JAARGANG 9 – APRIL 2019 – NR 2
! O G 2 # Y T I L I B g O ig M I Veren in A R e in z a g Ma
THEMA: STEDELIJKE MOBILITEIT
GOUDEN RAI WIEL • FIETS ALS GELUKSMACHINE • DE SLIMME WEG • PILOT MET E-TRUCKS • REINIGINGSDEMODAGEN
GO! 2
RAI SOCIETY Tijdens de opening van de fietsbeurs BIKE MOTION werden de winnaars van de Fietsen van het Jaar en de Fiets Innovatie Awards in de spotlights gezet.
PAGINA 19
------------------THEMA E IJK STEDEL EIT T MOBILI----------
ECO-TRENDS Biologisch afbreekbare auto stap dichterbij.
PAGINA 21
UITGESPROKEN Hans Schreuder, algemeen
12 DE FIETS ALS GELUKSMACHINE
Heel Nederland fietst in 2040. Huisartsen schrijven ‘fietsen op recept’ uit in
directeur van KYMCO, geeft zijn
plaats van medicijnen. De fiets is dan namelijk een geluksmachine die meer
mobiliteitsvisie.
dan 50 procent van de verplaatsingen binnen de bebouwde kom voor zijn
PAGINA 23
rekening neemt en die mensen zowel vrijheid biedt als gezonder maakt. Dat toekomstbeeld voorspelt de Fietsersbond in Fietsvisie 2040. De stad van de
MARKTANALYSE De CO2-doelstellingen van de
toekomst is alleen bereikbaar te houden door de inzet van de fiets en het OV,
sector transport zijn nog niet in
zegt Saskia Kluit, directeur van de Fietsersbond.
zicht, stelt het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL).
15 SLIMME WEG KAN ZICHZELF TERUG VERDIENEN
Auto’s worden steeds slimmer en gaan autonoom rijden. Maar welke rol
PAGINA 25
speelt de weginfra daarbij en hoe ziet de weg van de toekomst er uit?
GO!FACTOR Gerard Bolder van Ford Bedrijfswagens Europa met zijn Ford Mustang GT V8 Roush Stage II Convertible uit 2005.
PAGINA 27
Volgens Heijmans bevindt de ontwikkeling van weginfra zich in een transitiefase. Over pakweg 20 tot 30 jaar zijn er alleen nog slimme voertuigen en slimme weggebruikers. De weg zelf zal tegen die tijd niet ‘smart’ meer hoeven zijn, maar krijgt in die overgangsperiode allerlei intelligente en interactieve functionaliteiten. Dankzij data die wegen genereren ontstaan nieuwe toepassingen én er ontstaan interessante verdienmodellen, zegt Joost van Gils, Commercieel manager bij Heijmans.
COLOFON GO!Mobility is een uitgave van RAI Vereniging, postbus 74800, 1070 DM Amsterdam, telefoon (020) 504 49 49, www.raivereniging.nl.
Productie Markant Media
GO!Mobility verschijnt 5 keer per jaar en is o.a. bestemd voor politici, overheidsinstanties, de media en leden van RAI Vereniging. Verspreiding vindt plaats op basis van controlled circulation.
Redactieraad Cees Boutens, Jeroen van de Braak, Ilse Bartels, Mark van Dansik, Floris Liebrand, Tom van Steijn
Redactie Menno Timmer, hoofdredacteur
Redactieadres GO!Mobility Markant Media Noordereinde 291 1243 JX ’s-Graveland E-mail: markantmedia@kpnmail.nl www.markant-media.com Tel. 06-551 35 559 of 035-69 19 061
Dit magazine is gedrukt op duurzaam papier.
GO!Mobility is ook als digitaal magazine te lezen op www.raivereniging.nl
© 2019 RAI Vereniging - alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere wijze, in elke vorm, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Medewerkers Sjoerd van der Linden Ontwerp: PWAD Amsterdam Vormgeving: MB voorheen VMTB Fotografie: Ton van Til, Johan Peter van der Stouwe, Arnauld Hackmann, Van der Vaart fotografie Illustraties: Onno Kortland Druk: W.C. den Ouden ISSN: 2212-8182
DR. STEVEN VAN EIJCK
3
Vijftrapsraket naar toekomstbestendige stedelijke mobiliteit In deze editie staat stedelijke mobiliteit centraal. Verschillende partijen leggen uit wat er moet gebeuren om binnensteden leefbaar en bereikbaar te houden. Wat te denken van slimme wegen die zichzelf terugverdienen, nieuwe routenetwerken voor de fiets in de stad en meer aandacht voor de maatschappelijke waarde van infra. RAI Vereniging legt de lat graag nog een stukje hoger. Daarom hebben wij een vijftal doelstellingen geformuleerd die de komende jaren moeten resulteren in toekomstbestendige binnensteden. Onze eerste ambitie heeft betrekking op verkeersveiligheid. Een onderwerp met een dikwijls negatieve lading. Ik zou daarom liever willen spreken over 100 procent verkeersveiligheid als uitdaging, dan over het streven naar nul verkeersdoden. Om dit te bereiken moet de inrichting van binnensteden anders. Helaas is de aanleg van de meeste steden gebaseerd op verkeersstromen uit de tijd dat er nog amper auto’s reden en niet geschikt om de toestroom aan moderne nieuwe vervoersmiddelen te accommoderen. Bovendien zou tegenwoordig idealiter niet langer de techniek van een vervoermiddel, maar het gedrag van de berijder leidend moeten zijn. Denk bijvoorbeeld aan doelgroepstroken. Dat vereist een aanpassing van de wet- en regelgeving. RAI Vereniging pleit derhalve voor het ‘30-km tenzij’-principe. Een snelheid van 50 kilometer in een bebouwde (stedelijke) omgeving dateert uit 1957 en is wat ons betreft achterhaald. Door de norm 30 km te maken en alleen op doorgaande wegen met vrijliggende fietspaden 50 of soms zelfs 70 km toe te staan, wordt het veiliger. Ook als het gaat om de tweede uitdaging, namelijk het milieu, wil ik uitgaan van een positieve connotatie: 100 procent schone lucht i.p.v. nul procent CO2-uitstoot. Er zijn hier twee trends waarneembaar: de transitie van fossiele naar duurzame energie en een beweging van bezit naar gebruik. Dit heeft er mede toe geleid dat veel gemeentebesturen een verantwoord autogebruik in de binnenstad tot norm hebben verheven. Prima. Alleen moet dit beleid niet verworden tot een soort ‘auto-bashen’. Laten we niet
vergeten dat die auto straks wel behoort tot een van de schoonste, zuinigste, stilste en meest comfortabele vervoersmodaliteiten. Ga die auto dus niet de stad uit jagen. Als derde uitdaging zou ik de ‘zero waste economy’ willen noemen, of beter gezegd ‘100 procent recycling.’ We gaan immers van een lineaire naar een circulaire economie. Daarin vervult de Nederlandse mobiliteitsbranche Europees gezien een voortrekkersrol. Denk aan Auto Recycling Nederland (ARN) en Scooter Recycling Nederland (SRN). En dan is er natuurlijk nog Mobility as a Service (MaaS), waarbij nul tijdsverspilling voorop staat. Ik zou dat willen ombuigen naar 100 procent betrouwbare verkeersefficiency. De vraag is welk ambitieniveau past bij de overgang van digitaal naar zelflerende algoritmes? RAI Vereniging stelt zich als doel zich bij deze ontwikkeling op te werpen als brancheorganisatie die de belangen behartigt van alle partijen die MaaS aanbieden, om zo te komen tot 100 procent betrouwbare verkeersefficiency. Als laatste en niet de minste is er nog onze nadrukkelijke wens om te komen tot een zogeheten inclusieve samenleving. Meer dan 10 procent van alle Nederlanders, ofwel 1,8 miljoen mensen, is onvoldoende mobiel om deel te kunnen namen aan onze maatschappij. Om dit zowel nationaal als internationaal te doorbreken, heeft RAI Vereniging de New Mobility Foundation in het leven geroepen. Het laatste goede nieuws is dat wij er in zijn geslaagd om de ambities van deze organisatie ook buiten Nederland uit te rollen dankzij de recente oprichting van de New Mobility Foundation International. Als het aan ons ligt zijn alle steden in Nederland in 2050, en zo mogelijk eerder, dus 100 procent veilig en gezond door de inzet van 100 procent duurzame energie, zijn alle vervoermiddelen 100 procent recyclebaar, is 100 procent van de bevolking mobiel en hun mobiliteit 100 procent efficiënt.
‘Als het aan ons ligt zijn alle steden in Nederland in 2050 of eerder 100% veilig en gezond’
Dr. Steven van Eijck Algemeen voorzitter RAI Vereniging
GO! 4
BRANCHE NIEUWS
Fietsbranche breekt nieuwe records Zowel de verkoop van nieuwe fietsen als de omzet van de sector is in 2018 tot recordhoogte gestegen. De branche verkocht in totaal, voor het eerst sinds 2014 weer meer dan 1 miljoen fietsen (+6%) en realiseerde een gezamenlijke omzet van 1,22 miljard euro (+25%). Alle seinen stonden vorig jaar op groen voor
steeg eveneens met 40 procent tot
de fiets constateerde Wouter Jager, voorzitter
823 miljoen euro. Dit betekent dat
sectie Fietsen van RAI Vereniging, bij de pre-
de elektrische fiets inmiddels ver-
sentatie van de cijfers. ‘Het mooie zomerweer
antwoordelijk is voor meer dan
wakkerde de verkopen aan, vitale ouderen
twee derde van de totale omzet die
fietsen meer en langer, het koperspubliek van
de branche in 2018 realiseerde. De
e-bikes verjongt zich én het gunstige econo-
populariteit van de e-bike zorgde
mische klimaat en het toenemend milieube-
er tegelijkertijd voor dat de gemid-
wustzijn werken in het voordeel van de fiets.’
delde aanschafprijs van een nieuwe
Vooral de aanhoudende run op e-bikes gaf de
fiets in 2018 met 18 procent toenam
minder dan 15 kilometer van het werk woont.
branche een stevige duw in de rug. Consu-
tot 1.207 euro.
‘Daarvoor is de e-bike en de speed pedelec een
menten schaften het afgelopen jaar 409.400
Jager toonde zich bijzonder positief over de
uitstekend alternatief.’ Wel zei hij te pleiten
elektrische fietsen aan, 40 procent meer dan
toekomst van de fiets. Hij benadrukte dat 60
voor passend wetgevend maatwerk ten
in 2017. De omzet uit de verkoop van e-bikes
procent van de Nederlandse beroepsbevolking
behoeve van de snelle speed pedelecs.
Jager: ‘alle seinen staan op groen voor de fiets’
Kabinetsplan BPM-verhoging heeft averechts klimaateffect Plannen van het kabinet om de aanschafbelasting op nieuwe personenauto’s (BPM) fors te verhogen om daarmee de eerder voorgestelde verhoging van de motorrijtuigenbelasting (MRB) te kunnen terugdraaien ondermijnen de klimaat-, milieu- en verkeersveiligheidsambities.
premier Rutte en minister Wiebes tevens aan toegevoegd dat “de plannen moeten passen binnen de budgettaire kaders”. Dat duidt erop dat een verhoging van de BPM -tot wel 50 procentwordt overwogen. Dat zou neerkomen op een gemiddeld BPM-bedrag dat stijgt van 4.000 tot wel 6.000 euro per auto. Volgens Steven van Eijck, algemeen voorzitter van RAI Vereniging,
RAI Vereniging roept het kabinet op deze route niet te bewandelen,
heeft Nederland in vergelijking met ons omringende landen in Europa
omdat een hogere BPM zorgt voor minder verkoop van nieuwe auto’s.
een verouderd wagenpark. ‘Dat wordt komende jaren alleen maar erger.
De nieuwste auto’s zijn juist de zui-
Sinds 2012 is de gemiddelde BPM op
nigste, getest volgens nieuwe
benzine- en dieselauto’s al met zo’n
strenge eisen en dus keihard nodig
56 respectievelijk 83 procent geste-
om de klimaatdoelstellingen te
gen. Dat staat haaks op de afspraken
halen. Na de doorrekening van de
met het Kabinet om de BPM juist af
planbureaus kondigde het kabinet
te bouwen. Het is onbegrijpelijk dat
aan dat elektrische auto’s geen
het Kabinet een maatregel over-
‘overstimulering’ mogen krijgen, de
weegt dat onze gezamenlijke kli-
tweedehands markt gestimuleerd
maat-, milieu- en verkeersveilig-
moet worden en de vaste lasten
heidsambities juist ondermijnt.’
voor diesel- of benzineauto’s niet
Een hogere BPM leidt, stelt Van
hoger mogen worden. Dat zijn
Eijck, tot meer uitstoot van CO2 en
maatregelen die de brancheorgani-
Van Eijck: ‘Een hogere BPM leidt tot meer uitstoot van CO2 en schadelijke stoffen en minder
schadelijke stoffen, minder ver-
satie toejuicht, maar er werd door
verkeersveiligheid.’
keersveiligheid en nog meer files.
5
Branche toont innovatiekracht tijdens ReinigingsDemoDagen Op een geheel nieuwe locatie in het Park Vliegbasis Soesterberg presenteert de gehele afval- en reinigingsbranche zich op 5 en 6 juni tijdens de ReinigingsDemodagen. Dit event staat inmiddels bekend als ‘the place to be’ waar exposanten hun laatste technologieën, trends en ontwikkelingen tonen. Beursmanager Remco Tekstra
beschikt over een uitgestrekt
van RAI CarrosserieNL zegt
verhard buitenterrein.
opnieuw hoge verwachtingen te
Tekstra: ‘Dat is ideaal voor het
hebben. ‘Deze toonaangevende
interactieve en laagdrempelige
vakbeurs biedt als vanouds een
karakter van de beurs. Bezoekers
meer dan compleet overzicht van
uit heel Nederland kunnen zo
de verschillende reinigingsvoer-
kennismaken met de laatste ont-
tuigen en - producten. Boven-
wikkelingen en zelfs ook beleven
dien is zo ongeveer iedereen die
bij het proefrijden. Het museum
in de reinigingswereld actief is
biedt ons een schitterend decor.’
vergelijkbaar met de editie van
gratis toegankelijk en parkeren is
van de partij.’ Als belangrijk
De ReinigingsDemoDagen richt
2017.
eveneens kosteloos. Uitgebreide
voordeel noemt hij het dat de
zich met name op vertegenwoor-
Volgens de beursmanager zal er
informatie en het laatste nieuws
inmiddels negende editie voor
digers van gemeentelijke reini-
ook dit keer veel aandacht zijn
over de vakbeurs is te vinden op
het eerst plaats vindt op een
gingsdiensten, provincies, water-
aan alternatieve brandstoffen,
www.reinigingsdemodagen.nl.
nieuwe locatie centraal in Neder-
schappen, afvalverwerkers en
variërend van een keur aan
Bezoekers kunnen
land: het Nationaal Militair
andere aanverwante bedrijven.
(hybride)elektrische en/of water-
zich eveneens via
Museum in Soest. Een goed
Inmiddels hebben zich al meer
stof aangedreven systemen.
deze site aan
bereikbare locatie met allure die
dan 80 exposanten ingeschreven,
De ReinigingsDemoDagen zijn
melden.
Verkoop motorfietsen piekt De verkoop van nieuwe motorfietsen is in 2018 voor het vijfde jaar op rij gegroeid en bereikte het hoogste niveau sinds 2009. Afgelopen jaar werden 13.104 nieuwe motoren geregistreerd, 2,9 procent meer dan in 2017. Ook de verkoop van gebruikte motorfietsen zat in 2018 in de lift en kwam uit op 42.490 eenheden, een plus van 15,2 procent. Volgens RAI Vereniging zien steeds
deze groep 17,6 procent meer motor-
meer mensen de voordelen van de
fietsen aan dan in 2017. Inmiddels is het
motorfiets in de dagelijkse praktijk in
aandeel van deze categorie in de totale
relatie tot bereikbaarheid en parkeer-
markt het afgelopen decennium bijna
mogelijkheden. Dat blijkt ook uit de
verdubbeld van 5 tot 9 procent. De
stijgende populariteit van voorname-
grootste verkoopstijging vond echter
lijk de zwaardere modellen met een
plaats in de leeftijdscategorie boven de
cilinderinhoud van meer dan 1.000 cc,
55 jaar. Het aandeel van deze kopers-
waarbij comfort en gebruiksgemak
groep bedraagt inmiddels 25 procent,
voorop staan.
vergeleken met nog 11 procent in 2007.
Opvallend is de toegenomen belang-
In dit verkoopsegment werden vorig
stelling voor motorfietsen onder jongeren van 18 tot 25 jaar. In 2018 schafte
Opvallend is de revival van motorfietsen onder jongeren.
jaar 11,9 procent meer motorfietsen aangeschaft.
GO! 6
Stedelijke mobiliteit Inzet plug-in-hybride trekkers Europese primeur
PILOT MET E-TRUCKS NIEUWE STAP IN EMISSIELOZE BEVOORRADING BINNENSTEDEN Terwijl de bereikbaarheid van (binnen)steden steeds lastiger wordt beschouwt Albert Heijn het als een uitdaging om de bevoorrading van winkels zo duurzaam mogelijk en met een minimum aan overlast te verrichten. Inmiddels vindt ruim 70 procent van de bevoorrading plaats met Euro VI-trucks en zijn er 170 LNG-trucks geschikt voor de stap naar BioLNG, vertelt Peter Leegstraten, manager inkoop en innovatie transport bij Ahold Delhaize Transport & Inbound Logistics. Hij vat de ambitie van het concern als volgt
gebied valt onder de noemer Klimaat.
samen: ‘We zijn groen, we worden groener en
‘Alle uitdagingen die er liggen en alle inno-
we zijn straks het groenst.’ Als bewijs voert hij
vaties die wij samen met onze vervoerders,
aan dat in februari het startsein is gegeven voor
leveranciers en voertuigfabrikanten bedenken
een unieke pilot met 3 volledig elektrische en 2
en willen implementeren, zijn oplossingen
plug-in-hybride trekker-trailercombinaties.
gericht op deze drie thema’s. Het zou natuur-
Die laatste zijn een Europese primeur.
lijk prachtig zijn als er zoiets bestaat als een
Dagelijks zijn zo’n 1.000 voertuigen op weg
‘one solution fits all’. Het menu van goederen-
vanuit de vier distributiecentra van Albert
stromen binnen het Albert Heijn-concern is
Heijn om de winkels te kunnen bevoorraden.
daarvoor echter te gedifferentieerd en te
Om dit voor omwonenden en de samenleving
complex.’
Iets dat in de praktijk betekent dat de lokale overheid bereid is om mee te denken over dagranddistributie. Wat vervolgens leidt tot minder files, een veiliger werksituatie (buiten publieksuren laden en lossen, magazijndeuren vaak in nabijheid van de voordeur of op de parkeerplaats), en meer efficiency. De maatregelen hebben er voor gezorgd dat inmiddels ruim 20 procent van alle leveringen in de dagranden
als geheel zo duurzaam mogelijk en stil te doen, zo min mogelijk overlast te veroorzaken
20% dagranddistributie
en steden bereikbaar en leefbaar te houden, zet
Dat neemt niet weg dat op de verschillende
de onderneming in toenemende mate geluids-
deelgebieden veel is bereikt, benadrukt hij.
arme en zoveel mogelijk emissiearme trucks in.
‘Direct na de invoering van het milieuconvenant in 2006 is Albert Heijn gestart met
Drie pijlers
geluidsarme distributie met PIEK-gecertifi-
Het transportbeleid van Albert Heijn om
ceerde trailers. In het milieuconvenant is toen
schoner en stiller te worden steunt volgens
letterlijk opgenomen dat ‘indien een voertuig
Leegstraten op een drietal pijlers: 1) de klant
minimaal voldoet aan Euro
rondom de winkel, waarvoor het bedrijf een
V en beschikt over een
goede buur wil zijn en waarbij het er vooral
PIEK-certificaat, de lokale
om gaat geluidsoverlast te voorkomen; 2) de
overheid faciliterend zal
stad zelf, inclusief de buurtbewoners.
optreden met goederen-
Luchtkwaliteit staat hierbij voorop, en 3) de
stroom bevorderende maat-
stad en de omgeving daarbuiten. Dit invloeds-
regelen.’
‘Er bestaat helaas geen “one solution fits all”’
7 gebeuren. Een derde (30%) van de winkels is in
gevorderd dat opgeschaald kan worden. ‘De
nog steeds half zo groot als die van een trek-
principe geschikt om in de dagranden te
weg van innovaties naar oplossingen met
ker-oplegger-combinatie, verduidelijkt hij.
beleveren met geluidsarme voertuigen.
voldoende massa en schaalgrootte is nu een-
‘Niet voor niets vormt die categorie ruim 90
maal lang en kost veel tijd. Dat kan zomaar
procent van ons wagenpark. Het elektrificeren
8 tot 10 jaar in beslag nemen’.
van een dergelijke relatief zware voertuigcom-
Opschaling LNG Leegstraten: ‘Vervolgens rees de vraag op
binatie is een ware tour de force. Maar het is
welke manier er nog meer winst viel te beha-
Unieke praktijktest
gelukt. Op 15 februari is een unieke praktijktest
len. Bijvoorbeeld tijdens het manoeuvreren
Albert Heijn heeft zich ten doel gesteld om,
voor de bevoorrading van steden met e-trucks
van trucks naar de laad/loslocatie. In 2011
overeenkomstig de Green Deal ZES, in 2025 de
van start gegaan. In deze pilot, die wordt uitge-
resulteerde dit in pilots met LNG-trucks met
winkels in de stedelijke centra maximaal met
voerd met de subsidieregeling Demonstratie
stillere aandrijflijnen. Een ontwikkeling die al
zero emissie voertuigen te beleveren op een
Klimaattechnologieën en –Innovaties in Trans-
snel werd versterkt door het inzicht dat gas een
efficiënte en veilige manier. In 2017 zijn de eer-
port (DKTI) van het ministerie van IenW,
duurzame brandstof is (een lagere CO2-emis-
ste twee elektrische bakwagens in gebruik
werken Albert Heijn, DAF/VDL, Simon Loos,
sie, minder NOx en minder fijnstof). En het is
genomen. Daarvan is de laadcapaciteit echter
bovendien een uitstekend alternatief voor transport over langere trajecten.’ Op dit moment is de ontwikkeling van LNG-trucks zover
De plug-in-hybride trekkers kunnen minimaal 30 kilometer puur elektrisch rijden
Peter Appel Transport en TNO, nauw samen.’
GO! 8
Stedelijke mobiliteit
Peter Leegstraten: ‘In 2025 willen we alle winkels in stedelijke centra maximaal met zero emissie oplossingen beleveren’ Met de praktijktest willen de partners vaststel-
automatisch middels geo-fencing plaats te
uur wordt beperkt. Voldoende om een vol-
len aan welke functionele en operationele eisen
laten vinden.
gende rit te kunnen volbrengen. Met de komst
ze moeten voldoen om in de nabije toekomst
van een zogeheten vloeistofgekoelde stekker
supermarkten in de binnensteden emissievrij
Supersnellaadstation
die een dubbele laadcapaciteit heeft wordt de
te bevoorraden.
Die wens van 30 kilometer was voor ons een
oplaadtijd vanaf het tweede kwartaal van dit
minimale voorwaarde, vervolgt Leegstraten.
jaar zelfs gehalveerd tot 15 minuten.
Geo-fencing
‘Zero emissie zones in steden dijen immers
Leegstraten kwalificeert de pilot als een Euro-
voortdurend uit. Amsterdam heeft al eerder
Steden participeren
pese primeur, aangezien er niet alleen twee
aangegeven eigenlijk alles binnen de ring tot
Hij zegt het zeer verheugend en veelbelovend
volledige batterij elektrische trekker-opleggers
nul emissie te willen bestempelen. Nederland
te vinden dat een vijftal grote steden, te weten
(DAF CF Electric) worden ingezet, maar
zou wellicht nog uit de voeten kunnen met
Amsterdam, Utrecht, Den Haag, Rotterdam
tevens twee plug-in-hybride trekker-opleg-
een range van 15 tot 20 kilometer voor rijden
en Nijmegen, hebben toegezegd te willen
gers (DAF CF Hybrid
binnen de zero-emis-
participeren in de klankbordgroep van het
Electric). Het bijzon-
sie zone. Maar deze
project.
innovatie moet van-
‘Op die manier kunnen zij leren en kennis
zelfsprekend ook bui-
nemen van de voordelen en beperkingen die
ten onze landsgrens
rijden met e-trucks met zich mee brengen en
massa kunnen krijgen.
op basis van dit ervaringstraject maatregelen
Denk aan Parijs, Lon-
nemen om de implementatie van deze voer-
den, Barcelona etc.’
tuigen te versnellen of te vereenvoudigen.
Om de vier elektrische
Denk aan verdere toegangsverruimingen voor
dere aan de hybride combinatie is dat de trekkers ten minste over een afstand van 30 kilometer puur elektrisch kunnen rij-
‘Ruim 20 procent van onze leveringen vind in de dagranden plaats’
den. Zodra de stadsrand binnen bereik komt schakelt de chauffeur
pilottrucks supersnel van energie te voorzien
dagranddistributie, het beschikbaar stellen van
over van diesel op elektrische tractie. Het is de
is een speciaal snellaadplein ontwikkeld,
(vrije) busbanen voor e-trucks en infrastruc-
bedoeling om dit overschakelen op termijn
waardoor de laadtijd tot minder dan een half
turele aanpassingen.’
9
Sociale en maatschappelijke waarde infra onderbelicht
Oplossen verstedelijkingsvraagstukken vereist integrale aanpak infrabeheerders De toenemende verstedelijking van steden brengt nieuwe mobiliteitsuitdagingen met zich mee en confronteert infrabeheerders met tal van transitieopgaven. Zij moeten nu al voorsorteren op hoe de Nederlandse samenleving er over 20 tot 30 jaar uit zal gaan zien. Dat vraagt om een cross-sectorale, integrale benadering teneinde het infranetwerk toekomstbestendig te maken, zegt Aernout van der Bend, algemeen directeur van NGinfra. ‘Infrabeheerders moeten zich meer mengen in het publieke debat en meer de aandacht vestigen op de maatschappelijke waarde van infra.’ NGinfra staat voor Next Generation Infrastructures, het kennisplatform waarin Rijkswaterstaat, Havenbedrijf Rotterdam, Alliander, Schiphol, ProRail en Vitens zich hebben verenigd om de Nederlandse infrastructuur optimaal te laten inspelen op drie belangrijke trends: urbanisatie, digitalisering en energietransitie. ‘Onze missie is om maatschappelijke waarde te creëren met infra, dit op een hoger niveau te brengen en kennis zoveel mogelijk crosssectoraal en individueel te delen met onze partners’, legt Van der Bend uit.
‘De hele Rijksbegroting is in silo’s gevat’ Die samenwerking vindt plaats op basis van een aantal thema’s: beschikbaarheid (de core business van iedere infrabeheerder); data en security, toekomstverkenning (ontwikkelen scenario’s van de toekomst) en de maatschappelijke waarde van infrastructuur. De vraag die als een rode draad door deze thema’s loopt luidt ‘hoe moet de Neder-
Aernout van der Bend: ‘De maatschappelijke waarde van infra wordt nauwelijks in besluitvormingsprocessen meegenomen’
GO! 10
Stedelijke mobiliteit landse samenleving er over pakweg 20 tot 30 jaar idealiter uit zien en welke infrastructuur hoort daar bij?
Postzegelniveau Tot nu toe wordt infra volgens Van der Bend vooral op microniveau of, anders gezegd, op postzegelniveau benaderd. ‘De aanleg van nieuw asfalt heeft vooral tot doel een knelpunt op te lossen dat in het verleden is ontstaan. Gemeenten en provincies concurreren met elkaar om geld te krijgen uit dezelfde infrapot. Met als gevolg dat er onvoldoende nationale afstemming en coördinatie van
‘Het financieringssysteem voor infra kent perverse prikkels’ investeringen in infra is. Ieder netwerk verricht op individuele basis verbeteringen en aanpassingen waarmee een andere infrabeheerder vervolgens wordt geconfronteerd.’
Opwaartse kostenspiraal Aangezien de aanleg van een nieuwe weg een magneetfunctie heeft en al snel leidt tot de bouw van woningen en bedrijventerreinen, rijst de vraag: kan de riolering dat wel aan? Zijn er voldoende voorzieningen voor drinkwater en energie? Met een, stelt Van der Bend, opwaartse kostenspiraal tot gevolg. En zodra alles gereed is ontstaat vanzelf de behoefte aan een nieuwe weg en is de cirkel weer rond. Alleen een integrale aanpak maakt een einde aan die vicieuze cirkel en dwingt tot het maken van meer bewuste keuzes of wellicht andere keuzes.’ Dit is, vindt hij, met name van toepassing op de toenemende verdichting van steden in de Randstad. Zo krijgen Amsterdam en Rotterdam er tot 2040 zo’n 250.000 woningen bij. Alleen is niet integraal bekeken in hoeverre
‘Bereikbaarheid levert veel op, maar kan ook voor problemen zorgen’
11 de riolering en drinkwater- en energie-
monosectoraal. Daar zijn nog veel punten te
veel op, maar kan tevens voor bedreigingen
voorziening die groei aan kan.
scoren. Verder wordt de sociale en maat-
zorgen.’
schappelijke waarde van infra nauwelijks in
Ter nuancering wil hij wel aanvoeren dat
Polycentrische metropool
besluitvormingsprocessen meegenomen,
Nederland als het gaat over congestie,
Inmiddels telt ons land drie metropoolre-
wat uiteindelijk leidt tot een kale “euro ver-
vergeleken met de rest van de wereld, relatief
gio’s, vervolgt Van der Bend. ‘Amsterdam,
gelijking” in de afwegingen.’
weinig reden tot klagen heeft en zich verhou-
Utrecht en Rotterdam-Den Haag. Maar wat
dingsgewijs in een droompositie bevindt.
is eigenlijk de ideale omvang van zo’n agglo-
Brug naar de toekomst
Hij merkt op dat 96 procent van het verkeer
meratie? Waar ligt het optimum? Feit is dat
Als voorbeeld verwijst hij naar de jarenlange
slechts korte afstanden tot 30 kilometer
metropoolsteden per saldo meer voorzienin-
wens van de gemeente Rotterdam om een
aflegt en dat ruim twee derde (70%) van de
gen kunnen bieden. Maar als je vraagt wat
brug aan te leggen tussen Feyenoord en
vrachtwagens die de Rotterdamse haven
nou eigenlijk zo geweldig is aan metropolen
Excelsior, van Rotterdam Zuid naar Kralin-
verlaten überhaupt de regio Rotterdam niet
als Parijs, Londen of het Ruhrgebied, dan
gen. ‘De standaardreactie van het Rijk luidt:
uitkomt.
blijft het akelig stil. De enige echte meer-
het is een binnenstedelijke brug, dus los dit
waarde van een metropool die men noemt is
zelf maar op. Bovendien zou een dergelijke
Pervers financieringssysteem
het metronet. Dat is een prachtige oplossing
brug geen vervoerswaarde hebben.’
‘Het is daarom zaak daarmee bij het aan-
om met meer mensen in een stad te kunnen
Hij brengt een recente studie ter sprake
dragen van oplossingen rekening te houden.
wonen. Het buitenland ziet ons land overi-
waaruit naar voren kwam dat er in Rotter-
Bijvoorbeeld door er voor te zorgen dat ver-
gens als een polycentrische metropool.’
dam duizenden jongeren wonen die in hun
keer dat helemaal niet op de snelweg thuis
NGinfra wil eveneens een rol spelen in de
hele leven nog nooit de Maas over zijn
hoort, gefaciliteerd wordt op aanpassingen
energietransitie. Dat is bovendien noodzake-
geweest. Die komen daar dus ook niet op
van het secundaire wegennet. Dat hoeft wat
lijk, want als de mobiliteit elektrificeert, heeft dit automatisch gevolgen voor de elektriciteitsnetwerken en waarschijnlijk eveneens voor de afbouw van de verschillende (fossiele) brandstoffennetwerken. ‘En vergeet het spoornetwerk niet. Daar gaat zo veel energie doorheen, dat het in de toekomst makkelijk als energiedrager voor anderen kan fungeren.’
mij betreft niet noodzakelijkerwijs op Rijks-
‘De enige genoemde meerwaarde van een Metropool is het metronet’
niveau te worden geregeld, ware het niet dat het financieringssysteem voor infra naar mijn oordeel pervers is, en zo is ingericht dat het geld bij het Rijk zit en de problemen in de regio. Die framen dan vanzelf een rijksproject’ Ten slotte roept Van der Bend de Mobiliteitsalliantie op te waken voor symptoombestrij-
Champions league
school en daar ook niet in aanmerking voor
ding. Veel mobiliteitspijlen zijn namelijk
Hoewel altijd voor verbeteringen vatbaar, wil
banen. ‘Die brug kan bijdragen om die jonge-
gericht op het ontlasten en verminderen van
Van der Bend benadrukken dat Nederland
ren uit hun isolement te halen en hun kansen
het spitsverkeer (6 tot 10%), vindt hij. Met de
qua infra behoort tot de ‘top van de Champi-
vergroten. Het kan letterlijk de brug naar de
plannen ter verdichting van de steden en de
ons league’. ‘Je wordt wakker, doet het licht
toekomst zijn. Maar deze maatschappelijke
groei van het aantal inwoners dat dit met zich
aan, neemt een slok water, doet een plas,
waarde wordt niet meegenomen in de Maat-
mee brengt (14 tot 20%), wordt de kraan wij-
stapt onder de douche, checkt je mobieltje en
schappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA)’.
der open gezet dan met het deppen aan de
pakt de auto, trein of fiets naar het werk. Dat
andere kant wordt geabsorbeerd. ‘Het is
vinden wij doodnormaal. Voor de rest van de
Droompositie
daarom cruciaal om bij het openzetten van
wereld is dat beslist niet het geval.’
De algemeen directeur van NGinfra zegt veel
die kraan goed na te denken op welke plek
Omdat die toppositie is bereikt zonder secto-
waardering te hebben voor het initiatief van
dat gebeurt. Anders blijft het in uitdijende
rale aanpak is volgens hem nog wel wat winst
de Mobiliteitsalliantie om binnenkort een
regio’s rondom Amsterdam en Rotterdam,
te behalen. Hij wijst er op dat de hele Rijks-
Deltaplan Mobiliteit te presenteren. ‘Dat is
zonder dat er adequate
begroting in silo’s is gevat, waardoor infra-
een stap in de goede richting om samen te
mobiliteitsoplossingen voor-
netwerken niet met elkaar in verband wor-
werken aan oplossingen voor een serieus
handen zijn, dweilen met de
den gebracht. ‘Woningbouw geschiedt
urgent probleem. Want bereikbaarheid levert
kraan open.’
GO! 12
Stedelijke mobiliteit Fietsersbond schetst toekomstvisie tot 2040
De fiets als geluksmachine Heel Nederland fietst in 2040. Huisartsen schrijven ‘fietsen op recept’ uit in plaats van medicijnen. De fiets is dan namelijk een geluksmachine die meer dan 50 procent van de verplaatsingen binnen de bebouwde kom voor zijn rekening neemt en die mensen zowel vrijheid biedt als gezonder maakt. Dat toekomstbeeld voorspelt de Fietsersbond in Fietsvisie 2040. De stad van de toekomst is alleen bereikbaar te houden door de inzet van de fiets en het OV, zegt Saskia Kluit, directeur van de Fietsersbond. ‘Er zijn daarom drie routenetwerken ontwikkeld die voor alle steden in 2025 moeten zijn ontworpen en in 2040 gerealiseerd.’ De voornaamste aanleiding voor
is het tijd om op een fundamen-
op de fysieke kracht en vaardig-
Urgentie
het opstellen van Fietsvisie 2040
tele andere manier na te gaan
heid van kinderen’
Als het aan Kluit ligt moeten alle
was volgens Kluit de vaststelling
denken over de plek van de fiets
dat overheden als het gaat om het
en de fietser.’
ontwikkelen van beleid voor het
steden deze fietsnetwerken in
Drie routenetwerken
2025 in hun infrastructurele
Een ander belangrijk uitgangs-
planning hebben opgenomen en
(gebruik) van het wegennet ach-
Vier pijlers
punt van de Visie is dat de fiets
die in 2040 hebben gerealiseerd.
ter de feiten aanlopen, terwijl de
Fietsvisie 2040 steunt op vier
en het OV dé onmisbare ver-
‘Urgentie is geboden. Alleen al
fiets zelf enorm innoveert. ‘Er
pijlers: Mobiliteit, Ruimte en
voersmodaliteiten zijn om de
met het oog op de verkeersveilig-
komen steeds meer elektrische
Leefbaarheid, Fietsgeluk en
stad van de toekomst leefbaar te
heid. Tot een paar jaar geleden
voertuigen en nieuwe soorten
Gezondheid & Veiligheid. Deze
houden. Om de, zoals de Fiet-
vormden fietspaden nog een vei-
zware en snelle fietsen op de
werkvelden zijn doorvertaald in
sersbond het noemt, complete
lig toevluchtsoord voor hen die
markt. Dat is een mooie ontwik-
een groot aantal concrete doel-
‘fietsfamilie’ (die zowel bakfiet-
niet over een andere manier van
keling. Problematisch is echter
stellingen. De Fietsersbond vindt
sen, cargobikes, vrachtfietsen,
vervoer beschikken. Denk aan
dat alles dat geen auto is onge-
het cruciaal dat fietsgeluk toegan-
driewielers, speed pedelecs,
mensen in een rolstoel, aan
veer het fietspad op wordt
kelijk blijft voor iedereen. Dit
vélomobielen, ligfietsen, aange-
ouderen en kinderen. Met de
gestuurd en dat fietspad is op dit
houdt in dat alle Nederlanders
paste fietsen etc. omvat) een vei-
komst van al die andere fietscate-
moment al niet geschikt om al
ontspannen en veilig moeten
lige en comfortabele plek op de
gorieën en light electric vehicles
die voertuigen en snelheidsverschillen te accommoderen.’ Met als gevolg dat grote groepen mensen in de knel dreigen
lijkt het fietspad in de steden
‘Er mogen geen fietsdoden meer vallen’
komen. Bijna de helft van de fiet-
steeds meer op een jungle waar het recht van de sterkste dreigt te overheersen. Ik vind dat de overheid niet voldoende alert handelt
sers in Amsterdam zegt nu al
kunnen fietsen, licht Kluit toe.
weg te geven, zijn er drie type
om deze grote groepen kwets-
zich regelmatig onveilig te voe-
Dat gaat over goede infrastruc-
routenetwerken ontworpen. Een
bare bewoners, die geen alterna-
len, stelt Kluit. ‘Dat is des te
tuur maar ook over gedrag. Zij
rustig netwerk voor kwetsbare
tief hebben, hier tegen te
zorgwekkender aangezien de
noemt het zorgelijk dat kinderen
fietsers, een hoofdnet voor de
beschermen.’
fiets de grote bereikbaarheid voor
steeds vaker moeite hebben met
‘gewone’ fiets en een speciaal en
Met de aanleg van dat derde net-
de stad levert. Meer dan 60 pro-
fietsen omdat ze daar minder
nieuw derde routenet voor zware
werk had dus eigenlijk al gisteren
cent van de mobiliteit in Amster-
ervaring mee opdoen dan vroe-
en snelle fietsen. Dit wordt
moeten zijn begonnen, vindt zij.
dam is wandel- of fietsgerela-
ger. ‘Ouders hebben geen tijd om
mogelijk gemaakt door binnen
Zeker als wordt bedacht dat in
teerd. Door de voortschrijdende
met ze te fietsen en het bewe-
de bebouwde kom een maxi-
het kader van het Klimaatak-
technologische ontwikkelingen
gingsonderwijs is vrijwel afge-
mumsnelheid van 30 km/u in te
koord is afgesproken dat er een
voldoen fietspaden niet meer en
schaft. Dit heeft een grote impact
stellen.
forse versnelling komt in de ver-
13
‘De samenleving heeft geen suboptimale slimme mobiliteit nodig’
Smart mobility Uiteraard speelt in de visie ook smart mobility een grote rol in de toekomst. Kluit spreekt in dit verband over ‘smart mobility voor het goede doel.’ De Fietsersbond ziet veel kansen met slimme technologie problemen op te lossen. Bijvoorbeeld om veilige snelheden voor het gemotoriseerde verkeer -inclusief de snelste fietsen- te kunnen afdwingen op plekken waar dat nodig is. Daarnaast kunnen slimme systemen worden ingezet om de gezondheid van mensen te verbeteren. Zij laat weten dat, wat de Fietsersbond betreft, lang niet alle smart mobility gewenst is. Zo zijn elektrische deelsteps weliswaar smart, maar dienen geen breder maatschappelijk doel. ‘We hebben in onze samenleving geen nieuwe opties nodig die suboptimaal zijn, we kunnen
Saskia Kluit: ‘De stad van de toekomst is alleen bereikbaar te houden door de fiets en het OV’
beter inzetten op mobiliteit die meerdere doelen dient’. De steps zijn naar haar oordeel slecht voor de verkeersveiligheid omdat ze
duurzaming van de stedelijke
alle bestelbusjes is te vervangen
op het ruimtebeslag en de drukte
met de kleine wielen instabiel
logistiek. Sommige schattingen
door LEV’s en vrachtfietsen. ‘De
op het fietspad zijn enorm.’
maar wel snel zijn. Overal waar
laten zien dat wel een derde van
potentiële gevolgen die dit heeft
ze in het stadsbeeld verschijnen
GO! 14
Stedelijke mobiliteit nemen de ongevallen toe. Op
fietsers meer mogen vallen als
een step bewegen mensen niet
gevolg van aanrijdingen met
en ze bieden dan ook geen toege-
gemotoriseerde voertuigen. Om
voegde waarde voor de gezond-
dat te bereiken zijn we afhanke-
heid. Elektrische steps zorgen
lijk van de automotive sector.
echter wel voor hinder en gevaar-
Daarom is het verheugend dat de
lijke situaties op de bestaande
Mobiliteitsalliantie diezelfde
fiets- en wandelpaden.
doelstelling van nul verkeersdoden omarmt. Inmiddels vindt
Bewegingsarmoede
overleg met de branche plaats
‘Veel mensen zien veel voordelen
over het versneld uitrollen van
bij het gebruik van die deelstep-
ADAS systemen (Advanced
jes tijdens de ‘first and last mile’.
Driver Assistance Systems) die
Maar zo’n step is slechter dan
eveneens fietsers en voetgangers
fietsen of lopen omdat het niet
beschermen.’
helpt tegen bewegingsarmoede en onnodig energie gebruikt. In
Nationale Fietsdag
plaats van automobilisten te ver-
Daarnaast heeft de Fietsers-
leiden met het OV te reizen, zie
bond-routeplanner data met
je dat wandelaars opeens een
diverse navigatieleveranciers
step gaan rijden. Dat is dus geen
gedeeld en aan hen beschikbaar
winst voor de samenleving maar
gesteld opdat zij kunnen
juist een achteruitgang. Daarbij
bekijken of het mogelijk is hun
weten veel gebruikers niet dat ze
(automotive) systemen nog fijn-
door zo’n step te gebruiken
gevoeliger te maken en te kop-
gevoelige privacygegevens delen.
pelen aan zwaartepunten uit het
Onder goede smart mobility ver-
fietsnetwerk.
staat Kluit vooral multimodale
Ondertussen blijft de Fietsers-
mobiliteitsoplossingen zoals bij-
bond zich volop inzetten om
voorbeeld de NS en PON aanbie-
fietsgeluk voor iedereen moge-
den. ‘Mobilisten kunnen kiezen
lijk te maken. Een geheel nieuw
uit verschillende vervoersmidde-
‘We hebben drie nieuwe fietsroutenetwerken ontworpen’
len om zo de reizigerskilometers
fenomeen dat die doelstelling een stapje dichterbij moet bren-
te optimaliseren en te verduurza-
Nul verkeersdoden
realiseren. De bond werkt hier-
gen betreft de Nationale Fietsdag
men. Door OV, fiets en auto
De eerstvolgende uitdaging die er
voor nauw samen met een groot
die de Fietsersbond op 3 juni
makkelijk te kunnen combine-
voor de Fietsersbond ligt is om de
aantal andere partijen, zoals met
2020 organiseert tijdens de
ren, gaan mensen meer bewegen
visie breed onder de aandacht te
de ANWB rondom verkeersvei-
World Bicycle Day van de
ligheid, met ProRail en de NS om
Verenigde Naties. ‘Wij willen
meer en betere stationstallingen
hiermee nadrukkelijk laten zien
te realiseren, met verzekeraars om
dat Nederland niet alleen wereld-
meer data te krijgen over ongeval-
wijd kampioen fietsen is, maar
len en met bijvoorbeeld partijen
dat we ook een land zijn dat de
uit de automotive sector om zelf-
hele brede fietscultuur zelf actief
‘Elektrische deelsteps zijn slecht voor de verkeersveiligheid’
rijdende auto’s veiliger voor fiet-
uitdraagt. Alle partijen die mee
en minder energie voor hun
brengen, bijvoorbeeld tijdens de
sers en wandelaars te maken etc.
willen doen kunnen zich voor
mobiliteit gebruiken. Dat is
provinciale, landelijke en
Kluit: ‘een van onze doelstellin-
die dag aanmelden via
winst voor iedereen.’
gemeenteraadsverkiezingen, en te
gen is dat er geen doden onder
d.boer@fietsersbond.nl’
15
Rijkswaterstaat wordt straks energieleverancier
Slimme weg kan zichzelf terug verdienen Auto’s worden steeds slimmer en gaan autonoom rijden. Maar welke rol speelt de weginfra daarbij en hoe ziet de weg van de toekomst er uit? Volgens Heijmans bevindt de ontwikkeling van weginfra zich in een transitiefase. Over pakweg 20 tot 30 jaar zijn er alleen nog slimme voertuigen en slimme weggebruikers. De weg zelf zal tegen die tijd niet ‘smart’ meer hoeven zijn, maar krijgt in die overgangsperiode allerlei intelligente en interactieve functionaliteiten. Dankzij de data die wegen genereren ontstaan nieuwe toepassingen én
havenbedrijven. In de bedrijfsvoering van Heijmans staan drie elemen-
er ontstaan interessante verdienmodellen, zegt Joost van Gils, commer-
ten centraal: wonen (vastgoed en woningbouw), werken (utiliteits-
cieel manager bij Heijmans. ‘Denk aan een weg die misschien wel inge-
bouw) en verbinden (infra). Tegelijkertijd wil de onderneming een ver-
zet kan worden als warmtebron voor verwarming van woonwijken.’
bindende schakel vormen om op weg naar de toekomst innovatieve
Als het gaat om de aanleg van weginfra, is het hele speelveld, net zoals dat in de mobiliteitswereld, compleet aan het veranderen. De infra die Rijkswaterstaat vroeger gebruikte voor één functionaliteit, namelijk zorgen dat mobilisten van A naar B kunnen komen, krijgt nu dankzij ‘infra-to-car communication’ en ‘car-to-car communication’ een geheel nieuwe dimensie die tot andere businesscases kan leiden, vertelt Van Gils. Wegenbouw pur sang is niet meer van deze tijd, is zijn overtuiging. ‘De wegenbouwers moeten meer in mobiliteitsconcepten denken. Om die reden nemen wij deel aan het overleg met verschillende partijen om na te denken over wij op het gebied van intelligente infra in de toekomst het verschil kunnen maken.’
Verbinden Dat kan alleen, benadrukt hij, in samenwerking met anderen. ‘Want het succes van onze klanten, die zich gesteld zien voor grote uitdagingen, staat of valt immers met de uitvoering.’ Hij voegt daar aan toe dat aannemend Nederland fungeert als kennis- en ervaringsexpert en projectuitvoerder voor klanten, zoals Rijkswaterstaat, ProRail, Schiphol, de Waterschappen, Provincies, gemeentes en
Joost van Gils (l) en Coen Sanderink: ‘Een asfaltweg kan mogelijk in de nabije toekomst als warmtebron fungeren om woonwijken te verwarmen’
GO! 16
Stedelijke mobiliteit bouwstenen aan te reiken met andere onverwachte toepassingsmoge-
Spanningsveld
lijkheden voor infra. Op die manier draagt het bedrijf ook bij aan het
Beiden signaleren wel een spanningsveld tijdens innovatieve
creëren van een gezonde en veilige leefomgeving.
aanbestedingen en vernieuwende concepten. Wegbeheerders, provincies en gemeenten hebben namelijk de afgelopen decen-
Smart projecten
nia een grote verantwoordelijkheid voor wegkantsystemen
Coen Sanderink, Business Developer Digitale Infra bij Heijmans, verwacht dat, voordat de auto als een iPad op wielen de slimme weg uiteindelijk overbodig maakt, de infrastructuur met tal van smart toepassingen mee zal evolueren. Hij brengt in dit verband het Eindhovense project MESH ter sprake, waarbij LEDs interactief reageren op de snelheid waarmee automobilisten komen aanrijden. Bij (te) hoge snelheden licht alles rood op om bestuurders af te remmen. Op verschillende
‘Aannemend Nederland fungeert als kennis- en ervaringspartner’
plaatsen in ons land is Bikescout al actief. Snelheidsafhankelijke LED-knipperlichten op kruispunten waarschuwen ander verkeer voor
opgebouwd. Zo staan langs snelwegen Dynamische Route- en
naderende (brom)fietsers.
Informatiepanelen (DRIP’s) die automobilisten waarschuwen voor files. Sanderink: ‘Aan de ene kant van het spectrum staat dus wegbeheerder die voor 100 procent veiligheid en bewezen technologie kiest met DRIP’s, en aan de andere kant innovatieve marktpartijen/ aannemers. Dat zijn partijen die gewend zijn nieuwe technologieën supersnel te ontwikkelen, te adopteren en daarmee geld te verdienen. Dit speelveld vraagt om andere businessmodellen en het betekent dat de overheid in dit transitieproces een andere rol moet gaan spelen. Door bijvoorbeeld ook durfruimte aan te wijzen, waar op een verantwoorde en veilige manier kan worden getest in de openbare ruimte.’
Elkaars drijfveren kennen Ter verduidelijking voert Van Gils aan dat het goed is wanneer opdrachtgever en opdrachtnemer elkaars drijfveren moeten kennen, en elkaar voldoende ruimte moeten laten om zaken uit te proberen en bij succes op te schalen. Een asfaltweg kan in de nabije toekomst mogelijk als warmtebron fungeren om zo woonwijken te verwarmen,voert hij aan. ‘Dat is een totaal ander vertrekpunt dan dat een weg uitsluitend dient om van A naar B en vice versa te komen. En wanneer een weg stroom opwekt dan levert het iets op voor de omgeving.’
Solar Highway ‘Wanneer een weg stroom opwekt, levert dat iets op voor de omgeving.’
Enigszins vergelijkbaar is het project SONOB, een
17
Interactieve weg (MESH project), waarbij LEDs reageren op de snelheid waarmee automobilisten komen aanrijden energieopwekkende geluidswal die is voorzien van zonnepanelen aan
camera’s die overal langs wegen zijn geplaatst.
beide zijden aan de A50 bij Uden. Deze Solar Highway werd afgelopen
Als er iets is dat deze voorbeelden duidelijk maken dan is het dat de
februari officieel door minister Van Nieuwenhuizen van IenW
functie van infra niet langer eendimensionaal is, maar een breed scala
geopend.
aan toepassingen kent en dat data, al dan niet tegen betaling, aan allerlei
Zowel Van Gils als Sanderink noemen dit project van Heijmans, dat in
partijen ter beschikking kan worden gesteld, beklemtoont Van Gils.
samenwerking met Rijkswaterstaat, SEAC en ECN part of TNO werd ontwikkeld, een ideale proefopstelling om geluidswerende maatrege-
Verkeersveiligheidswinst
len te koppelen aan het opwekken van energie. In het verlengde hiervan
Hoewel het nog zeker 20 tot 30 jaar zal duren voordat een echte mega-
onderzoekt de onderneming de mogelijkheden van het plaatsen van
verandering in het straatbeeld zichtbaar is, zal in de komende transitie-
zonnepanelen op vangrails en op vluchtstroken.
fase het verkeersbeeld en de verkeersveiligheid majeure stappen zetten, voorspelt Van Gils. Zodra ADAS-systemen gemeengoed zijn en het
Real-time monitoren
wegdek actief met voertuigen gaat communiceren en auto’s daadwer-
Niet alleen de weg zelf, maar het onderhoud aan de weg wordt smart,
kelijk kan afremmen, levert dat naar zijn oordeel een substantiële bij-
zegt Sanderink. Hij wijst erop dat er op dit moment geen real-time
drage aan de verkeersveiligheid. De vraag is alleen wie deze systemen
overzicht is van de wegconditie. Het groeiend aantal slimme auto’s, die
in de weg gaan aanleggen: de huidige wegenbouwers of de nieuwe
volgestouwd zijn met sensoren die de uitslag van schokbrekers en de
generatie technologiebedrijven? Het antwoord dat beiden zonder aar-
wieldruk monitoren, maakt het mogelijk om op basis van die data de
zeling geven laat geen enkele ruimte voor twijfel. ‘Heijmans staat voor-
toestand van het wegdek te bepalen. Andere manieren om dit te doen is
aan om een voortrekkersrol te vervullen in de aanleg van die weg naar
door gebruik te maken van het glasvezelnetwerk langs snelwegen en de
de toekomst.’
GO! 18
RAI SOCIETY
Drie winnaars Automotive Innovation Award De vakjury, onder leiding van Jan Peter Bal
Alex Serrarens van Punch Powertrain
sche investering die zich nu gaat terugbetalen.’
kenende, heeft dit jaar uit een groot aantal
(3e van rechts) liet in een reactie weten heel veel
Menno Malta van Monotch (1e van links)
aanmeldingen in drie categorieën van de Auto-
tijd te hebben gestoken in deze hybride automa-
zei bijzonder trots te zijn op het resultaat: ‘Dit is
motive Innovation Award de winnaars ge-
een mooie aanmoediging. Het is
kozen. Punch Powertrain kwam als winnaar
onze droom om de weggebruiker en
uit de bus in de categorie Technology met
het wegkantsysteem met elkaar te
de nieuwe hybride transmissie DT2. In de
verbinden.’
categorie Services werd het interactieve in-
Jonne van Veggel van Light
formatieplatform TLEX van Monotch ver-
year (4e van links) noemde beide
kozen. En in de categorie Challenging Con-
awards een mooie erkenning. ‘Zowel
cepts ging de prijs voor het meest innovatie-
wij als het grote publiek heeft geloof
ve idee naar Lightyear met de Lightyear
in de toekomst van onze zonneauto.
One, een elektrische auto op zonne-ener-
Het eerste prototype moet deze
gie. Ook de publieksprijs ging naar de
zomer de weg op, in 2020 is het tijd
Lightyear One. De innovaties bevestigen de
voor de productieversie.’ tische transmissie. ‘We zijn tien jaar bezig, met een
De AIA is een initiatief van RAI Vereniging,
se automotive sector, aldus juryvoorzitter Jan
paar generaties van het product. Inmiddels heb-
BOVAG, LeasePlan Nederland, AutomotiveNL en
Peter Balkenende.
ben we een team van 200 man, dat is een giganti-
Roland Berger.
internationale innovatiekracht van de Nederland-
Disruptieve trends Disruptieve trends zullen de ko-
vice) heeft op het mobiliteitsgedrag,
jaar stabiliteit, op dit moment op
en zogeheten ‘fifth-screen eco
mende jaren in hoge mate de toe-
zullen bestaande businessmodellen
een keerpunt, waarbij disruptieve
systemen’.
komst van de automotive industry
op hun kop zetten. Maar dit biedt
ontwikkelingen hun schaduw voor-
Tegelijkertijd wijst Weber op de im-
bepalen en belangrijke gevolgen
tevens kansen, betoogde PwC top-
uit werpen. De snelle invoering van
pact die allerlei technologische ont-
hebben voor de ‘automotive value
man Heiko Weber tijdens het
elektrische aandrijflijnen, autonoom
wikkelingen, zoals kunstmatige intel-
chain’. De voortgaande verschui-
Captains’ Dinner van RAI Automo-
rijden en MaaS zullen het auto
ligentie, Internet of Things en roboti-
ving van bezit naar gebruik, elektrifi-
tive Industry.
motive landschap ingrijpend veran-
ca, op de toekomstige autoproduc-
cering van het voertuigpark, auto-
Volgens Weber bevindt de sector
deren, voorspelt Weber. Dat zorgt
tie hebben. Dit leidt naar zijn oor-
noom rijden en de gedragsveran-
zich, na een pe-
niet alleen voor onrust,
deel onvermijdelijk tot een hogere
dering die MaaS (Mobility-as-a-Ser-
riode van 60
maar biedt ook kansen.
graad van automatisering en minder
Op weg naar volledig
banen in de sector. Verder waar-
autonoom rijden ont-
schuwde de PwC topman voor de
staan immers tal van
mogelijke negatieve gevolgen die
nieuwe
verdienmodel-
MaaS - waarbij de consument mobi-
len en mobiliteitsdien-
liteit inkoopt, in plaats van te investe-
sten waar voertuigfabri-
ren in transportmiddelen - op het
kanten (OEM’s) en toe-
winstaandeel van traditionele toele-
leveranciers op kunnen anticiperen.
veranciers, OEM-spelers en de af-
Te denken valt aan voertuiggerela-
termarket kan hebben. Het is dus
teerde digitale diensten rond veilig-
zaak om de kansen die dit transitie-
heid, voertuigmanagement, parke-
proces biedt te pakken en daar met
ren, navigatie; mobiliteitsservices
vernieuwde business modellen ade-
(bijv. MOIA van Volkswagen Group)
quaat op in te spelen, aldus Weber.
19
Winnaars Fiets Innovatie Awards in de schijnwerpers Voor de 14e keer organiseerde RAI Vereniging de verkiezing voor de Fiets
De jury noemde de Juncker - SRAM Red eTAP AXS een zeer mooie sa-
Innovatie Awards. In totaal werden 26 fietsinnovaties van uiteenlopende
menvoeging van beschikbare moderne technieken. Hoogstaande technolo-
aard aangeboden. De jury, bestaande uit voorzitter Kees Pereboom,
gie voor professional en liefhebber, nu met draadloze bediening van de 2 x
Bas Pruyser, Hans de Looy, Martijn
12-speed drive train. In combinatie
Kuiper, Hedwig Berendsen en Arno
met een ‘flattop’ ketting en de bijbeho-
Hackmann, bepaalde uiteindelijk twee
rende app waarmee de batterijstatus
winnaars: de Brompton Electric vouwfiets en
is te bekijken, de instellingen van de
Junker – SRAM Red e TAP AXS. De jury zei
elektronische onderdelen te wijzigen
veel waardering te hebben voor de wijze
zijn, en de software geüpdatet kan
waarop de Brompton is uitgerust met elektri-
worden.
sche trapondersteuning. Met name de plaats
De winnaars ontvingen uit handen van
waar de accu gemonteerd is en de eenvoudi-
Steven van Eijck, voorzitter van RAI
ge wijze waarop deze verwijderd en los mee-
Vereniging, de bij de prijzen behoren-
genomen kan worden. Alles is gericht op het
de oorkondes. Op de foto de win-
handhaven van het gebruiksgemak van een opvouwbare fiets.Voorzieningen
naars van de Fiets Innovatie Awards, de Fiets van het Jaar, E-bike van het Jaar,
zoals Bluetooth communicatie met een smartphone, USB laadpoort en au-
Speed E-bike van het Jaar, Racefiets van het Jaar, MTB van het Jaar en de Bike
tomatische verlichting completeren dat beeld.
Motion Awards.
Vijf ‘Fietsen van het Jaar 2019’ De Cortina Common is verkozen tot Fiets van
als ‘een eigentijdse (stads)fiets met modieuze
het oordeel van de jury in op de huidige trend
het Jaar 2019. In de categorie E-bike van het Jaar
kleuren die no-nonsens rijplezier biedt’.
van aerofietsen en combineert de voordelen van
2019 ging de Sparta M8b er met de prijs vandoor.
De Sparta M8b springt volgens het juryrap-
een aerofiets met uitstekende rijeigenschappen.
Speed E-bike van het Jaar 2019 werd de Speciali-
port in het oog springt door het eigentijdse, fris-
De Specialized EPIC MEN EXPERT
zed VADO MEN 6.0. De Cervélo S3 disc Ultegra
se ontwerp, kleur, designverlichting, elegantie en
CARBON EVO 29 brengt door de BRAIN
en de Specialized EPIC MEN EXPERT CARBON
hoogwaardige afwerking.
veertechniek ook in Nederlandse XC-omstandig-
EVO 29 werden uitgeroepen tot respectievelijk
Veel lof was er voor de rijeigenschappen en ge-
heden heel veel scherp rijplezier, stelt de vakjury.
Racefiets en MTB van het Jaar. De winnaars ont-
lijkmatige trapondersteuning van de Speciali
‘De fiets laat veel slimme oplossingen zien.’
vingen de bij de prestigieuze prijzen behorende
zed VADO MEN 6.0. ‘De bediening is een-
De verkiezing ‘Fiets van het Jaar’ wordt georgani-
oorkondes uit handen van Steven van Eijck,
voudig en intuïtief. Niet alleen de rijeigenschap-
seerd door RAI Vereniging en vond dit jaar voor
voorzitter van RAI Vereniging, begin maart tijdens
pen zijn goed, er is eveneens met succes aan-
de 32e keer plaats. Doel is om de fietsindustrie
de opening van de fietsbeurzen BIKE MOTION
dacht besteed aan de sportieve uitstraling en af-
te stimuleren tot productvernieuwing en zo de
en E-Bike Xperience in de Utrechtse Jaarbeurs.
werking.’
kwaliteit van de fiets en het fietsplezier te verbe-
De jury kwalificeerde de Cortina Common
De Cervélo S3 disc Ultegra speelt naar
teren.
De winnaars v.l.n.r.: Wilco Kruitbosch en Chantal Groot Kormelink; Marco Kalden en Pamela Slettenaar; Peter Kraaivanger en Thom van Dulmen; Jeroen Wiggers en Job Vrancken en Peter Kraaivanger en Thom van Dulmen.
GO! 20
eco-trends
Duurzamer OV met langere VDL Citea LLE Electric VDL Bus & Coach heeft het Citea Electric productgamma uitgebreid met de Light Low Entry lengtevariant van 11,5 meter. Dat is 1,60 meter langer dan de Citea LLE-99 Electric die al ruim twee jaar succesvol wordt ingezet. De nieuwe lengtevariant biedt operators de mogelijkheid om grotere aantallen passagiers elektrisch te vervoeren in regionale gebieden.
180 kWh. Dit maakt een actieradius van 100-
zige CCS-stekker kan met de toepassing van
150 kilometer mogelijk zonder tussentijds
een pantograaf tot 270 kW snel geladen wor-
bijladen. Dankzij de hoge kwaliteit batterijen
den. De Citea LLE-115 Electric is leverbaar met diverse laadmogelijkheden, deurconfiguraties en flexibele i nterieuroplossingen. Het elektrische productgamma van VDL omvat inmiddels 3 modellen: de Low Floor (Articulated), de Low Entry en de Light Low Entry. De lengtes variëren van 9,9 meter tot 18,7 meter. In totaal rijden er wereldwijd al 300 elektrische VDL-bussen rond. Die
De Citea LLE-115 Electric heeft een hogere passagierscapaciteit
leggen dagelijks gemiddeld 62.000
VDL Citea LLE Electric
kilometer af en zijn op jaarbasis goed
met een maximale zitplaatsindeling van
en slimme laadoplossingen is met tussentijds
voor meer dan 22 miljoen elektrische kilome-
35+4+1. De nieuwe lengtevariant wordt stan-
bijladen een actieradius tot 500 kilometer per
ters. Dit resulteert in een CO2- besparing van
daard uitgevoerd met het batterijpakket van
dag te realiseren. Naast de standaard aanwe-
50 ton per dag, oftewel 1.8250 ton per jaar.
Connected e-bike voor de stad Škoda toonde op de afgelopen Autosalon van Genève zijn visie op toekomstige mobiliteit in de stad. Die werd manifest in de KLEMENT, een innovatieve, elektrisch aangedreven tweewieler die dankzij een 4 kW sterke, in het achterwiel geïntegreerde elektromotor een topsnelheid van 45 km/u kan bereiken.
voor een actieradius van 62 km. De accu’s zijn
Via geo-fencing is het gebruiksgebied van de
eenvoudig uitneembaar om ze thuis of op het
tweewieler indien gewenst te beperken. Een
werk via een 230V-aansluiting te kunnen
eventuele productieversie zou volgens Škoda
laden.
in de toekomst ook leverbaar kunnen zijn met
De KLEMENT is voorzien van een geïnte-
assistentiesystemen, on-demand functies of
greerd lichtsysteem met LED-koplampen en
speciale schokabsorberende schuimbanden
LED-remlicht. In de pedalen zijn LED-rich-
voor nog comfortabeler en stiller rijden.
tingaanwijzers en -dagrijverlichting verwerkt. Op het stuur is
De gebruiker accelereert en remt met behulp
een smartphonehouder
van kantelende pedalen. Voor maximale
geïntegreerd. Die
veiligheid beschikt de KLEMENT over ABS en
maakt draadloos opla-
geïntegreerde LED-verlichting.
den mogelijk. De
De ŠKODA KLEMENT heeft als conceptvoer-
smartphone is de spil
tuig geen zichtbare hendels of bekabeling. De
in vele connected func-
e-bike is vooral bedoeld voor gebruikers die
ties, zoals ‘coming-
voor vervoer in de stad op zoek zijn naar een
home’, dat de weg naar
goed, duurzaam én vlot alternatief voor de
huis wijst, de automa-
auto. Dankzij het lage gewicht van 25 kg is de
tische Emergency Call
wendbaarheid groot. De elektromotor wordt
in geval van nood en
gevoed door twee lithium-ion accu’s, goed
diagnostiek op afstand.
Škoda KLEMENT
21
Biologisch afbreekbare auto stap dichterbij Een auto die is opgebouwd uit natuurlijke (plantaardige) materialen en dus biologisch afbreekbaar is. Dat dit kan bewijzen studenten van de TU Eindhoven. In 2017 introduceerden zij al de ‘Lina’, een auto gemaakt van vlas. Vorig jaar deden de Eindhovense studenten het nog eens dunnetjes over met de ‘Noah’, de eerste echte c irculaire auto ter wereld die nagenoeg volledig biologisch afbreekbaar is.
materialen vergen tot zes keer zo weinig energie bij de productie als de gebruikelijke lichtgewicht materialen in de auto-industrie, zoals aluminium of carbon. Toch halen ze de benodigde sterkte, zeggen de studenten, en ook is het mogelijk om er een structuur mee te maken die werkt als een kreukelzone.
Van de carrosserie van de Noah blijft dus aan het eind van de levensduur helemaal niets meer over. Alleen voor het batterijpakket is nog geen oplossing. Noah is een elektrische stadsauto met twee comfortabele zitplaatsen en een ruime kofferbak, een top van 110 kilometer per uur en een bereik van 240 kilometer. Het verwachte verbruik in stadsverkeer, is ongeveer gelijk aan 1 liter benzine op 300 kilometer. Dat komt deels door het lage gewicht. De wagen weegt, zonder batterijen, 360 kilo, hetgeen minder dan de helft is van vergelijkbare productieauto’s. De
De uit plantaardige materialen vervaardigde Noah weegt slechts 360 kilo.
auto heeft slechts 60 kilo aan batterijen nodig, waar elektrische productieauto’s honderden kilo’s aan batterijen meetorsen.
Aan het einde van de levensduur kan het biocomposiet worden
Bijzonder aan de Noah is het gebruik van een bioplastic dat kan worden
vermalen en als grondstof dienen voor andere producten. De niet-bio
verkregen uit suiker. Het chassis en het interieur zijn vervaardigd van
logische onderdelen van de auto kunnen mee in de bestaande recycling
bijzonder sterke sandwichpanelen, waarvoor bioplastic en vlasvezel als
keten. Uit vergelijking van het team blijkt dat er geen andere, rijdende
grondstof diende. De carrosserie is gemaakt van vlasmatten die zijn
auto of prototype bestaat die over de hele levensduur net zo’n lage
geïnjecteerd met een biobased hars. Deze biologische en bijzonder lichte
milieubelasting heeft.
Elektrisch vegen Met de Zwitserse Boschung S2.0 zet BekkerLaGram een nieuwe stap op weg naar duurzame straatreiniging.
inclusief bestuurder bedraagt,
3.500 kilo. Bovendien is de
warmtewisselaar die tevens zorgt
ontstaat een hoog laadvermogen
Boschung S2.0 voorzien van een
voor de koeling van de hydrau
van 1.150 kilo bij een GVW van
waterrecyclingsysteem met
lische olie en bevriezing van sproeiers voorkomt.
Boschung S2.0 van BekkerLaGram
Verder zorgt de knikbesturing in combinatie met de geringe
Deze volledig elektrische veeg-
breedte van 1,15 meter voor een
machine is voorzien van geavan-
ultieme wendbaarheid. Eigen-
ceerde techniek, waardoor werk-
schappen die, tezamen met de
tijden van 8 uur en het volledig
ergonomisch ingedeelde cabine
opladen van batterijen in 2 uur
en het digitaal manage-
mogelijk zijn. Aangezien het
mentsysteem bijdragen aan opti-
leeggewicht van de zero emissie
maal duurzame prestaties op het
veegwagen slechts 2.350 kilo
gebied van straatreiniging.
GO! 22
RAI vintage
Eerste BedrijfsautoRAI In de jaren vijftig stimuleerde de wederopbouw de toename en diversificatie van tentoonstellingen. De RAI bleef het ‘clubhuis’ voor de beurzen van RAI Vereniging, maar kreeg daarnaast ook steeds meer aanvragen voor het huisvesten van andersoortige tentoonstellingen en evenementen. In die naoorlogse jaren is de auto een belangrijk symbool van de nieuwe toekomst. Vrachtwagens spelen een grote rol tijdens die wederopbouw. In 1950 is er zoveel belangstelling voor de AutoRAI, dat voor elke deelnemer slechts een paar vierkante meter beschikbaar is, terwijl de oppervlakte van de expositieruimte 23.000 m2 bedraagt. Vanwege die grote vraag naar standruimte besluit de RAI om in 1950 een aparte tentoonstelling te organiseren voor personen- en voor bedrijfsauto’s. De scheiding van die twee voertuigsegmenten blijkt een succes en in het vervolg zouden de PersonenautoRAI en de BedrijfsautoRAI jaarlijks rouleren.
uitgesproken
23
In deze rubriek laten we personen aan het woord die betrokken zijn
aan een complete waslijst aan voorwaarden voldoen om hun voer-
bij of werkzaam in de mobiliteitswereld. Dit keer Hans Schreuder,
tuigen op de weg toe te laten. Kennelijk zijn de regels voor die stepjes
algemeen directeur van KYMCO.
minder stringent.
Wat is uw favoriete vervoermiddel?
Wat zou u als eerste veranderen als u het voor het zeggen had?
Mijn Range Rover, een fijne stoere auto. Daarnaast rijd ik een nieuwe
Ik zou autovrije zones invoeren in grote steden als Amsterdam,
Like TT scooter en een elektrische NIU scooter. Superhandig en mak-
Rotterdam, Den Haag en Utrecht. En zoveel mogelijk eenrichtings-
kelijk voor ritjes in de stad en het doen van boodschappen.
verkeer op grote verkeersaders in steden met op het vrijkomende gedeelte van die wegen twee aparte, van elkaar gescheiden, rijstroken
Wat vindt u van het mobiliteitsbeleid in Nederland?
voor brom/snorfietsen en fietsen.
Een chaos. Er is een schrijnend gebrek aan duidelijkheid als het gaat om wet- en regelgeving. Iedereen doet maar wat en er is geen helder,
Vindt u dat het kabinet voldoende aandacht schenkt aan vervoers-
consistent beleid. Er komt allerlei ‘speelgoed’ op de weg, denk aan die
alternatieven, zoals de bus, de fiets of gemotoriseerde tweewielers?
elektrische stepjes, waarvan niemand weet waar ze wel en niet mogen
De positie van scooters is onderbelicht. Het gaat vrijwel altijd over de
rijden en ze worden werkelijk overal neergezet. Ze zijn bovendien
auto, de fiets en het OV. En als het al over de scooters gaat, dan gebeurt
gevaarlijk voor zowel de gebruiker zelf als de omgeving. Fabrikanten/
dit in een negatieve context. Dat is jammer, onnodig en bovendien
importeurs van brom/snorfietsen moeten
onterecht om dat het een vervoermiddel is met
Hans Schreuder ‘Er moet meer ruimte komen voor tweewielers in de stad’
een grote potentie om ons land in de toekomst mobiel te houden. Hoe kan de bereikbaarheid in Nederland verbeteren en wat kan de rol van de scooter daarin zijn? Er moet meer ruimte komen voor tweewielers in
de stad met minder dominantie voor autoverkeer. De overheid moet wat dat betreft andere en betere keuzes maken. Alleen gebeurt dat onvoldoende, aangezien politici slechts voor een beperkte termijn zijn gekozen, over weinig mobiliteitskennis beschikken en vooral oog hebben voor de korte termijn. De scooter is een prima mobiliteitsoplossing, maar wordt in de praktijk, zeker als het om de brandstofscooter gaat, steevast als vervuilend bestempeld. Maar dat beeld klopt helemaal niet met de werkelijkheid. Eén cruiseschip dat de Rotterdamse haven binnen vaart vervuilt meer dan alle scooters in Rotterdam in 1 jaar. Met welke politicus zou u wel eens van gedachten willen wisselen? Met minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat om haar eens uit te leggen hoe het werkelijk zit en dat en dat die plannen om een helmplicht voor snorfietsen in te voeren en die groep te verbannen naar de rijbaan levensgevaarlijk zijn. Hoe ziet het Nederlandse verkeersbeeld er over tien jaar uit? Elektrische voertuigen en andere schone mobiliteitsoplossingen zullen dan zonder twijfel het wegbeeld bepalen. Tegen die tijd zal het delen van voertuigen een grote vlucht hebben genomen. In Amsterdam en Rotterdam is bijvoorbeeld al het e-scooter sharing project Felyx actief. Binnenkort start Felyx in Den Haag met 200 NIU scooters. Dit soort initiatieven wordt de toekomst is mijn overtuiging.
GO! MARKTANALYsE
24
Wegenbelasting groeit naar 5,9 miljard euro Rijk en provincies verwachten dit
jard euro, een plus van
jaar ruim 5,9 miljard euro aan
2,5 procent vergeleken
wegenbelasting te innen, bijna 200
met 2018. De
miljoen euro meer dan in 2018. Het
opbrengsten komen
Rijk voorziet in 2019 een opbrengst
volgens het CBS vooral
van bijna 4,3 miljard euro, 3,5 pro-
hoger uit door meer
cent meer dan afgelopen jaar. De
autobezit en hogere
provincies rekenen op ruim 1,5 mil-
tarieven bij het Rijk en enkele provincies. Op
Opbrengsten wegenbelasting (in mrd euro) Totaal
basis van onderzoek
2019 2018 2017 2010 5,9
5,7
5,7
5,0
Rijk
4,3
4,1
4,1
3,6
Provincies
1,6
1,6
1,6
1,4
Bron: CBS
w.v.
naar de begrotingen van provincies
stijgen in Zeeland, namelijk 11,4
land (+2,9%). Alleen in Groningen
stelt het CBS vast dat de
procent. Daarna volgen Flevoland
blijven de opbrengsten uit wegen-
opbrengsten uit wegenbe-
(+5,2%), Friesland (+3,7%),
belasting in 2019 naar verwachting
lasting dit jaar het meest
Noord-Brabant (+3,0%) en Gelder-
gelijk.
CO2-doelstellingen sector transport nog niet in zicht Onder het voorgenomen beleid van de Nationale
2021 en 2030 met 1,5 procent. Hierdoor is de
gebruik. De daling komt vooral door de toene-
Energieverkenning 2017 neemt het energiever-
EU-richtlijn voor 2020 weliswaar binnen bereik
mende inzet van biobrandstoffen. De overheid
bruik van de sector verkeer en vervoer tussen
maar het doel voor 2030 van het Energieakkoord
heeft voor de CO2-emissie van de sector verkeer
2016 en 2030 naar verwachting licht af. Hiermee
nog niet.
en vervoer een maximum van 35,5 megaton in
wordt de energiebesparingsdoelstelling in 2020 uit
Bij voorgenomen beleid stabiliseert het energie-
2020 als streefwaarde gesteld. Daarnaast is in het
het Energieakkoord waarschijnlijk gehaald, consta-
verbruik tot 2020 en neemt deze tussen 2020 en
Energieakkoord een maximum uitstoot afgespro-
teert het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL).
2030 licht af. De ver-
Het PBL schrijft in de Balans van de Leefomgeving
keersvolumes blijven naar
2018 dat de CO2-uitstoot tussen 2016 en 2020
verwachting in die peri-
naar verwachting daalt met 7 procent en tussen
ode toenemen, met name onder invloed van de
Bron: Emissieregistratie; PBL
Energiegebruik en CO2emissie door binnenlands verkeer en vervoer
economische groei. Tege-
Energiegebruik CO2-emissie
door het steeds stren-
(in megaton CO2)
(in Petajoule)
gere (deels voorgeno-
2020
32,0 (doel 25,0)
men) Europese bronbe-
2025 490
32,5
leid voor personenauto’s en bestelauto’s.
ken van 25 megaton in 2030. Uit de ramingen
2020 495
32,4
De CO2-uitstoot van het binnenlandse verkeer en
blijkt dat het doel van 35,5 megaton in 2020 bin-
2016 495
35,0
vervoer daalt volgens het PBL tussen 2016 en
nen bereik ligt maar het doel van 25 megaton in
2010 550
39,0
2020 naar verwachting met 7 procent tot 32,4
2030 onder het voorgenomen beleid niet wordt
megaton, ondanks de stabilisatie van het energie-
gehaald.
480
lijkertijd neemt de brandstofefficiëntie van het wagenpark toe, vooral
25
Verdrievoudiging aantal stekkerauto’s Het aantal stekkerauto’s in Nederland is vorig jaar met 20 procent gestegen tot 142.736 eenheden per 1 januari dit jaar, zo blijkt uit cijfers van RVO Nederland. Daarmee is het aantal volledig elektrische auto’s en plug-in hybrids sinds 2014 meer dan verdrievoudigd. De meest populaire volledig elektrische auto is de Tesla Model S, waarvan er op dit moment 12.990 rond rijden. Op de tweede en derde plaats volgen respectievelijk de Nissan Leaf (5.398) en de Tesla Model X (4.625).
Nederland: ontwikkeling aantal stekkerauto’s (per 1 januari)
Bij de plug-in hybrids staat de Mitsubishi Outlander met een totaal van 24.273 geregistreerde
Bron: RVO Nederland
Totaal
2018
2017
2016
2015
2014
142.736 119.373 112.038 87.531 43.762
w.v.
voertuigen bovenaan, gevolgd door de Volvo V60 PHEV (14.348) en de VW Golf (10.926). Ons land telde per ultimo 2018 bijna 34.000 publieke en semi-publieke
Plug-in hybride
97.702
98.217
98.903
Volledig elektrisch
44.984
21.115
13.105
78.163 36.937 9.368
6.825
(snel)laadpalen en ongeveer 80.000 private laadpunten. Dit betekent dat er op een park van zo’n 143.000 stekkerauto ongeveer 1 publieke of semi publieke laadpaal per vier EV’s beschikbaar is.
Diefstal jonge auto’s stijgt met 33 procent zien. Uit de cijfers van het Lan-
is bij de niet-hybride voertuigen het
voertuigen te stelen, laat de diefstal-
delijk Informatiecentrum Voer-
meest populair met een diefstalrisico
toename van hybride voertuigen
tuigcriminaliteit (LIV) blijkt dat,
van 1 op 200. Bij de lichte bedrijfs-
echter zien dat criminelen zich niet
hoewel het aantal personenau-
wagens w orden de Mercedes Benz
laten tegenhouden als er vraag is
to’s dat in 2018 onvrijwillig van
Sprinter en de Vito het meest gesto-
naar een bepaald merk of model.
eigenaar wisselde fors afnam
len (532 stuks), een flinke stijging van
Reden te meer om volgens Hendrik
(-12,1%), vooral jonge auto’s
21 procent ten opzichte van 2017.
Steller, manager van het Landelijk
tegenwoordig bij het dieven-
Hoewel de toenemende connectivi-
Informatiecentrum Voertuigcrimina-
gilde zeer in trek zijn. Auto’s
teit en moderne alarmsystemen het
liteit, vol in te blijven zetten op pre-
tot een jaar oud werden het
dieven steeds lastiger maken om
ventie op basis van risicoprofielen.
vaker gestolen. Een stijging die volgens het LIV groten-
Ontwikkeling voertuigdiefstal
deels werd veroorzaakt
door een diefstaltoename
Totaal
van hybride voertuigen met
w.v.
2018
2017
% verandering
23.127
23.595
- 2,0
ruim 95 procent. In totaal
Personenauto’s
7.261
8.257
-12,1
ging het om 360 hybride
Bestelwagens
1.479
1.563
- 5,4
43
67
-35,8
658
694
- 5,2
Het aantal gestolen voertuigen in
voertuigen, tegen 184 in 2017. De
Vrachtwagens
Nederland is vorig jaar met 2 pro-
hybride Toyota ’s RAV-4 en C-HR
Aanhangwagens/opleggers
cent gedaald tot 23.127 eenheden.
zijn favoriet. De Toyota C-HR
Motorfietsen
Alleen de categorie brom/snorfiet-
hybrid staat met een diefstalrisico
Brom/snorfietsen
sen liet een stijging van 9,0 procent
van 1 op 97 bovenaan. De Audi A1
1.602 1.631 -1,8 12.084 11.083
+9,0
Bron: Landelijk Informatiecentrum Voertuigcriminaliteit (LIV)
afgelopen jaar 33 procent
GO! 26
DE Stelling Steven van Eijck, algemeen
Een volgend kabinet kan niet meer om invoering van een systeem van betalen naar gebruik heen
voorzitter RAI Vereniging Wie nu nog tegen is, staat met de rug naar de toekomst. Het is zaak dat het kabinet met de samenleving snel doorpakt met een breed onderzoek naar de effecten van betalen naar gebruik op zowel de doorstroming, CO2-uitstoot als behoud van overheidsinkomsten. Bron: ANP
Peter de Waard, Volkskrant journalist Rekeningrijden en kilometerheffing zijn voor het volk best acceptabel, zolang het anders wordt verpakt. Het R-woord is te veel besmet, net zoals het H-woord van hypotheekrenteaftrek
Jan Boeve, directeur TLN
dat ooit was. Maar met de term ‘betalen naar gebruik’ blijkt uit
Wij hebben in 2017 ingestemd met de kilo
een enquête voor deze krant ineens een meerderheid voor te
meterheffing voor vrachtauto’s op voorwaarde
zijn, zelfs bij het CDA en de VVD. Als aan automobilisten was
dat de opbrengsten terugvloeien naar de
gevraagd of ze bereid zouden zijn de wegenbelasting in te
sector voor de vergroeningsopgave. Het plan
ruilen voor een ‘blij-dat-ik-rij-heffing’ was 99 procent voor
van het kabinet om een deel van de op
geweest. ‘Geef me pen en papier. En met één woord kan ik de
brengsten direct naar de staatskas te laten
wereld op zijn kop zetten’, zei Friedrich Nietzsche ooit.
gaan is niet alleen woordbreuk, maar ook funest voor de duurzaamheidsplannen van
Bron: Volkskrant
het goederenvervoer. Bron: Transport Online
Mark Kuper, oud- Marketing Director van Accell Ik denk persoonlijk wel dat fabrikanten, die een hele goede relatie met hun retailers hebben, nog steeds goud in handen
Mathijs Voorend, specialist mobiliteit
hebben om in de toekomst succesvol te zijn.
bij Thales Vervoer wordt meer en meer een dienst waar-
Bron: AD
bij je verschillende vormen van mobiliteit aan elkaar knoopt. In de nabije toekomst word je met één app naar je bestemming geleid. Diensten als Uber, OV9292 en aanbieders van elektrische steps, deelfietsen en -auto’s en vliegmaatschappijen zijn dan samengevoegd
Hans de Boer, voorzitter VNO
tot één platform. Omdat ik veel meer van
Het doel blijft gelijk: terugdringing van de CO2-uitstoot in
zulke deeldiensten verwacht, denk ik dat al
mondiaal perspectief, maar zonder onnodig verlies van
op korte termijn het eigen autobezit in stede-
banen in Nederland.
lijke gebieden overbodig wordt.
Bron: Telegraaf
Bron: Trouw
GO!factor
GERARD BOLDER Puur geweld, veel trekkracht en een roffelende 5 liter 8 cilinder zijn ongeveer de meest in het oog springende kenmerken van deze Ford Mustang GT V8 Roush Stage II Convertible uit 2005. Gerard Bolder, verantwoordelijk voor sales en distributie van Ford Bedrijfswagens Europa, kocht deze ouderwetse muscle car samen met zijn vrouw in 2015. Uit de voertuighistorie bleek volgens hem dat de wagen al direct bij de eerste registratie door een Amerikaan bij Roush is gemodificeerd. ‘Al vrij snel is de Ford Mustang naar Nederland verscheept om uiteindelijk in het bezit te komen van een collega van mijn vrouw. Toen die hem van de hand wilde doen, besloten wij een testrit te maken. Het was liefde op het eerste gezicht. Met slechts 27.000 mijl op de teller en 320 pk onder de motorkap, verkeerde de iconische sportwagen in concoursstaat. Mijn vrouw wilde hem dolgraag hebben en bracht een bod uit dat substantieel lager was dan de vraagprijs. Daarop reageerde de eigenaar aanvankelijk furieus, maar liet na twee dagen weten toch akkoord te gaan indien het bod met 250 euro werd verhoogd. Sindsdien staat de auto op haar naam. Samen rijden we regelmatig puzzelritten. Ik herinner mij nog goed de allereerste deelname aan de Gamma Racing dag in Assen. We kregen de kans om met een aantal andere eyecatchers over het circuit te rijden. Even vanuit bijna stilstand stevig gasgeven en met brullende motor optrekken resulteerde in uitzinnige reactie met een ‘wave’ vanuit het publiek. Het is wel apart om vast te moeten stellen dat veel weggebruikers er niet goed tegen kunnen als er een vrouw achter het stuur van een muscle car zit. Vooral ’s zomers met de kap er af hoor je daar opmerkingen over maken. Ik krijg wel eens de vraag waarom ik mijn vrouw eigenlijk in mijn Ford Mustang laat rijden. Mijn antwoord luidt dan steevast: ik zal je wat nieuws vertellen; die Mustang is van haar!!’
27
28
GASTCOLUMN Carlo van de Weijer
De goedkoopste, makkelijkste en beste oplossing voor het fileprobleem Als je afgaat op de publieke opinie lijkt de file het grootste en moeilijkst op te lossen mobiliteitsprobleem. Dat is een vergissing.
vertraagde forens, zakelijk rijder of vrijetijdsbesteder zo’n 10 euro per verloren uur te rekenen. Voor het allergrootste gedeelte zijn dat mensen met een vrije wil die veel meer opties hebben dan de file induiken. Maar ze vinden de ver-
De maatschappelijke kosten van ongevallen en milieuver-
traging schijnbaar niet erg genoeg om te veranderen van
vuiling door verkeer liggen vele malen hoger. Als er geen
modaliteit, reistijd, werkplek of woonplaats. De kosten
ongevallen zouden zijn zou onze economie zo’n 2 procent
van een voertuigverliesuur mogen voor deze groep terug
beter draaien: 13-15 miljard euro gaan daar elk jaar aan ver-
naar nul euro. Dan hebben we met één pennenstreek de
loren, nog los van de emotionele schade. De schattingen
schade teruggebracht tot ongeveer een miljard. Die mil-
van de schade door milieuvervuiling liggen rond de 5 mil-
jard zit hem in vertraagd beroepsvervoer en verstoorde
jard, die van congestie op “slechts” 2,3 tot 3,7 miljard.
logistieke processen door stilstaande vrachtwagens. Dat is
Terwijl het oplossen van het fileprobleem niet zo moeilijk
een serieus probleem maar om een miljard schade te voor-
is. Namelijk door ons op het probleem te richten in plaats
komen moeten we nooit meer dan een miljard per jaar
van op de file. Files oplossen helpt immers nauwelijks. Als
gaan investeren, en die roep hoor je constant. Terwijl het
reistijden worden verkort gaan mensen niet minder rei-
de leefomgeving beschadigt, dom reisgedrag in stand
zen, maar verder. De tijd dat een groeiende actieradius
houdt en de file onder de streep niet of nauwelijks ver-
maatschappelijk en economisch nut had ligt al een tijdje
dwijnt.
achter ons dus laten we niet toegeven aan die vreemde
De vaak gebruikte term “stilstaan is geen optie” klinkt
biologische neiging tot verdere versnelling. Oplossen van
logisch en strijdbaar, maar gaat voorbij aan het feit dat
files door aanbod van meer infrastructuur is als het
stilstaan een prima optie is om de maatschappelijk en eco-
verruimen van de broeksriem om obesitas te genezen.
nomisch zinloze verdere groei van mobiliteit te voor-
Mensen die gezonder willen leven en echt willen afvallen
komen. Veel beter dan het onzinnig bijleggen van asfalt en
verruimen hun broeksriem niet, die vernauwen hem.
spoor. Dat geld kunnen we veel beter én kostenefficiënter
Het oplossen van het probleem in plaats van de file gaat als
investeren in het verhogen van de veiligheid. En met het
volgt te werk: je luistert allereerst niet meer al te serieus
minder erg vinden van de file voorkom je verdere ver-
naar de klagers. Daar zijn genoeg redenen voor. De file
lelijking van het landschap en pervers reisgedrag. De file
bestaat immers uit mensen die klagen over de file. De pijn
als ultieme wapen tegen de file.
ligt bij de vervuiler, wat is er nou eerlijker dan dat. En die paar miljard schade kunnen we ook ter discussie stellen.
Carlo van de Weijer
De schade van files wordt nu nog berekend door bij een
Directeur Smart Mobility TU Eindhoven
specialist in beeld
29
Hoogste mediascore Ruim twee jaar is Floris Liebrand als communicatieadviseur verantwoordelijk voor onder andere het mediabeleid bij RAI Vereniging. Zijn komst liep nagenoeg parallel aan de start van het herstructureringsproces van het secretariaat.
matiebehoeften zijn. ‘Dit resulteerde in een veel actiever mediabeleid, waarbij RAI Vereniging ging acteren als zowel de maker als de brenger van nieuws om dit vervolgens bij de relevante doelgroepen – vakpers, landelijke pers, radio en TV – nadrukkelijk onder de aandacht te brengen.’ Het versterken van het medianetwerk en het opbouwen van goede
Daarbij werd vanuit het Hoofdbestuur nadrukkelijk de wens geuit dat
relaties met journalisten, leverde geen windeieren op, stelt hij vast.
RAI Vereniging nog beter zichtbaar zou moeten zijn bij externen,
‘Uit het tweede mediaonderzoek, dat in 2018 werd afgerond, bleek dat
stakeholders en de media. Een ambitie die aansloot bij het streven om
RAI Vereniging binnen de mobiliteitsbranche behoort tot de partijen
RAI Vereniging als ‘autoriteit in de mobiliteit’ te positioneren.
met de hoogste mediascore, namelijk een 7,5. In 2016 was dit rapport-
Het is evident dat goede mediarelaties cruciaal zijn voor het adequaat
cijfer nog een 6,9. Vergeleken met organisaties als de BOVAG, ANWB,
functioneren van een belangenorganisatie, zegt hij. ‘Contacten met de
IenW, NS en de OV-bedrijven, eindigden wij op een tweede plaats.’
pers zijn immers een uitstekend instrument om invloed uit te kunnen
RAI Vereniging presteert volgens het onderzoek vooral goed als het gaat
oefenen.’ Om helder in kaart te brengen hoe de media RAI Vereniging op het netvlies heeft staan, is in 2016 een onderzoek onder journalisten gehouden. Uit deze nulmeting kwam naar voren dat RAI Vereniging soms onvol-
om het genereren van nieuws, goede
‘Met een mediascore van 7,5 behaalt RAI Vereniging een tweede plaats’
doende zichtbaar was. ‘Journalisten misten
informatievoorziening en bereikbaarheid. Dat neemt niet weg dat er nog uitdagingen liggen, vindt Liebrand. ‘De buitenwereld ziet ons nog te vaak als het gezicht van de autolobby. Dat beeld verdient een correctie, want wij vertegenwoordigen immers
een zekere mate van transparantie en openheid. Het persbeleid kon in
tien secties met hun eigen dynamiek, thematiek en mobiliteitsonder-
hun ogen proactiever en onze bereikbaarheid beter.’
werpen. Er ligt dus nog volop potentieel om journalisten ook op het
Vervolgens is geïnventariseerd welke journalisten in het veranderende
gebied van niet-autogerelateerde onderwerpen met interessant nieuws
medialandschap nu eigenlijk van belang zijn en wat hun specifieke infor-
te voeden.’
GO! 30
EYE CATCHER lageweg
Gouden RAI Wiel voor Fastned Snellaadbedrijf Fastned heeft tijdens het jaarlijkse RAI Mobiliteitsdiner, het Gouden RAI Wiel 2019 ontvangen uit handen van staatssecretaris Van Veldhoven van IenW. Het Comité van Aanbeveling roemt Fastned onder meer voor haar bijdrage om elektrisch rijden te stimuleren in Nederland. Fastned werd begin 2012
Veldhoven te mogen ontvan-
opgericht om een netwerk
gen. ‘Rijkswaterstaat heeft in
van snel laadstations op
een vroeg stadium een snel-
A-locaties op te zetten en
laadnetwerk langs snelwegen
bood zo houvast aan de
mogelijk gemaakt. Als gevolg
elektrische rijders van het
hiervan loopt Nederland
eerste uur. Met een snel-
wereldwijd voorop met snel-
laadsessie kwamen meer en
laadinfrastructuur voor elek-
verder afgelegen bestem-
trisch voertuigen. Deze
mingen binnen het bereik
zomer verwachten wij het
van de elektrische rijder.
honderdste station te ope-
Inmiddels zijn de gele
nen. Met een Europees net-
bogen van Fastned niet
werk van snellaadstations
meer weg te denken langs
willen wij elektrische rijders
de Nederlandse (snel)
de vrijheid geven die autorij-
wegen. Op dit moment
den zo leuk maakt.’
staat de teller op 89 snel-
Het Gouden RAI Wiel is in
laadstations waar elektri-
Michiel Langzaal (links) en Bart Lubbers (3e van links) ontvangen uit handen van Stientje van Veldhoven
2003 in het leven geroepen
sche auto’s in gemiddeld 20
het Gouden RAI Wiel.
om personen of instellingen
minuten kunnen opladen.
te eren en te stimuleren, die
Het Comité van Aanbeveling noemt Fastned een terechte winnaar van
zich op nationaal of internationaal niveau onderscheiden op het gebied
het Gouden RAI Wiel en is ervan overtuigd dat het bedrijf ook bij het
van verkeer en vervoer of van vervoermiddelen in brede zin. Eerdere
oplossen van al die problemen rond elektrisch rijden een rol zal spelen,
prominenten en instellingen die de prijs in ontvangst mochten nemen
zoals dat ook is gebeurd bij de start van elektrisch rijden in Nederland.
waren onder andere ruimtevaarder Wubbo Ockels, Pieter van Vollen-
Bart Lubbers, mede-oprichter van Fastned, liet weten het een eer te
hoven, de ANWB, de afdeling Advanced Automotive Design van de
vinden om het Gouden RAI Wiel uit handen van staatsecretaris Van
TU Delft, de SWOV en het KiM.
Mobiliteitskalender 2019 RAI Klassieker Rit
ReinigingsDemoDagen
Eurobike 2019
25 mei
5 en 6 juni
24 en 25 september
Toertocht met klassieke auto’s,
Dé toonaangevende vakbeurs
Tweejaarlijks platform voor
motoren en fietsen voor leden en
voor de afval- en reinigingssector
professionals actief in en om
relaties RAI Vereniging
Nationaal Militair Museum Soest
de mobiliteitswereld RAI Amsterdam
@raivereniging
31
Tweets RAI Vereniging 30 maart
14 maart
RAI Vereniging voorzitter Van Eijck over snorfiets naar de rijbaan: ’In veel opzichten een gevaarlijk experiment’ in De Telegraaf
APK-keuring eindelijk in buitenland mogelijk 13 maart
25 maart
RAI Vereniging wil dat 30 km/uur de nieuwe snelheidsnorm wordt voor verkeer binnen de bebouwde kom. Op die manier wil zij het aantal slachtoffers in het verkeer verder terugdringen.
Uitgangspunten CO2-reductie personenauto’s in Klimaatakkoord niet realistisch. Het huidige klimaatplan houdt onvoldoende rekening met de verwachte beschikbaarheid van elektrische auto’s de komende 5 jaar 19 februari
De Europese koepelorganisatie van fabrikanten en Het kabinet heeft plannen om de aanschafbelasting op distributeurs van garage-uitrusting EGEA Associanieuwe personenauto’s (BPM) fors te verhogen. Met tion heeft een kwaliteitslabel voor mobiele aircoserBOVAG waarschuwen wij voor averechts klimaat vicestations ontwikkeld. Daarmee kunnen autobedrijeffect: de nieuwste auto’s zijn immers de zuinigste! ven een vertrouwde keuze maken bij de aanschaf. 15 maart
14 maart
29 januari
Tweede etappe Tour de Force moet fietsgebruik boost geven
Flink meer keuringen uitgevoerd in 2018 voor onze keurmerken LPK (laadkleppen en personenliften), ALK (autolaadkranen) en LLS (laad- en lossystemen)
Holland paviljoen op IAA
IAA
Equip Auto
The Mobility Shift
10 t/m 15 september
12 t/m 22 september
15 t/m 19 oktober
20 november
Collectieve stand van RAI
Internationale tentoonstelling
Internationale tentoonstelling voor
RAI Vereniging neemt u mee op
Automotive Industry en
voor personenauto’s
automotive sales en services
een inspirerende reis door de
RAI AutomotiveNL
Frankfurt
Parijs
toekomstige mobiliteitswereld
Frankfurt
GO!ROUND
Haag Glazen Zaal Den Mobiliteitsdiner, al in Den Haag Za en az in de Gl nd vo rt aa m 25 diner plaats. Op maandag ele RAI Mobiliteits on iti ad tr t he er reld van voor de 18e ke gasten uit de we te en in om pr al kaar Een groot aant bijeen om met el tenschap kwam we en r e oe ijk rv el ve ed verkeer, t thema ‘st wisselen over he tsecretaris van gedachten te komst reikte staa en je bi de s en jd Ti mobiliteit’. het Gouden hoven van IenW Stientje van Veld en Michiel Langzaal RAI Wiel uit aan Fastned. Bart Lubbers van