festival oudemuziek utrecht zaterdag 6 september 2014
Wiennerisches Diarium Oorspronkelijke Weense krant, v00r het Weense publiek, sinds 8 augustus 1703
Schrijnende spanning en energieke tuimelende passages
Extase en gruwel in de Grote Zaal
Excentrieke Habsburgse muziek Trabe dich, Thierlein
Herz stroomde op het late uur nog vol met leden van de Habsburgse hofhouding die de excentrieke muziek van kapelmeesters Bertali en Schmelzer niet wilden missen. Begonnen werd met het motet O Jesu, summa Charitas van Schmelzer, een weelderig vraag- en antwoordspel tussen het ensemble en het de vier solisten. Meteen bij haar inzet viel de warme sopraanstem van Kristen Witmer op, zij toonde van de vier zangers de meeste dramatische expressie in deze lofzang op Christus. Peter Kooij, veelgehoord zanger bij het Festival Oude Muziek, wervelde in zijn overwinningslied Omnes sancti Angeli toe naar een swingend halleluja. Toen hij na het derde stuk elke ‘dis’ van het kistorgel heel verdienstelijk omstemde naar een ‘es’, werd hij door het publiek getrakteerd op een spontaan extra applaus. Schmelzer was de eerste kapelmeister aan het Habsburgse hof afkomstig uit Duitsland, maar dat hij zijn vak leerde van zijn Italiaanse voorgangers was duidelijk te horen in Lamento supra la morte Ferdinandi III. Binnen het ensemble concerteerden violen en gamba’s met elkaar op gepassioneerde Italiaanse wijze. De instrumentalisten van L’Armonia Sonora trokken alles uit de kast in de zesstemmige Sonata V, waarin kordaat samenspel, schrijnende spanning en ener-
foto: marco borggreve
Met een beetje fantasie deed Hertz in TivoliVredenburg gisteravond dienst als een intieme Habsburgse hofkapel. Gambiste en muzikaal leider Mieneke van der Velden bracht voor de gelegenheid zes strijkers, een kwartet van zangers en op het orgel niemand minder dan Leo van Doeselaar samen voor een exclusief keizerlijk concert.
Mieneke van der Velden
gieke tuimelende passages elkaar opvolgden. Tegen het einde van het concert droomde menig hofdame weg bij de knappe altus, die zichtbaar opging in het prachtige Salve Regina van Bertali. De Habsburgse keizers hadden het goed voor elkaar, als zij zich tijdens de mis konden laven aan zulke muziek. « BERTALI’S GEESTELIJKE WERKEN L’Armonia Sonora / Mieneke van der Velden do 4 sep 22.30 / TivoliVredenburg, Hertz
Viola da gamba’s Theezakjes Pagina’s bladmuziek Kramen Festivalmarkt Zoete drop Festivaldagkranten
6 1 3 9 8 7 7 1 1 2 8 0 0
8 3 3 2 4 0
Björn Schmelzer en zijn Graindelavoix zijn terug op het Festival Oude Muziek. En Schmelzer zou Schmelzer niet zijn als hij niet weer een bijzondere voorstelling voor het Festivalpubliek in petto heeft. Op het programma staat Trabe dich, Thierlein, een voorstelling waarin Heinrich Fincks Missa O Venus Bant centraal staat, maar waarin ook ander vergeten Duits erfgoed is te ontdekken. Hoe dit klinkt is vanavond om 20.00 uur te horen in de Grote Zaal van TivoliVredenburg. Finck componeerde deze mis voor het huwelijk van de 24-jarige Ulrich von Würtemberg met de 18-jarige Sabina van Beieren. Een romantisch gebeuren zou je denken, maar niets is minder waar. Van liefde was geen sprake, de Habsburgse keizer Maximiliaan I had dit huwelijk al ruim een decennium eerder bekokstooft. Voor die tijd de normaalste zaak van de wereld, vandaag de dag voor Schmelzer een reden om deze huwelijksmis aan een onderzoek te onderwerpen. Schmelzer: ‘Het boeit mij enorm hoe twee ‘random’ lichamen aan elkaar gekoppeld werden, en hoe dit op niets anders kon uitlopen dan een menselijke tragedie.’ Toen Schmelzer en de zangers van Graindelavoix een deel uit de mis uitprobeerden, konden ze hun oren niet geloven. ‘Wat was dit, wat gebeurde hier! Prachtig was deze Duitse, ietwat flamboyante polyfonie.’ De lees verder op pagina 2
Recensie: Psallentes / Hendrik Vanden Abeele
Vervolg: Trabe dich, Thierlein
Manuscripten uit het stof gehaald
Er schijnen nog weinig kloosters te zijn waar het officie – de dagelijkse gebeden van de religieuzen in de kloosters – echt gezongen wordt zoals dat in de middeleeuwen werd gedaan. Meestal wordt het gebeden of op één toon of in de volkstaal gezongen. Daarmee zou een ontzettend mooie en rijke traditie verloren gaan, ware het niet dat er ensembles als Psallentes zijn, die de oude manuscripten uit het stof halen, onderzoeken en zo tot een hele mooie uitvoering komen. De stemmen van de zangeressen
pasten heel goed bij elkaar, en ze konden daarbij ook kleuren in elkaars klank, waardoor de verschillende stemmen echt één werden. Het was loepzuiver én spatgelijk. Tijdens het concert heb ik geprobeerd de teksten mee te lezen, wat tijdens de eerste paar antifonen zeer interessant was, maar op een gegeven moment was het wel duidelijk dat Walburgis, over wie het officie en daarmee het concert ging, een zeer eervolle en grootmoedige maagd was. Het was nog interessanter geweest als bij deze teksten ook (delen van) de notatie in hoefnagelschrift waren afgedrukt. Zelfs de leken onder ons hadden deze muziek dan tijdens de uitvoering aan een klein onderzoek kunnen onderwerpen, en de betekenis van de tekst in de muziek kunnen zien. Gregoriaans is muziek die rust uitstraalt, waar je stil van wordt en bij kunt filosoferen. En dat is natuurlijk altijd goed. « DE HEILLIGE WALBURGIS Psallentes / Hendrik Vanden Abeele vr 5 sep 15.00 uur / St.-Willibrordkerk
Klaviertijger Naam: Francesco Corti Geboren: 1984, Montevarchi, Italië Woonplaats: Cremona, Italië Studie: Conservatorium van Perugia, Geneve en Amsterdam Persoonlijk motto: Ik verander te vaak van mening om een vast motto te hebben… Muzikaal voorbeeld: Nikolaus Harnoncourt en Johannes Brahms Rituelen voor het spelen? Ik neem mijn schoenen altijd mee in een tas van het Internationale Bach Concours (Leipzig) uit 2006… Trots op: Het spelen van Haydn’s klavecimbel-
concert in het Haus für Mozart in Salzburg en in het Concertgebouw in Amsterdam FUX EN HAYDN OP KLAVECIMBEL Francesco Corti za 6 sep 13.00 uur / Lutherse Kerk
foto: koen broos
Één ding is zeker: voor mij zou gregoriaans nog beter tot zijn recht komen als ik een dagje een religieus persoon zou kunnen zijn en misschien wel zou kunnen meezingen. In een concert, met mensen die netjes rechtop zittend een massale staande ovatie geven, is het voor mij moeilijk voor te stellen hoe het vroeger echt geweest is, en werd het – hoewel goed uitgevoerd – na verloop van tijd zelfs een beetje eentonig.
Graindelavoix
muziek nodigde uit tot meer onderzoek, en Schmelzer ontdekte al snel een rode lijn in de Duitse cultuur: de diepe fascinatie van de Duitsers voor extase en voor gruwel, het type gruwel dat tegelijk lekker is. Bij Trabe dich, Thierlein kunnen we naast de prachtige muziek van Finck een angstwekkende combinatie van extase en gruwel verwachten, evenals de Duitse obsessie voor de eeuwige jeugd. De prachtige huwelijksmis van Finck staat in schril contrast met de gruwelijkheid van het huwelijk waarvoor het werd gecomponeerd. Ulrich groeide op in een mannenmaatschappij, zonder moeder maar mét een erfelijke aanleg voor driftbuien. Sabina deed in temperament niet onder voor haar echtgenoot, wat resulteerde in oneindig veel hoogoplopende ruzies. Ulrich verbraste zijn geld en dat van zijn onderdanen, raakte verslingerd aan de vrouw van een andere edelman en vermoorde uiteindelijk de echtgenoot van zijn maîtresse. Sabina sloeg op de vlucht (hun twee kinderen achterlatend) en Ulrich deed hetzelfde. Later keerde hij naar zijn woedende onderdanen terug met een boerenleger en heroverde zijn land. Schmelzer vat het kort samen: ‘Ulrich von Württemberg werd gedwongen tot dat feodale huwelijk, maar hij wilde gewoonweg niet meer meedoen, en zo werd zijn leven een ‘disaster’.’ « GRAINDELAVOIX: TRABE DICH, THIERLEIN Graindelavoix / Björn Schmelzer za 6 sept 20.00 uur / TivoliVredeburg, Grote Zaal
Klavecinist Jean Rondeau geeft de plantjes water in TivoliVredenburg. Foto: Nicolien van der Veer
Een keur aan instrumenten is aanwezig op de Oude Muziek Markt. Foto: JuliĂŤtte Dufornee
Locatie Utrecht De Geertekerk
plaatplaats
deze cd’s en andere artikelen zijn verkrijgbaar in de cd-winkel naast de Festivalkassa op Plein 6
Johann Christoph Pepusch: Concertos and overtures for London Harmonious Society of Tickle-Fiddle Gentlemen RAMEE / B007CMTNOS € 19 normaal, € 17 vriend
E
en huis voor gelovigen én voor klassiekemuziekliefhebbers: van alle Utrechtse kerken heeft de Geertekerk misschien het meest uitgesproken een muzikaal profiel. De Geertekerk was na de Tweede Wereldoorlog dakloos, volledig vervallen en er groeiden planten in het interieur. Gelukkig kocht de Remonstrantse Gemeente de ruïne in 1954 en mede dankzij de grootschalige restauratie tussen 1954 en 1956 kunnen er vandaag de dag concerten worden georganiseerd. De Geertekerk, de jongste van de vier middeleeuwse parochiekerken in Utrecht, werd halverwege de dertiende eeuw gebouwd op wat nu het Geertekerkhof heet.
colofon Redactie: Juliëtte Dufornee (hoofdredactie), Nicolien van der Veer, Jules van der Leeuw RECENSIES: Rozemarijn Tiber, Elianne Ardts EINDREDACTIE: Susanne Vermeulen Vormgeving: Esther de Bruijn, Rob Bömer © Wiennerisches Diarium is de dagkrant van het Festival Oude Muziek 2014
Haar naam dankt ze aan de patrones van de reizigers: de heilige Gertrudis van Nijvel. In sommige kerken werd een kluis gebouwd, waarin kluizenaren zich de rest van hun leven aan God konden wijden. Zij mochten de ruimte nooit meer verlaten. Helaas bestaat de kluis van de Geertekerk niet meer: alleen die van de Utrechtse Jacobikerk is bewaard gebleven. In 1566, tijdens de Beeldenstorm, viel een menigte boze protestanten de kerk aan, die altaarstukken en beelden vernielden. Zeven weken lang was de kerk gesloten zodat de schade hersteld kon worden. Na een verbod op Rooms-katholicisme in 1580 werd de Geertekerk protestants. Noodopvang In de achttiende eeuw werd de kerk korte tijd gebruikt als Franse kazerne en magazijn. Toen de Rijn in 1855 overstroomde werden honderden inwoners van Veenendaal tijdelijk in de kerk opgevangen. Tegenwoordig biedt de kerk onderdak aan gelovigen en klassiekemuziekliefhebbers. « VIVALDI IN PRAAG The Harmonious Society of Tickle-Fiddle Gentlemen za 6 sep, 17.00 uur / Geertekerk
Een ensemble dat zich met een dergelijk naam tooit, moet bijna wel met een opwindende CD komen. En ze stellen niet teleur! De componist Pepusch is niet de bekendste, maar zijn muziek is van hoge kwaliteit en zeer aantrekkelijk. De TFG, zoals ze zichzelf graaf liefkozend noemen, sprankelen in de allegro’s en vertederen in de adagio’s.
Confréries - Devotional songs by Jaikes de Cambrai Graindelavoix Glossa / B00EA9GN2Q € 19 normaal, € 17 vriend Graindelavoix heeft ondertussen een behoorlijke reputatie opgebouwd. Sommige mensen zweren bij het ensemble, anderen verfoeien het. In deze nieuwste opname onderzoekt Björn Schmelzer hoe sociaalmaatschappelijke veranderingen in de dertiende eeuw invloed hadden op de muziek. Het resultaat is een fascinerende CD met trouvèremuziek rondom de NoordFranse confréries die bij een groot publiek zal aanslaan. «
de bezoeker
De ontknoping
Internationaal Van Wassenaer Concours FINALE 11:00 – 16.30 uur TivoliVredenburg, Hertz Alle deelnemers op een rijtje, in volgorde van optreden:
Studente Lydia (18) speelt al sinds haar zesde jaar viool. De klassieke muziek werd haar met de paplepel ingegoten. ‘Oude muziek vind ik heel speciaal, historisch. Het is niet te vergelijken met de modernere muziek van Bartok die ik soms zelf speel. Ik kom de afgelopen drie jaar al op het Festival. Omdat ik nog student ben, moet ik het vooral hebben van de fringeconcerten. Het concert van de twee gambisten van Les Elizées in Hoog Catharijne vond ik erg mooi. Al is deze plek, Hoog Catherijne, als concertlocatie natuurlijk niet zo mooi... Geef mij maar een oud huis of een kerk.’
Voor een middag op de Festivalmarkt zijn Julian (22) en Andreas (33) helemaal uit Duisburg en Mülheim gekomen. Beide spelen blokfluit (en daarnaast piano en klavecimbel) en snuffelen rond op de markt. ‘We ontmoeten de makers van onze instrumenten, sommigen van hen ken ik al zeker 15 jaar. Maar we zijn ook heel blij om andere collega’s weer te zien’, zegt Andreas, die inmiddels al ‘zeker 100 blokfluiten’ in zijn collectie heeft. Daar kan Julian niet aan tippen. ‘Ik heb er slechts 60. Ik vind het een prachtig instrument, heel zacht en warm qua geluid. Misschien niet zo stoer en mannelijk, maar in de renaissance en barok is er prachtige muziek voor gecomponeerd.’
1. PALLADE MUSICA Tanya Laperrière, viool / Elinor Frey, cello / Esteban La Rotta, theorbe / Mylène Bélanger, klavecimbel 2 CAMERATA BACHIENSIS Julia Kirchner, sopraan / Roberto DeFranceschi, hobo, fluit / Anne Kaun, Friederike Lehnert, viool / Philipp Weihrauch, cello / Isolde Winter, cello / Julia Chmielewska, orgel, klavecimbel 3. SELDOM SENE Maria Martinez Ayerza, Eva Gemeinhardt, Stephane Brandt, Ruth Dyson, Hester Groenleer, blokfluit
Vandaag is het zover: de ontknoping van het Internationaal Van Wassenaer Concours. Afgelopen donderdag hebben we gezien dat vier ensembles een plaats in de finale veroverden, die vandaag vanaf 11.00 uur Hertz van TivoliVredenburg bij te wonen is. Afgelopen donderdag werden ensembles geprezen om het hoge niveau waarop zij speelden. Oprichter en juryvoorzitter van het Internationaal Van Wassenaer Concours Krijn Koetsveld: ‘We waren erg onder de indruk van het talent en enthousiasme van de ensembles. De vier finalisten waren technisch zeer sterk en hebben ons als jury duidelijk overtuigd met hun spel. Het belooft een finale van zeer hoog niveau te worden.’
4. NEVER MIND Anna Besson, traverse / Louis Creach, viool / Robin Pharo, viola da gamba / Jean Rondeau, klavecimbel Voor meer informatie over de programma’s, kijk op www.oudemuziek.nl. «
Elke dag van 18.00-19.30 uur, €25*. Festivalcentrum TivoliVredenburg
Tagesmenu à Wien Cuisine Kalfschnitzel | pepersaus | gebakken aardappels | gegrilde groenten Bospaddenstoelen lasagne
Los van de drie geldprijzen worden de finalisten beoordeeld door een persjury met drie professionals uit verschillende disciplines, en worden er twee concertprijzen vergeven (de Musica Antica da Camera-prijs en een Seizoensprijs van de Organisatie Oude Muziek). U kunt zelf meestemmen voor de Otto van Wassenaer Publieksprijs.
Oostenrijkse quiche | gerookte forel | groenten | rucola Verschillende soorten rauwkost | bijpassende dressings
* Inclusief hoofdgerecht, een drankje en een kopje koffie toe.
zaterdag 6 september 2014 9.30 Zomerschool: Johannes Leertouwer & Nieuwe Philharmonie Utrecht Brahms’ Vioolconcert/ voertaal: Nederlands Conservatorium, K&W J.M. Fentener van Vlissingenzaal € 5 10.00 Festivalcentrum TivoliVredenburg Festivalkassa, cd-verkoop, live streaming, fringeconcerten en meer! 10.00 - 18.00 Oude Muziek Markt TivoliVredenburg GRATIS 10.00 Kunstkammer In coproductie met Kunsthistorisches Museum, Wenen TivoliVredenburg, Cloud Nine GRATIS 10.00 - 14.30 Workshop gregoriaans zingen UITVERKOCHT met Hendrik Vanden Abeele 10.30 Spieken bij de beiaard Verzamelen: ingang Domtoren Domtoren € 10 11.00 - 16.30 Internationaal Van Wassenaer Concours Finale TivoliVredenburg, Hertz € 22 / € 19 / € 10 11.00 The Early Byrds FRINGE Ile fantazies de Joskin: Josquin, Von Ghizeghem, Agricola e.a. Hoog Catharijne, Mirliton Theater GRATIS kaarten afhalen bij Festivalkassa
11.00 Ensemble Coriolan FRINGE Buxtehude, Böhm, Erlebach Het Huis Utrecht, Theaterzaal GRATIS 11.00 Capella Duriensis FABULOUS FRINGE Gregoriaanse gezangen Pieterskerk GRATIS 11.00 Malgosia Fiebig BEIAARDFESTIVAL Keizerlijke muziek op beiaard Domtoren, Pandhof GRATIS 13.00 Klaviertijgers: Francesco Corti Fux en Haydn op klavecimbel Lutherse Kerk A € 18 / € 16 / € 10 B € 16 / € 14 / € 10 13.00 Zindering (Kindervoorstelling 4+) TivoliVredenburg, Pandora € 10 13.30 Rondleiding TivoliVredenburg TivoliVredenburg € 5 14.00 Kinderworkshop Hommel maken (6 t/m 12 jaar) UITVERKOCHT TivoliVredenburg € 10 14.00 Trio Hespera FRINGE Buxtehude, J.S. Bach, Böhm e.a. RASA GRATIS 14.00 Presentatie workshop Gregoriaans / Hendrik Vanden Abeele FRINGE St. Willibrordkerk GRATIS
herinneringen aan het FOMU
foto: remke Spijkers
concertladder
Een week om naartoe te leven Oude Muziek Markt
15.00 Les haulz et les bas Gut zu Blasen St.-Catharinakerk € 22 / € 19 / € 10 15.30 Aria Variata FRINGE Platti, Jacchini, Scarlatti e.a. Hoog Catharijne, Mirliton Theater GRATIS kaarten afhalen bij Festivalkassa
15.30 Van de Werff & De Vries FRINGE Uit het luitboek van Landgravin Elisabeth von Hessen Het Huis Utrecht, Theaterzaal GRATIS 16.00 Zindering (Kindervoorstelling 4+) TivoliVredenburg, Pandora € 10 16.30 Film: Pupendo (2003) TivoliVredenburg, Workshopruimte €5 17.00 Discantus / Brigitte Lesne Universi populi Pieterskerk A € 22 / € 19 / € 10 B € 19 / € 16 / € 10 17.00 The Harmonious Society of TickleFiddle Gentlemen Vivaldi in Praag Geertekerk A € 22 / € 19 / € 10 B € 19 / € 16 / € 10 18.00 Wien Cuisine TivoliVredenburg, Festivalcentrum € 25 19.00 - 20.00 Festivaljournaal AVROTROS / Radio 4 TivoliVredenburg, Plein 5 GRATIS 20.00 Graindelavoix Trabe dich, Thierlein / Geen pauze TivoliVredenburg, Grote Zaal € 36 / € 32 / € 10 22.30 Ars Antiqua Austria / Gunar Letzbor Biber: Rosenkranzsonaten II TivoliVredenburg, Hertz € 22 / € 19 / € 10 24.00 Wiener Glasharmonika Duo De mysterieuze glasharmonica TivoliVredenburg, Cloud Nine €12 / € 10 / € 7
Voor vrijwilligster Metta de Noo (64) voelt het Festival Oude Muziek Utrecht als een soort thuiskomen. Een weerzien met vrienden, veel muziek om je heen en af en toe flink de handen uit de mouwen steken. ‘Het Festival is bijzonder voor mij. Al ruim een maand voor het festival spreken de groepen bevriende vrijwilligers met elkaar af. Het voelt als een soort familie. Van de kerken – die tijdens het Festival dienen als concertlocatie – kennen we de kosters persoonlijk. Er zijn altijd wel hoogtepunten, maar dit jaar is de kwaliteit wel exceptioneel. Het niveau is hoog. Zo heb ik deze week de repetities en later het concert van Capella Mariana gehoord. Wát een mooie zangers. De bas is overigens ook mooi om te zien, maar dat terzijde...’ ‘Tien dagen alleen maar muziek om je heen, dat verbindt de mensen hier. Je praat met bekenden ook over werk en privé, maar de muziek is toch hetgeen wat de mensen bindt. Een jong meisje uit ons team vrijwilligers luisterde naar mooie muziek, barstte in tranen uit en vroeg me om een zakdoek. Dat soort emotionele momenten maken we samen mee.’ ‘33 jaar geleden was ik hier voor het eerst. Sindsdien heb ik veel geleerd, vooral over luisteren. Ik ben een liefhebber van barok en renaissance, ik hou van Händel en Zelenka. Maar ondertussen heb ik ook leren luisteren naar renaissancemuziek, zoals Palestrina. Ik heb van mijn collega’s op m’n flikker gekregen: ‘blijf toch niet zo hangen in die polyfonie’, zeggen ze dan. Dus dat heb ik gedaan en er is ook daar heel wat te beleven. Ik leer nog steeds genoeg.’ ‘Muziek is van vitaal belang in mijn leven. Ik denk ook dat ik me geen leven zou kunnen voorstellen met een partner die deze passie niet met mij deelt. Gelukkig heb ik dat thuis heel goed voor elkaar. «