Nr 15 25 maart 2015

25 maart 2015 themanummer

Nr 15

VERTROUWEN Ode aan de leugenaar | Rondetafelgesprek: een nieuwe Stapel hou je niet tegen | Donorangst: wanneer ben je echt dood? | Plagiaat of niet | Vooral de anderen zijn onbetrouwbaar

Onafhankelijk magazine van de Vrije Universiteit — www.advalvas.vu.nl

‘Er zijn weinig dingen zo van deze tijd als liegen’ Joost de Vries gastredacteur

REDACTIONEEL

Vertrouwen Als de VU ‘vertrouwen geven’ als jaarthema kiest, schort het daar kennelijk aan. Aldus Vrije Schrijver Joost de Vries, en daar heeft hij een punt. Binnenshuis en buitenshuis. De ondernemingsraad die met een rechtsgang dreigt in verband met de reorganisaties. De bestuursvoorzitter die desnoods bij de rechter het eenhoofdige faculteitsbestuur wil afdwingen.

Studenten die een nieuwe universiteit willen. Docenten die achter gesloten deuren verdwijnen. De overheid die alleen nog in meetbare output lijkt te geloven. Het publiek dat wetenschap beschouwt als ‘ook maar een mening’. En onderzoekers die elkaar beschuldigen van plagiaat. We kunnen nog wel even doorgaan.

Vandaar dit themanummer, een enthousiaste samenwerking van gastredacteur Joost de Vries en de redactie.

Marieke Schilp, hoofdredacteur

Essay Ode aan de leugen

6

Rondetafelgesprek Wetenschap is ook maar een mening?

12

Donorangst 67 procent van de nabestaanden zegt nee

18

Overspel & diefstal De beste bedriegers zijn we zelf 20

Joost de Vries 2

nr 15 — 25 maart 2015

ADVALVAS

INHOUD

jaargang 62 — nr 15

VU NU Vrijdag 20 maart 2015, 18.17 » Pappa- en mammaborrel in De Tegenstelling, de kroeg van Gyrinus Natans, faculteitsvereniging voor studenten biologie, biomedische en gezondheidswetenschappen.

Foto Peter gerritsen

Opinie Corruptie in Nederland

10

Column Harmen Verbruggen

11

Opinie Peter Nijkamp

24

Column Roos

25

En verder Online nieuws

4

Mail

17

In actie: Jeske van Diemen

26

OR

28

Cultuur: film en restaurant

30

Sleutelgat

31

Griff

32

Foto’s cover en p2 Martijn Gijsbertsen

Het volgende nummer verschijnt op 15 april 2015.

onafhankelijk magazine van de Vrije Universiteit Redactieadres De Boelelaan 1105 kamer 1-D-40 1081 HV Amsterdam redactie.advalvas@vu.nl Hoofdredacteur Marieke Schilp Redactie Floor Bal, Peter Breedveld, Kasper Hermans (a.i.), Dirk de Hoog, Marieke Kolkman, Welmoed Visser Eindredactie Win Castermans, Welmoed Visser Secretariaat Anna Jansen (020) 5985630 secretariaat.advalvas@vu.nl Basis Ontwerp Luis Mendo - GOOD Inc. Vormgeving Rob Bömer, behance.net/ rbbmr

ADVALVAS

Medewerkers Merlijn Draisma, Yvonne Compier, Peter Gerritsen, Martijn Gijsbertsen, Roos van Rijswijk, Dick Roodenburg (Griffioen), Bas van der Schot, Nienke Stumpel, Peter Valckx, Joost de Vries Copyright HOP-kopij Hoger Onderwijs Persbureau, Amsterdam VU-advertenties zie secretariaat Commerciële advertenties Bureau Van Vliet (023) 5714745 Druk Opmeer drukkerij BV, Den Haag

nr 15 — 25 maart 2015

3

RSS feed Abonneer je op het laatste nieuws online

Ze hebben er alles aan gedaan om de basisbeurs te redden, maar helaas. Dus trokken studentenorganisaties LSVb en ISO met minister Bussemaker door het land om voorlichting te geven.

Beveiliger begint bed and biking in Italië VU-beveiliger Huub Stekelenburg (57) vertrekt volgende maand naar Toscane om daar een ‘bed and biking’ te openen.

Prachtig uitzicht over verduisterde Zuidas Op vrijdagochtend 20 maart was de sterrenkoepel op het dak van de VU overvol vanwege de zonsverduistering en zaterdag 28 maart (overdag en ’s avonds) gaat het dak van het hoofdgebouw open. De VU en bedrijven op de Zuidas doen vanaf 20.30 uur het licht uit in het kader van Earth Hour.

VUmc ontdekt oorzaak van veelvoorkomend hartfalen Leenstelsel heeft geen meerderheid in nieuwe Eerste Kamer Londense studenten geïnspireerd door Maagdenhuisbezetters

Voor al het laatste nieuws: advalvas.vu.nl 4

Nieuwe Universiteit debatteert met college

H

et eerste college van de Nieuwe Universiteit vond afgelopen week plaats in de gang van het college van bestuur. De Franse student Touraj Eghtesad (antropologie) begon met een reconstructie van de gebeurtenissen van de afgelopen twee maanden rondom het Spinhuis, Bungehuis en Maagdenhuis. Er kwamen allerlei onderwerpen aan bod, van

het gebrek aan democratie bij de raad van toezicht tot het monopolie van Sodexo wat betreft de cafetaria.

Ook rector Frank van der Duyn Schouten kwam een kijkje nemen.

“Ik vind het goed dat studenten actie ondernemen en ik waardeer hun input. Ik mis alleen een beetje de balans tussen het hebben van impact en het nemen van verantwoordelijkheid.” Daarna kwamen de vragen van alle kanten. Over de transparantie, de

raad van toezicht, het schrappen van verschillende kleine studies en meer.

Het VU-bestuur organiseert zelf binnenkort ook een groot debat over de toekomst van de universiteit. Collegevoorzitter Jaap Winter roept iedereen op om daar naartoe te komen. (KH/PB)

Het debat over de toekomst van de universiteit is op maandag 30 maart van 17.30-19.00 uur in het auditorium van het VU-hoofdgebouw.

Commissie kraakt Nijkamp

De commissie-Zwemmer is kritisch over het werk van ruimtelijk econoom Peter Nijkamp.

De VU neemt afstand van een deel van de conclusies.

R

uimtelijk econoom Peter Nijkamp heeft zich schuldig gemaakt aan ‘questionable research practice’, ofwel twijfelachtige onderzoekspraktijken. Dat schrijft de commissie-Zwemmer, die Nijkamps werk in opdracht van de VU heeft onderzocht op plagiaat en zelfplagiaat. Het college van bestuur van de VU neemt afstand van die term.

“Omdat de commissie niet ieder artikel individueel heeft onderzocht”, aldus VU-rector Frank

van der Duyn Schouten.

De commissie, genoemd naar de voorzitter ervan, emeritus UvA-hoogleraar Jaap Zwemmer, concludeert dat twintig procent van de onderzochte wetenschappelijke, peer-gereviewde publicaties van Nijkamp gevallen van zelfplagiaat bevat.

Nijkamp zelf noemt het rapport ‘absoluut broddelwerk’. Volgens hem kan de commissie het onderscheid niet eens maken tussen hoogwaardige en meer populairwetenschappelijke tijdschriften en hebben ze discussiestukjes en zelf een gelukwens meegenomen.

Volgens Jaap Zwemmer is dit aantoonbaar onwaar.

En dan is er ook nog het rapport van het Lowi (Landelijk orgaan wetenschappelijke integriteit) dat kritisch is over de manier waarop de VU de zaak Nijkamp heeft afgehandeld. Volgens het Lowi had de VU de anonieme klacht tegen Nijkamp niet eens in behandeling moeten nemen. (PB)

Veel meer hierover en reacties van andere wetenschappers op advalvas. vu.nl>nieuws>11, 17 en 20 maart.

Zie ook het interview met Nijkamp op pagina 24. nr 15 — 25 maart 2015

ADVALVAS

Kasper Hermans

Studeren: voor het geld moet je het niet laten

advalvas_online

Studenten winnen €20.000 (Re)tweets

T

wee teams van VU-studenten journalistiek behoren tot de winnaars van The Challenge, een wedstrijd voor vernieuwende ideeën van journalistiekstudenten van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.

De teams krijgen ieder 20.000 euro om hun idee verder te ontwikkelen.

VU-studenten Rutger Westerhof (tevens student-reporter voor Advalvas), Stefan Heijdra en Arthur van Ree, versterkt door software-

engineer Joram Ruitenschild, wonnen met hun project Root Content. “Het project draait om de mogelijkheid om tijdens en na de uitzending van een televisieprogramma extra achtergrondinformatie te geven”, legt Westerhof uit.

Op zijn laptop laat hij zien wat hij bedoelt: in een schermpje is een aflevering van het VPRO-programma Tegenlicht te zien, en als je er met je cursor overheen gaat, krijg je een keuzemenu van tegeltjes, die naar weer andere reportages, foto’s en achtergrondinformatie leiden als je erop

klikt. Het prijzengeld van The Challenge wordt in de technische ontwikkeling gestopt.

Het andere VU-team bestaat uit Leonie Dürlinger en Steffan Konings. Ook zij worden versterkt door een IT’er, Wouter Vroege. Hun project heet Journee en bestaat uit een multimediaal platform waar het publiek tegen betaling onderzoeksjournalisten kan volgen terwijl die aan hun verhaal werken. (PB)

Lees het uitgebreide nieuwsbericht met links naar de projecten op advalvas.vu.nl>nieuws>23 maart.

Breed protest twitter/facebook/issuu

Democratisering

Gaby den Held blogt: ‘De hoofdpersoon van jouw roman is transseksueel. Voel jij je misschien ook meer een meisje?’ op advalvas. vu.nl>blogs&columns

Dubbele master Melvin Roest doet drie studies tegelijk. Als hij het kan, kan iedereen het. Zeker met de 12 tips op advalvas. vu.nl>tips&trucs

ADVALVAS

nr 15 — 25 maart 2015

@WeSayJitske 23-3_De visieZuidas wordt herzien, iets wat direct invloed heeft op o.a. bereikbaarheid vd VU. Meepraten? Geef jouw mening:http://www.amsterdam. nl/zuidas/zuidas-ontwikkelt/visiezuidas-2015/ …

Studentenraadslid Jitske Huitema wil graag dat studenten zich uitspreken over de Zuidas. @loez23 23-3_Struggling with your #PhD? Check out my blog: http://wp.me/p4eaP9-ev #phdchat @PhDForum (thx 2 @ltrprmvrn @thesiswhisperer @PhD2Published ) VU-promovenda Marloes Spekman geeft tips hoe je dat proefschrift toch af krijgt. Check haar blog! @SjoerdvanHoorn 23-3_De @Radboud_Uni laat zich van zijn meest fascistoïde kant zien https://www.facebook.com/permalink. php?story_fbid=421916974634336& id=364554890370545 … protesteren is verboden. #maagdenhuis Van Hoorn maakt zich er boos over dat studenten van de Nieuwe Universiteit niet mochten flyeren op de open dag van de Radboud. Actiegeest is voorlopig nog niet terug in de fles. @FransvDrimmelen 20-3_”Eenvormigheid is een vloek voor de moderne samenleving” citeert Jaap Winter #VU Abraham Kuyper (dixit 1892) #VSNU Lenteborrel #diversiteit

‘Staar je niet blind op democratisering van de universiteit.

Het is tijd voor actie tegen de prestatiesamenleving in het algemeen.’ Lees verder op advalvas.vu.nl>opinie

Valentijn

Een selectie uit de opvallendste tweets van de afgelopen dagen

141 sociale wetenschappers van de VU verklaren zich solidair met actievoerende collega’s en docenten.

S

tudenten en medewerkers die actievoeren voor meer democratie en minder rendementsdenken in het hoger onderwijs, kunnen op brede steun rekenen van medewerkers van Sociale Wetenschappen.

Dat laten zij weten in een brief aan het college van bestuur. Onder de ondertekenaars zijn hoogleraren, afdelingshoofden en ook oud-decaan Bert Klandermans. (MS)

@rcbregman 19-3_Maagdenhuis nu ook te vinden op AirBnB! ‘Luxury suite in communal building’ (9487 euro p.n.) https://www. airbnb.nl/rooms/5691999 Helaas is dit iets te mooi om waar te zijn. Via AirBnB kun je toch niet een nachtje boeken in het bezette Maagdenhuis. Blijkbaar is het bezette universiteitsgebouw niet door de ballotage gekomen.

Of kreeg Air-BnB argwaan door de prijs.

Meer hierover en een link naar de brief op advalvas.vu.nl>17 maart.

5

Essay

6

nr 15 — 25 maart 2015

ADVALVAS

vertrouwen

Overtuigde bad guys zijn vele malen interessanter dan spijtoptanten als Diederik Stapel.

Door Joost de Vries FOTO MARTIJN GIJSBERTSEN

Ode aan de leugenaar

H

et meest literaire moment stond meteen duidelijke spanningsboog. Maar op een bepaalde manier aan het begin van Diederik Stapels was dit begin toch ook een teleurstelling. Vond ik. memoir Ontsporing. Het is een flashforward: het verhaal begint als het net Want toen Ontsporing verscheen was er meer dan een rond de fantaserende hoogleraar sociale jaar voorbijgegaan sinds zijn fraude aan het licht was psychologie lijkt te sluiten. Er zijn dan al gekomen, in de zomerse komkommertijd van 2011. In zware verdenkingen van fraude aan zijn de tientallen portretten die in de media over hem waren adres, over een artikel dat vleeseters ‘hufteriger’ zouden verschenen, kwam een beeld tevoorschijn van een zijn dan vegetariërs, maar de rector magnificus van de aartsmanipulator, die precies aanvoelde wanneer hij Universiteit van Tilburg geeft Stapel nog één kans zijn vriendelijk moest zijn en wanneer autoritair, die mensen onschuld te bewijzen. Die kans grijpt hij aan, natúúrlijk motiveerde door het goede voorbeeld te geven, door lange uren te maken en geweldige onderheeft hij niemand bedrogen. Hij stapt zoeksresultaten te presenteren. direct in zijn auto om naar de school toe Een jaar lang was Diederik Stapel slinks te gaan waar hij zijn data heeft verzameld.

Er zijn weinig en koelbloedig geweest, tenminste, in En dan, als hij optrekt, beseft Stapel ineens mijn veronderstelling van hem. Fraude iets: hij is nooit op de school geweest. Hij dingen zo van deze op zo’n grote schaal is niet voor iedereen heeft wel heel veel aan die school gedacht, tijd als liegen weggelegd, het is net als overspel: je moet toen hij zijn data fingeerde, maar hij heeft het maar durven. er nooit daadwerkelijk een voet binnenMaar met Ontsporing stortte dat beeld in. gezet. Voor iemand die zijn hele carrière Stapel had beetje bij beetje gelogen, hij heeft gebouwd door de ene leugen met de andere te bedekken, valt er nu niets meer te bluffen; hij had er geen controle over gehad, de leugens gingen van is op weg naar niets. En dus zet hij de auto langs de kant klein tot groot totdat hij zo’n moloch van onwaarheid had gecreëerd dat hij er geen vat meer op had. en stort in.

Het is een fijn begin voor een literair werk; het toont heel direct een menselijke ontwikkeling, een haast filmische Er zijn weinig dingen zo van deze tijd als liegen. Met de scène. Je ziet hem zitten, zo langs de snelweg. Het perso- bankencrisis van 2008 bleek dat de financiële sector al nage komt tot inkeer, het is een heldere conclusie van een een paar decennia vrij spel had gehad rommel te verko-

ADVALVAS

nr 15 — 25 maart 2015

7

HOE VER KIJK JIJ? We leven in een snel veranderende samenleving, met grote maatschappelijke vraagstukken. Dat vraagt om mensen die verder kijken. Verder dan het voor de hand liggende, verder dan het bekende.

Mensen die verder kijken zijn op hun plek bij de VU. De VU stimuleert haar medewerkers buiten hun eigen afdeling en eigen vakgebied te kijken. Om nieuwe wegen in te slaan. Om samen te werken aan toonaangevend onderzoek en onderwijs. De VU is een universiteit die midden in de maatschappij staat.

Met de blik gericht naar buiten. VU is verder kijken.

Ben jij een medewerker van de VU? Kijk dan voor een overzicht van alle interne vacatures op: WWW.VU.NL/VUNET/VACATURES Ben jij geen medewerker van de VU maar wel ge誰nteresseerd om bij de VU te werken? Kijk dan op: WWW.WERKENBIJDEVU.NL

Essay

pen als solide investeringen. Toen president George W. Bush werd aangesproken dat zijn regering de feiten voor de Irakoorlog leek te hebben verzonnen, zei hij: ‘U heeft uw feiten, ik heb de mijne’, waarmee hij feiten degradeerde tot meningen. Dat jaar werd het woord ‘truthiness’, bedacht door komiek Stephen Colbert, het Woord van het Jaar in de VS; iedereen wist wat ermee bedoeld werd, iets wat misschien niet helemaal verifieerbaar, onomstotelijk waar is, maar wel ‘waar’ aanvoelt. Het was een woord dat centraal kwam te staan in onder meer de politieke debatten over klimaatveranderingen, waarin bepaalde politici cijfers over smeltende ijskappen afdeden als meningen.

Ook hier in Nederland: een VVD-Kamerlid opperde een paar jaar terug nog de rijkssubsidie voor het KNMI stop te zetten, want dat KNMI hield zich alleen maar bezig met ‘linkse onderwerpen’, zoals klimaatverandering. Waar het KNMI zich dan beter mee moest bezighouden: de woningmarkt of de wolf in Nederland – werd er niet bij gezegd.

Dit hoeft natuurlijk nog niets te betekenen, maar niets werkt zo als een rode lap op een stier als een ‘geen commentaar’ op een journalist.

Waarom stelde Stapel dan teleur met zijn mea culpa?

Allereerst omdat spijtoptanten minder interessant zijn dan echte, overtuigde bad guys. Acteurs zeggen altijd dat ze liever de bedrieger spelen dan de held. Othello is standvastig en trots, maar Iago manipuleert Othello en zijn geliefde de dood in, en is een tien keer interessantere rol. En er bestaat geen prestigieuzere Shakespeare-rol dan Richard III, die in het naar hem vernoemde toneelstuk zijn broer uit de weg ruimt, zijn neefjes laat verdwijnen en de weduwe verleidt van de man die hij heeft vermoord; allemaal om op de troon te komen. Natuurlijk zijn zulke rollen het mooist. Wat ze zeggen is niet wat ze denken, en al helemaal niet wat ze doen – het geeft de rollen een extra laag, eigenlijk is het precies wat literatuur literatuur maakt.

Of misschien moet je het anders formuleren: liegen is van alle tijden, maar omdat kennis zo veel vrijer beschik- Ik had gehoopt dat Stapel (In de lijn van Richard III’s baar is dankzij het internet, worden leugenaars sneller ‘Since I cannot prove a lover… I am determined to prove ontmaskerd. Ook daar zijn voorbeelden van, door alle a villain.’) zou zeggen: ‘Ik heb iedereen bedrogen omdat iedereen dom is en ik slim; ik heb iedersectoren heen. Een sterjournalist van de zo een bedrogen, gewoon omdat het kon.’ degelijke krant Trouw, met unieke scoops Wat dan? Dan was hij de Wolf of Wall over radicaliserende allochtone jongeren, De bekendste Street geweest, een criminele masterblijkt al jaren zijn stukken te hebben mind, dan was zijn boek wél een bestseller verzonnen. De bekendste biefstuk- biefstukkenbakker geweest. Zoals dat bijvoorbeeld ging bij de kenbakker van Amsterdam blijkt al die van Amsterdam echte Wolf of Wall Street, Jordan Belfort, tijd paardenvlees te hebben geserveerd. serveerde al die die duizenden mensen oplichtte, geld Zalmforel, dat het zo goed in de bonus tijd paardenvlees verduisterde en daarvoor de gevangenis doet bij de Albert Heijn, blijkt simpelweg inging – maar wiens roman door Martin niet te bestaan, maar blijkt een heel ander soort forel dat door kwekers kunstmatige kleurstoffen Scorsese werd verfilmd. Hij reist nu over de wereld om erover te spreken. krijgt toegediend om een mooie, roze kleurtje te krijgen.

En de directe nasleep van Stapelgate is dat wetenschap In plaats daarvan bood hij zijn excuses aan en zei hij ook scherper in de gaten wordt gehouden, zeker door de niet te weten hoe het zover had kunnen komen. Ongeveer media die nu weten dat daar scoops te halen zijn. In precies hetzelfde wat verschillende beurshandelaren 2012 publiceerde journalist Frank van Kolfschooten zeiden die gepakt werden voor handel met voorkennis, een boek over wetenschappelijk malversaties in Neder- of wat diverse graaiende bestuurders van woningbouwland, Ontspoorde wetenschap, waarvoor hij honderden corporaties zeiden: het had met druk te maken, met wetenschappers aanschreef of zij weleens met fraude bedrijfscultuur, we snappen het zelf ook niet. of plagiaat te maken hadden gehad. Meteen doken de Nu is Stapel cum suis voer voor psychologen geworden. voorlichtingsafdelingen van de universiteiten op zijn Waren ze iets meer onbeschroomd over hun eigen bedrog enquête, en werden onderzoekers gedirigeerd alleen dan waren ze voer voor schrijvers geweest, voor filmmavia de officiële voorlichtingsafdeling te communiceren. kers, voor Dichters & Denkers – dan waren ze de Richards Andere wetenschappers lieten Van Kolfschooten weten en Iago’s van hun tijd geweest. In plaats van anoniem aan te sluiten in de rij van slachtoffers. dat zij pas na hun pensioen vrijuit durfden praten.

ADVALVAS

nr 15 — 25 maart 2015

9

opinie

Corruptie en integriteit hoger op agenda

Zelfgenoegzaam achteroverleunen is funest. Integriteit en corruptie horen op de agenda van elke bestuurder en elke organisatie. Overal en altijd.

DOOR LEO HUBERTS BEELD BAS VAN DER SCHOT

H

et zijn boeiende maanden voor iedereen die zich bekommert om de integriteit van ons openbaar bestuur. Vele nieuwe affaires haalden de krant, en ondertussen lopen strafzaken als die van Hooijmaijers en Van Rey. Een recente inventarisatie van onderzoeksjournalist Bart de Koning in Vrij Nederland van politici en bestuurders die in opspraak raakten vanwege integriteitsschendingen kwam tot 48 affaires.

Ook elders: bij bedrijven, woningbouwcorporaties en onderwijsinstellingen spelen fraude- en corruptiezaken. Dat levert bij velen het beeld op dat corruptie welig tiert in de publieke en private sector.

Dit beeld wordt gerelativeerd door internationale reputatieonderzoeken. Neder-

10

land behoort in de Corruptie Perceptie Index van Transparency International standaard bij de tien minst corrupte landen ter wereld en dat geldt ook voor de Bribe Payers Index voor multinationals.

Ook levert het aantal onderzoeken naar fraude en corruptie, afgezet tegen het totaal aantal medewerkers en bestuurders, de nodige relativering op. Verder telt hier de zogeheten integriteitsparadox: aandacht voor het thema leidt per definitie tot meer onderzoeken en affaires, maar dat betekent nog niet dat het met de integriteit slechter gesteld is dan bij orga-

nisaties die het thema negeren.

De suggestie dat corruptie alom is onder bestuurders is niet reĂŤel. Vergeleken met veel andere landen waren en zijn we een keurig landje. Tegelijk zou het funest zijn om op basis daarvan zelfgenoegzaam achterover te leunen. Er is wel degelijk ook iets aan de hand: integriteit en corruptie passen op de agenda van elke bestuurder en elke organisatie, overal en altijd. Nederland mag dan goed scoren in internationale indexen, maar er gaat ook veel mis door gebrekkige aandacht en beperkte bewustwording.

nr 15 — 25 maart 2015

ADVALVAS

wisselcolumn

vertrouwen

IJdele wetenschap

Jaarlijks worden in Nederland ongeveer driehonderd nieuwe onderzoeken naar corruptie en fraude gestart. Tegelijk laat het genoemde VN-onderzoek zien dat het bij integriteitsschendingen soms om corruptie gaat (tien procent), maar veel belangrijker nog zijn misbruik van informatie, belangenverstrengeling en laakbaar gedrag, ook in de privétijd. Dat gaat elke bestuurder aan, denk aan zijn geloofwaardigheid.

Het besef daarvan is niet alom aanwezig, om het eufemistisch uit te drukken. Het gehaspel rondom recente affaires (Mark Verheijen) laat dat duidelijk zien. Los van de individuen geldt dat zeker ook voor de landelijke politiek. Jarenlang wordt er inmiddels gedelibereerd over de inrichting van een stelsel voor het melden en onderzoeken van schendingen, de transparantie over de financiën van politici en partijen, de bescherming van klokkenluiders en de eigen maatstaven via een gedragscode. Een helder antwoord ontbreekt.

Ook buiten de politiek past integriteit op de agenda. De VU is er niet voor niets mee in de weer. Governance for society is een van de profielthema’s, daarbinnen hoort aandacht voor integriteit.

Weten we welke integriteitsdilemma’s feitelijk spelen, hebben we daar een beleid/antwoord op en is de inmiddels verbeterde structuur met bijvoorbeeld een ombudsman integriteit en een onderzoekscommissie adequaat?

Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

ADVALVAS

nr 15 — 25 maart 2015

FotoVU/RvdV

Leo Huberts is hoogleraar bestuurskunde.

D

Harmen Verbruggen oud-decaan, hoogleraar internationale milieueconomie

matig werden die geactualiseerd, want e wetenschap, en allen die de ambitieuze wetenschapper was zich hun ziel eraan verpand inmiddels in het publicatiegedrag stratehebben, verliest aan maatgisch gaan richten op het halen van die schappelijk vertrouwen en normen. Niet de inhoud van de publicarespect. Het is de tijdgeest. tie stond meer voorop, de bijdrage aan Maar we hebben het er zelf de wetenschap, maar het halen van de ook wel een beetje naar publicatienorm, hoe dan ook. Zo kon het gemaakt. Een illustratie. wetenschappelijke ego worden gestreeld.

Vroeger hadden faculteiten een min of Niet zelden werden de grenzen van het meer vast hooglerarenplan met geveswetenschappelijk betamelijke afgetast. tigde leerstoelen. Pas als de hoogleraar Dat systeem sijpelde door vertrok, kon er om de naar het hele wetenschapleerstoel geconcurreerd pelijke rangenstelsel. worden. Dat werd in de ‘Ze maken Ik heb als decaan heel jaren tachtig vervangen tegenwoordig ook wat wetenschappers aan door het carrièrebeginsel, elke boerenlul mijn bureau gehad die met een veel positiever maar hoogleraar’ vonden dat ze nu toch zo perspectief voor wetendicht tegen de normen schappers. Iedereen aan zaten dat ik wel een zou hoogleraar moeten benoemingsprocedure in gang kon kunnen worden als aan de criteria zetten. Of de vertegenwoordiger van de voldaan werd. Dat motiveert. Ook het externe rechtspersoon die van mening vestigen van bijzondere leerstoelen door was dat met een bescheiden donatie er externe rechtspersonen, zoals ideële wel een bijzondere leerstoel voor hun stichtingen, onderzoeksinstituten of gewaardeerd afdelingshoofd in zat. bedrijven, werd vrij gelaten. Er waren Natuurlijk zijn wetenschappers intrinsiek echter nog geen criteria voor hoogleraargemotiveerd, zeker in het begin van hun benoemingen en voor de toelating van loopbaan. Maar gaandeweg slaan door bijzondere leerstoelen, en dus liep het uit die genormeerde vrijheid de ambitie en de hand. Toen ik in 1994 werd benoemd, ijdelheid toe. En ijdelheid is niet per se voegde een gewaardeerd collega na zijn goed voor het vertrouwen in de wetenfelicitatie mij lachend toe: “Ze maken schap. Want ijdelheid, zoals Prediker tegenwoordig ook elke boerenlul maar voorzegt, produceert te veel wind, ook in hoogleraar.” Ik lachte wat als die bekende de wetenschap. boer, maar vatte zijn punt.

Er kwamen meetbare criteria, vooral die vermaledijde publicatienormen. RegelReageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

11

Rondetafelgesprek

Fraudezaken beschamen het vertrouwen in de wetenschap. Zijn VU-wetenschappers gechoqueerd hierdoor? vraagt Joost de Vries.

DOOR PETER BREEDVELD FOTO’S YVONNE COMPIER

‘ Een nieuwe Stapel hou je niet tegen’ Aan tafel Frank Biermann hoogleraar politicologie en milieubeleid Jan-Willem van Prooijen psycholoog, tevens deskundig op het gebied van complotdenkers Jacintha Ellers hoogleraar evolutionaire ecologie Joost de Vries Vrije Schrijver aan de VU 12

J

oost de Vries: Hebben jullie het idee dat het vertrouwen in de wetenschap de laatste tijd is verminderd?

Jan-Willem van Prooijen: “Mensen hebben in het algemeen weinig vertrouwen in autoriteiten. Er wordt vaak gezegd dat dat vertrouwen de laatste tijd laag is, maar het is al sinds de jaren zeventig stabiel laag.”

Frank Biermann: “Ik weet niet of er vroeger meer vertrouwen was in de wetenschap dan nu. Belangrijk probleem is dat wantrouwen nu systematisch wordt gecultiveerd door partijen als de PVV.” Jacintha Ellers: “Mensen hebben altijd getwijfeld en dat is deels goed, maar wetenschappelijke kennis is nu verdemocratiseerd. Door het internet beschouwt iedereen zichzelf als expert op elk gebied. Wanneer je vroeger twijfelde aan de diagnose van je arts, ging je naar een andere arts voor een second opinion. Maar nu halen veel mensen alternatieve informatie van het internet, en die vinden ze net zo betrouwbaar als wat de dokter zegt.”

Biermann: “Je ziet het ook in de klimaatdiscussie.

Duizenden wetenschappers over de hele wereld zijn het erover eens dat er sprake is van opwarming van het klimaat door menselijk handelen. Maar je hebt altijd geïsoleerde wetenschappers die zonder dat ze onderzoek hebben gedaan hun twijfels uiten. Ze worden door deskundige wetenschappers niet serieus genomen, maar op internet geldt hun mening als gelijkwaardig.

Dat effect wordt nog versterkt door sommige journalisten, die netjes het principe van hoor en wederhoor toepassen door de mening van zo’n enkeling tegenover de onderbouwde conclusies van de rest te zetten.”

Ellers: “Wetenschappers verschillen van mening over details. En juist die nuanceverschillen worden in de media breed uitgemeten, zodat veel mensen denken dat de rest óók wel niet waar zal zijn.”

Van Prooijen: “Complotdenkers nemen alleen iets van wetenschappers aan als het hun eigen ideeën ondersteunt. Die geloven alleen andere complotdenkers.

Het grote publiek vraagt zich bij deskundigen altijd af

nr 15 — 25 maart 2015

ADVALVAS

vertrouwen

ADVALVAS

nr 15 — 25 maart 2015

13

Rondetafelgesprek

Van Prooijen: ‘Stapel is een losgeslagen uitzondering’

wiens belang ze dienen, of ze niet bezig zijn hun eigen zakken te vullen. De waarheid wordt steeds subjectiever.”

Biermann: “Het is uiteraard niet per se slecht dat mensen niet meteen geloven wat een wetenschapper zegt. De grens tussen experts en leken wordt steeds vager. Als er bijvoorbeeld een Greenpeace-activist wil aanzitten bij een bijeenkomst van een denktank van klimaatexperts, doen sommigen daar moeilijk over omdat de activist niet aan een universiteit verbonden is. Terwijl de voorzitter zelf al járen geen tijd meer heeft gehad om in wetenschappelijke toptijdschriften te publiceren. Is hij dan wel een expert?

“Daarbij komt dat het Intergovernmental Panel on Climate Change [IPCC, red.] de VN-organisatie waarin klimaatwetenschappers uit de hele wereld hun bevindingen bij elkaar leggen, voor hun gegevens en vergelijkingen van data ook gebruik hebben gemaakt van grijze literatuur, gedeeltelijk ook omdat er voor veel regio’s niet voldoende empirische data beschikbaar zijn.”

De Vries: Kun je zeggen dat er sprake is van politisering van de wetenschap?

Biermann: “Wat het IPCC betreft: elk land stuurt daar wetenschappers naartoe en heeft een invloed op de samenvattingen, dus in die zin: ja. Er zijn ook heel veel financiële en economische belangen met het klimaatbeleid gemoeid, en dan zijn er nog de merchants of doubt. Sommige critici worden betaald door grootindustriële clubs om twijfel te zaaien.”

Ellers: “Ze kapitaliseren de twijfel, focussen op de details, want zodra er wordt getwijfeld aan de nauwkeurigheid van data, wordt er ook getwijfeld aan de autoriteiten.”

Van Prooijen: “Het publiek denkt al gauw: ze weten het zelf ook niet, joh.”

Biermann “Sommige sceptici geven hun organisaties ook namen met een positieve groene of wetenschappelijke associatie, om te suggereren dat het ze om waarheidsvinding en milieubescherming gaat. Alsof ze niet worden betaald door de olie-industrie om klimaatwetenschappers in diskrediet te brengen. Daar moet je als wetenschapper goed mee om weten te gaan. Zelfs onze studenten zien vaak niet wat er achter zo’n organisatie schuilgaat.”

De Vries: Lopen jullie zelf weleens tegen dingen van collega’s aan die je niet vertrouwt?

Biermann: “Haha! Churchill heeft ooit gezegd: I only believe in statistics that I doctored myself.”

Ellers: “In gerenommeerde tijdschriften niet zo snel, maar misschien weleens in open source-achtige publicaties. Bijvoorbeeld als de resultaten té mooi zijn. Dat zou ik dan weleens gerepliceerd willen zien. Niet dat er dan per se sprake is van fraude, want resultaten kunnen soms gewoon gunstig uitvallen. Zolang het maar mogelijk is om te verifiëren en te falsificeren.”

Van Prooijen: “Ook in gerenommeerde tijdschriften heb ik weleens kritiek op de interpretatie van de data.”

14

nr 15 — 25 maart 2015

ADVALVAS

Biermann: “Wetenschap is altijd onzeker.”

De Vries: Wat vinden jullie van hoogleraren die een bijbaan hebben bij een commerciële instelling?

Van Prooijen: “Zolang die instellingen ze niet voorschrijven welke wetenschappelijke conclusies ze dienen te trekken…”

Ellers: “Wetenschap wordt steeds meer bekostigd uit publiek-private fondsen, dat kan een spanningsveld opleveren. Neem bijvoorbeeld het onderzoek naar neonicotinoïden, dat is de pesticide die verantwoordelijk wordt gehouden voor de grote bijensterfte. Het ligt voor de hand om onderzoek daarnaar te laten bekostigen door Bayer, een van de grootste producenten van neonicotinoïden. Maar voor het publiek ben je dan niet meer geloofwaardig. Toch stimuleert de overheid dat wetenschappers in samenwerking met de industrie werkt aan de oplossing van allerlei problemen. Zo ontstaat er steeds meer verstrengeling en de vraag is of het vertrouwen in de wetenschap daardoor niet nog meer afneemt.”

Biermann: “Een ander probleem is dat de wetenschap vaak haar eigen thema’s niet meer kiest. In plaats van te werken aan dingen die wetenschappers écht interessant vinden, houden we ons nu vaker bezig met thema’s die de overheid voor ons uitkiest. Zo gaat een enorm kritisch potentieel verloren.”

Ellers: “Daar wordt de wetenschappelijke integriteit echt door aangetast. Wetenschappers zeggen: dít is belangrijk, het geld zegt: dát is belangrijk. Daar moet je dan een compromis zien te vinden. We leiden nu een generatie wetenschappers op die nooit anders heeft geleerd dan in termen van efficiëntie en rendement te denken.”

Van Prooijen: “In de praktijk komt het erop neer dat je om het onderzoek te kunnen doen dat je echt graag wilt doen, je onderzoeksvoorstel aanpast, zodat het past in de door de overheid gewenste kaders.”

De Vries: Wat is het gevolg geweest van de affaire Diederik Stapel?

Van Prooijen: “Binnen de wetenschap is niet echt heel veel veranderd. Alleen in het begin even, met strengere criteria en integriteitsverklaringen. De buitenwacht is wel cynischer geworden. Wanneer een sociaal wetenschapper zijn bevindingen presenteert, hoor je sneren als: ‘O, dat is het vakgebied van Stapel.’ Ik krijg ook geregeld hatemail van complotdenkers.”

Biermann: “Ik krijg soms ook hatemail van rechtse groepen uit de VS, die ons uitschelden voor communisten, bijvoorbeeld na de publicatie van een artikel over internationaal milieubeleid, waarbij ook de nationale soevereiniteit in twijfel wordt getrokken. Op blogs zag je zelfs weleens oproepen om mijn coauteurs te executeren en dergelijke. In Australië krijgen milieuwetenschappers soms zelfs beveiliging.”

Biermann: ‘We houden ons nu vaker bezig met thema’s die de overheid voor ons uitkiest, zo gaat een enorm kritisch potentieel verloren’

De Vries: Hoe heftig kwam de Stapel-affaire bij jullie aan?

Van Prooijen: “De impact was enorm, vooral in de soci-

ADVALVAS

nr 15 — 25 maart 2015

15

Rondetafelgesprek

Ellers: ‘Het was juist de druk om kwaliteit te leveren die Stapel ertoe bracht data te manipuleren’

ale psychologie. Er kwamen striktere criteria, iedereen ging bij zichzelf te rade, vroeg zich af of hij in het verleden zelf niet te frivool was geweest.”

Ellers: “Iedereen was geschokt. Ik kon me niet voorstellen dat iemand… je gaat ervan uit dat elke wetenschapper intrinsiek is gemotiveerd door de drang om te weten hoe de wereld in elkaar steekt. Maar bij ons gaat het frauderen met data, zoals Stapel heeft gedaan, niet zo makkelijk. Ik las dat Stapel zelfs de data van zijn promovendi verzamelde en verwerkte. Bij ons verwerkt ieder zijn eigen data en bij experimenten lossen we elkaar af. Je ziet het dan sneller als er iets niet klopt.”

Van Prooijen: “Dat een promotor de data van zijn promovendi verzamelde, is bij ons ook niet gebruikelijk, hoor. Daar waren wij net zo verbaasd over. In zijn boek beschrijft Stapel hoe hij, als zijn vrouw al naar bed was, met een kop koffie achter de laptop zelf al die data invoerde en met verschillende pennen zelf zijn vragenlijsten invulde.”

Ellers: “Je vraagt je af of - wanneer iemand kennelijk zo vastbesloten is fraude te plegen - dit soort dingen wel kan worden voorkomen. De ondertekening van een integriteitsverklaring, zoals wij nu aan de VU doen, helpt daar in elk geval niet tegen.”

Van Prooijen: “Zelfs met alle maatregelen die nu worden genomen, hou je een nieuwe Stapel niet tegen.

Je moet ervan uitgaan dat hij echt een losgeslagen uitzondering is. Mensen moeten zich ook bewuster worden van het feit dat data nooit perfect zijn. Maar wetenschappelijke toptijdschriften eisen perfecte datasets.”

Ellers: “Fraudezaken zouden worden veroorzaakt door de publicatiedruk, de druk om veel artikelen in te publiceren. Maar volgens mij was het juist de druk om kwaliteit te leveren, om perfecte data voor artikelen in toptijdschriften aan te brengen, die Stapel ertoe bracht die data te manipuleren. Daarom had hij ook vaak van die spectaculaire publicaties.”

Biermann: “In de politicologie voeren onderzoekers soms gesprekken met mensen die ze anonimiteit moeten beloven. Dat is een voorwaarde, anders praten deze vaak hooggeplaatste mensen niet. Dat is dus een kwestie van vertrouwen die van belang is onder onderzoekers.”

De Vries: In de journalistiek weet meestal alleen de hoofdredacteur wie een anonieme bron is. Kan dat niet ook in de wetenschap?

Biermann: “Wel als het om een promotie gaat, dan is er een promotor die de bronnen controleert. Maar als het niet om promotieonderzoek gaat, is er vaak niemand die iets checkt. De redactie van een wetenschappelijk tijdschrift belt geen mensen op om te controleren of het waar is, wat er in de interviews is gebeurd.”

Van Prooijen: “Er heerst te veel een mentaliteit waarbij publiceren het doel is, terwijl het een middel is om meer te weten te komen van de wereld.”

Biermann: “Er moet meer slow science komen, waarbij het vergaren van kennis weer centraal staat.”

16

nr 15 — 25 maart 2015

ADVALVAS

mail

Reacties (max. 300 woorden) op Advalvas-artikelen zijn welkom op redactie.advalvas@vu.nl. De redactie behoudt zich het recht voor uw bijdrage eventueel in te korten.

Meer democratie en meer geld Volgens minister Bussemaker worden de voorgeschreven regels voor medezeggenschap op universiteiten in de praktijk vaak als maximum of afvinklijstje gehanteerd, terwijl er juist ruimte is voor instellingen om meer te doen. Er kan niet alleen meer, het is ook nodig. In de wereldwijde concurrentie tussen universiteiten kunnen het meedenken en de creativiteit van medewerkers en studenten niet worden gemist.

Kritisch en tegendraads kunnen denken is een belangrijk element van onze intellectuele concurrentiekracht; studenten in China leren dat nog niet. Dit moeten we koesteren én cultiveren!

In de discussie over meer inspraak en democratie wordt ook gesproken over een gekozen college van bestuur. Hier kan al veel onder de huidige wet. Denkbaar is dat de raad van toezicht leden van het college van bestuur benoemt op voordracht van de decanen van faculteiten en de medezeggenschap. Dat kan allemaal onder de huidige wet en kan in de interne reglementen worden vastgelegd. Stroperig?

Misschien, maar een paar maanden tijdverlies valt in het niet bij de winst van een beter doordacht besluit en een breed draagvlak binnen de universitaire gemeenschap.

Waar het echter vooral op aankomt, is hoe medewerkers en studenten bij het universitaire beleid worden betrokken. Dus hoe organiseert de universiteit

ADVALVAS

nr 15 — 25 maart 2015

haar processen van besluitvorming? Daarvoor goede vormen vinden, dát is de grote uitdaging.

Laten de raden van toezicht hun colleges van bestuur eens vragen welke plannen zij daarvoor hebben. Tot 1998 had de VU een Universiteitsraad, als medebestuurder, mèt budgetrecht. Maar ook zo’n raad kan niet zonder de betrokkenheid van medewerkers en studenten bij de voorbereiding van besluiten. Het enige wat een student-assessor in een college van bestuur zou kunnen doen is bij elk onderwerp van gewicht zeggen dat dit moet worden voorgelegd aan de medezeggenschap.

Ik noem dat: boven ruimte maken voor inspraak beneden. Een meebeslissende student-assessor is pas een echte fopspeen.

Bestuursleden die op voordracht van medezeggenschap en decanen zijn benoemd, zijn wellicht beter in staat genoemde uitdaging op te pakken dan de huidige generatie universitaire bestuurders. Die lijken niet meer goed uit hun managersrol te kunnen komen en meer gericht op beheersen in plaats van het organiseren van beweging en het mobiliseren van energie.

Voor UvA en VU in het bijzonder geldt dat de mislukte fusie van de bètafaculteiten nog steeds doorettert. Hebben de raden van toezicht van UvA en VU eigenlijk al eens aan hun colleges van bestuur gevraagd welke lessen zij uit het afketsen van de fusieplannen getrokken hebben? Open

kaart spelen is het enige dat hier helpt. Als er voor Amsterdam kansen liggen in technologie en de bètasector, kom dan met een goed verhaal wat er nodig is om die kansen te pakken. Volgens mij is daar best over te praten. Een megafusie is iets uit het tijdperk van kathedralen bouwen. Die tijd is voorbij. Het gaat om het leggen van verbindingen.

En er is ook meer geld nodig.

Trots schrijft Bussemaker in een notitie aan het eind van haar hoger-onderwijstour dat het wetenschappelijk onderzoek in ons land bij de top-3 van de wereld behoort. Aan de wetenschapsvisie van dit kabinet zit echter niet meer vast dan 50 miljoen als bijdrage aan de matchingslast van universiteiten om projecten uit Europa binnen te halen. Dit is voor een dubbeltje

op de eerste rang willen zitten.

Voor het onderwijs zegt de notitie dat er gestreefd moet worden naar hoger onderwijs van ‘wereldformaat’. Ook dat kan niet zonder extra geld, maar niet de middelen vanuit het studievoorschot. Die moet je gebruiken voor beurzen voor studenten uit lagere inkomensgroepen (dus in plaats van een beetje geld voor iedereen, voldoende voor hen die het echt nodig hebben). En met dat extra geld moeten geen gaten worden gedicht. Investeer in nieuwe verbindingen tussen alfa en gamma en bèta/technologie.

Daar liggen ook voor een faculteit Geesteswetenschappen van de UvA grote kansen.

Jan Siersma, tot 2012 beleidsadviseur van het college van bestuur van de VU

Rendementsdenken In de vorige Advalvas werpt Bas Belleman de vraag op of we het rendementsdenken moeten afschaffen. Ik begrijp de vraag niet. Volgens mij is niets aan te merken op de formulering van de redactie in de inhoudsopgave: ‘Rendement is een vies woord.’

Zo is het aantal dierproeven aan de VU van 5.145 in 2010 gestegen naar 8.176 in 2013.

Het aantal reservedieren dat in deze jaren afgemaakt is, is niet inbegrepen in deze cijfers.

Doorgaans ongeveer eenzelfde

aantal! Evenmin inbegrepen is het aantal dierproeven aan VU medisch centrum. De stijging van het aantal proeven met bijna 60 procent mag substantieel genoemd worden. Als ergens de vraag naar rendement legitiem is, dan is dat toch wel bij gebruik/misbruik van levende wezens. Echter, kan Belleman of iemand anders mij vertellen waar het rendement hiervan geformuleerd wordt?

Ed Destrée, alumnus rechten

17

Donorangst

Je organen ter beschikking stellen is misschien wel de ultieme daad van vertrouwen, in de medische stand, de wetenschap en de ander. Voor de meeste Nederlanders is deze stap te groot.

DOOR Welmoed Visser ILLUSTRATIE ROB BÖMER

Tot de dood ons samenbrengt

S

tel, je hebt een dochter van negentien die een autoongeluk krijgt en in coma raakt. Volgens de artsen is ze vrijwel hersendood. Zij vragen je om toestemming voor orgaantransplantatie.

Je tekent. Zo kan de dood van je dochter misschien nog iets betekenen voor andere mensen. De medische behandeling wordt stopgezet. Er gaat een dag voorbij.

Dan ineens begint ze te bewegen. Ze steekt een duim omhoog en ze komt bij.

Als filmscenario zou het ongeloofwaardig zijn, maar het is echt gebeurd. En niet in de jaren vijftig, maar in 2012. En niet in Pakistan, maar in Denemarken, waar het geval tot grote commotie leidde. Veel geregistreerde orgaandonoren trokken zich terug of veranderden hun donorcodicil.

In Nederland zou dit niet kunnen, zeggen deskundigen, omdat de toestemming voor donatie pas wordt gegeven nadat iemands hersendood of hartdood is geconstateerd.

En er is nog nooit iemand die hersendood was weer tot leven gekomen.

Niet overhaasten Maar is dat onderscheid tussen coma en hersendood wel zo helder? Volgens

18

de meeste medici wel: bij (diepe) coma begeven en je koud en stijf wordt. “Het is is er nog sprake van hersenactiviteit, bij ook contra-intuïtief”, zegt Guy Widdershersendood niet. Dat leek een duidelijk hoven, hoogleraar medische filosofie en meetbaar criterium, waarover de deskunethiek bij VUmc. “Iemand voelt warm digen het eens waren: de checklist om aan, de bloedsomloop is nog intact. Dan vast te stellen of iemand echt hersendood is het voor de familie vaak moeilijk te is, stamt al uit 1968. Totdat cardioloog accepteren dat iemand eigenlijk al dood Pim van Lommel in 2007 het hele idee is.” van hersendood ter discussie stelde Wat in elk geval niet werkt is om op zo’n in zijn boek Eindeloos bewustzijn. Van moment betrokkenen te proberen te Lommel ondervroeg honderden mensen overtuigen met rationele argumenten, met een bijna-doodervaring. Uit die weet Widdershoven. “In het gesprek dat verhalen concludeert hij dat het bewustje dan aangaat, is vertrouwen het centrale zijn niet een-op-een gekoppeld is aan thema. Dat is een proces dat tijd kost. In onze hersenen en blijft bestaan na onze VUmc wordt het orgaandonatiegesprek dood. Zolang het hart het blijft doen, is gedaan door de intensivist [de medisch iemand volgens Van Lommel niet dood. specialist op de intensive care, WV]. Die Je kunt van zo’n situatie is getraind in het begeleinooit weten of die permaden van de familie bij het nent of tijdelijk is, stelt hij. verwerken van de situatie 67 procent van de Onder collega’s is Van en in het niet overhaast te nabestaanden Lommel een dissident, werk gaan. zegt nee volgens hen is hersendood onomkeerbaar, maar zijn Gevoelens van boek werd een bestselnabestaanden ler. Dat toont in elk geval Orgaantransplantaties aan dat het thema leeft. zijn onderdeel van de En dat het grote publiek het niet autobredere ontwikkelingen in de medische matisch eens is met het standpunt van wereld. “Vroeger had de arts automatisch wetenschappers dat hersendood net zo autoriteit. Hij kon medisch vaak niet zo dood is als wanneer je hart en longen het veel voor je doen”, vertelt Widdershoven.

nr 15 — 25 maart 2015

ADVALVAS

vertrouwen

voor

“Naarmate de medische mogelijkheden zijn toegenomen, hebben artsen meer verantwoordelijkheden gekregen en zie je dat ze ook meer verantwoording moeten afleggen voor hun beslissingen.”

De eerste succesvolle niertransplantatie vond plaats in 1954, de eerste harttransplantatie in 1967. Widdershoven:

De cijfers >5,8 miljoen Nederlanders staan geregistreerd bij het donorregister >1, 5 miljoen van hen wil geen donor zijn >De rest geeft toestemming voor donatie (al dan niet met beperkingen) of heeft iemand anders aangewezen om daarover te beslissen > Per jaar wordt het donorregister zo’n 9000 keer geraadpleegd. In ongeveer 40% van de gevallen staat iemand geregistreerd Bron: donorregister.nl

ADVALVAS

nr 15 — 25 maart 2015

na

staanden blijft orgaandonatie vooralsnog onacceptabel: 67 procent van de nabestaanden zegt nee; deels zijn dat nabestaanden van mensen die zich als donor hebben geregistreerd.

“Daarvoor had je het hele probleem niet.

Mensen gingen gewoon dood.”

De gevoelens van nabestaanden vindt Widdershoven een belangrijke reden om te onderzoeken of je de transplantatieprocedure zo kan aanpassen dat die gemakkelijker te accepteren is. Bijvoorbeeld door de organen pas uit iemands lichaam te halen nadat het hart gestopt is met kloppen. Koude transplantatie heet dat. “Dit gebeurt al vrij lang bij onder andere niertransplantaties. Maar bij andere complexe operaties kan dat nog niet.” Volgens Widdershoven is het belangrijk dat wetenschappers blijven zoeken naar nieuwe technieken om dit in de toekomst wel mogelijk te maken.

“De kwaliteit van het orgaan mag niet het enige argument zijn. Misschien moet je enig kwaliteitsverlies accepteren als je het daarmee gemakkelijker maakt voor de nabestaanden.”

Want voor het merendeel van de nabe-

Positieve ervaring Toch is een gebrek aan vertrouwen in de medische stand volgens Widdershoven niet de enige oorzaak waarom er te weinig donororganen zijn. “Het begint ermee dat veel mensen zich niet registreren als donor, omdat ze liever niet met hun eigen dood bezig zijn. Dat doe ik later wel, denken ze. En dan is het te laat.”

Hoe lossen we het tekort aan donororganen dan op? Widdershoven ziet weinig in een voor-wat-hoort-watsysteem (wie geen donor is, krijgt zelf ook geen organen): “Dat vind ik te hard. Wat als je registratie kwijtraakt?” Hij blijft hameren op de individuele aanpak: dat gesprek met de familie, daar valt nog veel te winnen.

Ook als dat niet betekent dat je morgen meteen meer organen hebt. “Het belangrijkst voor het vertrouwen in de medische stand is dat nabestaanden verder vertellen dat ze de behandeling in het ziekenhuis positief hebben ervaren. Dan komen die donoren later hopelijk vanzelf.”

19

Bedrog

20

nr 15 — 25 maart 2015

ADVALVAS

vertrouwen

We vertrouwen onszelf meer dan iemand anders.

Hoogleraar sociale psychologie Paul van Lange legt uit waar dit vandaan komt.

Door Floor Bal Illustratie Merlijn Draisma

Onbetrouwbaar, dat zijn de anderen…

I

emand bewust besodemieteren vinden de meeste mensen helemaal niet gemakkelijk. Ook krijgt bijna iedereen achteraf spijt, zo blijkt uit onderzoek. Bovendien zijn mensen vaak verrast door hun eigen slechte gedrag. Hoe komt het toch dat dit hen zo overvalt? Je kent jezelf toch wel het beste?

Slecht gedrag “Helemaal niet”, zegt hoogleraar sociale psychologie Paul van Lange. “Mensen zien zichzelf eigenlijk op alle gebieden als competenter dan anderen.” Het is vooral een bekend fenomeen onder autorijders, maar dit principe werkt nog sterker bij moraliteit.

“Dat komt deels omdat we dagelijks geconfronteerd worden met slecht gedrag van anderen”, zegt Van Lange. “In het nieuws zie je continu voorbeelden van crimineel en corrupt gedrag. Dan vind je jezelf al snel moreler dan de rest.”

Als mensen vervolgens iets doen wat niet overeenkomt met hun eigen normen en waarden, schrikken ze daar erg van.

“Je zelfbeeld moet niet te veel verschillen van je ideale mensbeeld. Het is zelfs heel ondermijnend als je continu niet aan je eigen eisen kunt voldoen. Verzorgenden in een bejaardentehuis bijvoorbeeld

ADVALVAS

nr 15 — 25 maart 2015

klachten ontwikkeld, vertelde Van Lange die structureel onvoldoende tijd aan de erbij. Vervolgens vroeg hij aan zijn eigen bewoners kunnen besteden, kunnen daar proefpersonen of ze een aanbevelingsop den duur een burn-out van krijgen.” brief naar de ethische commissie wilden Niet alleen zijn mensen minder moreel sturen om zo’n zelfde onderzoek uit te hoogstaand dan ze zelf denken, ze mogen voeren. Ze wisten niet dat het hebben vaak ook niet door hoe gemakkeonderzoek verzonnen was. lijk ze te beïnvloeden zijn. Zo kan alcohol De deelnemers hadden ook de optie en vermoeidheid ertoe leiden dat een om te weigeren of juist monogaam persoon de als klokkenluider in te verleiding van een ander grijpen. Dat weerhield niet kan weerstaan. Ook Vijfenzeventig vijfenzeventig procent overvaltechnieken en druk procent schreef van de deelnemers er van autoriteiten blijken aanbevelingsbrief niet van om een positieve moeilijk te trotseren. voor immoreel aanbevelingsbrief voor dit onderzoek immorele onderzoek te Donkere kamer schrijven.

Om te voorkomen dat mensen ongelukkig van Goedpraten hun eigen gedrag worden, Achteraf waren ze treedt er een psychoonthutst dat ze het zomaar logisch mechanisme in gedaan hadden. “Vervolwerking: ze stellen zichgens kwamen ze met allerlei verklarinzelf gerust. Mensen verzinnen met teruggen. Ze dachten dat het niet zo’n vaart werkende kracht een reden om hun eigen zou lopen of wilden de brief later weer slechte gedrag goed te praten. Dit wordt intrekken. Hun eigen gedrag konden ze cognitieve dissonantie genoemd. niet verklaren, maar ze probeerden het Bij een wetenschappelijk experiment wel goed te praten.” Begrijpelijk, vindt vertelde Van Lange proefpersonen over een onethisch onderzoek in Italië, waarbij Van Lange. “Maar ook jammer: zo kun je niet van je eigen gedrag leren. En wordt andere proefpersonen werden opgeslode kans alleen maar groter dat je later in ten in een donkere kamer. Deze mensen dezelfde fout vervalt.” hadden hierdoor achteraf psychologische

21

Bedrog

…of toch wijzelf?

Hoewel we onszelf dus heel betrouwbaar vinden, heeft ook bijna iedereen weleens iemand belazerd, blijkt uit een rondgang onder studenten.

In telefoon kijken Het liep al niet lekker met haar relatie toen het vriendje van een tweedejaars studente bedrijfskunde met vrienden op vakantie ging. Na terugkomst was hij anders, afstandelijker.

“Normaal zou ik nooit in zijn telefoon kijken, dat is privé. Maar ik bleef het gevoel houden dat er iets niet klopte. Dat er iets in Portugal gebeurd was.”

Terwijl haar vriendje naast haar in bed lag te slapen, pakte ze zijn telefoon. Zijn inlogcode wist ze al, dus ze kon moeiteloos door zijn whatsapplijst scrollen. “Dat waren vooral gesprekken met vrienden, dus legde ik zijn telefoon snel weg. Ik was doodsbang dat hij me zou betrappen.”

Toen de relatie kort daarna uitging, bezwoer het vriendje vlak daarna dat hij niemand anders had. “Een maand later had hij een Portugese vriendin. Tja.”

Meeliften Regelmatig is het zover. Dan krijgt de masterstudent business administration berichtjes van zijn studiegenoten ‘waar mijn aandeel in onze paper of presentatie blijft’.

“Vooraf ben ik ervan overtuigd dat ik de deadline ga halen.” Door zijn drukke leven lukt dat soms niet. “Vervolgens laat ik niets van me horen.

Omdat ik me er zo slecht over voel en bang ben dat iedereen boos is.”

Het is een eigenschap waar hij ook anderen mee benadeelt. “Uiteindelijk zadel je iemand anders met extra werk op.”

Twee maanden geleden spraken twee medestudenten hem hierop aan. “Voor het eerst was ik me ervan bewust dat ik het vaak zo doe. Nu probeer ik geen beloftes te doen, maar gewoon het werk te leveren. En als ik een deadline niet haal, zeg ik het gewoon. Gek genoeg wordt dan niemand woedend.”

22

nr 15 — 25 maart 2015

ADVALVAS

Zoenen “Ik heb mijn huidige vriendje besodemieterd.” De derdejaars studente antropologie geeft het ruiterlijk toe. “Mijn vriend woont in het buitenland. Een tijd terug kregen we ruzie aan de telefoon. Ik was er helemaal klaar mee.”

Op het feestje waar ze die avond heenging, kwam ze een gezamenlijke vriend tegen.

“We hebben een heel gezellige avond gehad en we hebben ook gezoend.” De volgende ochtend had ze spijt.

“We hebben het samen, per Skype, aan mijn vriend bekend. Hij vond het verschrikkelijk, maar hij begreep het ook wel.”

Ze is nog steeds, twee jaar later, gelukkig met haar buitenlandse vriend. “Omdat ik het meteen uitgesproken heb, voel ik me niet meer schuldig. Het was een stomme actie. En nu is het klaar.”

Bonnen stelen Zeventien was hij toen de masterstudent biomedische wetenschappen consumptiebonnen stal. “Ik werkte tijdens carnaval in een grand café. Aan het eind van de avond maakte ik de container open waarin zakken met gebruikte bonnetjes lagen. Lang kon ik niet graaien, maar ik had één zak te pakken. Daarin zaten ongeveer vijftig bonnetjes, ter waarde van twee euro. Een aanzienlijk bedrag dus.”

De volgende dag vierde hij zelf met zijn vrienden carnaval in die kroeg en kreeg iedereen een rondje. Echt spijt heeft hij niet. “Ik had toen een hekel aan mijn baas. Meer dan het minimumjeugdloon kreeg ik niet en een complimentje zat er ook niet in.” Maar zoiets zou hij niet nog eens doen. “Het rebelse is er nu wel af.”

Aan het lijntje houden Op reis in het buitenland ontmoette een derdejaars student international business administration een lokaal meisje. “Ik was verliefd op het leven daar. Elke dag gaf me zoveel energie, alles was spannend en nieuw.

En ik dacht dat ik ook verliefd op haar was.”

Toen hij terug naar Nederland ging, beloofde hij haar snel weer te bezoeken. “Ik was oprecht. Maar misschien wist ik ergens wel dat ik het niet waar kon maken.”

Eenmaal thuis raakte hij weer snel aan het gewone leven gewend. En waar zij met tranen in haar ogen voor Skype zit, weet hij niet of hij haar terug wil zien. “Ze wilde heel impulsief een ticket boeken, ze wil in juli hierheen komen. Maar ik wil nog geen beslissing nemen.”

ADVALVAS

nr 15 — 25 maart 2015

Dagboek lezen Als twaalfjarige vond de tweedejaars studente gezondheidswetenschappen niets spannender dan het leven van haar 16-jarige zus. Die had haar dagboek niet goed verstopt, het stond gewoon tussen de boeken in haar boekenkast. Ze ging ervan uit dat het ongelezen zou blijven. “Zo hebben mijn ouders ons opgevoed. Je mag niet op elkaars kamer komen en je dagboek is privé.”

Maar ze kon de verleiding niet weerstaan. “Ik vond het allemaal erg interessant. Ze had ook vriendjes, daar leerde ik van. Ongeveer eens in de maand las ik bij wat ze allemaal gedaan had.”

Toen haar eigen leven leuker werd en haar zus haar dagboek minder goed bijhield, stopte ze met het lezen.

“Ik voelde me er toen ook schuldig over, het was echt iets wat ik stiekem deed. Ik heb het nooit opgebiecht, het hoort er ook een beetje bij als je het kleine zusje bent.”

De namen van de geïnterviewde studenten zijn bekend bij de redactie.

23

opinie

Peter Nijkamp emeritus hoogleraar ruimtelijke economie

‘Ik wil gewoon kennis delen’ Nijkamp pleegt zelfplagiaat, zegt een commissie die zijn werk onderzocht. De ruimtelijk econoom is het daar niet mee eens.

olgens u zijn de 43 artikelen waarin u volgens de commissieZwemmer zelfplagiaat hebt gepleegd, niet allemaal peer-reviewd maar betreft het discussiestukjes en zelfs een gelukwens.

De voorzitter van de commissie, Jaap Zwemmer, zegt dat dit aantoonbaar niet waar is. “De commissie kan het onderscheid niet eens maken tussen hoogwaardige tijdschriften en meer populair-wetenschappelijke tijdschriften. Voordat de commissie aan haar onderzoek begon, heb ik in een oriënterend gesprek gezegd dat ze zich uitsluitend op gerefereerde en geïndexeerde, peer-reviewde publicaties moest richten.

Daar was de commissie het toen mee eens.”

NRC heeft het gecheckt en zegt dat alle artikelen peer-reviewd zijn. “Peerreviewd op zich zegt niks. Iedereen die snel rijk wil worden, kan een open access peer-reviewd tijdschrift beginnen en elk aangeboden artikel accepteren zolang de auteur betaalt. Een redacteur mailt dan een paar opmerkingen, meestal redactioneel van aard, en dat is dan de peerreview.”

24

Dat is moeilijk te controleren, want het college van bestuur heeft de lijst met artikelen niet vrijgegeven die als

bijlage bij het rapport zit. “Ik heb thuis een dossier van een meter hoog, met alle uitgeprinte Peter Nijkamp kwam vorig artikelen. Ik heb ze allemaal jaar in zwaar weer terecht bestudeerd, en in de meeste nadat een anonymus gevallen gaat het om inleidingen een klacht indiende tegen het proefschrift en onofficiële stukken. Ik zie er van zijn promovenda zelfs een voordracht van mij voor Karima Kourtit. De kritiek een groep architecten in Rotterrichtte zich vervolgens dam, waarvoor ik indertijd zelfs op Nijkamp zelf, die van zelfplagiaat werd beticht. een Ajaxwedstrijd heb gemist! Er De commissie-Zwemmer, is een artikel dubbel geteld en er die de beschuldigingen staat een artikel bij van een mij onderzocht, heeft met onbekende auteur die passages haar eindrapportage uit mijn artikel heeft overgenovolgens Nijkamp echter ‘broddelwerk’ geleverd. men zonder bronvermelding, wat mij dan wordt aangerekend. En zo wemelt het rapport van de fouten.

Op deze manier worden de medeverantwoordelijke co-auteurs ook allemaal afgeserveerd door de commissie, zonder dat ze zelfs maar gehoord zijn.”

Broddelwerk

U maakt dus onderscheid tussen originele artikelen in hoogwaardige tijdschriften en artikelen in populairwetenschappelijke publicaties waarin u materiaal steeds hergebruikt? “Ja, en om daar dan op te worden afgerekend, ook door mensen die zeggen dat ik nauwelijks in hoogwaardige tijdschriften publiceer omdat ik óók veel in anderssoortige tijdschriften schrijf.

Ik wil gewoon kennis delen. Een negatief oordeel daarover verdien ik niet.”

Een uitgebreide versie van dit interview staat op advalvas.vu.nl>nieuws>20 maart 2015

Peter Nijkamp

Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl. nr 15 — 25 maart 2015

FOTO Peter Valckx

V

DOOR PETER BREEDVELD

De commissie heeft zich niet aan de afspraak gehouden? “Ik zie in die lijst van 43 artikelen een informeel paper staan dat ik eens voor een groep Griekse economen heb geschreven, en zelfs een gelukswens voor een speciaal celebratory issue van een blad in Bratislava.”

ADVALVAS

COLUMN

vertrouwen

Geestes-sorry-wetenschappen

Roos van Rijswijk

I

k heb weleens onder vuur gelegen omdat mijn studie niet wetenschappelijk zou zijn, maar wel op een universiteit gegeven werd; Nederlands. En daarna, nog erger, literatuurwetenschap. Wetenschap, snoof men, alsof ik de studie zelf een naam had gegeven, is empirisch en met cijfertjes. Je kunt er atoombommen en medicijnen mee maken. De wereld er concreet mee veranderen. Ik murmelde in zo’n geval iets over academische vorming en het belang van de geestessorry-wetenschappen voor de ontwikkeling van een samenleving en het in stand houden van historisch, cultureel en democratisch besef. De kleine, filosofische ideeën die eventueel decennia later pas leiden tot harde berekeningen.

Als ik op dreef was smeet ik met empirische literatuurwetenschap; dat bestaat, maar zou niet de enige reden moeten zijn om die magerende alfatakjes op universiteiten in stand te houden. Net zo min als rendement dat zou moeten zijn voor de bètastronken. Fundamentele wetenschap, met haar kwesties die niemand begrijpt en de ongehoorde theorieën die eruit kunnen voortkomen, kost tijd en ruimte en die moet er blijven. De hoeveel-

ADVALVAS

nr 15 — 25 maart 2015

heid oplossingen en overhaast geproduceerde Dit klinkt als publicaties is niet gelijk een fantastische aan de waarde van een studie, maar faculteit of individuele wetenschappelijk? wetenschapper.

Ja, er moet geld zijn, want een vrijetijdsproject moet het niet worden; een probleem zo oud als de professionele wetenschap zelf. Maar kennelijk is het voor geldschieters belangrijk dat er direct resultaat te zien is, alsof je een euro in een snoepautomaat gooit.

Of dat de wetenschap in kwestie op z’n minst sexy of marketable wordt, want aan studenten, mits binnen vijf minuten afgestudeerd, verdient een universiteit ook.

Ik keek op de website van mijn voormalige opleiding.

Die maakt nu onderdeel uit van een bredere studie. De uitgelichte hoogtepunten bestaan uit een te adopteren gedicht, creatief schrijven, een ‘virtuele uitgeverij’, het bezoeken van schrijvershuizen en vooruit; literaire analyse. Eerlijk is eerlijk: dit klinkt als een fantastische studie, maar wetenschappelijk?

Aan de docenten zal het niet liggen – die zijn goeddeels dezelfden als toen ik studeerde en fenomenaal.

En natuurlijk, die hoogtepunten zijn om een eerste, laagdrempelige blik op de studie te bieden. Die verdieping is er heus nog. Toch lijkt het erop dat de univer-

siteit jongeren niet meer vertrouwt. Ze niet meer mag afschrikken, omdat ze er zoveel mogelijk binnen moet hengelen.

Of ligt de lichtvoetigheid aan het feit dat studenten geen tijd meer hebben om de beroepspraktijk náást hun studie te leren kennen omdat ze dan (kostbare) vertraging oplopen? Moeten de hoge heren (helaas nog altijd minder dames) van de VU zich verantwoorden in retweets, draaien ze zich daarom in van die arme bochtjes, onderwijl de minder populaire talen (Frans? Duits? Leven de dode nog?) van zich afschuddend? Of ben ik nors en vastgeroest?

Waarschijnlijk al het bovenstaande. Op andere faculteiten speelt dit soort zaken vast ook. En toch weet ik zeker dat ze, hoewel moeizaam, die stille genieën of hippe professoren (m/v) blijven produceren, omdat sommige mensen dat nu eenmaal tot in hun diepste vezels zijn.

In deze wetenschappers – mensen die de mist in kunnen gaan, die tijd nodig hebben, maar die dingen kunnen bedenken waar ik nooit op zou kunnen komen - heb ik vertrouwen. Het is het instituut eromheen dat wankelt.

Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

25

Student Jeske van Diemen ‘Jammer dat studenten zo weinig publiceren’

26

nr 15 — 25 maart 2015

ADVALVAS

in actie

Masterstudent geneeskunde Jeske van Diemen (22) spoort medestudenten aan om wetenschappelijke artikelen te schrijven.

Studentenpublicaties

DOOR FLOOR BAL FOTO PETER VALKCX

J

ij zit in de hoofdredactie van een wetenschappelijk tijdschrift voor Amsterdamse geneeskundestudenten. Waarom zijn jullie dat blad begonnen?

“Het Amsterdam Medical Student Journal wil een brug slaan tussen studenten geneeskunde en de wetenschap. Wij willen hen de mogelijkheid bieden om artikelen te schrijven.

Er worden heel veel wetenschappelijke stages gelopen, maar met het resultaat daarvan gebeurt niet veel. Studenten publiceren erg weinig en dat is jammer.

Bovendien lézen studenten ook te weinig wetenschappelijke publicaties. The New England Journal of Medicine is bijvoorbeeld veel te ingewikkeld.”

Doen jullie dan aan wetenschap op jip-en-jannekeniveau? “Nee, de ingezonden artikelen worden uitgebreid bestudeerd door teams van artsen en studenten uit de redactie van het blad.

De studenten die willen publiceren krijgen vervolgens de kans om hun artikel te herschrijven. Daarnaast doen we er alles aan om te zorgen dat de lezers van het stuk léren. Als een auteur bijvoorbeeld statistiek gebruikt, kun je op een link klikken naar een ander bericht waarin een statisticus uitlegt waarom deze toetsing de beste keuze voor het onderzoek was.”

ADVALVAS

nr 15 — 25 maart 2015

Bij het blad werken VU- en UvA-studenten samen. Liepen jullie nog tegen cultuurverschillen op? “In het begin werden natuurlijk de gebruikelijke grapjes gemaakt. Dan hadden wij het bijvoorbeeld niet over de Universiteit van Amsterdam, maar over de Universiteit van de Bijlmer. Maar uiteindelijk lijken de geneeskundestudenten erg op elkaar, bij welke universiteit ze ook zitten. We zijn allemaal enthousiast over geneeskunde en wetenschap.”

Waarom doe je zelf mee? “Onlangs ben ik met een promotietraject voor geneeskundestudenten begonnen. Naast mijn coschappen doe ik ook wetenschappelijk onderzoek. Het is de bedoeling dat ik één jaar na mijn afstuderen promoveer. Veel studenten vragen mij hoe ik dat aanpak, onderzoek doen. Met de hulp van het Amsterdam Medical Student Journal kunnen ze dat leren.”

Hm, je loopt coschappen, promoveert én werkt voor een tijdschrift. Slaap je nog weleens? “Ja hoor, ’s avonds kijk ik hooguit even naar mijn mail. Verder ben ik vrij, maar ik vind het fijn om hard te werken. Een biertje in de kroeg is ook leuk, maar veel werken voelt prettiger voor mij. Ik ren dus heel vaak heen en weer tussen het ziekenhuis en de universiteit. Ik kan erg goed plannen. Al vinden mijn vrienden het soms irritant dat ik

Amsterdam Medical Student Journal (AMSj) is een wetenschappelijk tijdschrift voor geneeskundestudenten in Amsterdam. Het tijdschrift verschijnt één keer per jaar op papier en is verder digitaal. Interesse? Meld je aan op de site amsj.nl.

pas over een paar weken kan afspreken. Het is de enige manier waarop ik het kan bolwerken. Daarnaast plan ik ook veel sportmomenten in, anders word ik ongelukkig.”

Heb je dat harde werken van thuis meegekregen?

“Misschien. Mijn vader is conrector op een middelbare Januari 2015 – nu school. En mijn moeder was Promotietraject voor kinderarts, nu is ze inspecteurgeneeskundestudenten generaal van de gezondheidsApril 2014 – nu zorg. Zij is echt mijn voorbeeld, Lid hoofdredactie AMSj, wetenschappelijk tijdschrift ik ben heel erg hard bezig om voor Amsterdamse te komen waar zij is. Niet dat ik geneeskundestudenten exact haar carrière wil hebben, 2014 – nu maar ik wil zijn zoals zij geworMaster geneeskunde den is. Dat stimuleert mijn 2013 – 2014 moeder niet per se; we lijken Onderzoeksjaar interne gewoon erg op elkaar en hebben geneeskunde dezelfde motivatie. Mijn broer 2011 – 2014 studeert ook geneeskunde, maar Student-assistent fysiologie die is heel anders. Hij haalt net 2010 – 2013 zulke goede cijfers als ik, maar Bachelor geneeskunde hij is veel minder gestrest erover.

Ik doe veel serieuze dingen naast mijn studie, hij gaat gewoon voetballen met zijn vrienden.”

Jeske van Diemen

Wordt jouw arme vader niet gek van alle gesprekken aan tafel over geneeskunde? “Nee hoor, ik heb ook nog een broer die de hbo-opleiding leisure & events doet.

Dus de gesprekken gaan thuis vooral over heel andere dingen.”

27

E: OR@VU.NL | WWW.VU.NL/OR | WWW.ONDERNEMINGSRAADVU.NL | 25 MAART 2015

DISCUSSIE INVULLING INSTEMMINGSRECHT OP UNIVERSITEITSBEGROTINGEN IN VOLLE GANG DE VERTEGENWOORDIGERS VAN HET LANDELIJK OVERLEG VOORZITTERS UNIVERSITAIRE MEDEZEGGENSCHAPSORGANEN (LOVUM) SPRAKEN OP 6 MAART OP DE VU OVER DE INVULLING VAN HET NIEUWE RECHT ZOALS DAT DOOR DE MINISTER AAN DE MEDEZEGGENSCHAP IS TOEGEKEND: HET INSTEMMINGSRECHT OP HOOFDLIJNEN VAN DE UNIVERSITEITSBEGROTING.

De voorzitters bereikten overeenstemming over drie aspecten waar minimaal instemming op moet komen: het financiële verdeel- of allocatiemodel, de kadernota en het verband tussen beleid en de uiteindelijke begroting. De VU zal hier zelf, net als de andere Nederlandse universiteiten, door onderhandelingen tussen de medezeggenschap en het College van Bestuur concretere invulling aan moeten gaan geven.

WAAROM INSTEMMINGSRECHT?

In ruil voor de hervorming van het stelsel van studiefinanciering in het hoger onderwijs heeft minister Bussemaker met ingang van 2015 de Gezamenlijke Vergadering (GV) van studenten en medewerkers instemmingsrecht gegeven op de hoofdlijnen van de jaarlijkse begrotingen van hun universiteiten. Bij dit recht draait het volgens de wet om het ‘gezamenlijk nadenken over het onderwijs- en onderzoeksbeleid en het profiel van de instelling’. Door de invoering van het studievoorschot zullen er volgens de wetswijziging in de toekomst investeringen mogelijk zijn gericht op kwaliteitsverbetering van het onderwijs. Studenten en medewerkers worden met het instemmingsrecht in staat gesteld hierover mee te beslissen. De beleidsterreinen die deze instemming betreft zijn onderwijs, onderzoek, huisvesting en beheer, investeringen en personeel. De precieze hoofdlijnen waarop de begroting beoordeeld wordt, moeten bepaald worden door de betreffende instelling samen met de medezeggenschap.

WAT ZIJN DE HOOFDLIJNEN VOLGENS HET LOVUM?

Tijdens de vergadering werd direct duidelijk dat de goedkeuring van de begroting in de praktijk niet ‘slechts tekenen bij het kruisje’ zal moeten betekenen. Het LOVUM is van mening dat de precieze invulling van de hoofdlijnen verder

moet gaan dan een minimale uitleg van de wet.

‘Hoe vager je het laat, hoe makkelijker voor het bestuur om eronder uit te komen,’ klinkt het vanuit de vergadering. De vertegenwoordigers van de verschillende universitaire medezeggenschapsorganen zijn het erover eens dat vroegtijdige betrokkenheid bij de totstandkoming van de begroting het meest zinvol is. Ook vinden ze bevordering van de deskundigheid van de medezeggenschapsvertegenwoordigers door middel van scholing belangrijk.

Het LOVUM bereikte consensus over de drie eisen waar de instemming minimaal aan moet voldoen: het financiële verdeel- of allocatiemodel, de kadernota en het verband tussen beleid en begroting. Bij het laatste punt zal de medezeggenschap bijvoorbeeld toetsen of de afspraken die gemaakt zijn in het instellingsplan ook in de begroting naar voren komen.

‘Deze drie voorwaarden willen we toetsen bij de minister, want we moeten op dit punt opereren in de geest zoals zij de wet heeft bedoeld,’ aldus Jelly Reinders, voorzitter van de OR van de VU. Tijdens de vergadering bleek dat de meeste universiteiten nog zoekende zijn en wellicht meer willen eisen dan deze drie onderdelen.

‘Elke universiteit is anders en heeft ook andere wensen, maar we gaan uit van deze minimale eisen.’

WAT IS DE SITUATIE OP DE VU?

‘Er lijkt op de VU discrepantie te bestaan tussen wat de minister beoogd, wat de bestuurders denken wat daarmee wordt bedoeld en de interpretatie van de medezeggenschap van het nieuwe instemmingsrecht,’ vertelt Reinders.

‘Om met de nieuw verworven instemming de intentie van de wetgever recht te doen, is het noodzakelijk dat de medezeggenschap niet pas aan het einde van de begrotingscyclus instem-

ming heeft. Daarom zet de medezeggenschap van de VU in op de minimale eisen van het LOVUM, waarbij instemming op de uitgangspunten van de uiteindelijke begroting in een vroegtijdig stadium onderdeel is. We doelen met ‘de begroting’ op de begroting op alle niveaus.

Daar horen ook de faculteitsbegrotingen en instemmingsrecht voor de facultaire medezeggenschap bij.’

De commissie Financiële en Economische Zaken van de GV is aan het onderzoeken hoe de Gezamenlijke Vergadering zoveel mogelijk invloed op de hoofdlijnen kan krijgen. Daarnaast is het belangrijk om te inventariseren welke kwaliteitsverbeteringen de studenten en medewerkers noodzakelijk achten. ‘Elk jaar zouden er bijvoorbeeld in gesprekken met het bestuur andere, relevante onderwerpen gekozen kunnen worden, uiteraard rekening houdend met de al eerder gemaakte afspraken in bijvoorbeeld het instellingsplan. Door deze gesprekken in een vroeg stadium te laten plaatsvinden zal er voldoende ruimte zijn voor inhoudelijke discussie.’

WORDEN BESTUURDERS WAKKER OF ZIJN HET SCHIJNBEWEGINGEN? Nu er landelijk ruimte wordt geclaimd voor het debat over De Nieuwe Universiteit, lijken bestuur­ ders eensgezind op te willen trekken met studen­ ten en medewerkers tegen het rendements­ denken dat wordt opgelegd door Den Haag.

‘When you can't beat them, join them’, zo moeten ze hebben gedacht toen ze in VSNU-verband hierover een brief deden uitgaan. ‘Too little too late’, zegt Platform Hervorming Nederlandse Universiteiten (Platform H.NU) in een open brief als reactie hierop. De onvrede die nu meer en meer benoemd en zichtbaar wordt, is volgens Platform H.NU de afgelopen jaren door besturen ontkend en terzijde geschoven. Steeds weer beriepen universiteitsbesturen zich op Den Haag en waren ze ‘helaas met handen en voeten gebonden’. Nu het heet wordt onder de voeten spreekt VSNU ‘krachtig’ tegen het rendementsdenken. Echter, besturen hebben zich de afgelopen jaren en masse en in VSNU-verband laten inpakken. Ze hebben zich voortdurend geconformeerd aan allerlei ‘managementopvattingen’ en zijn niet voor de universitaire zaak opgekomen.

COLUMN: NIEUW IN DE OR

Ik werk met veel plezier als studentendecaan bij het Centrum voor Studie en Loopbaan van de VU: als een student die dreigde uit te vallen toch nog de eindstreep haalt, geeft dat voldoening. Sinds december 2014 zit ik in de Ondernemingsraad voor de fractie van het CNV. Ik kom uit een echte VU-familie: mijn vader en mijn opa hebben hier allebei gestudeerd en mijn oma van moederskant was plaatselijk coördinator van Vrouwen VU-hulp, van de bekende VU-busjes. Voordat de VU aan het infuus van de overheidsbekostiging kwam te liggen, is de VU opgebouwd door die vrouwenbrigade door het hele land, die nijver dubbeltjes en kwartjes spaarde. Maar ook daarna, toen de overheid het onderzoek en onderwijs ging financieren, bleef Vrouwen VU-hulp actief: wat niet veel

Ze hebben wel met de minister gesproken, maar hebben geen stelling genomen of geknokt voor hun onder zoekers en docenten. Ze hebben zich laten verleiden tot het maken van afspraken om geld, dat ze zich eerst hebben laten afnemen, om deze via wurgcontracten weer terug te krijgen.

Vliegt ook bij de VU de vlam in de pan? Dat zou zomaar kunnen. OR-voorzitter Jelly Reinders vertelt dat er op dit moment een voorgenomen besluit van het College van Bestuur op tafel ligt om een nieuw besturingsmodel in te voeren wat lijnrecht tegenover de ontwikkelingen staat waar nu het debat over gaat: De Nieuwe Universiteit.

Het principe, de noodzaak en de invulling van het eenhoofdig leiderschap van faculteiten in het voorgestelde besturingsmodel wordt door de universitaire medezeggenschap van de VU nadrukkelijk afgewezen. Wat wel nodig is, is een universiteit met kwalitatief goede besluitvorming, besturing door bestuurders die gedragen worden door de universitaire gemeenschap, waar de docenten en onderzoekers het weer voor het zeggen hebben en waar bovenal de besturing zorgt voor checks and balances.

mensen weten is dat de eerste voorziening voor studeren met een functiebeperking, namelijk de gehandicaptenliften van het hoofdgebouw, door hun bijdrage gerealiseerd kon worden. Als kind las ik bij mijn ouders thuis het blad ‘VU en Samenleving’. Toen ik hier zelf studeerde gingen veel hoogleraren nog regelmatig het land in voor lezingen of excursies met de achterban van de VU. De gerichtheid op de relatie tussen wetenschap, levensbeschouwing en dienst aan de samenleving heeft mij altijd aangesproken.

Je begrijpt dat ik aan de VU verknocht ben, maar ook dat ik mij de laatste jaren steeds minder kan vinden in de koers van de VU. De VU is veel te groot geworden, door eigen schuld trouwens: het was de VU, die als eerste universiteit in Nederland begon met een afdeling marketing en communicatie en een reclamecampagne om het ‘marktaandeel’ in studenten te vergroten.

Door het succes daarvan is een heilloze, geldverslindende wedloop tussen universiteiten ontstaan. De oriëntatie op maatschappelijke dienstverlening is verworden tot societal impact, ofwel ‘hoe kom ik op de krant of op tv’.

De relatie met de (uitstervende) achterban is verwaarloosd. En door de schaalvergroting is een managersuniversiteit ontstaan, waar het niet meer draait om docenten, onderzoekers en professionals, maar om beleidsmedewerkers, directeuren en bestuurders. Met alle gevaarlijke risico’s van dien, zoals we gezien hebben bij de woningcorporaties, zorginstellingen, maar ook in het onderwijs: denk aan Amarantis, InHolland en recent het ROC Leiden. Het roer moet radicaal om: schaalverkleining, bijvoorbeeld zoals Hans

Het gesprek over de besturing van universiteiten is een landelijk thema en bovendien nog maar net begonnen, maar vormt de basis om gewenste veranderingen door te voeren. Volgens de medezeggenschap van de UvA is de situatie daar mede uit de hand gelopen door het UvA- besturingsmodel: een eenhoofdig verantwoordelijke decaan naast het CvB. Daarmee is de kloof tussen bestuur en medewerkers gegroeid en blijkt er op cruciale momenten geen draagvlak te zijn voor belangrijke beslissingen die toch worden doorgezet. De medezeggenschap van de VU roept het CvB dan ook op het voorgestelde besturingsmodel van tafel te halen.

Binnenkort verschijnt het rapport dat het ministerie van OC&W heeft ingesteld naar de beloningen van onze oud-bestuurders. De Ondernemingsraad onder leiding van Reinders roept de bestuurders van de VU op daarover volledige openheid van zaken te geven. De Ondernemingsraad heeft het vertrouwen dat ons CvB ziet dat het anders moet en gaat ervan uit dat ze hierin ook hun verantwoordelijkheid neemt.

Adriaansens heeft laten zien met de University Colleges. Helaas zijn die een extraatje naast de grote instellingen geworden in plaats van het model voor die grote instellingen. En zo kan ik nog wel een tijdje doorzeuren. Ik ben blij dat nu niet alleen aan de VU, maar overal in het land het protest gaande is.

Maar ik wil geen chagrijnige ouwe zeur worden en daarom twee acties: ik heb mij omgeschoold en werk sinds een paar weken als treinmachinist (naast het werk op de VU); daar krijg ik nieuwe energie van. En de tweede actie: als ondernemingsraadslid het College van Bestuur kritisch opbouwend volgen. Ik besef dat het werk in de medezeggenschap smalle marges heeft: een mammoettanker verander je niet zomaar van koers. Maar het is van groot belang bestuurders scherp te houden, om te voorkomen dat ze ontsporen.

Henk Boswijk, Lid van de ondernemingsraad sinds december 2014

COLOFON

COMMISSIE COMMUNICATIE OR ANNEMARIE BIBO, KARIN LURVINK, SANASSIN MAFTOUHI, HENK OLIJHOEK, JELLY REINDERS TEKST KARIN LURVINK, JELLY REINDERS BEELD MERLIJN DRAISMA, MARIEKE WIJNTJES VORMGEVING HAAGSBLAUW WWW.FACEBOOK.COM/ONDERNEMINGSRAAD.VU @OR_VU

Film

Restaurant

n va nt. ten ura os ta p k res t o et en lt h tud ee n s ord ee eo at b ga en ek ten we it e d e as u Om valv ad

cultuur

Dit is helemaal kreeft Crazy Kreeft

Selma Selma van Ava DuVernay Vanaf donderdag 16 april diverse aanvangstijden Studenten € 5,Medewerkers VU € 6,50 griffioen.vu.nl

Veel mensen vonden dat Selma een Oscar voor beste film of minstens beste regie verdiende. Het is wel wrang dat een film over zo’n serieus onderwerp uitgerekend de Oscar voor beste titelsong kreeg.

Mooi nummer, dat dan weer wel, Glory van rapper Common en singer/songwriter John Legend.

Selma gaat over de strijd van dominee Martin Luther King voor de Voting Rights Act, waarin het stemrecht van elke Amerikaan, ongeacht huidskleur of afkomst, werd vastgelegd. In 1965, ruim een eeuw na de Burgeroorlog, barsten in de staat Alabama protesten los. De zwarte bevolking eist stemrecht. Een protestmars van het stadje Selma naar de hoofdstad Montgomery eindigt in bruut geweld. Onder leiding van King (prachtrol door David Oyelowo) wordt een nieuwe mars georganiseerd. Een paar maanden later ondertekent president Johnson de nieuwe wet, waarin het stemrecht wordt vastgelegd.

Dick Roodenburg, publiciteitsmedewerker Griffioen

30

FOTO Paul Hoes

Cultuurcentrum Griffioen Uilenstede

CONCEPT Een pop-up restaurant in voormalig café De Pijp. Zoals de naam doet vermoeden staat kreeft centraal op het menu bij deze ‘bar & grill’.

SFEER Bij het openen van deur komt de beachvibe je tegemoet: zand op de grond, visnetten aan de muur, picknicktafels en een tropische bar met uitgebreide cocktailkaart. De strandstoel en ontspannen achtergrondmuziek maken het vakantiegevoel compleet.

ETEN Kreeft heb je hier dus in alle soorten en maten: kreeftkroketjes, kreeftsalade, kreeftcocktail, sashimi van kreeft, gegrilde kreeft...

Wij laten de veelbelovende surf&turf-menu’s voor twee personen (combinaties van vlees en kreeft) links liggen om voor een optimale kreeftexperience te gaan. Na de smakelijke stokbroodjes van het huis bestellen we als voorgerecht kreeftsalade en kreeftkroketjes. Mijn tafelgenoot is erg onder de indruk van de kroketjes, die het niveau van de Febo duidelijk overstijgen. De salade is heerlijk fris. Als hoofdgerecht bestellen we ieder een halve kreeft en een portie friet.

Eten met een nijptang en ander gereedschap dat op menig operatietafel niet zou misstaan is een hele ervaring. Wij genieten ervan.

BEDIENING Enthousiast en vrolijk.

TIP Richt jouw kreeft tijdens het verorberen naar de muur om rondspuitend sap te voorkomen. Wij weten inmiddels dat andere gasten daar niet van gediend zijn.

AANRADER Absoluut. Wees er snel bij, dit pop-up restaurant blijft slechts tot mei in de Ferdinand Bol. PRIJS Kreeftsalade voor 12,50, kreeftkroketjes voor 10, halve kreeft voor 12,50 en friet met huisgemaakte mayonaise voor 2,50 euro.

WAARDERING

CRAZY KREEFT Ferdinand Bolstraat 17-19 crazykreeft.nl

Emma Blanken, masterstudent econometrics and operational research

Ook GRATIS UIT ETEN voor Advalvas?

Mail naar redactie.advalvas@vu.nl. nr 15 — 25 maart 2015

ADVALVAS

studenten

Sleutelgat 15

Wat zegt de inrichting van je kamer over jezelf? En klopt die indruk ook?

VU-studenten gluren in de kamer van LOEK VAN DER KALLEN (28).

“I

s het speciaal voor de foto zo opgeruimd, of is hij altijd zo netjes?” vraagt student aardwetenschappen Oscar van Alphen (19). “Als zijn kamer altijd zo op orde is, woont hier vast een ict’er. Ik bedoel het niet lullig, maar ict’ers zijn vaak heel precies, en bijna autistisch.” Studiegenoot Jochem Sikkes (20) valt iets anders op: “Hij leest wel fantasy-boeken hoor! Daar gaat je theorie, Oscar!” “Toch een fantasy-man dus. Ik denk dat hij wel een brede interesse heeft. Hij houdt sowieso van boten.

Een dure hobby. Als ik goed kijk naar die foto’s zie ik ook poloshirts. En hij heeft een grote kamer met mooie meubels, geen afgedankte spullen. Zou hij dan toch een beetje een kakker zijn?” vraagt Van Alphen.

“Hij is gek op zeilen!” zegt student

ADVALVAS

nr 15 — 25 maart 2015

beleid, communicatie & organisatie Lonneke Hebbink (21). “Ik zie alleen maar posters en foto’s van boten. Leuk zeg! Hij heeft ook een miniatuurbootje. Zou hij dat zelf gemaakt hebben? Hij is dus sportief, maar hij houdt ook van lezen, allemaal enorm dikke boeken. Zijn het Engelse? Ik denk dat hij wel avontuurlijk is, hij gaat graag naar een feestje of een festival en heeft veel vrienden. Slechts één foto hangt opvallend scheef, voor de rest is alles keurig geordend.”

“Hier woont een gezellige sociale jongen”, zegt Jan-Willem Gathier (24), student beleid, communicatie & organisatie. “Hij gaat graag zeilen met vrienden of drinkt een lekker biertje, of wat sterkers. Ondertussen is hij ook serieus. Qua werk of studie doet hij iets economisch of iets communicatiefs. Een sportieve man die alles graag overzichtelijk houdt.”

Loek van der Kallen 28 Junior docent gezondheid & leven Huurt met drie huisgenoten dit appartement in West; ieder betaalt 579 euro inclusief

“Geordend?” Loek van der Kallen (28) wijst lachend naar zijn bureau. “Ach, er zit wel een systeem in. En ja, ik heb speciaal voor de foto opgeruimd. Ik ben absoluut geen ict’er, ik gebruik alleen programma’s voor de analyse van de resultaten van mijn promotieonderzoek.

Ik ben inderdaad een fantasy-lezer! Die boeken lees ik meestal in het Engels, anders stoor ik me te veel aan de slechte vertaling. Omdat ik vroeger veel naar de BBC heb gekeken, is mijn Engels nu bijna beter dan mijn Nederlands. Ik doe al sinds 1998 mee met zomerzeilkampen van ’t Vossenhol, de oudste zeilschool van Nederland. Nu ben ik begeleider, dat vind ik ontzettend leuk. Ik doe verder aan jiujitsu, een zelfverdedigingskunst, maar ook aan squashen, klimmen, schaatsen en volleybal. Als iemand me uitdaagt tot iets, dan móét ik dat doen.”

Door Nienke Stumpel Foto’s Peter Valckx

Wil je ook in Sleutelgat?

Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

31

Griff

32

door Merlijn Draisma

nr 15 — 25 maart 2015

ADVALVAS