Gewaarzijn, de natuur van de geest en meditatie. by Ramo de Boer

Gewaarzijn, de natuur van de geest en meditatie. In het Tibetaans-Boeddhisme wordt grote nadruk gelegd op de combinatie beoefening en studie – op ervaring en theorie. Zeker bij het onderwerp van deze lezing – gewaarzijn -- is het zaak deze beide te combineren. Daarom wil ik beginnen met jullie uit te nodigen voor een korte meditatie. In het Boeddhisme is meditatie niet een middel voor ontspanning maar een middel voor realisatie door het trainen van je geest in Kalm Verblijven. Het directe doel is het oefenen van niet-afgeleid zijn van datgene wat (zich) gewaar is: puur gewaarzijn. Het is net als met de wind – je ervaart de gevolgen of de manifestatie van de wind, maar de wind zelf blijft onzichtbaar. Zo ook ervaren we onze geest aan zijn manifestaties – gevoelens, emoties, gedachten, maar dat is niet de ware geest. Meditatie is een hulpmiddel om te leren de verschijning de verschijning te laten – niet aan te hechten noch af te wijzen – en gewaar te zijn, datgene te zijn wat gewaar IS, niet WAT hij zich gewaar is. Hier kom ik straks nog op terug, na de meditatie.

Bij deze vorm van meditatie zijn er 7 aandachtspunten: - zorg dat je goed rechtop zit en je rug recht is - leg je handen op je knieën - laat je armen los hangen van je lichaam, ontspannen - buig je hoofd iets naar voren, zodat je nek ontspannen is - je mond is een klein beetje open waardoor je rustig ademhaalt

Shamatha (Skt) of Shiné (Tib) meditatie – de zeven punten

- je ogen zijn open, je kijkt langs je neus naar beneden en laat je blijk rusten – dus je kijkt niet “actief” Sogyal Rinpoche legt uit: “There are several reasons for keeping your eyes open when you practice meditation. With your eyes open, you are less likely to fall asleep. Then, meditation is not a means of running away from the world, or of escaping from it into a trancelike experience of an altered state of consciousness. On the contrary, it is a direct way to help us truly understand ourselves and to relate to life and the world. Therefore, in meditation you keep your eyes open, not closed. Instead of shutting out life, you remain open and at peace with everything. You leave all your senses—hearing, seeing, feeling—just open, naturally, as they are, without grasping after their perceptions. Whatever you see, whatever you hear, leave it as it is, without grasping. Leave the hearing in the hearing, leave the seeing in the seeing, without letting your attachment enter into the perception.” De context Voordat we het thema gewaarzijn direct onder de loep nemen zullen we eerst de grond – de Tibetaans-Boeddhistische context – kort in beeld brengen. 1) Dharma Term die nauw verbonden is met het Boeddhisme en meerdere betekenissen heeft o.a.: de leringen van de Boeddha; het pad zelf – “de Dharma volgen”; de waarheid > Op het absolute niveau verwijst Dharma naar de waarheid zelf, op het relatieve niveau is het pad dat ons naar onze ware natuur leidt, die we uit het oog verloren.

Om kort wat licht te werpen op de termen relatief en absoluut – er zijn maar een paar religieuze stromingen in de wereld die vallen onder de noemer radicale non-dualistische stromingen. Een essentieel aspect wat zij delen is dat ze twee realiteiten of waarheden onderscheiden – een relatieve en een absolute. De relatieve realiteit of waarheid (dualistisch) is degene die we ervaren vanuit de onwetendheid van onze ware natuur en de absolute realiteit of waarheid (non-dualistisch)is die we ervaren (beter is “zijn” want er is hier geen verschil meer tussen ervaring en degene die ervaart = non-dualisme) middels de realisatie van de natuur van onze geest – bij ons beter bekend als Verlichting.

2) Absoluut en relatief

Het hele doel van de Dharma - het boeddhistische pad - is het ontdekken ofwel herkennen van de intrinsieke ware natuur van de realiteit – puur gewaarzijn. Metafoor voor de natuur van de geest: de spiegel Onze ultieme natuur is als een spiegel, Door zijn openheid, helderheid en vermogen om te reflecteren, reflecteert hij alles wat voor hem komt. Het punt is dat hoewel er van alles voor hem kan verschijnen en hij dat zonder gehechtheid of afkeer zal reflecteren – en dat de reflecties geen enkel spoor achterlaten op de spiegel. Sogyal Rinpoche noemt dit ook wel de Tefal-mind – er blijft niets aan hangen. 3) Leer van de Boeddha Wat is nu simpel gezegd eigenlijk de leer van de Boeddha. Boeddha vatte zelf zijn leer samen in de volgende drie zinnen: Nadruk op Voertuig - Bega geen enkele schadelijke actie hier gaat het om zoveel mogelijk alle negatieve en schadelijke acties, die de oorzaak zijn van ons eigen lijden en dat van anderen, achterwege te laten.

- Vrede

- Hinayana

- Genereer een overvloed aan verdienste - Compassie pas acties toe die positief en heilzaam zijn, die de oorzaak zijn van vreugde, voor onszelf en anderen

- Mahayana

- Tem deze geest van ons het realiseren van de ware natuur van onze eigen geest wordt gezien, zoals eerder gezegd als het hele doel van de leringen, en vanuit dit perspectief, ook van ons bestaan.

- Vajrayana

- Wijsheid

Het Hinayana en Mahayana (samen Sutrayana) samen staan bekend als het Oorzakelijke Voertuig – het pad wordt gevolgd teneinde de oorzaken voor verlichting te scheppen. De visie hier is dat verlichting niet inherent aanwezig is doch tot stand kan worden gebracht. Het Vajrayana (of Tantrayana) is bekend als het Resultaat Voertuig - omdat hier het pad uitgaat van directe identificatie met het resultaat. Hier is de visie dat het uiteindelijke resultaat vanaf het eerste begin in onze geest aanwezig is geweest maar

De Voertuigen

aan ons zicht onttrokken is door onze onwetendheid. Hier spreekt men van onze Boeddha natuur, of in christelijke termen, onze Goddelijke natuur. Dus terwijl het doel hetzelfde is verschillen ze sterk in zowel visie/uitgangspunt en (dus) ook in methodiek – maar op dat laatste zal ik hier niet verder in gaan. De eerste twee komen in alle Boeddhistische culturen voor maar het Vajrayana alleen in Tibet – en nu ook in de diaspora. Een geluk bij een ongeluk (de Chinese invasie van Tibet). De Geest Duidelijk wordt dat in de Tibetaans-Boeddhistische leringen de geest als wortel van alles gezien wordt: het is de schepper van onze vreugde en de schepper van ons lijden. In het Tibetaans noemen ze de geest ‘de koning die voor alles verantwoordelijk is’ - het universele ordening principe. 4) Aspecten van de Geest Doorgaans denken we dat onze geest bestaat uit gedachten en emoties, maar dat is slechts de verschijning van onze geest, niet de ware natuur van de geest zelf. Dus we onderscheiden twee aspecten: - het voorkomen of verschijning van de geest - de natuur of essentie van de geest Het grootste deel van ons leven zijn verliezen we ons in de verschijningen van onze geest, we zijn er helemaal mee geïdentificeerd, volkomen confluent. We zoeken – als we dat al doen – ons ware zelf, onze essentie, buiten onszelf in onze gedachten en emoties. Er is een hele mooie uitspraak van de Dzogchen meester Tulku Urgyen Rinpoche: Samsara is de geest naar buiten gekeerd, verloren in zijn projecties; Nirvana is de geest naar binnen gekeerd, zijn eigen natuur herkennend. Het probleem wordt hierin helder voorgesteld – zolang we ons verliezen in onze projecties en trachten deze te verwezenlijken, waar te maken, zullen we blijven lijden. Wanneer we echter onze eigen natuur herkennen – puur gewaarzijn – dan zijn we meester over onze perceptie – we zijn bevrijd van hoop en angst, van gehechtheid en afkeer.

De bron van alle fenomenen is je geest. Als je haar niet in de gaten houdt dan rent ze achter ervaringen aan, vindingrijk in de spellen van misleiding. Als je er direct in kijkt dan is ze vrij van iedere grond of herkomst, In essentie vrij van ieder komen, blijven of gaan.

Jamyang Khyentse Chökyi Lodrö Rinpoche verwoordt het zo:

Metafoor: de filmprojector Zoals we allen uit ervaring weten kan een film, zeker in de bioscoop ons helemaal pakken, we zitten “erin” en reageren alsof er iets echts gebeurd. Het scherm vertegenwoordigt de wereld en haar fenomenen waarop we ons leven projecteren, de fysieke film zelf vertegenwoordigt de grilligheid van onze gewone geest, onrustig en onophoudelijk veranderend, de fysieke film bestaat uit allemaal afzonderlijke beeldjes die door beweging de illusie geven van een continue, doorgaande realiteit. Achter dit alles zit een lamp die het licht levert. Zonder die lamp geen film – de lamp, haar licht wordt gebruikt maar is zelf nooit betrokken bij de film, ongeacht de inhoud. Praktiseren om te stabiliseren Nu nog even over dat herkennen van de natuur van de geest. Je kunt dat vergelijken met de beroemde piekervaring van Abraham Maslow. Iedereen – de een meer dan de ander – heeft in zijn leven piekervaringen, het probleem is dat ze zich sporadisch voordoen en moeilijk reproduceerbaar zijn. Zo heeft iedereen ongetwijfeld wel eens de natuur van zijn geest ervaren, maar dat wat zo weer weg – afgeleid door wat dan ook. Dus door beoefening van meditatie (shiné (Tib.) betekent ‘wennen aan’) wordt je gewaarzijn niet groter, maar de verduistering van je pure gewaarzijn – je onwetendheid wordt kleiner. Meditatie - en in het Tibetaans-Boeddhisme nog een hele rijkdom aan andere vaardige middelen – dienen in om die herkenning wel te reproduceren – net zolang tot het je gewone staat van zijn is. Het gaat er dus om dat je je herkenning van je natuur van de geest stabiliseert. Die natuur is er al dus daar hoef je niets voor te doen, de uitdaging is om ze doelgericht op te zoeken, te vinden en dan door inspanning, te realiseren. Meditatie is een middel aangezien het doel is het middel uiteindelijk te kunnen loslaten en constant in die staat van de natuur van de geest te zijn, of dat te zijn is nog accurater.

Literatuur HetTibetaanse boek van Leven en Sterven. Sogyal Rinpoche, Uitg. Servire.