festival oudemuziek utrecht zondag 31 augustus 2014
Wiennerisches Diarium Oorspronkelijke Weense krant, v00r het Weense publiek, sinds 8 augustus 1703
Voor de eerste keer oude muziek in Hertz
foto: ?
Barokke bling bling
Countertenor Alex Potter over de Habsburgse oratoriumtraditie
Bojan
Tremolo's en loopjes in Hertz Directeur van het Festival Oude Muziek Xavier Vandamme gaf ons voor aanvang van het concert al zijn ‘bescheiden mening’ over de gloednieuwe zaal Hertz, de kamermuziekzaal van TivoliVredenburg, waar binnen enkele minuten voor de allereerste keer oude muziek zou gaan klinken. ‘Het is exceptioneel’ en ik kan niets anders dan me volledig bij hem aansluiten. Voor publiek én musici is deze zaal een lust voor het oor. De muziek klinkt er helder, fris en levendig. In het snelle deel van de eerste sonate van Jan Vojta speelde de viool zeer snelle tremolo noten en loopjes. Het leek
alsof het geluid om je heen door de zaal wervelde, en je wist alleen waar het vandaan kwam doordat er voor je op het podium een violist speelde, met veel virtuositeit en heel natuurlijke bewegingen. lees verder op pagina 2
Concerten Festivalkrant Cappuccino Programmaboekjes Kalfsschnitzels Snaren
2 6 2 0 0 0 3 6 1 3 2 0 0 7 4 2 9 7 5
Een oratorium uitgevoerd door een operacast, een enorme muzikale hofhouding en het gebruik van bijzondere instrumenten. Het moge duidelijk zijn dat de Habsburgers zeker niet vies waren van een beetje muzikale grandeur. Deze barokke ‘bling bling’ laat countertenor Alex Potter deze middag om 15.00 uur horen als hij samen met La Fontaine het podium van Hertz in TivoliVredenburg betreedt. Alhoewel de titel van het concert ‘Fede e amor’ een amoureuze bijsmaak heeft, is het programma zeker niet gewijd aan de romantiek. Potter: ‘De titel verwijst naar geestelijke liefde, religieuze trouw. De meeste werken op het programma zijn geestelijke composities in het Italiaans of in het Latijn, soms met een liturgische inslag, dan weer geselecteerd uit oratoria.’ Volgens Potter maakt vooral dit laatste het een uitermate geschikt Festivalprogramma. ‘Aan het Habsburgse hof bestond een sterke oratoriumtraditie. Dat was zeker geen sobere of zedige aangelegenheid. De werken lees verder op pagina 2
Vervolg: Barokke Bling Bling
foto: juri hiensch
Vervolg: Tremolo's en loopjes in Hertz
Hertz Zaal
Jan Vojta, wie had er ooit van gehoord? Of Giovanni Viviani? Het zijn inderdaad onbekende schatten, zoals geschreven in het programma en toegelicht door violist Bojan i i . Het is fantastisch dat wij als publiek zulke schatten mogen ontdekken, in zo’n mooie zaal en zo prachtig uitgevoerd. De continuogroep was als één instrument, met een warme klank en veel zichtbaar plezier in spel en begeleiding: de organist – inclusief gouden oorbel – swingde! (Hoezo, oude muziek stoffig en saai?) Door de fijne tonen van de theorbe, die af en toe boven
de rest van het ensemble uitkwamen, was het net alsof je werd neergelegd op een zijden kussentje. De sonate van Biber was een slot dat spetterde – er had zelfs op gedanst kunnen worden! – en de toegift van een anonieme componist, ‘het tikken van de klok’, waarin zelfs een zeer vervelende wekker te horen was, zorgde voor een humoristisch begin van het weekend.« Schatten uit het Weense Minorietenklooster Suonar Cantado / Bojan i i , za 30 aug 11.00 uur
Klaviertijger
FEDE E AMORE La Fontaine / Alex Potter zo 31 aug 15.00 uur / TivoliVredenburg, Hertz
@oudemuziek Laat ons weten wat u van het Festival Oude Muziek vindt en praat mee met #FOMU14 Contrapunctus@ContrapunctusUK Rehearsals are sounding great for our debut in the @oudemuziek festival tomorrow with our Habsburg Union programme. pic.twitter.com/c9DUtwFeM4 Thea Derks@tdrks Visitors very postive about recital Olga Pashchenko. Editing now at @oudemuziek Tomorrow @NPORadio4 between 7.30-8 pm. Arnout van den Bosch@arnoutvdbosch Vanavond naar Festival @oudemuziek, tevens eerste bezoek aan het vernieuwde @TiVre_Utrecht. Ik kijk er naar uit.
foto: Jonas Niederstadt
Naam: Alina Rotaru Geboren: 1976, Boekarest, Roemenië Woonplaats: Berlijn, Duitsland Studie: Conservatorium in Boekarest, Essen, Amsterdam en Bremen Motto: Geef het beste van jezelf. Muzikaal voorbeeld: Klaveciniste Isolde Ahlgrimm (19141995), ik bewonder haar om haar eerlijkheid, ijver en onbaatzuchtigheid. Rituelen voor het spelen? Vanaf twee uur voor het concert geen alcohol, koffie en sigaretten meer. En ik mediteer regelmatig. Trots op: Ik voel me wel eens gelukkig, opgewon-
mogen dan wel geestelijk zijn, hun stijl doet eerder aan een opera denken. De operacast van het hof werd trouwens gewoon voor die oratoriumuitvoeringen ingeschakeld.’ Het echte Habsburgs stempel op deze werken is volgens Potter te danken aan de trombone. Dat instrument was in veel landen zowat uitgestorven, maar aan het Habsburgse hof nog steeds bijzonder populair. ‘Ik zie het gebruik van dat instrument vooral als ‘baroque bling’: het gebruik van minder gangbare instrumenten draagt, net als de gigantische muzikale hofhouding, bij aan de grandeur die paste bij de idee van de keizer als goddelijke monarch op aarde.’«
den, blij of ‘belangrijk’, maar nooit uitgesproken ‘trots’. KERLL EN FROBERGER OP KLAVECIMBEL Alina Rotaru zo 31 aug 13.00 uur / Lutherse Kerk
Arthur Kocken@ArthurKocken #festivaloudemuziek id weer van start. 10 dagen #kwaliteit in #utrecht Kirp@_LiveFreeOrDie_ Het alarm gaat af tijdens concert La Dansrey in @TiVre_Utrecht. Vals alarm gelukkig we mogen weer terug (foutje in de keuken) @oudemuziek Hanna den Hollander @hannadenh Vanavond komen alle belangrijke mensen naar de opening van #fomu14, vanaf morgen kom ik naar de rest van de concerten.
Ensemble Tirburtina in de St.- Willibrordkerk
De stilte in de ruimte
Tenslotte vond iedereen zijn plek. We kijken rond. Zuilen rijzen kleurig omhoog. Licht valt door de gekleurde glazen en met het licht valt ook – zo lijkt het – stilte de ruimte binnen. Zometeen begint het concert. En het is alsof het publiek weet: de muziek die wij zullen gaan horen, vertrekt vanuit de stilte en komt daar weer terug.
Het ontploft klavecimbel op Plein 6. Foto: Juliëtte Dufornee
Het publiek in de rij voor de festivalkassa in TivoliVredenburg. Foto: Juliëtte Dufornee
Rond 1200: liederen van Frauenlob, Walther von der Vogelweide en – wat later in de tijd –Wenceslas II. Minnesänger werden zij genoemd. Minne in de van christelijke spiritualiteit vervulde dertiende eeuw betekende ‘hoher muot’: vergeestelijkte harmonie en ridderdeugd, een veredeld heroïsme. Minnesänger zongen hun liederen op de burchten en daar waren er veel van: 10.000 kastelen stonden rond 1200 in Duitsland… De klankkleur van het Ensemble Tiburtina wordt, naast het melancholieke geluid van de vedel, bepaald door de samenklank van twee romaanse harpen die als een klokkenspel telkens weer opnieuw de stilte uit de ruimte verdrijven en de oprijzende zang van de vrouwenschola – wat dit ensemble is – met een toverachtig fluidium overdekten. De musici wisten goed om te gaan met de ruime akoestiek van de kerk. Bevlogen klonk de conductus Novi siders Lumen resplenduit (‘het licht van een nieuwe ster schijnt helder’). Improviserend gaven zij een evocatie – niet van een ster, maar van een majestueus rijzende zon.« Tiburtina Ensemble / Barbora Sojková 30 aug 15.00 / St.-Willibrordkerk
Locatie Utrecht Paushuize
plaatplaats
deze cd’s en andere artikelen zijn verkrijgbaar in de cd-winkel naast de Festivalkassa op Plein 6
Ensemble Leones - The Cosmopolitan. Songs by Oswald von Wolkenstein Ensemble Leones Christophorus € 19,00 normaal € 17,00 vrienden
P
aus Adrianus VI, de eerste en enige Nederlandse Paus tot nu toe, heeft het statige pand aan de Kromme Nieuwegracht nooit gezien. Paus Adrianus, geboren als Adriaan Floriszoon Boeyens en opgeleid als theoloog, gaf in 1517 opdracht tot het bouwen van de ‘Paushuize’ maar trok niet lang daarna naar Spanje, waar hij bisschop, kardinaal van het Spaanse Tortosa en later zelfs regeringsleider werd. Na de dood van Paus Leo X in 1521 koos de Rooms-katholieke kerk de Utrechter bij verstek tot paus. Het nieuws bereikte Boeyens, die op dat moment in Spanje woonde, pas een maand na zijn uitverkiezing. Utrecht heeft hij niet meer gezien en in Paushuize heeft hij nooit een voet gezet. Minder vroom dan de oorspronkelijke eigenaar waren de lieden die het pand
colofon Redactie: Juliëtte Dufornee (hoofdredactie), Nicolien van der Veer, Jules van der Leeuw RECENSIES: Elianne Ardst, Marijke Fergusson EINDREDACTIE: Susanne Vermeulen Vormgeving: Rob Bömer, Esther de Bruijn © Wiennerisches Diarium is de dagkrant van het Festival Oude Muziek 2014
daarna hebben bewoond. Jonkheer Daniël d’Ablaing, tevens maarschalk van het Oversticht, zorgde er met zijn ‘lichtzinnige levensstijl’ voor dat hij levenslang uit het Sticht werd verbannen. En toen de Fransen in het rampjaar 1672 Paushuize tot hun hoofdkwartier kozen, organiseerden ze er diverse braspartijen. In 1798 werd Paushuize gekocht door kok en pasteibakker Willem Gravelaar. Deze vestigde er een eethuis en logement dat werd beschouwd als een van de beste hotels van de stad Utrecht. Koningen en NSB’ers De afgelopen eeuwen diende het prachtige huis als residentie of logeeradres van prominenten, onder wie Lodewijk Napoleon en zijn echtgenote koningin Hortense. Koning Willem III werd er door de Utrechtse gouverneur ontvangen, maar de geschiedenis van de Paushuize kent ook minder mooie kanten. Hooggeplaatste NSB’ers schudden er de hand van Heinrich Himmler en Anton Mussert. Overigens is er wel degelijk een paus te gast geweest in dit rijksmonument: tijdens zijn bezoek aan Nederland in 1985 bezocht Johannes Paulus II Paushuize, ongeveer viereneenhalve eeuw nadat ‘onze’ Adrianus VI het als pied à terre wilde gebruiken.« FRINGE: SONATA A TRE Panther Ensemble zo 31 aug, 11.00 uur / Paushuize
Componeren was eigenlijk een hobby van de middeleeuwse duizendpoot Oswald von Wolkenstein. Zijn muziek is echter verre van amateuristisch en geeft een interessant perspectief op de vroege Duitse Renaissance. De interpretatie van Ensemble Leones is bijzonder overtuigend en maakt de luisteraar nieuwsgierig naar meer van deze fascinerende muziek.
Collegium Marianum - Musica ad Sepulchrum Domini Collegium Marianum o.l.v. Jana Semerádová Supraphon #SU4068 € 20,00 normaal € 17,00 vrienden De naam Zelenka mag in Utrecht ondertussen vertrouwd aandoen, zijn oeuvre kan nog voor een groot gedeelte worden ontdekt. Collegium Marianum verzorgde de wereldpremière van drie vroege composities van zijn hand. De drie energieke mini-oratoriums voor Goede Vrijdag klinken in deze uitvoering bijzonder fris en aantrekkelijk!
de bezoeker
De vele talenten van Oswald von Wolkenstein
Vechtersbaas, diplomaat en poëet Ria van Caspel (56) en Cora Tigges (58) Vriendinnen Ria van Caspel (56) en Cora Tigges (58) waren blij verrast door hetzelfde concert. ‘Wat een leuk en verrassend concert. En de prijs-kwaliteitverhouding van dit gratis concert is dik in orde’, grapt Cora. ‘We hadden ook geweldig goede plaatsen, recht voor de musici zaten we.’ Ria vult aan: ‘Het sprak me erg aan, ik vond het warme muziek. Ook de percussie en het ritme vond ik bijzonder, allemaal erg interessant.’ ‘Fringeconcerten zijn een goede manier om mensen kennis te laten maken met het Festival en met oude muziek. Bovendien is het in TivoliVredenburg. Wat een prachtig modern gebouw is het geworden. En toch vind ik het erg sfeervol.’
Ossin (36) De Italiaan Ossin (36) legt in charmant, maar gebrekkig Engels uit dat hij genoten heeft van het fringeconcert van Ensamble del Nuevo Mundo in Hertz van TivoliVredenburg. ‘Ik hou van middeleeuwse muziek en dit concert was vooral interessant omdat ik de verschillen hoorde tussen Europa en Zuid-Amerika, ‘de nieuwe wereld’. Vooral aan het ritme merkte je dat. Misschien dat ik morgen nog 2 of 3 concerten kan bezoeken.’
Hij sloeg de bisschop, vocht als een ketter en speelde altijd de baas: Oswald von Wolkenstein (ca. 1376-1445) was een irritante kerel, maar een met vele talenten en een onweerstaanbaar charisma. Vandaag komt de muziek van deze excentrieke persoonlijkheid opnieuw tot leven, tijdens het concert van Marc Lewon en zijn Ensemble Leones, om 15.00 uur in de St.-Willibrordkerk. Marc Lewon, luit- en vedelspeler, zanger, muziekwetenschapper en oprichter van Ensemble Leones, praat over Von Wolkenstein alsof het een goede kennis van hem is. ‘Oswald leefde in een tijd waarin het enorme Habsburgse rijk zich begon te ontwikkelen. Hij werd als tweede zoon geboren, waardoor hij niet het volle pond erfde, maar dankzij zijn ambitie wist hij zich toch op te werken tot? belangrijkste edelman van Zuid-Tirol. Hij was iemand met veel invloed, maar ook een onruststoker. Hij voerde oorlog of gaf een bisschop die iets zei wat hem niet beviel een pak slaag.’ De opvoeding van een edelman was breed, maar Von Wolkenstein heeft hoogstwaarschijnlijk niet de muzikale opleiding genoten die veel andere beroepsmusici en -componisten wel hebben gehad. Dit maakt zijn composities des te indrukwekkender: hij componeerde 130 liederen, waarvan er ongeveer 100 bewaard zijn gebleven. Lewon: ‘Deze werken gaan natuurlijk over de liefde, maar ook vallen er politieke statements in te ontdekken en zelfs autobiografische elementen. En dit alles met veel humor.’ De wat rauwe persoonlijkheid van de maker betekent volgens Lewon niet dat deze muziek per definitie op een boertige manier uitgevoerd moet worden. ‘Bij de liederen werkt dat niet, die moet je juist laten vloeien. Het grootste deel van zijn oeuvre is gestileerder dan men lange tijd dacht. Hij moet zelf ook een goede zanger zijn geweest, die zijn eigen liederen uitvoerde. Zoekend in literatuur en manuscripten proberen we voortdurend manieren te vinden om zijn liederen zo mooi, interessant en stijlgetrouw mogelijk uit te voeren.
Marc Lewon
Het enige juiste antwoord vinden we nooit. Dat is nu juist weer zo boeiend aan de muziek van deze periode’.« VRIEND EN VIJAND VAN DE HABSBURGERS Ensemble Leones / Marc Lewon zo 31 aug, 15.00 uur / St.-Willibrordkerk
Elke dag van 18.00-19.30 uur, €25*. Festivalcentrum TivoliVredenburg
Tagesmenu à Wien Cuisine Kalfschnitzel | pepersaus | gebakken aardappels | gegrilde groenten Bospaddenstoelen lasagne Oostenrijkse quiche | gerookte forel | groenten | rucola Verschillende soorten rauwkost | bijpassende dressings
* Inclusief hoofdgerecht, een drankje en een kopje koffie toe.
concertladder
herinneringen aan het FOMU
zondag 31 augustus 2014
9.30 Zomerschool: Niels Berentsen UITVERKOCHT Op het boek zingen / voertaal: Engels 9.30 - 18.00 STIMU-Symposium Voertaal: Engels TivoliVredenburg, Bovenfoyer Grote Zaal € 20 / € 10 / € 10 10.00 Festivalcentrum TivoliVredenburg Festivalkassa, cd-verkoop, live streaming, fringeconcerten en meer! 10.00 Kunstkammer In coproductie met Kunsthistorisches Museum, Wenen TivoliVredenburg, Cloud Nine GRATIS 10.00 Workshop renaissancezingen / Tore Tom Denys UITVERKOCHT 10.00 Kinderspeurtocht (5 t/m 10 jaar) TivoliVredenburg € 5 10.00 - 14.30 Juilliard Masterclass met Phoebe Carrai (cello) & Dominic Teresi (fagot) Utrechts Centrum voor de Kunsten, Marnixzaal € 5 11.00 Trio Froberger / Nima Ben David Froberger da camera TivoliVredenburg, Hertz € 22 / € 19 / € 10 11.00 Les Vents Atlantiques FRINGE Beethoven Septett RASA GRATIS 11.00 Panther Ensemble FRINGE Sonata a Tre: Telemann, J.S. Bach en Quantz Paushuize GRATIS kaarten afhalen bij Festivalkassa 12.30 Seconda Pratica FABULOUS FRINGE Nova Europa, de Amerikaanse metamorfose van Europa TivoliVredenburg, Grote Zaal GRATIS 13.00 Klaviertijgers: Alina Rotaru Kerll en Froberger op klavecimbel Leeuwenbergh € 18 / € 16 / € 10 13.30 Rondleiding TivoliVredenburg UITVERKOCHT 14.00 Ensamble del Nuevo Mundo FRINGE Van Europese barok naar Amerikaanse traditie TivoliVredenburg, Plein 5 GRATIS 14.00 Presentatie workshop renaissancezingen / Tore Tom Denys FRINGE o.a. Miserere van De Monte TivoliVredenburg, Pandora GRATIS
14.00 Presentatie Juilliard Masterclass FRINGE met Phoebe Carrai (cello) & Dominic Teresi (fagot) Utrechts Centrum voor de Kunsten, Marnixzaal GRATIS 15.00 Ensemble Leones / Marc Lewon Vriend en vijand van de Habsburgers St.-Willibrordkerk € 22 / € 19 / € 10 15.00 La Fontaine /Alex Potter Fede e amore TivoliVredenburg,Hertz € 22 /€ 19 / € 10 15.30 Spirale Armonica FRINGE Telemann, C.P.E. Bach en Janitsch Grand Hotel Karel V GRATIS kaarten afhalen bij Festivalkassa 15.30 Quatuor Monzani FRINGE Parijse salons: Toeschi, Devienne, Fiorillo e.a. Paushuize GRATIS kaarten afhalen bij Festivalkassa 16.00 Geert D’hollander BEIAARDFESTIVAL Zelenka, Kerll, Caldara en Franz Benda op beiaard Domtoren, Pandhof GRATIS 16.30 Film: Trollflöjten (1975) UITVERKOCHT 17.00 Contrapunctus De Monte, Lassus, Padovano Pieterskerk A € 22 / € 19 / € 10 B € 19 / € 16 € 10 C € 16/ €13 / € 10 17.00 Collegium Marianum / Jana Semerádová Paascantates van Zelenka Geertekerk A € 22 / € 19 / € 10 B € 19 / € 16 / € 10 18.00 Wien Cuisine TivoliVredenburg, Festivalcentrum € 25 19.30-20.00 Festivaljournaal AVROTROS / Radio 4 TivoliVredenburg, Plein 5 GRATIS 20.00 Ars Antiqua Austria / Gunar Letzbor Aufschnaiter: Memnon sacer ab oriente, Biber: Missa Alleluia TivoliVredenburg, Grote Zaal € 36 / € 32 / € 10 22.30 Ricercar Consort & Carlos Mena Muziek voor Maria van Bertali, Biber, Schmelzer, Sances en Leopold I TivoliVredenburg, Hertz € 22 / € 19 / € 10
Een vorstelijk festival Oud-burgemeester van Utrecht Aleid Wolfsen maakte het ‘altijd vorstelijke’ Festival Oude Muziek in ‘zijn’ Utrecht verschillende keren mee. Hij herinnert zich vooral het openingsconcert in 2011, waar het publiek aanvankelijk sceptisch op reageerde, maar uiteindelijk kwam er licht in de duisternis. ‘Uit de zaal ontstond boegeroep: ‘kan het licht aan’, ‘schande’. En dat nog wel tijdens een openingsconcert. Dat hoort er soms bij. Toen een aantal mensen de zaal verliet, begon zelfs de festivaldirecteur toch wat onrustig te draaien op zijn stoel…’ ‘Het betrof hier het concert Cesena, een samenwerking tussen de dansgroep Rosas – met de topchoreografe Anne Teresa De Keersmaeker – en vocaal ensemble Graindelavoix. De opkomende zon was onderdeel van de uitvoering, in Utrecht gesymboliseerd door de (zeer) langzaam sterker wordende verlichting. Vanaf nul. En om ons het idee te geven dat we echt buiten zaten, stonden de grote deuren achter het toneel van Vredenburg in Leidsche Rijn helemaal open met zicht op het verkeer op de A2.’ ‘In Frankrijk begonnen uitvoeringen van dit stuk, zo hoorde ik later, rond 05:00 uur in de ochtend. Ja, dan weet je wat je te wachten staat. En als je zo vroeg naar zo’n bijzonder evenement gaat, doe je dat niet tenzij na een grondige voorbereiding. Dan weet je ook wat je te wachten staat en waarvoor je komt. Dan wordt het (alleen maar?) een feest van herkenning.’ ‘In Utrecht werd het een letterlijk verrassend mooie voorstelling; de zangers dansten ook en de dansers zongen ook. Adembenemend mooi en aan het einde kregen we echt iedereen in volle glorie te zien. Veel en intense discussies na afloop. Op een opening bereidt kennelijk niet iedereen zich even goed voor. Maar kunst moet toch ook verrassen, je af en toe op het verkeerde been zetten?’ ‘Mijn leerpunt en advies: kijk en luister niet alleen naar wat je al kent, maar laat je (zelfs door ‘oude muziek’) ook eens echt verrassen en verbazen.’«