ЙИСАТ УLА, АРТНАТ УLА, ХАНТЫ МИРЭВ НУПТАH ЯСАH! Яlаптаl тыlащ хутмет хатl 2001-мет таl вуш эваlт этты питас
Российская Федерация Ямало-Ненецкий автономный округ Газета №34 (712) Lапат хутмет (суббота), Унтlор тыlащ (август) 23-мет хатl 2014-мет таl
А й к е l а т
Муваh ёх емаh хатl постасат АЙХОП Павель верам хор
Мойh ёх lаваlман каlнаh lойты нэhат
Аксаркайн ашкуlа оматты постаса
Унтlор тыlась яртъяhмет хатаl мув lоватан, шоши мув тайты хоятатан постаты питса. Муh округеван, lув там lуh хутмет пуш постаlа па поорыlыlа. Ассоциаций «Ямал-потомкам!» номас верас Лопхари воошан емаh хатаl постатыя. Любовь Гавриловна Витязева. Сора яhхты ай катьрыи, сора Лопхария ёхтас. Там пуш йиhкаl ун. Карты хопев воllы курт каlнаhа хойс. Каlнаhан хорамаh ханты ернаса lуматlыйм нэhатан, русь ёх сиран, нянь шукхаl шук пиlан, катяран ёхтам хоятат lаваlсайт. Кашh ёхтам хоят ёш уся верас, нянь пул порэмас, вонсям от lавемас, пусаhан сыстапса. «Кунават нэ» нэмпи фольклор группа нэhатна аран арысайт, ям-ям, ясhтна ястасайт. Валентина Вениаминовна Джавадова, lув Лопхарина утхот куся нэhа рупитаl, мойh хоятат уты вохсаllы, поорыlыты хара. (Еllы кимет лопсан lуhтаlан)
С.В. Худи па Д.И. Тарагупта ляль порайн рупитам ёха юкантам памятника венок понlатан
АЙХОП Павель верам хор
Lорвоош район «Ямал-потомкам!» ассоциаций отделений куся ху Дмитрий Ильич Тарагупта па Сергей Иванович Иванов, Lорвоош район куся lаhкар ворты хоят Лопхари вооша яhхтыя катяр митаkысhан. Пулhават воош эlты Лопхария яhхты Сергей Валентинович Худи, вице-президент «Ямал-потомкам!» ассоциаций, Пулhават воош хантэт автономий куся ху Геннадий Павлович Кельчин вохилысайhан. Совет ветеранов эlты Эмма Сергеевна Ильина ус, «Северный панорама» нэмпи газет эlты Лопхари вооша яhхас, потар ханшты ураhан, Лариса Петровна Жаринова. Культура эlты яhхас
Аксаркайн ашкуlа уl, яh таl сайн оматса. Там пуш lув яма lэсятами, шукаlам лотlаl ямаlтамат. Еllы хоlна хув верытаl ашкуlайl рупиттыя. Туп няlмет класс унты утаlтыты няврэмат ураhан там ашкуlа еша ант рахтаl. Сишан, номас уйм, айшак няврэмат кеша яlап ашкуlа оматтыя. Катра тэlан ситы ус – айшак няврэмат атэl утаlтысат. Яlпа оматты ашкуlа ай няврэмат утаlтыты сира верты питlа. Сяlта муh округев lоватан, турма пумасипа, ар няврэм сэма питты питас. Хуцы, хун lув энамlат, питаl хота утаlтытыя. Яlпа сэма питты няврэмиет ураhан яlап яслет верlайт, яlап садикат оматlайт. Сит иса мосаl. Россия хонмувев президент Владимир Путин ясаh сиран, ашкуlаятан няврэмат и смена сира утаlтыты верэl уl, ай няврэмата яслет па садикат ат уllат.
Шоши хотат мосаl оматтыя Приуральский районна хот оматты сират ям таха пеlа керlаты питсат: яlап хотат оматlайт, катра хотатан уlам хоятат яlап уlты лотата касlаптаlайт. Дмитрий Кобылкин, муh округ губернаторэв, ястас: «Там порайн хот оматты верат ант рахlат иса бюджет ох юуран оматтыя. Хоятат ай кеман тасяhашак исат, яма уlты питсат, ёш охэl арашак ис. Lуват ин, lув яра хотат оматты верытты питсат. Веlси тыйм семьяйт ураhан рахаl ипотека сиран уlты хот оматты. Муh окрукеван, Россия хонмув муват пиlан артаlаман, мет рахи ипотека тайlув. Муhэв мосаl частный хот оматты сира питтыя. Хот оматты хоятат муван ортыя, хот оматты пормасан нёттыя».
Нюхlам хоятата муh верытlув нёттыя Украина хонмуван ляль хар верса. Хоятат сиlта хой юуран нюхаlа, хой па lув сираlан хонтаl. Ныты сорма хой уратаl. Муh округев сёрс антомшак хоята верытаl нёттыя. Lув шеhк ун шуук вантсат. Украина эlты нюхlам хоятата нёттыя округ бюджет эlты и соlкува ант уштаlув. Lувиlаlа нёттыя нэман ох мийман уl, lувиlаl уlтыя малосемейный общежитийт уllат, ашкуlа-интернатат пушlайт. Там порайн, муh округеван уlты хоятат рутlаl Украина эlты ты иlат. Lув рутlаl хося уlты питlат. Ант мосаl паlтыя, lув муhэв юкантам хотат ант уlат. Ямал муван уlты хоятат вера питам хоятата хун ант нётыlысат. Иса си нётlат. Ситы си еllы уlты мосаl. ИА «Север-Пресс» эlты ёхтам айкеlат КЕРАН Митрына толмащсайт
2 Муваh ёх емаh хатl постасат №34 (712) Lапат хутмет (суббота), Унтлор тыlащ 16-мет хатl 2014-мет таl
В.В. Джавадова (Потар оlhаl оlаhмет лопасан lуhтаlан)
Муши эlты ёхтам хоятат куртаh отат пиlан каlнаh эlты уты мансат. Мантэl сахат, ляль порайн рупитам хоятата юкантам памятник хося венок потсат. Касьтаты ясаh ястаса. Ин си пора ёх эваlт lуhтам хоятаl хасяс. Lув верам онтасэlан, муh нупат си тайты питсув. Си юпийн, кимет венок па лялясам па ляль харан парам ёха юкантам пямятник хося потса. Lорвоош район Совет ветеранов хося кусяя уlты ими, Эмма Сергеевна Ильи-
Эмма Романовна Яркина, каркам веlпасlаты ху
на па Сергей Иванович Иванов, Lорвоош район хося оха уlты ху заместитель, lын си памятник хося лыптат потсатан. Си тумпина, па хоятат ох иси потсат. Шоши мув тайты хоятат емаh хатl, русь ясаh сиран, День коренных народов Мира постаты ураhан, нэман си кеша, воош кимаlан, хар верами. Выставка-вантопсы lарпитам, lэты ураhан, пасанат омтамат, тут хар верам па путат нык тахартамат, мохсаh хуl каварlа. Путатан шай йиhк кавараl. Емаh хатаl поорыlы питсяты ураhан ясаh тайс, воош хося кусяя уlты нэ Валентина Вениаминовна Джавадова. Шоши мув тайты хоятат емаh хатаl Лопхари воошан там елпина ант постыйм. Ястас Валентина Вениаминовна, сишан хоты поорыlыlа, lув ант уйтсэl. У собраний иты, кашh куся ясаhан мийlыса. Шеhк ям потар тайс Сергей Иванович. Lув ястас кашh хоята энмам мув шавитыя, юхаl lэваса ант шукаттыя, йиhкаl ант нёхлаlтыя, унт воой lэты тарамты аратан веlтыя, хуl мосты аратан катаlтыя. Си порайн сыстам lыl йиhкан lаlты питlа, каман сир мушат lэваса хоята ант питlат хантыя,няврэмиет тумтака питаlат энамтыя. Сергей Валентинович Худи, ассоциаций пелак эlты ясаh ястас, ям хоятат грамотаятан па дипломатан мойlасlы. Lув кутэlан ус Михаил Григорьевич Толба, тусаh ёшаh ху. Нёхратты хошаl, юх воhхты тус, хуl па воой веlты апраh. Лорхарина араh-монсяh нэhат уllат. «Кунават нэhата» нэмиlайт. Арыты яха ак-
Аркадий Кузьмич Литва рат хар куся
Э.С. Ильина па С.И. Иванов венок понlтан тасьмеl ям хува ис. Lув ханты мир арат арысат па и lоhтап этаlтасат. Русь ясаhан пьеса сира ястаlа. Потар соваl Раиса Петровна Коневайн туса. Си lоhаlтапан Lонверты ими ху каншас. Мет юухат lэпаlса. Раиса Петровна «Кунават нэ» фольклор группа куся нэ. Lув веваlан нэhат арыlат па якlат. Аркадий Кузьмич Литва миран хуl каварты поныlыйм. Lув кавартам мохсаh хуlаl, хошак йиhкаl поорыlыты ёхтыlыйм хоятатан ишакман хуlаl лавантыса, умасьlаман хошкаl инсиlыса. Рат харан тут ант хурlыйс. Саран имет арат арыты па этlысат. Эмма Сергеевна Ильина яма арыйс, вантам мир ёшпат сыйhат сэhкас. Lув тур сыйl хуlатты умась. Лопхари курт мираl хась аратаl поорыlыты ёхтыlыйс, айl-унаl, няхсат, ёшпат сэксат, кутlаlан ям ясаh потарсат, хуван ант уйтантыйм хоятэн - уйтантыйс. Емаh хатаl яма постаса, атом номасан еl манам хоят антом. КЕРАН Митры потр ханшас, АЙХОП Павель верам хорат
М.Г. Толба
Ханты мир антпаh похии
Пор нэ па шамаш ху
3
№34 (712) Lапат хутмет (суббота), Унтлор тыlащ 23-мет хатl 2014-мет таl
Ясаh ушаl - мирэв ушаl
Ин там порайн шеhк ар потар рут ясhат эlты lойl. И мир хоятат туп ясhаl юурн уllат. Ясаh ки иса ушаl, хоят lув рут сыраl па аяlта иса щи параl. Ясаh юурн уятlа, хоты мир хоят нумасаl, муйщир сэмн мир пеlа вантаl, хоты па мир хоятат кутн уl. Ясhат катщира понты рахаl – хоятlаl ар мират ясаhат уllат па хоятlаl шимаl мират ясаh уl. Ванкутlы хоятlаl шимаl мират ясhат ар хоятан мират ясhатан пуhlа
вотытlайт па аяlта иса ушlат. Ученый хоятат ястыlат, щи вер эlты нох питты щир антом. Хоты па, щи порайн, хоятlаl шимаl мирата нэрытыя? Россия хон мувевн каматса миллион хоят арщир ясhатн потартаl. Ар мир ясаh эlты потар антом (тата рущ ясаh эlты па ястаты рахаl) – lый иса юур акатlат, иса рутмиlат, па ясhат эlты яlоп ясhат уlат, па ясhат кутн ар мир ясhат па юураhа вантасlат. Lый иса, иlампа, уlты питlат, сот таlат хуват, щёрс таlат хуват. Хоятlаl шимаl мират ясhат эlты па, па потар. Тухаl ясhатн ин туп соткем хоят потартаl, каматса яhкем таl параl па нэмоlты хоят потарты ант питаl, туп ясhат пиlн рупитты ёх – лингвистат – щи эlты уятты питlат. Хоятlаl ар мират ясаh па
хоятlаl шимаl мират ясаhат кутн па ясhат lойlат: куш анта шеhк ар хоят щи ясhатн потартаl, па ищипа щи ясhат lыlhат, еllы уlты номас тайlат, моlты щирн иса юурlаl яха поныlыllаl, номасlаl такмаllат па щиты щи уlопсаеl еllы туlэl. Щимащ ясhат кута муh рут ясhев
поныlыlа. Хоты ясhев ин уl, хоты верат еllы lойты питlат Евдокия Андреевна Нёмысова пиlн щи эlты потар верыlыса. Евдокия Андревна – кандидат педагогических наук, ашкуlа няврэмат ураhан lув ар нэпек ханшман тайl.
КЕРАН Митры верам хор
ятат аяlта ай куртат эlты ун воошата уlты мантсат. Lый кутэlн щиты lый шимаl рут ясhеlн потарты питсат, ин потарlаl ванкутlы иса рущ ясаhан поныlыllаl. Вуlы хотатн па порайн имет-икет lый кутэlн ищи рущ ясhа питыlыlат. Хун ма катра ашкуlайн рупитсом, верат иса па
мата ясаh юурн lув ям рупата тайl, уlопсайl ямашик lойl, па хоятат lув пеlэlа ям сэмн вантlат. Щит ураhан щи хоятlаl ар мират ясаhан хоятат самаhа потартlат. Х о я т l а l шимаlаh мират ясаhан потарты, щиты вантман, нэмоlты онтас антом. Щиты щи аяlта хоятlаl
Ханты пеlа вантты няврэмат
Ясhев ушты вератаl
Евдокия Андреевна Нёмысова ханты мир ясаh шавиты нэ
рика хоят па суахили ясаhан потарты па ант питаl. Хоятlаl шимаl мират ясаhан потарты хоят па анта туп lув рут ясhаl уятаl, воlаhа уlты па мир кутн хонна каматса ясаhан lувеl потарты мосаl. Па щирн па lув уlопсайl понты ант вератlаllы. Хоятlаl ар мират ясаh, lув хоятlаl
КЕРАН Митры верам хор
Хащом таlат газетаят па журналат вантман, ма Игорь Луговский 2012 таllуhан ханшом статья «Югра» журналн уятсом. Щата рут ясаhlав эlты потар lойl. Самаhа lуhатсэм па номас понтсом, рут ясhева тоlмащты. «Lух Автэв» lуhатты ёх па щи потрат эlты ат уятlат.
Хоятата ар ясаhан потарты ант па мосаl. Хоятlаl ар мир ясаhан потарты ёх lый ясhеlн щи потартlат. Муя Китай хоята Франция мув ясаh утаlтаты мосаl? Аме-
шимаlаh мират ясhат кутн оха уl. Хоятlаl шимаlаh мират ясhат эlты Евдокия Андреевна щиты потартаl: – Ин там порайн хоlыева хоятlаl шимаlаh мир ясhат шеhк lаварта уllат. Lый кат щира поныlыlайт: ин щи ушты ясhат па хонна юр тайты ясhат. Ханты па охаль ясаhhан ям ар юур хонна тайlатан. Муя па моlты ясаhан иса шимаl хоят потарты питыlыйl? Хун мир хоят уlопсаеl па щирн кератаl, ясhеl щи порайн щи аяlта ушты питаl. Ханты хо-
щирн lойсат, няврэмат иса рут ясhевн потартсат. Уlопса па ин иса па хорпи. Щиты щи ар мират ясh ат ар щира lойиlыlат. Социолог Пьер Бурдье мет оlhа щи эlты ханшас, хоты хон мувн хоятат потар-lат, мата ясаhан самаhа потартlат, мата ясаhан па потарты каш ант тайlат. Ясаh, lув нопсаlн, щит ищи пормас, lувеl lутты рахаl, тыныты рахаl, мосты ясаhан потарман, ямашик уlты рахаl, аршик ох вуты, ям рупатая питты. Хоят щи ясаhан самаhа потартаl,
шимаlаh
мират
ясhат ушlат. – Ма ищипа щиты нумастlом, муh ханты ясhев хонна хув уlты питаl, – Евдокия Андреевна еllы потраl туllы,– Муh рут ясhевн рут хоятlав пиlн потартlув, яха рупотты ёхlав пиlн, Сургут район, Нижневартовск район вуlы хотатн хоятат рут ясhеlн потартlат, Березовский па Белоярский район ай куртатн ищи. (Потраl хоlна хоlмаl антом, еllы
№34 газетан lуhтаlан) «Югра» журнал Надежда КОНЕВА толмащсаllы
4
№34 (712) Lапат хутмет (суббота), Унтлор тыlащ 23-мет хатl 2014-мет таl
Тус
ясаh
–
тус
потар
Lапат таl lоват ошаh эви (Оlаh шупаl №33 газетайн lуhтаlан)
– Мана, ащие, хон ики хоща па яста: «Мет юураh па сора щит вот, мет вояh щит мув. Муй нохр сэм мува питаl, иса эномаl, иса мувн юурн маlа! Мет lэпат от щит хоят ёш паты. Хоят, оlтаlан, иса охаl ёш патаl эlты поныlыllы. Мет тюпаh от щит оlом!» Хон ащи хоща яйhан щи ёхатсатан – итl нуша, кимет отl тащаh. Хон ащийн хуlатсайтан, щаlта нуша яй инщасlа: – Амамачиlам наh уятсаllан, иса торlы ястасlан. Хойн нётсайн? Нуша апсеl ястаl: – Ешак, хон ащиев! Ма lапат таl lоват эви тайlам, lув манэм утаlтасlы. – Ваттэман: эвен яна нопсаh, там ермак сохом lэр lувеl мии, аlаhсахат унты манэм хорамаh венш мухты сох ат сэваl. Ин ики ермак сохом lэрl вусlы па ёхlы манас, нопсаl иса шакас, нэмоlты верты номас ант тайl. – Вера щи питсув, эвие!
– ин ики ястаl. – Хон икеван там сохом lэр эlты венш мухты сох сэвты парсаян. – Ащие, щи эlты аl нумас! – эвеl ястаl. Хотхар ёваlты тохаl эlты варс нув нох таlас па ащеlа масlы: – Хон ики хоща мана, щимащ верасты хоят ат каншаl, хой там варс шуп эlты щашкан сэвты мутра верты вератаl. Ин нуша хоят щи эlты хон икия ястас. Хон ики па lувеl кимет сот шуп карh пошах мас. – Тамет,– ястаl,–эвена мияlн. Хаlэвт унты там карh пошхат эlты ай щищкурэк пошхат ат этlат. Ин ики карh пошхат вусlы па ёхи манас, нопсаl метшик шакас, нэмоlты верты номас ант тайl. Эвеl пеlа ястаl: – Эвие, туп и верэв версэман, па вера питсоман! – Ащие, нопсэн шеhк аl шакаl! – lапат таl эвиеl ястаl. Карh пошхат эlты lэтот верас, хатl кутопан lэты па етная па хаяс. Ащеl хон ики хоща китlаllы: – Ащи, хон икия яста, щищкурэк похашlава и хатl
энмом lантсэмат мосlат: и хатаlн мосаl нянь хар lэщатты, lант сэмат мува понты, мув эlты нох вуты, lант сэмат полта верты. Па щир lэтот щищкурэк пошахlав ант lэlат. Хон ики нуша хоят ясhат хуlантас па ястаl: – Эвен щикем нопсаh уlмаl, аlаhсахат ма хощаем ат ёхатаl. Анта куран, анта lоован, анта lуматlыман, анта нярты, анта мойlопсайlы, анта мойlопсаh. «Щимащ верат, – ики нумасал, – эвем верты ант вератаl; тата щи парlоман!» – Ащие, аl тышта! – эвеl ястаl. – Воой веlты ху хоща яhха па lыlаh шовар па перепелка-тохlаhвоой воха. Ащеl воой веlты хоятат хоща яhхас, шовар па перепелка-тохlаhвоой lутас. Кимет хатаlн аlаh lапаттаlпи-эвие lумтам сохlаl нох эhхсаllы, хоlоп шуп ернас юкана lумтас, перепелкатохlаhвой, еша вусlы, шовар шанша омсас па хон ики хота манас. Ин эви хон икийн ов пуhаlн lаваllа. Хон икия эви мув унты ох понас.
Хорам
мувев
– Тата щи, хон ащи, наhен мойlопса! – щаlта lувеl мойlопса маl. Хон ики туп мойlопса вуты вутщасlы, перепелка-тохlаhвой еl пурlас! – Верат шома туhа щи вермен, – хон ики ястаl. – Наh, эвие, ин манэм яста,
ащен нуша хоят, муй lэвман, уllатан? – Ащем сором панан хуl веlаl, хоlп йиhка ант па эслиlыllы, ма па ернас понэман хуl ёхи туlэм па хошик кавартlам. – Муй эlты наh па потар тайlан – хуl сором панан хун уl? Хуl йиhкан уlлийl. – Наh па номас таймен! Хун па телега ай lоовие омтаl. Хон ики ай lоовие нуша икия масlы, эвие lув хощеlа хайсаllы. Юухат, хон икийн нэhа туса. Н. Конева толмащсаllы
Хорат потарlат
Тураман кашh воой, кашh торан, кашh юх lув яра лот тайl. Па тахая ки туlа хоятат иты марэматы питlа, нопсаlна шеhк шуукатты питlа, яма уlты сираl уштаllы, турам партам хараlан тайм lэрlаl тохlат. Энмам тахайн уlты ям, муй нёхтаl иса хорама вантасаl. АЙХОП Павель ханшам потар КЕРАН Митры верам хорат
Нюурам мув ун наhк
Газета
«LУХ АВТ» Адрес редакции: 629008, ЯНАО, г.Салехард, ул. Подшибякина, 17 (34922) 4-68-03, 4-68-63 Е- mail: luhavt@yandex. ru
Учредитель (соучредитель) Департамент внутренней политики Ямало-Ненецкого автономного округа (ЯНАО, г.Салехард, пр-кт Молодёжи, д. 9) Газета зарегистрирована Управлением федеральной службы по надзору в сфере связи, информационных технологий и массовых коммуникаций по Тюменской области, ХМАО-Югре и ЯНАО 19 апреля 2012 года Регистрационный ПИ № ТУ72-00558
Сус пора нюурам мув
Тираж 700 Заказ 0456 Подписные индексы: на год - 29925, на полугодие - 84611
Газета вышла в свет 23 августа 2014г. Подписано в печать 21 августа 2014г. по графику: 17.00 фактически: 17.00 Газета выходит по субботам Цена годовой подписки 96 руб., в розницу не распространяется
Сумтат кутан наhк
Издатель Департамент внутренней политики ЯНАО (629008, Тюменская область, ЯНАО, г.Салехард, пр-кт Молодёжи, д. 9) Отпечатано в типографии ГУ «Северное издательство» (629008, г.Салехард ул. Ямальская, 14)
Главный редактор Кельчин Г.П.