advalvas | jaargang 60 | nr7

Nr 7

28 november 2012 Eliene Albers viert Sinterklaas met arme kinderen uit de Pijp

Wetenschappers Willem Frijhoffs komen uit hun biografie van comfortzone een weeskind

De zomervakantie van docenten komt in de knel

Onafhankelijk magazine van de Vrije Universiteit — www.advalvas.vu.nl

Met zwarte piet slaat Nederland een modderfiguur pag 10

1

1

UW

01

GOE

TR

O

N LE

DO DE e E

2

welzijn en cultuur

Maak jij hun studie mogelijk?

Het UAF helpt al 60 jaar hoger opgeleide vluchtelingen om zich hier te ontwikkelen door studie. Voor duizenden getalenteerde vluchtelingen hebben we dat al mogelijk gemaakt: artsen, ingenieurs, economen, juristen en vele anderen. We zijn trots dat dit is beloond met de 1e plaats in het Trouw-onderzoek naar de prestaties van 800 goede doelen. Ook nieuw gevlucht talent willen wij de kans geven zich te ontwikkelen. En dat kun jij mede mogelijk maken! Kijk op www.uaf.nl

Adv-205x264mm.indd 1

19-09-12 14:55

INHOUD

jaargang 60 — nr 7

VU NU

Eliene Albers komt in actie voor arme kinderen uit 6 de Pijp Zwarte Piet de sidekick van Sinterklaas moet nodig 10 gerestyled worden Interdisciplinaire samenwerking levert verrassend onderzoek op

16

Voorpublicatie Evert Willemsz, een weeskind op 22 zoek naar zichzelf En verder Online

4

Opinie: gezondheidszorg

8

Column: Nico van Straalen

9

Onderzoeksnieuws

14

Brieven

21

Opinie: academische cultuur

24

Column: Roos

25

Campus: onderzoeksinstituten

26

PP

28

Cultuur: theater en restaurant

30

Sleutelgat

31

Griff

32

Coverfoto Brett Russel

onafhankelijk magazine van de Vrije Universiteit Redactieadres De Boelelaan 1105 kamer 1-D-40 1081 HV Amsterdam redactie.advalvas@vu.nl Hoofdredacteur Marieke Schilp Redactie Floor Bal, Peter Breedveld, Dirk de Hoog, Welmoed Visser Eindredactie Win Castermans Secretariaat Barbara Vazquez, (020) 5985630 secretariaat.advalvas@vu.nl Basis Ontwerp Luis Mendo - GOOD Inc. Vormgeving Rob Bömer, rbbmr.nl

ADVALVAS

Medewerkers Dick Roodenburg (Griffioen), Rianne Lindhout, Anita Mussche (redacteuren a.i.), Merlijn Draisma, Roos van Rijswijk, Bas van der Schot, StudioVU (Riechelle van der Valk, Yvonne Compier) Peter Valckx, Veerle Vrindts Copyright HOP-kopij Hoger Onderwijs Persbureau, Amsterdam VU-advertenties zie secretariaat Commerciële advertenties Bureau Van Vliet, (023) 5714745 Druk Senefelder Misset, Doetinchem

nr 7 — 28 november 2012

Woensdag 21 november 2012, 18.20 » Medische faculteit: de artsen in spe Roy Zuurbier, Alexander Bijnsdorp en Sarah Mann leggen een bodem voor de carrièreavond Foto peter valckx 3

Laatste nieuws Dagelijks vers nieuws op advalvas.vu.nl › UAF-directeur Kees Bleichrodt overleden

› Mail en win een exemplaar van ‘Wetenschap is ook maar een mening’ › Geen vakantie door harde knip

› Twittersessie over gezondheid in 2030 › Personeel luistert gelaten naar René Smit › Nieuw studentenwoningencomplex vlakbij de VU › Economiedecaan: ‘Ik waarschuwde al in 2008 tegen derivaten’ – plus update › Ook andere partijen blokkeren leenstelsel in Eerste Kamer › Niet de UvA, maar de VU speculeert volgens de Onderwijsinspectie › Senatoren GroenLinks steunen leenstelsel niet › Minister: universiteiten nemen onverantwoorde risico’s met derivaten › Afgestudeerden kunst & cultuur somber over toekomst › Nieuwe universiteit: De Universiteit van Nederland › Studentenhuisvesters: ‘Goedkoper bouwen geen oplossing’ › Schaatsen op de campus voor 3FM Serious Request

4

Duwo legt renovatie Uilenstede stil Studentenhuisvester Duwo legt alle bouwplannen voor nieuwe kamers en woningen stil.

O

mdat het kabinet de huurregels aanpast, wordt er niet meer gebouwd, verbouwd of gerenoveerd.

Ook de renovatie van de Amstelveense wijk Uilenstede is gestopt.

“Als de kabinetsplannen doorgaan, gaan de studentenhuisvesters failliet”, zegt algemeen directeur Jan Benschop van Duwo. Het

nieuwe huurplafond in het regeerakkoord en eerder aangekondigde belastingmaatregelen zorgen er volgens hem voor dat Duwo, de grootste studentencorporatie in de Randstad, er straks 17 miljoen euro per jaar bij inschiet op een omzet van 54 miljoen.

Eerder maakte Duwo al bekend dat het de bouw van een grote

studentenflat in Delft heeft geannuleerd vanwege de kabinetsplannen. Nu blijken ook projecten in Amsterdam, Den Haag en Leiden niet door te kunnen gaan.

“We zouden miljoenenverliezen leiden”, zei Benschop tegen het ANP. (HOP/PB)

Lees het vervolg op advalvas.vu.nl>nieuws.

‘Minder ontslagen dan verwacht’

W

aarschijnlijk vallen er minder ontslagen dan het bestuur deze zomer nog dacht. Dat was het belangrijkste nieuws dat collegevoorzitter René Smit 20 november te vertellen had op een bijeenkomst met medewerkers van de centrale diensten in de kantine van VU Uilenstede.

Maar hoeveel mensen mogelijk hun baan gaan verliezen door de voorgenomen reorganisatie, liet Smit wijselijk in het midden.

Op de vraag of er nog steeds 21 miljoen euro structureel moet worden bezuinigd, gaf hij geen direct antwoord. “We kijken voor-

al naar de inhoud van de plannen. Als bijvoorbeeld door het schrappen van administratieve ondersteuning een hoogleraar zelf brieven en verslagen moet gaan uittypen, levert dat natuurlijk geen echte besparing op”, aldus Smit.

Hij hield de ongeveer honderd aanwezigen nog eens voor dat een efficiëntere bedrijfsvoering echt nodig is. “Als we nu niet veranderen, bestaat deze universiteit over een aantal jaren niet meer op de manier waarop wij dat willen.” Hij zei te verwachten dat de nieuwe regering weinig goeds te bieden heeft aan de universiteiten. (DdH)

Lees alles over de reorganisatie op advalvas.vu.nl>nieuws. nr 7 — 28 november 2012

ADVALVAS

rbbmr.nl

› Prijs voor bacheloronderzoek naar betere diagnose kanker

StudioVU/Riechelle van der Valk

› Langstudeerboete kost 12,3 miljoen

online

Economiedecaan: ‘Ik waarschuwde tegen derivaten’

D

e VU neemt onverantwoorde risico’s met derivaten, vindt minister van Onderwijs Jet Bussemaker. De VU heeft via die derivaten de rente voor de komende twintig jaar laten vastleggen op 5,2 procent.

Omdat de rente op de financiële markt nu lager ligt, lijdt de VU een papieren verlies.

De VU heeft niets geleend en betaalt dus ook geen rente.

“Zolang die derivaten niet

worden verkocht en de bank geen bijbetaling eist, is er geen reden tot zorg”, zegt economiedecaan Harmen Verbruggen. Hij moet lachen om Bussemakers opmerking dat universiteiten niet meer professioneel mogen beleggen. “Banken moeten voortaan financiële oenen als de VU behoeden voor financiële misstappen”, aldus Verbruggen. “Maar we zijn een kennisinstituut. Ik heb hier aan mijn faculteit vier, vijf hoogleraren die zijn gespecia-

Weggegooid met de langstudeerboetes

€12,3 miljoen

M

et het invoeren en terugtrekken van de langstudeerboete heeft de overheid 12,3 miljoen euro verspild, zo meldde de NOS onlangs. Eerder bleek al dat onderwijsinstellingen de tien miljoen euro mogen houden die ze kregen om gehandicapten en deeltijdstudenten te compenseren voor de boete. Dat geld mogen ze nu gebruiken om de kosten op te vangen die het vervallen van de langstudeerboete met zich meebrengt: collegegeld terugbetalen en administratie afhandelen. Ook de Dienst Uitvoering Onderwijs stak veel tijd erin. Zo’n 23.000 uren à 100 euro: 2,3 miljoen. (HOP)

Lees het hele bericht op advalvas.vu.nl>nieuws>26 november.

ADVALVAS

nr 7 — 28 november 2012

liseerd op dit gebied.”

Vindt Verbruggen het dan zo slim van de VU om die derivaten te hebben? “Nee, ik heb dat in 2008 ook ten sterkste afgeraden, omdat toen al duidelijk was dat er een financiële crisis zat aan te komen.”

Het college van bestuur moet beter luisteren naar de deskundigen die het zelf in huis heeft, vindt Verbruggen.

(PB)

Lees alles over het derivatengedoe op advalvas.vu.nl>nieuws>21 november.

twitter.com/advalvas_vu facebook.com/advalvas issuu.com/advalvas

Doodsteek Het laatste waar studerend Amsterdam op dit moment op zit te wachten, is huurverlaging. Aldus Harmen van der Steenhoven op advalvas. vu.nl>opinie>21 november

Aandacht Organisaties kunnen net zo verwaarloosd zijn als kinderen.

Dat ontdekte consultant Joost Kampen. advalvas.vu.nl >opinie>14 november

Paria ‘Wie uit de pas loopt, wordt tot paria verklaard. Tot iedereen verworden is tot drones in een door managers gewenst format’, reageert Rick Vermunt op een opvallend bericht uit Leuven. advalvas.vu.nl>nieuws>12 november

(Re)tweets Een selectie uit de opvallendste tweets van de afgelopen weken AT5@AT5 Demonstrerende student op Amstel Station vanmiddag: ‘Ik voel me een kip die wordt kaalgeplukt!’ http://at5.nl/s/nCM 22-11_Een van hen had zich verkleed als kip.

Een klein groepje studenten protesteerde 22 november op het Amstel Station tegen de plannen van het kabnet Rutte-Asscher om de studenten ov-chipkaart af te schaffen. Op de Facebook-pagina ‘Studenten zijn geen kippen’ kun je steun betuigen zonder de kou in te hoeven. @NienkeKodde Leuke kennismaking nieuwe medewerkers @VrijeUniversiteit met bezoek aan Cactuskas in de Hortus. pic.twitter.com/ jWD3sOOg 22-11_Toch nog 27 nieuwe VU-medewerkers om mee te doen aan het programma dat de dienst Marketing & Communicatie sinds het begin van deze eeuw voor hen organiseert. Toen nog acht keer, nu twee keer per jaar. Dé kans voor de nieuwe postdoc Letteren om ook de Loopzaal van Bewegingswetenschappen en het Radionuclidencentrum eens te zien. @WouterBeekers Elma Drayer scherp in Trouw: Uit angst om te stigmatiseren zijn antropologen als Edien Bartels blind voor wat stigmatisering verdient.

22-11_Polemiek over neef-nicht-huwelijken. Edien Bartels is tegen gedwongen huwelijken, maar zegt dat neef-nicht-huwelijken niet altijd gedwongen zijn.

Drayer vindt het een kwestie van beschaving om niet te mogen trouwen met een bloedverwant. Charles Darwin en anderen toonden aan dat kinderen van neef-nicht-ouders niet meer risico op aangeboren aandoeningen hebben dan kinderen van vrouwen van 35 jaar en ouder. What ’s next!? @uitdeverf Kees Bleichrodt. Wat een mooie mensenrechtenman. We gaan hem zo missen. Lees het persbericht en in memoriam op http:// www.uaf.nl @UAFnl 22-11_Directeur Kees Bleichrodt van de Stichting voor vluchteling-studenten UAF overleed 21 november. Bij zijn aantreden in 1989 hielp het UAF duizend vluchtelingen, nu meer dan 3.000 per jaar.

Jobsupport is een belangrijk onderdeel geworden.

‘Kees was waar nodig diplomaat en waar mogelijk activist, vooral gericht op de praktijk’, aldus het In Memoriam.

5

masterstudent Eliene Albers ‘ Het is heel belonend werk’

‘Iets kleins kan veel betekenen voor iemand anders’ 6

nr 7 — 28 november 2012

ADVALVAS

in actie

Eliene Albers, masterstudent biomoleculaire wetenschappen, helpt een sinterklaasfeest te organiseren voor arme kinderen uit De Pijp.

DOOR RIANNE LINDHOUT Foto StudioVU/Yvonne Compier

B

en je een grote fan van Sinterklaas? “Dat valt wel mee, al heb ik wel warme herinneringen aan het feest. Als oudste van vier kinderen vond ik het leuk om het spel mee te spelen voor mijn jongere broertjes die nog geloofden. Ik vind dat Sinterklaas niet zou moeten gaan om alleen maar heel veel cadeautjes en vanaf september al pepernoten en chocoladeletters. Het is een feest voor gezellige, donkere winteravonden.”

Hadden jullie het thuis vroeger ook arm, net als de kinderen voor wie je nu een feest organiseert? “Ik kom van een boerderij die mijn ouders zelf hebben opgestart in de periode dat ik werd geboren. Ze moesten veel investeren en hadden het meestal niet breed, maar wij kregen met Sinterklaas en met verjaardagen wel cadeautjes. Het is niet te vergelijken met de kinderen die jeugdinstellingen nu voor ons selecteren.

Hun ouders zijn vaak afhankelijk van de voedselbank.”

Vanwaar dan jouw belangstelling voor de stichting ‘Sinterklaas bestaat’? “Ik kende de voorzitter van de studentendesk van het Rode Kruis al toen ik nog in Maastricht studeerde. Ik

ADVALVAS

nr 7 — 28 november 2012

vond het Rode Kruis altijd best ver van me af staan. Maar dat ze in verschillende steden ook een studentenafdeling hebben, sprak me erg aan. Toen ik in september in Amsterdam ging studeren, had ik al van tevoren bedacht dat ik aan dit project wilde meedoen. Het is heel concreet: je organiseert iets en ziet ook de kinderen die er plezier aan beleven. Ik leer ook meteen de stad goed kennen, want ik fiets de hele stad door om snoep en knutselspullen op te halen bij winkels die doneren. Het was ook erg leuk om het programma in elkaar te zetten en de acquisitie te doen.

Winkeliers willen graag meedoen omdat het voor kinderen is, en ook nog voor kinderen uit hun eigen stad. Het is heel belonend werk.”

Bijzonder dat je jouw bètastudie combineert met zulk sociaal vrijwilligerswerk. “Ik heb een paar zomervakanties in de thuiszorg gewerkt. Daar zag ik hoe iets kleins veel kan betekenen voor iemand anders. Ik werkte bij mensen die afgelegen woonden en vaak best eenzaam waren. Het schoonmaken vonden ze minder belangrijk dan het praatje dat ik met ze maakte. Verder ben ik ook altijd wel actief geweest in de medezeggenschap bij mijn opleidingen.

Ik wil me niet helemaal focussen op één ding. Ik wil wel graag promoveren en de wetenschap in, bijvoorbeeld op het gebied van oncologie of epigenetica.

Om dingen te ontdekken. Maar nieuwe mensen ontmoeten, het sociale aspect, wil ik niet missen.”

Eliene Albers

CV

1989 Geboren 23 januari, Assen 2008 Havo-diploma, Assen 2009 Propedeuse Hoger Laboratorium Onderwijs, Groningen 2009 en 2010 Vakantiewerk in de thuiszorg rond Assen 2012 Bachelor biomedische wetenschappen, Universiteit Maastricht Sinds september 2012 Masteropleiding biomoleculaire wetenschappen, VU Vrijwilliger Rode Kruis Studentendesk Amsterdam

Voor hoeveel kinderen is het feest?

“Er komen tweehonderd kinderen van nul tot twaalf jaar, meestal met hun moeder. Het is ’s middags op 5 december in een sporthal. We gaan een spel doen waarbij kinderen hun pietendiploma kunnen halen. Aan het eind krijgen de kinderen twee cadeautjes: een spelletje of iets anders dat ze thuis kunnen doen en een kleinigheidje. We organiseren het feest met een commissie van zeven studenten. Als we binnenkort de cadeautjes gaan inpakken, wordt het een gezellige avond met z’n twintigen. Het is wel jammer dat we maar een heel klein deel van de vele gezinnen die het nodig hebben, kunnen bereiken. Dit jaar is het alleen voor kinderen in De Pijp, vorig jaar was het Amsterdam-Noord.

Hebben jij en de andere organisatoren veel ervaring met kinderen?

“We studeren allemaal iets anders, maar niemand van ons heeft ervaring met deze doelgroep. Tijdens het feest helpen stagiaires met een pedagogische achtergrond bij de begeleiding.

Zij hebben ons ook geholpen bij de samenstelling van het programma.

Dat moet bijvoorbeeld heel gestructureerd verlopen, omdat het om een grote groep kinderen gaat uit uiteenlopende gezinssituaties. Deze stagiaires kennen een deel van de kinderen al en weten hoe ze met hen om moeten gaan.”

Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

7

Gezondheidszorg

opinie

Nederland zorgt te veel

Nederland geeft na de VS het meest uit aan gezondheidszorg. Dit kan zo niet langer, vindt hoogleraar Henk Nies.

Door Henk Nies Beeld Bas van der Schot

O

ns land is een zorgelijk land, letterlijk gezien. Als we naar de langdurende zorg kijken (ouderenzorg, gehandicaptenzorg, complexe zorg voor chronisch zieken, langdurige geestelijke gezondheidszorg), dan is Nederland zelfs koploper publieke uitgaven. Echter, Nederland is een van de minst vergrijsde landen. Ook betalen we naar verhouding vrij weinig zorg direct uit eigen zak, maar wel veel premies en belastingen. Logisch, want we willen solidair zijn. Als we het maar niet nivelleren noemen. En we doen niet zo veel met persoonsgebonden budgetten. Andere landen met minder hoge collectieve zorgkosten doen dat vaak wel. Als we op de huidige voet doorgaan, geven we in 2050 ruim 8 procent van ons bruto binnenlands product uit aan langdurende zorg. In Zweden zal dat 5,5 procent zijn, in Noorwegen 4,5 procent en in andere landen nog veel minder. Hier ligt dus een uitdaging.

Maar wat moet er gebeuren wil goede zorg betaalbaar en daarmee houdbaar worden? Het antwoord is eenvoudig: we moeten er minder zorgelijk naar kijken.

We leggen veel zorgvragen van kwetsbare mensen aan beroepskrachten voor en we organiseren zorg ook weg uit de samenle-

8

ving: in bijvoorbeeld verpleeghuizen en verzorgingshuizen. Ook betalen we wel voor zorg verlenen en nauwelijks voor zorg voorkomen. Een praktisch voorbeeld: we vergoeden wĂŠl hulp bij het aantrekken van steunkousen, maar geven geen bonus op zelf steunkousen leren aantrekken.

Dat betekent dat we zorg terug naar de samenleving moeten brengen en dat kwetsbare mensen veel meer voor zichzelf gaan zorgen, ondersteund door mantelzorgers en mensen in de buurt. Dat klinkt eenvoudig, maar dat is het niet. Zo bieden mantelzorgers al bijna driekwart van de zorg. Initiatieven van burgers die zelf de zorg organiseren en contracteren, zorgruilafspraken

tussen mensen in de buurt, de inzet van betaalde krachten die geen zorgachtergrond hebben, mensen leren hun zorg zelf te reguleren (denk maar aan suikerziekte), gezond leven en de kwaliteit van buurten verbeteren, zowel het sociale klimaat als de fysieke kenmerken (kwaliteit van de woningen, drempels, vervoer): het helpt allemaal de zorglasten naar beneden te brengen. Het biedt mensen vooral meer kwaliteit van leven.

Om dat voor elkaar te krijgen, zijn radicale veranderingen nodig. Veranderingen die het kabinet nu inzet. Het gaat veel maatschappelijke onrust opleveren als die veranderingen niet goed worden opgezet. Hier ligt een grote taak voor de overheid, de landelijke en de lokale. Die zullen zich anders moeten opstellen, de nek uitsteken. Maar het doel is de moeite waard: goede zorg voor een zacht prijsje.

Een hele zorg minder!

Henk Nies is bijzonder hoogleraar Organisatie en beleid van zorg op de Zonnehuis-leerstoel en bestuursvoorzitter van kenniscentrum Vilans. Hij hield op 16 november zijn inaugurale rede De zorg ontzorgd/t.

Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl. nr 7 — 28 november 2012

ADVALVAS

column

Weg met de studierendementen Wisselcolumn Nico van Straalen, hoogleraar dierecologie

foto StudioVU/Yvonne Compier

E

r is haast geen begrip in onderwijsland waar ik een grotere hekel aan heb dan aan het woord studierendement.

Die term is zo in tegenspraak met alles in mij wat docent is, dat ik het woord haast niet uit kan spreken. Het is typisch een term die thuishoort in the newspeak die sinds een paar jaar rondwaart in onderwijsland.

Het komt voort uit een filosofie die de universiteit ziet als een productieproces: eerstejaars erin, diploma’s eruit. Wat een minachting voor het onderwijsproces spreekt daaruit!

De bestuurder beschouwt een hoog rendement (veel geslaagde studenten, relatief ten opzichte van de instroom) als iets wat nastrevenswaardig is. Maar voor hetzelfde geld kun je zeggen dat een laag rendement goed is, want dat betekent dat je selectief bent, dus hoge eisen stelt.

Deze simpele redenering laat al direct zien dat studierendement niks te maken heeft met de kwaliteit van het onderwijs.

Desondanks wordt van hoger hand op de studierendementen ‘gestuurd’. Dat wil zeggen dat rendementscijfers voorkomen in tabellen die een opleiding karakterise-

ADVALVAS

nr 7 — 28 november 2012

ren en dat de verwachting wordt uitgesproken dat Kwaliteit is de rendementen omhoog gebaat bij minder gaan. Als je slecht scoort studenten op het rendement, heb je een probleem. Maar zegt dat echt iets over de kwaliteit van een opleiding?

We zijn helaas terechtgekomen in een systeem waarin administratieve kengetallen de boventoon zijn gaan voeren bij de beoordeling van een opleiding. Gaat er ooit iemand achterin een collegezaal zitten om te controleren of de docent de meest recente inzichten van zijn vakgebied in het college verwerkt? Neemt er ooit iemand deel aan een werkgroep om te beoordelen of de assistenten goed toegerust zijn om de stof uit te leggen? Gaat er ooit iemand meelopen met een practicum om te zien of de docent goed bezig is met activerend onderwijs? Zelfs de leden van een visitatiecommissie doen dat niet. Hun oordeel is gebaseerd op Dublin-descriptoren, examenregelingen en studierendementen, niet op de werkelijke gang van zaken bij het onderwijsproces.

Het rendementsidee verheerlijkt de outputfinanciering en zet een premie op zoveel mogelijk studenten die zoveel mogelijk nominaal studeren. Maar de finan-

ciering van de staf groeit niet mee. Een afdeling die geen promoties en NWOprojecten heeft, en al zijn geld moet verdienen met onderwijs, krijgt haar begroting niet rond. Het gevolg is dat in veel gevallen de externe geldstromen meebetalen aan het universitair onderwijs.

Volgens mij zijn we doorgeschoten in het rendementsdenken. We moeten terug naar de basis: hoe garanderen we hoogkwalitatief onderwijs? Kwaliteit is gebaat bij hoge eisen en selectie, zoveel mogelijk aan het begin van de opleiding.

Kwaliteit is niet gebaat bij meer, maar bij minder studenten. Kijk eens kritisch naar elke opleiding en leg een normgetal vast voor het aantal studenten. Reken dan uit welke staf nodig is om dat aantal fatsoenlijk onderwijs te bieden en bekostig die staf voor een aantal jaren. Als faculteiten meer studenten willen toelaten moeten ze dat zelf weten. Na vijf jaar bekijk je de zaak opnieuw. Maar bovenal: verbied onderwijsmanagers het woord studierendement nog één keer in de mond te nemen.

Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

9

5 december

Zwarte Piet kan echt niet meer Een groeiende groep Nederlanders wil van Zwarte Piet af. Het is een racistische traditie en we slaan er internationaal een modderfiguur mee.

Door Peter Breedveld Foto’s Brett Russel

I

n het Metropolitangebouw tegenover de VU sta ik op antropologe Rhoda Woets te wachten. Ik zie een bekende, we praten wat en ik vertel haar waar ik Woets over wil spreken: het groeiende verzet tegen Zwarte Piet.

Ze wordt meteen een beetje boos. “Dat vind ik zo achterlijk! Zwarte Piet is helemaal niet racistisch, het is een kinderfeestje! Je gaat toch geen kinderfeestje bederven!” Routineus draait ze de argumenten vóór Zwarte Piet af: dat hij zwart is door de schoorsteen, dat ze als kind ook van Zwarte Piet genoot, en toch ook niet racistisch is geworden enzovoort.

Zo gaat het altijd in discussies met Zwarte Piet-fans. Steeds dezelfde argumenten worden ingebracht. Activist Quinsy Gario, die vorig jaar bij een Sinterklaas-

10

intocht met veel machtsvertoon werd gearresteerd omdat hij een T-shirt droeg met de leus ‘Zwarte Piet is racisme’, heeft een Zwarte Piet-bingo gemaakt, een kaart waar alle argumenten vóór Zwarte Piet op rij staan: ‘En de jodenkoeken dan?’

Trouwe zwarte slaaf “Ik heb er laatst ruzie over gehad met iemand”, vertelt Woets later. “Hij had het over Surinamers die ons komen opleggen dat Zwarte Piet weg moet. Dat stoorde me nog het meeste, dat hij er een wij/zijdiscussie van maakte. We zijn toch allemaal Nederlanders?”

Vorig jaar schreef Woets er een stuk over op het weblog van VU-antropologen Standplaatswereld.nl: ‘Zwarte Piet is een stereotiepe karikatuur in het pak van een Moorse bediende die zeer waarschijnlijk de dienstbaarheid van de trouwe zwarte slaaf symboliseerde.’ Overal ter wereld is het verboden om karikaturen af te beelden van het vrolijke nikkertje, of hij nou blackface heet of Golliwog, maar in

Nederland is hij juist elk jaar een maand lang alomtegenwoordig. ‘Is dat niet de wereld op zijn kop?’, vraagt Woets zich af.

Woets is zelf met Zwarte Piet opgegroeid, zag er ook geen enkel kwaad in, maar toen ze voor haar onderzoek een tijd in Ghana woonde, waar de Nederlandse gemeenschap een Sinterklaasfeest organiseerde, begon het te knagen. “We stonden daar samen met Ghanezen te kijken naar Sinterklaas en zijn zwartgeschminkte knecht, ik voelde me daar heel ongemakkelijk bij. In Nederland had ik ook vaak Ghanese vrienden op bezoek, maar ik was altijd blij dat het niet in de Sinterklaasperiode was, want ik zou niet weten hoe ik dat moet uitleggen.”

Antropologiestudent Mitchell Esajas is oprichter van de New Urban Collective, een netwerkorganisatie voor studenten met ‘diverse’ achtergronden. Op een drukbezochte bijeenkomst vorig jaar zou worden gediscussieerd over tien stellingen. “Uiteindelijk is er maar één aan bod gekomen”, vertelt Esajas, “Dat was die

nr 7 — 28 november 2012

ADVALVAS

5 december

over Zwarte Piet. Gario was een van de sprekers en net die week daarvoor gearresteerd, daardoor waren de gemoederen hoog opgelopen.”

“een kinderfeest zo wordt overschaduwd door die Zwarte Piet-discussie.” Ze schreef er een artikel over in het komende nummer van Essay, het blad van de faculteit der Sociale Wetenschappen. Ze buigt zich onder andere over de vraag of Zwarte Piet niet slecht is voor het internationale imago van Nederland.

Witte koloniale meester Esajas hoorde als kind dat zijn klasgenoten allemaal hun schoen zetten in december. Toen hij dat thuis ook wilde Ons kleine geheimpje doen, stak zijn moeder daar een stokje Volgens Brugman valt dat wel mee: “Dit voor. “‘Wij doen niet mee aan dat raciskomt doordat de culturele betekenis tische feest’, zei ze. Pas toen ben ik me van het Sinterklaasfeest bewust geworden van de doorgaans niet met beladenheid van Zwarte buitenlanders wordt Piet. Die symboliseert de Liever brengen zwarte onderdaan van de ‘Wij doen niet mee gedeeld. we molens en tulpen ter superieure, witte, koloniaan dat racistische sprake.” Brugman meent ale meester.” Esajas realifeest’ dat Nederland, ondanks seerde zich dat hij vaak Geert Wilders, nog steeds de enige donkere jongen bekendstaat als een tolein zijn klas was. “Mijn De moeder van antropologierant land, en dat zal zo allochtone vrienden zaten student Mitchell Esajas blijven zolang Sinterklaas bijna allemaal op lagere ‘ons kleine geheimpje’ schoolniveaus. Ik vroeg blijft. “Zelf heb ik Zwarte me af waarom. Het ging Piet altijd als iets positiefs me opvallen dat donkere ervaren”, zegt ze aan de mensen in de media vrijtelefoon, “Maar nu komt Sinterklaas wel nooit belangrijke posities bekleden.” in een heel negatief licht te staan. De Vroeger maakte hij zich druk om Zwarte discussie is ook erg gepolariseerd. Je bent Piet, maar nu heeft hij een meer berusvoor of tegen Zwarte Piet, een middentende houding. “Mijn moeder hield zich weg is blijkbaar niet mogelijk.” ermee bezig in de jaren tachtig, en er is Brugman lijkt liever geen afscheid te sindsdien niets veranderd. De argumennemen van Zwarte Piet. “In het Sinterten zijn nog altijd dezelfde.” Esajas zou al klaasjournaal zit nu ook een reporter blij zijn als mensen zich bewust worden met een donkere huidskleur, Dolores van de impact van Zwarte Piet op een Leeuwin. Misschien dat die de discussie groeiende groep mensen. “Ik probeer verzacht omdat ze een signaal afgeeft: de dialoog aan te gaan, mensen aan het kijk, ik heb een donkere huidskleur, denken te zetten.” maar ik heb geen moeite met Zwarte Student communicatiewetenschappen Piet.”

Britta Brugman vindt het jammer dat

12

Antropologiestudent Saïda (ze wil niet met haar achternaam in Advalvas) heeft ook een donkere huidskleur, en zij heeft wel degelijk moeite met Zwarte Piet.

“Ik stond een keer bij de bakker toen een kind naar me wees en riep: ‘Mama, mama, Zwarte Piet!’” Saïda was nooit erg met Zwarte Piet bezig geweest, maar door dat voorval werd ze hard geraakt.

“Mensen die zeggen dat Zwarte Piet zwart is vanwege de schoorsteen, willen bepaalde dingen gewoon niet zien. Dacht dat kind misschien dat ik zwarte krullen, roodgestifte lippen en oorbellen had omdat ik die ochtend door de schoorsteen was gekropen?”

Saïda is getrouwd met een Amerikaan, die kan al helemaal niet uit over deze traditie. “Een boot vol Zwarte Pieten bij de Sinterklaasintocht, hij kon zijn ogen gewoon niet geloven. Ik probeer hem dan uit te leggen dat Nederland niet dezelfde ontwikkeling heeft doorgemaakt als de VS, met de civil rights movement en zo.

Maar ik ben me erin gaan verdiepen en het valt niet te ontkennen dat Zwarte Piet gewoon een Nederlandse variant is op het Amerikaanse blackface, waarbij blanke entertainers zich zwart schminkten om een karikatuur neer te zetten van zwarte mensen.”

Terug naar mijn bananenland “Nederlanders vinden zichzelf tolerant.

O wee als iemand ons racistisch noemt”, aldus Saïda. “Daar mag niet over worden gepraat.” Maar het is er wel, weet ze.

“Natuurlijk zegt niemand tegen me dat ik terug moet naar mijn bananenland. Het gaat veel subtieler. Aan de andere kant: het woord ‘neger’ is in Nederland heel

nr 7 — 28 november 2012

ADVALVAS

wetenschap

wel iets in een eigentijdse normaal. Ik wil dat niet, ‘trickster’ als hulp van ik ben er niet van gediend ‘Je bent voor of Sinterklaas: een archetyom ‘negerin’ genoemd te tegen Zwarte Piet, pische identificatiefiguur worden.” een middenweg voor de onderdrukten die Saïda legt, net als Esajas, is blijkbaar niet door zijn slimheid kans de link met de maatschapmogelijk’ ziet onder de druk van de pelijke underdogpositie machtigen uit te komen. van allochtonen. “De “Ik begrijp wel dat het reactie van veel donkere Student communicatiemoeilijk is om zo’n diepgemensen, ook op een film wetenschappen Britta Brugman wortelde traditie te veranals Alleen Maar Nette deren”, zegt Esajas, zeker Mensen, heeft te maken in het licht van de huidige met hun positie in de globalisering, en de veranmaatschappij. Ik woon dering van de huidige wereldorde. China zelf in een blanke achterstandswijk. Hier is bezig de VS te overvleugelen als economoet je ook niet met foute grappen over mische grootmacht. Het Westen is niet laagopgeleiden komen aanzetten. Daarlanger superieur. Zwarte Piet is deel van mee verneder je mensen die toch al zijn de oude wereldorde. Dit is geen kwestie achtergesteld.” van allochtoon tegen autochtoon, van Maar hoe moet het nu? Moet Zwarte Piet zwart tegen blank of noord tegen zuid, worden afgeschaft? “Van mij hoeft dat het gaat om deze keuze: wil je je aanpasniet”, zegt Saïda. “Maar maak er écht een sen aan een veranderende omgeving schoorsteenveger van, door hem een paar of vasthouden aan je oude mindset en zwarte vegen op zijn gezicht te geven.” tradities?

Woets roept academici, studenten, designers en modeontwerpers op om de sidekick van Sinterklaas te restylen. Zij ziet Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

ADVALVAS

nr 7 — 28 november 2012

De New Urban Collective houdt een bijeenkomst over Zwarte Piet en de film Alleen Maar Nette Mensen. Sprekers zijn socioloog en criminoloog Jan Dirk de Jong, auteur Astrid Elburg en dichter en activist Kno’ledge Cesar. Woensdag 28 november, Aurorazaal VU-hoofdgebouw, 18.30-22.00 uur.

Aanmelden via the-nuc.nl.

13

VIPs Cognitief psycholoog Jan Theeuwes kreeg een subsidie van € 2,5 miljoen voor zijn onderzoek naar de reactie van het brein op een grote of een kleine beloning.

Deze Advanced Grant wordt uitgereikt door de European Research Council.

Hoogleraar geschiedenis van het Nederlands protestantisme Fred van Lieburg schreef samen met Joke Roelevink een boek over Arie van Deursen, in leven hoogleraar nieuwe geschiedenis aan de VU. Een gereformeerde jongen verschijnt eind november en telt 368 pagina’s.

14

L

even op Mars kun je ontdekken door te zoeken naar het complexe molecuul dna, waarin levende wezens op aarde hun erfelijke informatie opslaan.

Susana Direito, die 21 november promoveerde, verbeterde de methoden waarmee dna uit

bodemmonsters gewonnen en vermenigvuldigd kan worden. Zo kan het dna in bodemmonsters op Mars beter worden waargenomen.

Zij raadt aan op heel veel plekken bodemmonsters te nemen, omdat uit onderzoek in met Mars vergelijkbare gebieden op aarde is gebleken dat het aantal micro-

organismen in de bodem op korte afstanden enorm varieert. Ook moeten de chemicaliën die aan de bodemmonsters worden toegevoegd om signalen van leven vrij te maken, worden aangepast aan de mineralen uit de Marsbodem.

Die kunnen het zoekresultaat namelijk beïnvloeden. (AM)

Foto NASA

Ontwikkelingspsycholoog Paula Sterkenburg wint de Han Nakkenprijs voor haar boek Vertrouwensrelatie voor ontwikkeling, geschreven voor zorgverleners en begeleiders van mensen met een verstandelijke of meervoudige beperking. Op 7 december ontvangt zij 2500 euro.

Dna zoeken op Mars

Cooling down E

Enzymenjam

A

ls je in de hitte gaat fietsen, kun je beter vooraf een flinke bak waterijs eten dan een warming-up doen. Met het ijs bouw je een extra buffer op tegen een te grote verhoging van je lichaamstemperatuur die je prestaties negatief kan beïnvloeden. Een warming-up heeft juist een tegenovergesteld effect. Ook koeling van het hoofd vooraf helpt een beetje. Dat zegt bewegingswetenschap-

per Lennart Teunissen, die 28 november promoveert op meetmethoden voor lichaamstemperatuur. Van iemand in actie kun je de lichaamstemperatuur het beste meten met een inslikbare temperatuurpil. Bij ernstig zieke mensen kun je beter meten met een sensor op het voorhoofd die de warmtestroom naar de huid meet. Infrarode warmtebeelden of een temperatuursensor in het oor zijn minder betrouwbaar. (AM)

en enzym dat gluten afbreekt in de maag kan een veilig alternatief zijn voor een glutenvrij dieet.

Dat ontdekte geneeskundepromovendus Greetje Tack, die 15 november promoveerde. Zij liet mensen met glutenintolerantie jam met het speciale enzym eten. Uit darmonderzoek met minicamera’s, bloedmonsters en vragenlijsten bleek dat de jam net zo goed werkte als helemaal geen gluten eten. Gluten is een eiwit dat voorkomt in granen als tarwe, rogge, gerst, spelt, kamut en de meeste haver. Door glutenintolerantie beschadigt de dunne darm.

(AM)

nr 7 — 28 november 2012

ADVALVAS

icoon Maximilian Becker, from The Noun Project

Ook hersenonderzoeker Matthijs Verhage ontving een Advanced Grant-subsidie van 2,5 miljoen euro voor zijn onderzoek. Dat gaat over de manier waarop zenuwcellen in ons brein neuropeptiden (signaalstoffen) afgeven. Nog vier andere VU-onderzoekers kregen een Advanced Grant-subsidie: Chris Meijer, Piet Mulders, Marlies Glasius en Aat Liefbroer.

onderzoeksnieuws

Badkikkers grijpen

H

et visuele brein bestaat al op zeer jonge leeftijd uit twee gespecialiseerde systemen.

Bij het grijpen van een voorwerp zorgt het ene systeem voor het zien van de omgeving en het tweede is betrokken bij het uitvoeren van de reikbeweging. Dat blijkt uit promotieonderzoek van bewegingswetenschapper Margot van Wermeskerken die 28 november promoveert op onder meer experimenten waarin zeer jonge baby’s reiken naar badkikkers. Het reiken en grijpen beheersen de baby’s dan nog maar net. (WC)

Bril De tent creëert van afstand Abraham Marianne Moyaert is benoemd op de Fenna Diemer Lindeboom leerstoel. Zij gaat vijf jaar onderzoek doen naar interreligieuze theologie. Wat houdt dat in?

Tikkie slimmer door ontbijt

83,5% ontbijt elke schooldag 16,5% ontbijt niet altijd

M

iddelbare scholieren die ontbijten, halen iets hogere cijfers dan leerlingen die niet of onregelmatig ontbijten. Het verschil is gemiddeld 0,1 punt of meer. Dat lijkt niet veel, maar het kan je een onvoldoende schelen, vindt psycholoog Annemarie Boschloo, die 11 december promoveert op dit onderzoek onder 605 havo- en vwo leerlingen.

Ook slapen heeft effect op schoolprestaties. Goedslapende leerlingen kunnen zich beter concentreren, zijn minder impulsief en kunnen beter plannen dan slechtslapende leerlingen. Boschloo legde middelbare scholieren van 12 tot 18 jaar en hun ouders vragenlijsten voor en deed neuropsychologische tests die woordenschat en functies zoals planning en besluitvorming meten. (AM)

ADVALVAS

nr 7 — 28 november 2012

A

ls je door een bril kijkt, lijken voorwerpen 10 procent verder weg dan ze eigenlijk zijn. Een bril vervormt een voorwerp, waardoor het op het netvlies kleiner wordt als het verder weg staat.

Contactlenzen vervormen het beeld niet. Dat publiceerden bewegingswetenschappers van de VU deze maand in Perception.

De onderzoekers, onder leiding van Jeroen Smeets (foto), lieten proefpersonen met hun hand onder tafel dingen aanwijzen die op de tafel stonden. Dat deden ze afwisselend met bril en contactlenzen. Met bril op wezen ze alles ongeveer 10 procent verder weg aan. In het dagelijks leven hebben we nauwelijks last van dergelijke fouten, omdat je bij het pakken van een kopje koffie niet alleen het kopje, maar ook je hand op een verkeerde plaats ziet. (AM)

FOTO StudioVU/Yvonne Compier

605 havoen vwoleerlingen

“Ik doe fundamenteel onderzoek naar de vraag of het überhaupt mogelijk is de gelovige met een andere religieuze traditie te begrijpen. Volgens mij is volledig begrip niet mogelijk, maar we kunnen ons er wel in inleven en er iets van begrijpen. Als wij een zekere affiniteit hebben met een andere traditie, kunnen we er gaande weg zelfs veel van begrijpen. Als hoogleraar comparatieve theologie wil ik de praktijk van interreligieuze dialoog bevorderen. Over vijf jaar zou ik graag een centrum voor Scriptural Reasoning aan de VU hebben.

In deze op te richten tent van Abraham kunnen joden, moslims en christenen elkaars Heilige Schriften lezen in elkaars aanwezigheid.

Je blijft bij de tekst, maar neemt je eigen bagage mee. En je bespreekt dat onderling, maar hoeft het niet eens te worden. Debat is ook een vorm om God te leren kennen.

Vergelijk het met een relatie. Sommige conflicten moet je bespreken, sommige moet je laten rusten. Niet elk conflict is oplosbaar. Denk aan het familiebeeld van alle kinderen van Abraham. Dat is niet alleen harmonieus; er is ook rivaliteit, concurrentie en jaloezie. Voortdurend wegkijken van het conflict is problematisch, maar het conflict voortdurend willen oplossen is dat ook.” (WC)

15

Interdisciplinair

Hoe de werelden van een antropoloog en neuropsycholoog compleet botsen. En hoe die toch anderhalf miljoen binnenhaalden voor gezamenlijk onderzoek.

‘Wat? Stop jij kinderen in een scanner?!’

DOOR RIANNE LINDHOUT FOTO’S STUDIOVU/YVONNE COMPIER

N

eem nou het begrip kind.

Voor neuropsycholoog Lydia Krabbendam is elk meisje van elf een kind of een beginnende puber.

Cultureel antropoloog Sandra Evers wil er altijd bij weten waar en in welke cultuur dat meisje leeft: “Een meisje van elf op Madagaskar is vaak geen kind meer. Zodra ze vruchtbaar is, is moeder worden het hoogst bereikbare. Eenmaal moeder is ze in één klap volwassen en gedraagt zich ook zo, met trots. De puberteit die we hier zo belangrijk vinden en beschouwen als iets universeels, bestaat daar helemaal niet.”

En toch hebben ze elkaar gevonden.

Het gebeurde in 2010 tijdens een cursus academisch leiderschap van de VU. Tussen Krabbendam en Evers klikte het meteen toen bleek dat ze allebei met jongeren werken.

16

Al snel gingen hun discussies over wetenschap de diepte in. Zo ontstond het idee om de invloed van cultuur op de ontwikkeling van het brein te onderzoeken. En inderdaad, de grensverleggende samenwerking van Krabbendam en Evers kon rekenen op de belangstelling van onderzoeksfinancier NWO. Krabbendam kreeg afgelopen voorjaar een Vici-beurs van anderhalf miljoen euro voor onderzoek samen met Evers.

‘Dit dwingt me uit mijn comfortzone te komen’ Cultureel antropoloog Sandra Evers

Cultuur verandert je brein De twee wetenschappers schuiven hun totaal verschillende visies op valide kennis in elkaar. Om bijvoorbeeld uit te zoeken hoe cultuur invloed heeft op prestatieverschillen tussen jongens en meisjes in de exacte vakken.

Dat is zeker het geval, want waar in Nederland jongens er beter in zijn dan meisjes, is dat in bijvoorbeeld Rusland en Koeweit juist andersom.

Evers: “We bouwen een brug tussen onze disciplines tot we een geïntegreerde methodologie vinden.” Die brug bouwen is een hele klus. Dat blijkt als je de datavergaring door de antropoloog en de neuropsycholoog naast elkaar zet. Krabbendam: “Wij willen altijd een getalletje.

Sandra kijkt naar de rijke context van het dagelijks leven.

Bij een onderzoek naar pesten zou zij gaan observeren op het schoolplein, misschien meelopen met kinderen, zonder zelfs maar iets te turven. Ze zou een kind nooit uit zijn omgeving halen om testjes te doen. Ze werd bijna boos toen ze hoorde hoe wij dat aanpakken. ‘Wat? Stop jij kinderen in een scanner?’, riep ze uit. Wij werken met

nr 7 — 28 november 2012

ADVALVAS

wetenschap

Sandra Evers Cultureel antropoloog Sandra Evers onderzoekt culturele overdracht. Ze leidt een grootschalig onderzoek naar dit proces in de context van grootschalige landacquisities in Afrika en Madagaskar. Heel verschillende culturele ideeĂŤn over landbebouwing, bijvoorbeeld tussen kleine boertjes en kapitalistische ondernemingen, komen hier met elkaar in conflict. Visies van mensen beĂŻnvloeden elkaar hierbij. Hetzelfde proces onderzoekt ze onder kinderen met een migrantenachtergrond, zij zijn immers de schakel in processen van culturele overdracht tussen thuis en de school bijvoorbeeld. Waarom zijn sommige kinderen veel beter in het schakelen tussen culturen dan anderen die hun houvast verliezen en zich nergens meer thuis voelen?

Evers is voorzitter van het Europees Netwerk voor de antropologie van kinderen en jongeren. Zie anthropologyofchildren.net.

ADVALVAS

nr 7 — 28 november 2012

17

Interdisciplinair

Wie gooit de grenzen open?

Werkt u ook samen met een collega uit een heel ander vakgebied om tot nieuwe inzichten te komen? Advalvas maakt er graag verhalen over.

Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

peer nominaties; stellen vragen aan elk kind uit een klas en geven dan labels als pester, slachtoffer of meeloper.

Vreselijk vond ze dat, alsof zoiets onveranderlijk is!” In de antropologie ben je in de ene context een pester, in de andere niet. De neurowetenschapper gaat uit van enige stabiliteit.

Zwaktes erkennen Evers: “Ik vind het een eye-opener dat we allebei het uitgangspunt hebben elkaar niet te veroordelen, maar toch van onze stoelen vielen van verbazing.” Krabbendam: “We hebben veel lol tijdens onze bijeenkomsten.

Zolang je de insteek hebt dat je van elkaar kunt leren en zwaktes bij jezelf durft te erkennen, is wat wij doen een enorme verrijking.”

Zo kan de antropologie leren kwantitatiever te worden.

Antropologen schetsen dilemma’s, afwegingen en opties van individuen in een maatschappij, puur kwalitatief.

Krabbendam: “Ze hebben methoden nodig om resultaten over individuen te vertalen naar valide uitspraken over grotere groepen mensen. Als je observeert in het klaslokaal kun je de feedback die de leerkracht aan jongens en meisjes in de klas geeft, categoriseren. Dan kun je er kwantitatieve analyses op loslaten. Bijvoorbeeld door ze te verbinden met de ideeën van de leerkracht over jongens en meisjes, en de prestaties van de leerlingen.”

Uit comfortzone Evers: “Ik wil zo goed mogelijk wetenschap bedrijven.

Dat dwingt me uit mijn comfortzone te komen. Heel

18

veel testen van neurowetenschappers kende ik niet.” En die zijn wel nuttig om te kennen, zegt ze. “Herinnering is een prachtig voorbeeld van het genreonderzoek waar neuropsychologen en antropologen samen baanbrekend onderzoek kunnen doen. De antropologie onderzoekt vaak hoe herinneringen invloed hebben op wat iemand doet. De hersenen spelen uiteraard een belangrijke rol bij herinnering, maar veel antropologen weten weinig over de precieze werking.

Juist door kennis te nemen van kwantitatieve testen en neurologische mechanismen, kun je als antropoloog je kennis en analyse verscherpen. Het draait allemaal om de vervlechting van hersenprocessen en culturele dynamiek.”

De neuropsychologie had tot nu toe een blinde vlek voor cultuur en kan daar met behulp van de antropologie iets aan doen. Evers: “Cultuur is belangrijk bij het bestuderen van neurologische processen.

In de methodologie komt dat er nog niet uit.” Kijk bijvoorbeeld naar de bekende test mind reading, gebruikt om te meten hoe goed iemand is in het herkennen van de gemoedstoestanden van anderen.

“Het hangt mede van je culturele achtergrond af of je een gezicht als vriendelijk of brutaal interpreteert.”

‘Wij willen altijd een getalletje, Sandra werd er bijna boos om’ Neuropsycholoog Lydia Krabbendam

nr 7 — 28 november 2012

ADVALVAS

Lydia Krabbendam Neuropsycholoog Lydia Krabbendam verdiende haar strepen met psychoseonderzoek in Maastricht.

Daar ontstond haar belangstelling voor mindsets. Waar komen ze vandaan, wat voor invloed hebben ze, hoe kun je ze veranderen? Iemand met een psychose lijdt aan waandenkbeelden en aan paranoia. Dat laatste is in feite een gebrek aan vertrouwen in anderen: je denkt voortdurend dat ze je kwaad willen doen. Dat is ook een mindset.

Bij het VU-onderzoeksinstituut Learn kreeg Krabbendam in 2009 de kans om onderzoek te doen naar normale hersenontwikkeling, in relatie tot het onderwijs.

ADVALVAS

nr 7 — 28 november 2012

19

Interdisciplinair

It’s the mindset, stupid!

Het uitgangspunt van het onderzoek van Krabbendam en Evers is dat cultuurverschillen niet statisch zijn, maar beïnvloed worden door de mindset van het moment.

I

edereen heeft mindsets, vaak buiten zijn wil om. Inzicht hierin is essentieel, zeker in de huidige cultureel diverse maatschappij. Dat is een van de pijlers van het Vici-onderzoek van neuropsycholoog Lydia Krabbendam in samenwerking met cultureel antropoloog Sandra Evers.

Krabbendam gaat testen bij welke mindset meisjes beter gaan presteren op stereotiepe jongenstaken. Door teksten, filmpjes of opdrachten kun je voor even iemands standaard-mindset veranderen.

Ook wil ze natuurlijk weten hoe je een mindset duurzaam kunt veranderen in een gunstigere mindset, die betere communicatie tussen kinderen en docenten faciliteert bijvoorbeeld.

Behalve fundamenteel is dit onderzoek ook praktisch zeer relevant: het kan zijn dat kinderen uit een collectivistische cultuur een bepaalde aanpak van docenten niet goed kunnen oppakken.

20

Bijvoorbeeld het centraal stellen van het individu ‘Cultuur is een omdat zij gewend zijn dat fluïde concept’ de gemeenschap centraal staat. Deze kinderen kun je wellicht beter motiveren door de groepsprestatie te belonen.

Toen Krabbendam Evers ontmoette, was ze al met dit idee bezig. Ze had interesse in het begrip mindset en vroeg zich af hoe variabel zulke culturele opvattingen waren.

Evers raadde Krabbendam aan om niet in termen van etniciteit te praten, zoals vaak gebeurt in dit verband, maar in termen van cultuur. Door in experimenten verschillende mindsets te activeren – collectivistisch, individualistisch – en dan naar de effecten op hersenen en gedrag te kijken, kun je mensen uit verschillende culturen onderzoeken.

Je verwacht dat per groep een bepaalde mindset dominant is, zonder dat je aanneemt dat het een stabiele trek is.

Krabbendam: “Omdat we veronderstellen dat een mindset getriggerd wordt

door prikkels uit de situatie waarin je je bevindt, sluit het begrip mooi aan bij het dynamische concept van cultuur dat de antropologie hanteert.” Evers: “Cultuur is een fluïde concept dat door de samenleving vloeit.” In het samenwerkingsverband wordt het minder zacht. Krabbendam: “Wij gaan cultuur vertalen naar gedrag. Wat is de rol van de moeder in het gezin? Hoe vaak zie je je familie? Wie beschouw je allemaal als familie? Veel Nederlanders beschouwen verre neven en nichten al niet echt meer als familie.

In een meer collectivistische cultuur is dat ondenkbaar.”

Zo analyseren de wetenschappers cultuur als een verzameling mindsets, die zich uiten in gedrag – gestructureerde gewoonten. Door deel uit te maken van een cultuur, ontwikkel je een model met voorspellingen over de wereld, en die kleuren je waarnemingen en je gedrag.

Meer over het gezamenlijke onderzoek en Lydia Krabbendam staat op vu.nl/hetbegonmeteenidee, de tentoonstelling over topwetenschappers van de VU. Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl. nr 7 — 28 november 2012

ADVALVAS

mail Reacties (max. 300 woorden) op Advalvas-artikelen zijn welkom op redactie.advalvas@vu.nl. De redactie behoudt zich het recht voor uw bijdrage eventueel in te korten.

Geacht bestuur, Onlangs vernam de facultaire studentenraad van Aard- en Levenswetenschappen dat u heeft besloten om uw salaris stapsgewijs te verlagen tot de Balkenende-norm is bereikt. Wij grijpen deze gelegenheid aan om u van harte feliciteren met dit besluit.

Want, hoewel dit al veel eerder gedaan had kunnen worden (de Balkenende-norm dateert uit 2006), vinden wij het beter laat dan nooit.

Daarnaast dringen wij erop aan dat het geld dat hierdoor beschikbaar komt, aan het onderwijs wordt besteed. Volgens Advalvas zou het 158.200 euro bedragen, uitgaande van de norm van 2011 (193.000 euro). De nieuwe regering wil mogelijk de Balkenendenorm met 30 procent verlagen, waardoor dit bedrag zelfs verhoogd zou worden tot 274.000 euro. Wij hopen dat het bestuur hierop anticipeert en van tevoren maatregelen neemt. Zo voorkomt u de negatieve beeldvorming dat dit alleen maar wordt gedaan omdat het u door de regering wordt opgelegd.

Ten slotte willen wij nog een suggestie opperen waaraan dit geld besteed kan worden. Onze faculteit maakt veel kosten aan

ADVALVAS

nr 7 — 28 november 2012

Hoogleraar dier en recht veldwerken en veldexcursies voor de opleidingen aardwetenschappen en biologie. Veldwerk is net zo onmisbaar als een microscoop voor een microbioloog, een laser voor een natuurkundige of een Bijbel voor een theoloog. Door opgedane veldervaring staan afgestudeerde VU-studenten bij onderzoeksinstituten en in het bedrijfsleven bekend als uitzonderlijk capabel.

Tot en met 2008 werden deze veldwerken door het bestuur apart gefinancierd, maar in 2009 werd dit bedrag verlaagd tot 250.000 euro en vanaf 2010 werd het helemaal geschrapt.

Gevolg voor onze faculteit was dat het veldwerkbudget geleidelijk kromp, omdat het faculteitsbestuur de middelen niet had om het gat te dichten. Afgelopen jaren is het aanbod aan veldwerken in de bacheloropleidingen drastisch afgenomen, ten koste van de kwaliteit van het onderwijs.

We zouden u graag verzoeken om dit gegeven in gedachte te nemen bij het opstellen van uw nieuwe begroting.

De aanstelling van Caroline Forder als bijzonder hoogleraar kinderrechten is een mooi initiatief. Zie het artikel ‘De Nederlandse wet is goed voor grote mensen’ in de vorige Advalvas. Het doet ook de vraag rijzen wanneer de VU nu eindelijk eens een hoogleraar dier en recht aanstelt. De Universiteit Utrecht bijvoorbeeld, kent die positie al sinds 1997. Tot 2005 vervuld door Dirk Boon, sindsdien door Annelies Freriks.

Niet alleen de dieren aan VU en VUmc hebben er rechtstreeks belang bij, ook het personeel dat ieder jaar duizenden (proef) dieren om het leven brengt, zou

gebaat kunnen zijn bij verheldering van de rechtmatigheid van hun bedrijf.

En het rechtsgebied is breder.

Alleen al het feit dat ‘144 Red een dier’ in het eerste jaar 180.000 maal gebeld is, is symptomatisch voor het feit hoezeer de problematiek onder de burgers leeft en tegelijk hoezeer bij andere burgers iedere notie van rechten en welzijn van dieren ontbreekt.

Een nieuwe hoogleraar zou er op z’n minst aan kunnen bijdragen het maatschappelijk bewustzijn hieromtrent te vergroten.

Ed Destrée, alumnus rechten

Henk Vink en Max Jansen, voorzitter en vicevoorzitter van facultaire studentenraad FALW

21

Evert Willemsz

Een weeskind uit Woerden op zoek naar zichzelf Hoogleraar Willem Frijhoff schreef een pakkende biografie over Evert Willemsz, een zeventiende-eeuws jongetje met mystieke ervaringen.

Titelblad van de eerste tekst over Evert Willemsz (1623), met een houtsnede van weeskind en weesmoeder in de hal van het Woerdense weeshuis © Koninklijke Bibliotheek, Pamflet 3501.

22

D

e sfeer in het Woerdense weeshuis was gunstig voor uitgesproken, zo niet excessieve gedragsvormen.

We zien dat aan de spanning die onder de wezen leeft: terwijl Evert in extase is, drommen de wezen om hem heen om te bidden en te zingen. Hij hoeft maar uit zijn lethargie te ontwaken of er ontstaat ‘een groote vreughde’ onder de weeskinderen die daar gespannen op zaten te wachten. Wanneer hij droomt, zitten zijn broertjes ‘wacker overeynde’.

Ze verklaren later ‘de geschiedenisse met hare oogen […] aengesien, ende met haren ooren gehoort te hebben’, alsof hun nooit zoiets interessants was overkomen – en dat was vermoedelijk ook zo. Evert neemt trouwens traditionele vormen van psychosomatische expressie over: vasten, uitschakeling van de zintuigen, motorische stoornis, geestverrukking. Ik kom daar in de volgende hoofdstukken op terug. Gekoppeld aan een nieuwe boodschap verwijzen die gedragsvormen naar het repertoire van de nieuwe religieuze mystiek. In zekere zin mogen we stellen dat Evert zich aan de pathologie van de collectieve hysterie die in het weeshuis in die jaren diffuus aanwezig moet zijn geweest, heeft onttrokken door zijn inwendige spanning in mystieke termen te vertalen: ontmoeting met God, eenwording, en als zodanig per definitie een individuele ervaring.

Tegen de achtergrond van wat nog geen vier jaar eerder onder de weeskinderen van Enkhuizen had plaatsgevonden, komt Everts religieuze ervaring inderdaad als een vorm van moderne, persoonsgebonden mystiek naar voren.

Hij heeft duidelijk geen voeling meer met de dan al wat ‘ouderwetse’ uitingen van duivelse bezetenheid, zoals het braken van harde voorwerpen, laat staan met toverij. In feite had Johan Wier reeds met de geloofwaardigheid van de braakverschijnselen afgerekend. En in Woerden, de laatste stad in het gewest Holland waar een crimineel proces wegens toverij is aangespannen, was deze haar publiek krediet kwijt. Toen

nr 7 — 28 november 2012

ADVALVAS

voorpublicatie

baljuw Gillis van Benthem op 29 juni 1614 namelijk Neel Elbertsdr voor de vierschaar bracht omdat ze bij ‘een yegenlijck’ als ‘toovenaersche’ bekend stond en hij haar op de pijnbank wilde leggen omdat ze ‘uijtdruckelijck met den vijandt des menschelijcken geslachts [een] verbondt’ had gesloten, waren de schepenen wijzer. Ze wezen de tortuur af, vroegen een paar juristen om raad, en lieten Neel op hun advies na veertien dagen al weer vrij. Seks met de duivel was voor hen niet geloofwaardig meer. En terwijl in het Vlaamse Brugge nog in 1634 een kind dat nu eens doof of stom en dan weer blind was betoverd werd geacht, vinden we niets van zulke reacties in Woerden, waar Evert Willemsz precies tien jaar eerder dezelfde symptomen vertoonde.

De duivel uit het magisch universum komt er bij Evert Willemsz al helemaal niet meer aan te pas. Er is niet het geringste spoor van traditionele demonomagie in de pamfletten of in andere bronnen te vinden. Zelfs geen vage overeenkomst tussen de structuur van de Woerdense gebeurtenissen en, bijvoorbeeld, de inhoud van het befaamde spel Mariken van Nieumeghen, met duivel Moenen als de grote verleider. Dat spel was nog in 1608 herdrukt door de Utrechtse uitgever Herman van Borculo, die even later rector Zas’ eerste pamflet over Evert uitgaf; het heeft dus heel goed in de regio kunnen circuleren. Tweemaal komt de duivel in Everts pamfletten voor, maar steeds in een ondergeschikte rol, in volmaakte overeenstemming met het kerkelijk dogma. In zijn traktaat over toverij (1608) had William Perkins de magische connotaties van het duivelsgeloof al resoluut als paapse nonsens gebrandmerkt. Als een ervaren theoloog situeert Evert de duivel dan ook gewoon in de hel, als Gods tegenspeler: Na de helle moeten wy varen daer de Duyvel woed seer quaet, Daerom hy al sal lachen seer blyd’ en obstinaet, Want God is seer verstoort Omdat men niet en leeft al na zijn woort.

En in Everts publieke droom gaat de duivel naar analogie van 1 Petrus 5:8 rond als een listige boosdoener, zoekend welke gelovige hij kan verleiden:

Niet de duivel is hier het oppermachtige wezen, maar God zelf. Hij beheerst handel en wandel van de duivel en houdt hem op zijn ondergeschikte plaats in het heilsplan, en wel in de hel. God doet zich dan ook niet via een onzalige duivel maar door een heilzame engel

ADVALVAS

nr 7 — 28 november 2012

Portret van dominee Everardus Bogardus, volgens familietraditie.

In werkelijkheid vermoedelijk zijn aanverwant dominee Gualterus Dubois, een halve eeuw later, toen pruiken in New York in de mode waren geraakt. © New York State Office of Parks, Recreation and Historic Preservation Senate House State Historic Site

Over de auteur Willem Frijhoff is emeritus hoogleraar geschiedenis van de nieuwe tijd van de VU en bekleedt van 2010 tot 2012 de Erasmuswisselleerstoel van de G.Ph. Verhagen-Stichting aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Win een weeskind Wil jij een gratis exemplaar van dit prachtige boek? Ga naar advalvas. vu.nl> nieuws > Win een weeskind.

Willem Frijhoff

Uit hoofdstuk 4: Wees in Woerden Willem Frijhoff, Evert Willemsz, Een zeventiendeeeuws weeskind op zoek naar zichzelf, 400 pagina’s, € 24,50, Uitgeverij Vantilt, Nijmegen.

Het boek verschijnt half december. Het is een bewerkte, geactualiseerde heruitgave van het deel over Everts jeugd. Het volledige levensverhaal van Evert Willemsz werd in 1995 voor het eerst gepubliceerd.

Uitgeverij Vantilt

Want de duyvel die gaet rondomme met al sijn listen quaet, Hy meentse uyt te trecken die vast op het geloove staet, Maer God salt niet gehengen dat sijn uytvercoren soet Sullen wesen duyvels slaven geheel onder de voet.

aan Evert kennen. Everts Godsbeeld is in wezen positief.

Wanneer we opnieuw het analysekader van De Certeau volgen, is Evert degene die binnen de groep weeskinderen optreedt als de star met zendingsgevoel.

Dankzij het spektakel dat rond zijn met traditionele, herkenbare middelen vormgegeven geestverrukking in de stad ontstaat, weet hij zijn stem te laten horen en zijn verlangen door te drijven.

Uit de pamfletten blijkt duidelijk dat de groep weeskinderen hierbij een passieve, louter acclamerende rol speelt. Er is geen sprake van collectieve verschijnselen in de zin dat Everts ervaring aanstekelijk zou hebben gewerkt of dat alle wezen gelijkelijk deelden in wat hem overkwam.

Wel kunnen we zonder meer stellen dat de groep Everts ervaring collectief schraagde en de noodzakelijke voorwaarden schiep voor de opbouw van het spanningsveld waarin Evert zijn uitzonderlijke prestaties tot een hoogtepunt kon brengen. In die wezenlijk publieke ruimte kon Evert Willemsz een persoonlijkheid ontwikkelen die krachtig genoeg was om voor zichzelf keer op keer een private ervaringsruimte af te zonderen, een sterke individuele betekenis te geven aan ervaringen die langs allerlei lijnen in collectieve tradities verankerd lagen, en de mystieke ervaring aan te grijpen om zijn persoonlijke levensstaat te veranderen. Van kleermakersleerling werd hij student.

Van het ambacht gleed hij de dienst van de kerk in. En op de koop toe steeg hij een trap of twee op de maatschappelijke ladder.

Evert Willemsz Een zeventiende-eeuws weeskind op zoek naar zichzelf

Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

23

Devaja Blommerde researchmaster theologie

opinie

Herstel de academische cultuur

S

oms heb ik een duidelijk visioen van een universiteit waar sprake is van een echte academische cultuur. Inspirerende docenten en slimme, gemotiveerde studenten vormen daar samen een hechte gemeenschap.

Ik droom dus van een universiteit waar mensen een academische elite vormen, elkaar inspireren om het beste uit zichzelf te halen en waar vormende vriendschappen voor het leven ontstaan.

Maar die academische cultuur is aan het verdwijnen en dat vind ik dooden doodzonde. Zonde in de zin van een gemiste kans. We lopen hierdoor eenvoudigweg een grote bron van creativiteit en inspiratie mis. Op de universiteit heerst steeds meer een nihilistische en zakelijke sfeer. Studenten willen zo snel mogelijk afstuderen omdat ze op de hielen worden gezeten door steeds weer veranderende en vooral striktere vormen van financiering. En verder hebben ze domweg andere prioriteiten.

College volgen is al bijna iets geworden

24

wat achterhaald is, want je kunt de colleges ook thuis volgen via internet, dus waarom zou je nog speciaal naar college komen?

Bij gebrek aan een video-opname en dus enige noodzaak om wel aanwezig te zijn, blijkt college volgen een geschikt moment om je vriendenlijst op Facebook eens bij te werken, je achterstallige e-mail door te spitten of de meest recente roddels uit te wisselen met je achterbuurman.

Voor de meeste onderwijsmanagers is het verhaal niet veel hoopgevender. Onderzoekers zijn verworden tot managers en fondsenwervers. Tussen bestuurlijke taken en het binnenhengelen van geld in, vinden ze soms nog wat tijd om onderzoek te doen en onderwijs te geven. De erudiete professor moet zijn kantoor opgeven om te gaan flexwerken als normaal kantoorvolk.

Vroeger was het bijvoorbeeld niet ongebruikelijk dat je bij je professor thuis op de thee (dan wel koffie, dan

Blogs van Blommerde Devaja Blommerde blogt onder de naam Karina Blommerde.

Onder meer ‘over de alleenstaande jonge vrouw van tegenwoordig die het niet meer weet en in de war is’. Maar ook over doodsangsten en visioenen. Het opinieartikel ‘Herstel de academische cultuur’ is een verkorte versie van ‘I Have a Dream’. karinablommerde. wordpress.com.

wel sterke drank) ging voor een mondeling. Schriftelijke tentamens waren in minderheid. Deze persoonlijke aandacht is zeer vormend. Zelf heb ik de meest indringende en memorabele leermomenten gehad in gesprek met docenten, al dan niet op een gepland moment.

Mijn pleidooi: laten we van de universiteit weer een elitair bolwerk maken; ofwel de academische gemeenschap in ere herstellen waar vorming en inspiratie op nummer één staan.

Laten we, wanneer we bewonderend omhoog kijken naar instituten als Harvard en Oxford (wat nogal een populair tijdverdrijf is onder bestuurders op universiteiten), ook bereid zijn offers te brengen.

Het is onmogelijk zowel een brede universiteit te zijn als topprestaties te leveren op het gebied van onderwijs en onderzoek. Op de universiteit moeten we elkaar weer verheffen, willen we op topniveau kunnen presteren.

Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl. nr 7 — 28 november 2012

ADVALVAS

ICOON The Noun Project/rbbmr.nl

De universiteit moet weer een elitair bolwerk worden.

Vorming en inspiratie moeten voorop staan, vindt Devaja Blommerde.

COLUMN

Grauwe stad, roze tong Roos van Rijswijk, masterstudent literatuurwetenschap

I

k zit in een koffietentje aan het Spui.

‘Free Wifi’ staat er op het raam, het lijkt me een veilige plek om mijn laptop open te klappen zonder dat het onbeschoft is. Buiten is het koud, er komen veel meisjes in grote bontjassen langs. Hun Uggs baggeren door kauwgom en patatjes. De stad is niet schoon te krijgen. De viezigheid is in de straatstenen getrokken, het gaat in je kleren zitten. Als je er lang genoeg rondloopt gaat er van alles aan je kreukelen, dat is niet erg, iedereen kreukelt een beetje. Daaraan onderscheid je de dagjesmensen van de Amsterdammers.

Kreukels. Dreadlocks. Een nauwelijks zichtbare grauwe waas. De blik die iedereen met een rolkoffer de gracht in wenst.

In het koffietentje is het niet fijn werken.

Er is een vriend van de barista binnengekomen, ze praten heel erg hard over dingen die mij niet interesseren. De barista schreeuwt in elke zin de naam van haar vriend. “MAX!”, roept ze, “MIJN OUDERS HEBBEN PETER GOEDGE-

ADVALVAS

nr 7 — 28 november 2012

KEURD, MAX!” De andere medewerker blaat: “DIE Meisjes in grote CHICK VAN VANNACHT bontjassen HEEFT IN MIJN BADKAMER baggeren met GEKOTST!” Max vindt het hun Uggs door hilarisch. “HAHAHAHA”, kauwgom en doet hij. Ze spreken Grachtengordels en tot overmaat patatjes van ramp noemt het meisje me u. De muziek staat hard.

Omdat ik onlangs naar Haarlem verhuisde en in Amsterdam geen fiets meer heb, kwam ik lopen vanaf het Centraal. Op het Stationsplein botste ik tegen een haastige vrouw op.

“Pardon”, zei ik.

“Fffff”, zei zij.

Mijn jas was ongekreukt en mijn blik stond op dagjesmens, iedereen liep me omver. Niet veel later herpakte ik mezelf om gewoon net als iedereen over toeristen heen te klossen. Ik knikte alleen per ongeluk naar de coffeeshophouder die in zijn deuropening stond te

roken. Hij rolde met zijn ogen, maar misschien kwam dat niet door mij.

De koffietent wordt me te veel, ik moet weg. Buiten leun ik nog even tegen het Lieverdje voor ik verder loop. Aan de overkant van het Singel dwarrelen gele boomblaadjes in de vroege zon, aan mijn kant rijdt een taxi een duif plat. Er schreeuwt een toerist naar de taxi. Langs me loopt een hond, haast net zo geel als de blaadjes, de hond ademt wolkjes. Ik vind het beeld van een hond die wolkjes ademt aandoenlijk. Bij mensen heb ik dat niet. Misschien heef het iets te maken met die roze tong in de ijzige winterlucht.

De bazin van de hond loopt naar me toe op erg hoge hakken, haar voeten lijken op vorkjes. Ik groet haar omdat ze naar mij kijkt. Ze groet niet terug, maar haalt een hardroze camera uit haar jaszak.

Ze wacht geduldig tot ik het Lieverdje verlaat, zodat het eenzaam op de foto kan.

Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

25

Onderzoek & onderwijs

De reshuffle van research

D

DOOR DIRK DE HOOG e toekomst van het onderzoeksinstituut Visor is ongewis. Het instituut is te weinig interdisciplinair en te veel gericht op de theologische faculteit, blijkt uit een evaluatie. Eind dit jaar moet er een plan voor het vervolg liggen. Het VU Institute for the Study of Religion, Culture and Society (Visor) is zo’n drie jaar geleden opgericht door de faculteiten Godgeleerdheid, Letteren en Sociale Wetenschappen. Het is een van de interdisciplinaire centra waarin de onderzoekszwaartepunten van de universiteit zijn ondergebracht. Volgens afspraak heeft na drie jaar een evaluatie plaatsgevonden door de universitaire toetsingscommissie.

“Er zijn weliswaar positieve ontwikkelingen, maar het is nog niet gelukt om de interdisciplinaire ambitie tot volle bloei te brengen”, vat de decaan Godgeleerdheid Wim Janse de uitkomst van de visitatie samen. Tegen het eind van het jaar wil hij met een voorstel komen voor een doorstart als interdisciplinair centrum of een toekomst als monodisciplinair speerpunt van de faculteit. Maar voordat er een plan is, wil hij verder geen commentaar geven.

Herbezinnen Rector Lex Bouter bevestigt wat Janse zegt. “Bij de oprichting van een aantal onderzoeksinstituten in 2008 spraken we af dat ze na drie jaar intern geëvalueerd zouden worden. Dat hebben we nu

26

levert niet alleen meer kwaliteit op, maar bij zes van de twaalf centra gedaan. En ook meer extern geld voor onderzoek.” inderdaad was de constatering bij Visor Omdat inmiddels ook al het onderzoek dat de interdisciplinaire samenwerking bij de bètafaculteiten in onderzoeksinstite weinig is waargemaakt. Dus is het tijd tuten is ondergebracht, schat Bouter dat voor een herbezinning op de toekomst zo’n 80 à 85 procent van de onderzoekers van het instituut.” bij een instituut is aangesloten.

Bouter benadrukt dat de evaluaties van Mogelijk worden dat er in de toekomst de andere instituten wél positief waren. nog meer. Bij de faculteit Sociale WetenNeuroscience Campus Amsterdam, schappen bestaan namelijk vergevorResearch Institute for the Heritage and derde plannen voor de oprichting van History of the Cultural Landscape and een instituut rond het thema work, care Urban Environment (Clue) en Move, dat and wellfare. zich met bewegen bezighoudt, kwamen Maar nog steeds zijn er wetenschapglansrijk door de test. pers die níet warmlopen om zich bij een Bij het Network Institute en Center instituut aan te sluiten, met name for Advances Media Research bij Economie en Rechten.

Amsterdam (Camera) was Die hoeven zich volgens de conclusie dat beide Bouter geen zorgen te instituten succesvol maken. “We onderkenzijn, maar ook overnen dat vooral bij de lappen in themaalfa- en gammawetiek en infrastrucNeuroscience tenschappen grote tuur. Daarom zijn Campus interdisciplinaire beide sameninstituten niet altijd gevoegd. Het Amsterdam, Clue de beste oplossing nieuwe instituut en Move scoorden zijn. Daarom is het blijft zich interwél goed ook mogelijk om disciplinair met zogeheten discipliinternet en de naire zwaartepunten aan digitale wereld bezigte wijzen. Daarbij is het houden. belangrijk om de energie op een beperkt aantal thema’s te richRichting kiezen ten en zo focus en massa te bereiken. Bij Bouter noemt de interdisciplinaire economie bijvoorbeeld doet het Tinberonderzoeksinstituten overwegend zeer gen Instituut dat heel succesvol. Zo’n succesvol. “Bij VU medisch centrum monodisciplinaire benadering zou de bestaan dergelijke instituten al langer. theologische faculteit ook kunnen kiezen Onlangs kreeg bijvoorbeeld Emgo+, Instimet Visor, maar of dat de richting wordt tute for Health and Care Research, bij een weten we nog niet.” internationale visitatie op alle categorieën de hoogste score. Dat geeft aan dat focus op massa bij onderzoek werkt. Het Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

nr 7 — 28 november 2012

ADVALVAS

ICOON Philipp Suess, The Noun Project

Onderzoeksinstituten aan de VU worden geëvalueerd.

‘Ze moeten massa en focus bereiken.’

advertentie

campus

Dag zomervakantie

Door invoering van de harde knip moeten docenten de cijfers voor het bachelordiploma al vóór 1 augustus inleveren.

Volgens Colombijn hebben de docenten op de faculteit Sociale Wetenschappen DOOR DIRK DE HOOG alleen een mailtje gekregen dat ze voortaan de cijfers voor 1 augustus moeten aanleveren. Hoe ze dat doen is hun zaak. e nakijktermijn van hertenDat betekent bijvoorbeeld in de zomer tamens wordt vervroegd en werkstukken en scripties nakijken. docenten moeten hiervoor Ook op de economische faculteit leidt de midden in de zomer beschiknieuwe regel tot gemor. Een anonieme baar zijn’, schrijft docent docent (“Ik wil wel mijn pensioen halen antropologie Freek Colombijn in een aan de VU”) legt uit dat er altijd persooncolumn op de site Standplaats Wereld. lijke omstandigheden zijn waardoor Navraag bij hoofd Onderwijszaken Marjostudenten een extra herkansing moeten lijn Witte leert dat het verhaal in hoofddoen om voor hun bachelor te slagen: lijnen klopt. Komende september voert moeder van balkon gevallen, opa overook de VU de wettelijk verplichte harde leden, vriendje weggelopen. “Om die knip in. Daardoor mogen studenten pas mensen op tijd aan hun bachelordiploma aan hun masteropleiding beginnen als de te helpen, moeten we dus midden in de hele bachelor is afgerond. “Om dat admizomer tentamens gaan afnemen. Als je nistratief mogelijk te maken, moeten alle een gezin met jonge kindecijfers voor het ren hebt en dus aangewebachelordiploma voor zen bent op schoolvakan1 augustus binnen zijn”, Docenten moeten ties, is dat lastig.” aldus Witte. Het is aan komende zomer de faculteiten hoe ze tentamens en …en de administratie dat regelen. scripties nakijken moet ook overzomeren Dat geldt door de nieuwe Het AUC doet niet aan regels trouwens niet alleen herkansingen… voor docenten. Ook het Aan het Amsterdam administratieve personeel University College dat de cijfers verwerkt, (AUC) is bijvoorbeeld kan niet worden gemist. Net zo min als de de regel dat alle bacheloractiviteiten voor mensen in examencommissies die oordede afstudeerdag in juni moeten zijn afgelen of aan alle vereisten voor het bachelorrond. Daar kennen ze geen herkansingen diploma is voldaan. voor tentamens. Ook bij veel opleidingen Op veel universiteiten is de harde knip aan de UvA moet het bachelordiploma trouwens afgelopen jaar al ingevoerd. De binnen de reguliere onderwijstijd, dus VU heeft een jaar uitstel gekregen van de voor de zomervakantie begint, worden minister om de regels en de administratie behaald. aan te passen. …maar onze economen en sociale wetenschappers zijn de klos Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

ICOON Karthick Nagarajan, The Noun Project

‘D

ADVALVAS

nr 7 — 28 november 2012

hoe Ver KijK jij? we leven in een snel veranderende samenleving, met grote maatschappelijke vraagstukken. dat vraagt om mensen die verder kijken. Verder dan het voor de hand liggende, verder dan het bekende. Mensen die verder kijken zijn op hun plek bij de VU. de VU stimuleert haar medewerkers buiten hun eigen afdeling en eigen vakgebied te kijken. om nieuwe wegen in te slaan. om samen te werken aan toonaangevend onderzoek en onderwijs. de VU is een universiteit die midden in de maatschappij staat. Met de blik gericht naar buiten. VU is verder kijken.

Ben jij een medewerker van de VU? Kijk dan voor een overzicht van alle interne vacatures op:

www.intranet.VU.nl/VacatUres Ben jij geen medewerker van de VU maar wel geïnteresseerd om bij de VU te werken? Kijk dan op:

www.werKenBijdeVU.nl

27

PERSONEELSPAGINA

ONDER REDACTIE VAN DIENST MARKETING & COMMUNICATIE JAARGANG 5, NUMMER 4, 28 NOVEMBER 2012

"EEN RUIMHARTIG PLAN" Het is er: het sociaal plan voor ondersteunende medewerkers die bij de reorganisatie hun werk kwijtraken. HRM-directeur Anneriek de Heer is tevreden met de focus op zoeken naar een nieuwe baan.

Negentien pagina’s zijn het, vol afspraken die komen bovenop wat er in de CAO al is geregeld rond reorganisaties. Een forse investering voor de VU, maar het accent ligt nu wel waar het College van Bestuur op wil inzetten, vindt HRM-directeur Anneriek de Heer: “Mensen moeten van werk naar werk geholpen worden.

Daarover hebben we goede afspraken gemaakt.”

EXTERNE ARBEIDSORGANISATIE

Wat er in het sociaal plan vooral uitspringt is de ‘externe arbeidsorganisatie’. Deze organisatie wordt je nieuwe werkgever als je in de dertien maanden nadat je boventallig bent verklaard geen ander werk vindt. Hoe lang je nieuwe arbeidscontract gaat duren, hangt onder meer af van je leeftijd en van hoe lang je al bij de VU werkt. Maar De Heer hoopt dat daar niet veel VU-medewerkers terechtkomen:

“Dit is natuurlijk het zwartste scenario. Word je met ontslag bedreigd, dan heb je dertien maanden de tijd om met intensieve hulp van de Transitieorganisatie van de VU een nieuwe baan te zoeken.” Ze gaat ervan uit dat veel mensen alweer aan het werk zijn voor ze aan de externe arbeidsorganisatie toekomen.

De Heer beseft dat je baan kwijtraken in deze economisch zware tijden niet makkelijk is. “De arbeidsmarkt is momenteel moeilijk en solliciteren kan een heel frustrerende ervaring zijn. Het is verdraaid lastig om alles zelf te moeten uitvinden, vooral als je al lang niet meer hebt gesolliciteerd. De Transitieorganisatie kan mensen weer zelfvertrouwen op dat gebied geven.” Die organisatie gaat met medewerkers inventariseren wat ze kunnen en willen. Cursussen volgen of omscholen kan, als dat je kansen op werk vergroot. Het is niet dertien maanden freewheelen: is er een pas-

sende functie voor je, dan word je geacht die te accepteren. Is het na dertien maanden nog niet gelukt om ander werk te vinden, dan krijg je een arbeidscontract aangeboden voor minimaal een jaar bij de externe arbeidsorganisatie. Het positieve hiervan is dat je je volledige salaris krijgt en pensioen blijft opbouwen. Dat voorkomt een pensioengat. De VU zoekt nog naar de meest geschikte organisatie. Die moet de pensioenen net als de VU bij het ABP hebben ondergebracht.

KANSEN OP ARBEIDSMARKT

Maar wat ga je doen? Alleen fulltime solliciteren? “Nee, je bent aan het werk, bij de externe arbeidsorganisatie zelf of bij andere opdrachtgevers, vergelijkbaar met een uitzendbureau”, legt De Heer uit. “Het grote netwerk van de organisatie en de nieuwe werkervaring vergroten je kansen op de arbeidsmarkt. Daarnaast

VU EN VAKBONDEN HEBBEN EEN AKKOORD GESLOTEN OVER HET SOCIAAL PLAN

SOCIAAL PLAN UITGELICHT VASTE AFSPRAKEN De afspraken zoals die nu zijn gemaakt blijven bestaan. Er zijn wel onderhandelingen gaande over een nieuwe CAO. Verwacht wordt dat de BWNU-regeling, net als de WW-wetgeving, versobert, maar dat heeft geen gevolgen voor dit Sociaal Plan.

HRM-DIRECTEUR ANNERIEK DE HEER

ga je door met training, scholing of stages en met solliciteren.” En als die organisatie moet inkrimpen of failliet gaat? “Dat is niet volledig uit te sluiten”, zegt De Heer, “maar bij de selectie van een geschikte organisatie kijken we natuurlijk heel goed naar de levensvatbaarheid en betrouwbaarheid, samen met de vakbonden.” Je leeftijd en dienstjaren bepalen de lengte van je arbeidscontract. Iedereen – behalve mensen met een tijdelijk VU-contract – krijgt een arbeidscontract voor een jaar aangeboden, maar ben je 41 jaar of ouder, dan komen daar afhankelijk van je dienstjaren extra maanden bij. Langer dan vijf jaar kan een contract echter niet duren. Heb je dan nog geen ander werk gevonden, dan kom je in de WW: je recht op de Bovenwettelijke Werkloosheidsuitkering Nederlandse Universiteiten (BWNU), de WW van de universiteitssector, vervalt.

VANGNET

Voor 52-plussers met twaalf of meer dienstjaren is nog een extra regeling getroffen. Kiezen zij voor een contract van maximaal vijf jaar, dan komen zij na afloop net als alle anderen in de gewone WW terecht. Maar kiezen ze voor een contract van twee en een half jaar, dan houden ze daarna alsnog recht op BWNU dus in principe 70 procent van hun inkomen, tot hun 65e. Dat is in deze tijden een heel royaal financieel vangnet, maar het heeft ook nadelen, zegt De Heer. “Je bouwt veel minder pensioen op en loopt daardoor tegen een fors pensioengat aan. Bovendien worden de eisen aan passend werk bijgesteld naarmate de tijd vordert, net als dat bij de gewone WW gebeurt.

Het kan zijn dat je met een lager betaalde baan of een langere reistijd genoegen moet nemen, of met minder interessant werk. Maar ik vind ons sociaal plan een ruimhartig plan. Zeker als je denkt aan maatschappelijke trends als de versobering van de WW. De combinatie van begeleiding van werk naar werk, zowel binnen de VU als door de externe arbeidsorganisatie, en zo nodig een WW- of een bovenwettelijke WW-uitkering biedt mensen echt een heel goed vangnet.”

OUTSOURCING Afgesproken is dat het uitbesteden van werk dat nu nog door VU-medewerkers wordt gedaan mag als dat efficiënter is, maar niet als alleen de besparing op de arbeidsvoorwaarden van medewerkers het doel is.

SALARISGARANTIE Accepteer je binnen de VU een andere functie in een lagere loonschaal, dan geldt het salaris in die schaal, maar de VU vult je salaris aan tot het oude niveau voor zolang je dienstverband geldt. Nog maximaal vier jaar lang krijg je ook de loonsverhogingen waar je in je oude schaal recht op zou hebben gehad. Daarna worden die weer afgebouwd. Ook als je buiten de VU een lager betaalde baan vindt, vult de VU je salaris aan tot 100 procent van je laatstverdiende salaris. Hoe lang is afhankelijk van leeftijd en dienstverband. Het salaris bij de externe arbeidsorganisatie loopt eveneens voor 100 procent door en ook eventuele CAO-verhogingen worden in dit salaris meegenomen.

VERVROEGD PENSIOEN Mensen van 60 jaar of ouder met tenminste twaalf dienstjaren kunnen ervoor kiezen niet in dienst te gaan bij de externe arbeidsorganisatie, maar gebruik te maken van hun ABP KeuzePensioen. Zij kunnen een eenmalige uitkering krijgen van twaalf brutomaandsalarissen, tot een maximum van wat ze zouden hebben gekregen als ze tot hun 65e waren blijven werken.

VERTREKPREMIES Heb je een vast dienstverband en is je ontslag aangezegd? Als je binnen zes maanden zelf opzegt, kun je een vertrekpremie krijgen van één brutomaandsalaris per gewerkt jaar, met een maximum van vijftien maandsalarissen.

Als je niet zelf met ontslag bedreigd wordt, kun je plaatsmaken voor een collega die dat wel is en – op een aantal voorwaarden – een half jaar brutosalaris meekrijgen. Heb je een tijdelijk contract en vertrek je eerder, dan krijg je maximaal drie maanden brutosalaris mee.

FINANCIEEL ADVIES De Transitieorganisatie kan je doorverwijzen naar een extern en onafhankelijk bureau voor een financieel advies over de gevolgen van het Sociaal Plan voor jou.

WIL JE HET HELE SOCIAAL PLAN INZIEN? > WWW.INTRANET.VU.NL/REORGANISATIE

NIEUWS & AGENDA CITAAT GEZOCHT

VUsionair Kristien Hemmerechts roept VUmedewerkers en studenten op om een mooi, ontroerend, lachwekkend, prikkelend of sprekend citaat te zoeken dat ergens op de VU in beeld gebracht kan worden. De bedenkers mogen zelf verzinnen hoe, bijvoorbeeld als projectie of graffiti. Hemmerechts selecteert met een jury de vijf mooiste concepten, die op de VU worden uitgevoerd. Daarmee wordt het jaarthema ‘Verbeelding gezocht’ letterlijk zichtbaar. Inzenden kan tot 10 december 2012 naar verbeelding.let@vu.nl > WWW.VU.NL > NIEUWS & PERS > VERBEELDE WOORDEN OP DE VU-CAMPUS

AGIS ZORGPREMIES IN 2013

De premie van de collectieve basisverzekering van Agis Zorgverzekeringen blijft in 2013 ongewijzigd. Je betaalt € 97,88 per maand, inclusief 10% collectiviteitskorting. De premies van de aanvullende verzekeringen stijgen, maar behouden de 15%-collectiviteitskorting.

Het wettelijk verplichte eigen risico van de zorgverzekering stijgt in 2013 naar € 350. > WWW.INTRANET.VU.NL/HRM > NIEUWS > WWW.AGISCOLLECTIEF.NL/VU

KERST EN NIEUWJAAR

De kerstviering is op 18 december vanaf 12.00 uur in de foyer van het hoofdgebouw.

De nieuwjaarsreceptie is op 8 januari vanaf 16.00 uur, ook in de foyer. Alle VU-medewerkers zijn van harte welkom.

18 DECEMBER 2012 KERSTVIERING 8 JANUARI 2013 NIEUWJAARSRECEPTIE

Redactie Personeelspagina > JESSY VAN GELOVEN, ANITA MUSSCHE, HOUKJE VLIETSTRA > Beeld YVONNE COMPIER, RIECHELLE VAN DER VALK > Vormgeving ESTHER VAN MUNSTER WWW.INTRANET.VU.NL/PP > Reageren PP@VU.NL

CULTUUR Theater

Restaurant

Om de week gaat een student op kosten van advalvas voor maximaal 50 euro uit eten en beoordeelt het restaurant.

Vis en vlees zonder poespas Piet de Leeuw

CONCEPT Een no-nonsense tent waar je een lekker bord eten krijgt.

Je kunt er terecht voor een goed gebakken vis of malse biefstuk zonder poespas.

SFEER Een Amsterdams eetcafé dat nog alle karaktertrekken van een bruine kroeg heeft. Hier hoor je de echte Mokumse humor en verder geen gedonder. Het interieur is authentiek en er hangen veel foto’s van gasten die het hier ooit erg gezellig hebben gehad.

ETEN Als hoofdgerecht bestel ik biefstuk met champignons. Die wordt geserveerd met simpele salade en friet. De malse biefstuk zit tegen de perfectie aan: mooi zacht en rood van binnen. Mijn tafelgenoot gaat voor de gebakken zeetong. Wederom een simpele opmaak en garnituur, maar de vis smaakt voortreffelijk. Als dessert nemen we de chocolademousse die onze avond compleet maakt. Heerlijk zacht en luchtig zoals een mousse hoort te zijn.

BEDIENING Typisch Amsterdams, neemt geen blad voor de mond.

Heel gezellig en erg snel.

TIP Reserveren is nodig.

AANRADER Absoluut.

PRIJS Zonder drankjes redden we het gemakkelijk voor 50 euro.

WAARDERING

Junkieverdriet Christiane F. dinsdag 4 december 20.30 uur Studenten € 10,50 VU-medewerkers € 13,griffioen.vu.nl

WAT? Christiane F., wir Kinder vom Bahnhof Zoo is een klassieker over drugsverslaving. Zonder dat haar ouders of school het weten, raakt de dertienjarige Christiane F. aan de harddrugs. ’s Ochtends gaat ze gewoon naar school, ’s middags tippelt ze op het station om aan geld te komen voor haar verslaving.

WIE? Christiane Felscherinow (Hamburg, 1962) publiceerde in 1979 haar autobiografie over haar verleden als heroïneprostituee. Jörgen Tjon a Fong regisseerde de Nederlandse toneelbewerking, met Alexandra Alphenaar als Christiane en Vladimir Spisiak op gitaar.

HOE? Theaterproductiehuis Urban Myth combineert in zijn projecten uiteenlopende disciplines. De muziek van Nina Hagen en Amy Winehouse versterken zo de uitstekende acteerprestatie van Alexandra Alphenaar.

Dick Roodenburg, publiciteitsmedewerker Griffioen

30

PIET DE LEEUW Noorderstraat 11 pietdeleeuw.nl Mara Heemink, vierdejaars psychologie

FOTO Luc Buurman

Cultuurcentrum Griffioen Uilenstede

Ook GRATIS UIT ETEN voor Advalvas?

Mail naar redactie.advalvas@vu.nl. nr 7 — 28 november 2012

ADVALVAS

studenten

Sleutelgat 07

Wat zegt de inrichting van je kamer over jezelf? En klopt die indruk ook?

VU-studenten gluren in de kamer van jarno cosijn en suzanne boom.

“H

ier woont iemand met grote ronde manga-ogen”, zegt economiestudent Sander Verhagen (24), wijzend op de hoge kasten. “Een vrouw, aan de handtas te zien. Maar wel met een jongensachtige smaak, want ik zie op de schoorsteen ook een soort steroïde powerranger staan.

Het kan ook een koppeltje zijn, want naast de powerranger staan kaarsjes en een artistieke Franse kaart. Verder is het huis ordelijk en netjes. De inrichting is vrij strak, het zijn no-nonsense typen en het meisje is geen prinsesje. Mijn God, dat zijn veel manga’s. Verder hebben ze wel een typische studentenfilmsmaak: Monty Python- en arthouse-films. En een verharende kat.”

“Wat een dvd-verzameling!”, zegt Linda Vroege (21), student communicatiewe-

ADVALVAS

nr 7 — 28 november 2012

tenschap. “Ik denk dat hier iemand woont die iets doet met media.

Die revolutionaire poster verleidt me dan weer om in de politieke richting te gaan denken. Een overtuigde socialist misschien? Het is in ieder geval een echte jongenskamer, met die donkere kleuren en de alcoholflessen op de dvd-kast. En hij is verliefd, want hij heeft voor de gelegenheid romantische rode onderleggers op tafel gelegd.”

is met een scriptie? Het zijn wel gezonde studenten, want ze eten fruit.”

Jarno Cosijn en Suzanne Boon

“Er woont in ieder geval een kat”, lacht antropologiestudent Mara 24 en 25 Romijn (24), “vandaar die plakStuderen beiden master borstel op de schoorsteenmantel. ecology Ik denk dat dit de flat van een jong Betalen 330 euro per stel is. Hij heeft zijn dvd-verzamaand in Aalsmeer meling, waaronder veel series, meeverhuisd en zij zorgt voor de sfeervolle aankleding van de kamer. Ze heeft ook haar handtas demonstratief op tafel gezet, dus daaruit kan ik ook wel afleiden dat er ook een vrouw woont. Ze zitten nu allebei in een drukke periode. Dat bewijst de stapel papier op tafel en de laptop. Zou het kunnen dat een van de twee bezig

“Leuke reacties!” vindt Suzanne Boon.

“Die stapel papier en de laptop op tafel zijn inderdaad voor mijn scriptie en mijn vriend en ik hebben een kat. Die manga’s zijn pas de helft van onze verzameling, haha. De rest staat nog in dozen.

We vonden de flat via Woningnet. Het is een jongerenwoning, dus we kregen voorrang. Die tas gebruik ik voor mijn werk, dus vandaar dat hij zo prominent in de woonkamer staat. Dan gooi ik vanaf de eettafel mijn lunch erin ’s ochtends, anders vergeet ik het. Ik zou mezelf ook niet als prinsesje omschrijven, maar wel een beetje meisjesachtig.

De Gundam, de steroïde powerranger, is dus van mijn vriend Jarno Cosijn.” door Veerle Vrindts student-reporter Foto’s Peter Valckx

Wil je ook in Sleutelgat?

Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

31

Griff

32

door Merlijn Draisma

nr 7 — 28 november 2012

ADVALVAS