OKTOBER 2017, NO. 3 – DE BESTE BRON VOOR HISTORISCHE ROMANS
EEN STIJLVOLLE GESCHIEDENIS
VISITBRABANT
Met De Stijl, Arthur Japin, HhhH en het verhaal van de Tuschinski’s
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 2
STIJLVOLLE GESCHIEDENIS OP DE COVER
Honderd jaar De Stijl In 2017 wordt overal in Nederland gevierd dat De Stijl honderd jaar bestaat. Met deze Stijlvolle cover viert de BKHistorischeRomans het feestje graag mee!
Nicole van der Elst
WAT LEES JIJ?
Wat is De Stijl precies? In 1917 richtte Theo van Doesburg het tijdschrift De Stijl op. Hij en andere De Stijl-kunstenaars streefden naar een nieuwe kunst, die zich mee moest ontwikkelen met de technische, wetenschappelijke en sociale veranderingen in de wereld. Daarbij hoorde het gebruik van primaire kleuren en een eenvoudige vormgeving.
Hoe wordt het honderdjarige bestaan van De Stijl gevierd? Overal in het land zijn tentoonstellingen en bijzondere evenementen te bezoeken met als thema ‘Van Mondriaan tot Dutch Design’. Hierbij staan niet alleen de originele De Stijl-kunstenaars centraal, maar ook hedendaagse kunstenaars en designers die zich lieten inspireren door De Stijl. Zo vindt u in deze krant twee prachtige De Stijl-initiatieven met een literair tintje. Benieuwd geworden? Blader dan gauw door naar pagina 9.
PETER COX
Welke kunstenaars maakten De Stijl zo’n beroemde kunststroming? De bekendste aanhangers van De Stijl zijn Piet Mondriaan en Gerrit Rietveld. Laatstgenoemde is de man achter de Rietveldstoel, waar de strandstoel op deze voorkant naar gemodelleerd is.
Wetenschapsgeschiedenis
Theo van Doesburg, Compositie XXII, 1922. Collectie Van Abbemuseum
De tentoonstelling ‘Van Abbe en De Stijl’ is nog tot en met 31 december 2017 te zien. Kijk voor meer informatie op www. vanabbemuseum.nl.
Met historische romans over Thomas More en Vesalius lijkt schrijver Joris Tulkens zich thuis te voelen in de zestiende eeuw. In Wentelsteen richt hij zich weer op een bekend persoon uit die tijd: Erasmus. Redacteur Nicole van der Elst legt uit wat dit boek zo interessant maakt. Waar gaat Wentelsteen over? Als Hieronymus Busleyden in 1517 overlijdt, laat hij in zijn testament vastleggen dat er in Leuven het College der Dry Tonghen wordt opgericht. Studenten kunnen daar gratis de drie Bijbelse talen leren: Latijn, Grieks en Hebreeuws. Erasmus heeft hier wel oren naar en probeert dit zo snel mogelijk van de grond te krijgen. Toch werken de theologen aan de universiteit hem voortdurend tegen. Het lijkt hen geen goed idee als steeds meer mensen de Bijbel kunnen interpreteren, want is hun kennis dan nog wel nodig? 1517, is dat niet het jaar waarin de Reformatie begon? Zeker, en Luther speelt in deze roman dan ook een rol. Niet als belangrijk personage, maar de snelheid waarmee zijn gedachte-
goed zich over Europa verspreidt zorgt ook in Leuven voor spanningen. Om de voortgang van het college af te remmen, schilderen de theologen Erasmus af als aanhanger van Luther. Beschuldigingen van ketterij zijn in dit boek aan de orde van de dag. Is er in Leuven nog iets terug te vinden van het college? Het Drietalencollege is er uiteindelijk gekomen, maar werd in 1797, samen met de hele universiteit, door de Franse bezetter gesloten. Het is daarna nooit meer heropend. Toch kun je het gebouw nog steeds bezoeken aan de Busleydengang. Helaas kun je er geen kennis, maar wel iets anders tot je nemen. De benedenverdieping van het gebouw is nu een restaurant.
Joris Tulkens, Wenstelsteen. Erasmus en de moeizame geboorte van het Collegium Trilingue, Uitgeverij Davidsfonds, 320 pagina’s (€ 24,99)
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 3
IN DEZE EDITIE REDACTIONEEL
TIPS VAN DE REDACTIE
IN DEZE KRANT
Pursuit of happiness
Van welke historische romans wordt de redactie enthousiast? Redacteuren Ezra en Anouk delen hun favorieten.
TSJAIKOVSKI’S TIJD
4
AANRADERS
7
HET INTERBELLUM EN DE STIJL
8
PRAAGSE NACHTEN
11
PORTRET
12
BOEKENKRANT TIPT
15
DE LEGENDE VAN SWANHILDE
17
HhhH
21
De Amerikanen wisten in 1776 al goed waar het in het leven om draaide. Dat jaar verscheen de Onafhankelijkheidsverklaring, waarin Thomas Jefferson schreef dat elk mens recht heeft op ‘Life, liberty and the pursuit of happiness.’ Die zoektocht naar geluk heeft de mens altijd vooruit gedreven. Denk maar aan uw eigen leven: als u iets wilt waar u gelukkig van wordt – of het nu gaat om een nieuwe baan, een lieve levenspartner of een schitterende auto – is er actie nodig. Maar deze zoektocht speelt zich ook op een groter speelvlak af. Jefferson en zijn mede-Amerikanen moesten een oorlog winnen voordat ze hun grote droom – onafhankelijkheid van de Britten – konden verwezenlijken.
Ezra: Emma Cline – De meisjes. Misschien geen typische historische roman, maar wel een verhaal waarin het verleden een sturende rol speelt. Het boek speelt zich af in de jaren zestig en Evie raakt als onzekere tiener verzeild in een sekte. Deze sekte is losjes gebaseerd op de The Manson Family rondom moordenaar Charles Manson, en we weten allemaal dat deze ‘familie’ de vredelievende hippie-idealen niet bepaald waarmaakte. Deze kennis zorgt ervoor dat je je blijft afvragen wat Evie’s rol gaat zijn in deze beweging: dader of klokkenluider. Anouk: 22-11-1963 is ook geen typische historische roman, maar Stephen King voert je in deze deurstopper van 864 pagina’s zeker mee naar het verleden. Literatuurleraar Jake Epping reist terug in de tijd om de moord op Kennedy te stoppen. Probleempje: hij kan alleen terugreizen naar 9 september 1958, terwijl Kennedy pas in 1963 wordt vermoord. We zien hoe Jake vijf jaar lang zijn historische daad voorbereidt en hoe hij zich ondertussen steeds meer thuis voelt in het verleden. Ook toont King hoe Lee Harvey Oswald – de grote verdachte in deze zaak – tot zijn moordplannen komt. Ondertussen ontdekt Jake langzaam maar zeker dat het verleden zich niet zomaar laat veranderen.
Ik vind het dan ook mooi dat ‘geluk’ het thema is van de Maand van de Geschiedenis 2017. In deze BKHistorischeRomans doen we daar graag aan mee. In deze krant vindt u Scandinavische koningen die dromen van verenigde koninkrijken (p. 17), sterke vrouwen die vechten voor hun eigen geluk en dat van anderen (p. 15) en een zakenfamilie die de Nederlandse bioscoopwereld voorgoed wilde REMBRANDT – Pieter Hogenbirk en Herman Roozen veranderen (p. 12). Met hun pursuit of happiness schreven zij geschiedenis... En inspireren zij ons om hetzelfde te doen! Anouk Abels, Hoofdredacteur BKHistorischeRomans
Arthur Japin over zijn nieuwe historische roman Kolja. Twee boekhandelaren over hun favoriete historische romans: Augustus van John Williams en Veertig herfsten van Nina Willner.
Beleef het interbellum met de roman Vernieling en een De Stijltentoonstelling in het Van Abbe Museum. Een gedurfde whodunnit in het Praag van 1599. Tanya Commandeur vertelt in bioscoop Pathé Tuschinski over haar roman Uit liefde, meneer Tuschinski.
Wij zochten de beste historische romans over sterke vrouwen voor je uit. Vikingroman over koninklijk machtsvertoon.
Laurent Binets roman over de aanslag op Reinhard Heydrich is nu ook verfilmd. EN VERDER
Agenda en win een boek Colofon
23 23
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 4
INTERVIEW
Woorden als dodelijke wapens TSJAIKOVSKI’S TIJD
mensen bedenken om toch iets voor anderen te kunnen betekenen. Vrijwel altijd blijkt juist de achterstand die zij aanvankelijk hadden, uiteindelijk hun kracht te zijn. In Kolja’s geval stelt het hem in staat het raadsel rond Tsjaikovski’s dood te begrijpen.’
Jacques Hugentobler uit Lyon. Wanneer Kolja na een zware dag vol met spraakoefeningen niet kan slapen en dan toch wegdommelt, doet Modest muisstil om hem niet wakker te maken. Onzin natuurlijk, want je zou een bom naast de jongen kunnen afsteken en hij hoort nog niets. ‘Zo lastig is het nu je te verplaatsen in een ander,’ concludeert Modest. Volgens Japin was het niet moeilijk zich in te leven in de dove en aanvankelijk ook stomme hoofdpersoon Kolja. ‘Plezier en uitdaging van schrijven is dat je iedereen kunt worden,’ zegt Japin. ‘Bij Een schitterend gebrek en De overgave waren mensen verbaasd dat een mannelijke schrijver zo vanuit een vrouwelijke hoofdpersoon kon denken. Bij De zwarte met het witte hart had men eenzelfde verbazing over zwart en wit, en bij De grote wereld waren kleine mensen verbaasd hun eigen worsteling te herkennen. Ieder mens is in de kern hetzelfde. Empathie maakt het mogelijk een mens af te pellen en zijn wezen te doorgronden.’
EMPATHIE
DE KRACHT VAN WOORDEN
Wederom verdiept Arthur Japin zich met Kolja in een historisch figuur met een wonderlijk verhaal. Laat het bij uitstek de doofgeboren Kolja zijn, die door middel van gesprekken met de omgeving het raadsel rond de plotselinge dood van de beroemde componist Tsjaikovski weet te onthullen. Door Janneke Blok
W
ie ook maar een beetje bekend is met het werk van Japin, zal het niet ontgaan dat in veel van zijn historische romans sprake is van een hoofdpersoon met een ‘gebrek’. Zo is Lucia uit Een schitterend gebrek haar leven lang verminkt en gaat het Boekenweekgeschenk De grote wereld uit 2006 over dwerg Lemmy. ‘Ieder boek begint met eenzelfde vraag,’ vertelt Japin. ‘Ik stuit op een – meestal historisch – figuur, een buitenstaander die een grote worsteling heeft moeten doorstaan om zijn plaats in de maatschappij te veroveren en dan vraag ik me af: God, mens, hoe heb jij dat overleefd? Ik ga lezen en onderzoeken om mijn nieuwsgierigheid te bevredigen. Het is vaak ongelooflijk hoe ingenieus de oplossingen zijn die
‘Ieder mens is in de kern hetzelfde. Empathie maakt het mogelijk een mens af te pellen en zijn wezen te doorgronden.’
Arthur Japin, Kolja, Uitgeverij De Arbeiderspers, 344 pagina’s (€ 22,50)
Kolja, de nieuwe historische roman van Japin, vertelt het verhaal van de doofstomme Nikolaj Hermanovitsj Konradi, die als achtjarige jongen met de broers Tsjaikovski in aanraking komt. Modest, schrijver en broer van de beroemde Russische componist – wiens voornaam Pjotr Iljitsj (Petja) is – ontfermt zich over de jongen die door zijn eigen familie is opgegeven. In Modests aantekeningen lees je over de strijd die Kolja heeft moeten leveren om zich de menselijke taal eigen te maken. Uiteindelijk lukt dit hem dankzij de zeer strenge en omstreden methode van dokter
Naast dat je Modests aantekeningen leest, kruip je als lezer tegelijkertijd in de huid van Kolja zelf, die jaren later de vernietigende kracht van woorden ondervindt als zijn geliefde vriend Petja overlijdt. Kolja is er algauw van overtuigd dat de componist, die nooit ongezuiverd water dronk, niet aan cholera kan zijn gestorven, zoals de geruchten hem vertellen. Zou Petja’s homoseksualiteit er misschien iets mee te maken kunnen hebben? Dat lijkt aannemelijk, vooral vanuit ons hedendaagse perspectief, maar verbazingwekkend is dat homoseksuelen het in Tsjaikovski’s tijd – eind
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 5
ARTHUR JAPIN CORBINO
‘Een van de vele ideeën die Peter de Grote tijdens zijn verblijf in Nederland opdeed, was het instellen van straffen op sodomie.’ negentiende eeuw – beter hadden in Rusland dan in Nederland. ‘De homovervolgingen vonden hier eerder plaats,’ vertelt Japin. ‘Een van de vele ideeën die Peter de Grote tijdens zijn verblijf in Nederland opdeed, was het instellen van straffen op sodomie, vooral om de vrolijke wantoestanden onder zijn mariniers te stoppen. In Tsjaikovski’s tijd bloeide de mannenliefde ook aan het hof, zodat vervolging slechts bij uitzondering voorkwam. Vandaag de dag is het leven door Poetins wetten veel gevaarlijker. Een hakenkruis mag, de regenboogvlag niet. Zo is de op- en neergang van de geschiedenis. In 75 landen is homoseksualiteit op dit moment strafbaar, niet zelden met de doodstraf. Wij hebben geluk, meer niet.’ Tsjaikovski had desondanks minder geluk.
Arthur Japin
Japin: ‘“Niets heeft mij ooit zo teleurgesteld als woorden,” zegt Kolja, Hij heeft zo gevochten om ze te verwerven en uiteindelijk blijken woorden te kunnen doden. Die teleurstelling van hem is de mijne. Het is als schrijver vreemd om te zeggen, maar ik heb geen woorden nodig, niet in het dagelijks leven. Ik begrijp in stilte meer van mensen dan wanneer ze spreken. ‘Al in De zwarte met het witte hart gaat het over het grote gevaar van woorden: het lot van hoofdpersoon Kwasi wordt erdoor bepaald. Ook tegen mij werden – in mijn jeugd – woorden als wapens gebruikt. Ik heb ze opgepakt en leren hanteren.’ Laat het nou bij uitstek Japin zijn die de kwade woorden uit zijn jeugd zo heeft leren gebruiken dat hij er prachtige verhalen mee kan vertellen.
Martha Hall Kelly
Seringenmeisjes
Tienduizenden sterren op Goodreads
Fragment Lezen? Amboanthos.nl/Seringenmeisjes
MEER BOEKENLIEFDE? VOLG ONS OP
TITEL Martha
Conway De ondergrondse rivier
Voor de lezers van Het keukenhuis van Kathleen Grissom Fragment lezen? amboanthos.nl/ondergrondserivier
MEER BOEKENLIEFDE? VOLG ONS OP
Advertentie Baas Boekenkrant 184 x 260.indd 1
12-09-17 17:45
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 7
LEESADVIES
Gert
DE EXPERTS
Leestips van uw boekhandelaar Op zoek naar leesinspiratie? Wij vroegen twee boekhandelaren naar hun favoriete historische roman. Wie: Gert de Bie van Boekhandel Het Voorwoord in Heist-op-den-Berg Boek: Augustus van John Williams
‘N
adat John Williams met de heruitgave van Stoner in 2012 heel het literaire landschap heroverde, was het als lezer afwachten of die auteur nog ander literair moois op zijn conto had. Het indrukwekkende Butcher’s Crossing leerde ons alvast dat Williams geen one-hit wonder was, maar na het lezen van Augustus – een historische roman in brieven – was ik helemaal onder de indruk en was mijn respect voor Williams niet meer stuk te krijgen. ‘Via dagboekfragmenten, pamfletten en brieven geeft het boek
Dineke
een uniek inzicht in het complexe kluwen relaties dat zich 2000 jaar geleden in en om het Romeinse epicentrum van de macht bevond. Minstens zo indrukwekkend echter, is het portret van de keizer die daar middenin trouw aan zichzelf probeert te blijven, met hartverscheurende gevolgen. ‘Dat Williams het boek bijna volledig uit het perspectief van derden heeft opgebouwd (vrienden, vijanden, Augustus’ dochter), creeert nuance. De slotbrief van keizer Augustus tekent zelf mooi af tegen de reeds bekende feiten. ‘Tot tweemaal toe hebben ze me het dictatorschap aangeboden,’ schrijft hij daarin. Een zin die we nooit zullen vergeten, een zin die de noodzaak van de mens om zelf zijn verantwoordelijkheid te dragen onderstreept. Een zin die ons ook vandaag richting zou kunnen geven.’ Wie: Dineke van der Wal van Boekhandel Riemer in Groningen Boek: Veertig herfsten van Nina Willner
‘I
n Veertig herfsten verweeft Nina Willner de geschiedenis van haar familie met de historische feiten van de DDR. Deze geschiedenis wordt
tastbaar, omdat Nina’s familieverhaal goed laat zien hoe groot de impact van het communistische regime op het leven van gewone mensen was. Nina’s moeder Hanna vlucht in 1948 naar West-Berlijn, waar het IJzeren Gordijn een bijna onneembare barrière tussen haar en haar familie vormde. Maar met name het verhaal van Hanna’s vader, Karl, heeft me erg geraakt. Karl was onderwijzer en schoolhoofd van beroep, een eerlijk man die zijn werk serieus nam en aanzien genoot in het dorp. Wanneer hij na de oorlog terugkeert uit een Amerikaans interneringskamp moet hij een ‘denazificatie’-procedure doorlopen om weer aan het werk te kunnen als onderwijzer. Voortaan moet hij zijn leerlingen niet het nationaalsocialisme maar het communistische gedachtegoed bijbrengen. Naarmate de jaren vorderen vindt Karl het steeds lastiger om het regime te gehoorzamen. Doordat hij verzet begint te vertonen, laten de autoriteiten hun macht gelden en verliest Karl steeds meer rechten en vrijheden. Het is ontroerend om te lezen hoe iemand jarenlang meebuigt met de wisselende regimes om er maar het beste van te maken, maar dat uiteindelijk niet meer kan.’
John Williams, Augustus, Uitgeverij Lebowski, 448 pagina’s (€ 19,95)
Nina Willner, Veertig herfsten, Uitgeverij Atlas Contact, 368 pagina’s (€ 27,99)
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 8
DE TWINTIGER JAREN
Intens en catastrofaal INTERBELLUM I
De jaren twintig staan bekend als bloeiperiode van verschillende kunststromingen en decor van spetterende feesten. Al die pracht en praal ging echter gepaard met steeds meer politieke en economische onrust. De donkere kant van dit tijdperk is goed zichtbaar in de roman Vernieling van de Deense schrijver Tom Kristensen. Door Denise de Corte
V
GYLDENDAAL
Tom Kristensen
ernieling speelt zich af aan het einde van de jaren twintig, een periode die ook in Denemarken bol stond van emotie en onrust. Intens en catastrofaal: zo kan het verhaal dan ook worden samengevat. De roman kwam al in 1930 in Denemarken uit, maar lezers zullen zich nog steeds herkennen in hedendaagse onderwerpen als alcoholisme, eenzaamheid en verwarring. De emoties die het eind van de jaren twintig typeren kunnen bijna een-op-een in verband worden gebracht met hoofdpersoon Ole Jastrau. Zijn gestructureerde leventje krijgt een wending na het bezoek van zijn jeugdvrienden Sanders en Steffensen. Zij doen hem beseffen dat zijn leven arm is aan betekenisvolle idealen, iets waar hij zich vroeger zo levendig aan vastklampte. De ondergang van Jastrau ontwikkelt zich van kwaad tot erger en sleept de lezer mee in een tragedie waarin uiteenlopende emoties de overhand nemen. Kristensen confronteert de lezer van het begin af aan met een onrustige en gedesoriënteerde
Tom Kristensen, Vernieling, vertaling: Annelies van Hees, Uitgeverij Lebowski, 478 pagina’s (€ 24,99)
hoofdpersoon die op het puntje van de afgrond staat. De personages Sanders en Steffensen bieden gelukkig wel wat relativering: hun rotsvaste meningen en observaties voelen als een bevrijding. Ik geef persoonlijk de voorkeur aan romans met een positievere
inhoud, toch was Vernieling een openbaring voor mijn kijk op tragedies. Een verhaal kunnen schrijven over een man die zichzelf verliest in een wereld vol drank en zelfvernieling is een ware kunst, maar er dan ook nog een energieke draai aan kunnen geven is het echte werk.
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 9
Reconstructie van door Theo van Doesburg ontworpen feestzaal Ciné-dancing in het Van Abbe Museum.
PETER COX
INTERBELLUM II
Stijlvol het land door De Stijl is misschien wel de bekendste kunststroming die in de jaren twintig tot bloei is gekomen. In 2017 bestaat De Stijl honderd jaar. Dat gaat gepaard met schitterende Stijl-initiatieven door het hele land – ook voor boekenliefhebbers. Door Ezra Hakze
I
n het Van Abbe Museum in Eindhoven is momenteel de tentoonstelling ‘Van Abbe en De Stijl’ te zien, met schetsen en maquettes van Theo van Doesburg en Piet Mondriaan. Deze evergreens van de kunstge-
De Stijl-schilderijen, waaronschiedenis leiden je uiteindelijk der Victory Boogie Woogie van naar het werk van Eindhovense Mondriaan. Geen wonder dat designstudenten, zodat je kunt zien wat de hedendaagse invloed het museum tijdens dit themajaar veel mooie De Stijl-projecvan deze honderd jaar oude ten heeft opgezet. Zo brachten kunststroming is. In de biblioze in samenwerking met uitgetheek van het museum wordt verij Leopold het prentenboek ondertussen duidelijk dat De En toen De Stijl uit. Stripmaker Stijl-kunstenaars zich niet alleen Joost Swarte kreeg de perfecte met beeldende kunst beziggelegenheid om een informahielden, maar ook met poëzie. tief boek te maken over deze Voor tijdschrift De Stijl kunststroming. In maakte Theo van Doesdeze graphic novel burg zijn zogenaamde De tentoonstelling zien we belangrijke ‘klankgedichten’, ‘Van Abbe en De Stijl’ locaties van De Stijlwaarin hij bijvoorbeeld is nog tot en met beweging langskotypografie gebruikte 31 december 2017 te men, zoals het atelier zien. Kijk voor meer om de stappen van informatie op www. van Mondriaan en de een paard te visualisevanabbemuseum.nl. Bauhaus-school. Daarren. In de bibliotheek mee laat Swarte niet vind je deze gedichten, alleen zien hoe mooi het werk die wel een beetje doen denken van deze kunstenaars was, maar aan de visuele poëzie van Paul toont hij ook dat een grafisch van Ostaijen. talent als hijzelf hiermee goed In het Gemeentemuseum Den uit de voeten kan. Haag hangen al jaren beroemde
Joost Swarte, En toen De Stijl, Gemeentemuseum Den Haag en Uitgeverij Leopold, 32 pagina’s (€ 14,99)
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 10
BOEKFRAGMENT: MARGUERITE Frankrijk, 1865. De Spaanse Marguerite trouwt een wijnboer in de Cahors. Zodra hun landheer zijn idiote dochter doodt en zelfmoord pleegt, komt zij in conflict met de curé.
Tineke Aarts, Marguerite, Bonave-trilogie #2, Lemontree Books, 254 pagina’s (€19,95). Ook verkrijgbaar als e-boek. www.bonavetrilogie.nl
M
arguerite rook de zoete geur terwijl de curé verslag deed van de stemming in het dorp. ‘Deze is beladen,’ waarschuwde hij, en hij recapituleerde wat er zich in La Borie had afgespeeld met een stem die trilde, bulderde en galmde om het drama in zijn volle glorie af te schilderen. ‘Hoe gruwelijk hebben de demonen kans gezien zich in deze gemeenschap te manifesteren,’ begon hij rustig. ‘Ze hebben de gedaante van een eerbiedwaardig man aangenomen en hun pijlen op zijn onschuldige dochter gericht. Alom is het openbare leven tot stilstand gekomen. Op de markt, op de rivierkade, in de kerk… Overal wordt alleen nog maar gesproken over het kwaad dat in Benoît gevaren is… Hij heeft een onschuldig meisje gedood. Ze was zeven jaar... Ze was van zijn bloed, zijn vlees, zijn botten… Hij heeft het ontzielde lichaam van zijn kind in een boom gehangen… Aldaar is het gevonden door de dochters van wijlen Estelle Sarroned en haar weduwnaar Gustave, hier aanwezig…’ Zijn stem werd heftiger: ‘Wat heeft het kwaad willen bereiken door een onschuldig kind als slachtoffer te nemen?’ vroeg hij retorisch, om te vervolgen dat niets zo bedreigend was als de waanzin die onverwacht in een lichaam kroop. In La Borie had deze waanzin de gedaante van het kwaad aangenomen... De curé vertelde hoe de dorpelingen massaal bij hem te biecht kwamen, omdat ze een invasie van demonen vreesden. ‘Mijn mensen vragen ze zich af:
waarom koos de demon Benoît, een gelovig man? Was hij wel onschuldig of verborg hij een kwade geest door zo afgezonderd te leven? Was zijn geloof een verraderlijke dekmantel voor Satans kwalijke praktijken? Sommige parochianen denken dat zijn teruggetrokkenheid bewees dat het kwaad al langer in hem huisde. Want een mens die niet van mensen houdt, die mensen niet vertrouwt, kan immers niet onder Gods beschermende hoede staan… ‘ Ineens hoorde Marguerite zijn stoel vervaarlijk kraken. De curé stond op, verhief zijn kruis en galmde over La Borie: ‘Seigneur, beschermt U mijn parochianen door het kwaad voorgoed uit onze gemeenschap te bannen. Zegen dit kruis opdat het bescherming biedt tegen vijanden die Uw koningrijk op aarde bedreigen!’ Eindelijk nam hij een adempauze. Gilbert was verbijsterd en hij maakte van de gelegenheid gebruik om hem te interrumperen. ‘Eerwaarde, neemt u mij niet kwalijk,’ begon hij voorzichtig. ‘U spreekt alsof Benoît altijd al door Satan bezeten was, maar hij heeft de gemeenschap veel goeds gebracht… Hij heeft ons en de dorpelingen werk bezorgd en velen een fatsoenlijk huis… Hij heeft wegen laten aanleggen en wat al niet meer… Zijn de dorpelingen zijn royale giften aan de orde van de Carmel soms vergeten? U weet als geen ander hoeveel Benoît heeft bijgedragen aan de restauratie van uw kerk. Benoît moet zijn afschuwelijke daad in een moment van verstandsverbijstering hebben verricht, maar u kunt hem toch niet als een demon beschouwen?’ ‘Natuurlijk ken ik zijn giften,’ antwoordde de curé geprikkeld. ‘Ik vrees dat u niet beseft dat mijn gelovigen waarlijk bang geworden zijn. Ze beschouwen deze giften als afkoop van zijn schuldige
geweten en zegt u nou toch zelf… Is de welvaart die Benoît heeft gebracht niet evenzeer te danken aan de arbeid van mijn gelovigen? Die arbeid gaat niet verloren. De wijngaarden van La Borie blijven bestaan met al het werk dat eruit voortvloeit...’
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 11
TWEEMAAL PRAAG DOUGLAS BANVILLE
PRAAGS MYSTERIE
Een toevallig goddelijk voorteken Nobelprijswinnaar John Banville schreef onder het pseudoniem Benjamin Black een misdaadroman in een historische setting: Praagse nachten. ‘Een gedurfde whodunnit’, volgens de website Publishers Weekly. En inderdaad, het blijft tot het einde giswerk wie de moordenaar is. Door Tanja Wilming
‘Zwarte geesten, manke dwergen, zwijgende hulpen en overspelige vrouwen’
I
n het Praag van 1599 wordt Margaretha Knoll, de minnares van keizer Rudolf II, vermoord. Christian Stern vindt haar lichaam op zijn eerste nacht in Praag. De ambitieuze jonge geleerde had als doel door te dringen tot de kring van wetenschappers aan het hof van de keizer, maar wordt door hem in dienst genomen om de moord op te lossen. Een paar nachten eerder heeft de monarch gedroomd dat een ster uit het Westen zou komen om hem te helpen in zijn zoektocht naar de moordenaar. Als er een talentvolle jongeman voor hem verschijnt, weet hij zeker dat Stern deze zogenaamde Ster van Christus is. Sommige personen aan het hof leggen daarom ook hun vertrouwen in Sterns vermogen om de zaak op te lossen, terwijl anderen hem liever kwijt dan rijk zijn. De introductie van de vele personen, allen met hun eigen belangen en ideeën over de moord, gestoken in een middeleeuws jasje, maakt het verhaal interessant. Zwarte geesten, manke dwergen, zwijgende hulpen en overspelige vrouwen: alle personages in Praagse nachten zijn even opvallend en worden dankzij Blacks opvallende schrijfstijl tot leven gewekt. Praagse nachten is volgens de achterflap een mooie combinatie
John Banville van historische fantasie en karak- vermoordde Margaretha Kroll en waarom? Het bleek geen teleurteristieke proza, en daar sluit ik stelling. Mocht er ooit nog een me graag bij aan. Ik werd meefilmversie in de bioscoop vergenomen door de vele rollen en schijnen, zou ik het dan ook zeker rivaliteit binnen het hof en de mooi vinden om dit verhaal voor geschiedenis van Praag, zonder een tweede keer te beleven. dat ik me echt bewust was van alle historische informatie die ik kreeg. PSEUDONIEM Dit komt omdat Black ook behoorje deelgenoot van lijk wat satirische Praagse nachten is zijn eigen enthoutrekjes geeft aan de niet het eerste boek siasme en vertelt geschiedfiguren, wat dat auteur John hij waarom hij door het verhaal luchtig Banville over de zijn vele bezoeken maakt. Daarnaast Tsjechische hoofdtot over zijn oren leest het boek ook stad heeft geschreverliefd is geworerg makkelijk weg: ven. Gebruikte hij den op deze plek. de hoofdstukken zijn voor deze roman Ook voor een van kort, de zinnen goed nog het pseudode hoofdpersonen opgebouwd en je niem Benjamin uit Praagse nachmaakt alles mee van- Black, in het nonten is een belanguit één perspectief: fictieboek Praag rijke rol weggedat van Stern. Hij bezong hij onder legd: Banville wijdt kijkt als oude man zijn eigen naam in Praag een aanterug op zijn roerige de liefde voor de zienlijk deel aan de leven. Het boek blijft stad. Verwacht erfenis van Rudolf boeien, dus hoopte echter geen verII, die als keizer van ik ook op een verasedelde reisgids; in het Heilige Roomse send einde. Want wie dit boek maakt hij
Benjamin Black, Praagse nachten, vertaling: Arie Storm, Uitgeverij Querido, 368 pagina’s (€ 19,99)
Rijk over het huidige Tsjechië regeerde.
John Banville, Praag, vertaling: Jan Pieter van der Sterre, Uitgeverij Atlas, 238 agina’s (€ 7,99)
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 12
JOODS VERLEDEN
‘Abraham Tuschinski heeft van naar de film gaan echt een avondje uit gemaakt.’ FAMILIEGESCHIEDENIS
Van migrant tot bioscoopmagnaat In Uit liefde, meneer Tuschinski vertelt Tanya Commandeur het verhaal van de bekende Poolse migrantenfamilie. Geen betere plek om haar te fotograferen dan voor de Amsterdamse bioscoop die nog steeds hun naam draagt. Toch blijken de Tuschinski’s onlosmakelijk verbonden met een andere Nederlandse stad. Door Nicole van der Elst Foto Evert van Reijswoud
Kunnen we in Rotterdam nog iets terugzien dat aan de familie Tuschinski herinnert? ‘Na het bombardement in 1940 was er niets meer van de bioscopen over en ook een groot deel van de familie overleefde de oorlog niet. De enige plek die nog intact is, is het huis aan de Rochussenstraat, waar Abraham en zijn minnares Jet in het begin van de oorlog woonden. Daar zijn in 2014 Stolpersteine gelegd, bronzen gedenktekens in de stoep die herinneren aan Joden die tijdens de oorlog zijn weggevoerd. Eigenlijk vind ik dat Abraham en zijn zwagers een standbeeld verdienen. Wat de familie op cultureel gebied voor Rotterdam heeft betekend, is ongekend.’
Tanya Commandeur (Foto: Evert van Reijswoud)
EVERT VAN REIJSWOUD
Tanya Commandeur, Uit liefde, meneer Tuschinski, Uitgeverij AmboIAnthos (€ 18,99)
Hoe ben je op het verhaal van hoofdpersoon Abraham Tuschinski gestuit? ‘Voor mijn vorige roman heb ik veel onderzoek gedaan in het Rotterdams archief. Daar kwam ik foto’s tegen van bekende Rotterdammers uit het begin van de vorige eeuw. Toen ik Abraham Tuschinki zag, was mijn eerste reactie: hij hoort toch bij Amsterdam? De Amsterdamse bioscoop bleek slechts de kers op de taart van een bioscoopimperium dat hij en zijn zwagers in Rotterdam hadden opgebouwd.’
Wat maakte het verhaal van deze familie zo interessant voor een roman? ‘Ik heb echt bewondering voor ze gekregen. Aan het begin van de twintigste eeuw kwamen ze als arme Poolse immigranten naar Rotterdam en in slechts tien jaar tijd wisten ze hun naam te vestigen. Toen het Tuschinski Theater in Amsterdam werd geopend, hadden ze al vier goed lopende, rijk gedecoreerde theaters in Rotterdam. Daarvoor waren bioscopen kale, witte zaaltjes waar je op houten stoelen zat. Abraham heeft van naar de film gaan echt een avondje uit gemaakt.’
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 13 EVERT VAN REIJSWOUD
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 14
BOEKFRAGMENT: UIT LIEFDE, MENEER TUSCHINSKI In Uit liefde, meneer Tuschinski beschrijft Tanya Commandeur het liefdesverhaal achter het beroemde bioscoopimperium Tuschinski met de grandeur van de roaring twenties als achtergrond. Reguliersbreestraat, Amsterdam, 3 februari 1917 Tanya Commandeur, Uit liefde, meneer Tuschinski, Uitgeverij Ambo Anthos, 288 pagina’s (€ 18,99) Verschijnt ook als e-book en luisterboek. www.amboanthos.nl
‘Dit is de plek.’ Abraham staat met Hermann en Hersch in een steeg waar de huizen zo ver vooroverhellen, dat er boven hun hoofden slechts een streepje blauw te zien is. De kou bijt in hun wangen, dringt door hun wollen jassen. Een groepje kinderen dat op afgedragen schoenen over de bevroren modder glijdt, staart naar de drie mannen, die met hun gleufhoeden en maatpakken uit een andere wereld lijken te komen. Een vrouw trekt traag een kar vol brandhout voort. ‘Kijk,’ zegt Abraham op gedempte toon. Hij wijst naar een van de huizen in het midden van de steeg. ‘Hier zal de entree zijn, hier de trap met rode loper, daar de kassa en daarboven de filmaankondigingen, uitgelicht door honderden lampjes. Ik zeg jullie: het wordt spectaculair, een tempel voor de kunst en het vermaak, de Amsterdammers zullen niet weten wat ze zien!’ Zijn woorden blijven als witte wolken in de vrieslucht hangen. Verwachtingsvol kijkt hij naar Hermann en Hersch, die naast hem staan en zwijgend de plek observeren. Er is niets van hun gezicht af te lezen. Van Hermann is hij dat gewend, maar dat Hersch nu ook geen sjoege geeft, valt hem tegen. ‘Nou, wat vinden jullie? Is het niet geweldig?’ Hermann haalt zijn schouders op. ‘Tja.’ Hersch kijkt alsof hij heeft voorgesteld een bioscoop op de maan te beginnen.
Hun ogen tasten de plek af en nu ziet Abraham pas wat zij zien: een rij houten krotten die eruitziet als een slecht gebit, met gaten en kieren en zwart aangeslagen kartelranden. De vorige keer, toen hij hier alleen stond, zette een winterzon de huizen in een gouden gloed. En precies op de plek waar ze nu staan, zong een accordeonist een liedje over de drie musketiers. Hij zag het als een teken van boven: hier moest het gedroomde grote theater komen, hun ultieme wapenfeit. ‘Jullie moeten hier natuurlijk doorhéén kijken,’ zegt Abraham. Deze huizen staan hier straks niet meer en dan…’ Hersch kijkt hem fronsend aan. ‘Je wilt het paradijs laten verrijzen op een plek die Duvelshoek wordt genoemd?’ Abraham tikt ongeduldig met zijn voet op de bevroren klinkers. ‘Wat zou dat? Een naam is slechts een naam.’ ‘Maar waarom juist hier?’ ‘Dat lijkt mij evident: de Reguliersbreestraat verbindt de Kalverstraat met het Rembrandtplein. Er lopen dagelijks honderden mensen langs, allemaal potentiële bezoekers!’ Hermann wijst naar een jugendstilpand even verderop in de straat. ‘En dat er al een bioscoop zit, vind je geen bezwaar?’ ‘Het Nöggerath? Dat erbarmelijke filmzaaltje? Welnee, daar hebben we geen concurrent aan. Je lijkt Gildemeijer wel. Toen ik hem laatst mijn plannen voorlegde, somde hij slechts nadelen op: de Amsterdammers zouden lastig en verwend zijn, de afstand Rotterdam-Amsterdam zou te groot zijn om alle bioscopen goed te kunnen beheren, de aanlevering van bouwmaterialen uit het buitenland was penibel vanwege de oorlog, enzovoort.’ Hermann schudt zijn hoofd. ‘Je moet niet denken dat wij tegen je plannen zijn. Wij vinden het een uitstekend idee om in Amsterdam een theater te openen. We
vragen ons alleen af of dit de beste plek is. Waarom bijvoorbeeld niet de Dam?’ ‘Of het Rembrandtplein,’ zegt Hersch. Abraham zucht. ‘Wel, ik zal het jullie uitleggen: het pand op de Dam is te klein en op het Rembrandtplein eist het Rembrandttheater alle aandacht al op. Als we dit buurtje opkopen, hebben we genoeg ruimte om een theater met tweeduizend zitplaatsen te bouwen.’ Hersch knikt bedachtzaam. ‘Het zal een hele klus worden om de bewoners zover te krijgen dat ze het veld ruimen.’ Abraham glimlacht. ‘Wij zijn zelf in zo’n buurt opgegroeid, we gaan dat uiteraard op een nette manier afhandelen.’ De vrouw met het brandhout komt dichterbij staan en plant haar handen in haar zij. Haar ogen staan donker. ‘Wat mot dat hier?’ De groep kinderen begint te joelen. Eén gooit kleien knikkers in hun richting. ‘Kom,’ zegt Abraham. ‘We gaan ergens anders verder praten.’ In café Schiller worden ze door een rokerige warmte omarmd. Ze geven hun jassen en hoeden af, bestellen koffie en gaan zitten bij een tafeltje aan een raam, uitkijkend op het Rembrandtplein.
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 15
VROUWEN BOEKENKRANT TIPT
Who run the world? Girls!
De wereldgeschiedenis kent talloze krachtige vrouwen. Denk maar aan onze eigen feministe Aletta Jacobs die voor het vrouwenrecht streed, of de internationale oorlogsheldin Anne Frank. Er verschijnen ook veel historische romans met inspirerende vrouwen in de hoofdrol. Hier tippen wij er drie.
Martha Hall Kelly, Seringenmeisjes, vertaling: Iris Bol, Marcel Rouwe, Uitgeverij Ambo|Anthos, 494 pagina’s (€ 22,50)
Ellen Marie Wiseman, De brekerjongens, vertaling: Roelof Posthuma, Uitgeverij Kok, 368 pagina’s (€ 19,99)
Daisy Goodwin, Victoria, vertaling: Mieke Trouw-Luyckx, Uitgeverij LuitinghSijthoff, 416 pagina’s (€ 19,99)
SERINGENMEISJES
schrijfster Martha Kelly zich in de gruwelijkheden die deze groep vrouwen in het kamp heeft moeten doorstaan. Dat resulteerde in deze aangrijpende en levensechte debuutroman.
goed beeld van de werkzaamheden die de (veel te jonge) arbeiders moesten verrichten, hoe de ‘breker’ werkt en wat het werken in de mijn zo gevaarlijk maakt. En dat allemaal verweven in een mooi verhaal met een moraal.
Dit debuut van de Amerikaanse schrijfster Martha Hall Kelly vertelt ons hoe het lot van drie vrouwen drastisch verandert als Hitler Polen binnenvalt. Caroline Ferriday heeft haar handen vol als vrijwilliger op het Franse consulaat in New York en aan de andere kant van de oceaan sluit de Poolse tiener Kasia Kuzmerick zich aan bij het verzet. De ambitieuze arts Herta Oberheuser krijgt ondertussen werk aangeboden in dienst van de overheid en komt in kamp Ravenbück terecht. Wat ze niet kan vermoeden is dat de gevangenen daar als proefkonijnen worden behandeld: de vrouwelijke gevangenen worden daarom ook wel konijnen genoemd. De vrouwelijke hoofdpersonen ontmoeten elkaar als Kasia na een misstap ook in Ravenbück terechtkomt en na de oorlog samen met Caroline strijdt voor gerechtigheid. De ‘konijnen’ hebben echt bestaan. Jarenlang verdiepte
DE BREKERJONGENS
Hoewel de titel van dit boek niet direct doet vermoeden dat hierin sprake is van een sterke vrouwelijke hoofdpersoon, is het een jonge vrouw die zich in 1912 het lot van de ‘brekerjongens’ in het Amerikaanse mijnstadje Coal River aantrekt. De met roet besmeurde gezichten van de kinderen die daar de hele dag in de mijn moeten werken, herinneren de negentienjarige hoofdpersoon Emma aan haar overleden broertje. Ze besluit alles op alles te zetten om het leven van deze kinderen te verbeteren, en niet zonder gevaar voor eigen leven. De brekerjongens is een romantisch en tegelijkertijd rauw boek, dat de misstanden in de mijn aan de kaak stelt. Het boek geeft een
VICTORIA
Voor de lezer die al het leed van de oorlog bespaard wil blijven en meer zin heeft in een romantisch verhaal, is Victoria een goede keus. Deze historische roman heeft Daisy Goodwin gebaseerd op de eigen dagboeken van Victoria, die in 1837 koningin van Groot-Brittannië en Ierland werd. Het boek was in Engeland vorig jaar al een groot succes; later volgde de veel geprezen televisieserie Victoria, tevens bedacht en geschreven door Goodwin. Victoria was niet zomaar een koningin. Zij was een eigenzinnige vrouw die allesbehalve traditioneel was. Laat je met dit boek meeslepen in de unieke gedachtewereld van een ware vorstin.
Eowyn Ivey Aan de schitterende rand van de wereld Het ideale boek voor de leunstoelreiziger: ga op expeditie in koud, prachtig en wreed 19de-eeuws Alaska. Het enige dat je warm houdt is de herinnering aan je geliefde en jullie verlangen naar elkaar. Maar zal je wel terugkeren van je expeditie? Fragment lezen? amboanthos.nl/schitterende
MEER BOEKENLIEFDE? VOLG ONS OP
TITEL Nicole
HArmsen
DE RUSLUIE
Een filmisch epos over de gevoelens van een bonte schakering avonturiers uit Friesland die in de 18de eeuw naar St. Petersburg trokken om fortuin te maken; een roman over vrijheid, handelsgeest en doorzettingsvermogen, maar ook over haat en liefde, oorlog en vrede, dood en leven. VERSCHIJNT JANUARI 2018. Nu al een fragment lezen? amboanthos.nl/rusluie
MEER BOEKENLIEFDE? VOLG ONS OP
Advertentie Baas Boekenkrant 184 x 260.indd 2
13-09-17 09:51
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 17
SAGEN MYTHOLOGIE
Strijden om de troon in oud Scandinavië De legende van Swanhilde is het boek voor mensen die moeite hebben met afkicken van Game of Thrones nu het seizoen weer is afgelopen. In deze historische roman voert Linnea Hartsuyker je mee naar de tijd van de Vikingen, toen de oude goden gevreesd werden en koningen streden om de troon van Noorwegen.
D
ontgelden, maar ook op zijn eigen stiefvader Olaf, die de opdracht gaf om Ragnvald te doden. Daarbij wordt hij gesteund door zijn zus Swanhilde, een koppige jonge vrouw die droomt van avontuur. De situatie raakt gecompliceerd wanneer zij Sölvi ontmoet en langzaam verliefd op hem wordt. De legende van Swanhilde is niet altijd makkelijk te volgen. Er zijn zoveel personages met ingewikkelde Scandinavische namen en vreemde historische locaties dat het je soms doet duizelen. Gelukkig is er achter in het boek een lijst van plaatsen en personen om je op weg te helpen. Je staat er echter alleen voor als je moeite hebt de verschillende zijsporen te volgen die Ragnvald tijdens zijn wraakmissie inslaat. Zo krijgt hij de opdracht een draugr (een ondood wezen) te verslaan, zweert hij trouw aan verschillende koningen en neemt hij deel aan verschillende bloederige veldslagen. Langzaam maar zeker wordt een van die zijsporen – Ragnvalds ontmoeting met Harald – de hoofdlijn van het verhaal. Ragnvalds ambitie om hogerop te klimmen in de Vikinghiërarchie en te vechten voor een verenigd Noorwegen blijkt toch belangrijker te zijn dan wraak.
e Vikingen vormen een persoonlijk onderwerp voor de Amerikaanse Hartsuyker. Toen ze ontdekte dat ze afstamde van de eerste Noorse koning, Harald de Blonde, vatte ze het plan op om een roman over haar voorvader te schrijven. Haar grote inspiratiebron was de Heimkringsla, een dertiende-eeuws epos over de koningen die Noorwegen gekend heeft. Hartsuykers roman speelt zich Dan volgen we ook nog Swanaf voordat er sprake was van één koninkrijk, toen Harald nog bezig hilde. Door haar ogen ervaren we hoe vrouwen in de tijd van de was de andere machthebbers in Vikingen moesten het gebied met woorleven met de conden en wapens te stante angst om ontovertuigen om zich bij voerd, verkracht of hem aan te sluiten. vermoord te worden. Niet dat Harald de Swanhilde beweegt hoofdpersoon van zich door dit onzedit verhaal is. Sterkere bestaan met het ker nog: het duurt wel temperament van even voordat de legeneen puber, die het darische koning ten ene moment vertonele verschijnt. In langt naar onafhanplaats daarvan volgen Linnea kelijkheid en avonwe Ragnvald, een dapHartsuyker tuur, en het andere pere en bescheiden NINA SUBIN naar een traditiokrijger, en zijn vrijgevochten zus Swanhilde. Als Ragn- nele uithuwelijking. Deze wisselvalligheid maakt haar verhaalvald tijdens een rooftocht bijna lijn spannend, maar ook best vermoord wordt door zijn aaningewikkeld. voerder Sölvi, zint onze held op Voor wie daar tegen kan, is De wraak. Niet alleen Sölvi moet het
legende van Swanhilde een heerlijk rauw Viking-epos. Hartsuyker beschrijft wilde feesten, epische veldslagen, koninklijke vergaderingen en religieuze offerceremonies met enorm oog voor detail. Het resultaat is een realistisch ogende, hartvochtige wereld waarin geweld, verkrachtingen en plunderingen aan de orde van de dag zijn. Of Ragnvald en Harald erin slagen om die wereld een stukje leefbaarder te maken door een verenigd Noorwegen te stichten, blijft de vraag; De legende van Swanhilde heeft namelijk een open einde. Wie wil weten hoe het afloopt, kan op Wikipedia naar de Heimkringsla zoeken. In haar nawoord raadt Hartsuyker dat echter af; er zullen namelijk nog twee boeken over Ragnvald, Harald en Swanhilde verschijnen. Dat je daar – net als bij Game of Thrones – een tijdje op moet wachten, is helaas verplichte kost.
Linnea Hartsuyker, De legende van Swanhilde, vertaling: Maren Mostert, Uitgeverij LuitinghSijthoff, 500 pagina’s (€ 24,99)
Hartsuyker beschrijft wilde feesten, epische veldslagen, koninklijke vergaderingen en religieuze offerceremonies met enorm oog voor detail.
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 18
BOEKFRAGMENT: FAMEUZE DAMES Amsterdam, 1797. Uitgeefster Catharina Dóll wil de vertaalrechten verkrijgen van Mary Wollstonecrafts boek over vrouwenrechten, maar wordt verliefd op dichter Willem Bilderdijk.
Cato van Aa, Fameuze dames, Stichting Historische Roman Genootschap, 208 pagina’s (€ 15,95) www.catovanaa.nl
‘J
ullie behouden de banen uit alle macht voor jezelf. Zo kunnen jullie je vrouwen betalen en tot in lengte van dagen alles zelf bepalen!’ Catharina keek op, verbaasd dat ze de andere gasten in het koffiehuis niet eerder had opgemerkt. Een jonge vrouw bij de entree liep rood aan van boosheid. Haar jurk was van boven tot onder besmeurd met modder. In haar hand hield ze een zak aardappelen. Ze waren de enige vrouwen in het Noord-Hollands Koffiehuis op de Dam. Catharina durfde
de jonge vrouw niet bij te vallen, bang om uitgejouwd te worden door de stamgasten die zich massaal gingen bemoeien met het gesprek. Stemmen bulderden door de ruimte zonder dat ook maar iemand de moeite nam naar de ander te luisteren. Degene die in het getetter het langst aan het woord bleef had de meeste kans gehoord te worden. Die eer kwam toe aan een lange man die op de rood aangelopen vrouw afstapte. ‘Dames mogen blij zijn,’ zei hij en hij keek even rond of iedereen in het koffiehuis wel naar hem luisterde, ‘ze hoeven niet dagenlang op een saai kantoor te vertoeven tot ze erbij in slaap vallen.’ Hij nam de korte bontmantel van zijn schouders en trok daarna zijn lange koetsiersjas uit. ‘Het enige wat u hoeft te doen is een wat mooiere jurk aantrekken en een beetje liever glimlachen. Dan
kunt u ’s ochtends uw man behagen en bespaart u zich de beschaming in alle vroegte op het land aardappels te moeten rooien. Daar wordt u veel te humeurig van, hoor ik al.’ De andere mannen in het etablissement lachten besmuikt en knikten instemmend. ‘Wees blij dat u in deze republiek woont,’ vervolgde hij, ‘aan de overkant van de zee, bij die rare Engelsen, mag een echtgenoot zijn vrouw verkopen als zij niet langer aan zijn wensen voldoet.’ Een hard lachen weerklonk in het koffiehuis.
luisteren. We zijn in Praag op de hoek van de Vysehradska en de Trojicka. Tram 18 of 22 staat stil bij de Botanische Tuin. En het is 1942. In Het boek van de lach en de vergetelheid laat Kundera merken dat hij zich een beetje schaamt omdat hij zijn personages een naam moet geven, en ook al is er van die schaamte nauwelijks iets terug te vinden in zijn romans die overborrelen van de Tomassen, Tamina’s en Tereza’s, het is toch wel een beetje terecht, want wat is er nu banaler dan een verzonnen personage (in een kinderlijke poging realistisch te schrijven, of in het beste geval gewoon voor het gemak) een volkomen willekeurig verzonnen naam te geven? Kundera had wat mij betreft nog iets verder mogen gaan, want wat is er eigenlijk banaler dan een verzonnen personage? Gabcik heeft dus echt bestaan,
en Gabcik was wel degelijk de naam waar hij naar luisterde (zij het niet altijd). Zijn geschiedenis is even waar als uitzonderlijk. In mijn ogen tekenen hij en zijn kameraden voor een van de grootste verzetsdaden uit de geschiedenis van de mensheid en ontegenzeggelijk het belangrijkste wapenfeit van verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog.
BOEKFRAGMENT: HhhH Laurent Binets reconstructie van de aanslag op Heydrich is een sublieme combinatie van feit en fictie. Met HhhH schreef hij een indrukwekkende debuutroman die door de internationale pers alom geprezen werd.
Laurent Binet, HhhH, vertaling: Liesbeth van Nes, Uitgeverij Meulenhoff, 384 pagina’s (€ 10,00) www.meulenhoff.nl
G
abcik is zijn naam en hij is een personage dat echt heeft bestaan. Heeft hij in zijn eentje achter de gesloten blinden van een in duisternis gehulde flat op het smalle ijzeren bed liggen luisteren, en buiten het zo herkenbare knarsen van de Praagse trams gehoord? Ik wil het geloven. Omdat ik Praag goed ken, kan ik bedenken welk nummer de tram heeft (maar dat is misschien veranderd), welke route hij rijdt en waar Gabcik achter de gesloten blinden ligt te wachten, te denken en te
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 19
BOEKFRAGMENT: DE VROUW VAN DE RECHTER De perfecte mix van heden en verleden, spanning en romantiek. Een verhaal over liefde en schandalen, dat begint in het Dublin van de jaren vijftig.
T Ann O’Loughlin, De vrouw van de rechter, vertaling: Sander Brink, Marike Groot, A.W. Bruna Uitgevers, 300 pagina’s (€ 17,50) www.awbruna.nl
oen ze bij Parnell Square aankwam, liep ze regelrecht naar haar vaders bureau en ging erachter zitten. Zo lang was ze bang geweest om deze kamer zelfs maar binnen te gaan. Als hij alleen was, was hij altijd druk bezig de documenten op zijn bureau door te nemen. Het was de enige kant van hem die ze kende. En nu was deze ruimte, de enige waar ze elkaar ontmoetten, een lege ruimte waar het bureau van de rechter verlaten achter in de kamer stond. Ze zette Grace’s koffer op de grond en ging aan de slag om de inhoud ervan te bestuderen. Alle dingen
die uitgestald stonden op het bureau waren belangrijk geweest voor Grace. Voor het eerst merkte ze een langwerpig, bleek gouden doosje op dat verborgen zat in een schoen. Voorzichtig wrikte ze het doosje los van waar het zo lang had vastgezeten, en maakte het open. De ketting van goud en parels kwam sidderend tevoorschijn. Voorzichtig haalde Emma hem eruit. Het was een antiek sieraad, van staafjes goud met in elk ervan twee parels in een ononderbroken patroon, als erwten in een peul met elkaar verbonden, tot aan het bijzondere slotje, waardoor hij nauwsluitend gedragen kon worden en als een langere ketting. Toen ze hem omdraaide in haar handen, zag Emma dat er trifari aan de binnenkant van het haakje gegraveerd stond. Ze hield hem tegen haar hals, en ze genoot van het elegante gevoel dat de ketting
haar gaf. Toen ze hem teruglegde in het doosje, zag ze een kaartje liggen. Als twee erwten in een peul, een aandenken aan onze trouwdag. Martin. Met haar vinger ging ze over de letters heen, die met vulpen geschreven waren. Ze had in geen miljoen jaar kunnen vermoeden dat haar vader haar moeder zo’n prachtig geschenk had kunnen geven.
jes kon je op ieder willekeurig moment benaderd worden door een groepje zakkenrollers, een stinkende bedelaar of paraderende prostituee. Zola had groot gelijk toen hij schreef dat het goed was dat Parijs ‘met sabelhouwen in stukken werd gehakt, waardoor haar aderen werden geopend.’ De charme van de oude, pittoreske stad, die ik ken van de fotografieën van Charles Marville is door Haussmanns plannen voor een groot deel vernietigd. U vergeet dat schilderachtigheid en besmetting in elkaars verlengde liggen! Ik ontken niet dat Haussmanns plannen ook hun keerzijde hadden. Honderden straten, duizenden huizen en vele prachtige kerken werden geheel of gedeeltelijk gesloopt. Édouard vroeg zich bezorgd af of hij Parijs op den duur nog wel zou herkennen als de stad waar hij zijn jeugd had doorgebracht. Waar je
ook keek, overal zag je gigantische bouwputten, omringd door karkassen van gebouwen met zwartgeblakerde sporen van schoorstenen. Waar de trappen van woningen waren ingestort, kwamen deuren uit in de leegte. Ontbrak de pui, dan keek je recht de kamers binnen. Niet zelden hingen er nog gravures aan de wanden terwijl het behang al aan flarden was gescheurd. Tegen de avond keerden de arbeiders huiswaarts, witte kalkafdrukken achterlatend op het plaveisel. Maar in de loop der jaren zag ik geleidelijk een overzichtelijke en ordelijke stad ontstaan met een deugdelijk rioleringssysteem, openbare verlichting, efficiënt transport en schoon drinkwater. Als u toch bedenkt dat vóór Haussmanns ingreep waterdragers, vaak afkomstig uit de Auvergne, het water naar de verdiepingen omhoog moesten torsen…’
BOEKFRAGMENT: MADAME MANET Parijs 1905. Een Hollandse journalist belt aan bij de weduwe van kunstschilder Edouard Manet. Zeventien middagen lang luistert de journalist naar haar sprankelende verhalen over het Parijs van de negentiende eeuw.
Ton van Kempen & Nicoline van de Beek, Madame Manet, Muziek en Kunst in het Parijs van de Impressionisten, Uitgeverij Het ArchiefCollectief, 364 pagina’s (€ 32,50). Dit boek is geheel full colour gedrukt en bevat 228 illustraties. www.madamemanet.nl
‘M
onsieur! Nu moet u eens goed naar mij luisteren. Het oude Parijs was een onoverzichtelijk labyrint van kronkelige, slecht geplaveide straten. Mensen leefden boven op elkaar, soms wel vijf, zes verdiepingen hoog. Beneden in de straten, waar de zon zelden doordrong, stond de lucht stijf van de geuren van stront, ratten en groenteafval. Als het hard regende veranderde de goot in het midden van de straat in een wild stromende beek. In de smalle steeg-
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 20
BOEKFRAGMENT: FELLE STREKEN Felle streken is een vlot vertelde en virtuoos geschreven historische roman over een talentvolle schilder die gebukt gaat onder een groot geheim.
D Brenda Meuleman, Felle streken, Uitgeverij Ambo Anthos, 272 pagina’s (€ 18,99) Ook verkrijgbaar als e-book. www.amboanthos.nl
an buigt Rubens zich naar hem toe. Met zijn handen gevouwen op het bureau zoekt hij Antonies ogen. ‘Ik zie je hier nog binnenkomen, als twaalfjarige. Een gewone jongen, verlegen, maar met een glans in je ogen nam je alles in je op. In de lef en zwier waarmee je vervolgens mijn portret schilderde herkende ik een groot talent. Ik bood je een plaats aan in mijn atelier en je drong ook binnen in mijn hart, waar je je voor altijd een plek hebt verworven. Op je negentiende meester en nu, met je eenentwintig jaren, ben je praktisch mijn gelijke. Je hebt nog steeds geen bravoure maar wel die blik, vol uitdaging, die ‘wacht maar’ lijkt te zeggen. Wie jou mijn leerling noemt kan van mij de wind van voren krijgen. Want wat veel mensen niet eens weten is dat je het in je hebt om boven mij en iedereen uit te stijgen. Ik zou niets liever zien dan dat.’ Antonie kan zich niet heugen dat Rubens hem ooit eerder zo intens en persoonlijk heeft toegesproken. Hij voelt zich opgetild door hem, zoals hij dat zo vaak heeft gevoeld in zijn nabijheid. Niemand kent hem zo goed als Rubens. De stille hunkering naar zijn goedkeuring heeft Antonie in zijn jonge jaren vooruit gestuwd, en ook nu merkt hij hoe warm hij wordt van zijn woorden. Tegelijk voelt het beschamend, juist omdat de woorden op dit moment worden uitgesproken. Antonie gaat ongemakkelijk verzitten. Rubens vervolgt rustig: ‘Het is waar: hier kan ik je niets meer leren en het wordt tijd dat je als zelfstandig meester loskomt van
mij, dat je naar het buitenland gaat en je daar verder ontwikkelt. Dat je daar ontdekt wordt. De manier waarop dit nu gaat is raadselachtig en misschien vertel je me nog weleens hoe het echt zit. Maar dat is niet het enige.’ Hij wrijft over zijn baard en richt, naar woorden zoekend, zijn blik op een punt ergens ver voorbij Antonie. Antonie klemt zijn kaken op elkaar. Niet nu. ‘Hoe zal ik dit zeggen? Je worstelt met dingen die ontregelend kunnen zijn voor jou en de manier waarop je met dingen omgaat. Je zou wat evenwichtiger moeten worden. Talent alleen is niet genoeg. Het spijt me dat ik het zeggen moet, je voelt waarschijnlijk aan waar ik het over heb. En ik weet hoe gevoelig je familie bij je ligt; je vader...’ ‘Ik wil niet over mijn familie praten.’ ‘Dat weet ik.’ Hij zucht een keer. ‘Jouw verleden heeft je, daar ben ik van overtuigd, sterker gemaakt als schilder. Maar als mens... Je maakt het jezelf soms moeilijker dan nodig is. Je hebt de neiging om je af te zonderen. Antonie, het zal niet makkelijk zijn, daar aan het Engelse hof. Ik had graag gezien dat je wat meer... Het gaat niet alléén om goed kunnen schilderen, maar ook om communiceren; iemand die zijn portret laat schilderen heeft je vertrouwen nodig, er moet een connectie zijn. Het is persoonlijk, het luistert nauw.’ Antonie’s hart klopt in zijn keel. Dit gesprek moet zo snel mogelijk afgekapt worden. ‘Ik begrijp het.’ ‘Ik wil je alleen maar waarschuwen.’ ‘Precies.’ Rubens’ ogen flitsen, hard en indringend ineens. ‘Dit bedoelde ik nou.’ Antonie ontwijkt zijn blik. ‘Ik denk dat ik me wel zal redden.’ ‘Goed. Hier laat ik het bij. Je beslissing kan ik toch niet terugdraaien. Ik zal Anne vragen om
je naar buiten te begeleiden.’ Hij klingelt een belletje en wacht zwijgend. Zijn blik is gericht op zijn nog altijd gevouwen handen, maar de pijn en teleurstelling op zijn gezicht ontgaan Antonie niet. De stilte hangt tussen hen in, totdat Anne de kamer betreedt en deze samen met Antonie verlaat. Rubens kijkt niet meer op.
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 21
HhhH THE MAN WITH THE IRON HEART
NAZI’S
Liefdevolle vader en/of meedogenloze beul?
HhhH. The Man with the Iron Heart draait vanaf 12 oktober in de bioscoop.
In de nieuwe film HhhH. The Man with the Iron Heart staat de aanslag op Reinhard Heydrich, afgevaardigde van Adolf Hitler in bezet Tsjechië, centraal. De inspiratie vond regisseur Cédric Jimenez in de historische roman HhhH van Laurent Binet uit 2010. Door Nicole van der Elst
‘I
n het begin leek het een makkelijk te vertellen verhaal. Twee mannen moeten een derde man doden. Het lukt hun of het lukt niet en dat is het dan,’ aldus Binet in HhhH. Hij heeft het over ‘Operatie Anthropoid’, de naam waaronder de aanslag op Heydrich bekend is komen te staan. Toch onderzoekt de auteur in HhhH meer dan deze geslaagde actie van het Tsjechische verzet. Hij stelt in zijn boek nog een andere vraag: waar ligt de scheidslijn tussen feit en fictie in de geschiedschrijving? Over aanslagplegers Jozef Gabcík en Jan Kubis is bijvoorbeeld lang niet zoveel bekend als over Heydrich. Binet worstelt met de vraag of je als fictieschrijver deze blinde vlekken in een geschiedkundig verhaal naar eigen inzicht mag inkleuren. Of moet je zoveel mogelijk trouw blijven aan de feiten? Eerder dit jaar maakte regisseur Roel van Broekhoven al een zeer geslaagde bewerking van het boek met de VPRO-serie Himmlers hersens heten Heydrich, nu is het de beurt aan cineast Cédric Jimenez. Hij worstelt in The Man with the Iron Heart op zijn eigen manier met het probleem tussen feit en fictie, maar dan op het gebied van de privé- en werkpersoonlijkheid van Heydrich. Deze
Het moment van de aanslag op Heidrich, in de film HhhH. The Man with the Iron Heart. man is de geschiedenisboeken ingegaan als de bedenker van de Endlösung en droeg de weinig tot de verbeelding overlatende bijnaam ‘de beul van Praag’. In eerdere verfilmingen wordt Heydrich dan ook vaak afgeschilderd als een meedogenloze bruut. In het openingsshot van The Man with the Iron Heart zie je echter een liefdevolle vader die in de tuin met zijn kinderen speelt. Ook in een latere scène, wanneer zijn vrouw Lina de bijnaam hoort die Hitler voor haar man gebruikt, zien we Heydrich in de weer met zijn pasgeboren kind. Heel even vergeet je dat hij de schurk en niet de held is in dit verhaal. Het idee van een gewetensvolle schurk wordt nog eens versterkt doordat je bijna vijftig minuten moet wachten voordat de daadwerkelijke helden op het toneel verschijnen: Jozef Gabcík en Jan Kubis. Het lijkt daarom wel alsof The Man with the Iron Heart bestaat uit twee afzonderlijke films van een uur. Eerst wordt de opkomst van Heydrich binnen de nazipartij getoond, om daarna
over te schakelen naar het leven van Gabcík en Kubis in Praag. De overschakeling is zo abrupt, dat je even moet wennen aan een film waar niet alleen maar nazi’s in voorkomen. Toch nemen ook hier de persoonlijke beslommeringen van het tweetal een groot deel van het verhaal in beslag. De toekomstige aanslagplegers lijken aandacht voor vriendinnetjes en nachtelijke drinkpartijen te prefereren boven een koortsachtige voorbereiding op hun missie. Als beide verhaallijnen samenkomen bij de aanslag en de daaropvolgende klopjacht op de daders, ben je alweer bijna vergeten dat de film uiteindelijk om deze gebeurtenis draait. De nadruk op de persoonlijke levens van de drie hoofdpersonen heeft de historische werkelijkheid naar de achtergrond verdreven. Binet waarschuwde al dat het verhaal van Operatie Anthropoid niet makkelijk is om te vertellen, maar Jimenez heeft iets te veel voor zijn eigen interpretatie van de feiten gekozen.
We zien Reinhard Heydrich in de weer met zijn pasgeboren kind. Heel even vergeet je dat hij de schurk is, en niet de held in dit verhaal.
Laurent Binet, HhhH, vertaling: Liesbeth van Nes, Uitgeverij Meulenhoff, 384 pagina’s (€ 10,00)
De perfecte mix van heden en verleden, spanning en romantiek Een verhaal over liefde en schandalen, dat begint in het Dublin van de jaren vijftig, en zich uitrolt over tientallen jaren en verschillende continenten. Terwijl een lang verborgen familiegeheim wordt onthuld, rijst de vraag: is ware liefde voor altijd?
Roman van het Jaar
‘O’Loughlin creëert in deze meeslepende roman geweldige, onvergetelijke personages.’ – Independent
Nu in de boekhandel
OLoughin_Vrouw_Adv_185x128_01.indd 1
Neem een abonnement. TITEL Digitaal aanmelden mag ook: boekenkrant.com/abo
Ik neem een abonnement op:
Twaalf nummers van de Boekenkrant + alle specials voor € 30,Zes nummers van de BKYA voor € 15,Zes nummers van de BKFilosofie voor € 15,Zes nummers van de BKJunior voor € 15,Zes nummers van de BKHistorischeRomans voor € 15,-
BON
naam
awbruna.nl
12-09-17 11:35
Nu in de boekhandel! ‘Geniaal, blijft lezers verrassen tot de laatste pagina.’ usa today
m/v
straat
postcode
plaats
land
€ 9,00
telefoon
IBAN nummer betaling
automatische incasso per factuur (+ 2,50 administratiekosten)
geboortedatum handtekening Stuur deze bon naar: Boekenkrant, Visscherplein 160 K22, 3511 LX Utrecht, Nederland
BKHR2
978 90 417 1237 0 | paperback
www.rainbow.nl
BKHISTORISCHE ROMANS
OKTOBER 2017 – PAGINA 23
COLOFON AGENDA
PRIJSVRAAG
COLOFON
Maand van de Geschiedenis
BKHistorischeRomans mag twee exemplaren weggeven van Seringenmeisjes.
CONTACT
Wil jij kans maken op dit boek? Beantwoord dan de volgende vraag: De vrouwelijke gevangenen in kamp Ravensbück hebben in Seringenmeisjes een bijnaam. Hoe luidt die? Stuur je antwoord en adresgegevens voor 1 december naar redactie@boekenkrant.com onder vermelding van ‘Prijsvraag BKHistorischeRomans’.
T/M 10 DECEMBER
DOORN – In Museum Huis Doorn kun je alles te weten komen over de geschiedenis achter de beroemde beer Winnie-thePooh en de Britse kunstenaar en oorlogsveteraan Ernest Howard Shepard, die de tekeningen bij het bekende berenverhaal van A.A. Milne maakte. Wist je bijvoorbeeld dat de oorlogsmascotte Winnipeg, de naam van een echte beer uit de Eerste Wereldoorlog, de grote inspiratiebron vormde voor de schrijver en tekenaar? Niet te missen zijn de tekeningen van Shepard, die voor het eerst buiten het Verenigd Koninkrijk tentoongesteld worden.
DIT BOEK KUN JE WINNEN Het lot van drie vrouwen verandert drastisch als Hitler Polen binnenvalt. Caroline Ferriday heeft haar handen vol als vrijwilliger op het Franse consulaat in New York en aan de andere kant van de oceaan sluit de Poolse tiener Kasia Kuzmerick zich aan bij het verzet. De ambitieuze arts Herta Oberheuser krijgt ondertussen werk aangeboden in dienst van de overheid en komt in kamp Ravenbück terecht. De vrouwelijke hoofdpersonen ontmoeten elkaar als Kasia na een misstap ook in Ravenbück terechtkomt – maar dan als gevangene – en na de oorlog samen met Caroline strijdt voor gerechtigheid.
Voor meer informatie: www.huisdoorn.nl.
14 OKTOBER
Voor meer informatie: www.eetverleden.nl.
17 OKTOBER
HAARLEM – Athenaeum Boekhandel Haarlem presenteert samen met de Filosofiefabriek en Boom uitgevers een gevarieerd programma rondom Oswald Spenglers roman De ondergang van het avondland, dat voor het eerst in het Nederlands wordt vertaald. De beslissende klassieker uit het interbellum blijkt juist voor onze tijd weer verrassend relevant. Met onder meer: filosoof Ype de Boer, cultuurwetenschapper Arnold Heumakers en journalist Frénk van der Linden. Voor meer informatie: www.athenaeum.nl.
REDACTIE
redactie@boekenkrant.com ABONNEMENTEN
abo@boekenkrant.com www.boekenkrant.com/abo Telefoon: +31 172 476085 ADVERTENTIES
verkoop@boekenkrant.com ONLINE
www.boekenkrant.com facebook.com/deboekenkrant @boekenkrant @boekenkrant
HET TEAM
Hoofdredacteur Anouk Abels Redacteuren Nicole van der Elst, Janneke Blok en Ezra Hakze Corrector Christine Tinssen Medewerkers Denise de Corte, Evert van Reijswoud en Tanja Wilming Cover VisitBrabant Vormgeving/ontwerp Titus Vegter Uitgever Jan Louwers OPLAGE 10.000 BKHISTORISCHE ROMANS
© 1989 EGMONT UK LIMITED. REPRODUCED WITH PERMISSION OF CURTIS BROWN GROUP
NIJMEGEN – In het kader van De Maand van de Geschiedenis organiseert historisch kookatelier eet!verleden een kookworkshop met als thema geluk. Tijdens de workshop ‘Geluk op tafel in de Gouden Eeuw’ kun je een kijkje nemen in de zeventiende-eeuwse keuken van de gegoede burgerij en recepten koken uit manuscripten uit die periode.
Boekenkrant Visschersplein 160 k22 3511 LX Utrecht Nederland Telefoon: +31 30 2231718
BKHistorischeRomans is een uitgave van de Boekenkrant. Op boekenkrant.com staat een overzicht van winkels die deze special verspreiden. De Boekenkrant biedt kwaliteit voor een breed publiek. De onafhankelijke redactie besteedt aandacht aan literatuur, spanning, jeugd, non-fictie en strips.
Martha Hall Kelly, Seringenmeisjes, vertaling: Iris Bol & Marcel Rouwé, Uitgeverij Ambo|Anthos, 494 pagina’s (€ 22,50)
ONTDEK GISTEREN BEGRIJP VANDAAG OKTOBER IS DE MAAND VAN DE GESCHIEDENIS
Bekijk het programma door heel Nederland op maandvandegeschiedenis.nl Hoofdorganisator
Organisator Nacht van de Geschiedenis
Investeerder
In samenwerking met
… en vele anderen