18 лух авт

Page 1

ЙИСАТ УLА, АРТНАТ УLА, ХАНТЫ МИРЭВ НУПТАH ЯСАH! Яlаптаl тыlащ хутмет хатl 2001-мет таl вуш эваlт этты питас

Российская Федерация Ямало-Ненецкий автономный округ Газета №18 (696) Lапат хутмет (суббота), Аснопатты тыlащ (май) 3-мет хатl 2014-мет таl

•Айкеlат

Ямал кущайт Беларусь мува юшеl поныlысэl хоща рупитас. Хутхощьяhмет пуш щи выставка пуншиlыса. Выставкайн Беларусь мувн верты арсыр машинайт, хоята нётты пормасат, вером сох па сыр-сыр lэтот алиlыса. Дмитрий Кобылкин па Брест горисполком куща ху Александр Палышенков па яха уйтантаты номас вертсатан, щи эlты потартlатан, хоты Беларусь па Ямал мув lын кутэнан и яха нётты вератlатан. Выставка вантом юпийн Ямал делегация мемориал комплекс «Брестская крепость–герой» хоща тутлиса, хота Ун ляльн паром соlтанат ураhан Вечный огонь понман уllа. Ямал мув хоятат хорам лыптат тохи понтсат, Дмитрий Кобылкин па хоlна Почетный гостят ураhан lэщатом нэпекан номсаh ясhат ханшас. Етна пелка па Ямал мув делегация Брест область кущайт пиlн яха уйтантасат, уlопсайlаl яма lэщатты эlты па потар тусат.

Клавдия Макарова верам хор

Округ губернатор Дмитрий Кобылкин lаhкар ёхlаl пиlн, муниципалитет кущайlаl пиlн хащам lапатан Брест воша яhхсат. Ямал мув кущайт па Беларусь куща ёхат щи эlты потар тусат, хоты яха юр понты рахаl, экономика еllы туты па lый кутэlан нётты. Ямал делегация Черни нэмпи воша мисат-пурщат энмаlты комплекса тутлиса, фельдшерско-акушерский пункт, ашкуlа, культура хот, lэтот тыныты lапка lыеl алиlысайт. Ямал куща ёх Беларусь мув пеlа щит ураhан юшаl поныlысlы, вантты, хоты щата хоятат уllат, хоты наука юрн мисат-пурщат энмаlты верlаl lэщатlаят, хоты консерва, колбасат вертlат. Щи эlты па щата потар lойс, хоты Ямал мувн щи верат туhа lэщатты рахаl. Дмитрий Кобылкин lаhкар ёхlаl пиlн международный выставка-ярмарка «Брест. Содружество-2014»

Овс мув мир тумтак уlапса

Надым вошн уlты научный центр ям хув эlты Овс мув хоятат таlаhа уlты щир эlты нумасlат. Хащам таlатн щи эlты артаlасат, муя Овс мувн уlты хоятат, порайн lаварта lаlтlат, тухаl хоятат «синдром полярной одышки» тайlат. Щи муш эlты научно-практическая конференция «Обдория: история, культура, современность» хоща центр директор lаhкар ху, доктор медицинских наук Андрей Лобанов потартас. Ученый хоятат хуlом щирн щи муш эlты вантыlысат: вуlы хотн яhхты хоятат, вошатн-куртатн уlты ёх па рущ хоятат уlты щират артаlасат. Арсыр муш кутн, lый ясhеlн, ванкутlы синдром полярной одышки уlлитаl, хун хоят хошом хот эlты ким, ищкия этlийl па хоlна, хун ищки эlты ёхи lоhаl. Хоlна па ученыйт полярная гипертензия па аллергические реакция эlты рупатайlаl артыlысlаl. Щи хуlом сыра поном ёх кутн анализат и хорпияшик lойсат. Торх муш

Пулhават вошан чрезвычайный ситуацияйт пиlан рупитты хоятат яха актащисат. Константин Костогладов – региональный центр по гидрометеорологии и мониторингу окружающей среды куща ястам щиран, там тови Ямал мув ёханатан хутъяh – сот ветъяh сантиметрая йиhк маlшак питал. Надым ёхан няlъяh сантиметрая маlшак питаl, Полуй па Таз ёханhан – хутхощьяh сантиметрая. Тампуш Аснопатты тыlащ хутхощьяhмет хатl эlты Унщ тыlащ яртъяhмет хатl унты еhк туты питlа,

щит туняlат эlты таlаh lапта аlаhшак. Юлия Чеботарева – департамент природно-ресурсного регулирования, лесных отношений и развития нефтегазового комплекса ЯНАО куща ястам щиран, МЧС России, Россельхоз, МВД России, Минэнерго и Минкомсвяз хоща рупитты хоятат тут эlты хурыты сыса lэщатысат. Местный самоуправление органата вошатн па районатн партман уllа, чрезвычайный ситуацияйт эттэl порайн нётты предприятияйт списка lэщаттыя.

Клавдия Макарова верам хор

Марина Яр верам хор

Овс мув ёханатан еhк аlаhшак тула

каши щирн ки вантты: вуlы хотн яhхты хоятат торхlаl ванкутlы кашитlат. Ученыйт нумасlат, щата вер lойl: вуlы хотатн рататн, карты куратн lэтот кавартыlа, хот хошмаllа, щаlта па ноптом юхн кур иса аlлиlыlа. Андрей Лобанов lув пиl ёхlаl пиlн па па исследованияйт верыlысат. Хоят вур лазерный анализ верыlысат, щи юрн вантсат, хоты вура кислород ёхтыlыйl, хоты «клеткайт» lаllат, муй арат диоксидант хоят вурн уl. Ученыйт щимащ номса ёхатсат, «синдром полярной одышки» ар рут кутн арсыр, lув генетика щирн lойтаl. Гыда нюромн ур ёх рутат кутн щит вантса: Салиндер-Ядне рутат кутн 19% хоятат lаварта lаlтlат, Вэнго-Лапсуй рутат кутн 33% хоят lыlэl атом уlтаl. Ученые па щимащ номас вертсат: унашик ювом хоятат па ям-хуван тарм ищки мувн уlты хоятат ищи lаварта lаllат, куш lый сам каши ант тайlат, торх муш каши ант тайlат.

ИА «Север-Пресс» эlты вуйм айкеlат Надежда КОНЕВА па Валентина РОХТЫМОВА толмащсаllын


2

№18(696) Lапат хутмет (суббота), Аснопатты тыlащ 3-мет хатl 2014-мет таl

Катра курт яlап верат Там порайн Ямал муван уlты куртат округ эlты ищи нётlайт. «Развитие сельских территорий» программа уl. Lорвош районан Ямкуртан щи программа хуват хоятат рупитlат. Щи куртан прописка щиран катсот хутъяh хоят уlтаl. Ямкурт па ай куртат пиlан муниципальное образование «Овгортское» хоща lуhатlа. Хоты ай куртыенан уlапса верат манlат, щит эlты потартас Иван Григорьевич Рочев, муниципальное образование «Овгортское» куща ху: «Яlап программа хуват Ямкуртан туняl таl эlты картошка омасты питса. Колхоз порайн шукатыйм картошка харат хус таl сыс ант опсыlысайт. Кат хар

картошка туняl товийн Тюмень вош эlты тутlыса, кат сыр картошка омасса. Яма энмас. Тюменский сельхозакадемияя энмаlтам картошкаев вантты ураhан ки-

щита уl. Ун хараl хут гектар, айшак хараl кимет гектар шуп lоват. Мув шукатты па картошка омасты машинайт lутсайт, Германия мув эlты тусайт. Куртаh хоятат картошка харат яlап пушасан версэl. Lуhан тораса энамты торан лыптат маншиман рупитсат, сусан па машинайн актам картошка хирата понтсыllаl. Омасты

тошка шавиты ураhан lэщатам хот антом, щишан Мушия туlэв. Овкурта картошка тыныты питlа. Щаlта ищи щи программа хуват Ямкурта кат цех туса, вонщамот lэщатты ураhан па хуl потаlтаты ураhан. Ин щита «Запсибхлеб» фирма рупитаl, площадка версат, кеван шошапсэl, эlты кев лопсатан понтсэl. Lуhан щи цехат рупитты питlат, курт новитут хот эlты новитутан версаllув, сопаса дизель генератор па уl. Шоши хоятат вонщамот щи тыныты питlат, питы хуl ищи щи маты питlат. Ох шитты рахаl. Хоlна щи программа хуват Ямкуртан

хотат омассайт, lапат хот, няlхощьяh квартира. Там таl тухаl хотатан хоятат усат. Инщассыlув, ястасат, уlты рахаl. Туняl куртан новитут карты кеlат пелатсайт, щишан щи вер ям. Щи еlпийн ищи «Запсибхлеб» фирма клуб ремонтан версэl, щит район ох сохаптас. Ун ляль етшам lапатъяh таlа папуш йиl. Щи хатl постыман Ямкурта вет памятник lутсув». Там lуh Ямкурт катсот хус таlаl постаlа, куртаh мохет щи хатlа ищи lэщатыlат. Клавдия МАКАРОВА ханшам потар па верам хорат

тыlысэв, щита вантса, артаlаса, ястасат, ям уlтаl. Еllы энмаlты рахаl. Щаlта хоlна капуста опсыlысув, ищи вантты ураhан. Шимаl рассада ус, хускем ям ун капуста энмас. Юхат сусан Муши вошан ярмаркая тутlысlув, тынысlув. Тампуш айшак картошка харэв таlаh тэlан капустайн омасты номас версув. Ямкуртан кар-

Ученыйт Ямал мувн вуlы «эндокринно-ферментное сырье» эlты, щит вур, ох веlом, мохаl, сып, торх, щитовидная железа эlты яlоп портунат верты номас тайlат. Щаlта яlоп тынаh lэтотат, портунат па косметология пормасат верты питlайт. Щи юрн хоятата яlоп рупитты тахайт верты рахаl, Ямал бюджета лыпащ ох па ёхатты питаl. Щи вер юрн вуlы нёхи, вур-сып, торхат-мохlат иса мосты щирн lэщатlайт па мосты ота иса lэщатlайт: портуната, косметология пормасата. Щит ин шеhк мосты вер, па хон муватн ин там пораятн вуlы вур-сып, торхат-мохlат эlты вером портунат па косметология

Клавдия Макарова верам хор

Яlоп портунат верlайт

пормасат шеhк каншlайт. Тибет хоща хув тэlн вуlы вур-сып, торхат-мохlат эlты моlты иса верыlыlа, щит ураhан, щи вер эlты яма

уятlа, муh хон мув ученойlав па щи эlты ям ар ханшиlысат. Муя па щи вер ёшн такан катаlты мосаl? Вуlы вур-сып, торхат-мохlат

эlты вером портунат, косметология пормасат арсыр войхуl кутн метшик ун юр тайтэl. Таlаh таllуh хуват вуlэт, велмаща нёта lэвман, нюрм хуват яhхlат, щи эlты верат щиты lойlат. Па хоlна вуlэт, тарм ищки мувн уlман, биологически активные вещества эllаlн акаттэl. Па хоlна вуlы ар биогенный стимуляторат тайтэl. Кашаh таllуh Ямал мувн нийlсот пеlа кат щерас (72 000) вуlы хорыlыlа. Щит ураhан нэман lэщатом тахаят верыlыlайт, хота вурсып па мосты от иса яма актыlыlа. ИА «Север-Пресс» эlты вуйм айкеl Надежда КОНЕВА толмащсаllы


3

№18(696) Lапат хутмет (суббота), Аснопатты тыlащ 3-мет хатl 2014-мет таl

Ям номасан нумты хоятэв Кат щорс няlхощьяhмет таl ункер тыlащ хус ветмет хатаlан Прокопий Ермолаевич Салтыков шуhат нийlъяh таlа lуlан йис. Lув и щорс яртъяhсот хольмаh няlмет таlан унщ тыlащ хус ветмет хатаlан сэма питас па и щорс яртъяhсот ярсот няlмет таl унт lор тыlащ оlаhмет хатаlан парас. Прокопий Ермолаевич Пулhават вош педагогический училищайн ханты ясhа няврэмат утаlтыяс, радио хуват ханты ясаh передачайт веры-lыйс, щи юпиян Пул-

Уlапса шумаl верман

потар ханты ясаhан ханшас. Арпуш lув ханшам потарlаl «Дружба

Э. Салтыкова эвеhаllаl пиlан

hават окружной дом культуры народов Севера хоща рупитас. Lув уlтаl хуват ар lуhтар,

Хуlантlат

народов», «Ямальский меридиан», «Сибирские огни» журналата па арсыр сборниката поныlысайт. Lув ханшам потарlаl lуhатман, яма ныlа, муй щиран ханты хоятат щи пораян па щи еlпи усат. Прокопий Ермолаевич Салтыков ш у h а т нийlъяh таl постаты номасан Пул-

hават вошан Ямальский многопрофильный колледж нэпек шавиты хотан lув уlапсайl, ханшам lуhтарlаl эlты потартса. Ищиты, щи еlпи таlатан lув ханшам lуhтарlаl па потарlаl lуhатты хоятат вет пуш актащисат: няl пуш педагогический колледж имени Зверева хоща, и пуш Музейно-выставочный комплекс имени Шемановского хоща па и пуш Приуральский район Аксарка вошан. Библиотекая колледж студентат, няврэм утаlтыты хоятат, айкеl верты хоятат актащисат. Нина Михайловна Егерь – колледж няврэмат утаlтыты нэ щи хоятат яха акатсаllы па Прокопий Ермолаевич ханшам нэпекат эlты выставка lэщатас. Арсыр нэпекат, хота Прокопий Ермолаевич потрат ханшман уllат, выставкая поныlысайт. Нина Михайловна – хоятат актам нэ щиты ястас: «Манэм умащ щимащ вещкат хоят эlты потарты. Иса хоятатан Прокопий Ермолаевич нумман ат тайlа. Lув шэhк ар верас, ханты ясаh шавиты ураhан». Щаlта Нина Михайловна Роман Прокопьевич Ругин ханшам «Усман

яха мин» lуhтар lуhатсаllы. Щи уйтантапсая Прокопий Ермолаевич меньl па хыlэhаllаl ёхтыlысат. Lый па ар ям потар ун ащеl эlты потартсат. Хоlна ар хошам ясаh Прокопий Ермолаевич эlты, lувеl уйтам па ханшам потарlаl lуhтам хоятат, потартсат: Валентин Вальгамов – ОЦНК артист, Евгений Озелов – ОГТРК Ямалрегион корреспондент, Татьяна Гостюхина – lувеl яма уйтам па lув пиlаlан рупитам нэ, Зинаида Лонгортова – ищи lув пиlаlан рупитам нэ, Клавдия Макарова – «Lух авт» газетайн рупитты нэ, Надежда Конева – ОЦНК артист. Зинаида Лонгортова тамиты писатель эlты потартас: «Ма няl тамащ встречайн усам. Lув эlтэl хоятат иса потарlат: «Щи хоят

ром». Манэман щи хоят анта рома па шитама ус. Хоl номасlаl lув нэпека ханшиlысlы. Ма Прокопий Ермолаевич хота яhхиlысам. Хашlтыlысэм lувеl. Lув иса манэм номасн, ясаhан нётас. Хун мин lув пиlаlан уйтантысман, ма

па хоятат машьяйн lувеl хуlатlат». Ёхтыlыйм хоятат потартмеlан Прокопий Ермалаевич ханшам, моlты потар шупие, lуhтар, ар нумаlмисат. Надежда Конева па Валентин Вальгамов, Прокопий Ермолаевич ханшам lуhтарт хуват верам арат «Онас», «Ас», «Ям потар ёхиет», арыстан. Надежда Конева Прокопий Ермолаевич арат арытаl тумпийн, хоlна lув lуhтарlаl рущ ясhа толмащlаllы. «Онас» нэмпи lуhтар рущ ясаhан потартсаllы. Студентат па Прокопий Ермолаевич lуhтарт утаlтысlаl па потартсаllаl. Хой студентат Нина Михайловна урокатан писатель lуhтарт саран, рущ, ур па английский ясhа толмащlат,

Н.М. Егерь

иса яма lувеl хуlантсэм. Щимащ хоятат эlты потарlа «монщаh хоят». Хун lув потараl,

В.Вальгамов па Н.Конева арыlhан

щи толмащам lуhтарlаl па lуhатсаllаl. Потрат етшам юпиян мохет шай инщман па Прокопий Ермолаевич нумаlмасэl па lый кутlаlан lув эlтэl потрэмисат. Щи встречайн муh шэhк ар ям ясаh Прокопий Салтыков эlты хуlтсув. Щи потрат хуват ныlа, щи хоят иса хоятата нётас. Lув ар хоятан уятса па lухса тайса. Валентина РОХТЫМОВА ханшам потар па верам хорат


4

№18(696) Lапат хутмет (суббота), Аснопатты тыlащ 3-мет хатl 2014-мет таl

Александр Куприн

Lонщаh Кев

Сапсан – Мевl ( потар оlhаl № 17 (695) газетайн уl)

Там хатаl ма кусяем пиlан, мойlатыя мантсаман. Си хотан мин нэмаlты порайн ант усман. Сита ма вантыlаh воой шияlасам: антом кутюв ус, ун амп, lув туп путайl-lоватаl кутюв lоват. Айии. Уhlэм пелак пуншсэм ки, lыпия таlаh тэlан lэпас, lуlн, хоlна па моlты арат лот хасяс. Хув па вась, исимет рэнь ант тайты курlаl-ёшlаl пиlан, нипсар ими хораспи. Ликаh, ликаh. Ма там еlпина, lув эlтэl ликаhшак амп вантыlымем антом. Манэм шияlамаl сахат, кутарматы ма хосяем навармас, Сяlта увты питас: «Ким мана, ким! Сора, кумlы ким мана! Ант ки манlан, ай шука маншиlэм! Пушэн-lыен, охэн хоlты мэнамlаllам! Ким! Наh атом эпаlан авlан!» Си юпийн па каматса ясаh ястас, ма си ясhат эlты шеhк еlапсайм… Ма паlтамасам па диван иlпия lоhты учисам. Диван иlпия туп охшупем lэпас, диванэм еllы хатты питас. Сиlта ма хот сюhан лот мосятсам, тохи ханемасам. Кусяем няхаl. Муя няхтыя? Ма хоты няхэм сорас. Кусяем ант хун уйтlаllы, ма lоов эваlт, хоор мус эваlт, мойпар эlты ант паllам. Там, ай пун поталыи, атом куль эваlт атомшак, хусьты сир ант тайl. Кусяем юпийн, ма мет вана Айием тайlэм. Ситы ма Кусяем эвии айllэм. Lув туп манэм верытlаllы пушэм па паllам эlты таllытыя, верытаl ма эlтэм, lоов иты, нох lэlтыя, ампат иты ухlа киртыя. Си ятан ма нэман сялыlам ай кутюв иты. Етатан ма аматlам, хун lув ма эlтэм, осам хир юкана, охаl понман иl войпlа. Lув иси ма пеlаем ант ликасяl, хун ма lувеl пушина восемаlэм па lув иl раканаl. Тухаl порайн мин ситы ёнтты питlаман, сялыlман, наварlаман, няхlаман. Сит эваlт ма ун кашн ёхатlайм. Няхты ма ант верытlам, ма туп наварlам, сыйhат хоратlам, верытты кемеман. Сиhанся, сапаl кеlэм эваlт катаllайм па ким куркаlайм. Амуя па? И пуш, lуhан, дачайн уlмев порайн, Айием, туптуп куран lойты питмаlна, хууlмат камн шушиlысув – Айием, ма па нянькаеман. Сяlта, амуй хоты ис? Хоя-

тат, камн хорпи войиет нёхlасат. Ванттэман, воошхулы кутап хуват ун путы амп шуп муh есяlтэв навараl. Охшупаl иl эсаlмаl, пушэl аl ёвlасаl, уhlаl хулэh па няваран этаl. Нянькаеман сялыман хонтас. Айием мува опсас па хоllаты питас. Паlтап шики муh шомаева иl, сэмна ныты сорм. Си lоват ликан ёхатсайм, хуlтэман, пунэм иса йинтпат иты нох lонсянтас. Паlтаматы кум ант шитсам, Айием лап lойсэм. Муй вертыя, хойтэман lыl шукаl шитlаllы, сит си шитlаllы. Ма lэсятысам, кум шитапсам, навармасам путы амп есяl. Хойм сахат ин ампем мува ракнас. Сапаl эlты катlапсэм, такан порэмасэм па нохlы воськасэм. Отшама ювам ампем мува питас, ант па нёхаl. Лопсаха ис, паlты таха па ант тайl. Айием туп шеhк паlтамас. Ма lувеl ёхи тусэм. Манмеман кут, lув иса манэм паl эlты катаlсаllы, ма хосяем нёрсяман, ай кеман торыман ситы си ёхи ёхатсаман. Аl паlа, ма Айием. Хун ма наh пиlэнна, наh нэмаlты хоятан ант кетамlайн, нэмаlты воойхуlан ант паlтаптаlайн. Тыlась яраhlам* пора атат, lыпема ант lэсяlаlат. Си порайн ма шеhк такан воопты lытlайм. Манэман исимет Турам lоhаl эваlт амоlты вантаl, ма Кусяем эlты уншак от. Кусяеман си от амуй «Вечностя» айllа. Си порайн номасан ёхатlайм: ма нуптэм моlты ишан патэl ёхатl. Хаlтэм порайн, кусяем ёхатаl, муй антом? Ма хоты lувеl lайlсэм, lуlн. Ант кепа ёхатаl, хаlтэм еlпийн, исипа lув эlтэl питlам нумастыя.

Туняl, тащ шавиты ёх потарlат, Кеван lонщ хув ант lоlас. Хун lый lуh уlты хотвоlэlа ёхатсат, Кеввурт нови lонщан лаhкман усаят. Вуlэт онасlаl кентат щутщиты тахаеlа навраlтсаllаl.

Геннадий Кельчинна толмасьса

Моштантыты ясhат: уhтэh* – уhты – сув яlта оlhа наlтыты карты юсь; воойхуlэм* – воойхуl – мув lоватан, йиhкатан уlты lыl тайты воойт, русь ясаhан, существа, муй па фауна кема ёхатты ясаh; lэва* – lэв – мит такlы вератты парты хоят; lуhи* – ун амп шики, акар; яраhlам* – тыlась лопас таlаh тэlан нытына ситы ястаlа. Ирина Пырысева верам хорат

Газета

«LУХ АВТ» Адрес редакции: 629008, ЯНАО, г.Салехард, ул. Подшибякина, 17 (34922) 4-68-03, 4-68-63 Е- mail: luhavt@yandex. ru

Учредитель (соучредитель) Департамент внутренней политики Ямало-Ненецкого автономного округа (ЯНАО, г.Салехард, пр-кт Молодёжи, д. 9) Газета зарегистрирована Управлением федеральной службы по надзору в сфере связи, информационных технологий и массовых коммуникаций по Тюменской области, ХМАО-Югре и ЯНАО 19 апреля 2012 года Регистрационный ПИ № ТУ72-00558

Тираж 700 Заказ 0278 Подписные индексы: на год - 29925, на полугодие - 84611

Газета вышла в свет 3 мая 2014г. Подписано в печать 30 апреля 2014г. по графику: 17.00 фактически: 17.00 Газета выходит по субботам Цена годовой подписки 96 руб., в розницу не распространяется

Издатель Департамент внутренней политики ЯНАО (629008, Тюменская область, ЯНАО, г.Салехард, пр-кт Молодёжи, д. 9) Отпечатано в типографии ГУ «Северное издательство» (629008, г.Салехард ул. Ямальская, 14)

Главный редактор Кельчин Г.П.


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.