Photo: Adam Kozak / Agencja Gazeta
JAN EKIER 1913–2014 W służbie Chopinowi In service to Chopin When he died he was two weeks short of being 101 years old. Was it a reward for a commendable life? Who are we to judge! All we can do is to bow our heads and with great respect witness the long road he travelled...
Zmarł 15 sierpnia 2014 w Warszawie. Odchodził w dniu dla Niego symbolicznym: jako człowiek religijny 15 sierpnia z pewnością brałby udział w uroczystościach Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, 15 sierpnia siedemdziesiąt lat wcześniej (1944) Opatrzność uchroniła go od kuli, która koło ucha przeszyła powietrze podczas recitalu chopinowskiego, dawanego dla żołnierzy Powstania Warszawskiego w auli Politechniki Warszawskiej, jako żołnierz powstańczej Warszawy 15 sierpnia czciłby święto Wojska Polskiego… Życie artystyczne Jana Ekiera, urodzonego 29 sierpnia 1913 w Krakowie w rodzinie muzyków – ojciec był kompozytorem, siostra pianistką – rozpoczęło się w 1937 roku, gdy został laureatem III Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Wtedy srogi krytyk muzyczny, Karol Stromenger, w „Wiadomościach Literackich” napisał prorocze słowa: „Jan Ekier wyrośnie na tęgiego pianistę, jeżeli mu się ułatwi zupełne oddanie się muzyce”. Warunek postawiony przez Stromengera został spełniony. Życie Jana Ekiera było służbą muzyce, a jak sam powiadał, również „służbą muzyce Fryderyka Chopina”. Pierwsze trzy dziesięciolecia działalności artystycznej świetnie wykształconego muzyka – w dziedzinie pianistyki wychowanka prof. Zbigniewa Drzewieckiego, organów – prof. Bronisława Rut-
He died on the 15th of August 2014 in Warsaw. He passed away on what for Him was a symbolic day: as a pious man he most certainly would have attended the celebrations of the Feast of the Assumption of Mary. 70 years earlier (1944), also on the 15th of August Providence saved him from a bullet which pierced the air just by his ear during a Chopin recital given for the soldiers of the Warsaw Uprising in a lecture theatre of the Warsaw University of Technology; as a soldier of the Warsaw insurgency, on the 15th of August he would commemorate Armed Forces Day... The artistic life of Jan Ekier, born on the 29th of August 1913 in Kraków to a family of musicians – his father was a composer and his sister – a pianist, began in 1937 when he became a laureate of the International Fryderyk Chopin Piano Competition in Warsaw. A severe music critic of those times, Karol Stromenger, wrote these prophetic words in “Wiadomości Literackie”: “Jan Ekier will become an excellent pianist, as long as his devotion to music is facilitated”. Stromenger’s condition was fulfilled. Jan Ekier’s life was a service to music, and as Ekier himself said, also “a service to Chopin’s music”. The first three decades of artistic activity of this extraordinarily educated musician – he studied piano under prof. Zbigniew Drzewiecki, organ under prof. Bronisław Rutkowski, composition
kontynuacja na s. 2
continued on page 2
dodatek specjalny Quarta-Scala • Sierpień 2014
Gdy umierał miał sto jeden lat, bez dwóch tygodni. Czy była to nagroda za godne życie? Nie nam o tym sądzić! Możemy jedynie schylić głowę i z wielkim szacunkiem spoglądać na drogę, którą przebył…
1 Wkladka do Quarty3_JanEkier.indd 1
2014-08-29 16:15:40
supplement Quarta-Scala • August 2014
kowskiego, kompozycji – prof. Kazimierza Sikorskiego i muzykologii – prof. Zdzisława Jachimeckiego – poświęcone były głównie koncertowaniu. Trzonem repertuaru estradowego były dzieła Chopina, ale obok kompozycji geniusza z Żelazowej Woli, znajdowały się utwory Bacha. Można powiedzieć, że Chopin i Bach ukształtowali mistrzostwo muzyczne Ekiera pianisty, pedagoga i kompozytora. Jednak obok dzieł wspomnianych twórców, pianistę można było usłyszeć w kompozycjach Szymanowskiego (kapitalna interpretacja IV Symfonii, którą podbił serca Anglików!), Franka Martina, Bartóka i Prokofiewa. Ci, którzy słyszeli go w IV Koncercie G-dur Beethovena, wspominają, że wrażenie, jakie swym wykonaniem wywołał, pamiętają do dzisiaj… Sztuka pianistyczna Jana Ekiera charakteryzowała się nienaganną techniką, żelazną logiką narracji muzycznej, znakomitą architektoniką granego utworu, świetną pedalizacją i przemyślaną w najdrobniejszych szczegółach artykulacją. Należał do artystów, którzy względem dzieła muzycznego spełniają rolę służebną, oddając do dyspozycji kompozytora swój talent, środki wykonawcze i intelektualne zaplecze. Podczas nagrań płytowych, przed wejściem do studia, miał na kartce przygotowany dokładny scenariusz interpretacyjny utrwalanego utworu. Zawsze wiedział, do czego zmierza i jaki efekt końcowy chce uzyskać. Podczas nagrania płytowego dzieł Chopina, podpisanemu mimochodem powiedział: „trafić w tempo, to trafić w muzykę!” W pracy ze studentami wyznawał zasadę: „nie szkodzić”. U każdego starał się widzieć cechy pozytywne i twórcze, bo tylko te – o czym był przekonany – warto rozwijać. Stąd może tak wielka liczba Jego uczniów (ok. stu dyplomantów i dziesiątki kursantów), którzy dzisiaj rozsiani po świecie z powodzeniem rozwijają swe kariery artystyczne… Jako kompozytor zadebiutował mając dziewiętnaście lat Dwoma preludiami fortepianowymi, po których pojawiła się Humoreska na fortepian (1933), balet dla dzieci Straszak, obrazek sceniczny Śmierć fauna, seria utworów fortepianowych (Toccata, Dwa mazurki, Krakowiak, Suita góralska i in.), Wariacje i fuga na kwartet smyczkowy i Suita góralska na orkiestrę kameralną lub symfoniczną (dwie wersje). Podczas II wojny światowej komponował pieśni patriotyczne i powstańcze, z których wielką popularnością cieszyła się Szturmówka do słów Stanisława Ryszarda Dobrowolskiego, śpiewana przez żołnierzy Armii Krajowej. Po wojnie w tece kompozytorskiej pojawiły się jeszcze: trzyczęściowy Koncert fortepianowy, którego prawykonanie z udziałem twórcy i Orkiestry Symfonicznej Filharmonii Warszawskiej pod dyrekcją Stanisława Wisłockiego odbyło się 30 września 1949, Kolorowe melodie na fortepian (1949) lub na chór mieszany i orkiestrę symfoniczną (1951) (dwa warianty) – w wersji fortepianowej nagrane przez kompozytora dla Polskiego Radia (13 lipca 1989), 20 kolęd na fortepian (1947) oraz muzyka do filmu animowanego Dwie Dorotki (1956). Większość dzieł Jana Ekiera opublikowało Polskie Wydawnictwo Muzyczne w Krakowie. Opera omnia Jana Ekiera, jak sam to widział, stanowi Wydanie Narodowe Dzieł Fryderyka Chopina. Pracował nad nim prawie przez całe życie, badając rękopisy, pierwodruki i wszelkie źródła dotyczące utworów geniusza polskiego. W ten sposób odkrył, a następnie usunął wiele błędów, nieścisłości i przeinaczeń w Chopinowskich tekstach muzycznych. Jako redaktor wsławił się także wykonawczymi opracowaniami dzieł fortepianowych Bacha oraz innych kompozytorów, opublikowanymi
continued from page 1
under prof. Kazimierz Sikorski and musicology under prof. Zdzisław Jachimecki – were dedicated mostly to concerts. The core of his stage repertoire were Chopin’s opuses, however, apart from the works of the genius from Żelazowa Wola, he would also perform Bach’s compositions. One could say that Chopin and Bach shaped the musical virtuosity of Ekier the pianist, lecturer and composer. Apart from the above mentioned composers, the pianist could be heard staging Szymanowski’s works (an excellent interpretation of Symphony no. 4 which won the hearts of the English!), Frank Martin’s, Bartók’s and Prokofiev’s. Those, who heard him in Beethoven’s Concerto no. 4 in G major still remember the great impression he made during the performance till this day... Jan Ekier’s art of pianism was characterised by an impeccable technique, an iron logic of musical narration, extraordinary architecture of a performed opus, excellent pedalling and articulation thought out in great detail. He belonged to the group of artists who assume an ancillary role towards an opus, putting their talent, performing means and intellectual base at the composers’ disposal. During recordings, before entering the studio, he would have a prepared and precise interpretative scenario on paper. He always knew what he aimed for and what final effect he wanted to achieve. While recording Chopin’s opuses, he casually mentioned to the below signed: “to hit the tempo is to hit the music!” Working with his students he made it a principle “not to be harmful”. He tried to see everybody’s positive and creative attributes, as only those – as he was convinced – are worth developing. Probably that is the reason behind the great number of His students (c. 100 graduates and dozens of course participants) who now successfully continue their music careers all over the world... As a composer he made his debut at the age of nineteen with Two Preludes for piano, which were followed by Humoresque for piano (1933), a ballet for children – Scarecrow, a stage picture Faun’s Death, a series of piano works (Toccata, Two Mazurkas, Cracovienne, The Highlander Suite and others), Variations and Fugue for string quartet and The Highlander Suite for chamber orchestra or symphony orchestra (two versions). During World War II he composed patriotic and insurgent songs of which Szturmówka (Song of the storm platoon) to words by Stanisław Ryszard Dobrowolski sung by the soldiers of the Home Army was greatly popular. After the war his composer’s oeuvre was enriched by: a threepart Piano Concerto whose première with the participation of the artist himself and The Warsaw Philharmonic Orchestra conducted by Stanisław Wisłocki took place on the 30th of September 1949, Colourful Melodies for piano (1949) or for mixed choir and symphony orchestra (1951, two variants) – the piano version recorded by the composer for Polish Radio (13th July 1989), 20 Christmas Carols (1947) and music to the animated film Photo: archiwum PWM / PWM archive
kontynuacja ze s. 1
2 Wkladka do Quarty3_JanEkier.indd 2
2014-08-29 16:15:41
przez PWM. Działalność naukową dopełnia kilkadziesiąt prac, poświęconych problematyce chopinowskiej, pianistycznej i wykonawczej, rozrzuconych w periodykach muzycznych, książkach różnych autorów jako wstępy, publikacjach akademickich, okazjonalnych i zeszytach z konferencji muzykologicznych. Kreśląc sylwetkę tego wybitnego muzyka, nie można pominąć jego pracy jurorskiej na Konkursach Chopinowskich w Warszawie (1949-1995) oraz na międzynarodowych konkursach pianistycznych w świecie (m.in. Lipsk, Paryż, Bolzano, Genewa, Monachium, Wiedeń, Hamburg, Fort Worth, Tel Awiw).
Jego mieszkanie na warszawskiej Saskiej Kępie, usłane stertami nut, książek, broszur, druków i wszelkimi muzykaliami, było domem, a jednocześnie pracownią naukową i artystyczną. Tutaj przygotowywał na swoim fortepianie repertuar koncertowy, tutaj pracował nad dziełami Chopina, badając rękopisy, teksty pisane i drukowane, tutaj przyjmował gości i udzielał konsultacji naukowych lub artystycznych. Nie szczędził czasu tym, którzy chcieli z jego wiedzy, doświadczenia i talentu artysty skorzystać. Emanowała z niego życzliwość i chęć służenia pomocą… Profesor Jan Ekier był człowiekiem eleganckim w każdym calu: gości witał przy drzwiach i tam żegnał, podając jednocześnie płaszcz lub palto; w dyskusjach okazywał zainteresowanie rozmówcą i przyjmował jego argumentację, używał języka komunikatywnego, dbając o właściwą formę i styl wypowiedzi. Był doktorem honoris causa swojej macierzystej uczelni, której tyle lat poświęcił (Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina, wcześniej Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej, a następnie Akademii Muzycznej) oraz posiadaczem wielu medali i orderów, w tym Orderu Orła Białego. Do ostatnich dni pracował nad ukochanym Chopinem… Stanisław Dybowski
Two Dorotkas (1956). Most of Jan Ekier’s works were published by PWM Edition in Kraków. Jan Ekier’s crowning achievement, as he himself considered, was the publication of the National Edition of the Works of Fryderyk Chopin. He spend almost his whole life working on it, studying the manuscripts, first editions and all the sources concerning the opuses of the Polish genius. This is how he discovered and then corrected many mistakes, inaccuracies and misrepresentations in Chopin’s musical texts. As an editor he also became famous for performance studies of Bach and other composers’ piano works published by PWM Edition. His academic activity is complemented by dozens of works on Chopin, piano and performance issues spread in a number of music magazines, books of various authors as introductions, academic and occasional publications and volumes from conferences on musicology. While sketching a portrait of this prominent musician, one cannot omit his work as a juror at the International Chopin Piano Competition (1949-1995) and at international piano competitions around the world (among others: Leipzig, Paris, Bolzano, Geneva, Munich, Vienna, Hamburg, Fort Worth, Tel Aviv). His flat in the Warsaw area of Saska Kępa, strewn with piles of scores, books, brochures, prints and various music documents, was both home and an academic and artistic study. Here he prepared the concert repertoire on his piano, here he worked on Chopin’s opuses researching the manuscripts, handwritten and printed texts, here he entertained his guests and gave academic or artistic consultations. He never denied time to those who wanted to make use of his knowledge, experience and talent. Benevolence and a will to serve others emanated from him... Professor Jan Ekier was an elegant man in every respect: he welcomed his guests at the door and bid his farewell in the very same place at the same time passing a coat; during discussions he showed his interest in the interlocutor and accepted their arguments, he used a communicative language taking care of proper form and style of expression. He was awarded an honorary doctorate from his Alma Mater (currently The Fryderyk Chopin University of Music, previously named The Higher State Music School and later The Academy of Music) and also received many medals and orders, including the Order of White Eagle. To his very last days he worked on his beloved Chopin...
STANISŁAW DYBOWSKI Muzykolog (absolwent UW), nauczyciel akademicki, krytyk muzyczny, autor książek z dziedziny pianistyki (Słownik pianistów polskich, Laureaci Konkursów Chopinowskich), monografii muzycznych, artykułów naukowych, publicystycznych oraz audycji radiowych i telewizyjnych. A musicologist, university lecturer, music critic, author of publications on pianism (Słownik pianistów polskich/A dictionary of Polish Pianists, Laureaci Konkursów Chopinowskich/ The Laureates of the International Fryderyk Chopin Piano Competitions), music monographs, academic and feature articles and radio and television programmes.
Stanisław Dybowski Transl. Aleksandra Ó hAlmhain
Każdy, kto miał to szczęście zetknąć się na swej drodze z Janem Ekierem, nosi w sobie świadomość spotkania z osobowością wspaniałą i niezwykłą. Świadomość spotkania z postacią — w jednej osobie — pianisty i kompozytora, pedagoga i edytora, ale przede wszystkim artysty i człowieka, dla którego podziw wzbudza odkrycie zgodności jego zasad i działań, przekonań i dokonań, jako naczelnej prawdy twórczego życia. […] Wszystkie dążenia prowadziły Jana Ekiera od wielu lat w stronę Chopina. Swoje spełnienie, najpełniejszą
Anyone who has had the pleasure of meeting Jan Ekier is aware of having met a wonderful and extraordinary character: a pianist and a composer, a teacher and an editor, but above all an artist and a man who is admired for the concordance of his principles and his actions, his convictions and his achievements — as the supreme truth of a creative life. […] For many years, all his aspirations led Jan Ekier towards Chopin. They found their fulfilment, their fullest concretisation, in the several dozen volumes of The Na-
kontynuacja na s. 4
continued on page 4
ISBN 978-83-224-0957-2 [Pl.] ISBN 978-83-224-0950-3 [Eng.]
dodatek specjalny Quarta-Scala • Sierpień 2014
Każdy, kto miał to szczęście… Anyone who has had the pleasure...
3 Wkladka do Quarty3_JanEkier.indd 3
2014-08-29 16:15:41
kontynuacja ze s. 3
konkretyzację znalazły w kilkudziesięciu tomach edycji zatytułowanej Wydanie Narodowe Dzieł Fryderyka Chopina. Okrągłe pół wieku trwała realizacja projektu, którego założenia, opublikowane już w roku 1960, dawały wyobrażenie o kierunkach i rozmiarach przedsięwzięcia. Przynosiły programowe oddzielenie utworów ukończonych przez Chopina i uznanych za godne publikacji od tych, których nie uznał za do publikacji gotowych, które jak wiemy, według jego życzenia miał „strawić ogień”. Tworzą przebiegającą w chronologicznym porządku ścieżkę obok drogi. [...] Znalazł w swym gigantycznym dziele sprzymierzeńców i przeciwników. Okoliczności sprzyjające realizacji i ją hamujące. Także w tej dziedzinie stanął po stronie wartości niepodważalnej — chociaż nie zawsze łatwej do udowodnienia, jaką stanowiła owa niekwestionowana intencja twórcy. Wierność tej intencji stała się kompasem i drogowskazem działań. Podmiotowość utworów Chopina w ten sposób została w pełni uszanowana. Nie tylko Mazurki, ale całość twórczości jawi się tu jako odczytana z zapisów nutowych intencja, jako treść i sens tego, co miał nam Chopin poprzez dźwięki do powiedzenia. A myślę, że Jan Ekier mógłby się chyba podpisać pod przypuszczeniem, iż Norwid, pisząc w Promethidionie o pięknie, jako „kształcie miłości” miał na myśli nie co innego, lecz muzykę Chopina. Mieczysław Tomaszewski Fragment przedmowy do książki Jan Ekier Anety Teichman (Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2013)
continued from page 3
tional Edition of the Works of Fryderyk Chopin. It took half a century for that project to be realised, the premises of which, published in 1960, gave an idea of the directions and dimensions of the undertaking. They included a division between works completed by Chopin and considered by him to be worthy of publication and those which he did not consider ready to be published, wishing them to be ‘consumed by flames’. These form a path running in chronological order alongside the principal tract. [...] In his gigantic work, he found both allies and opponents, circumstances favouring and blocking its realisation. In this respect, as well, he stood on the side of the indisputable — although not always easy to prove — value constituted by the composer’s unquestioned intentions. Faithfulness to those intentions became the compass for the project. Thus the subjectivity of Chopin’s works was fully respected. Not just the mazurkas, but the entire oeuvre reveals itself as an intention read from the sources, as the content and meaning of what Chopin wanted to say to us through the musical notation. And I think that Jan Ekier might subscribe to the notion that Norwid, when writing in Promethidion about beauty being ‘the shape of love’, had nothing other in mind than the music of Chopin.
MIECZYSŁAW TOMASZEWSKI Chopinolog, profesor Akademii Muzycznej w Krakowie, badacz muzyki współczesnej; w l. 1954-88 redaktor naczelny, od 1965-88 także dyrektor Polskiego Wydawnictwa Muzycznego. Chopin expert, professor at the Academy of Music in Kraków, researcher of contemporary music; editor-in-chief of PWM Edition in the years1954–88 and general director in the years 1965-1988.
Mieczysław Tomaszewski An excerpt from the foreword to the Aneta Teichman monograph Jan Ekier, transl. John Comber (PWM Edition, 2013)
Wybrane kompozycje / Selected Works JAN EKIER
Kolorowe melodie / Melodies in Colour (1951), 17’ 6 pieśni ludowych / 6 folk tunes tekst / text: pol. / Pol.
I Koncert fortepianowy e-moll / Piano Concerto No. 1 in E minor Op. 11(1830), 40’ oprac. / ed. Jan Ekier, Paweł Kamiński
coro misto-1121-2110-batt (3esec)-archi
pf solo-2222-2210-timp-archi
Kolorowe melodie na fortepian (+CD) / Colourful Melodies for piano (+CD) (1949) PWM 5933
II Koncert fortepianowy f-moll / Piano Concerto No. 2 in F minor Op. 21 (1830), 30’ oprac. / ed. Jan Ekier, Paweł Kamiński pf solo-2222-2210-timp-archi
Koncert fortepianowy / Piano Concerto (1949) pf solo-3333-4331-batt (3esec) cel-archi
mnż / pod
Krakowiak. Grand Rondo de Concert Op. 14 (1828), 14’ oprac. / ed. Jan Ekier, Paweł Kamiński pf solo-2222-2200-timp-archi
Suita góralska / Highlander Suite (1935), 16’ na orkiestrę kameralną / for chamber orchestra
supplement Quarta-Scala • August 2014
1110-0000-batt (1esec) pf-archi
Utwory na fortepian (+CD) / Pieces for piano (+CD) PWM 11375 20 kolęd na fortepian / 20 Christmas Carols for piano PWM 179
Opracowania / Editions FRYDERYK CHOPIN
Fantazja A-dur na tematy polskie / Fantasia on Polish Airs Op. 13 (1829), 14’ oprac. / ed. Jan Ekier, Paweł Kamiński pf solo-2222-2200-timp-archi
Polonez Es-dur op. 22 poprzedzony Andante spianato / Polonaise in E flat major Op. 22 (1835), 13’ oprac. / ed. Jan Ekier, Paweł Kamiński pf solo-2222-2010-timp-archi
Wariacje na temat z „Don Giovanniego” Mozarta / Variations on ‚La ci darem la mano’ from Mozart’s ‚Don Giovanni’ Op. 2 (1828), 17’ oprac. / ed. Jan Ekier, Paweł Kamiński pf solo-2222-2000-timp-archi
Wydanie Narodowe Dzieł Fryderyka Chopina – 37 tomów / The National Edition of the Works of Fryderyk Chopin – 37 volumes oprac. / ed. Jan Ekier, Paweł Kamiński wyd. / publ.: PWM, Fundacja Wydania Narodowego
PWM Edition al. Krasińskiego 11a 31-111 Kraków, Poland tel.: +48 12 422 70 44 promotion@pwm.com.pl hire@pwm.com.pl www.pwm.com.pl
4 Wkladka do Quarty3_JanEkier.indd 4
2014-08-29 16:15:43