Planty Jana Pawla II w Rawiczu

Henryk Pawłowski

Planty Jana Pawła II w Rawiczu

Rawicz 2011

Fotografie Henryk Pawłowski

Wstęp, projekt i opracowanie graficzne Henryk Pawłowski

Tłumaczenie na język angielski Adam Naskrętski Tłumaczenie na język niemiecki Justyna Końska

Stare pocztówki ze zbiorów Urzędu Miejskiego Gminy Rawicz

ISBN 978-83-931302-6-9

Wydawca Drukarnia TEKST sp.j. Emilia Zonik i wspólnicy ul. Wspólna 19 20-344 Lublin Nakład 1600 egz.

Gmina Rawicz ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 21 63-900 Rawicz tel. (65) 546 54 00, fax (65) 546 41 67 umg@rawicz.pl www.rawicz.pl

R

awickie planty są bez wątpienia jednym z najcenniejszych zabytków tego typu w Polsce. Stanowiąc część równie unikatowego staromiejskiego układu urbanistycznego Rawicza, podlegają ochronie konserwatorskiej od 1970 r. Historia Plant Jana Pawła II w Rawiczu, bo taką nazwę noszą od 2003 roku, kiedy to Rada Miejska podjęła stosowną uchwałę dla uczczenia 25. rocznicy pontyfikatu Papieża Polaka, sięga roku 1840. Jednak ich kształt ściśle wiąże się z czasami znacznie wcześniejszymi, kiedy Rawicz powstawał, ponieważ planty założono na pozostałościach fortyfikacji miejskich.

Fundatorem Rawicza był Adam Olbracht Przyjma-Przyjemski, oboźny wielki koronny.

Przywilej lokacyjny wystawił 24 marca 1638 r. król Władysław IV. Miasto zaczęło powstawać na tzw. surowym korzeniu, czyli zupełnie od podstaw na gruntach jednego z folwarków Przyjemskiego we wsi Sierakowo. O wyjątkowości układu urbanistycznego Rawicza na tle wszystkich innych miast wielkopolskich lokowanych w czasach nowożytnych, czyli od XVI wieku, decydują: skala tego założenia (Rawicz pod koniec XVIII wieku stał się drugim pod względem liczby mieszkańców miastem w Wielkopolsce), bogactwo kompozycji, związek z najnowocześniejszymi w XVII i XVIII wieku założeniami urbanistyki europejskiej. Warto też podkreślić, że w Rawiczu, jak w żadnym innym mieście wielkopolskim, zaistniał korzystny splot czynników miastotwórczych. Gród z czarnym niedźwiedziem w herbie (nadanym w dokumencie lokacyjnym, co było rzadkością) miał szczęście do nie tylko bogatych, ale i światłych kolejnych właścicieli. Sami też mieszczanie byli zamożni i odznaczali się kulturą - zgodnie współtworzyli miasto przez kilka wieków Niemcy, Polacy i Żydzi, członkowie wspólnot: ewangelickiej, katolickiej, judaistycznej (byli tu też, choć nieliczni, wyznawcy prawosławia).

Staromiejski układ urbanistyczny powstawał kilkadziesiąt lat w trzech etapach. Etap pierwszy to dzieło sprowadzonego z Wrocławia przez fundatora miasta w 1638 r. architekta Michała Flandrina. Rozplanowany przez niego obszar obejmował rynek i przyległe tereny o układzie prawie kwadratu. Charakteryzował się bardzo finezyjnie wymierzoną siecią parceli, krzyżowym szkieletem, regularnym układem szachownicowym, osią południkową.

Drugi etap przypada na lata 60. XVII wieku, kiedy właścicielem był Jan z Bnina Opaliński, podczaszy koronny. Zamierzał on utworzyć tzw. Nowe Miasto, katolickie, w odróżnieniu od protestanckiego Starego Miasta. W tym celu wytyczył Nowy Rynek (obecny plac Wolności) i teren pod kościół i klasztor Reformatów. Ostatecznie swych zamierzeń w pełni nie zrealizował i Nowe Miasto przeszło na własność rady miejskiej Starego Miasta. Równolegle z budową Nowego Miasta zaczęły się prace nad fortyfikacją Rawicza, już po „potopie”, ale w okresie, kiedy luźne watahy zbójców plądrowały miasta. Na polecenie Opalińskiego w 1665 r. inżynier Marcin Purlitz z Gorlic otoczył Rawicz fortyfikacjami w stylu staroholenderskim - były to wały ziemne umacniane cegłami, z czterema bastionami w narożach, na których ustawiono, z rozkazu Opalińskiego, 10 armat. Na zewnątrz wałów była fosa i (prawdopodobnie) drewniana palisada. Ale fortyfikacje nie obejmowały Nowego Miasta, ich linia na wschodzie przebiegała wzdłuż obecnych ulic Kościelnej i Scherwentkego.

Staromiejski układ urbanistyczny Rawicza ostatecznie ukształtował się w pierwszych dziesięcioleciach XVIII wieku, kiedy właścicielem miasta był Jan Kazimierz Sapieha, generalny starosta wielkopolski. Rawicz został niemal doszczętnie spalony przez wojska moskiewskie w 1707 r., a mieszkańców kilka lat później zdziesiątkowała straszliwa za-

3

raza. Przy odbudowie miasta po pożarze wprowadzono znaczące zmiany w układzie urbanistycznym, dlatego też często określa się ten okres jako drugą lokację Rawicza, a nieznanego nam z imienia i nazwiska architekta - drugim po Flandrinie twórcą układu urbanistycznego miasta. Sapieha przez kilka lat przebywał na zachodzie Europy i być może stamtąd pochodził ów architekt. Jego zasługą było połączenie obu części miasta, dwóch rynków z osią widokową ratusz - kościół Reformatów, stworzenie układu równoleżnikowego. Wtedy też przesunięto wały na wschodzie do granic obecnych i rozparcelowano tę część miasta, zachowując układ szachownicowy. Wjazd do Rawicza odbywał się czterema bramami: Wąsoską, Poniecką, Szymanowską i Wrocławską. Wewnątrz wałów wybudowano zamek (naprzeciw obecnego więzienia, po drugiej stronie ul. 17 Stycznia), będący siedzibą właścicieli miasta (jedyna w Wielkopolsce taka rezydencja wkomponowana w układ staromiejski). Ten ostateczny układ urbanistyczny przypomina rozwiązania miasta Richelieu. Tak więc architekt Sapiehy niewątpliwie inspirował się francuską szkołą budowy miast.

Układ urbanistyczny Rawicza w obrębie dawnych wałów pozostał właściwie bez zmian do dziś - na tym również polega jego wyjątkowość. Jest wpisany do rejestru zabytków od 1956 r. A z tym układem nierozerwalnie wiążą się rawickie planty.

Na przełomie XVIII i XIX wieku średniowieczny system obronny stał się przeżytkiem. W wielu miastach europejskich zaczęto burzyć fortyfikacje, które nie tylko popadały w ruinę, ale hamowały rozwój przestrzenny miast. Zasypywano rowy forteczne, niwelowano wały ziemne, tworząc w tych miejscach popularne wówczas publiczne ogrody (parki) miejskie, skwery, bulwary i inne formy o charakterze spacerowo-wypoczynkowym. Tak postąpiono w latach 20. XIX wieku w Krakowie, gdzie zburzono znaczną część murów obronnych i dokonano całkowitego splantowania wałów i fos, zakładając na tym terenie park miejski, zwany przez dziesięciolecia Plantacjami (od „plantowania”, czyli niwelacji gruntu), a dopiero później - Plantami (istniało też inne określenie - promenada, którym powszechnie jeszcze w okresie międzywojennym nazywano takie parki). Planty powstały m.in. w Bolesławcu, Paczkowie, Stargardzie Szczecińskim, Słupsku. Także w innych miastach możemy spotkać się z parkami nazywanymi plantami, ale nie są one „klasyczne” ani w swym rodowodzie (powstały z innych powodów, później - w wieku XX), ani w układzie, tzn. nie okalają w całości starego miasta.

Rawickie planty są wyjątkowe na tle wszystkich innych w Polsce. Ich szczególność wynika z wielu powodów. Należą do najstarszych w Polsce - zaczęto je tworzyć ok. 1840 r., czyli kilkanaście lat po krakowskich i - podobnie jak te pod Wawelem - powstawały około 10 lat. Mają nietypowy kształt, wynikający ze staromiejskiego układu urbanistycznego: Rawicz rozplanowany został w obrysie regularnego prostokąta. Jego krótsze boki mają po 574 metry, dłuższe nieco się różnią, jeden bok mierzy 773 metry, drugi - 705 metrów. Planty są pasem zieleni i alejek okalającym miasto po linii tego prostokąta. Te dane potwierdzają kolejną szczególną cechę rawickich plant - należą do największych w Polsce. Zajmują obszar (wraz z parkiem Domu Kultury) 7,25 ha i mierzą (po zewnętrznym obrysie) 2910 metrów (bez parku - 2834 metry; po obrysie wewnętrznym - 2675 metrów, środkiem alejek - 2716 metrów).

Wyjątkowość rawickich plant polega na tym, że znajdują się na dawnych wałach, teren fortyfikacji nie został - jak w Krakowie - całkowicie splantowany. Tak więc choć Planty w Rawiczu mają ok. 170 lat, to faktycznie są częścią znacznie starszych zabytkowych umoc-

4

nień ziemnych z lat 60. wieku XVII i początku wieku XVIII. Wały mają różną wysokość, co nadaje rawickim plantom wyjątkowej malowniczości - alejki wznoszą się i opadają.

Nazwa czterech ulic przy bokach plant również podkreśla nietypowość usytuowania alei - są to Wały: Jarosława Dąbrowskiego, Powstańców Wielkopolskich, Księcia Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki (ich nazwy na przestrzeni wieków zmieniały się).

Planty w Rawiczu konsekwentnie zachowują staromiejski układ urbanistyczny. Do wewnątrz miasta można wjechać przez planty z czterech stron świata - w miejscach, gdzie znajdowały się bramy (ze źródeł historycznych wynika, że istniały one jeszcze w 1815 r.)

- oraz od strony obecnej ul. Targowej w kierunku ul. Scherwentkego - ten wjazd utworzony został prawdopodobnie w momencie powstawania plant (w 1820 r. ukończono trwającą 28 lat budowę murowanej Strzelnicy Bractwa Kurkowego przy obecnej ul. Targowej, ale na planie miasta z 1821 r. wjazd nie jest zaznaczony; jeśli wjazd nie powstał w latach 40. XIX wieku, w czasie tworzenia plant, to zapewne zmieniono układ komunikacyjny w tej części plant najpóźniej w 1859 r., kiedy dobudowano do Strzelnicy rozległe północne skrzydło). Ciekawostką dotyczącą staromiejskiego układu urbanistycznego Rawicza jest fakt, że stojąc w jednym punkcie na Rynku, przy Banku Spółdzielczym, można dostrzec miejsca, w których znajdowały się cztery bramy miejskie. A zatem również z powierzchni ziemi, nie tylko z lotu ptaka, widać szachownicowy układ miasta, jego szkielet krzyżowy.

Rawickie planty charakteryzują się różnorodnością stylów sztuki ogrodowej. Można zauważyć w różnych ich częściach cechy głównych form stylistycznych występujących w parkach i ogrodach europejskich XIX i XX wieku. Na niektórych fragmentach występują pojedyncze szerokie aleje, na innych - podwójne, a nawet potrójne, z czym wiąże się też różny układ nasadzeń drzew, krzewów i klombów. Aleje mają naturalne podłoże, jedynie niektóre zejścia wyłożone są granitem. W ciągu dziesięcioleci planty zmieniały się w niewielkim stopniu. Poważniejsze zmiany nastąpiły na przełomie XIX i XX wieku. Na odcinku zachodnim, między obecnymi Wałami Jarosława Dąbrowskiego i ul. Konopnickiej, utworzono Kaiserpromenade, zmieniając układ alei i dokonując nowych nasadzeń.

Pomiędzy drzewami na metalowych stelażach posadzono pnącza, które tworzyły malownicze girlandy. Na wysokości obecnej ul. Staszica przebieg alei zmienił się w związku z postawieniem pomnika żołnierzy wojny prusko-francuskiej (wtedy też posadzono w jego tle dwa platany). W tamtych również czasach utworzono przy alei na wysokości obecnej ul. Lipowej punkt widokowy na wieżę kościoła ewangelickiego (wybudowany w stylu klasycystycznym w latach 1803-1808 według projektu Carla Gottharda Langhansa, twórcy Bramy Brandenburskiej w Berlinie, odbudowany po pożarze w 1atach 1915-1918; świątynia od 1946 r. jest katolicka, pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli). Drugi punkt widokowy utworzono w najbardziej malowniczym zakątku plant - na wzniesieniu, znajdującym się w południowo-wschodnim narożu, nazywanym dziś Fisigórką. Usypano je na początku XX wieku z ziemi pozostałej po robotach kanalizacyjnych miasta oraz niwelacji terenu pod budowę gmachu obecnego Domu Kultury. Pierwotnie to miejsce nazywano „Fischergucke” - od niem. wyrazu „gucken” (oglądać) i nazwiska rajcy miejskiego, który postulował usypanie wzgórza. Z czasem źródłosłów stał się niejasny i nazwa uległa spolszczeniu. Oprócz alei na wałach, istniały też m.in. w części wschodniej i zachodniej plant (jeszcze w okresie po II wojnie światowej) kręte ścieżki obsadzone gęsto krzewami na obecnych zewnętrznych trawnikach.

5

Bardzo bogata jest szata roślinna rawickich plant. Rosną tu głównie drzewa liściaste, pospolite jak i rzadkie okazy, następujących gatunków: lipa - drobnolistna, szerokolistna, krymska, węgierska, kasztanowiec - biały, czerwony, klon - pospolity, pospolity odmiany Drummonda, czarny Faassena, polny, srebrzysty, jesionolistny, klon jawor, klon jawor odmiany purpurowej, platan klonolistny, jesion - wyniosły, wyniosły odmiany zwisłej, pensylwański, robinia akacjowa, iglicznia trójcierniowa, jarząb - pospolity, mączny, morwa biała, brzoza gruczołkowata, dąb szypułkowy, głóg - jednoszyjkowy, dwuszyjkowy, wiąz - szypułkowy, górski, jarząb szwedzki, wierzba biała, wierzba biała odmiany płaczącej, wiązowiec zachodni, katalpa pospolita, jabłoń domowa, czeremcha pospolita. W najbliższej okolicy plant rosną m.in.: miłorząb dwuklapowy i buk zwyczajny. Drzewa iglaste to: świerk - pospolity, kłujący odmiany siwej, cis pospolity, jedlica zielona, sosna czarna. Najstarsze drzewa pochodzą z początków tworzenia plant. Łącznie na Plantach Jana Pawła II jest obecnie ok. 1300 drzew. Piętro krzewów (ok. 10 tys. roślin) tworzą następujące gatunki: berberys - pospolity, Thunberga, brodawkowaty, dereń biały, forsycja pośrednia, irga - pomarszczona, Dammera, rozkrzewiona, jałowiec - chiński, pośredni „Old Gold”, pośredni „Pfitzeriana”, wirginijski „Grey Owl”, sabiński „Tamariscifolia”, sabiński „Glauca”, skalny „Blue Arrow”, łuskowy „Blue Carpet”, jaśminowiec wonny, karagana syberyjska, kolcowój pospolity, ligustr - pospolity, jajolistny „Aureum”, magnolia pośrednia, ognik „Orange”, pęcherzyca kalinolistna, różanecznik katawbijski, porzeczka alpejska „Schmidt”, róża - okrywowa, pnąca, suchodrzew - pospolity, czarny, tatarski, śnieguliczka - biała, Chenaulta „Hancock”, świdośliwa Lamarcka, tawuła - pospolita, szara, japońska, van Houtte`a, trzmielina - pospolita, Fortune’a, żylistek szorstki, żywotnik. Szatę roślinną plant dopełniają kwiaty sezonowe sadzone na klombach, kwiaty łąkowe oraz trawniki (o powierzchni ponad 5 hektarów).

Na Plantach Jana Pawła II lub bezpośrednio przy nich znajduje się wiele zabytków czy obiektów wprawdzie niewpisanych jeszcze do rejestru zabytków, ale takich, które odegrały znaczącą rolę nie tylko w historii miasta, ale i regionu czy kraju. Godne uwagi miejsca możemy dostrzec podczas spaceru wokół plant, który od dziesięcioleci jest jedną z ulubionych form rekreacji rawiczan. Taka przechadzka, która zajmuje niespełna godzinę, stanowi też część szlaku turystycznego.

Wędrówkę rozpoczynamy od Rynku, kierując się na północ ulicą 3 Maja. Na skrzyżowaniu z Wałami Jarosława Dąbrowskiego wchodzimy na nasz szlak, idąc w prawo. Pojedyncza aleja od samego początku łagodnie wznosi się. Po prawej stronie mijamy dawną siedzibę rawickiej papierni. W 1902 r. powstała tu pierwsza fabryka tektury falistej w Polsce. Część pomieszczeń pofabrycznych zaadaptowano na mieszkania i obecnie jest tu osiedle Papiernia Park. Naprzeciw znajduje się Dom Katolicki, który przed I wojną światową był pruskim kasynem oficerskim. Pomiędzy tymi obiektami na okrągłym placyku wewnątrz plant usytuowana jest komponująca się z budynkiem dawnego kasyna fontanna, zrekonstruowana w 1998 r. na wzór istniejącej w XIX wieku. Idąc dalej mijamy kolejno zabudowania probostwa i stajemy przed kościołem Chrystusa Króla i Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, który wybudowany został w stylu neogotyckim w latach 1900-1902. Jego projektantem był znany architekt niemiecki - Alexis Langer (m.in. twórca kościoła Mariackiego w Katowicach), działający głównie na Śląsku. W bocznym ołtarzu tej świątyni znajduje się Matka Boska Rawicka, obraz Carla Wohnlicha z 1871 r.

Na wysokości kościoła plantowa aleja jest znacznie szersza. Wynika to z faktu, że w XIX

6

wieku był tutaj okazały pomnik poświęcony ofiarom wojny prusko-francuskiej 1870/71.

Po włączeniu Rawicza do Polski w 1920 r. opuszczający miasto Niemcy zdemontowali „swoje” pomniki i wywieźli na Śląsk. W 1925 r. w miejscu, gdzie stał dawny Kriegerdenkmal, postawiono pomnik św. Stanisława Kostki (na postumencie poprzedniego). W 1947 r. został on przeniesiony na obecne miejsce - do parku po prawej stronie głównego wejścia do kościoła (teren przykościelny pełen jest zieleni, świątynię otaczają wyniosłe dęby, posadzone na początku XX wieku). W 2005 r., pół roku po śmierci Jana Pawła II i w dwudziestą siódmą rocznicę wyboru Karola Wojtyły na następcę Świętego Piotra, odsłonięto pomnik Jana Pawła II, który stanął na miejscu dwóch poprzednich. Przy pomniku uwagę zwracają potężne platany, pomiędzy którymi „przechadza się” alejką papież czytający brewiarz (pomnik, zaprojektowany przez prof. Janusza Kucharskiego, odlany został z brązu w pracowni artystycznej DBA Emila Kosickiego). Naprzeciw pomnika znajduje się okazały gmach I Liceum Ogólnokształcącego. Wybudowany został w latach 1877-1879 jako siedziba przeniesionego z Poznania Królewskiego Seminarium Nauczycielskiego. Od 1920 r. było to polskie seminarium, które od 1926 r. nosiło nazwę: Państwowe Seminarium Nauczycielskie Męskie im. St. Staszica. Budynek szkoły, stara sala gimnastyczna oraz zbudowana w 1910 r. willa dyrektora, która przylega do gmachu szkolnego i dziś mieści mieszkania służbowe, zostały wpisane do rejestru zabytków.

Naprzeciw ogólniaka znajduje się siedziba Urzędu Skarbowego. Starszy z dwóch budynków „skarbówki” był siedzibą elektrowni miejskiej, uruchomionej na początku XX wieku. Później m.in. mieściła się tu łaźnia miejska. Za Urzędem Skarbowym znajduje się obecnie parking. Dawniej była tu gazownia, wybudowana i uruchomiona w 1857 r. jako jedna z pierwszych w Polsce (druga w Wielkopolsce). Do 1895 r. było to przedsiębiorstwo prywatne, później zakład miejski. Z chwilą przejścia Rawicza w latach 70. XX wieku na gaz ziemny, zakład przestał funkcjonować. W 1989 r. zdemontowano ostatni zbiornik gazu. Dwa olbrzymie zbiorniki przez kilkadziesiąt lat były charakterystycznym elementem pejzażu tej części plant. Po drugiej stronie plant, za ogólniakiem, znajduje się okazała neoklasycystyczna willa, pałacem zwana przez okolicznych mieszkańców, od dziesięcioleci będąca własnością jednej rodziny. Godny uwagi jest park znajdujący się za budynkiem, w którym rosną wspaniałe okazy drzew, pomniki przyrody. Wprawdzie park w ostatnich latach zdziczał i uległ poważnym zniszczeniom w czasie wichur, ale nadal ma wielką wartość przyrodniczą i jest on, podobnie jak pałac, wpisany do rejestru zabytków. W sąsiedztwie pałacu mieści się stylowy budynek Szkoły Podstawowej nr 6, dawniej siedziba szkoły dokształcającej przy seminarium, tzw. ćwiczeniówki. Dochodzimy do północno-wschodniego naroża plant, gdzie wały, osiągając najwyższy poziom, zaczynają łagodnie opadać. Od tego miejsca wchodzimy na Wały Powstańców Wielkopolskich.

Po lewej stronie mijamy willę, która niegdyś należała do Fabryki Maszyn, Kotlarni i Odlewni założonej przez Johannesa Linza w 1862 r. Przed nim rośnie okazały miłorząb.

Nieco dalej znajduje się też dawny budynek Linzów (brata Johannesa), obecnie siedziba Przedszkola nr 1. Budynek, pochodzący z ok. 1870 r., jest wpisany do rejestru zabytków, podobnie jak znajdujący się za nim park z tego samego czasu, usytuowana obok dawna stajnia z wozownią z ok. 1920 r. oraz ogrodzenie posesji z bramą i furtką z końca XIX wieku. Kilkadziesiąt metrów dalej po zewnętrznej stronie plant rośnie osobliwa wierzba, którą na jednej z przedwojennych pocztówek określono „Drzewem trzech braci”, bo-

7

wiem z jednego miejsca wyrastały trzy pnie. Dziś drzewo nie tylko jest znacznie bardziej rozłożyste, ale też ma więcej konarów - pni, więc trzeba by je nazwać „Drzewem pięciu braci”. Po drugiej stronie plant mijamy osiedle wielorodzinnych bloków, które powstało w drugiej połowie XX wieku. Część budynków zbudowano na miejscu XVIII-wiecznego zamku, będącego rezydencją właścicieli miasta, który został rozebrany na początku XIX wieku. Od przejścia przez skrzyżowanie z ul. 17 Stycznia po prawej stronie plant ciągnie się szary mur Zakładu Karnego w Rawiczu. Jego początki sięgają roku 1810, kiedy rząd pruski wydał decyzję o kasacie dóbr klasztoru Reformatów. W poklasztornych celach utworzono więzienie, które zaczęło funkcjonować w roku 1820. Później systematycznie je rozbudowywano, tworząc m.in. w 1910 roku tzw. czerwony pawilon. W okresie międzywojennym przebywali w nim więźniowie polityczni, m.in. Bolesław Bierut. Podczas okupacji hitlerowskiej było miejscem kaźni Polaków związanych z ruchem oporu. Śmierć poniosło tu ok. 1300 osób. W czasach stalinowskich przez Centralne Więzienie Rawicz przeszło ponad 19 tysięcy więźniów, wśród nich aktywni uczestnicy konspiracji niepodległościowej, ale także osoby pomówione o taką działalność i skazane w wyreżyserowanych procesach politycznych, żołnierze Armii Krajowej. Było ono wówczas jednym z najcięższych więzień politycznych. W latach 1945-1956 w więzieniu w Rawiczu zmarło co najmniej 148 więźniów (w 1950 r. śmierć poniósł tu na skutek nieludzkiego traktowania Kazimierz Pużak, jeden z przywódców Polski Podziemnej), przy czym liczba ta nie obejmuje osób straconych w egzekucjach w latach 1945-1947 i tych, które zmarły tuż po zwolnieniu na przerwę w karze „celem podjęcia leczenia specjalistycznego”. Za Zakładem Karnym znajduje się najstarszy rawicki budynek mieszkalny, barokowy dom z XVIII wieku, wpisany do rejestru zabytków, dawniejsze przytulisko dla starców. Wały plant stopniowo osiągają najwyższy poziom i w narożu tej ich części wznosi się Fisigórka. U jej podnóża ustawiony jest XVIII-wieczny moździerz, według niektórych badaczy - tzw. wiwatówka, według innych - jedno z dział broniących dawniej miasto. Wzgórze stylizowane jest na fragment umocnień, znajdują się na nim sztuczne skałki - całość wyraźnie odzwierciedla neoromantyczną modę z początku XX wieku. Na lewo od moździerza w 1993 r. ustawiono okazały głaz narzutowy z tablicą metalową następującej treści: „Leonowi Nowakowi, 1905-1987, zasłużonemu dla Ziemi Rawickiej: nauczycielowi, działaczowi społecznemu i kulturalnemu, krajoznawcy, przewodnikowi turystycznemu”.

Kolejny odcinek wałów biegnie wzdłuż parku Domu Kultury, w terenie niezabudowanym, dlatego nazwa Wały Księcia Józefa Poniatowskiego obejmuje dopiero ich część rozpoczynającą się od skrzyżowania z ul. Scherwentkego. Park jest starszy od Domu Kultury, powstał prawdopodobnie w tym samym czasie co planty lub niewiele później.

Sam gmach Domu Kultury to dawniejsza Strzelnica Bractwa Kurkowego, najstarszego stowarzyszenia w Rawiczu, założonego w 1642 r. Powstał na miejscu wcześniej istniejącej siedziby (ziemię pod jej budowę dał Bractwu założyciel miasta) o konstrukcji drewnianej, wybudowanej w wieku XVII. W 1820 r. stanął tam okazały budynek murowany, do którego dobudowano w 1859 r. północne skrzydło. Bracki park przylegający do plant upiększano - w latach 70. XIX wieku wybudowano muszlę koncertową (obecnie istniejąca jest późniejsza), kilka lat później - piękną fontannę, po której dziś nie ma śladu. Dla rozwijającego się Bractwa dotychczasowa siedziba była za mała i w latach 1902-1903 wybudowano obecnie istniejący gmach, zaprojektowany przez Carla Klimma. Strzelnica jest obiektem zabytkowym, o bardzo ciekawej konstrukcji modrzewiowego stropu sali Widowiskowej.

8

Uwagę przyciągają też piękne witraże, widoczne z plant. W parku znajduje się również zabytkowy drewniany pawilon z początku XX wieku. Przez dziesięciolecia park Domu Kultury, choć stanowił pod względem sztuki ogrodowej integralną z plantami część, był odgrodzony od nich płotem. Dopiero w 2011 r. zlikwidowano murek i siatkę dzielącą ten teren. Po drugiej stronie parku Domu Kultury znajduje się obecnie targowisko miejskie.

W latach 30. XX wieku powstała tu sztuczna Pływalnia Sportowa. Miejskie kąpielisko z powodzeniem działało tu także po II wojnie światowej. Decyzję o jego wyburzeniu podjęto w 1989 r. Miała tu powstać kryta pływalnia - na ten cel zbierano pieniądze podczas Turnieju Miast w 1988 r. Ostatecznie basen powstał gdzie indziej. Planty na odcinku Wałów Księcia Józefa Poniatowskiego do skrzyżowania z ul. Grunwaldzką mają aż trzy proste alejki, między którymi rosną rzędy drzew i krzewów. Później znowu idziemy pojedynczą aleją. Po obu stronach plant znajduje się wiele interesujących architektonicznie willi i kamienic, głównie z przełomu XIX i XX wieku Najstarszy jest dom mieszkalny na rogu plant i ul. Grunwaldzkiej - z 1802 r. Po dojściu do końca tego odcinka plant wchodzimy na Wały Tadeusza Kościuszki.

Po zewnętrznej stronie plant rośnie tu kilkanaście potężnych jesionów pensylwańskich tworzących piękną aleję. Zabudowę stanowią wille z końca XIX wieku oraz młodsze. Na szczególną uwagę zasługuje znajdujący się po lewej stronie neoklasycystyczny dworek.

Po prawej stronie ciągną się, do skrzyżowaniu z ul. Lipową, dawne koszary pruskie, później były to domy spółdzielni mieszkaniowej, teraz obiekt jest przeznaczony do rozbiórki. Od tego miejsca zaczyna się najbardziej reprezentatywny odcinek plant, z układem dwóch alei (dawniej - w części od skrzyżowania z obecną ul. Wojska Polskiego do szkoły - były trzy aleje), pomiędzy którymi znajdują się krzewy i klomby. Od przełomu XIX i XX wieku ta część plant stanowiła główną promenadę. Stały tu zwrócone twarzami do siebie dwa pomniki - cesarza Wilhelma II i króla Prus Fryderyka III. Oba pomniki Niemcy w 1920 r. zdemontowali. Na miejscu pomnika cesarza w 1926 r. odsłonięto pomnik Powstańca Wielkopolskiego, zaprojektowany przez Marię Kazimierę Pajzderską, a wyrzeźbiony w piaskowcu przez Franciszka Bohona. Został on zniszczony na początku wojny przez hitlerowców. Zrekonstruowany pomnik, według projektu Wiktora Pawlikowskiego, odsłonięto w 1980 r. Postać żołnierza, podobnie jak stylizowane godło Polski, wykonana została z miedzi pod kierunkiem prof. Antoniego Hajdeckiego. Pomnik jest wyższy o 3 metry od przedwojennego, stoi nieco bliżej ulicy. Pomnik Żołnierza Polskiego - bo taka ustaliła się jego nazwa, jest głównym punktem miejskich uroczystości patriotycznych. W różnym czasie zamontowano tu pamiątkowe tablice poświęcone: Powstańcom Wielkopolskim oraz poległym za Ojczyznę wychowankom Rawickiego Korpusu Kadetów - obie na cokole, a na granitowych płytach wokół pomnika: bohaterskiemu żołnierzowi polskiemu za walkę o Polskę, bojownikom powstań narodowych, harcerkom i harcerzom poległym za Ojczyznę, żołnierzom trwającym w walce o niepodległość Polski w latach 1945-1956, Sybirakom z lat 1939-1956, żołnierzom z Ziemi Rawickiej poległym w II wojnie światowej. Na miejscu drugiego niemieckiego pomnika wybudowano na przełomie lat 70. i 80. XX wieku fontannę w tzw. stylu „nowoczesnym”. W 1988 r., z okazji 350-lecia miasta, przebudowano ją, stawiając w niej kamiennego niedźwiedzia, rzeźbę Zbigniewa Łukowiaka. Po prawej stronie plant, na rogu ul. Ratuszowej, godna uwagi jest secesyjna kamienica, wpisana do rejestru zabytków. Uwagę przyciąga też znajdująca się naprzeciw, na rogu z ulicą Piłsudskiego, kamienica z podobnego okresu. Na parterze mieścił się

9

tam na przełomie XIX i XX wieku sklep z cygarami - Rawicz w tym czasie był ważnym w Wielkopolsce ośrodkiem przemysłu tytoniowego. Przed kamienicą stoi na plantach jeden z kilku słupów ogłoszeniowych, ale jedyny z oryginalnym XIX-wiecznym dachówkowym hełmem. Kilkadziesiąt metrów za pomnikiem, po prawej stronie znajduje się obecnie duży parking. W 1889 r. wybudowano tam wspaniałą synagogę, na miejscu starszej.

Obecność w Rawiczu świątyni judaistycznej wynikała z tego, że istniała Rawicka Gmina Żydowska (kahał). Funkcjonowała ona prawie 200 lat. W 1941 r. hitlerowcy wysadzili synagogę w powietrze. Resztki cegieł wykorzystano m.in. do utwardzenia nawierzchni plant. Później był tu ogródek jordanowski, potem przez wiele lat - plac targowy. Przy budowie parkingu w 2008 r. natrafiono na ślady fundamentów synagogi. Obrys rawickiej bóżnicy odtworzono kostką brukową innego koloru. Tuż za parkingiem znajduje się jeden z budynków starostwa. Zbudowany na przełomie XIX i XX wieku był dawniej siedzibą prywatnej szkoły, później internatu. Na narożniku tego fragmentu plant po stronie zewnętrznej rzuca się z daleka w oczy okazały budynek Szkoły Podstawowej nr 3. Obiekt, zbudowany z czerwonej cegły na przełomie XIX i XX wieku, znajduje się pod nadzorem konserwatora zabytków. Mieściło się tam od 1902 r. gimnazjum, do którego uczęszczali głównie Niemcy. W 1920 r. utworzono tam polskie gimnazjum męskie, później koedukacyjne, następnie Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcące. Od 1948 r. swoją siedzibę ma tam obecna podstawówka. Tę część plant zamyka znajdujący się naprzeciw szkoły okrągły klomb, który powstał w momencie tworzenia Kaiserpromenade. Od naroża plant rozpoczynają się Wały Jarosława Dąbrowskiego.

Zabudowa w tej części plant jest zróżnicowana, obok willi znajdują się tu kamienice w zwartej zabudowie. Po prawej stronie są tzw. urzędnicze domy. W Rawiczu w 1904 r., jako jedna z pierwszych w Wielkopolsce, założona została przez niemieckich urzędników spółdzielnia mieszkaniowa. W 1922 r. powstała już polska Spółdzielnia Mieszkaniowa Urzędników z o.o. w Rawiczu. Ciekawym zabytkiem architektonicznym jest znajdujący się po lewej stronie, na wysokości ul. Mickiewicza, parterowy dom mieszkalny z początku XIX wieku, zbudowany w stylu klasycystycznym. Dochodzimy do skrzyżowania z ul. 3 Maja, zamykając tym samym prawie trzykilometrowy szlak Plantami Jana Pawła II wokół rawickiej starówki.

Rawickie planty od chwili powstania były otaczane przez mieszkańców miasta specjalną opieką. Dbało o nie także Towarzystwo Upiększania Miasta, założone w 1837 r. (być może właśnie to stowarzyszenie zainicjowało ich powstanie). Pielęgnacja plant była w gestii miejskich ogrodników. Po włączeniu Rawicza do Polski w 1920 r. miejskim ogrodnictwem kierował Bolesław Simoni i za jego czasów planty stały się podziwianą w całej Wielkopolsce ozdobą Rawicza. Po II wojnie światowej opieka nad plantami była w gestii miasta. Przez wiele lat zajmowało się plantami Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej. Porządku i czystości pilnowali jeszcze w latach 60. tzw. plantowi.

Jednak planty podupadały. O tym, że zdawano sobie z tego sprawę, świadczy fakt, że w 1966 r. na zlecenie Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Rawiczu opracowano projekt modernizacji Plant Miejskich. Dotyczył on zarówno zagospodarowania i urządzenia terenów zielonych, jak i całej infrastruktury. M.in. projekt zakładał, że wszystkie aleje będą miały nawierzchnię asfaltową. Opracowano nawet szczegółowy kosztorys robót. Na szczęście projekt nie został zrealizowany. Ale nie wykonano również zakładanych nasadzeń drzew i krzewów. W 1968 r. opracowany został projekt całkowitego oświetlenia

10

plant, który zrealizowano. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych postępował proces degradacji zabytkowych plant. Dotyczył on zarówno niepielęgnowanej dostatecznie i dewastowanej roślinności, jak i parkowej infrastruktury, która niszczała. Poznikały ogródki jordanowskie, zwężono też planty - przy okazji poszerzenia i położenia nowej nawierzchni jezdni - o biegnącą na zewnątrz dróżkę rowerową (uszczuplono też planty znacznie później, za zgodą konserwatora zabytków, w 2007 r., w związku z przebudową skrzyżowania drogi krajowej nr 5 przy powstającym wtedy supermarkecie). W 1982 r. na zlecenie Urzędu Miasta i Gminy Rawicz wykonano inwentaryzację zieleni na plantach.

Dokumentacja miała być podstawą do opracowania projektu rewaloryzacji plant. Po zmianach ustrojowych w Polsce po 1989 r. opiekę nad plantami sprawowali pracownicy Wydziału Inwestycyjno-Technicznego Urzędu Miejskiego Gminy Rawicz. Jednak siły i środki były niewystarczające. Pierwszy znaczący zastrzyk finansowy - z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych - pozwolił w 1999 r. na zakup specjalistycznego sprzętu. Ale dopiero powołanie uchwałą Rady Miejskiej Gminy Rawicz w 2003 r. Zakładu Usług Komunalnych zmieniło zasadniczo sytuację. Opiekę nad plantami od tego czasu sprawuje Dział Zieleni Miejskiej ZUK. Obecnie zatrudnionych w nim jest kilkanaście osób, sezonowo zaś ich liczba wzrasta o pracowników w ramach robót interwencyjnych. Zieleń Miejska dysponuje niezbędnym sprzętem, a jej roczny budżet wynosi ok. 900 tys. zł.

Choć rawickie planty były w ciągu swej długiej historii otaczane (najczęściej) troskliwą opieką, to jednak - jako element natury - podatne są na różne zagrożenia. Największe szkody wyrządzają wichury. Prawdziwą katastrofą była lipcowa nawałnica z 2009 r. Wicher powalił (bądź tak połamał, że konieczne było wycięcie) 250 drzew, czyli ok. 20% drzewostanu plant, a uszkodził - niemal wszystkie. Jeden ze złamanych konarów śmiertelnie ranił mieszkańca miasta. Bardzo poważnym zagrożeniem, choć niewidocznym z dnia na dzień, jest komunikacja samochodowa. Nie tylko jednak chodzi o spaliny, ale głównie o zasolenie gruntu spowodowane zimowym utrzymaniem dróg. Budowane teraz obwodnice Rawicza (odcinek drogi ekspresowej S5 i drogi krajowej nr 36), które mają zostać oddane do użytku w 2012 r., w sposób znaczący wpłyną na „odrodzenie” drzew.

Kolejne zagrożenie wiąże się z występowaniem grzybów pasożytniczych zasiedlających liście drzew i krzewów. Niekorzystny wpływ na roślinność ma obniżanie się poziomu wód gruntowych. Drzewa niszczy też twarda, zagęszczona gleba ograniczająca wzrost korzeni i uniemożliwiająca pobieranie przez nie wody, minerałów i tlenu.

Tak duże i zabytkowe założenie parkowe, znajdujące się w centrum miasta, wymaga nie tylko systematycznej konserwacji, ale również kompleksowych działań zmierzających do tego, by je zachować w możliwie jak najlepszym stanie dla następnych pokoleń. Jest to zadanie tym trudniejsze, że przez dziesięciolecia nie było traktowane priorytetowo.

Sytuacja zmieniła się w ostatnich latach. W 2004 r. na zlecenie ZUK opracowana została koncepcja rewaloryzacji Plant Jana Pawła II w Rawiczu. W jej ramach przeprowadzono inwentaryzację drzewostanu i krzewów oraz wykonano analizę istniejącego stanu roślinności. Opracowano projekt zmian infrastruktury i zieleni tak, by przywrócić zabytkowi dawną świetność. W oparciu o tę koncepcję powstał projekt techniczno-budowlany rewitalizacji Starego Miasta i Plant w Rawiczu. Od 2006 r. gmina ma pozwolenie na budowę związane z dokumentacją na rewitalizację. Z uwagi na koszt inwestycji, przekraczający 20 mln zł, Urząd Miejski składał kilka razy wniosek o dotację z Norweskiego Mechani-

11

zmu Finansowego. W 2009 r. złożył kolejny wniosek, tym razem dotyczący tylko plant, o dotację z Wielkopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego. Projekt rewitalizacji pod nazwą ,,Zachowanie dziedzictwa kulturowego Plant imienia Jana Pawła II w Rawiczu” został odrzucony z powodu tego, że renowacja zabytkowych rawickich plant jest inwestycją zbyt lokalną, by mogła być realizowana ze środków unijnych - jak stwierdziła komisja oceniająca. W 2011 r. gmina uzyskała jednak z Wielkopolskiego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 dotację w wysokości 558 tys. zł, ale na... promocję plant. W tej sytuacji projekt rewitalizacji od kilku lat realizowany jest, ale w niewielkim zakresie, etapami (dzięki temu pozwolenie na budowę jest ważne) z budżetu gminnego. Do tej pory wydano ok. 600 tysięcy zł oraz zaplanowano 250 tys. zł w budżecie na 2011 r. Dodatkowo każdego roku gmina wydaje ok. 20 tys. zł na nowe nasadzenia drzew i krzewów.

W ostatnich dwóch latach były to znacznie wyższe nakłady (ok. 120 tys. zł, w tym połowa pochodziła z dotacji z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Poznaniu), w związku z koniecznością odtworzenia drzewostanu po zniszczeniach spowodowanych przez wichurę. Bez dotacji zewnętrznych gmina nie jest w stanie przeprowadzić rewitalizacji plant.

Planty Jana Pawła II pełnią wiele ról, ważnych przede wszystkim dla mieszkańców Rawicza. Są tradycyjnym miejscem rodzinnych spacerów, ale ich rekreacyjno-wypoczynkowa funkcja w ostatnich latach przybiera nowe formy, coraz więcej ludzi uprawia na plantach jogging oraz nordic walking. Alejkami codziennie chodzą do szkoły, do pracy, do domu tysiące mieszkańców. Planty to też obszar odświętny dla rawiczan - okolice pomnika Żołnierza Polskiego są miejscem patriotycznych uroczystości, a przed pomnikiem Jana Pawła II odbywają się msze polowe. Ale rawickie planty są ważne nie tylko dla rawiczan. Ich wyjątkowa wartość historyczna i estetyczna sprawia, że są miejscem odwiedzanym przez turystów. Są także obiektem sportowym i to od bardzo dawna. Już po I wojnie światowej odbywały się tu biegi dookoła plant, związane ze świętem 3 Maja.

Po II wojnie światowej takie biegi organizowane były też w maju, tylko że z okazji Święta Pracy. Uczestniczyli w nich wyczynowi sportowcy z całej Polski. Po 1989 r. usiłowano nawiązać do tradycji biegania dookoła plant, m.in. organizując w maju nocne biegi przy okazji Świąt Rawicza. W 2011 r. zrodziła się nowa formuła majowego biegania w Rawiczu: zorganizowano po raz pierwszy 24-godzinny bieg sztafetowy dookoła Plant Jana Pawła II. Bogata i zróżnicowana szata roślinna plant, niepowtarzalne usytuowanie alei i kształt ciągu spacerowego, pełne uroku tło kamienic i zabytkowych gmachów sprawiają, że Planty Jana Pawła II to „jedyne takie miejsce”. Ich piękno, niepowtarzalna barwa i atmosfera o każdej porze roku inspirują też twórców, planty są tematem obrazów i wierszy nie tylko miejscowych artystów. Mam nadzieję, że choć cząstkę magii rawickich plant znajdziecie Państwo w tym albumie.

HENRYK PAWŁOWSKI

12

Jesień

Zima

Wiosna

Lato

R

awicz’s Planty Park (John Paul II the treelanes) is without a doubt one of the most precious landscapes of its kind in Poland. As well as constituting to the equally unique Old Town urban plan of Rawicz, it is listed on the heritage register since 1970. In 2003, in order to honour the 25th anniversary of John Paul II pontiff, the Rawicz City Council passed the resolution and named the Rawicz Planty after the first ever Polish Pope. The history of the Planty Park begins in 1840, however, its structure is strictly associated with much earlier times when Rawicz was being established, as the Planty was formed in the place of the town’s old fortifications.

The Crown Great Quartermaster, Adam Olbracht Przyjma-Przyjemski, was the founder of Rawicz. The Emplacement Law of Privilege was granted by King Władysław IV. The town begun growing on so called “bare roots”, which means it was being established from scratch on one of the Przyjma-Przyjemski’s folwarks, a serfdombased farm. There are numerous reasons for which Rawicz’s urban plan is unique as compared to any other town in Greater Poland voivodeship that was established in the early modern period (that is since the sixteenth century). The reasons include: the scale of its establishment (at the end of the eighteenth century, Rawicz was the second biggest town in Greater Poland voivodeship), the wealth of its composition and a link to the most modern European urban design solutions in the seventeenth and eighteenth century. It is worth noticing that unlike any other town, Rawicz experienced a series of favourable urban factors. A gord with a black bear in its coat of arms (given in the document granting the town emplacement, what was a rarity) was lucky to have not only wealthy but also bright consecutive owners. The bourgeoisie themselves were rich and well cultured – a society made up of German, Polish and Jewish people, members of the Evangelic, Catholic, Judaist communities (there were also few members of the Eastern Orthodox Church) co-operated in creating the town.

The Old Town layout was created throughout decades in three stages. The first stage is the creation of Michał Flandrin, an architect from Wrocław brought to Rawicz by the town founder in 1638. The area planned by him included a market square and the nearby grounds, all in a shape of a square. It was characterised by finessed inflicted land lots, cross like frame, regular chessboard like shaped construction and a meridian axis.

The second stage came about in the ‘60s of the eighteenth century, when Jan of Bnin Opaliński, Royal Deputy Cup-bearer of the Crown, owned the town. He wanted to create a so called New Town, a Catholic one, as opposed to the Old Town, the Orthodox one. In order to fulfil his idea, he delimited a New Market Square (currently the Freedom Square) and an area for a church and a Franciscans monastery. In the end however, he did not fulfil his intentions and the New Town became the property of the Old Town’s city council. At the time when the New Town was being built, the work to build the fortification begun, this was after the Deluge, but during times when bands of robbers were plundering towns. In 1665 according to Opalinski’s order, Marcin Purlitz of Gorlice, an engineer, enclosed the town with fortifications in the old-Dutch order. They were hill forts enforced with bricks, with four bastions in

114

D

ie Grünanlagen in Rawitsch, sog. Planty sind zweifellos eine der wertvollsten Sehenswürdigkeiten dieser Art in Polen. Als ein Teil, der im gleichen Maße einzigartigen altstädtischen Stadtplanung von Rawitsch unterliegen sie seit 1970 dem konservatorischen Schutz. Die Geschichte von den Planty des Johannes Paul II, welchen Namen sie seit 2003 tragen, als der Rawitscher Stadtrat einen entsprechenden Beschluss zur Ehre des 25. Jahrestages des Pontifikats vom polnischen Papst fasste, reicht bis in das Jahr 1840.

Die Gestaltung von Grünanlagen ist jedoch noch mit früheren Zeiten verbunden, als die Stadt entstand, weil Planty auf den Stadtbefestigungsresten errichtet wurden.

Der Gründer von Rawitsch war Adam Olbracht Przyjma-Przyjemski – oboźny wielki koronny (Würden- und Militäramt beim König im Königreich Polen). Die Lokationsfreiheit wurde am 24. März 1638 vom König Wladyslaw IV erteilt. Die Stadt begann ihre Entstehung auf den sog. rohen Wurzeln, d.h. von Grund aus auf dem Gelände des Hofs von Przyjemski in Sierakowo. Was über die Besonderheit der Stadtplanung in Rawitsch im Vergleich zu anderen in der Neuzeit, ab dem XVI Jahrhundert entstandenen Städten in Großpolen entscheidet, sind: das Ausmaß der Entstehung (Rawitsch war am Ende des XVIII Jahrhunderts die zweitgrößte Stadt Großpolens), die Aufbauvielfalt, der Zusammenhang mit den im XVII und XVIII Jahrhundert modernsten Grundsätzen der europäischen Standplanung. Betonenswert ist auch die Tatsache, dass in Rawitsch, wie in keiner anderen Stadt Großpolens, es zu einem Zusammentreffen von vielen günstigen Umständen der Stadtentstehung kam.

Die Burg mit dem schwarzen Bären im Stadtwappen (angegeben in der Lokationsurkunde, was eine Seltenheit war) hatte Glück bei reichen, aber auch aufgeklärten Eigentümern. Auch die Stadtbewohner waren finanzstark und durch Bildung hervorgetan – die Stadt wurde mehrere Jahrhunderte lang einmütig von Deutschen und Polen sowie evangelischen, katholischen und jüdischen Religionsgemeinschaften mitgestaltet (es gab hier auch einige Anhänger der russisch-orthodoxen Kirche).

Die altstädtische Stadtplanung entstand durch mehrere Jahrzehnte in drei Etappen. Die erste Etappe war das Werk des Architekten Michał Fladrin, der im Jahre 1638 von dem Stadtgründer aus Breslau hergebracht wurde. Die von ihm geplante Fläche umfasste den Marktplatz und das angrenzende Gelände mit Aufbau, welcher einem fast Quadrat ähnelt.

Seine Stadtplanung kennzeichnete sich durch eine fein zugemessene Parzellenkette, eine Kreuzgerippe, einen regulären schachbrettartigen Aufbau, sowie eine meridionale Achse.

Die zweite Etappe fiel auf die 60er Jahre des XVII Jahrhunderts, als die Stadt unter Besitz von Jan z Bnina Opaliński, dem königlichen Mundschenk, war. Sein Ziel war, eine katholische Neustadt zu gründen, als ein Gegenteil zu der protestantischen Altstadt. Um es zu erreichen steckte er den Neuen Marktplatz (aktuell Freiheitsplatz - plac Wolności) sowie das Gelände für die Kirche und Reformatorenkloster ab. Schließlich erfüllte er seinen Plan nicht vollständig und die Neustadt ging in Besitz des Altstadtrates über. Gleichzeitig zum Bau der Neustadt begannen die Arbeiten an der Stadtbefestigung. Es war schon nach der „Flut“ aber in der Zeit, als die Stadt von freien Räuberbanden geplündert wurde.

Im Auftrag von Opaliński umkreiste der Ingenieur Marcin Purlitz aus Gorlice die Stadt Rawitsch mit der Befestigungsanlage im altniederländischen Stil – es waren Erdwälle, befestigt mit den Ziegelsteinen, mit den vier Bastionen an den Ecken, auf denen auf Befehl von Opalinski 10 Kanonen gestellt wurden. Auf der Außenseite der Wälle gab es einen Graben und wahrscheinlich eine Holzpalisade. Aber die Stadtbefestigung umfasste nicht die Neustadt, ihre Linie am Osten lief die Kirchstraße (ul. Kościelna) und ScherwentkegoStraße (ul. Scherwentkego) entlang.

the corners, on which 10 cannons were placed, as Opaliński ordered. On the outside of the hill forts there was a moat and (most likely) a wooden palisade. However, the fortifications did not enclose the New Town, the eastern line went through current Kościelna Street and Scherwentke Street.

The final arrangement of the Old Town’s urban plan was formed during the first decades of eighteenth century, when Jan Kazimierz Sapieha, General Foreman of Greater Poland voivodeship, was the owner of the town. In 1707, Rawicz was almost entirely burnt down by the Muscovite army, and a few years later, a dreadful plague decimated the inhabitants. While rebuilding the town after the fire, significant changes were made in the urban plan of the town. For this reason, this time is often identified as the second emplacement of Rawicz, created by a second architect, after Flandrin, of unknown name. Sapieha spent a few years in Western Europe and it is possible that he met the architect there and then brought him with him back to Rawicz. Thanks to him the two parts of the town were joined together, the two market squares with the church-monastery view axis and creation of the parallel layout. It was at that time when the hill forts were moved east, in place with the current borders and this part of town was parcelled out, maintaining the chessboard like layout. Entrance to Rawicz was possible through four gates: Wąsoska, Poniecka, Szymanowska and Wrocławska. Within the hill forts, a castle was built (in front of the current prison, on the opposite side of 17 Stycznia Street), which was the base of the town owners (the only residency of this type in Greater Poland voivodeship incorporated in the Old Town). The final urban layout of Rawicz resembles the one used in the city of Richelieu. It is therefore right to assume that Sapieh’s architect was undoubtedly following the French way of building towns.

What makes the Rawicz urban layout unique is that until today it remained practically unchanged within the hill forts. And since 1956 it is listed in Poland’s heritage register. The Rawicz Planty park is inseparably associated with the urban layout.

At the turn of the nineteenth century, the medieval defence system became a relic of the past. The old fortifications were going rack and ruin and were also stopping the spatial development of the growing cities. This is why they were destroyed in many European cities. Moats were filled up and the hill forts were transformed into public gardens, city parks, squares, boulevards and other recreational areas which were very popular at the time. This happened in the ‘20s of the nineteenth century in Cracow, where most of the rampart was destroyed and a full reconstruction of the hill forts and moats took place, creating a city park, called for decades as „Plantacje” (from „plantować” which means levelling the ground), and then „Planty” (there was also another term – a promenade, which was used during the interwar period for this kind of parks). Planty Parks were also created in Bolesławiec, Paczkowo, Stargard Szczeciński, Słupsk and many other places. City parks called Planty were created in many other cities, however, they are not the typical ones, neither in their creation (they were created for different reasons, and later in time, in the nineteenth century) or their layout, that is they do not enclose the entire Old Town. Rawicz Planty is unique to any other Planty park in Poland for many reasons. It is one of the oldest ones in Poland, their establishment begun in 1840, several years after the one in Cracow and, similarly as the one enclosing Wawel, it took about 10 years to form them. It has an unusual shape owning it to the urban layout of the Old Town: Rawicz was planned in the contour of a perfect rectangle. Its shorter sides are 574 meters long, the longer sides are slightly different, one being 773 meters long at the other 705 meters. Planty is a belt of green area and alleys enclosing the town in line with this rectangle. This

Die altstädtische Stadtplanung von Rawitsch gestaltete sich schließlich in ersten Jahrzehnten des XVIII Jahrhunderts, unter Besitz der Stadt von Jan Kazimierz Sapieha, des generellen Bezirkshauptmanns von Großpolen. Rawitsch wurde 1707 von Moskauer Soldaten fast restlos verbrannt, und die schreckliche Pest ein paar Jahre später brachte große Verluste an Stadtbewohnern. Beim Wiederaufbau der Stadt nach der Verbrennung wurden wesentliche Veränderungen in der Stadtplanung eingeführt. Aus diesem Grund wird diese Periode als die zweite Lokation der Stadt bezeichnet und der vom Namen unbekannte Architekt wird als der zweite Architekt von Rawitsch, nach dem Fladrin betrachtet. Sapieha verbrachte einige Zeit im Westeuropa und der Architekt konnte auch aus dieser Gegend stammen. Sein Verdienst war es, die beiden Stadtteile, beide Marktplätze mit Sichtachse Rathaus - Reformatorenkirche verbunden zu haben und die Erstellung von Breitenkreisanordnung. Schon damals wurden die östlichen Wälle bis zur heutigen Grenze verschoben und dieser Stadtteil wurde mit Einhaltung des schachbrettartigen Aufbaus parzelliert. Die Einfahrt in die Stadt Rawitsch fand durch vier Tore statt: Herrnstadter Tor (Brama Wąsocka), Punitzer Tor (Brama Poniecka), Friedrichsweiler Tor (Brama Szymanowska) und Breslauer Tor (Brama Wrocławska). Auf der Innenseite der Wälle wurde ein Schloss gebaut (gegenüber dem heutigen Gefängnis, an der anderen Seite der 17 Januar-Straße (ul. 17 stycznia)), das zum Sitz der Stadteigentümer wurde (einzigartige solche Residenz in Großpolen, die in dem altstädtischen Aufbau eingebaut wurde). Die endgültige Stadtplanung ähnelt der Stadt Richelieu. So müsste der Architekt von Sapieha zweifellos durch die französische Stadtbauschule inspiriert werden.

Die Stadtplanung von Rawitsch innerhalb der ehemaligen Wälle blieb bis zu heutigen Tagen unverändert – darauf berührt auch ihre Außergewöhnlichkeit. Die Stadtplanung wurde 1956 in die Denkmalliste eingetragen. Dieser Aufbau steht aber in dem engen Zusammenhang mit Rawitscher Planty.

Um die Wende des XVIII zum XIX Jahrhunderts wurde das mittelalterliche Wehrsystem zum Anachronismus. In vielen europäischen Städten wurde mit dem Abbruch der Festungen angefangen, da die Festungen nicht nur in Verfall geraten sind, sondern auch die Raumentwicklung der Städte beeinträchtigt haben. Die Festigungsgraben wurden zugeschüttet, die Erdwälle gleichgemacht und an den Stellen wurden die damals populären öffentlichen Stadtgarten (Parkanlagen), Grünanlagen, Boulevards, und andere Spazierund Erholungsanlagen erbaut. Solche Vorkehrungen wurden in 20er Jahren des XIX Jahrhunderts in Krakau (Kraków) getroffen, wo die meisten Wehrmauer abgebrochen und die Wälle und Festungsgraben zugeschüttet wurden und an deren Stelle ein Stadtpark gegründet wurde, der durch Jahrzehnte Plantacje (vom Planieren dh. Erdnivellierung) und erst später Planty genannt wurde (Es gab auch andere Bezeichnung – die Promenade, mit der solche Parkanlagen in der Zwischenkriegszeit bezeichnet wurden). Planty entstanden u.a. in Bunzlau (Bolesławiec), Patschkau (Paczków), Stargard in Pommern (Stargard Szczeciński), Stolp (Słupsk). Auch in anderen Städten gibt es Parkanlagen, die Planty ganannt werden, die aber aufgrund ihrer Geschichte (der andere Entstehungsanlass, spätere Entstehungszeit – im XX Jahrhundert) sowie ihrer Form (keine Einkreisung von Altstadt) nicht die klassischen Planty sind.

Die Rawitscher Planty sind einzigartig vor dem Hintergrund allen anderen in Polen.

Ihre Außergewöhnlichkeit hat viele Gründe. Sie gehören zu den ältesten Grünanlagen in Polen – Ihr Aufbau wurde 1840 angefangen, also über zehn Jahre nach den Krakauer Planty und ähnlich wie die Planty unter Wawel entstanden sie innerhalb von 10 Jahren. Sie haben eine seltsame Form, die sich aus der altstädtischen Stadtplanung ergibt: Rawitsch wurde in viereckigen Umriss geplant. Die kürzeren Seiten haben 574 m, die längeren Seiten haben verschiedene Längen, eine Seite ist 773 m lang und andere 705 m.

115

information provides another specific characteristic of Rawicz’s Planty – it is one of the biggest one in Poland. Including the the House of Culture`s park, Planty has an area of 7,25 hectares and a length of 2910 meters (the outside contour, without the House of Culture park – 2834 meters, the inside contour – 2675 m., the middle of the alleys – 2716 m.)

The uniqueness of Rawicz Planty lies in the fact that it is located on the old hill forts.

The fortification area was not, as in Cracow, completely levelled down. Thus although the Rawicz Planty is about 170 years old, it is actually a part of much older historic hill forts from the sixties of the seventeenth century and the beginning of the eighteenth century. The fort hills have different heights, what makes the Rawicz Planty exceptionally picturesque – with the alleys rising and going down. The names of the four streets on the sides of Planty also underlines the rareness of the alleys’ locations – these are Hill Fort of: Jarosław Dąbrowski, Powstańców Wielkopolskich, Książę Józef Poniatowski and Tadeusz Kościuszko (their names have changed throughout the centuries).

Planty in Rawicz consistently remains its Old Town urban layout. It is possible to enter the inner city through Planty from four corners of the world – in places where the gates used to be (historical sources indicate that they still existed in 1815) and also from the side of current Targowa Street in the direction of Scherwentke Street – this entrance was created probably at the same time as Planty was created (in 1820, after 28 years of construction work, the brick rifle-range of Brotherhood of the Rooster on Targowa Street was completed, however, on the town map from 1821 the entrance is not marked. If the entrance was not built in the 40s of the nineteenth century, when Planty was created, it is thought that the layout of this part of Planty was changed in 1859 the latest, when a large north wing of the rifle-range was built). An interesting fact regarding the Old Town urban layout is that if standing in one point on the Market Square in Rawicz, by the Bank Spółdzielczy, one can see where all four entrance gates were situated. Thus also from the earth level, and not only from the air, it is possible to see the chessboard like layout of the town, and its cross like frame.

The Rawicz Planty Park styles are characterised by a variety of botanic art. Features of main forms of style common in European parks and gardens in the nineteenth and the twentieth century can be seen at various sites throughout the park. In some parts, there are single, wide alleys, and in other parts, double and even triple alleys with, as a result of this, different arrangement of planted trees, shrubs and flowerbeds. The alleys have a natural bed, only some of the descents are lined with granite. Throughout the decades, Planty has changed only a little. The major changes occurred at the turn of the twentieth century. In the western section, between the current Hill Fort of Jarosław Dąbrowski and Konopnicka Street, a Kaiserpromenade was created, by changing the layout of the alleys and planting more plants. Between the trees, creepers were planted on metal racks, which later formed picturesque garlands. At the level of the current Staszic Street, the direction of the alley changed due to placing a monument of the soldiers of the Franco-Prussian War (at the same time, two plane trees were planted in the background of the monument). Also at that time, at the level of the current Lipowa Street, an observation point was established for the tower of the evangelical church (the church was built between 1803 and 1808 according to the classical style, project of Carl Gotthard Langhans, the creator of Branderburg Gate in Berlin, rebuilt after the fire between 1915 and 1918, and since 1946, known as St. Andrew Bobola Catholic Church). The second observation point was established in one of the most picturesque corners of Planty – on the hill situated in the south-east corner, nowadays called Fisigórka. The hill was heaped up at the beginning of the

116

Die Planty bilden einen Ring aus einem Grüngürtel und Alleen, die die Stadt als Viereck entlang umringt. Die Daten zeigen noch ein besonderes Merkmal der Rawitscher Planty auf - sie gehören zu den größten Planty Polens. Die von ihnen eingenommene Fläche (mit dem Park bei Kulturhaus) beträgt 7,25 ha und sind (gemessen an der Außenseite) 2910 m lang (ohne Park 2834 m, gemessen an der Innenseite 2675 m, gemessen in der Mitte der Alleen – 2716 m).

Die Außergewöhnlichkeit der Rawitscher Planty berührt darauf, dass sie sich auf den ehemaligen Erdwällen befinden und die Befestigungsfläche wurde - im Gegensatz zu Krakau - nicht planiert. Obwohl die Rawitscher Planty ca. 170 Jahre alt sind, bilden sie in der Tat einen Teil der wesentlich älteren historischen Erdbefestigungen von 60er Jahren des XVII Jahrhunderts und vom Anfang des XVIII Jahrhunderts. Die Wälle haben verschiedene Höhen, was den Rawitscher Planty ein besonderes malerisches Aussehen verleiht – die Alleen steigen und fallen ab. Die großen Namen von den vier Straßen an Seiten von den Planty unterstreichen die besondere Lage der Alleen – es sind Wälle von Jarosław Dąbrowski (Wały Jarosława Dąbrowskiego), Wälle von Posener Aufständischen (Wały Powstańców Wielkopolskich), Wälle von Prinz Józef Poniatowski (Wały Księcia Józefa Poniatowskiego) und Wälle von Tadeusz Kościuszko (Wały Tadeusza Kościuszki) (die Namen wurden um die Jahrhundertwende geändert).

Die Planty in Rawicz bewahren die altstädtische Stadtplanung. In das Stadtzentrum führen Wege durch die Planty von vier Weltrichtungen – an den Stellen, wo früher die Tore standen (die historischen Quellen geben an, dass die Tore noch 1815 vorhanden waren) – und von der Seite der heutigen Marktstraße (ul. Targowa) in die Richting Scherwentkego-Straße (ul. Scherwentkego) - die letzte Einfahrt wurde wahrscheinlich bei Entstehung von den Planty errichtet (1820 wurde der 28 jährige Bau vom gemauerten Schießstand der Schützengilde bei heutiger Marktstraße (ul. Targowa) zum Abschluss gebracht, aber auf dem Stadtplan vom Jahre1821 wird die Einfahrt nicht markiert; also wenn die Einfahrt nicht in den 40er Jahren des XIX Jahrhunderts, bei der Entstehung von den Grünanlagen, errichtet wurde, müsste die Verkehrsanordnung in dem Teil von den Planty spätestens 1859 geändert werden, wenn zu dem Schießstand ein geräumiger Seitenflügel vom Norden hinzugebaut wurde). Was die altstädtische Stadtplanung von Rawitsch interessant macht, ist die Tatsache, dass wenn man in einem Punkt am Marktplatz, bei Bank Spółdzielczy, steht, kann man die Stellen sehen, wo früher sich die vier Stadttore befanden. Die schachbrettartige Stadtplanung, seine Kreuzgerippe, ist also nicht nur aus der Vogelperspektive sondern auch aus der Erdoberfläche zu sehen.

Die Rawitscher Planty kennzeichnen sich durch die Verschiedenartigkeit der Gartenkunst.

In verschiedenen Teilen von den Planty kann man auch die Merkmale von verschiedenen Parkstilen aus den europäischen Park- und Gartenanlagen des XIX und XX Jahrhunderts sehen. An einigen Strecken gibt es breite Einzelalleen, an anderen doppelte oder sogar dreifache Alleen, was mit den unterschiedlichen Systemen der Anpflanzung von Bäumen, Büschen und Blumenbeeten verbunden ist. Die Alleen haben einen naturellen Unterboden, nur einige Ausgänge sind mit Granit ausgelegt. Über Jahrzehnte wurden die Planty im geringeren Ausmaß verändert. Die wesentlichen Veränderungen fanden um die Wende des XIX zum XX Jahrhunderts statt. In dem nördlichen Teil, zwischen den heutigen Wällen von Jarosław Dąbrowski und der Konopnicka-Strasse (ul. Konopnickiej) wurde die Kaiserpromenade errichtet, indem die Alleenanordnung verändert wurde und neue Anpflanzungen vorgenommen wurden. Zwischen den Bäumen wurden die Kletterpflanzen an den Metallgestellen angepflanzt, so dass sie die malerischen Girlanden bildeten. Bei der heutigen Staszic-Strasse (ul. Staszica) wurde ein Denkmal für die Soldaten des preußisch-französischen Krieges gestellt, was den Alleenverlauf geänderte (schon

twentieth century with the soil left from the sewage works in the city and also from levelling out the area for the construction of the current Cultural Centre building.

The observation point was initially called „Fischergucke” – from a German word „gucken” (to watch) and the surname of the town’s alderman, who postulated for raising the hill. In times, the sources were not clear and the name was polonized. Apart from the alleys on the former hill forts, in the eastern and western parts of Planty (after the World War II period) there were also convoluted pathways heavily planted with bushes on the current outer lawns.

The vegetation in Rawicz’s Planty is very diverse. There are mostly deciduous trees growing in Planty, common as well as rare specimens of the following: small and large-leaved tilia, tilia euchlora, silver lime, horse-chestnut and red horse chestnut, Norway maple, sycamore maple, field maple, creek maple, boxelder maple, Norway malpe Faassen’s Black, Norway maple „Drummondii”, sycamore maple „purpureum”, London plane tree, ash, ash „Pendula”, green ash, black locust, honey locust, rowan, whitebeam, white mulberry, silver birch, English oak, common hawthorn, midland hawthorn, European white elm, Scots elm, Swedish whitebeam, white willow, willow „chrysocoma”, common hackberry, Indian bean tree, apple trees and bird cherry.

In close proximity to Planty, maidenhair tree and common beech can be found among other trees.

Coniferous trees include: Norway spruce, blue spruce, yew, Douglas spruce and European black pine.

The oldest trees come from the beginning of creating the Planty.

Altogether on the John Paul II Planty there are currently 1300 trees. The undergrowth level (about 10 thousands plants) is made up of the following specimens: European barberry, Thunberg’s barberry, warty barberry, Siberian dogwood, border forsythia, hollyberry cotoneaster, bearberry cotoneaste, spreading cotoneaster, Chinese Juniper, savin juniper Glauca, savin juniper Tamariscifolia, red cedar, Rocky Mountain juniper, flaky juniper „blue carpet” , juniper ‘Pfitzeriana Aurea’, juniper ‘Old Gold’, English dogwood, Siberian peashrub, wolfberry, oval-leaved privet, wild privet, saucer magnolia, firethorn, Atlantic ninebark, Catawba rhododendron, alpine currant, roses, Tatarian honeysuckle, fly honeysuckle, black-berried honeysuckle, common snowberry, chenault coralberry, juneberry, Japanese spiraea, Vanhoutte spirea, Grefsheim spirea, fortune’s spindle, European spindle, fuzzy deutzia and arborvitaes. Seasonal flowers planted in flowerbeds, field flowers and lawns add up to the vegetation in Planty (with the total area of 5 hectares).

On the site, and directly by it, there are many landmarks and objects of interest which are yet to be listed on the heritage register but played a crucial role in not only the history of the city, but also the region and even the country. Places worth noticing can be seen while walking around Planty, what became one of the most favourite recreational activities amongst the citizens. The walk which takes just under an hour is part of a tourist track.

The walk begins on the Market Square, going north along the 3 Maja Street. At the crossing with the Hill Fort of Jarosław Dąbrowski, we enter the track by going right

damals wurden im Hintergrund zwei Platanen angepflanzt). In den Zeiten entstand auch bei der heutigen Lindenstraße (ul. Lipowa) ein Ansichtspunkt auf die Turm der evangelischen Kirche (gebaut in den Jahren 1803-1808 in dem klassischen Baustil nach dem Projekt von Carl Gotthard Langhans, dem Urheber des Brandenburger Tores in Berlin, nach dem Brand wurde die Kirche in den Jahren 1915-1918 wiederaufgebaut, seit 1946 ist die Kirche katholisch und heißt Pfarrkirche St. Andreas Bobola). Der zweite Ansichtspunkt wurde in dem meist malerischen Winkel von den Planty erstellt – auf einer Erhebung in der süd-östlichen Ecke, die heute „Fisigórka” genannt wird. Der Hügel wurde am Anfang des XX Jahrhunderts aufgeschüttet, aus der Erde, die nach Kanalisationsarbeiten sowie nach Planieren der Fläche für den Bau des Gebäudes des heutigen Kulturhauses übrig blieb. Ursprünglich hieß dieser Ort „Fischergucke”, von dem deutschen Wort „gucken” und vom Namen des Stadtrates, der die Aufschüttung veranlasste. Mit der Zeit wurde das Stammwort unklar und die Bezeichnung wurde polonisiert. An einigen Stellen u.a. in dem östlichen und westlichen Teil von den Planty gab es neben Alleen auf den Wällen auch die winkeligen Pfade (noch während des zweiten Weltkrieges), an den Stellen, die dick mit Büschen verpflanzt wurden, an Stelle des heutigen Außenrasens.

Besonders reich ist die Pflanzendecke der Rawitscher Planty. Vor allem wachsen hier Laubbäume, sowohl die häufig vorkommenen als auch die seltenen Stücke der folgenden Gattungen: Linden - Winter-Linde, Sommer-Linde, Silber-Linde, Krim-Linde; Rosskastanien – Gewöhnliche Rosskastanie, Fleischrote Rosskastanie; Ahorn – Spitzahorn, Spitzahorn ‚Drummondii’, Schwarz-Ahorn, Feldahorn, Silber-Ahorn, Eschen-Ahorn, Bergahorn, Blutahorn, Ahornblättrige Platane; Esche – Gemeine Esche, Hängeesche, Rot-Esche; Gewöhnliche Robinie; Amerikanische Gleditschie; Mehlbeeren - Vogelbeere, Echte Mehlbeere; Weiße Maulbeere; Hänge-Birke; Stieleiche; Weißdorne – Eingriffeliger Weißdorn; Zweigriffeliger Weißdorn; Ulmen - Flatterulme, Bergulme; Schwedische Mehlbeere; Silber-Weide; Trauerweide; Amerikanischer Zürgelbaum; Gewöhnlicher Trompetenbaum,; Kulturapfel; Gewöhnliche Traubenkirche.

In der nächsten Umgebung von den Planty wachsen u.a. noch Ginkgo und Rotbuche. Die Nadelbäume von den Planty sind: Fichten – gemeine Fichte, Stech-Fichte; Europäische Eibe; Douglasie; Schwarzkiefer. Die ältesten Bäume stammen aus der Zeit der Entstehung von den Planty. Insgesamt gibt es in den Planty des Johannes Paul II. ca. 1300 Bäume. Die Strauchstufe (ca. 10 Tsd. Pflanzen) bilden die folgenden Gattungen: Berberitzen – Gewöhnliche Berberitze, Thunberg-Berberitze, Warzige Berberitze; Tatarischer Hartriegel; Forsythie; Zwergmispeln – Runzelige Zwergmispel, Teppich- Zwergmispel, Sparrige Zwergmispel; Wacholder – Chinesischer Wacholder, Gelber Kriech-Wacholder, Chinesischer Zwerg-Wacholder ‚Pfitzeriana’, Virginischer Wacholder ‚Grey Owl’ , Sadebaum ‚Glauca’ , Sadebaum ‚Tamariscifolia’, Rocky-Mountain-Wacholder ‚Blue Arrow’, Beschuppter Wacholder ‚Blue Carpet’; Europäischer Pfeifenstrauch; Gemeiner Ebsenstrauch; Gemeiner Bocksdorn; Liguster – Gewöhnlicher Liguster, Ovalblättriger Liguster ‚Aureum’; Tulpen-Magnolie; Mittelmeer-Feuerdorn; Schneeballblättrige Blasenspiere; Catabwa-Rhododendren; Alpen-Johannisbeere ‚Schmidt’; Rosen – Bodendeckerrose, Kletterrose; Heckenkirschen – Rote Heckenkirsche, Schwarze Heckenkirsche, Tataren-Heckenkirsche; Schneebeeren – Weiße Schneebeere, Niedrige Purpurbeere ‚Hancock’; Kupfer-Felsenbirne; Spiersträucher – Weiße Rispen-Spiere ‚Grefsheim’, Japanischer Spierstrauch, Pracht-Spierstrauch, Spindelsträucher – Gewöhnlicher Spindelstrauch, Kletter-Spinderstrauch; Raublättrige Deutzie; Lebensbäume. Die Pflanzendecke von den Planty ergänzen die in den Blumenbeeten angepflanzten Saisonblumen, Wiesenblumen und Rasen (mit Fläche über 5 ha).

117

where we walk up a single alley going slightly up hill from the beginning. On the right side, we walk pass the old paper-mill of Rawicz. In 1902 it was the first factory of corrugated fiberboard in Poland. Some of the old factory rooms were converted into flats and currently make up the Papiernia Park housing estate. On the opposite side, there is Dom Katolicki, which before the World War I was a Prussian officer’s casino.

Between these two buildings, in a small, round court inside Planty, there is a fountain, reconstructed in 1998 based on the one from nineteenth century, which complies well with the old casino building. Going further, we walk by the presbytery, and then by the Church of Christ the King and The Annunciation of the Blessed Virgin Mary, which was built according to the gothic revival architectural style between 1900 and 1902. It’s designer was a famous German architect Alexis Langer (the creator of the St Mary’s Church in Katowice) who was working mainly in the Silesia region.

In a side altar of the church there is a painting of Our Lady of Rawicz, painted by Carl Wohnlich in 1871. At the level of the church, the alley is significantly wider.

This is because in the nineteenth century, an impressive Memorial to the Victims of the Franco-Prussian War in 18701871 was located in this place. After Rawicz became part of Poland in 1920, the Germans leaving the city dismantled their monuments and memorials and relocated them to Silesia. In 1925, in the place of the old Kriegerdenkmal, a monument of St. Stanislaus Kostka was built (placed on the pedestal of the old monument). In 1947 it was relocated to its current site – the park on the right side of the main entrance to the church (the church is surrounded by a green area with a towering oak tree planted at the beginning of the twentieth century). In 2005, 6 months after the death of John Paul II, to mark the 27th anniversary of choosing Karol Wojtyła as the successor of Saint Peter, a monument of John Paul II was created and situated on the place of the two previous ones. The monument of John Paul II - walking down the alley and reading his breviary - is situated between tremendous plane trees. It was designed by Prof. Jan Kucharski, casted from bronze in the Emil Kosicki’s DBA studio. On the opposite side of the monument, there is a magnificent building of. High School No 1 in Rawicz. Between 1877 and 1879 the school’s building was the base for the Royal Teachers Seminary which was relocated from Poznań. Since 1920, it was a Polish seminary, which from 1926 was called Państwowe Seminarium Męskie im. St. Staszica. The school’s building, the old sports hall and headmaster’s villa (built in 1920, attached to the main building and is nowadays used as business flats) are all listed on the heritage register. Opposite to the school, there is the Inland Revenue headquarters. The older of the two buildings of the Inland Revenue buildings used to be the premises of a power plant, opened at the beginning of the twentieth century. At a later time, the local bath was also situated in the building. Currently, a car park is located behind the Inland Revenue buildings.

Before the car park, a gasworks was located on this site. Built and launched in 1857, it was one of the first in Poland (second in Greater Poland voivodeship). Until 1895 it was a privately owned company but then became council owned. When natural gas began being used instead, the gasworks was closed down. In 1989 the last gas

118

Auf den Planty des Johannes Paul II. oder in ihrer direkten Umgebung gibt es viele Sehenswürdigkeiten oder Objekte, die zwar in die Denkmalliste nicht eingetragen wurden, aber eine bedeutende Rolle in der Geschichte der Stadt, der Region und des Landes spielten.

Die beachtenswerten Orte kann man bei einem Spaziergang durch die Planty erblicken, was seit Jahrzehnten eine der beliebten Erholungsformen der Stadtbewohner ist. Der weniger als eine Stunde dauernde Rundgang ist ein Teil des Touristenweges.

Unseren Spaziergang beginnen wir von dem Marktplatz und richten uns nach Norden, in die 3 Mai – Straße (ul. 3-Maja). An der Kreuzung mit den Wällen von Jarosław Dabrowski biegen wir nach rechts und treten wir in unseren Touristenweg ein. Die Einzelallee steigt von Anfang an sanft an. Auf der rechten Seite gehen wir an dem ehemaligen Sitz der Papierfabrik in Rawitsch vorbei. 1902 entstand hier die erste Fabrik der Wellenpappe in Polen. Einige Gebäude der ehemaligen Fabrik wurden als Wohnungen adaptiert und heute gibt es hier die Wohnsiedlung „Papiernia Park”. Der neuen Wohnsiedlung gegenüber befindet sich das Katholische Haus, wo es vor dem zweiten Weltkrieg ein Kasino für die preußischen Offiziere gab. Zwischen den Objekten, auf einem runden Platz innerhalb von den Planty, steht der auf das Gebäude des ehemaligen Kasinos abgestimmte Springbrunnen, der 1998 nach dem Vorbild aus dem XIX Jahrhundert wiederaufgebaut wurde. Bei weiterem Spaziergang gehen wir an dem bebauten Gebiet des Pfarrhauses vorbei und stehen vor der Stadtpfarrkirche Christkönig und Mariäe Verkündigung, die in den Jahren 1900-1902 im neogothischen Stil erbaut wurde. Das Gebäude wurde von dem bekannten deutschen Architekten, Alexis Langer (Urheber u.a.

Marienkirche in Kattowitz) entworfen, der seine Tätigkeit hauptsächlich in Schlesien ausübte. In dem Seitenaltar des Gotteshauses befindet sich die Rawitscher Gottesmutter, das Gemälde von Carl Wohnlich von 1871.

Auf der Höhe von der Kirche ist die Allee auf den Planty wesentlich breiter, als an anderen Stellen. Dies ergibt sich aus der Tatsache, dass es hier im XIX Jahrhundert ein Denkmal für die Soldaten des preußisch-französischen Krieges 1870/71 gab. Als 1920 Rawitsch an Polen angeschlossen wurde, nahmen die Deutschen bei der Stadtverlassung ihre Denkmäler auseinander und führten sie nach Schlesien aus. 1925 wurde auf dem Unterbau des ehemaligen Kriegesdenkmals ein Denkmal des heiligen Stanisław Kostka gestellt. 1947 wurde das Denkmal in den Park bei dem rechten Haupteingang der Kirche verstellt und steht da bis heute (auf dem Kirchegelände gibt es Grünanlagen und die Kirche ist mit hohen Eichen umgeben, die Anfang des XX Jahrhunderts angepflanzt wurden). Im Jahre 2005, ein halbes Jahr nach dem Tot vom Papst Johannes Paul II. und am 27. Jahrestag seines Pontifikats – als Karol Wojtyla zum Nachfolger des heiligen Petrus gewählt wurde, wurde an der Stelle, wo früher die Denkmäler gestanden haben, ein Denkmal von dem Johannes Paul II enthüllt. Beim Denkmal ziehen die Aufmerksamkeit des Vorübergehenden zwei riesige Platanen, zwischen denen der seinen Brevier lesende Papst die Allee entlang spazieren „geht” (das Denkmal wurde vom Professoren Janusz Kucharski entworfen und in der Künstleratelier DBA von Emil Kosicki in Bronze gegossen). Dem Denkmal gegenüber befindet sich ein großes Gebäude der I Allgemeinbildenden Oberschule. Es wurde in den Jahren 1877-1879 für den Sitz des von Posen (Poznań) verlegten Königlichen Lehrerseminars erbaut. Seit 1920 gab es hier das Stanisław Staszic Landeslehrerseminar für Männer. Das Schulgebäude, die alte Turnhalle, sowie die 1910 erbaute Villa des Direktoren, die an dem Schulgebäude grenzt und wo heute sich Dienstwohnungen befinden, wurden in die Denkmalliste eingetragen.

Der Schule gegenüber gibt es den Sitz des Finanzamts. Das ältere von zwei Fiskusgebäuden war ein Sitz des Elektrizitätswerks der Stadt, das Anfang des XX Jahrhunderts

container was dismantled. For years, two enormous containers were a characteristic landmark of the landscape of this part of Planty. On the other side of Planty, behind the high school, there is a neoclassical villa, often called the palace by the locals, for decades owned by the same family. It is worth noticing the park situated behind the villa, where there are marvellous specimens of trees, considered as natural monuments.

Although recently the park has not been well looked after and therefore it has grown wild and was damaged during storms, it still has a great botanical value and is, as well as the palace, listed on the heritage register. In the neighbourhood of the palace, there is the building of the Primary School No 6, which was previously the premises of the extra teaching school for the seminary, so called „ćwiczeniówka”. On our walk, we are now approaching the north-east corner of Planty, where after reaching their highest point, the hill forts start going downhill. From this point we enter the Hill Fort of Powstańcy Wielkopolscy.

On the left we walk pass the villa, which used to belong to the Factory of the Machines, Boilers and the Foundry, established by Johannes Linz in 1862. A magnificent maidenhair tree grows in front of the villa. A little further away, there is the old Linz’s building (which belonged to Johannes’s brother) which currently serves as the Kindergarten No 1. The building was built in about 1870 and is listed on the heritage register, and so are: the park situated behind the building, which was created roughly at the same time, the old stable with a coach house from 1920 and the fence of the premises together with the gate and wicket from the end of the nineteenth century.

A very particular willow grows several meters further down, on the outer side of the Planty. Particular, because called „the tree of the three brothers” on one of the pre-war postcards, as three tree trunks were growing out of the same place. Today, the tree is not only more branchy, but also has many more branch-trunks and should therefore be called „the tree of five brothers”. On the other side of Planty we walk by a housing estate established in the second half of the twentieth century. Some of the buildings were built in place of the old castle built in the eighteenth century, which used to be the residency of the town owners, which was later demolished at the beginning of the nineteenth century.

After crossing the crossroad with the 17 Stycznia Street, a gray wall of the Rawicz’s Prison goes along the pathway on the right side of Planty. Its history starts in 1810 when the Prussian council appealed for cassation of the Franciscan’s monastery. The prison was established in the old monastery and started functioning in 1820. It was expanded every few years, building the so called red pavilion in 1910 among other extensions. During the interwar period, political prisoners were held in the red pavilion, Bolesław Bierut being one of them. During the occupation of Poland by Nazi Germany, red pavilion was an execution site for Poles associated with the resistance movement. About 1300 people died in the pavilion. About 19000 prisoners were imprisoned during the Stalin times in the Rawicz prison, among them were active members of the Polish independence conspiracy as well as people who were faulty accused of conspiracy and sent into prison by staged lawsuits, soldiers of the Home Army. At the time, the prison was one of the deadliest political prisons. At least 148 prisoners died between 1945 and 1956 in the Rawicz prison (in 1950, one of the leaders of the Polish Underground State, Kazimierz Pużak, died due to inhumane treatment) however, this number does not include prisoners who were executed between 1945 and 1947 and the people who died just after released for a break in imprisonment „in order to undergo specialist treatment”. The oldest housing establishment in Rawicz is located behind the prison, it is a baroque styled house, listed on the heritage regi-

entstand. In späteren Jahren gab es hier ein Stadtbadehaus. Hinter dem Finanzamt, wo es heute Parkplatz gibt, befand sich früher ein Gaswerk, die als eine der ersten in Polen (die zweite in Großpolen) 1857 erbaut und in Betrieb gesetzt wurde. Bis zum Jahr 1895 war es ein Privatunternehmen, später ein staatliches Betrieb. Als Rawitsch in den 70er Jahren des XX Jahrhunderts auf das Erdgas überging, wurde der Betrieb geschlossen.

1989 wurde noch der letzte Gasspeicher auseinander genommen. Über Jahrzehnte waren die zwei riesigen Speicher ein charakteristischer Bestandteil der Landschaft dieses Teils von den Planty.

Auf der anderen Seite der Grünanlagen, hinter der I Allgemeinbildenden Oberschule befindet sich eine prachtvolle, neoklassizistische Villa, die durch Umwohner ein Palast genannt wird und die seit Jahrzehnten einer Familie gehört. Bemerkenswert ist auch der Park hinter dem Gebäude, mit großartigen Bäumen, die ein Naturdenkmal sind. Zwar ist der Park in den letzten Jahren in Verfall geraten und erlitt Schaden beim Sturmwind, aber immer noch hat er einen riesigen Naturwert und wurde, ähnlich wie auch der Palast, in die Denkmalliste eingetragen. In der Nachbarschaft des Palasts steht das stilvolle Gebäude der Grundschule Nr. 6, früher ein Weiterbildungsschule beim Lehrerseminar sog. Übungsplatz. Bei weiterem Spaziergang kommen wir zu der nördlich-östlichen Ecke, wo die Wälle ihre maximalle Höhe erreichen und beginnen sanft abzufallen. Ab dieser Stelle treten wir in die Wälle von Posener Aufständischen (Wały Powstańców Wielkopolskich) ein.

Auf der linken Seite gehen wir an der Villa vorbei, die früher zu der von Johannes Linz 1862 gegründeten Maschinenfabrik, Kesselschmiede und Gießerei gehörte. Vor dem Haus wächst ein großer Ginkgo. Ein bisschen weiter befindet sich das ehemalige Haus der Familie Linz (des Johannes Bruders), wo heute der Kindargarten Nr. 1. seinen Sitz hat. Das Gebäude aus dem Jahr 1870, der Park hinter ihm aus gleicher Zeit, die nebenstehenden ehemaligen Pferdestahl und Wagenschuppen aus dem Jahr 1920, sowie die Umzäunung des Geländes mit dem Tor und mit der Pforte aus dem Ende des XIX Jahrhunderts wurden in die Denkmalliste eingetragen. Über zehn Meter weiter, auf der Außenseite von den Planty wächst eine merkwürdige Weide, die auf einer der Postkarten aus der Vorkriegszeit „Drei Brüder Baum” bezeichnet wurde. Der Grund der Bezeichnung waren drei Stämme, die aus einer Stelle emporwuchsen. Heute ist der Baum nicht nur viel mehr breitästig, aber hat auch viel mehr Stämme, so dass er heute „Fünf Brüder Baum” genannt werden müsste. Auf der anderen Seite von den Planty gehen wir an einer Wohnblocksiedlung vorbei, die in der zweiten Hälfte des XX Jahrhunderts entstand. Ein Teil von den Gebäuden wurde anstelle des Schlosses aus dem XVIII Jahrhundert erbaut, das als die Residenz der Stadteigentümer diente und am Anfang des XIX Jahrhunderts abgebaut wurde. Nach der Kreuzung mit der 17 Januar-Strasse (ul. 17 stycznia) erstreckt sich auf der linken Seite die graue Mauer des Gefängnisses in Rawitsch. Die Anfänge der Anstalt reichen in das Jahr 1820, als die preußische Regierung den Beschluss über die Kassation von Gütern der Reformatoren fasste. In den ehemaligen Klosterzellen wurde das Gefängnis gegründet und 1820 eröffnet. Später wurde es systematisch ausgebaut und 1910 wurde sog.

Rote Halle erstellt. In der Zwischenkriegszeit saßen da die politischen Gefangenen, u.a.

Bolesław Bierut. Während der Hitlerokkupation war es die Stelle des Blutbades der mit der Widerstandsbewegung verbundenen Polen. Ca. 1300 Personen kamen hier ums Leben. In der Stalinzeit durchgingen durch das Zentralgefängnis in Rawitsch über 19 Tsd. Gefangenen, unter denen die aktiven Teilnehmer des illegalen Unabhängigkeitskampfes, die Personen, denen die Teilnahme an solcher Tätigkeit unterstellt wurde und die in den arrangierenden politischen Prozessen verurteilt wurden, sowie die Soldaten der Landesarmee. Damals war es ein von den schwersten politischen Gefängnissen. In den Jahren 1945-1956 kamen hier mindestens 148 Gefangenen ums Leben (1950 starb hier infol-

119

ster, that used to be a night-shelter for the elderly. The hill fort gradually reaches its highest point and in the corner of this part there is the „Fisigórka” hill. A seventeenth century mortar is standing at the foot of the hill which is believed to be a so called „wiwatówka” by some researchers, while others believe that it was used in defence of the town in the old days. The hill is stylised to be a part of the fortification, with fake crags, the whole hill clearly resembles a modernistic style from the beginning of the twentieth century. In 1993, a glacial erratic was put on the left to the mortar with a metal plaque saying: „To Leon Nowak, 1905 – 1987, of merit for the Rawicz area: a teacher, a social and cultural activist, excursionist, and a tourist guide”.

The next part of the hill forts goes along the park of the House of Culture, in the unbuilt area, therefore the name of Hill Fort of Książę Józef Poniatowski includes the part beginning from the crossroad of Scherwentke Street. The park is older than the House of Culture, it was probably created at the same time as Planty, or a little later. The House of Culture building itself is the old rifle-range of Brotherhood of the Rooster, the oldest association in Rawicz, established in 1642. It was built in the place of the old wooden construction, built in the seventeenth century (the ground for building was granted to the Brotherhood by the town owner).

In 1820, an impressive brick building was built, which was then extended in 1858 when the north wing was added. The Bracki Park adjacent to Planty was being embellished, in the seventies of the nineteenth century a shell-shaped amphitheatre was built (the currently exiting one was built at a later time), a few years later, a beautiful fountain was built, which is not there any longer. For the growing Brotherhood, the existing residence was too small therefore between 1902 and 1903 the currently existing building was built, designed by Carl Klimm. The rifle-range is a historic building, with very interesting construction of larch ceiling in the Auditorium. It is also worth noticing the beautiful stained-glass windows which can be seen from Planty. Within the borders of the park, there is also a historic wooden pavilion from the beginning of the twentieth century. For decades, the park of the House of Culture was fenced from Planty despite constituting with the Planty Park an integral part of the garden art. It was only in 2011 when the wall and fence separating the parks were taken away. There is currently a local market place on the other side of the the House of Culture`s park. In the ‘30s of the twentieth century a Sports Swimming Pool was built. A local open swimming pool was also open for the public after the World War II. Decision to demolish it was made in 1989. A covered swimming pool was supposed to be built and for this reason money was being collected during the City Championships in 1988. In the end, the swimming pool was built at a different location. From the Hill Fort of Książę Józef Poniatowski up until the crossroad with Grunwaldzka Street, Planty has three straight alleys, between which three rows of trees and bushes grow. Then we again walk along a single alley. On both sides of Planty there are many architecturally interesting villas and tenements built mostly at the turn of the nineteenth century. The oldest of them is a house on the corner of Planty and the Grunwaldzka Street, built in 1802. Once reaching the end of this section of Planty, we walk up the Hill Fort of Tadeusz Kościuszko. Here, several enormous green ashes grow on the outer side of Planty that create a beautiful alley.

The buildings consist of villas from the end of the nineteenth century and younger.

120

ge der unmenschlichen Betrachtung Kazimierz Pużak, einer der Führer des Polnischen Untergrundstaats), wobei bei der Rechnung die in den Jahren 1945-1947 hingerichteten Gefangenen sowie die Personen, die kurz nach der zeitlichen Entlassung für die sog. „spezialistische Heilbehandlung” starben nicht berücksichtigt wurden. Hinter dem Gefängnis befindet sich das älteste Wohngebäude in Rawitsch, ein in die Denkmalliste eingetragenes Barockhaus aus dem XVIII Jahrhundert, das ehemalige Altersheim. Die Wälle von den Planty erreichen nach und nach ihre maximalle Höhe und in der Ecke dieses Teiles befindet sich die sog. „Fisigórka”. Am Fuß des Hügels steht ein Mörser aus dem XVIII Jahrhundert, nach einigen Forschern diente er nur zum Jubeln und nach anderen – war es eine der Kanonen zur ehemaligen Stadtabwehr. Der Hügel wird zum Befestigungsabschnitt stilisiert, es gibt hier unechte Felsen – was die neoromantische Mode vom Anfang des XX Jahrhunderts widerspiegelt. Links von dem Mörser wurde 1993 ein großer Felsblock und Metallschild mit folgendem Inhalt gestellt: „Für Leon Nowak, 1905-1987, für die Stadt wohlverdienten Lehrer, den sozialen und kulturellen Fürsorger, den Heimatforscher und Reiseführer.”

Der nächste Abschnitt der Wälle geht das Kulturhaus entlang. Das Gelände ist teilweise nicht bebaut, so dass der Name: die Wälle von Prinz Józef Poniatowski, bezieht sich nur auf die Strecke ab der Kreuzung mit der Scherwentkego-Straße (ul. Scherwentkego). Der Park ist älter als das Kulturhaus und entstand wahrscheinlich in der gleichen Zeit wie die Planty oder nicht viel später. Das Gebäude des Kulturhauses war früher Schießstand der Schützengilde, des ältesten Vereins in Rawitsch, das 1642 gegründet wurde. Der gemauerte Schießstand entstand anstelle seines alten Sitzes aus Holzkonstruktion, der im XVII Jahrhundert erbaut wurde (das Gründstück für den Schießstand schenkte der Schützengilde der Stadteigentümer). 1820 wurde da ein großes, gemauertes Gebäude erbaut, zu dem 1859 noch ein geräumiger Seitenflügel vom Norden hinzugebaut wurde. Der an den Planty anliegende Park der Schützengilde wurde noch verschönert - in den 70er Jahren des XIV Jahrhunderts wurde ein Konzertpavillon (der heutige Konzertpavillon kommt aus späteren Zeiten) und ein paar Jahre später noch ein schöner Springbrunnen erbaut, wovon es heute aber keine Spuren gibt.

Für die sich entwickelnde Schützengilde war der vorhandene Sitz zu klein, und in den Jahren 1902-1903 wurde das heutige, von Carl Klimm entworfene Gebäude erbaut. Der Schießstand ist ein Baudenkmal mit sehr interessanter Konstruktion von Lärchendecke in dem Zuschauerraum. Die Aufmerksamkeit der Vorübergehenden ziehen die schönen Mosaikfenster. Im Park befindet sich auch eine alte Holzhalle vom Anfang des XX Jahrhunderts. Obwohl der Park beim Kulturhaus aufgrund der Gartenkunst einen integrierten Teil mit den Planty bildete, wurde er über Jahrzehnte von den Planty abgezäunt. Erst 2011 wurden die Mauer und der Zaun, die die Objekte getrennt haben, beseitigt. Auf der anderen Seite des Kulturhauses befindet sich heutzutage ein Stadtmarktplatz. In den 30er Jahren des XX Jahrhunderts entstand hier ein künstliches Sportschwimmbad. Das Stadtbad funktionierte noch nach dem II. Weltkrieg. Der Beschluss über seinen Abbruch wurde 1989 gefasst. An dieser Stelle sollte ein Hallenbad entstehen. Für dieses Ziel wurden die Geldmittel bei Stadtturnier 1988 gesammelt. Schließlich wurde die Schwimmhalle jedoch an einem anderem Ort erbaut. Auf der Strecke von den Planty von Wällen von Jozef Poniatowski bis zu der Kreuzung mit der Grunwadzka-Straße (ul. Grunwaldzka) gibt es drei Alleen, zwischen denen Bäume und Büschen in Reihen wachsen. Weiter gehen wir wieder die Einzelallee entlang. An beiden Seiten befinden sich hier viele architektonisch

Particularly noteworthy is the neoclassical manor house located on the left side. On the right side, up until the level of a crossroad with Lipowa Street, there are Prussian barracks, which were later houses of the housing cooperative, now the buildings are waiting to be demolished. From this point, the most presentable part of Planty begins. The two alleys layout (previously, there were three alleys from the point of the crossroad with Wojsko Polskie Street), in between which there are bushes and flowerbeds.

From the turn of the twentieth century this part of Planty made up the main promenade. There were two facing monuments standing here – one of Wilhelm II, German Emperor and the other of Frederic III, king of Prussia. Both of the monuments were dismantled by the Germans in 1920. In 1926, in the place of the monument of Wilhelm II, a monument of Insurgent of the Greater Poland Uprising was created, designed by Maria Kazimiera Pajzderska, and carved in sandstone by Franciszek Bahon.

It was then destroyed by Hitler’s army at the beginning of the war. Its reconstruction was designed by Wiktor Pawlikowski and presented in 1980. The figure of the soldier, as well as the stylised Polish coat of arms were made from copper under the supervision of Prof. Antoni Hajdecki. The monument is 3 meters taller than the one before the war and it is located a little closer to the street. The Monument of the Polish Soldier – as now called, is the main point of the city’s patriotic events.

At different times there were commemorative plaques mounted onto the monument, these were for: Insurgents of the Greater Poland Uprising and those who came from the Rawicz Cadet Corps and died for the country – both of which are located on the socle. There are also some on the granite plaques around the monument: one for the heroic Polish soldier for his fight for his Motherland, for soldiers fighting for the independence of Poland between 1945 and 1956, for Sybiracy (dwellers of Siberia) between 1939 and 1956, for the soldiers from Rawicz area who died during the World War II. At the turn of the 70s and 80s of the twentieth century, a fountain was built in so called „modern style” in place of the second German monument. In 1988, to honour the 350 anniversary of the city, the fountain was reconstructed, placing a bear made of stone inside the fountain.

The bear sculpture was made by Zbigniew Łukowiak. On the right side of Planty, on the corner of Ratuszowa Street, it is worth noticing an art nouveau tenement, listed on the heritage register. There is another tenement from this period located opposite to the corner with Piłsudski Street. At the turn of the twentieth century, on the ground floor of the tenement was a cigar shop as at that time, Rawicz was an important tobacco trade centre in Greater Poland voivodeship. One of the many poster pillars is standing in front of the tenement, however, this one is the only one with an original tiled helmet dating back to the nineteenth century. Several meters behind, on the right side of the monument, there is currently a car park. In this place in 1889, a remarkable synagogue was built, in the place of an even older one. The presence of a Judaic temple was due to the fact that in Rawicz, there used to be a Qahal, Rawicz Jewish Community. It existed for almost 200 years. In 1941, Hitler’s Army blew up the synagogue. Some of the bricks remaining were used to harden the surface of

interessante Villen und Altbauhäuser. Das älteste Wohnhaus an der Ecke von den Planty und der Grunwaldzka-Straße stammt aus dem Jahr 1802. Wenn wir den Abschnitt zu Ende gehen, treten wir in die Wälle von Tadeusz Kościuszko ein.

Auf der Außenseite von den Planty wachsen mehr als zehn mächtigen Rot-Eschen, die eine schöne Allee bilden. Die Bebauung bilden die Villen vom Ende des XIX Jahrhunderts und jüngere. Eine besondere Aufmerksamkeit verdient, das sich auf der linken Seite befundene neoklassizistische Herrenhaus. Auf der linken Seite ziehen sich, bis zu der Kreuzung mit Lindenstraße (ul. Lipowa) die alten preußischen Kasernen hin, später dienten sie als die Häuser einer Wohnungsgenossenschaft, jetzt ist dieses Gebäude abbruchreif.

Ab dieser Stelle beginnt der meist repräsentative Teil von den Planty, mit doppelten Alleen (früher – in dem Teil von der Kreuzung mit der heutigen Polnischer Armee-Straße (ul. Wojska Polskiego) bis zur Schule hin – gab es dreifache Alleen) unten denen sich Büsche und Blumenbette befinden. Um die Jahrhundertwende des XIX zum XX Jahrhunderts bildete dieser Teil von den Planty die Hauptpromenade. Hier standen zwei mit den Gesichtern zu sich gewandte Denkmäler – des Kaisern Wilhelm II und des preußischen Königs Fryderyk III. Beide Denkmäler wurden 1920 von den Deutschen abgebaut. Auf der Stelle des Kaiserdenkmals wurde 1926 das Denkmal des Großpolnischer Aufständischen enthüllt, das von Maria Kazimiera Pajzderska entworfen und im Sandstein von Franciszek Bohn gemeißelt wurde.

Es wurde zu Anfang des Krieges von Nationalsozialisten zerstört. Das rekonstruierte Denkmal nach dem Entwurf von Wiktor Pawlikowski wurde im Jahre 1980 enthüllt. Die Soldatengestalt, ähnlich wie das stilisierte Polnische Stadtwappen, wurde aus Kupfer unter der Leitung des Professoren Antoni Hajdecki angefertigt. Das Denkmal ist 3 m höher als das Vorkriegsdenkmal und steht etwas näher der Straße. Das Denkmal des Polnischen Soldaten – weil sich so einen Namen festlegte, ist der Hauptort der patriotischen Stadtfeiern. In verschiedenen Zeitabschnitten wurden hier Gedenktafeln, die den Polnischen Aufständischen und den, für das Vaterland gefallenen Schüller des Rawitscher Kadettenkorps gewidmet wurden, montiert - die beide Tafeln auf dem Sockel und auf den Granitplatten rings um das Denkmal: „Dem heldenhaften Polnischen Soldat für den Kampf um Polen, den Kämpfern von Nationalsaufständen, den Pfadfinderinnen und Pfadfindern, die für die Heimat gefallen sind, den Soldaten, die in dem Kampf für die Unabhängigkeit Polens in Jahren 1945 – 1956 durchgehalten haben, den Sibirier von 1939 – 1956, den Soldaten aus dem Rawitscher Lande, die in dem Zweiten Weltkrieg gefallen sind.”

Auf der Stelle des zweiten deutschen Denkmals wurde um die Jahreswende der 70er zu 80er des XX Jahrhunderts ein Springbrunnen in dem sog. „modernen” Stil gebaut. 1988 zum 350-jährigen Stadtjubiläum wurde sie umgebaut und ein Steinbär, darin gestellt, eine Skulptur von Zbigniew Łukowiak. Auf der rechten Seite von den Planty, um die Ecke der Rathaus-straße (ul. Ratuszowa), beachtenswert ist das Jugendstilbürgerhaus, die in die Denkmalliste eingetragen wurde. Die Aufmerksamkeit zieht auch, das gegenüber liegende Altbauhaus, um die Ecke zu der Piłsudski-Straße (ul. Piłsudskiego), aus der gleichen Zeit. Auf dem Erdgeschoss befand sich um die Jahrhundertwende des XIX um XX Jahrhunderts ein Zigarrengeschäft – Rawitsch war in dieser Zeit ein wichtiges Zentrum der Tabakindustrie in Großpolen. Vor dem Altbauhaus steht auf den Planty eine von den wenigen Anzeigesäulen aber die einzige mit der Dachziegelbedachung aus dem XIX Jahrhundert. Einige Meter hinter dem Denkmal, auf der rechten Seite befindet sich heute ein großer Parkplatz. Im Jahre 1889 wurde dort eine prachtvolle Synagoge, an der Stelle der älteren, gebaut. Das Vorhandensein eines jüdaischen Tempels in Rawitsch ergab sich

121

Planty. In the place of the synagogue, there used to be a park for children, the so called „Jordan’s Park”, and later, a market place. During the car park construction works, the workers found remains of the synagogue’s foundations. The outline of the Rawicz synagogue was recreated using different colour setts. One of the County Buildings is located behind the car park. It was built at the turn of the twentieth century and used to be the premises of a private school, and later a boarding house. On the corner of this part of Planty, on the outer side, it is easy to notice the distinguished building of the Primary School No 3. The red-brick building was built at the turn of the twentieth century and is under the supervision of a heritage conservator. Since 1902, a secondary school was placed in this building, which was attended mainly by German students. In 1920, a Polish secondary school for boys (later changed to coeducational) was established in the place of the German school, and some time later, Secondary and High School were opened in the building. From 1948, the current Primary School occupies the building. This part of Planty finishes with the flowerbed, situated opposite to the school, which was created at the same time the Kaiserpromenade was being formed. Hill Fort of Jarosław Dąbrowski begins. The buildings in this part of Planty are varied, terraced tenements are next to villas. On the right side, there are the so called „office houses”. In 1904, one of the very first housing cooperatives in Greater Poland voivodeship was established in Rawicz. In 1922, Rawicz Housing Cooperative LLC was established. An interesting architectonic landmark is a single-storey, classical house dating early nineteenth century, located on the left side, at the level of Mickiewicz Street. We get to the crossroad with 3 Maja Street, closing almost 3 km long, John Paul II Planty trail around the Rawicz’s Old Town.

Since established, Rawicz Planty was carefully looked after by the citizens. It was also looked after the Society for Town Improvement, established in 1837 (possibly, it is this association who suggested the creation of Planty). The nurture of Planty was in the hands of local gardeners. After becoming a Polish town in 1920, Bolesław Simoni was in charge of town’s gardening works and it was while he was in office when Planty became the pride of Rawicz, and admired by everyone in Greater Poland voivodeship. After World War II, the city council took charge in looking after Planty.

For many years, Planty was looked after Municipal Public Utilities and Housing Company. The so called „plantowi” (Planty workers) were responsible for the maintenance of Planty until the 60s. However, Planty was deteriorating. The fact that proved it was known for everyone is that in 1966, the Municipal Bureau of the National Council of Rawicz ordered to develop a modernisation plan for Planty. It included the management and organisation of Planty, as well as the whole infrastructure. The project also alleged that all of the alleys will have an asphalt surface. A detailed cost calculation was also included in the project. Fortunately the project was not implemented. Although, neither were new trees and shrubs planted. In 1968, a project for artificial lighting was developed, which was accomplished. In the 70s and 80s, the deteriorating processes were ongoing in the historic Planty. It included insufficiently nurtured and destroyed vegetation, as well as park’s infrastructure which was also deteriorating. The Jordan’s gardens were disappearing, Planty was also narrowed by the bicycle track (the track was widened and a new asphalt layer was laid down).

The heritage conservator also granted permission to narrow Planty in 2007, due to the reconstruction of the Trunk Road No 5, by the newly constructed supermarket.

In 1982, the Municipal Council ordered to catalogue the vegetation in Planty. The documents were going to be the base for developing a revitalisation project for Planty.

After the political reformation in Poland in 1989, the maintenance of Planty was

122

daraus, dass es in Rawitsch eine jüdische Gemeinde (kahał) gab. Sie funktionierte fast 200 Jahre. 1941 wurde die Synagoge von den Nationalsozialisten in die Luft gesprengt.

Die Ziegelreste wurden unter anderem für die Härtung der Pflasterdecke von den Planty genutzt. Später war es hier ein Spielplatz, noch später durch viele Jahre – ein Marktplatz.

Beim Parkplatzbau im Jahr 2008 wurde auf Spuren der Synagogen-Fundamente gestoßen. Der Umriss der Rawischer Synagoge wurde aus den Pflastersteinen einer anderen Farbe restauriert. Direkt hinter dem Parkplatz befindet sich ein von den Landratsamtsgebäuden. Gebaut um die Jahrhundertwende des XIX zum XX Jahrhunderts, war früher der Sitz einer Privatschule, später eines Internats. An der Ecke dieses Abschnitts von den Planty, an der Auβenseite ist deutlich das prachtvolle Gebäude der Grundschule Nr. 1. zu sehen. Das aus roten Ziegeln, um die Wende des IX zum XX Jahrhunderts erbaute Gebäude befindet sich unter der Aufsicht des Denkmalpflegers. Seit 1902 befand sich dort ein Gymnasium, das vor allem von den deutschen Schülern besucht wurde. 1920 wurde dort ein männliches Gymnasium gegründet, später ein Koedukationsgymnasium, danach ein Gymnasium und eine Allgemeinbildende Oberschule. Seit 1948 hat dort ihren Sitz die heutige Grundschule. Dieses Teil von den Planty schließ das gegenüber der Schule liegende rundes Blumenbeet, das in der Zeit der Entstehung der Kaiserpromenade entstand.

Nach der Ecke von den Planty beginnen die Wälle von Jarosław Dąbrowski Die Bebauung dieses Teils von den Planty ist unterschiedlich, neben den Villen befinden sich hier Miethäuser in einer geschlossenen Bebauungsform. Auf der rechten Seite gibt es sog. Beamtenhäuser. 1904 wurde in Rawitsch von den deutschen Beamten, als eine der ersten in Groβpolen, eine Wohnungsgenossenschaft gegründet. In 1922 entstand in Rawitsch schon die polnische Wohnungsgenossenschaft der Beamten GmbH. Ein interessantes Architekturdenkmal ist das an der linken Seite liegende, auf der Höhe von Mickiewicz-Straße (ul. Mickiewicza), Erdgeschoßwohnhaus aus dem Anfang des XIX Jahrhunderts, das im klassizistischen Stil erbaut wurde. Wir nähern uns der Kreuzung der 3 Maja – Straβe (ul. 3 Maja), und schlissen damit die fast 3-kilometerlange Route durch die Planty des Johannes Paul II um die Altstadt von Rawitsch.

Seit der Entstehung von den Rawischer Planty wurden sie von den Bewohnern mit besonderer Fürsorge umgeben. Um die Planty kümmerte sich auch die im Jahre 1837 gegründete Gesellschaft für die Stadtverschönerung (Towarzystwo Upiększania Miasta) (vielleicht gerade diese Gesellschaft hat die Entstehung von den Grünanlagen in die Wege geleitet). Die Pflege von den Planty war in Kompetenz der städtischen Gärtner. Nach dem Anschluss der Stadt Rawitsch an Polen im Jahre 1920 wurde der städtische Gartenbau von Bolesław Simini geleitet und zu seiner Zeit wurden die Planty zu einer in der gesamten Großpolen bewunderten Zierde der Stadt Rawitsch. Nach dem zweiten Weltkrieg kam die Fürsorge um die Planty in Kompetenz der Stadt. Durch viele Jahre kümmerten sich um die Grünanlagen die Stadtwerke der Kommunal- und Wohnwirtschaft. Für Ordnung und Sauberkeit sorgten noch in den 60er Jahren die sog. Plantowi (Pfleger von den Planty). Dennoch sind die Planty untergekommen. Davon, dass man dessen bewusst war, zeugt die Tatsache, dass im Jahre 1966 im Auftrag vom Präsidium des Nationalstadtrats in Rawitsch ein Modernisierungsprojekt für die Rawitscher Planty ausgearbeitet wurde.

Dieses Projekt umfasste sowohl die Planung und Einrichtung von Grünanlagen, als auch die gesamte Infrastruktur. Das Projekt sah vor, dass alle Alleen eine Asphaltdecke haben werden. Es wurde sogar ein detaillierter Kostenvoranschlag bearbeitet. Zum Glück wurde dieses Projekt nicht realisiert. Auch die geplanten Anpflanzungen von Bäumen und Büschen wurden nicht realisiert. Im Jahre 1968 wurde ein Projekt der gesamten Beleuchtung von den Planty ausgearbeitet, das vollständig realisiert wurde. In den 70er und 80er Jahren nahm der Zerstörungsvorgang der historischen Planty zu. Er betraf sowohl

under the Technical and Investment Department of Rawicz Municipality Council.

However, the will and resources were not sufficient. The first major money income – from the State Rehabilitation Fund for the Disabled – enabled in 1999 to buy specialised equipment. It was only in 2003, when the Rawicz Town Council appointed Department of Public Utilities that the situation changed considerably. Since then, the maintenance of Planty is under the Department of Communal Green Areas DPU. Currently several people are employed in this department however, when needed more people are employed when undergoing extra work. The department has access to a specialist equipment and its annual budget is about 900 000 PLN. Despite being under (almost) constant careful maintenance through the times, Planty as a natural component, is prone to many various dangers. A real disaster was a thunderstorm in July 2009. 20% of all the trees, that is about 250 trees, were brought down (or broken so that required to be taken down) by an incredibly strong storm.

Almost all trees were damaged to some extent. One of the broken branches killed one of the citizens. Another danger for Planty, although unnoticeable on daily bases, are cars and other means of transport. Though it is not only due to the exhaust fumes produced, but also the salt used to clean the streets from the snow and icing in winter. The Rawicz by-passes currently under construction (part of the Expressway S5 and Trunk Road No 36) that are supposed to be opened for use in 2012 will definitely contribute to improving the condition of the trees in Planty. Another problem are the parasitic fungi attacking the leaves of trees and bushes. Unfavourable influence has also the decreasing level of groundwater. The trees are also destroyed by the hard, condensed soil which limits the expansion of roots and uptake of water, minerals and oxygen.

Such large and historic natural establishment as Planty, situated in the city centre not only requires continuous conservation but also comprehensive actions aiming to preserve the area in the best possible state for the next generations. What makes this task even more difficult is the fact that for decades it was not considered to be an important issue. Fortunately, the situation has changed recently. In 2004, The Department of Public Utilities gave an order to develop a project of revaluation of the John Paul II Planty in Rawicz. The actions taken as a part of the project were cataloguing the trees, bushes and shrubs in Planty and also performing an analysis of the current state of the vegetation. A new project to modify the infrastructure and green areas was developed so that Planty would regain its historic prosperity.

According to this concept, a new project including technical and architectural modifications aiming to revitalise the Old Town and Planty in Rawicz. Since 2006 the municipality has the permit for building works related to the revitalisation. Due to the high costs of this investment, reaching over 20 million PLN, Community of Rawicz has applied for a grant from the Norwegian Financial Mechanisms. In 2009 another application was sent, to the Greater Poland Voivodeship Operational Programme, this time regarding Planty only. Revitalisation Project under the name of “Preserving cultural heritage of the John Paul II tree lanes

die nicht ausreichend gepflegte und zerstörte Pflanzendecke, als auch die Parkinfrastruktur, die zerfiel. Die Spielplätze verschwanden, die Planty wurden um einen auβen liegenden Radweg verengt. Dies geschah bei der Gelegenheit der Fahrbahnverbreitung und beim Verlegen der neuen Straßendecke. ( Planty wurden auch viel später verkleinert, mit dem Erlaubnis des Denkmalpfleger, im Jahr 2007, im Zusammenhang mit dem Umbau der Kreuzung der Landstraße Nr. 5 neben dem damalig gebauten Supermarkt). 1982 wurde im Auftrag der Stadt- und Gemeindeamtes eine Inventur der Pflanzendecke von den Planty durchgeführt. Die Dokumentation sollte die Grundlage für die Ausarbeitung des Revitalisierungsprojekts der Planty sein. Nach den Systemveränderungen in Polen, nach 1989, wurde Pflege von den Planty durch die Arbeiter der Abteilung für Investitionen und Technik des Stadtamtes der Gemeinde Rawitsch geführt. Leider reichten die Kräfte und Mitteln nicht aus. Die erste bedeutende Finanzspritze – aus dem Öffentlichen Fonds für die Behindertenrehabilitation – ermöglichte im Jahre 1990 die Beschaffung von Spezialgeräten. Aber erst die Beschlussfassung über die Berufung des Kommunaldienstleitungsbetriebs (ZUK) durch die Gemeinde Rawitsch im Jahre 2003 veränderte grundsätzlich die Situation. Seit dieser Zeit werden die Planty von der Abteilung für städtische Grünanlagen in ZUK gepflegt. Zurzeit werden in der Abteilung über 10 Mitarbeiter beschäftigt, im Saison wächst jedoch die Mitarbeiterzahl um die Arbeiter, die im Rahmen der Inventurarbeiten beschäftigt werden Die Abteilung verfügt über die notwendige Ausrüstung und ihr Jahresbudget beträgt ca. 900.000 PLN. Obwohl die Rawischer Planty in ihrer langen Geschichte fürsorglich (am meisten) gepflegt wurden - dennoch als ein Naturelement – sind sie gegen die diversen Gefahren anfällig. Die größten Schäden verursachen Stürme. Eine richtige Katastrophe war der Gewittersturm im Juli 2009. Der Sturm warf (oder so zusammenbrach, dass es unbedingt ein Baumausrodeln notwendig war) 250 Bäume um, das heiβt ca. 20% des Baumbestandes von den Planty und beschädigte – fast alle. Ein von den zerbrochenen Ästen verletzte tödlich einen Stadtbewohner. Eine ernste Gefahr, obwohl vom Tag zu Tag unsichtbar, stellt der Autoverkehr dar. Es geht hier nicht nur um die Abgase, aber hauptsächlich um die Salzbelastung des Bodens, das durch den Straßenwinterdienst verursacht wird. Die aktuell gebauten Umgehungsstraßen in Rawitsch (ein Abschnitt der Schnellstraße S5 und der Landesstrasse Nr. 36), die im 2012 in Betrieb genommen werden sollen, werden bedeutend das „Wiedergeburt“ der Bäume beeinflussen. Eine weitere Gefahr ist mit dem Auftreten von parasitären Pilzen verbunden, die Bäume- und Strauchblätter besiedeln. Den ungünstigen Einfluss auf der Pflanzenwelt hat auch die Grundwasserabsenkung. Die Bäume zerstört auch harter und dicker Erdboden, die den Wurzelzuwachs einschränkt und die Aufnahme von Wasser, Mineralen und Sauerstoff verhindert.

Eine, so große und historische Parkanlage, die sich im Stadtzentrum befindet, benötigt nicht nur eine systematische Wartung, sondern auch komplexe Handlungen, die dazu führen, dass sie in einem möglichst guten Zustand für die Folgegeneration erhalten bleibt.

Diese Aufgabe ist es umso schwerer, weil sie durch Jahrzehnte nicht als Priorität betrachtet wurde. Die Situation veränderte sich in den letzten Jahren. Im Jahre 2004 im Auftrag vom Kommunaldienstleitungsbetrieb wurde ein Sanierungskonzept für die Planty des Johannes Paul II in Rawitsch ausgearbeitet. In dessen Rahmen wurde eine Baum-, und Strauchbestandsaufnahme und eine Analyse des vorhandenen Pflanzenbestands durchgeführt. Das Projekt der Veränderung der Infrastruktur und des Grüns wurde so ausgearbeitet, um dem Denkmal seinen früheren Glanz wiederherzustellen. In Anlehnung an das Konzept entstand ein technisches Bauprojekt für die Revitalisierung der Altstadt

123

in Rawicz” was rejected because the revitalisation of the historic Planty in Rawicz is a project only for local scale to be funded by the European Union funds, as stated by the deciding committee. However, in 2011 the municipality was granted from the Greater Poland Voivodeship Operational Programme for 2007-2013 a grant of 558 000 PLN for advertising of Planty. In this situation, the revitalisation project for the past few years is implemented on a smaller scale, in phases (in that way the permit for building works is valid) and funded by the council. Until today, about 600 000 PLN was spent and another 250 000 PLN is planned in the budget for 2011. Additionally, every year the municipality spends about 20 000 PLN on new tree and shrubs seedlings. In the last 2 years these expenditures were much higher (about 120 000 PLN, of which half came from the Regional Fund of Environment Protection in Poznan) due to the need to recreate the forest stand destroyed during the storm. Without the external funds the municipality is not able to undergo the revitalisation project.

The John Paul II Planty have multiple functions, important predominantly for Rawicz citizens. It is the traditional place for family walks, but its recreational function has gained new characteristic, more people started coming to Planty to jog and to practise Nordic walking.

Thousands of citizens walk down the alleys on their way to school, work or home. Planty is also a commemorative area for the citizens, the part near the Monument of the Polish Soldier is the place for patriotic celebrations, and an outdoor mass takes place in front of the monument of John Paul II. Rawicz Planty is important not just for the local people. Its notable historic and aesthetic value makes it a place visited by many tourists. Planty also serves as an area where various sport events take place. As early as after the World War I, running competitions around the Planty started taking place, as part of the annual celebratory events on May 3rd. After the World War II, this type of running events was also organised in May, but to celebrate May Day. Athletes from all over Poland were participating in these events. From 1989, an attempt was made to bring the tradition back by organising night running event as part of the celebration for Rawicz Holiday. In 2011, a new form of May running has emerged: for the very first time, a 24 hour long relay run was organised around the John Paul II Planty.

The rich and varied vegetation in Planty, the unique alleys, the layout of the walking trail and the charming tenements and buildings in the background make the John Paul II Planty a one of a kind place. Its beauty and unique colour and atmosphere during all seasons inspire many artists, Planty is a topic of many paintings and poems by various artists, not only the local ones. I hope that this album brings at least a fraction of Planty’s magic.

HENRYK PAWŁOWSKI

124

und der Planty in Rawicz. Seit 2006 besitzt die Gemeinde eine Baugenehmigung, die mit der Revitalisierungsdokumentation verbunden ist. Auf Grund der Investitionskosten, die über 20 Mio. PLN hinausgehen, stellte die Gemeinde Rawitsch schon einige Male einen Antrag auf einen Zuschuss von Norwegischen Finanzmechanismus. Im Jahre 2009 stellte die Gemeinde einen weiteren Antrag, diesmal betraf er nur die Planty, auf Geldmittel vom Operationellen Regionalprogramm für Großpolen. Das Revitalisierungsprojekt unter den Namen „Das Aufbewahren der Kulturerbe von den Planty des Johannes Paul II in Rawitsch” wurde abgelehnt, weil die Sanierung der historischen Rawitscher Planty eine zu regionale Investition sei, um aus den EU- Mitteln finanziert werden zu können – so die Beurteilungskommission. Doch im Jahre 2011 bekam die Gemeinde aus dem Operationellen Regionalprogramm für Großpolen Geldmittel für die Jahre 2007-2013 in Höhe von 558.000 PLN, aber auf… die Promotion von den Planty. In dieser Situation wird das Revitalisierungsprojekt seit einigen Jahren, aber in einem recht kleinen Umfang, in Etappen (deshalb ist die Baugenehmigung noch gültig) aus dem Gemeindebudget realisiert. Bis jetzt wurden ca. 600.000 PLN ausgegeben und es wurden in dem Budget für das Jahr 20111 250.000 PLN eingeplant. Zusätzlich gibt die Gemeinde jedes Jahr ca. 20.000 PLN auf neue Anpflanzungen von Bäumen und Büschen aus. In den letzten zwei Jahren waren es bedeutend größere Aufwendungen (ca. 120.000 PLN, die Hälfte davon kam aus dem Woiwodschaft Umweltschutzfonds in Posen im Zusammenhang mit der Notwendigkeit der Rekonstruktion des Baumbestandes nach den, durch den Sturm verursachten Zerstörungen. Ohne Finanzierung aus den EU-Mitteln ist die Gemeinde nicht im Stande die Revitalisierung von den Planty durchzuführen.

Planty des Johannes Paul II spielen viele Rollen, die vor allem für die Bewohner der Stadt Rawitsch wichtig sind. Sie sind der traditionelle Ort für Familienspaziergänge, aber ihre Erholungsfunktion nimmt in den letzten Jahren neue Formen an, immer mehr Leute treiben dort Jogging und Nordic Walking. Durch die Alleen gehen täglich Tausende Bewohner in die Schule, zur Arbeit, oder nach Hause. Die Planty sind auch für die Bewohner der Stadt Rawitsch ein Ort, wo gefeiert wird - die Umgebung des Denkmals des Polnischen Soldaten stellt einen Ort dar, wo patriotische Feste gefeiert werden und vor dem Denkmal des Johannes Paul II finden die Feldgottesdienste statt. Aber Rawitscher Planty sind nicht nur für die Rawitschbewohner wichtig Der besondere historische und ästhetische Wert von den Planty führt dazu, dass sie ein Besuchsort für die Touristen sind. Sie sind auch eine Sportanlage und dies seit längerer Zeit. Schon nach dem Ersten Weltkrieg fanden hier Läufe rings um die Planty statt, die mit dem Feiertag des Dritten Mai verbunden waren. Nach dem Zweiten Weltkrieg wurden hier solche Läufe auch im Mai, allerdings aus Anlass des Arbeitstages organisiert. An diesen Läufen nahmen Leistungssportler aus Gesamtpolen teil. Nach 1989 versuchte man die Lauftradition rings um die Planty wiederherzustellen, unter anderem wurden im Mai Nachtläufe bei Gelegenheit der Rawitscher Stadtfeier organisiert. Im Jahre 2011 entstand eine neue Formel des Mailaufes in Rawitsch: es wurde zum ersten Mal der 24 – stundenlange Staffellauf rund um die Planty des Johannes Paul II organisiert.

Die reiche und unterschiedliche Pflanzendecke von den Planty, das einzigartige Platzieren von Alleen und die Form des Spaziergangzuges, der zauberhafte Hintergrund der Miethäusern und historischen Gebäuden führen dazu, dass die Planty des Johannes Paul II „der einzige solche Ort” ist. Ihre Schönheit, der einzigartige Farbenspiegel und die Atmosphäre zu jeder Jahreszeit inspirieren auch die Künstler. Die Planty sind Thema von Gemälden und Gedichten nicht nur einheimischen Künstler. Ich hoffe, dass sie in diesem Band mindestens einen Hauch der Magie der Rawitscher Planty finden.

HENRYK PAWŁOWSKI