Kasengguh Hyang Sapta Sindhu

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 31

Ning sing ada sastra di guminé yén sing ulian Mémé Mapan Mémé sari kalangon jagaté Ento ngranayang Sang maraga Kawiswara

Sida baan Mémé mralina sarwa leteh ring jagaté Ento mawinan Mémé kasengguh Hyang Gangga Dewi Patut cening nyaga kasucian Méméné

Ning sing ada yadnya lakar majalan yén sing ada Mémé Ning nang jani pinehang!

Dahat ngaptiang pasuécan Mémé Mangda sida manunggal ring Sang Sane Kasungsung Kénkén Ning? Subaké cening nawang? Indik kaluihan Mémé di guminé Subaké cening inget? Indik rasa kapiolasan Méméné tekén cening Men ngudiang Ning?

Patut cening apang nawang, Mémé maparagayan Sang Hyang Ening Ening mateges nirmala tan pa céda nirdosa

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 32 Ento sarwa letuhé kutang cening di pabaan Méméné Ento sakancan wisané kutang cening Jeroning nadi Méméné Singké inget Ning? Tekén nyamané di luah, danu lan segara? Mawastu padem ulian cening Banget kasungsutan sané rasayang Mémé di guminé Mapan bhuta kala nyusup ring anggan ceningé Corah parilaksanan ceningé jani di guminé Nanging ingetké cening! Tusing ada lakar buin Amerta di guminé Ané madan suci di guminé Ané madan yadnya di guminé Mapan Mémé suba matilar Swéta Wyagra Puri, 19 Januari 2022

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 33 Tembang Sitaning Ayu[ng] Ening Ngembahin/Membah, ambah ambah Dabdab maliah tan pasah Tan pabina pada asah Tan waneh waneh Mapan luih pangapti melah /Uli lor ngantos kidul, Plapan, maderus wit lungguh adri Pacang nuju ri genah segara jimbar Uddalaka mawa kerti Lila citta priyahita sarwa prana Priyahita siptaning langu /Abra, yan kanten Kapayasin sarwa puspaka pasisir Kasanggra miik ngalub Ngalubé ngetut embahé Pawana mangusir madesir Ayub nyayubin pramana /Sarwa mina malila Maklélam KatempuhwarninétéjaHyang Arka Déwa Cos, cos, NyihnayangMaélogancloscosikuhnyanékalemuhan

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 34 Ampah ampah ngédéngang melah /Embahané nuju carik Sarwi pari tumuwuh landuh Gadang gadang nyunyur manis Beténe lindung lindungé pada Gumuyu guyung ngalimur ati /Nguyur asri mawa rasmi Nerus, maderus parus Nuju lawana sagara Nunggil ring lungguh Hyang Sagara Suddha mala klesam Genahé maparayascitta Ngalinayang sarwa leteh /Lango, Leng Leng lengut Komala, Padma rasmi sancaya Mangidung tembang puspita madu Lengeh, Linglung si madubrata Ngetut NgawéPralambangMasayubDabdab/LuihNgaptiangtembangsarisariasrimanguripinkertirahayulanduhdirgahayu Uddalaka Graha, Januari 2022

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 35 I Covid Buin Ia Ngenah Buin Ia Lakar Ngéndah I Covid buin ngenah Makesiab déwéké Nadak prejani gerah Barak di matané Sayan MapanmarakangICovidbuin angkab angkab Kadén ia uba magedi ka tanggun gumi Nak kadén ka suargan, patala, apa niraya pada Apa ka Mars, Saturnus, Yupiter, apa ké Pluto Yéh tau-tau mengkeb ia, mapi-mapi tusing tanggep Béh kedék ia ri kala gereh langité sayan ngruntag Tusing ada nang atiban Biih jeg mapag mapagin Buin kumat lakar ngaceng Dukkapan, mokak cangkah Di orahang ada ya tusing Di orahang tusing ada ya ada Badah, mulané ngaé bingung Jani buin guminé gawat Ngranayang jadmané karawat Ngranayang bincuh munyin sirene ambulance né Wi! Wu! Wi! Wu! Wi! Wu!

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 36 Ngajanang ngelodang Uli kuta Jarak Bang nuju ka Sanglah Wongaya Ngangkut jadmané déngké bengkes bengkes Ci Luk MadugdugDisubanéKenyemnéBa!nyunyurmakenyemngojogumah sakit Madugdug ngojog ka apotek lakar meli masker Madugdug meli paracetamol Madugdug meli neozep forte Buin ia lakar ngéndah Covid varian omicron Trending topik nyekuk baong Toko tokoné payu suung mangmung Aéngan cicingé di musim kesanga Magacelan, mamanakan Luih saja, ngrungsek saja Dekah, Dekéh, Dekeh Nadak guminé sepi Tur matan ainé sayan ngedoh ngedohang Makelo pacang surup uli tanGgun kauhé Ulian Asanamemedihdotpacang labuh ka gumi. Ulian i covid bhuta kala, pisaca tusing taén ngregeh Yén ipidan ngéndah ngrubéda

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 37 Mapan kena covid ma somasi di patala loka Neked watek hyang masi ma somasi Bangli,IndonesiaBaliPPKMPPKMPPKMSomasi!Somasi!Somasi!Darurat!Darurat!Darurat!DaruratCovid!DaruratCovid!Fébruari2022

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 38 Manolih Wulan I: Purnama Kalima Di betén KauparenggaPadmabaan lumut lumut Kaénterin baan sunaran wulan Warna putih galang jenar Waluya putih pucak Himawané Katimpalin baan bintang bintang Maduluran bintang ulung Don dap dapé samping padmané ulung Macepol Kaampuhangsakabesikangin sasih kalimané Nuli andus dupané makupék di tengah petengé Téja dupa pinaka dhipa Néjanin angga sarirané Lanyah baan smara wisa Macampuh kroda, Mawastu rogha samhara ring sarira Wus Paliatémanganjalinujusunaran putih

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 39 Téjané ngranayang tis Sarirané tis Duuré Manahétiskawastu ngumbara Parindikan sebeté kalintang Nanging lacur tuara sida baan nyujuh Wus katadah Sang Kala Ring batan téjan wulan purnima Wantah sida nyaksiang wulan Magantung tengahing gagana Sahasa ngatélang yéh mata. Padma Késara, Oktober 2021

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 40 Idup Tan Pagugu Dija gén majalan Dija gén margané ané suba langkahin Dija gén gumi Dija gén langit Patuh….. Abot, abot kobetin awak Banat beler saru saru Kén mua kén batis saru Saja tusing, masi saru Saru-saru ngrusuh Gugu, boya kagugu Surya Sasangka Semara, 2021 Ida I Déwa Nyoman Merta Semara Bawa, pangawi saking Bangli.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 41 Satua Bali pangidadonggering 3 3 Satua Bali puniki kawedar wantah kerjasama Suara Saking Bali sareng Balai Bahasa Provinsi Bali.

Ida Bhatari Bhairawi. Ida Bhatari Bhairawi ngicenin kesaktian apang I Dadong Pangi nyidang nulungin anak lén ané gelem ulian désti. Sakéwala, ulian bikasné I Dadong Pangi ané jelé, ia tuara nyalanang swadharama ané beneh, ia nyalanang aji ugig utawi pengiwa apanga liu anaké maubad tur liu ia maan pipis.Dadong Pangi ngelah masih pengayah adiri, madan Ni Luh Peteng. Ni Luh Peteng tuah nak luh bajang ané jegeg pesan, kéwala ia patuh masih ugigné, tur jail tekén anak lén.

Katuturan satua, ada koné desa madan Désa Alas Angker lan Désa Alas Arum. Désa Alas Arum punika gemah, ripah, tan kirangan sandang, pangan lan papan. Sakéwala matiosan tekéning Désa Alas Angker. Ditu liu kramané ané demen mamotoh, maceki tur demen mamunyah. I Putu Éka Prayoga acarita ipidan, di Désa Alas Angker, ada anak lingsir madan Dadong Pangi. Ia mula anak ané suba lingsir, kéwala sakti pesan. Dadong Pangi ngelah kesaktian ulian ia maan panugrahan saking

Sabilang rerahinan mapag Kajeng Kliwon, Dadong Pangi nyalanang solah jelé, lantas ia ngaukin pengayahné, “Luhhhh... Luh Peteng... mai, mai, mai.” K

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 42

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 43

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 44

Lantas I Dadong Pangi ngomong, “Nah nyai Luh Peteng, dingehang! Jani dadong lakar madaya, apang liu anak teka maubad mai, ajaka jani ngelébang gering ditu di Désa Alas Arum. Yén suba geringé majalan, sinah liu anaké gelem, liu anaké nunas tamba tekén Dadong, liu masih iraga lakar maan sesari.” Masaut ya Ni Luh Peteng, “Yéhhh jeg luung pesan to, Dong! Kéwala, kénkénang carané iraga ngelébang gering ditu? Mapan Désa Alas Arum suba kasengker baan sengker sakti, tusing ada désti, teluh utawi cetik ané nyidang mecelepMasautkemu.”yaI

Buin mani semenganné, ngénggalang Ni Luh Peteng majalan ka Désa Alas Arum. Neked di jaba pura, liu ada anak truna truna ditu sedeng ngayah, lantas Luh Peteng nyalanang daya corahné. Ia maekin truna trunané ditu, tur ngomong, “Bli... bli bagus ajak makejang... sedeng ngudyang Bli dini?”

Masaut ya Luh Peteng, “Yéh Bli, Bli bagus, ngudyang Bli belog buka kéto! Apa gunanné Bli ngayah? Apa gunanné Bli mayadnya? Masih tusing nekaang pipis! Jani ajaka magénjékan nyak? Ditu di sisin telagané lakun, né tiang ngelah tuak jaen, nyak, Bli?”

Ada anak truna masaut, “Yéh... tumbén bli nepukin anak luh jegég buka I Luh! Kéné Luh, bli ajak timpal timpal sekaha truna makejang lakar ngayah, ulian buin abulan lakar ada Karya Ngenteg Linggih dini.”

Ningeh minyinné Dadong Pangi, ngénggalang Ni Luh Peteng nyagjagin ka Balé Daja tongosné I Dadong Pangi, kéné ya Ni Luh Peteng mesaut, “Inggih dong, nak kéngkén peteng peteng buka kéné dadong kauk kauk?”

Dadong Pangi, “Kéné luh, nyai nak luh bajang, buina jegég pesan, munyin nyainé manis, jani nyai kemu ka Désa Alas Arum, orahin truna trunané ditu, suud monto mabanten, suud marainan, suud mayadnya, mapan tusing lakar nekaang pipis. Yén suba surut keneh truna trunané mayadnya, sinah lakar samur penyengker désané, aluh iraga ngelébang gering ditu.”

Ulian kajegéganné Ni Luh Peteng, makejang truna-trunané suud nyemak ayah ayahan, lantas majalan ka sisin telagané. Ditu Ni Luh Peteng tekén truna

Di petengné, Dadong Pangi ajak Luh Peteng ngredana, tur ngénggalang ngeberang gering ka Désa Alas Arum. Gering ané lébanga tekén Dadong Pangi mula gering ané sakti pesan. Geringé ento tusing marupa lan tusing marasa rasa. Geringé ento sagét suba nyusup ka krama désané.

lanang milu masih matuakan, ulian dayané Luh Peteng. Ulian bes liu nginum tuak, makejang truna trunané jani demen matajén, demen mamotoh tur demen maceki. Kadirasa sabilang wai truna truna ajak krama désané maseneng seneng, tusing inget tekén ayah ayahan lakar nangun yadnya.

trunané makejang magénjékan, sambilanga matuakan. Krama désa ané lanang

Désa Alas Arum kadirasa kena grubug, guminé suung mangmung sahasa kena nyipengUliandésa.diDésa Alas Arum tusing ada ané bisa ngubadin, lantas liu krama désané nangkil ka umahné Dadong Pangi, lakar nunas tamba, “Om Swastyastu

Masaut ya Dadong Pangi, “Ahahahaha, nyai mula pangayah dadong ané paling cager! Nah binjep petengné ajaka ngredana di Gedong, keberang gering sakti dadongé ka Désa Alas Arum.”

Buin maniné di Désa Alas Arum, liu krama ané nadak gelem, ada ané kebus dingin, ada ané sesek kanti angkiané ngangsur, ada ané puruh, ada ané nyakitang kolongan kanti ada ané ngutah getih. Gelemé énto masih énggal pesan majalan, uli anaké seger, nelokin nyamané ané gelem, buin kesepné bisa lantas ia milu gelem. Ulian unduké buka kéto, tusing ada krama désa ané bani pesu. Makejang ngoyong di jumahné ulian takut milu kena gering buka kéto.

Ulian krama Désa Alas Arum suba engsap tekén mayadnya, ané jani Sengker Sakti ane nyengkerin Désa Alas Arum suba sayan samur. Demen atinné Luh Peteng ulian daya jeléné suba majalan. Ngénggalang ia mulih ka Désa Alas Angker. Neked di jumahné Dadong Pangi, lantas ia ngomong, “Donggg... dadonggg... tiang suba nyidang ngaé krama Désa Alas Arum ento engsap tekén mayadnya, ané jani kadirasa suba samur sengker désané.”

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 45

Sangkaning las manah subhakti Dané Jero Mekel, saget ada cihna suara saking ambara, “Cening... Grubug ané ada di Désa Alas Arum tuah pegaén ya I Dadong Pangi uling Désa Alas Angker. Ané jani, cening ajak makejang patut mulat sarira, apa parilaksana cening ané iwang ento patut benahin. Cening ajak makéjang suba lali tekén mayadnya, ento ané ngeranayang sengker saktiné samur tur ané jani désan ceningé jani suba kasusupin olih gering.”

Krana geringé ento tuah Dadong Pangi ané ngaé, pastika ia énggal pesan nyidang ngubadin anaké gelem. Sebilang wai ada dogén anaké teka lakar nunas tamba, ento ané ngeranayang jani Dadong Pangi tekén Luh Peteng liu maan pis sesari.

Masaut Dadong Pangi, “Yén tamba liu dadong ngelah, kéwala cening suba ngaba pejati? Suba misi sesari satus tali? Yén suba mai macelep ka gedong, dadong lakar ngemaang tamba.”

Mula Dadong Pangi anak loba, yadiastun ia suba liu maan munduhang sesari, kéwala ia enu masih ngelébang gering di Désa Alas Arum, apanga anaké ané enu seger dadi gelem. Kadirasa suba abulan Désa Alas Arum kena grubug gering buka kené, kéwala tusing ada krama désa ané inget tekén mayadnya.Kacarita jani, Dané Jero Mekel Désa Alas Arum sedih pesan ulian krama désane liu ané gelem tur ngemasin mati. Ulian unduké buka ento, Karya Agung Ngenteg Linggih di Pura Dalem tusing payu kelaksanayang. Nuju Purnama, Dané Jero Mekel nangkil ka Pura Dalem. Dané jagi nunas ica majeng ring Ida Bhatara Dalem, mangda kaicen pemargi becik indik grubug ane ada di désané. Neked di Jeroan Pura Dalem, Dané Jero Mekel ngaturang canang asebit sari, kadulurin dupa harum.

Wusan mireng cihna suara punika, Dané Jero Mekel engsek ring kayun, wawu dané éling tekéning kaiwangannyané. Raris ngénggalang Dané Jero

dadong... tulungin pianak tiangé, suba duang lemeng kebus dingin, misi utah utah, enduk sajan bayunné, tulungin tunasin tamba dong.”

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 46

Mekel nuju Wantilan Désa, mupulang krama désané makejang. Neked di wantilan, Dané Jero Mekel ngicénin baos, “Krama désa ajak makejang, geringé ané ada di désan iraga, boya ja lén, tuah pagaén I Dadong Pangi Balian ugig. Ia ané ngelébang gering dini. Iraga ajak makejang masing ngelah pelihé ené, suba engsap tekén mayadnya, suba ninggalin Widhi. Ento ané ngeranayang Sengker saktiné samur, tur Gering Dadong Pangi nyidang nyusup ka désan iragané.” Ningeh baos Dané Mekel, mara krama désa inget tekén unduk pelih ané subaBuinkalaksanayang.maninénuju dina Kajeng Kliwon, krama désa makejang nangkil ka Pura Dalem, saha ngaturang upakara guru piduka. Wusan punika, kasiratin tirta wangsuh pada. Kadirasa katibénin tamba mautama, krama désa ané gelem makejang nadak seger. Gering ané ada di Désa Alas Arum buin makeber mawali ka sang sané ngawi, tusing ja ada lén tuah I Dadong Pangi. Di jumahné, I Dadong Pangi lan Luh Peteng nadaksara kebus dingin, puruh, angkianné ngangsur. Makelo kelo I Dadong Pangi lan Luh Peteng ngemasin mati ulian kena geringné pedidi.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 47

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 48 Satua Cutet madumeli4 4 Satua cutet puniki kawedar wantah saking kerjasama Suara Saking Bali sareng Balai Bahasa Provinsi Bali

Luh Murniasih aja demen atiné ngelah pianak luh ada né adelang kéné kéto, pagantin somahné ané suba luas uling duang tiban. Tuah Ketut April ané pepes anggona patundén kén Pan Latri. Mirib somahné, Luh Lanying suba tusing sinangup ngayahin pan Latri, nyén anaké ané sanggup pragat tundéna kéné kéto, buin tresnané ané suba kiket dasa tiban nadak sara pegat baan ngaad.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 49

Tatuné bedik sakéwala pedihné tusing nyidaang naanang. Teka mameteng ngaba pangidih lakar ngabaang madu né joh manisan, cedangan, mulusan, lemuh rasané sing makita nyuudang jeg joh jaenan sabilang maan selah ngecapin. Dekdek atiné Luh Lanying maningehang pangidih somahné buka kéto sing madaya jani lakar kamaduang. Sing terima Luh Lanying tresnané kaduaang lantas magedi ngalain panakné mara matuwuh dasa tiban. Ulian sebet atiné ngelah somah tusing inget ngajak pasemaya dugas matungan, lakar nyalanang tresna acepok, tusing buin nyeledét bajang lénan, tuah Luh Lanying ada di atainé kanti nyuju kagumi wayah. S

“Jemakang pisé jep Tut, ditu di dur lemariné jang dibi. Jani bapa kal was, nyai milu, Tut?” Pan latri nundén panak luhné ané nedeng ibuk mepotan. Lén suba nguber uli mara bangun, jani buin nundén nyemakang pipis, sing suud bapané ngaé panakné repot.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 50

“Dadi ati sing alih mémé, Pa? med tiang kéné! Tolih timpal timpal tiangé di sekolah, sing ada cara tiang sing ngelah mémé. Mlintirang bok tiangé kadi embotan blayag. Ngajahin tiang sabilang peteng, nulungin tiang ngaé tugas.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 51

Kéto masih nuju tanggal 22 Désémber onyang timpal timpalé meliang kado méménné, ngucapang, “selamat Hari Ibu buat ibuku tersayang” buin pidan tiang maan kéto, Pa, buin pidan?” Ngadébrés yéh paningalanné Ketut April, tusing sanggup buin nyalanang idupné tan pamémé.

“Béh nyai. Endepang awaké! Kadén nyai bapa sing maan ngalih mémén nyainé? Antiang, Tut, antiyang! Bapa sing duga baan ngaba mulih mémén nyainé yén sing baan liu ngelah pipis, mémén nyainé demenné di pesagaan sing ngrambang bapa ngajak nyai dini. Raga suba kakutang kén mémé, Tut, suba kakutang! Mirib ulian tiwas bapané né makada mémé magedi, nguberin kasugihan dadong nyainé di Peliatan.” Saut bapanné sing ada lénan tekén to.

Uling mara luas nganti suba duang tiban sabilang panak luhné ento nundén ngalih méménné tuah to sautné, sing ada ané lénan. Mirib suba ulian pipis ané ngaé méménné luas. Naging ento tuah éka daya bapanné, né sujati méménné magedi ulian pangidihné ngabaang madu. Ketut April manyama ngajaka lima, ané paling kelih suba ngecapin bangku kuliah. Kuliahné sing maén maén, gedé keneh mbokné lakar dadi dokter kandungan. Ulian gedé kenehné ento ia seleg masuk apang nyidaang misi kenehné. Ané nomer dua ngajak nomer telu ngaénang tatu. Jelék nasib méménné, mara kendel atin bapanné ngajak méméné lakar ngelah panak buncing, Sang Hyang Turun. Kéto anaké dini ngadanin. Nanging apa ané aptianga tusing ja nyidaang ngisinin, peséngan Sang Hyang Turun ané di ipian saja dadi ipian dogénan. Tuuhné tuah kanti roras lemeng suba mawali ka suarga loka. Lekad menengin sasih sangané, ujan berét berét tusing dadi rérénang. Jedar jedér di langité, guminé mabading, petengé dadi lemah, lemahé dadi peteng, kaliput baan ngrindem kasarengin Hyang Bayu nguluk sisi

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 52

Ngetél yéh paningalané Ketut April yan ngingetang unduk baos bapanné buka kéto. Ngelah nyama pangalaman tusing taén nyak mulih nenangin mémé bapa, mulihné inget nyemak bekel lan maturan. Sing taén nakonang unduk mémé bapanné jumah. Kalingan nyak matururan kéngkén gaénné, kabarné, tusing taén ada patakon nang abuku. Kalingan inget tekén ngelah adi cerik, tuah ragané dogén ané utamaang.

kangin, sisi kauh, delod daja. To ané dadi ciri panakné buncing luas ka nirwana.Tusing ada akinyangan sebet bapa ngajak méméné kilangan pianak kembar, saget suba ada kawéntenan suéca Hyang Widhi. Ketut April lekad dadi peganti nyama kembarné. Nanging sasukat lekad Ketut Aprilé maciri mémé ngajak bapané pragat miyegan. Tusing karuan apa ané piyegina sabilang wai, saingetné Ketut April pragat nepukin ling, nengkik, patograh saling gedénin uat baong. Kadirasa yén dadi pegat, pegat suba uat baong mémé bapanné miyegan saling tuding kéné kéto. Ketut April tuah bisa ngeling, tusing tau lakar ngudiang, inguh nepukin bapa méménné tusing miriban cara méng ngajak kuluk, patograh, ngangas, nyaplok, sing suud suudan.

“Mbok, nginep ja dini cepok, Mbok, tiang iseng ngajak, Mbok. Sing taén Mbok nginep jumah, dadi ati Mbok kéné. Da ja Mbok mandang tiang, cobak tolih rerama malu, Mbok, éngkén kaadaanné, pang sing nyesel nyanan diada kéngkén-kéngkéné.” Pangidih Ketut April tusing karunguang Putu Mira. Pesu uli kamarné laut nyetater onda lakar luas ka Badung. Sebet atiné Ketut April dadi baané ngelah kulawarga buka kéné. Ia tusing tau apa ané ngranaang kulawargané kéné. Dot matuturan nanging ajak nyén matuturan ia sing tau. Ingguh makita luas, yan luas kija luas, ia tusing tau. “Pak, éngkén ané jani, suba maan ngalih mémé?”

“Biin nyai matakon sing med med nyai cucud matakon kéto. Yan suba med mémén nyainé magedi si ba mulih!” Bangras sautné Pan Latri. Mirib ulian teka minum ané makada sautné buka kéto. Gaén bapanné kamulan tusing ada lénan

“Tut apa anggon nyai darang nasi jani? Bapa dot kén nasi bé guling, luas malu ka peken, beliang bapa duang bungkus!” Nundén panakné ané enu kijap kijap di duur pasaréan. Kondén seken inget apa buin bangun, aget suba nagih nasi bé guling. Ketut April tuah nuutin dogén keneh bapané, apang tusing kena anteman bunyi. “Pis, “Pis?Pa?”Adimai nyai nagih pipis, nyai suba nawang magaé suba pasti ngelah pipis. Ba tawang nyai, bapa teka uli magaé peteng, suba musti tusing ngaba pipis. Jeg semengan ngaé menék ténsi. Ilang kitané kén nasi bé guling.” Sautné

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 53

“Tut dija kel lanjut SMP? Biin bulan ba ujian, ba énggal tamat suba ada bayangan lakar dija nglanjutang?” Ketut Antara timpalné ané nongos di duur umahné. Ia matimpal luung ngajak Ketut Antara ulian sai magaé kemu. Mén

Pan Latri ngaé kuping Ketut April barak, lén suba ketih aji munyi, buin bapanné tusing taén ngangon keneh lakar mamunyi. Dong saja ia suba gedé, suba nawang magaé, suba bisa nekaang pipis, sakéwala bapané tusing matolihan. Pianak luh ané maumur 12 tiban ané sujatiné enu karunguang mémé bapa, masuk enu bayain mémé bapa. Sakéwala ento tuah ipian, jani ia tuah ngandelang peluh padidi. Kondén ngenehang isin paon, ngenehang lakar canang di odalanné, kondén ngenehang utang bapané né ngawai uberin réntenir ngalih ka umhané. Kadirasa anak tua yén dadi belah, belah sirahné makeneh, ngenehang idupné ento. Ngeling Ketut April luas majalan meliang bapané nasi bé guling, ada kejag kejaggan pipis di betén pesaréané. Tabungan saka limangatus piah kakumpulang saka wai, jani ento anggona ngisinin keneh bapanné apang tusing maan munyi kasar lan ngaé bapané mamedih. Yadiapin kenehné pedih sing ngelah tabungan ia sing perduli, ané penting sing maan munyi kasar, to dogén.

tekén minum minum, maceki kanti peteng lemah tusing taén inget ngajak umah, kalingan pianak, ngajak raganné dogén suba tusing inget.

“Da ba nakonang kéto malu Tut, jani ané patut tulungin malu éngkén carané tiang pang ngidaang milu ujian, dija tiang ngalih pipis, gaé apa jani alih tiang?”“Masalah ento da sanget kenehang Ketut, jani yang ada solusi. Né ada paman tiangé Pan Ngah Wira. Ia ngelah bisnis jual beli madu. Jani nedeng musim madu liu ngalih pagawé lakar ngédaraang maduné ento. Nyak ditu magaé?” Ketut Antara ngamangin tongos magaé melah, saget bisa nulungin ngalih uang uijan. Yadiastun ia tusing nawang gaéné apa, né penting jani ia bisa magaé nekaang pipis ento dogén. “Kel kija nyai semengan kéné, sing nawang hari nyai né, kaden jani hari Minggu.” Patakon bapané nengkik. Nolih panakné semengan dégdég lakar luas ka umah pamané Ketut Antara. Lakar nyumunin magaé. “Ting lakar magaé dadi jasa antar madu. Upahné ada anggon tiang mayah uang ujian biin bulan.”

“Jeg sing dadi, pokoné sing dadi nyai nyemak gaé né ento. Da nyai was pokokné, da!” Bapanné ngatépat bangun uli pasaréané, ngalih panakné apang tusing luas magaé. Mara ningeh panakné ngomong kéto makejengan bayuné, inget tekén undukné pidan. Ulian nyemak gaé ento ia bisa kilangan somah kilangan panak.

“Dadi ati bapa ngomong kéto, men éngkénang tiang jani tusing maan maulehan. Dija alihang tiang lakar mayah uang ujian. Bapa tusing taén rungu

Patakon Ketut Antara tusing ngidaang nyautin, ia tusing tau apaké nyidaang lanjut apa tusing. Kenehné lakar masuk kanti dadi koki, ngelah réstoran ideh ideh. Maan gajih liu, bisa magaé ka luar negeri. Nanging ento tuah di hayalan kéweh lakar nakep ipianné ento. Kalingan ngenehang masuk SMP ngenehang biaya ujianné biin bulan kéweh baan ngenehang.

Bengkung, méménné Ketut Antara pepes nundén mesainang, nyapu lan ngaénag canang. Ento makada Ketut Antara kenal luung lan matimpal luung ngajak Ketut April.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 54

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022

“Pokoné nyai da was, da pokokné, dini jumah ngoyong, buin mani baang ja pis anggon mayah uang bulanan.” Sing ngrunguang munyin bapané, Ketut April tetep magaé, mamengkung ngemalingin magaé.

55 ngajak tiang, kanti suba 12 tiban taén bapa ngrunguang tiang dini? Aget ada Dadong Werdi né ngarawat tiang neked jani. Ada ngurusang, ngempu dini. Bapa luas kija uganto, kija, Pa, kija? Mémé kanti luas tusing tau éngkén undukné dadi mémé luas, bapa tusing taén matuturan ngajak tiang.”

“Pa Ketut mulih.” Ngejang baju, tas di lubanganné. Awakné sakit ideh ideh nganterang madu. Makesiab ia nolih bapané ané tis masaré tusing makrisikan nang abedik. Ketut April sing rungu, kamulan gaé bapanné tuah amontoan, sing taén ngalih gaé, masaré, maceki, matajen, minum. Suba tengah lemeng bapanné tondén masih maan enten. Ketut April makeengan, tumbén bapanné tusing maan bangun madaar, épotanné ané mabo kanti ka umah Dadong Werdiné tusing ngaé bapané bangun. Tusing cara ané pidan pidan. Nundun bapanné masih tusing makrisikan. Usudina awakné, kabadingang katonang suba kekeh dingin cara és, bibihné enggang, paningalanné nelik, sing maangkihan. Bapané suba sing enu. Ngalain. Suba luas ka nirwana. “Pakkkk, bangun!!!!” Elingné Ketut April madingehan kanti roban duuran beténan enten. Kuluké masi pagelur milu ngeling ngaé bulun betuté milu bangun. Kedis goaké marengin saling sautin di aap umahé. Makesiab ningehang lingné misi kraik kraik. Onyangan ngalih Ketut Apil, tepukina suba maguyang ngeling ngocok bapanné né suba tusing maangkihan. Dadong Werdi mlekut awakné Ketut April né suba tusing mabayu, ia tangkejut ngatonang unduk panakné ento suba sing enu.

Cedar cedur munyin kembang apiné galang di duur langité ngrayaang pergantiang tahun. Nanging ané jani sedih tepukina tekén Ketut April kilangan mémé, kilangan bapa, kilangan embok. Mirib ené suba peduman idup. Luh

Lanying ané suba duang tiban tusing taén mulih nadak sara teka, ulian berita somahné ngalain. Kéto masih mbokné mulih ngalih bapané ané suba tusing

maurip. Pagrauk paguyang mangelingin Pan Latri. Tan pasangkan Luh Lanying lakar kalain somah enggal buka kéné, maselselan ia ngalahin somahné dugas pidan, yan sing kalain sing ja kéné panadinné.

Dadong Werdi masi nuturang unduk panakné ento. Pan Latri sujatiné ngawai ngamaang pipis anggona mekelin masuk Ketut April sing ja ngutang kadi omongné Ketut April, kéto masi ia nyemak gaé minum, maceki tuah anggona nyaruang sakit atinné baan kalahin somah lan pianak. Méménné né tau unduké ento tuah bisa ngeling, nyelselin unduké dugas ipidan, yan sekenin malu ningehang pangidih Pan Latri, sing ja kéné ané bakatang jani. Nyesel tuah nyesel ané rasaang. Kintamani, 07 Maret 2022

Teka uli sétra, Dadong Werdi ngalih mantu ngajak cucunné ané clekat clekut di bucun umahé, ngamangin surat uli Pan Latri. Nyangetang pedih tangkahné Luh Lanying maca isin suraté ento, ditu ia nawang ané makada omongné kasar ngajak Ketut April sabilang nakonang mémé. Pan Latri sakit ati ulian méménné ngajak mbokné ngambul ulian nyemak gaé pelih. Bapanné magaé ngatehang lan meliang madu anak, ento kadena lakar ngalihang Putu Mira mémé baru, ngemaduang. Luh Lanying salah tampi ningeh Pan Latri ngomong kéto, kadéna lakar ngalihang madu lan nyak mamadu. Ento né makada Luh Lanying ngambul ngalahin Ketut April. Kéto masih mbokné, Putu Mira, ia masih salah tampi, bapanné teka peteng uli magaé kadéna nyemak gaé soléh soléh, ningehang munyin méménné ané kadéna lakar ngemaduang méménné. Ento ulian pagaé Pan Latri dadi antar lan ngalihang madu, yén sing ulian ento sing ja kéné né bakatanga Ketut April.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 56

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 57 puisi-puisi i gedé anggadarmapara 5 5 Puisi Bali puniki kawedar wantah saking kerjasama Suara Saking Bali sareng Balai Bahasa Provinsi Bali

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 58 Luh Divya Maharani Telung tiban suba iraga matimpal Di gang cenik jalan Bisma simalu iraga kacunduk Luh dadi murid kelas telu SMP ané makéré lakar ujian Bli dadi guru lés ané mara mara Né jani Luh suba makikén tamat SMA Dinané dibi Luh maan pengumuman SNMPTN Suba imang Luh dadi mahasiswa Telung tibané becat majalan Kéto masih lakaré petang tibané Galah ané lakar jalanin Luh makatang gelar sarjanané Seleg, seken, tur saja Tuah amonto Luh Bli tuah nyidang ngemang pabesen Tondén nyidang ngemang apo Dumogi ada galah benjangan Iraga prasida malih kacunduk Ditu dipasisi Skip Mabalih ombak ané banban, nutdut manahé apd, 30 Maret 2022

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 59 Singaraja ring Tengahing Ati Kerdap kerdip bintang di langité Ngiasin petengé dingin Kasarengin suaran ombak pasisi Penimbangan Katimpalin baan mojito duang botol Ditu pidan iraga kumpul kumpul Masatua, makedékan bareng bareng Dugas jamané kuliah Ngelimuran manah, tusing mamunyah Né jani iraga suba pada di kampong Suba kapah ngidang kumpul kumpul Pakedék pakenyung cara dugasé pidan Dugas nu ngoyong di rantauan apd, 29 April 2021

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 60 Satua ané Suba Kapegatang Satua ané suba kapegatang Dija jani alih tiang? Tanggun satua ané suba kapegatang Apakéh ditu di selagan ambuné Apa di tanggun pasihé dalem? Dija jani alih tiang? Tanggun satua ané suba kapegatang Dini tiang tuah katimpalin lawat lawat Ané nu marawat, saking satua ané suba kapegatang Katur buat alm. Bapak tiang. apd, 2 Désémber 2021

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 61 Suung Dija malaib suaran motor ané biasané ngebekin kuping? Dija kapal terbangé ané biasané ngamolas menit mentas dilangité? Dija lampu lampu ané biasané kedap kedip mesunar warna warni? Dija mengkeb kedis kedis ané biasané manguci sabilang wai? Dija lakuna? Dija lakuna? Dija...? Ning, seken saja ning, sekadi toya di telaga né ening Rep, seken saja rep, sekadi kena aji sirep Peteng, seken saja peteng, tusing ada lawat-lawat apd, 12 Maret 2021

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 62 Satua Cutet buahlengeh 6 6 Satua cutet puniki kawedar wantah saking kerjasama Suara Saking Bali sareng Balai Bahasa Provinsi Bali

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 63

Timpal tiangé ané patuh dademenané, I Ketut Sandi ngajak Gusti Mangku ia biasa nginang. Suud nginang, luung ngenah bibihné barak, cara anak maénci. Ritatkala sangkepan di Banjar Giri Mekar, Désa Kuncara Giri, krama banjaré masi ada ané demen nginang sawiréh kasediaang baan jero krama ané maan pagilih saya sedah. Jeg paklis tepukin tiang kinyukané, cara nak makpak kacang. Disubané mapoes barak, lantas giginé sisigina uli mako sisigan. I Wayan Kerti seng lantas tiang matakon tekén timpalé ané demen nginang ento, “Pak Tut, kénkén pameratné yén iraga demen nginang?” “Yééé, guru ten nawang nggih. Pangerabdanné melah sajan nginang. Buah jebug ajak gambir campuran don baséné nika ngeraang i raga muani kuat.” Kéto pasautné I Ketut Sandi sambila makenyem. Gusti Aji Mangku ané takonin tiang maduwé dasar pikayun, ngajegang tatamian leluur. Kabaos koné nyarengin program pamréntah ngajegang Bali. Keneh kenehang tiang, beneh masih panikané sawireh aab guminé cara jani kabaos ajeg Bali. Napi ja kegiatanné, dija ja kalaksanaang, asal di Bali jeg I

Séket tiban lebih tiang lekad tur hidup di Bali, rasa rasa nu tileh hidupé karasaang. Tileh masi gaginané sadina dina. Tiang nu tileh nyakan di paon nganggo saang ané alih di tegalan. Nyakan baas, di kapahé misi cah cah séla pang iritan prabéa hidupé. Timpal nasiné tuah jajukutan urab misi sambel pindang. Tuah amun ento né sida ben nyadiaang, ané lebengina tekén kurenan tiangé.Tiang

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 64

tusing tiang kabaos piwal tekén pamréntah, apang milu koné orahanga ngajegang Bali, tiang dot milu malajah nginang. Sagét saja melah pameratné, ngaranaang kuat koné ritatkala ngajak kurenan. Umur suba ngeséng kauh, sagét ulian nginang ngaranaang kuat, bayuné gedé cara dugas maumur selaé tiban.

Kramané ané nginang ritatkala sangkepan banjar masi pakrimik nyambatang nginang ento ngaranaang giginé kuat. Gigin tiangé masi pepesan kocél. Di kénkénné pesu getih yéning nginem sarwa dingin. Raos pianaké ané sai-sai nulengék HP sekat guminé kena gering Covid, gigin tiangé koné sensitif. Cocokné koné pang kagosok baan sensodent. Kalingké kar meli sensodent,

tuara taén nyampah nasi semengné. Mara bangun, masugi lantas ngaé kopi. Di kapahé, matimpal ubi malablab. Sakéwala pepesan ngopi wanén. Suud ngopi, lantas majalan ka carik, ngarit, mutbutin padang di tengah bulihé, ngeyéhin, ngenyatin, kanti sekaa manyiné teka manyi. Tuah amun to gaginan tiangé sabilang wai, sai sai, kanti maumur lamun né. Tusing sanget ada rasaang tiang né malénan, tusing ada rasana ané perlu buin sumandangsayain. Hidup tiangé tileh, ngalekeh amun né. Yadiastun, ortané désa tiangé maan dana désa uli pamréntah pusat ratusan yuta. Amun kén kadén pipisé ratusan yuta ento? Kadirasa ayuta tiang tuara taén ngisi. Nepuk masi tuara taén pipis liuné amun Sakéwala,ento.apang

pireng tiang misi émbél émbél ajeg Bali, dresta Bali. Napiké gumi Baliné mangkin suba tuara nu cocok madan Bali. Napiké kabiasaané di Bali suba masingsalan né jani?

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 65

sida baan meliang pianak pulsa lakar anggona malajah suba aget. Meliang HP doén tiang kanti ngadep godél muani aukud. Yén kéto, luungan suba tiang malajah nginang nuutang I Ketut Sandi ajak Gusti Mangku. Basé ngelom di natahé, buah alih alihin di tegalé. Palingan tiang meli gambir, pamor, ajak mako. Nikaké minab meli acepok, genep neng abulan. Ten sanget nyepihin pipis kurené ngurus isin paon. Sira nawang masi, ulian tiang nginang, tiang orahanga milu ngajegang gumi Bali. Terus, maan penghargaan uli pamréntah. Hadiahné ento dadi anggo tiang mekelin pianaké ngalanturang sekolah. Né jani, kapertama tiang malajah nginang. Basé ngalap di natahé, buah nuduk ulunganné di pabianan. Tuah pamor, gambir, ajak mako ané beli di warung. Tuah aji telung tali rupiah. Semangat pesan kenehé lakar nyumunin nginang. Kenehé masi semangat milu ngajegang Bali ulian nuutin kabiasaan pangelingsiré. Sagét melah nasibé, maan penghargaan ulian gaginané ento, sinah tiang taén lakar ka kota mapotrét ngajak pamréntahé. Sinah ulian ento tiang terkenal. Yén sing kéto, minab kanti numadi buin acepok tusing taén lakar ajaka tiang mafoto tekén pamréntahé. Kulit tiang selem, kés kés, buin resem ulin gaginané tuah mamacul. Nyén lakar ngugu, napi buin ngajak mafoto. Liu bakat kenehang ulian lakar malajah nginang.

Sawatara jam pitu peteng, suud tiang madaar. Negak tiang di ampiké ngetis. Ditu tiang namping basé jangkep misi buah, gambir, pamor, lan mako sisigan. Lantas tiang mikpik basé duang bidang ané lum lum gading. Baséné ento lantas tagel tiang dadi dadua, tengahné polésin tiang pamor. Suba kéto, lantas isinin tiang buah jebug apintelan, tur kakrébésin gambir. Basé jangkep ento pelinting tiang kanti gedéné amun kacingé. Di subané kéto, lantas seka bedik pakpak tiang kanti dekdek lidek. Bedik bedik poesang tiang. Mawarna barak. Yén suluhin bibihé, sinah suba barak cara anak luh maénci. Minab suba patuh ajak bibihné I Ketut Sandi, cangkemné Gusti Mangku, wiadin cangkem kramané ritatkala nginang. Girang keneh tiang jani suba mabukti milu

ngajegang tradisi. Girang masi keneh tiang, maan kasempatan lakar mapikolih pengahargaan, lakar terkenal di sajebag Bali. Sinah pianak somah tiang masi girangWénténkenehné.sawatara limolas menit tiang nginang, mapoes suba pang liu. Mara lantas tiang nyemak mako, tur pucel pucel tiang. Makoné ento anggo tiang nyisigin gigi. Tatujoné apang gigin tiangé bersih, damin basené di selagan giginé hilang, tur kuman kumané mati. Saget guminé nyansan rem rem tepuk tiang. Sujatini, mara sawatara jam pitu lebih pasasur menit. Sirah tiang sagét semutan. Nganti awak tiang marasa semutan. Nungkélék ka langité, guminé ngenah mapincer. Tiang ngejer. Napi ya ngaranaang? Adi makeneh luung nepukin sengkala buka kéné. Tiang lantas nyeritin kurenan ané nu di paon makripitan. “Dé… mai jebos. Yang uyeng uyengsn. Énggalin…!” “Kenapa, Bli?” kuren tiangé gagéson nyagjag tur nakonin unduké.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 66

“Yéh gula, Dé, agelas.” Kéto pangidih tiangé tur ngénggalang ya malaib ka paon.Tileh tiang di pategakan. Sakéwala, paningalané kakidemang apang tusing tepuk guminé malincer. “Né yéh gulané, Bli.” Kuren tiangé sagét suba di sampingé majujuk, nganyuin gelas misi yéh gula. Jemakin tiang gelasné. Yéh gulané nu anget. Inem tiang bedik bedik, kanti telah agelas. Ditu lantas guminé nyansan ngigisang malincer, nyansan deg deg, nyansan luung bayun tiangé. Adéng adéng kabukak paninggalan tiangé. Nyansan galang tepuk wawenganné. Tolih langité ngenah pakenyit nyit galang, liu ada bintang. Ciri guminé terang. Bayun tiangé nyansan luung. Kasemutan di awaké nyansan hilang.

“Sirah bliné uyeng uyeng ketang. Sing pireng?” bangras tiang masaut. Kuren tiangé mendep tur masidekep di arep tiangé. “Men, apa alihang tiang?” kéto ya matokon lemuh. Minab ia takut buin tiang bangras mamunyi.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 67

“Suba, Dé. Bayun bliné suba luung. Madé masi suba tepuk jegég.” Kéto tiang masaut, sambil makenyem tekén kurenané pang demen kenehné suba olas ngaénang yéh gula. Tepuka tiang makenyem, ngénggalang ia masaut, “Ento madan Bli lengeh buah.“Lengeh” buah…?” tiang balik matakon. “Kadén buahé ané anggo isin basé nénénan suba beneh buah sari. Koné buah sari ento mula dadi daar. Tuara ngalengehin,” tiang nungkasin. “Bli mula lengeh. Dong ja buahé né ané ngeranaang Bli lengeh. Tiang nawang buah sari ento tuara ngalengehin. Tiang masi biasa nudukang I Dadong ajak I Pekak dugasé nu cerik di jumah bajang.” “Men ibusan Madé nyambatang bli lengehin buah.” “Saja tiang nyambat kéto, Bli. Sakéwala lengeh buah né sambatang tiang ento boya ja bli lengehin buah. Sujatiné bli lengehin mako ané anggo bli masisig. Ento ané ngeranaang sirah bliné uyeng uyengen. Guminé génjong malincer. Ulian Bli tuara biasa masisig mako. “Men apa maksud omongan Madéné tunyan ento?” ngerasang bedik tiang ngomong, sambil nelektekang muan kurenan tiangé apang énggal ya nugesang unteng satuané né tuni.

Mara lantas ia masut, “Kéné bli. Bli sujatiné belog ajum. Suba karuan tuara biasa nginang, tuara biasa masisig mako, bli lantas nyemak gagaéné ento. Suba lantas bli lengeh, mara paling. Kayang tiang milu incegang bli. Gaginan bliné ento tuah gaginan belog ajum. Suba tua, bok suba putih. Nu masih tuara bisa médaang kén madan luung, kén madan jelék, kén cocok di awak iragané, kén tuara. Milu gagah gagahan nuutin zaman ané tusing manut, ané tusing sida ben iraga nutug. Ento sumertiné kabaos anak ané ka kéto lengeh buah, cara bli.”

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 68

“Suba luung bayuné, Bli?” kéto kurenan tiangé matakon.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 69

“Misi, Pa. Kar ngujangin? Né nu anggo tiang ngaé PR. Bapa jeg ngiyeg ngiyeg tiang kondén pragat magaé. Ada urusan apa adi tumbén Bapa nagih nyilih HP?” Kéto patokon pianak tiangé, sambilanga majeritan uli kamarné.

“Penting! Énggal aba mai!!!” keras tiang nyautin. Nyagjag pianak tiangé ngaba HP ané beliang tiang sekat guminé kabaos kena gering Covid ulian ngadep godél aukud.

Ningeh munyin kurenan tiangé buka kéto, tiang mendep. Yén né bakat

“Luh, misi pulsa HP né? Bapa nyilih ajebos.”

Tiang ngalihin catetan nomor HP né Gusti Mangku di pilpilan dompeté. Tepuk tiang tur kacelepang nomorné ke HP pianaké. Lantas tiang nélpun Gusti Mangku. “Om Swastyastu, Gusti Mangku. Punapi gatra?” buka kéto panyapa tiangé. “Inggih, Om Swastyastu. Gatra becik Bli Wayan. Punapi niki nembé pisan nélpun? Wénten gatra napi?” Gusti Mangku nimpalin omongan tiangé uli di kadituan. “Puniki Gusti Mangku, titiang metakén indik kidik…” “Inggih, wénten napi Bli???” ngénggalang Gusti Mangku nyaurin omongan tiangé. Minab Ida kedeh pisan ulian tumbén tiang matélpunan. Biasané ngorta langsung ritatkala kacunduk di jalan wiadin ulian nyelanang galah lakar ngortaang dademenané ané patuh. Tiang lantas ngalanturang, “Sané nunyan titiang malajah nginang nulad gaginan Gusti Mangkuné. Usan masisig mako, sirah titiang jeg lempuyengan. Déwék titiangé taler kasemutan. Paliaté makunar kunaran, tur kajaba peluh dingin. Napi “Ngudiangmawinan?”Blinyemak gaé kénten?” kéto panikané Gusti Mangku nyaurin patakon tiangé. Tiang kapenga. Ngudiang tiang cara sempoléka.

timpalin sinah lakar dadi marebat. Uyut gedé ulian nginang basé. Kado tiang masi. Tiang nyaru nyaru, laut ngaukin pianaké di kamarné.

“Nika madan Bli lengeh, mapan tumbén Bli masisig mako. Anak malajah nginang nika perlu masi kabaos berproses, Bli?” Ica Gusti Mangku pireng tiang di telpuné.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 70

Telpuné nu mamunyi, “Halo…halo…!” “Luh né telpuné.” Uliang tiang telpun pianaké. Bengong ngenehang unduké. Bingung tekén pejalané; buin nginang napi suud amun nian. Yéning suud, sinah tiang buung milu ngajegang tradisi. Yéning kéto, sinah tiang buung maan kasempatan mapikolih penghargaan. Buung tiang dadi jatma terkenal. Sibetan, April 2022

“Punang malajahin nginang yéning mula ten perlu. Tiang nginang ulian sakit. Tiang ngelah sakit diabetes. Gigin tiangé sasai magetih ulian sakité nika. Sasukat nginang, masalah di gigin tiangé sampun hilang. Masisig nika tatujoné mersihin laad poes barak di giginé. Yéning tiang masisig, ten taén kanti lengeh cara Bli ulian biasa ngaroko uli pidan. Sasukat nginang, tiang mangkin iritan pamelin roko.” Nyansan ica Gusti Mangku dingeh tiang di telpuné.

“Inggih, tiang dot pisan mangda midep nginang sekadi Gusti Mangku. Wawu malajah sampun keni sengkala.”

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 71 kadékpuisi-puisiaryadarsana

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 72 Sutindih ngantos Pedih Ring pantaraning segara gunung Nepék panjak Idané boya masolah kadi manusa Tayungané boya nganutin sesana TayunganNanging ipun nyihnayang I Raksasa wantah ngulurin indria Miribang ia pinih sakti Miribang ia sané pinih ririh. Ning. Enuké Cening inget tekén raos Bapa Enuké pedas Cening tekén tutur I Bapa Né Bapa. Bapa suba sesai ngorahin apang Cening matilesang déwék Patilesang ané awak tuara Patilesang ané awaké nu belog Patilesang ané awak tusing ngelah braya Eda pesan mapi mapi ririh Eda pesan malaksana corah Eda pesan kanti belog ajum.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 73 Ning. Cening. Boya Bapa ngalémékin Cening Bapa kakéné ulian Bapa tresna tekén Cening Tuah ené Bapa ngidaang buatang Krana Cening wantah sentana ané arepang Bapa. Yéning Cening tusing madingehang Bapa Yéning Cening tusing nuutang Bapa Yéning Cening enu masolah corah Mangkin Bapa lakar mulih Diolas. Eda pesan kanti aliha Bapa Krana Bapa lakarmulih ka tanah wayah.

Katimpalin desiran angin ané suba makeber ngindang

Nénten surut gricikan ipun ngadayuhin manah Gricikan ipun nganyudang ati Mula saja tiang demen mengkeb di tongosé ilid Mula saja tiang demen mengkeb di tongosé tis Apanga tusing kebus, kebus cara iusan kota Krana awak tiangé suba kakiterin bukit Liu ané maidehan ngalihin tiang Liu ané maidehan nguberin tiang Tusing ja nyama jumah dogén. Kanti pisaga joh demen nepukin tiang Krana, ané nepukin tiang musti lakar makenyem Nyén ja ané nepukin tiang lakar kasayangang Nyén ja ané miara tiang musti nemu bagia Alihin tiang Piara TiangSayangintiangtiangsetatangantiang di bucu betén parasé

Kadék Arya Darsana, embas ring Kubutambahan, 20 Désémber 1998.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 74

Betén Paras Ri kala langité masunar galang

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 75 Satua Masambung (kamlancaransasak13)

Putran Ida Ketut Sraya, sané pinih duur, kantun alit Ida seda; mangkin Ida Kadé Ngurah pacang nyejerang kawangsanida ring sunia. Anaké anem lanang punika, rupa petang tahun duuran ring Dayu Priya, nyandang nyanding nyandat carman miwah kahayonida sané aparab ‘Maniké ring Geria Sirikan’. Gdé Srawana ngganida lanjar, carma sedeng becik, tan wénten pisan Ida kéngin kaparabin kuning melé, rambuté sosoh, prarainé tepong sakadi gagambaran sira Panji Amalat Kung, putranida Prabu Jenggala sakadi kaalem ring Malaté. Yan Ida makekalihan nuju turah mangkiné, mamargi maalon alon, sinah Ida dané néné sering mawesin pralambang kekawin, nyengguhang swargané katurunang ring marcapada, doaning Ida Déwi Ratih masarengan mamargi ring rakanida Batara Smara ring jagaté, wawengkon i manusa. Ida dané sinah tan pisan-pisan pacang kasob, yéning Ida makekalih pacang marabi, ‘doning manisé manyanding gula, lenyehe mabandungin lenyih, dikapan pacang wénten nané ka sor… I Madé wénten sampun limang masa uning ring parindikané sakadi katur ring arep; gumanti Ajinida Dayu Priya nelatarang indiké ring ipun, kayunida mangda I Madé, yén pada kumur manahnya masuwitra, mangda tan tulus ipun ngamargiang manahnya tan patut. Doaning I Madé Sarati sakadi wastannya Sarati, kusir amanginan sida antukipun ngereh, ngodag, ngedetin kudané né nawasta indria, satata ipun mastitis néné utamaan ring mandagingin kalegan manahnya ajahan (asledétan tatit) sakadi slokané 'ngisinin legané agridogan’, purun ipun kantun sering parek ka Geria Sirikan. A

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 76

Adianan ipun ngenyat angkihannya sapisan. Inggihan mangkin, ipun ngiring Ida macanda candaan ring rawes, satata ipun doh kantun ring wates,

Néné mangkin patitisipun, saking manah nirmala nyawita, nyokor, ngempi Ida I Dayu, mangda sampun Ida ngawinang ajinida tan wénten tindik ring pasangkétané rihin. Nanging… yan wantah asapunika atur sang ngardi satua punika, tan tutlus jati aturnya. Inggihang I Madé Sarati mangkinan, sida antunya mekek lis (kudané néné mawasta ulangun!) ring sawitranipun né maparab ‘Maniké ring Sirikan’, sotaning sikian ipun manusa kapara, wénten taler pakarangan manahnya ulangun ri tepengan enduk bayunnya ngentengan lis kudané ri tepengan i kusir luyu, santukan bas satata nanggalin kawisésan ‘kudané’Nangingképunika.gelisan ipun éling malih ring sikian. Ring sampuné ipun ngeling, ngepes ipun ngeling mawinan asapunika jengah ipun ring déwék, déning tan sida satata antuknya mekek sihnya ring anaké istri punika. Boyaké sampun kadrué antuk Geria Sunia angganida I Dayu Priya. “I déwék trang trangan sat ndikaangida ngempu, sapunika ipun ngrumun,” éling ipun ring wacanan ajinida daweg ipun pacang ka Jawi pinih pungkur, “Madé, nah kéto suba ipun pacang ka Jawi pinih pungkur Madé, nah kéto suba undukné; I Ngurah uli di Geria Sunia suba ada kayuna, Madé suba tahu! Sabilang mrérén, dini jenek umah bapané, sat sing taén di Sunia sirep. Bapa nyuksemaang pesan tresnan Madéné tekén I Dayu, tekén bapa; yan sing Madé nyaup I Dayu dugasé di Bandung, pedas sing nu tingalin bapa I Priya, Nah jani tulusang tresnan Madéné, bapa nyerahang cening bapané tekén Madé, anggon Ida kekasihan buka né suba, tulung bapa; barengin makéling Ida ngamong raga, apang sida bapa tindih tekén sangketa.” Daweg punika, I Madé kadi tan paatma miragi wacanan Ida Bagus Kumara asapunika, déning sinah antuknya, imbangan ring pacang murug aling alingé néné alus, kakardi antuk rawesé ring arep; …Barengin makéling Ida apang sing obah Ida ngamong raga, apang sida bapa tindih tekén sangketa!

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 77

satata ipun jejep, mangda tan ngawinang rusak kirtinida ring Geria Sirikan, ipun tan nahan matur ring I Dayu indik ipunné sampun uning ring parindikané rihin ring Sirikan. Ring ati ipun buduh paling ring anaké istri punika, nanging ring manah, uning ipun ring kekaonan laksanannya, yéning padé ipun purung ngulurin sihnya, purun nunas kayun I Dayuné pacang ngiring Ida tiwas ring jaba.Punika awinannya ring asapunapiné (yéning sampun tan ugi antuknya nandangin pegatik atinnya marep ring manahnya) ipun ngepes ngeling. Ring ati ipun buduh paling! Ring manah ipun mituturin déwéknya, “Da, Madé. Da pasan ngusak kirtin Ajinida! Buina, yan saja Madé gening tresna ring Ida, empu Ida, barengin makardi apang Ida bagia tulus mrabi ring Ida Kadé Ngurah.” Né mangkin malih ipun nandangin sakit, sawiréh malih ngawitin magatik atinnya ring manahnya, punika awinannya ipun mamengos tur ngembeng yéh

Wau ipun miragi tatarkan Idané iwang, kedék ipun.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 78

“Anya, Ratu aturin titiang! Teen, ten ja ngaturin Ida baberekan, sarwa néné banges apa! Sapala titiang bakti ring Ida, bunga, sarin bunga aturang titiang!

“Dé! Sangkal kéto, Dé? Pedas ada sedihang Madé! Sangkal sing taén Made ngidih rerasan yangé? Suba ja yang jugul kéné, bilih belur baan yang nulungin kekasihan. Madé, sedih, sing taén ngorta tekén Yang! Apa men anggon yang nungkulang sedih Madéné? Sesakit sakit yangé jumah, Madé milu nandangin; yan yang sing dadi nulungin Madé? Kenapa Dé? Inget tekén unduk i méméné jumah?”

paningalan…IDayumatakén,

“Ba, lepas yan kéto Madé, tawang! Yan saja Madé tresna makekasihan tekén yang, suka duka, bagia, lacur, musti bareng-bareng; nah, apang bantas tawang yang!”

Nguda ngaturang endut! Yan wénten ja bagian titiang, wau Ida aturin titiang, mangda sareng sareng mambuktiang!”

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 79

“Naaa! Musti ngelah adi bajang Lu' Ali, oo Dé? Seléh, oo Dé, dengel, bangkit, oo Dé? Yan sing seléh, masa yang ibi suba singgah, jani buin singgah!”

I Made kenyem, “Ida taler mengkeban ring titiang; Ida taler nandang kaduhkitan sampun...” “Nah, Dé kudang tiban?”

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 80

“Sing ada dini ada ditu? Nggih Ida kéwanten sampun makanda praragaan. Goban titiangé berek, nerus ring pakenehan bocok, kénten, Tu?” “Mimi, pedih suba, Madé? Ooo, Dé!”

“Menang idané aji matakén kéwanten, pedih Dééé, oo Dééé!” Sapunika I Madé ngujahang Ida mawacana. Ida I Dayu, I Madé kenyem sareng... “Lan suba, Dé. Yang maca malu. Madé ngaba buku? Yang dadua ngaba, nyilih, Dé?” “Napi Tu, roman?” “Roman abesik, Dé! Dot?” “Sing ja dot, titiang sampun tua; lén Ida, sekaré mengpeng kembang!”

“Da ja papak sambata! Api yang bocok, taén yang nundén Madé ngabaang bocok goban yangé... Bé, pangus... suba tua! Tuaan tekén raré, oo Dé!” I Madé kedék ipun, “Margi Tu! Ida arip, nggih? Nyaru makayun maca! Ngesan kén bulun méng! Titiang mapamit nyen ajahan, titiang ring Lu' Aliné malih apisan.”

“Aget, Ratu, yan aturin titiang... Ida mengkeban, titiang mapulih pulihan mangkin. Béééé, dayanné, raga ayu né kénten!” “Apa, Dé? Nang ja orahin yang…!” “Aruh, Tu! Margi ja ka pasanggrahan, data takénang Ratu. Madem titiang, wau katur rusian titiangé. Rusia makada jelé aturang! Yan makada melah ja, sampunang Ratu ngrumpregin titiang, aturin titiang!” “Bé, mara tawang I Madé, sing tulus Madé makekasihan tekén yang, sing ada dini ada ditu! Makelidan apa salah yangé.”

“Ten gotola tekén panginané tetaniné!”

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 81

Ané makaput dluang taluh, panembahan Madéné aturin, sing misi bé sampi; bé siap misi! Nah, mani nutur Dé, mendep mendep I Madé! Embok Putu Sawitri.”

“Ha, haaaaa... yé gedé kedék yangé, Dé?” “I Made sareng kenyem, raris ipun ngiring Ida ngamunggahang ka pasanggrahan.Wentenrupa pukul setengah lima, nyoréang; mandoré rauh saking Ampenan, tur ipun ngrawes ring I Madé, midartaang wénten gapgapan saking rabin dané Ketut Gunawan, madaging surat. I Madé ngambilin suraté tur kélingan antuknya tetulisan dané Ni Putu Sawitri. Lega sebengnya wau ipun ngupak surat punika, “ NéMadé,embok mapétin Madé jaja, anggon pasilih kalepasan beliné teken pelih emboké, tusing nyadang Madé jumah, ané ibi sanja. Da nyen pedih, Dé! Ragané masih pelih, adi sing nyak nitipang tulis tekén beliné?”

“Maan! Ida dogén nyen gebag! Tetani paturu tetani, nggih Tu?”

Kenyir I Madé, lega manahnya, ngon ipun ring anaké istri puniki. Tindih saking kantun sareng masekolah ring Dénpasar. Yéning ring dané Ni Putu Sawitri sering ipun masadu, parindikan kakéwehannya, sering taler I Madé mapikolih ngidih timbangan ring kakasihannya punika.

“Yan tetani matimpal pangina kénkén, Dé?”

“Embok Putu masih ngaden idéwék mademenan ajak anaké istri; sing tawanga apa buka anaké di Beléléng nyenggakan ‘Matindik kataké’. Kenyir ipun, sambil ipun ngadekin sesanganané ipun kapapag antuk wacana, “Iiih, Madé, mara ia. Nyén mapétin, Dé? Adinné Lu’ Ali? Dengel, Dé? Seléh, Dé?

Pedas manis ento, oo Dé!” (masambung...)

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 82 Satua Cutet bangkémadamar 7 7 Satua cutet puniki kawedar wantah saking kerjasama Suara Saking Bali sareng Balai Bahasa Provinsi Bali

landung matato di lengen kébot ento. Uli bibihné maliah mabo arak, matané barak ngaprak. Sawatara jam sia peteng nepet dina Kajeng Kliwon, iyeg gedéné ento tuara nyidang kakelidin. Tusing marérénan gemelan tekek nedel pipiné Luh Intan ané suba maguyang di natah paonné. Tuah ngeling gerong gerong kasambetin panakné ané mara matuwuh duang tiban sigsigan ditu di betén lenggatanné nepukin unduké buka kéto.

Déwa Gedé Arnama duh mati tiang jani... Tulungin tiang jro! Mémé! Bapa! Tulungin tiang, tulungin..!” Luh Intan mageluran, kalalung lalung, kamen lan baju suba liu sét sét bréngbéng ukudanné babak belur. Nyén kadén anaké ané bakal ningehang Luh Intan gelur-gelur di pondokné, apabuin matuané enu opname di Rumah Sakit umum Bangli. Nasib anaké mula tusing ada ané bakal nawang. Kéto masé patuh tekén pajalan hidupné Luh Intan, bajang jegég Désa Kayu Suna ané kasub ulian kadueganné. Uli enu masuk SD ia suba biasa dadi juara kelas. Nanging makejang ento tan bina kadi panes tiban tibanan kaanyudang baan ujan blabar awai. Luh Intan hamil di luar nikah ri kala negak di kelas dua SMA. Ané ngaénang abanjar gedé nyangetang makesiab, tuah ja Luh Intan anak bajang ané kalem sajaan. Reramanné tusing percaya yén pianakné ento malaksana jelé buka kéto. Salingké lakar mademenan kaliwat wates ngajak anak muani, reramanné tusing nawang yéning Luh Intan suba ngelah gegélan.

“A

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 83 “Né suba jani rasang dadi anak luh sok dueg! Sok tau misi ngatur ngatur!”. Bangras sajaan kadingehang munyin anak muani

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 84

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 85

“Lacur pesan bapa hidup di guminé. Pocol sajaan bapa ngasukang nyai tegeh tegeh pamuputné kéné tepukin unduké buka jani,” kéto munyiné Pan Darma nuding Luh Intan dugas ento. Luh Intan siep nguntul kadi siap matatu di baong. Mén Darma lantas nyautin munyin kurenanné, “Nah kudiang men, Bli. Tiang masé tusing ja sida naenang rasa sebet keneh tiangé. Sakéwala kanggoang suudang suba amonto panes basangé, Bli, miribang ené ané madan musibah, Bli.”

Rasa curiga reramanné metu ri kala nepukin Luh Intan sesai masemu ocem, luah luah ngaku bayuné jelék jelék turmaning ukudané ngamokohang. Ento ané ngaé memené ngajak ia ka Puskesmas Désa Kayu Sunané. Ditu ibu bidan nyalanang tés saha nyambatang hasilné Luh Intan positif hamil saha oraina ngajak ka dokter USG. Kuciwa sajaan reramanné Luh Intan tekén parilaksana pianakné ngaénang sakit hati.

“Musibah? Musibah orahang? Né suba madan raré kalem kalem sambuk! Kadénang ja tuara ngelah gagélan pianaké. Nyelapang ngalih sakit, nyelapang ngaé musibah. Ené boya ja musibah! Sabenehné unduké ené tusing ja kal tepukin yéning dadi anak bajang melahang ngaba raga! Yén kéné, bajang telu aji siu adané!” Pan Darma nyangsan bangras ngubat abit Luh Intan. Pelih sajaan mula laksanané Luh Intan ngulah aluh kena munyi manis anak muani. Ané jani sengsarané payu nibénin padéwékanné. Duang tiban tengah makurenan, tuah atiban maan ngecapin ané madan rasa manis makurenan. Lénan tekén ento, ané jani tuah magaleng baan yéh mata. Yéh mata cihna pariselsel tuara ja bisa nyaga padéwékan dadi anak bajang dugas masuk SMA.

Sabilang ia negak padidi di umah paonné, setata nrébés ngetél yéh paningalanné Luh Intan melusin pipi. Samar samar dingeha munyin reramané ané sanget sayang tekén padéwékanné. “Ampurayang tiang, Mé, Pa, tiang suba ngaénang mémé ajak bapa naenang lek ati. Tiang sakadi tingkah anak ané suba nuludang déwék padidi ka jurang pangkung misi dui lan sungga. Ampurayang tiang ané alpaka ené,” buka kéto munyinné Luh Intan di arepan saang ané

setata ngetisin kenehné Luh Intan makurenan suba rered. Anget gelutan anak muani ané ngardi kanti ada anak cerik bagus matuuh pat likur bulan ento suba tusing sida karasayang. Munyi alus ngaku sayang, nyambatang tresna, tanggung jawab, tulus lan satya suba ilang. Makejang ento suba malénan. Jani ané masisa tuah ja pipi beseh, ukudan sakit telah babak belur, gigi pungak tekén mata penor ané karasayang Luh Intan. Mara plakutus bulan galahé majalan ia dadi somahné Putu Mada mara ngenah kasujatian bikas anak muaniné ento. Dugasé Luh Intan masuk SMA mula saja liu timpalné ané paturu murid demen ngalih saha ngrayu déwékné. Anaké ngorahang masa SMA masa remaja yang penuh cinta koné, bajang terunané nyalanang tresna ané kabaos cinta monyét. Nanging makejang murid muani ané ngalih Luh Intan tusing ada né kasanggupin apabuin katerima anggona gagélan. Luh Intan kalem tur jemet pesan malajah, ané ngaénang ia kasengguh kutu buku. Madugdug chattingan anak muani asekolahan di WhatsApp ngechat Luh Intan tuara karunguang.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 86

kadilap api sambilanga nyangkil buah basangné sirep leplep. Buah basang ané

tondén nawang apa apa, ané patindihina tekén Luh Intan yadiastun kenehné jani kaliwat sakit. Luh Intan nyakitang keneh tur nyakitang ukudan wiréh sesai besehMunyimaidehan.manisné

Kéto masé SMS lan messénger ané misi rayuan tuara kabaca. Kanti ada besik dadua muridé ngorahang Luh Intan sombong ulian tusing taén enyak ngwales chatMakejang. muani muaniné paturu murid maek maekin tuara karambangang. Galahé terus majalan nadak sara ada ané ngaé timpal timpalné Luh Intan makejang tengkejut. Yén apa kadén né makada Luh Intan bisa ngenyakin Putu Mada, gelandangan uli Banjar Dauh Désa. Mirib gedé gunané Putu Mada, anak luh jegég ané jemet malajah di sekolah ento sahasa luluh atiné. Peteng lemah setata uyut di kolom chat WhatsApp ngaénang Luh Intan males ngaé tugas sekolahné. Tusing buin dadi sambat cinta monyet, nem bulan makeloné

Ulian Mén Darma mula alus banban munyiné, Luh Intan enyak nuturang unduké makejang. Ento né ngaénang ada sunar galang nerangin pajalan kulawargané ané suba remrem. Putu Mada ngangkenin manik ané kaduta tekén Luh Intan. Ia pianakné Pan Manik uli Banjar Dauh Désa ané ngelahang trek tetelu anggona mautsaha nyemak bias di bongkol gunungé. Yadiastun bapané Luh Intan ngaba basang panes wiréh pianakné ané enu masuk suba kaéndahang, sakéwala unduké ento nyidang kamelahang sangkaning Putu Mada suba enyak tanggung jawab. Pamuputné Luh Intan lan Putu Mada masakapan.

matunangan Luh Intan aluh nyerahang paukudanné. Ngaénang basangné lantas nyantung.Bukasander tatit makudus, ngancab angabar abar rasa panes basangné Pan Darma nolih panakné jani suba tusing enu bajang. Sinah tusing bakal nyidaang tamat SMA déning aturanné ngorahang tuara dadi anak suba ngantén masuk di SMA. Duang wai tekén alemeng makeloné Pan Darma ngubat abit mesuang raos ané tusing sandang padingehang. Aget Mén Darma polos tur alus banban ngorain Pan Darma apang tusing bes sanget émosi, jejeh kena sakit stroké ulian setrés kaliwat bisa bisa ngaénang énggal ajaka ka sétra. Dugasé kaorahang positif, Luh Intan kadesek baan méméné apang enyak nyatuang unduké makejang, nyén kasujatian tunanganné kanti ngudiang bani ulah aluh nyerahang déwék kapining anak muani. Luh Intan caket tuara nyidang mamunyi, apabuin pahit pakeh rasa munyin bapané nusuk kuping yadiastun selat témbok. Buka pamunyin bidanné, Luh Intan kaplaibang ka dokter nyalanang USG. Sajaan marawat rawat basangné suba misi manik ané enu samar samar. Tau tekén ukudan suba maawak dadua Luh Intan ngeling tuara bani masuk. Salingké lakar masuk, pesu uling jumahan suba tusing ja bani. Méméné nyalanang introgasi, Luh Intan sesed takonina di kamarné.

Nem bulan makelonné makurenan Putu Mada nyidang ngemang matuané bukti, yéning ia mula seken seken sayang tur demen tekéning Luh Intan. Putu

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 87

“Bli Putu, susu pianaké suba telah. Kéto masé gentong wadah baasé suba metalang, tuah bakat jakan jani dogen isiné. Nang idih ja pipise bli, beliang kejep pianaké susu sambilang meli baas malu di toko.” Luh Intan masadu tekén kurenanné semengané ento. “Apa bakal tagih, Luh? Jeg ada ada dogén ané tagiha, nelahang pipis dogénan. Uli pidan pipis dogén tagih. Susu, baas, pindang jeg magenepan.

Sing marasa peteng lemahé becat majalan, sagétan suba belinganné Luh Intan lekad. Metu anak cerik putih bagus, pangacepé tekén Hyang Parama Kawi apang sida nyangsan langgeng bagia kawekasan. Makejang ento tuah pinaka pakendel dogénan. Duang oton tuuh anaké cerik, bikasné Putu Mada masalin, malénan, mabading seratus delapan puluh derajat. Maan bati magaé ngerit bias di bongkol gunung baturé telah anggona ngetohin siap di kalanganné. Lénan tekén ento ia masé demen maceki, mapalian mong mongan tur masangin nomor togél. Ngarepang pamenang gedé sakéwala ané kabakat tuah kalah dogénan. Sabilang mulih setata mecik péléngan, ngecelin siap tur mamunyah.

Mada setata rungu tekén matua, apabuin tekéning kurenan. Ento ané ngaénang nyangsan ilang rasa sakit hati lan keciwa ané ada di dasar keneh reramanné Luh Intan. Wiréh marasa suba ngelah mantu ané mula seken tanggung jawab.

Mara buka kéto pamunyiné Luh Intan, Putu Mada nyagjagin laut ngaplakin lengen kurenanné. Mangorahang tuara dadi ngatur ngatur anak muani ngalih liang, Putu Mada galak ngambrésin lantas ngandong kisa laut magedi.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 88

Men pipis nyainé dija? Sing dadi belanjaang? Nawang awaké kenyel kéné.” Sambilanga magecel Putu Mada ngomong kéto. “Anggon hidup adané kénkénang men apang pipisé tusing telah, tiang sing maan maadepan di tegalé. Bli maan bati ngadep bias eda ja anggona mamotoh, Bli. Né ada pianak enu cenik ané sandang mertanin, apabuin idupé nyangsan kéweh pabedikin ja Bli majudi, mamotoh tur mangutang ngutang pipis, Bli.”

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 89

Intan maan munyi uli bapané matbat. “Sangkan kéné suba jani upahné yéning awak enu cerik nanging suba ngaba keneh buang!” Sepet sepet munyin bapané

Tusing ngitung lemah apabuin peteng pianakné Putu Mada tekén Luh Intan ngeling yéning suba tusing namping susu. Putu Mada setata melihang kurenanné, nanging ia masé patuh tuara meliang pianakné susu. Pipisné suba tusing dadi anggon cara ipidan, ané jani nyangsan jelé bikasné tekén pianak lan kurenan. Nepukin pianakné ngeling sigsigan ia malaib uli jumahne ka poskamling bakal minum. Aget matuané Luh Intan sayang tekén cucu, angen mirib kenehné pepes matuané Luh Intan meliangang cucuné susu. Lénan tekén ento sesai masé ngemaang pipis apang mantu lan cucuné ngidaang madaar.

“Mémé jak bapa dini suba tusing nyidaang ngorain Putu, apabuin lakar menahin solahné, Luh. Ampurayang tingkah panak méméné ento. Jani I Luh nemu pakéweh ngantén dini. Kanggoang nyen, Luh,” Mén Manik pinaka matuané Luh Intan suba tusing nyidaang ngurusang pianakné ané madan Putu MadaYéntotonan.subaping

kuda kadén Luh Intan kasengsarain baan Putu Mada. Lénan tekén ngemaang kurenan munyi kasar, Putu Mada jani sesai main fisik tekén kurenanné. Kalah uli matajen lan maceki, suud mamunyah suud luas pesu ia sesai nyagurin tur nendangin Luh Intan. Yéning suba kitané tusing tuutina ia lagas ngamuk. Tusing ja somah lan pianakné dogénan nanging kayang reramané sesai kena amukan Putu Madané. Ento ngaénang Luh Intan suba lebih tekén pang telu ngambul ka umah bajangné. Lacur. Mulih ka umah bajang tusing rasa dayuh ané kabakat. Nanging Luh

Malénan pesan solahné Putu Mada ané jani. Ia sesai mamunyah nginem arak di pos kamlingé. Salingké meliang kurenan baas pang ngidaang nyakan, pianak buah bangkiangné tuara taén belianga susu jani. Luh Intan tuah ja magaé dadi buruh tani di tegal anaké, dikénkéné ngajang bias utawi batako di tongos anaké ngaé bangunan. Biasé ento tusing ja ada lén tuah Putu Mada ané ngalih. Sakéwala Putu Mada tusing ja taén enyak magaé barengin kurenanné.

ngaénang Luh Intan nyangetang nyakit hati. Cara biasa méméné Luh Intan enu banban tur alus mesuang munyi nuturin padéwékanné. “Nah kudiang men Luh. Suba kadung belus maceleban, miribang ené patuduh Sang Hyang Titah. Jani iraga ajak makejang mara nawang jelé solahné Putu Mada. Mémé tuah nyidaang ngrunguang cucu tekén I Luh apang setata selamet rahayu. Ento dogén ané arepang mémé. Sabilang ngambul Luh Intan pasti setata aliha teken Putu Mada ka umah bajangné. Sabilang teka ka umah matuané Putu Mada setata kabatbat, kaubat abit baan bapané Luh Intan nanging makejang tusing ja kadingehang. Matuané patuhanga alah cicing ngongkong, munyin matuané dadianga angin lalu. Mirib gedé bekelné Putu Mada, sabilang aliha mulih bajangné nuju ngambul Luh Intan setata enyak malipetan buin ka mulihné Putu Mada di Banjar Dauh Désa. Lemah petengé énggal karasa buka kijapan matané. Jelé solahné Putu Mada nyangsan nadi. Anggona ngulurin kita majudi, mamotoh, mamunyah lan maliang liang Putu Mada ngadep motor trekné dadua. Surat tanahné masé suba kagadéang anggona ngalih pipis kanti ngaénang bapané jani mangemasin kena stroké. Ane ngaé mémé bapané beban pikiran sing ada lén ulian Putu Mada ngadep magenepan tusing ja anggona bekel hidup apabuin ngamertanin rarene, nanging tuah anggona foya foya. Nyangsan mapangsegan di pategakan Luh

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 90

Intan nepukin unduké makejang ento. Nedenga ngelah pianak cerik, matuané di rumah sakit, kurenanné mamotoh mangutang-utang ngulurin kita. Ané jani Putu Mada suba kasengguh dadi pianak ané alpaka guru. Ukudanné Luh Intan benyah latig dadi sasaran émosi nuju Putu Mada teka uli mamunyah. Pianakné nyangsan berag kuangan nutrisi apabuin dadi raré ané trauma nepukin méméné kapugpugin. Nyangsan remuk benyah latig atiné Luh Intan disubané nawang Putu Mada ngelah mitra. Kasengsaran petengé ento Luh Intan kajekjek kapugpugin. Kurenanné nyangsan mamuduh, kenyel gelur gelur ngidih tulungan Luh Intan tuara ada ningeh sawiréh di pondokan. Luh Intan nglawanin nyambuhin kurenanné aon, lacur batisné kajekjek baan

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 91 kurenané. Elingan pianakné ngaénang pondoké magejeran. Luh Intan suba tuara mabayu, marawat rawat kurenané ngaba baleman lakar manteg ukudanné. Mirib suéca sasuhunanné kala ento hp né Putu Mada nadak sara mamunyi wiréh mitrané nélpun petengé ento. Jeg sahasa Putu Mada malaib ngojog motor trekné buin abesikan bakal luas nyagjagin mitrané. Selamet Luh Intan ngajak pianakné ngeling sigsigan nyujuh HP ngidih tulungan tekén mémé bapané apang mapagin padéwékané ané suba babak belur. Sebet sajaan reramané Luh Intan nepukin nasib pianakné kalaran masomahan ngajak anak muani berandal madan Putu Mada. Negak mecik péléngan ngundap nguyukang kadi siap sisan grubug nyangkil pianak kaajak ka bidan. Luh Intan nyeselin padéwékanné tuara ja beneh ngaba raga, méh méhan yén ipidan ia enyak nyalanang cinta monyét ngajak timpalné di SMA ia tusing nepukin pajalan hidup jelék buka jani. Sakadi madamar bangké makejang kulawargané Luh Intan. Makejang mapangenan. Malengok bengong Luh Intan mangenang paukudané suba nyakitang awak, nyakitang hati suba komplit penderitaan hidup ané katepukin buina jani kanggo ngrunguang pianak buah basangné padidian.Ngebut motor trekné Putu Mada ngalih mitrané nuju ka gumine kelod. Lempuyengan sirahné tengah lemengé ento ulian lebihan arak. Nyansan nadi batisné ngenjekin pedal gas wiréh tusing sabar bakal matemu mitrané. Bakal tuun ka tukadé ngebut sajaan palaib trekné kambang. Bééh rém trekné tuara dadi anggona. Tuara nyegut keseran roda ané becat mapiteh. Dewa Gede Arnama, embas ring Bangli, 17 April 2001, kuliah ring jurusan Pendidikan Bahasa dan Sastra Agama, Fakultas Dharma Acarya, Universitas Hindu Negeri I Gusti Bagus Sugriwa Denpasar (Kampus Bangli).

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 92 Satua Masambung (atisatuan12)

“Gung yakin, Jung ampun madué rencana. Nanging, napi Jung yakin, semua tetap baik baik? Ninggalin ipun padidi, ejoh, sepi tan patunangan. Tan padukungan kulawarga. Gung tan ja abedik ragu ring satian ipun, nyalanin matunangan béda kasta manten sampun nyihnayang yén ipun siap nerima makejang résiko. Anggep Gung driki, nakenang kaseriusan Jungé. Ampurang Gung, ampurang Gung nggih Jung.” Jung Dé ngamenahang topi baseball ipunné. Buin, yéh segarané mangalencok, “Ra, ngga apa apa, Wi. Arra uda tahu semua resikonya dan “

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 93

Baang, angin Januariné di sisi ngenahang kuasanné. Uli tuni, ngajak papinehné randa rundu buka kapal puyung tan pabendéga, kakencanin yéh samudra betén Jembatan Sydney Harbour, sanja ento. Agus Sutrarama Jung, Gung ten kenapi. Yakti I Ajik sanget san ngarepang Gung molihang anak lanang sané kastané pateh. Jung taler tatas uning, yan ibu sampun sanget sayang ring Jung. Jung, Gung sampun uning Jung sampun madué tunangan. Béda kasta ngranayang Jung dadosné maengkeb engkeban. Jung, tan ja aluh yén wénten di posisi tunangan Jung nika.”

Surat ucapan uli Yuni ento, ané tuah surat ucapan selamat ulang tahun dugas ipidan ipun jaka dadua enu di kelas satu SMA, setata tekek kasimpen baan Arra kanti ka jani. Kanti nyidang las ngalepas, kekunang lampu di bais pulo Bali ané jani ngansan cenik, ngansan capuh, lan ilang. Kapal terbang ané katumpangin baan Arra lan timpal-timpalné, makeber gencang, tan paragu.

Arra siap untuk itu. Arra ngga tau kapan keluarganya Wi Jung akan bisa nerima, Ra. Ra ngga bisa maksa, dan Ra ngga tau caranya memaksa. Yang Arra tahu, rasa ini, senyum ini, semuanya hanya untuk, Wi...”

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 94

“Berangkatlah, Wi. Berjuang sayang! Wujudkan semua mimpinya, Wi. Arra doain dari sini ya. Jangan cemasin Arra,” Langit negri Kangguru ento mara san kélangan sunar. Negarang kagantinin baan kedip lampu taman di malun apartemén ipuné. Yéh segarané ané jani sajan tusing buin mangaléncok. Sakéwala enyén ané tahu, joh di dasar, ganjih. Ulian apa kadén. Apaké ento ané kadanin sahabat sejati. Yén ada paek ngajak Yuni, yéh peningalan ento lakar mes nrébés ulung, malekuk tuh gaing tanahé ané tiban tibanan ngarinduang ujan. Arra, ditu ngeling sigsigan, ngelésang makejang, di tangkah, di gelutan sahabat ipuné. Suud ento ipun ngarasaang lega, iing. Sanget lega. Kenyem Yuni, di sisan detik perpisahan ipun di balik pintu kaca bandara Ngurah Rai peteng ento, buka tusing lakar ngamaang yén kanti déwék ipuné lakar magedi, ninggalin tanah Bali, nuju joh negeri Paman Sam, kanti lakar mabekel rawat sedih, sungsut.

“Arra, makasi uda mau jadi sahabatku. Selalu mau dengerin cerita cerita tak bergunaku, curhat curhat hatiku. Dan juga, memberi aku kepercayaan untuk jadi tempat sampah bagi segala keluh kesahmu. Sungguh, aku suka itu, ceritakanlah semua padaku, aku selalu gembira kamu mau jujur padaku, sehingga aku bisa berharap kau akan selalu jujur dalam hidupmu, dan terutama jujur pada hatimu. Selamat ulang tahun Arra, Svarra. Selamat enam belas tahun sahabatku.”

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 95

“Arra, aku taen jejeh lakar kélangan sahabat. Kéwala, kenyataanné ané jani aku sing perlu buin ragu. Sahabatku, kamu kel baik baik gén. Aku nawang, pesonané Svarra setata nyidang ngaénang ketug di tengah tangkah anak muani. Hm, kamu pasti uba nawang aku ngomongang enyén né, héhé. Ra, ia sayang san jak kamu. Setata ngarepang kamu bagia. Ingat dia ya. Iya... walau mungkin pada akhirnya bukan dia. Setidakné, kamu taén mendoakan dia...”

sajan sasuratan, ané kaadanin patemon lan papalasan. Enyén kel ngadén iraga katemuang. Enyén kel nawang yén kel dadi tusing edot mapalasan. Nada, ujan balesé dadi pasaur baat peteng gulem, paling kerug tatit, ané suba kéweh, tan paalasan yén musti tetep kataanang. Sigsigan,Arra...

i truna kélangan bah mekakeb di duur pedeman, kasur kapuk kos ipunné. Galengé nganjelin geluran muaninné ané tangkejut baan sepi, suung.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 96

Arra, sajan ané paling takutin aku tuah kélangan. Kélangan kamu, Ra. Aku tusing nawang, kénkén kel aku nyidang bertahan, yén bais akué kélangan

Arra ngidemang peningalané. Paras anak muani ento teka maekin. Anak muani ané ngepikang ipun jempiring putih di peteng ento. Apada aptian masuara alus uli bibih tipis ipuné jani. Kala ipun buin ngedat, tuara nyidang kenyem ipun kataenang, ngisiang abesik foto di lima tangawanné. Tuah foto déwékné ané sedek makenyir, ngéwérin anak muani né ngintipin uli tustel baru ipuné dugas ento. Sekaya ané koné belina baan honor nulis ipuné. Koda tanggal di betén cétakan fotoné ento, mawarna coklat, tanggal ané patuh ngajak dina ipun ngamilunin lomba pidarta basa Jepang dugas ipidan di awal seméster empat. Tanggal ané patuh, kala tan panyelapan, ulian kakesiabin baan i kapal terbang, ipun maan ngarasayang anget, miwah jedaran tangkah muani ento.Nada,Kalaning sang atma satinut ngajak stula sarira, di kertas ento Svarra nyuratang.Miribento

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 97

tatujonné matindakan. Kenyel akuné trening awaian, tusing ada nyidang ngubadin. Mekejang aba kamu, Ra. Tuah kenangan suaran kamu di muncuk télpon dugas makiré lepas landas makeber ngalahin tanah Bali, tuah ento ané sisaang kamu baang aku, Ra. Ra, kénkén carané jani, Ra... kénkén... Tulisan uyang di buku agéndané ento buka dadi meka, suluh gulem ipun I Nada, Gdé Nada Aksara. “Mék Tu, ya mara maan mulih nengokin. Mun, kenken jani suba enyak luungan asané Mék Tu?” Mbok Ya, pianakné Pa Man lan Mémé Adéné Nada, sanja ento ada di pondokné Nada, ngajak pianakné ané mara matuuh dua tiban, jani kaempu baan Gendis. Gendis nuutin keneh ponakan cenikné ané nagih ka ruang tamu, tusing demen kasangkol, ngalébang ia di betén. Paningalanné Gendis ningalin makudang foto ané kagantung di témboké. Foto bapak lan ibuné Nada. Foto fotoné Nada dugas cenik. Di duur rak, di samping TV né, ada foto anak nik nik mapanganggo safari, maudeng, pakaian adat. Mafoto mapunduh buka sekaa. Dadi inget Gendis, ipidan Nada taén ngamilunin lomba gong kebyar anak anak dugasé SMP. Gendis ngisidang akesitan rambutné ané ulung ngilidin paningalanné maningalin, di foto ento, ada anak cenik ané nongos, nyongkok di barisan simalu, makenyem paling manis.

“Ih, Andin, apa nih di tangannya...” Gendis ningalin rak betén TV né mabukaan. Ada amplop mawarna pelung nguda jani kagemel baan jeriji tenganwanné Andin, lan kartu ucapan mawarna patuh di lima tangédélné. Di amplopé enu madeket pita lan muté bintang makemiah. Mirib ento ané ngedotin ponakanné mara.

“Nada…” Kena baan Gendis ngingetin. “Cicaa … “ Gendis ningalin ponakané ento di betén, neléngék menék. Peningalanné ané cenik, kedas, jegég buka bani matimpal jejeh ningalin cekcek baduur.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 98 Untuk: Gendis Hyang Chandra nyumbung langit baduur, peteng ento Kéwala, tetep mesti elek Ngaku GalangkalahIBulan di samping tiang Tuara ada saingan Raré raré cenik, ipian gedé Kaandupang baan i bianglala Di tengan gondola Musti tuun buin, Nemu tanah Di tanah, tongos iraga mamula Tatanduran ipian, mentik mabunga KenyungAyu, manis ragané satmaka sunar, suluh Nguripang i sulur gadang Bani nyujuh Bani nangtang NB: Dis, latihan bahasa Bali ya... hihi. Selamat bertambah usia ya, Dis. Selamat berkuliah di Bali. Semangat :) * * * Patbelas Méi 2041, sanja ento.

Jerijin ipuné nekekang ngisiang jerijin muani di sampingné. Somah ipun, rejunan ipun, di tuuh ané suba madan liwat kén tengan abad ento, enu tileh tepukina bagus. mara jani nawang. Tiang demen san ningehang satuan ati...” “T“Mm.” ngejang sisan kué tarté malu, umur moné kanggoang kuangin dedaran né manis manis.” tawang... Masih uba ngelah ané manis...” Buka limanné katembahang kelés. Tiang kejep gén, kok...” “Men Drakoré kénkén?” gampang... dadi absén to.” “Tugtugang né...?” “Mm, tugtugang Sayang.” (puput...) Sutrarama magenah ring Tabanan. Kakawiannyané naanin kawedar ring Bali Orti ngamedalang cakepan pupulan satua cutet “Bulan Satwak”.

“Ish...

Agus

iang

Sampun

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 99

“Ah,

“Diapi

“Enah,

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 100 puisi-puisi stt dwi dharma canthi, saba, blahbatuh,gianyar (Pinaka pikolih pelatihan nyurat puisi Bali anyar sané kalaksanayang olih Penyuluh Bahasa Bali Kecamatan Blahbatuh, Kabupatén Gianyar)

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 101 NKD Lia Lestari Ngalih Jalan Kelih

Dija sujatiné I Sundih? Bekel tiang ngalih jalan kelih Nguda kéweh sajan tiang ngalih? Kanti engsap tiang jalan mulih Tiang tuara madaya tekén kawéntenan Sakéwala tiang tuara marérén majalan Yadiastun liu tatu ané karasayang Nanging, keneh tiang liang nglanturang Saja mula sebeté tusing dadi kelidin Saja mula pedihé teka nambakin Makejang tuara ngidang nglawan keneh tiang Lakar nugtugang pajalan tiang ngalih galang Siraké I Sundih? Siraké I Galang? Dijaké patut alih? Sajaba kemu, nyakupang tangan, ngaja nganginan. Sukra, Umanis Warigadian Ri tatkala majalan ngalih jalan kelih

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 102 Madé Githa Sanjiwani Magedi Cai Corona! Cai Virus Corona! Icang pidan idup liang Kemu mai tusing ada né nombang Kéwala IdupApangDiolasSigsiganJaniBuinWéLiuKadiLamunNanging,KéwehBahCaiIcangIcangSapatekanjani,Cainémakurungmakungkungnawang,geringanéngaégrubugbedéganakématimadayaapangidupkénékénkénangcangidup?rasangalihisinbasanggénkéwehanakékuanganpayukjakanCorona!!!amongkénanakématitanpadosa?tangisnusukatikélanganpianaksomahtanpanaenmagediCai!icangajakmakejangcaraipidan. Pinda, Sukra Umanis Warigadian, Mei 2022

Rasané tuara ada selah adung

Bingung ulian rinduné setata ngulgul tiang Nangin sayang, tresnané ditu suba ada ané ngelahang

Tuara ada langit galang, tuara ada langit pelung

Ngaénang tiang makenyem, magumanti dadi ngeling

Petengné suung mangmung

Uduh,

Tresnané mati di tongos sepi

Kéwala sujatiné tiang bingung

Di Karang Suung tiang nyinebang rasa Dumogi tresnané tusing buin ada. Sukra Umanis Warigadian Ring tengahing keneh suung

Rindu tiangé makungkung tur makurung siraké ragané ditu? Yén joh tiang rindu, yén paek tiang matatu

Tresna ring Karang Suung

Dueg sajan ragané ngaénang tiang uyang paling

Depang suba jani tiang ngrasayang padidi

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 103 NK Jamitri

Di Karang Suung, keneh tiang magantung

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 104 Ni Kadék Déla Suandari Rasa Suba Kudangsuuddina suba kajalanin Kadi rasa aketél tondén ada ngaénang lega Apa kadén ané ngranayang, tiang tusing nawang AdaDugaséSakéwala,matemurasaanésing nyidang baan nyambatang Tusing cara biasané Ten nyidang baan nuturang Apaké ené? Rasa apaké adané? Mara jani karasayang Bagia kadi wareg tan paneda.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 105 Ni Wayan Putri Trisna Yanti Sing Ada Lemeté Elung Iraga makejang nawang Ané di betén sing ja betén Idepang cara I Tanah Ia ada mula madasar baan tis Jekjek enjekina Ia Sakéwalanengil nyén ané nawang sakit ané karasayang? Nyén rungu sebet ané karasayang? I Tanah mula setata lega Kanti engsap duka ané nimpalin Krana sing ada lemeté elung.

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 106 Ni Putu Yéniari Putri Gering Agung Maret, warsa kalih tali kalih dasa Nadak sara guminé peteng Peteng dedet Sang Hyang Surya nénten medal Kenehé karasa remrem Guminé karasa mati Sakit... Sakit karasa tangkahé Ningehang gatra guminé keni gering agung Sekancan parikrama kawatesin Makejang kéweh Ngaénang seduk, bedak, jejeh Minab Ibu Pertiwi duka Kawéntenan jadma kaliwat dwapara Ngawinang ngrebéda pralina dué Uduh... Uduh Ibu Pertiwi Gelis gelisang icalang gering agung puniki

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 107 Ni Putu Aprinda Wulandari Semeng Semengé nika kawit Wit guminé mapiteh Di Suryané ngawit makliah Dis bulané sayan samar Donné masaput damuh Entikané maayunan Sarwa praniné ngawit bangun Wus peteng atur rahayu Semeng endag Sang Hyang Surya Janten dinané kawit malih Sungsung semengé baan manah égar Saratang ngendagin dina Sukra Umanis Warigadian

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 108 NK Anik Apriliani Bapa Tresna asih Sané baang Bapa tekén tiang Ngalih pangupa jiwa lakar ngemang pianak Ngecor peluh Bapané nguripin kulawarga Yadiastun kenjel Nanging di arepan pianak, Bapa makenyem ngengkebin duka miwah sakit Apang tusing tiang nawang Tiang marasa tondén ngidang ngaénang Bapa makenyem Ampura Bapa... Nunas ica ring Hyang Widhi Wantah ento ané ngidang baang tiang tekén Bapa. Sukra Umanis Warigadian

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 109 NPA Listya Déwi Gering Agung Matan ai nyunarin gumi Masunar galang Sing sagalang cara jani Sebet anv karasayang Sasukat ada gering agung Makejang mabading Sakadi kajajah malih Boya ja kajajah olih dura negara KétoCoronaanaké nyambatang Nyakitin tan NgaénangNgelumpuhangpangusudImanusaguminébiuta. Sukra Umanis Warigadian, 20 Mei 2022

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 110 Adinda Ayu Saraswati Kéweh Sabilang peteng Galahé terus majalan Satmaka i déwék suba mangipi Sakéwala kenehé enu joh Sabilang peteng Dot asané kenehé apang tis Dot asané kenehé apang rahayu Kadi rasa kadi kadi Kadi rasa petengé karasayang makelo gati Kenehé setata inguh “Yén kéné kénkén nah?” “Adi sing kéné nah?” “Eda gén kéné a!” Awakéné cara maorahang “Suud monto, dumogi makejang rahayu” Yéh mata melusang pipi Dumogi wénten cawisannyané Dumogi petengé rahayu. Sukra Umanis Warigadian

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 111 NWA Citrayanti Sekolah PinakaSekolah,genah masayuban Genah ngrereh ajah Genah matemu sareng timpal timpal Genah maplalianan lan matuturan SekolahNanging,taler pinaka genah masliahan abos-bos Maplalianan, matuturan Ngilangin sungsut ring manah Kawéntenan sekolah sané sukarena Guru sané pinaka rerama ring sekolah Nunas ajah sané ri wekas Kaweruhan punika ageman salantang tuuh. Sukra Umanis Warigadian

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 112

Kamus balikamus – indonesia beng.kéng → bengkang beng.keng v bertahan; beng.kenga v ditahannya; tidak boleh ditawar; ka.beng.keng v ditahan (oleh); ma.meng.keng v bertahan; tidak mau bergeser (tt pendapat) beng.kis a buncit beng.ki.wa n itik hasil persilangan antara itik serati dg itik biasa beng.kol a bengkak; ma.beng.kol v membengkak béng.kot a bengkok; béng.kat béng.kot a bengkak bengkok; béng.kot.ang v bengkokkan; béng.kot.anga v dibengkokkannya; ka.béng.kot.ang v dibengkokkan (oleh); méng.kot.ang v membengkokkan beng.kuk a bungkuk; beng.kuk.ang v bungkukkan; beng.kuk.anga v dibungkukkannya; ka.beng.kuk.ang v dibungkukkan (oleh);

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 113 meng.kuk.ang v membungkukkan beng.kul n permainan memakai cemeti dan bergumul beng.ku.luk n sj ikan laut beng.kung a degil; bandel; tidak mau menuruti nasihat orang; keras kepala; kepala batu; ma.meng.kung v sama sekali tidak mau menuruti nasihat orang; membangkang; membandel; meng.kung.in, ma.meng.kung.in v 1 mengakui hak orang lain dg kukuh sbg haknya sendiri; 2 bertahan dg bersikukuh be.ngong 1 v termenung: ngudiang Madé mengapa Made termenung; 2 heran; kagum: tiang nepukin umahné heran saya melihat rumahnya; a.be.ngong num banyak sekali (tt uang, luas sawah, dsb); be.be.ngong.an n sst yg mengherankan; kekaguman: ia dadi ~ di désané ia menjadi kekaguman orang di desanya; be.ngong.in v pandangi dg rasakagum; kagumi; be.ngong.ina v dipandanginya dg rasa kagum; dikaguminya; be.ngong be.ngong v termenung menung; ka.be.ngong.in v dipandangi dg termenung; dikagumi (oleh); me.ngong.in v mengagumi bé.ngor a miring; mencong: bungutné mulutnya mencong (karena sakit); bé.ngar-bé.ngor a mencang-mencong; miring ke sana miring ke sini; bé.ngor.ang v miringkan; mencongkan; bé.ngor.anga v dimiringkannya; dimencongkannya; ka.bé.ngor.ang v dimiringkan; dimencongkan (oleh); mé.ngor.ang v memiringkan; memencongkan; mé.ngor.an v bertambah mencong be.ngu a busuk (tt bau): mlekag amat busuk be.ngul a tebal spt bengkak (tt mata); balut: peningalanné kerana suud ngeling matanya tebal spt bengkak krn habis menangis

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 114

be.ning a terang (tt penglihatan, kaca, dsb) bén.jang Ami n besok: pungkur kelak kemudian hari; semeng besok pagi; bén.jang.an n lain hari bén.jo a tidak bundar; bén.jo.ang v buat agar tidak bundar; bén.jo.anga v dibuatnya agar tidak bundar; ka.bén.jo.ang v dibuat agar tidak bundar (oleh); mén.jo.ang v membuat agar tidak bundar bén.jol → bencol bén.jot → béndot bén.jul a 1 lucu; 2 jail; be.bén.jul.an n lelucon; lawakan; bén.jul.in v jailin; ganggui; bén.jul.ina v dijailinya; diganggunya; ka.bén.jul.in v dijaili (oleh); diganggu (oleh); ma.bén.jul.an v berlucu lucuan; mén.jul.in v menjaili; mengganggu; pa.bén.jul.in v buat lebih lucu be.nol, ma.me.nol v tercenung ben.ta.la n ukir ukiran yg ada di atas atap bangunan bén.sin n bensin ben.tang a gembung (tt perut) krn kenyang ben.tar v berbelah dua (tt candi); ben.ta.ro n sj tumbuhan semak yg bergetah, biasa dipakai pagar ben.ta.was n sj pohon, kayunya putih, biasa dipakai untuk patung bén.té v adu kekuatan kaki (dl permainan); saling sepak betis; benteh /béntéh/; bén.té.na v dibentehnya; ka.bén.té v dibenteh (oleh); ma.bén.té v terbenteh;

2ben.tél 1 n katapel; 2v lempar; lempar dg memakai katapel; ben.téla v dilemparnya; dilemparnya dg memakai katapel; ka.ben.tél v dilempar (oleh); dilempar dg memakai katapel (oleh); ma.ben.tél v kena lemparan; kena lemparan dr katapel; men.tél v melempar; melempar dg memakai katapel 1bén.téng n benteng; bén.téng.in v bentengi; bén.téng.ina v dibentenginya; ka.bén.téng.in v dibentengi (oleh); ma.bén.téng v berbenteng; mén.téng.in v membentengi 2bén.téng v tarik bagian tubuh dg mencubit: kupingné tarik telinganya; bén.ténga v ditariknya bagian tubuh dg mencubit; ka.bén.téng v ditarik bagian tubuh dg mencubit (oleh); ma.bén.téng v ditarik bagian tubuh dg mencubit; mén.téng v menarik bagian tubuh dg mencubit ben.tér, men.tér v bersinar terik: ainé ~ uli tuni matahari bersinar terik dr tadi; ben.téra v dikenai sinar matahari yg terik; ma.ben.tér v terkena sinar terik matahari ben.tét v 1 tarik (tt gelambir ayam); 2 lontar; lempar dg memakai katapel; ben.téta v 1 ditariknya; 2 dilontarnya; dilemparnya dg memakai katapel; ben.tét.ang v tarikkan; ben.tét.anga v ditarikkannya;

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 115

mén.té v membenteh 1ben.tél n ukuran ikatan padi; ben.tél.an n ikatan padi (dg ukuran tertentu); ben.tél.in v ikat padi (dg ukuran tertentu); ben.tél.ina v diikatnya padi (dg ukuran tertentu); men.tél.in v mengikat padi (dg ukuran tertentu)

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 116

ben.tét.in v 1 tarikan supaya galak; 2 lontari; lempari dg memakai katapel; ben.tét.ina v 1 ditariknya; 2 dilontarinya; dilemparinya dg memakai katapel; ka.ben.tét v 1 ditarik (oleh); 2 dilontar (oleh); dilempar dg memakai katapel (oleh); ka.ben.tét.ang v 1 ditarikkan (oleh); 2 dilontarkan (oleh); dilemparkan dg memakai katapel (oleh); ka.ben.tét.in v 1 ditarik (oleh); 2 dilontari (oleh); dilempari dg memakai katapel (oleh); ma.ben.tét v 1 tertarik; 2 terkena lontaran; terkena lemparan dr katapel; men.tét v 1 menarik: ~ latah siap apang galak menarik gelambir ayam supaya galak; 2 melontar; melempar dg memakai katapel; men.tét.ang v 1 menarikkan; 2 melontarkan; melemparkan dg memakai katapel; men.tét.in v 1 menarik; 2 melontari; melempari dg memakai katapel ben.tet a lengkap; genap; tidak kurang dl hitungan uang: ajinné siu harganya genap seribu; ben.tet.ang v genapkan; ben.tet.anga v digenapkannya; ben.tet.in v cukupi; genapi; ben.tet.ina v dicukupinya; digenapinya; ka.ben.tet.ang v digenapkan (oleh); ka.ben.tet.in v digenapi (oleh); men.tet.ang v menggenapkan; men.tet.in v menggenapi ben.tig v tersembul ke atas 1ben.ting v sasar; bidik: ané paling gedéna sasar yg paling besar; ben.tinga v disasarnya; dibidiknya; ka.ben.ting v disasar (oleh); dibidik (oleh); ma.ben.ting v tepat sasaran; tepat bidikan; terbidik;

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 117

men.ting v membidik 2ben.ting v terjang (tt ayam); ben.tinga v diterjangnya; ben.ting.in v terjangi; ben.ting.ina v diterjanginya; ka.ben.ting v diterjang (oleh); ka.ben.ting.in v diterjangi (oleh); ma.ben.ting v terterjang; men.ting v menerjang; men.ting.in v menerjangi ben.tir a kerdil; kecil ben.tis a agak gembung krn makan (tt perut): basangné mara suud madaar perutnya agak gembung se habis makan; men.tis a gembung krn makan ben.tug n tonjol; men.tug v menonjol; tidak rata ben.tul n bentul (tumbuhan berubi, daun muda dan tangkai mudanya dapat disayur, ubinya dapat dimakan); talas; Colocasia esculenta ben.tu.lu n karang ben.tur, ben.tura v dipukulnya; dibenturnya; ben.tur.ang v pukulkan; benturkan; ben.tur.anga v dipukulkannya; dibenturkannya; ben.tur.in v pukuli; ben.tur.ina v dipukulinya; be.ben.tur.an n permainan pukul pukulan; ka.ben.tur v dipukul (oleh); dibentur (oleh); ka.ben.tur.in v dipukuli (oleh); ma.ben.tur v terbentur; terantuk; ma.ben.tur.an v berbenturan; berpukulan berpukulan; berhantaman;

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 118 men.tur v membentur; memukul: motorné témbok kendaraannya membentur tembok be.nya pron 1 aku; 2 engkau 1be.nyad n pukul; be.nyada v dipukulinya: ~panakné kanti ngambul dipukulinya anaknya sampai merajuk; be.nyad.in v pukuli; be.nyad.ina v dipukulinya; ka.be.nyad v dipukul (oleh): beseh limanné ~ baan timpalné tangannya bengkak dipukul oleh temannya; ka.be.nyad.in v dipukul (oleh); ma.be.nyad v terpukul; me.nyad v memukul: sawai ia ~ panakné setiap hari ia memukul anaknya; me.nyad.in v memukuli 2be.nyad → benyah be.nyah a hancur; remuk: latig hancur luluh; be.nyah.an n pecahan yg kecil kecil; be.nyah.ang v hancurkan; be.nyah.anga v dihancurkannya; diremukkannya; ka.be.nyah.ang v dihancurkan (oleh); diremukkan (oleh); me.nyah.ang v menghancurkan; meremukkan bé.nyé a lembek be.nyeg a becek; berair dan berlumpur (tt tanah, pekarangan): masan ujan ujan natahé musim penghujan halaman becek; be.nyeg.ang v becekkan; be.nyeg.anga v dibecekkannya; ka.be.nyeg.ang v dibecekkan (oleh); me.nyeg.ang v membecekkan bé.nyék a lembek spt bubur

Suara Saking Bali Édisi LXVIII | Juni 2022 119 be.nyék → bényék be.nyel a 1 kenyal; kurang empuk; 2 mengandung lemak; 3 mengandung air; 4 hancur; kacau: gagaéné pekerjaannya kacau be.nyug → benyeg 1be.nyut a kacau; sibuk tidak menentu: tindakanné langkahnya tidak menentu be.nyut a hancur (bekas lecutan) bé.od a 1 gendut; buncit (tt perut); 2 cembung bé.ok → biok ber 1 p kata seru yg menyatakan ketidaksukaan akan perilaku orang lain: melali dogén sabilang wai bermain saja setiap hari; 2 n tiruan bunyi burung terbang be.rag a kurus: aking kurus kering; arig kurus kering; ngridig kurus kering; beragan gajahé masih ada muluka, pb orang kaya yg jatuh (bangkrut) masih mempunyai harta yg tersisa; be.rag.ang v kuruskan; be.rag.anga v dikuruskannya; ma.me.rag v menjadi kurus; sakit keras hingga kurus; me.rag.an v makin kurus; nga.me.rag.ang v bertambah kurus (masambung...) Catetan: Kaambil saking Kamus Bali Indonésia Édisi Ke 3 sané kamedalang antuk Balai Bahasa Bali

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.