ЙИСАТ УLА, АРТНАТ УLА, ХАНТЫ МИРЭВ НУПТАH ЯСАH! Яlаптаl тыlащ хутмет хатl 2001-мет таl вуш эваlт этты питас
Российская Федерация Ямало-Ненецкий автономный округ
Арlав нэпека понтсаllув Ханты хоят йис тэlн умащ арlаl тувемийl. Ащиlаl-аhкиlаl эlты няврэмат арыты утаlтаlат, щаlта щи арат па lый няврэмlаl арыlат. Щиты щи арат еllы туlайт. Тухаl арат па ищипа ушlат, йис арат, ляль арат. Ин анта кашаh хоят арыйl. Щит ураhан арат нэпека ханшты мосlат, щи юрн ёлта ёхатты хоятат щи арат па арыты питlат. Курк тыlащ няlхощьяhмет хатаlн Округ культура центран арlав нэпека поном верн презентация верыlысув. Щи арат Надежда Егоровна Лонгортова ар таl-lуh хуват Щаня ёханан уlты хоятlаl эlты па па мув хоятат эlты актыlыйс. Ар рупата щи верн тайс. Щи каркам па умащ нэhие! Щимащ нэhат эlты арат lув вуйлийс: Елизавета Алексеевна Лонгортова, Варвара Васильевна Куртямова, Альбина Николаевна Куртямова, Евдокия Михайловна Лонгортова, Акулина Петровна Артанзеева-Макарова, Валентина Петровна Лонгортова, Дарья Ивановна Озелова-Чугаевская, Клавдия Петровна Нева, Евдокия Езиковна Серасхова, Серафима Матвеевна СерасховаХорошева, Тамара Александровна Пырысева па па нэнгат эlты. Сборникев щимащ нэман понтсэв «Песни сынского края», иса яха тохи хутьяh пеlа вет ар понтман уl. Прокопий Ермолаевич Салтыков па Роман Прокопьевич Ругин lуhтарат хуват поном арат па сборникан уllат.
Юрий Петрович Юнкеров, музыка редактор, ар рупата тайс, щи сборник вертман. Нэпека поном ар соват и пуш па lув вантыlыйс, артаlасlы, ун онтас lув верыlыйс. Юрий Петрович Россия хон мув хуват, областят хуват верыlыты конкурсатан лауреат нэм тайl, хонна па лув Россия хон мувевн Культура заслуженный работник. Мояh хоятата вуща ясаh ястаты Шоши мир департамент эlты Галина Константиновна Вальгамова ёхтыlыйс, Лонгортова Надежда Егоровная, Юнкеров Юрий Петровича ар ям ясаh ястыlыйс. Lув ястом щираlн сборник вером вер – щит шек ям вер, ун онтас ханты мирэва щи сборник вером хоятат вертсат.
Округ культура центр артистат, арат поном хоятат арат арысат, нях-каш альтсат. Lый кутэlн Дарья Ивановна Озелова-Чугаевская (Пуlhавт вошн уl, «Акань» арl арыйс), Любовь Петровна Ендырева (Харсойм вош эlты, йис ханты ар арыйс), Валентина Петровна Лонгортова (Пуlhавт вошн уl, «Муя па?» арl арыйс), Охсарка эlты «Овс мув нэhат» ёхтыlысат па каматса ар тувемисат. Ин щата нэнгат арыты Наталья Ивановна Донских утаlтаllы. Надежда Егоровна Лонгортова па каматса хорам ар тувемийс: «Щаня ёхан курт па вош», «Щаня ёхан мувие», «Омращ ёхан». Антонина Ануфриева па Овс мув эlты араl арыйс. Валентина Петровна пиlн па нях-каш ар «Муя па?» тувемистан, щи ар Валентина Петровна понас. Хоятат пиlнэhhан эlты щи няхсат, итl ёвартаты па щи хошмаl! Шек ар каш презентацияйн ус. Валентин Вальгамов па Владислав Озелов «Хулом нови хопты» элты арыстан па яксатан. Валентин Вальгамов па хонна рущ ясаhан Щаня ёхан эlты ар тувемийс – «Речка Сыня». Ар муват кутн Овс мув якат якты ансамбль «Сыра’сэв» эlты хоятат уятlат, Олег Ролев щата похат-эвет якты утаlтаllы. Lый кат як яксат «Порыlыты вер» па «Ханты ёх як». Па хун Надежда Егоровна «Щаня ёхан курт па вош» араl арысlы, «Сыра’ сэв» похат па як тусат. Презентацияя ям ар хоят ёхтыlыйс. Надежда Конева хоятат потра хущиlыйс па сценая вохиlысlы. Надежда КОНЕВА потар ханшас па хорат верас
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
Газета №12 (742) Lапат хутмет (суббота), Айкер тыlащ (март) 21-мет хатl 2015-мет таl
•Айкеlhан
Яма рупитты ёх Надыма Союз оленеводов Ямала, тащ шавиты ёх кущайт, хон мувев кущайт па вошат куща ёх яха ёхтыlысат. Щита Ямальский район вуlы шавиты ёх рупитты щир эlты потарса. Щит эlты торговля па продовольствие ЯНАО агропромышленный комплекс департамент куща Вячеслав Кучеренко ястас. Вуlы шавиты па хуl веlты Овс мув шоши мир ёха хон мирэв нётапса эlты Овс мув шоши мир ёх департамент куща Инна Сотруева потартас. Союз оленеводов Ямала председатель правления Леонид Худи ясаh щиран, Ямальский район тащ шавиты ёх яма рупитlат, lый касlыlы юшеl хув – щёрс километра эlты аршак: Карский щарс сыl эlты Надымский район унты. Овс мув па тащ шавиты ёх онас юшlаl ёхи хащам таlат вана йисат. Ямальский районан вуlэh ёх lаварт порайн район эlты нётlайт, щит ураhан lый хув вуlы хотан уlты па хув тахаята касаlыты верытlат. Туняlт, атам тови порайн ар вуlы уштам тащат, ин хоlна нётlайт. Вуlыlаl рыям ураhан, резервный фонд эlты хус няl щёрс эlты lапатъяh щёрс соlкова унты охан маlаят. Еllы рупитты нумасты ёх, мосаh, вуlыян маlаят. Шэhк ар вуlы уштам хоятат, вошан хот мощатты нётlаят. Яр-Сале вошан Вуlы шавиты ёх емаh хатl верты юпиян, тащ ёх lуh уlты тахайlаl пеlа касаlты питlат. Совещанийн вуlы хотаh нэhат рупитты щир эlты, lув ёра вуlыlаl шавиты ёх район эlты нётапса эlты потарса. Lэрапса муй аратн вуlы нёхи тыныlа. Совещание юпийн Союз оленеводов па Шоши мир ёх па АПК департаментhан яха нётман рупитты нэпек (соглашение о сотрудничестве) ханшсат. ЯНАО Союз оленеводов правление председатель Леонид Худи па Ненецкий автономный округ Союз оленеводов президент Вячеслав Выучейский ищи яха нётман рупитты нэпек ханшсатан. ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
Lэтот lутты lапкайlы атом уlты Пельвошан lэтот lутты lапка антом. Пельвошнэ щи вер эlты потарты Пулhавт администрация куща хоща яhхас. Lув ясhаl щиран, предпринимательт Пулhавт эlты хуван уlты вошан тынасты ант lаhхаlаят. Товийн Ас нопатты порайн вошаh хоятат lэтотlы хащlат. Lув ястам нопсаl щиран, Пельвошан ай lэтот lапка рахаl верты. «Яна, предпринимательт ант lаhхаlаят щи хуват тахаян тынасты, мосаl нумасты, муйн тохи lэтотат туты, муй хорпи lэтат туты па муй тынан тыныты. Муйкем lаварт, муh щи вер аяlта lэщатlэв», – Пулhавт администрация куща Иван Кононенко ястас. Валетина РОХТЫМОВА толмащам айкеlhан
2
№12 (742) Lапат хутмет (суббота), Айкер тыlащ 21-мет хатl 2015-мет таl Lаhа ясаhна ханшам потар
(оlаh шупаl №11 (741) газетан lуhтаlан) Иван Сергеевич хув lув лялясты хар кутна усат? – Оlаhна, lыпат хойты тыlащна хоты таl lыпи сох пусты хыщсув. Юухат щиты щи таlаh хуlам тыlащ, моlа шукат хата ущlув щит щи мун эlтэв суматlэв. Муh уlам тахаевна муh ёхlув вуl хотэl юкан таха ус. Щита, сеhк такан лялястына, такан ораттына муh аса хяня лот lыпетна мув иlпина омассув. Аlансахат манlув па иlайна туп маркамты питаlна ким этlув. Ванты, патлам кутна немцат эlты ант ныlа хоlащ орытты. Муh па ханя лотlув эваlт ким эттэвна, охlув атамми йитэl хорпи. Щи хорпи щукат ус. Турам поякман туп омассув. Хоlащ манты? Ванты, ляlь хоты этаl мостаты щир антам ус. Оlаhна муh соlтанlув нох питыlыlат. Щиlта юухат па немцат нох питlат. Йи порайна муh соlтанlув куща ёхтаl па няхмасанна потартаl. Муh щи мостасэв щитна-ки там хатl муh ёхlув нох питсат. Щиитаlна, итта соlтанат куща, хоты хуйты лотаl хоща иl ракнас, щиты мохты иl воямса. Щиlта па, lувеl тутlыты ёх няврэм, хоты масынаяlна омпсас, щи ясhат юпина мохтыйи, ме-
Вуl Ляль вантам нэhхи там роваlна иl воямса. Щи пораятна, ванты, хуйты кум воlаhl антам ус. Юухат хоlна муh ёхlув ёхатсат, па ма lувиlаl нётты питсам. Омем хоllаl. Хоl наh наhен метсаlэн? Ма па омем пеlа лавlам: «Ма ищи lытlам ма мувем немцат эват нох аратыты». Май ай энамты lоов тайсам. Щитэмна щи хатlатна lытытот, камн посканат таlлисам муh ёхlув пеlа. Ма няврэм па вуl нэнхэтна ухlэм ант вантыlа. Щиlта па муват, ван таха куртат ма ямас ущсаllам, па нэнхэт ущсаllам. Щи уранна манэм кун ус. Хунты немцатна хата инщасlаям, ма вер ущман лавlам: «Манlам ван таха куртна, омем рутныh хоща, мусъйиhк тувман». Lув щи манэм эсаllэl. Ма катхощъюhкем таl lоват усам, паlатэм lэl ус. Щи пораятна муh куртаh нэhхыlув, хойтав эlты lув муваl сеhк мосас самна, касаh нэhхы верытмаl кемна нётас. Хой поякщас, хой соlтанlув эlты эlсохат, lытотат мас. Туп сорасак lуlн муh ёхlув ат нох питlат. Немцат муh куртэвна lонмеlна, куртаh мур парсаllаl хаlаят нох вуйман рупитты. Щи пораятна
ляль вер мет щукат порайlаl усат. Щит унщ lор тыlащ эваlт вуйман ас потты тыlащ нияlхощъюhмет хатl моса ляль питам кимет таllуhна. Щи пораятна немцатна муh ёхlув лап вусаят. Муh туп мув лот эваlт вантlув па нэмоса щирна нётты щирэв антам. Ар нэhхы щи порайна паратса. Мув таlаhты пусаhhы lыllас. Мув супат нох рыйман ар сэр тахаятна иl раканlат. Хотат па щи, нюр таха хунты тайlат. Щи хорпи ем, ясаhна лавты, па самна итта ты моса нумты щукат. Немцат муh ханя лотэвна ёхатсат. Муh соlтанlув касlат. Муh lавlув: «Антам тата нэмоса хорпи соlтан, асат поратсаят». Муh ханя лотэв эваlт нюхаlсаюв. Атэв хоты щиты усэв, аlаhсахат вантlув. Муh ёхlув Стаlиhрад вос пеlа керlаты питсат. Муh уlам куртэв хыйсэl. Щи кус муhев увlат: «Атам аl нумасаты, муh есауl парта ёхатlув». Муh щи увlув: «Аl хыяlан муhев». Па хоты lув хощаеl манты щир уl? Куртэв немцатна таlаhты лап вуса. Немцатна муh ёхlув мощатсаят Берючья баlка нэмпи тахайна. Щиlта муh сэмlув ванман йиhкlы тайсаят.
«Народная победа» акцияя Надым вош нётаl Надым вошан уlты хоятат хон мувев акция «Народная победа» хоща нётlат. Щи акция Ун ляля яhхам хоятат хорат, уlапсаеl эlты потарты нэпекат каншты, акатты, пелатты ураhан верlа. Надым вош администрация Ун ляля яhхам хоя-
тат рутат семейный архиват эlты хорат вохаl. Ун ляль емаh хатаlан щи хорат Дом культуры «Победа» хот ован, хоятат вантты ураhан, выставкая понlайт. Щи юпиян инренетан цифровой архив верlа. Хоl хоятат щи архив вантты верытlат.
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
•Айкеlат
Надымский район администрация сайт хоща ханшман уllа, Надым вош хоятат кашаh таl региональный па всероссийский патриотический акцияита «Бессмертный полк», «Георгиевская ленточка», «Солдатская каша», «Вахта памяти» нётlат.
Хуlам хатаl сыс муh ёхlув, ёсlаl нох аlамман, посканна ищаlт сасман, кат хатаl муh мувlув эваlт па хон пеlа востаман, lооват итты тусаят. мун Ёхlув кус парта керlасат, lув lыlаl ант щалитман ляляссат. Таlаh веет хатаl, ант хуйман, lув немцатна lап вуйман, нумаlта тохlаhхопат эваlт орытман, танкатна lап манман, поскан нёоlатна орытман тайсайт. Ищи па ёхтам немец икет, lув мувеl хоща ант аратыман, ант эсаlсаllаl. Сеhк щи верат пеlа щаlь вантты ус. Итта там пораятна щи верат эваlт воlаhаl кинаят ант этаlтыlайт. Ма па нумасlам, щи верат мет щи мосаl энамты нэhхэт эlты ущман тайтыйи. Моlа хорпи тын мийман муh итта там наяh хатlат иlпина сусыlыlув. Сталинградский ляль хар вер мувна ущты вер. Щи ляlь хар хоща нэнхэт катсот хатаl лялясат. Немцат щита кимет миллион суп арат lув яра соlтан момитсат ляlь харна. Щи ляlь хар уlам антасна, муh Советский Союзэвна уlты соlтанат юурна, вуl ляль юур парта кератты щирl этас. Юлия НАКОВА ханшам потар
Армия юкана ёх рупитты питlат
Вуlы шавиты ёх мосаh армия юкана рупитты верытты питlат.
эlты рупата пирыты верытаl. Щи нэпек Минтруд хоща верса па Ми-
виты мохет. Ин топографт па ЭВМ операторт мосты питсат.
Министерство труда Российский Федерации альтернативный воинский службая lуhтасты рупатайт нэпек lэщатас. Хой lаhхаlа армия юкана альтернативный службая манты, щит сот хус хут специальность
нистерство юстиции хоща китса. «Российский газета» ханшты щиран, мет мосты рупатайт щит – арсыр леккарт, тохlаh хопатн рупитты хоятат, хуl веlты ёх, трактор машинайн рупитты хоятат, вуlы ша-
Альтернативный гражданский службая щи хоятат манты верытlат, хой номсаlан па эваlты турмаlн ант эсаllа. Хоlна вуlы шавиты па хуl веlты Овс мув шоши мир ёх ёlан хащман рупитты верытты питlат.
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
Акция «Подари здоровье ветеранам» Ун ляля яhхам Овс мув хоятат Ун емаh хатl еlпиян леккаратн вантlаят. Округ медицинский профилактика центр Ун ляль нох питам lапатъяh таlа йиты ураhан акция «Подари здоровье ветеранам» вераl.
Айкер па ункер тыlащhан хуват Ун ляля яhхам хоятат, икиlаl ляльн парм имет (вдовы участников войны), лялясты нётам хоятат (труженики тыла), концлагеря питыlыйм хоятат питlайт вантты, хой муйl каши па
муй щиран лечитты. Пиращ хоятат анта туп леккар хотан вантlайт, шэhкшак уна ювам па кашан хоятат хоща леккарт ёхи яhхlат. Щи хоятат lаlты щирlаl, урlаl, самlаl..., хоl мушаhа йиты верытты тахайlаl вантlаят.
Валентина РОХТЫМОВА ИА «Север-Пресс» эlты толмащам айкеlат
3
№12 (742) Lапат хутмет (суббота), Айкер тыlащ 21-мет хатl 2015-мет таl
Литература лопас Кантэлэтар (еlпи арат №11 газетайн уllат)
Йис потар арат Маркетта па Антерус Ошпун сэвман, Маркеттаев Хорам турн араl туllы: «Ма па анта ульня эви, Воlаh аhки тайм эви. Хор lов пиlн уlлийис ки, Нэ lов ухlа аl кираты, И таl lоват ай lовие Ма урhема кирыяты». Ошпун сэвман, Маркеттаев Хорам турн араl туllы: «Ма па анта ульня эви, Воlаh аhки тайм эви. Хор мис пиlн уlом мис эlт Мис йиhк ма ант йинщиlыlом Ай мис эlты пусом мис йиhк Ма самаhа шепиlыlом. Ошпун сэвман, Маркеттаев Хорам турн араl туllы: «Ма па анта ульня эви, Воlаh аhки тайм эви. Пунаl lоррты ма ант питlэм, Хор ош пиlн ус ки ошен, Ай ошие туп ма lортlэм, Хор пиlн ант уlом ошен. Тащаh хотн энмом ям пох, Нэман Антерусн маса, Воят веlтман, ой lув тайl, Нарсъюх ёша па вуйлийl, Ащеl рутат арат арыйl, Аhкеl ар сов па тутлийl. Хорам ханшаh сохан па lув, Восху щирн шушиlыйl. Тащаh аhки-ащи эви, Маркетта нэмн мийлиlыса, Нийl паlат хорам хотн Оlт тахайн lэщатыса. Тащаh аhки тайм ям пох, Тащаh ащи тайм ям пох, Там Антерус нэмпи ям пох Маваh пува йинщемийс, Войн ов щары нёсэмийс, Шихарlыты хотаh овl Пува йиhкан шошемийс. Антерус хота lоhемийс, Маркеттаев хущиlыйс: Таlаh ат lын мосаlтантастан, Таlаh ат lын апаlтантастан, Хорам lащкам хотъятаlн, Ханшаh хашап ярыlыстын, Хашап lыпийн ешащсатан, Моlты верlын верыlыстын. Хорам Маркетта эвиев Лёхитыты хота lоhас, Антопкеlаl эсlопсаllы, Хорам сохlаl нох эhхсаllы… Алина, каркам хотаh ими, Номас ара поныlыйс, Щи эlты иса нумасыйс: «Хоты Маркетта па ювмаl, Хоlта Куркетта па манас, Лёхитыты патлам хота Муя эви утща lоhас?» Няврэм турсый щаlта щащас: Няврэм няlом шупан ястас: «Маркетта па хоты ювмаl, Куркетта па верат вертмаl, Ар хуl эви lэвантомаl, Кавром хошик йинщиlымаl…» Хотаh ими аlаh верlас, Каркам ими аlаh киlас, Щаlта ким lув этлиlыйс, Няврэм хоllоп хуллиlыйс. Няврэм ёша вуйилисlы, Ернас пона поныlысlы,
Щашкана па ёвартмасlы, Эвет-похат инщемасlы: «Эвет-похат, ястыяты Хой па щимащ пища питас? Хой там няврэмие тайс, Ясаh тувом хоят па ма Маваh пувайиhкан понтlэм». Эвет-похат ястыlысат, Нэмоlт щи эlт ант хуlлисат, Няврэмие тайм эви Метшик такан увиlымаl, Нэмоlты lув ант уяттаl, Нэмоlты ант хуллиlымаl. Эвет эlты па инщасаl, Похат эlты па инщасаl: «Эвет-похат, ястыяты, Хой па щимащ пища питас? Хой там няврэмие тайс, Ясаh тувом хоят ма па Маваh пувайн щи понтlэм». Эвет-похат ястыlысат, Нэмоlт щи эlт ант хуллисат. Няврэмие тайм эви Метшик такан увиlымаl, Нэмоlты lув ант уяттаl, Нэмоlты ант хуlлиlымаl. Номас вертсат няврэм элты – Хоlты пеlа lувеl туты. Няврэмийе няlом шупан, Хоят ясаhан щи ястас: «Антерус ху охсар молщаh, Маркетта эви вурты ернас Ма хошема тутлияlн, Манэма щит мийлияlн, Щитн ма ат сайlыlайм, Тохи ма ат ёвартlайм, Тутн ант па ёсыllайм, Йиhка ант па шуйlыlайм»
Lоlмом эви Хорам эвет унтан якlат Арат туlат, якат туlат – Вяйнелы ям унт питарн, Калевала питар хуват. Калев ики Куллерво пох Нови охпи эномты ху, Хорам сэвом ваят lумтман, Вурты милаl оха понтман, Хув юш похев поныlымаl, Lов шанша lув омпсыlымаl, Эвет якты вутаh хара, Похат якты вутаh хара, Тащаh пох щи ёхтыlымаl Калевала унт питара. Хорам эви хоща шушмас, Эви такан апаlтсаllы, Сэваl эlты вуяпсаllы, Lоваl шанша опсаlтсаllы: «Нэмоlт хоята аl ястаты, Манэм тата нын вантсаты! Аhкеlа немоlт аl ястаты, Ащеlа ясаh аl туваты, Мосаh, эви пиlан уllом, И таl, мосаh, катlэм таllуh, Юм юх кутан, уллиlыlман, Пащар кутн оллиlыlман? Эви сэм йиhк мува пайтман, Lов шанша щи омсаlтаса, Щаlта такан апаlтмаса, Маваh торпа мосэмаса. Вяйнеlы унт питар хуват, Калевал унт питар хуват Эвев щит щи lоlмаlаса, Эвев щит щи еllы туса … Ун хоllопа питыlыман, Аhки эвеl каншты манас, Унтат пеlа ими шушас, Lорат пеlа юшаl понас, Хота эвет унтан яксат,
Арlаl тусат, якlаl тусат – Вяйнелы ям унт питарн, Калевала унт питарн. Ими щимащ ясаh ястас: «Куща эвем ант вантсаты, Хоlта пеlа эвем манас, Хоlта пеlа юшl понас?» Ошат вантты ай похие Ими пеlа ясаh ястас: «И пох тата ёхтыlыйс – Эвен патн тутлиlыйс. Куллервоя lув аяlтса Калева пирщ ики поха – Lов шанша эвен опсыlыса, Еllы щит щи тутлиlыса. Хорам ернас эlа lумтман, Вурты мил охаlа понтман, Эвен пеlа ям хув вантас, Щаlта lув пуhlала шуштмас, Наh хорамаh эвен вусlы, Такан lувеl апаlтмасlы, Сэваl эlты катlомтсаllы, Lоваl шанша омпсаlтсаllы… Сэм йиhкlаl ин мува поштсат, Lов пурантом торнат сортсат, Эномты ху эlты хащсат Муhева па щимащ ясhат: «Нэмоlт хоята аl ястаты, Манэм тата ант вантсаты! Аhкеlа немоlт аl ястаты, Ащеlа ясаh аl туваты, Эви пиlн яха уllом, Мосаh, и таl, мосаh, кат таl Юм юх кутн уллиlыlман, Пащар кутн оллиlыlман». Хоllоп кутн щаlта ими Щимащ ясhат ястыlыйс: «Мата йиhка эвем туса, Мата мува эвем таlтса, Мата мувн шукаl туllы, Lаварт шукаl хоты туllы?» Хоllоман, ин ими шушаl, Охшам щуhан сэмйиhк муhхаl, Юм юх кута сэмаl понаl, Пащар кута номсаl понаl: «Куща эви, хоlта мантсан, Куща эви, хота тапсан? Атом хоят ясаh пасты, Атом хоят lэтот вуррlы». Щаlта ими эвеl хуlас, Унт эlт эвиеl уваlтас: «Аhкие, ма воllы метсом, Атом хоят ёша питсом. Вяйнелы ун унт питарн, Калевала унт питарн Пиllам пиlн арlав тусув, Пиllам пиlн, якlув яксув. Калев ики Куллерво пох Нови охпи эномты ху, Хорам сэвом ваят lумтман, Вурты сопек кура lумтман, Муh хощева вана шушас, Ма пеlэма ям хув вантас, Сэвем эlты таlопсайм, Lов шанша па вощкисайм, Венш пуhl эlты рэскисайм, Щиты еllы щи тусайм. Сэр унт хуват, морт унт хуват Щит щи манэм тутлиlыllы, Варсат кутан ватаlтаllы, Вурты рыхан lапатlаllы. Щиты ищкийн потlаям, Хатl - найн хошмаlтlайм. Омеh аhки, манэм хуlа, Эвен шук эlты нох таlа, Мосаl, ин пох охн мийи, Муlаh ясаhан ястыйи!» Аhки щимащ ясhат ястас, Щимащ потрат потремийс: «Куща эви, манэм хуlа, Нётопса наh, эви, lавlа. Укко, Туром Ащи пеlа Ими щимащ ясhат ястас:
•Литература таlа юкантам лопас
«Укко, ешак Туром Ащи! Нётопса ма вохlом па щи: Туром Ащи, Укко ащи! Щи lоват ям верат вера: Куща эвем, омеh эвем Питыlыйс атом вера. Калев ики Куллерво пох Аl па, Ащи, шалитыйи. Нёllан вуйи, йохаlэн вуйи, Щи пох такан сутытыйи! Сорни йохаlэн нох таlы, Патр ох нёlэн па нох вуйи, Юрэн яха актыlыйи, Щаlта нёlэн вощкиlыйи! Эвем ёхlы ат эсаllа, Муша – тыша аl паятlа!» Ешак Укко – Туром Ащи Ими ясhат яма хуlас: Йохаlаl lув нох таlтсаllы, Нёllаl щаlта щи понтсаllы. Юраl яма артаlаслы, Нёllаl такан ёваlтмасlы. Укко нёlат тутн lэсат, Сыяh карты сый lый тайсат.
Виэны эвет Няl Виэны хорам эви, Мосаh вет хорасаh эви, Курэк хорпи каркам эвет, Lапатмет щарс нёлн усат, Торн апраhа сэврыlысат, Щаlта пая поныlысат. Ат йиhк пошом торн кутн Ояh лыпат уйтыlысат. Дуб юх лыпат уйтыlымэl, Lэпат мува поныlымеl. Дуб юх лыпат эlты айlта Юх вошие ныты питас, Щесат хащман, уна энмас. Нувlаl ара поныlысlы, Хатl пеlа китыlысlы. Туром унты юхев энмас, Паlhат хуват юшl понас, Паlhат еl ант эсаllаllы, Lыеl ёхlы китыlыllы. Туп и паlаhкар еl манас, Щата ныlа ай хопие, Хопан эномты хоятат, Lаhкар lаhкра омпсыlыlат. Вуна lый ант йинщиlыlат, Нэ хонна ант тутлиlысат. Вурты сохмат эlты похат Куl кеlшупат сэвиlысат, Кутн карты поныlысат – Щарс йират яха ярты, Юраh хумпат роммиlтаты. Кандалакша роммиlтаты, Хораман щи муват понты. Няl Виэны хорам эви, Мосаh, вет хорасаh эви, Курэк хорпи каркам эви Ям похата lэщаттыя, Нэhа lыеl тутлитыя. «Ям хоятат, щарс похат, Эвиlав нын аl вуяlн, Па мувата аl туваlн. Щимащ хорас тайты эвет Хота нын па уятlаты. Lыеl итн вуйлияlн. Lыеl итн тутлияlн, Хоят хоты – тыныlыlа? Lаhки тынан поныlыlа? Охсар иты тыныlыlа? Эвет итн вуйлияlн! Пора хащман, тутлияlн!
Моштантыты ясаh Виэна – щиты Нави щарс (Белое море) карел па фин рут ясhатан ястыlа. Надежда КОНЕВА толмащам арат
4
№12 (742) Lапат хутмет (суббота), Айкер тыlащ 21-мет хатl 2015-мет таl
Lуймас Пулhават вос па Карравос кутна, Ай Ас путарна и пухар уl, тампеl эваlт Ай Ас оваl, томпеl эваlт Хар посl. Щи пухар хоща, воllы Ас путарна, и ур хот lоймаl. Таl уlмаl. Щи порайна, Карравос эваlт уlты ёх, lуhан щита хуl веlман уlмеl. Щаlта сус порайна парта касlымеl, хой антсак веритl, щита таlан уlмеl. Щи порайна, воllы Ас путарна и ур хот lоймаl. Щи ур хотна кат семья яха уlман. Кат ёх нэhхи вой веlты яха манман, имиlан яlан хищман. И пеlкащ уlты имеl энамтысак. Няврэмаl ёсlаl эhхман омасты lоват. Кимет имеl есса вуlсак нуптаl, том ныhаl эваlт. Веlащ сэмна питам няврэм таймаl, тунты сунна. Энамты имеl, няврэмаl пиlна, эсамна янтмаl. Эсмаl ким таlмаl, щаlта няврэмаl вес хоща рескитаl, няврэмаl такан няхтаl, lув ищи няхтаl. Щикем такан аматтан. Вуlсак имеlна нох воlытыты, айсак имеl ант хуlантаl, щиты щи няврэмаl няхаlтаl. Имосайна, вуlсак имеl ёхи lаhмаlна и ныhаl пеlа lавмаl: «Най lаhты таха пеlа, моса путы таха этас, нох воlыятан аматты, иlайи йис, каман моса ёхатаl, наh сыянна. Ёхlаман хуlмет хатаl сыян антам». Энамты ныh вер ант тайl, щиты щи янтаl, щиты щи няхlаhан. Имосайна ув аl патlамтас. Энамты ныh пелак пеlа курмемас сэhк вуl, хун хоща еса охаl ант ёхатаl, щарэм туспи Куль ики. Няврэмаh ими хощаhна омсас, вурайна ёхи морхащас. Вуlсак ныh охсамаl вес хоща иlсак нярэмасlы, ув пеlа курмемас. Энамты ныhаl няврэмаl пиlна навийи щёhхамман омастан. Вуl ныhаl Куль ики инщасмаl: «Йирэм ики ант пеlы вантас, хальща кепа мин ёхlаман? Хуlмет хаттlы йис, хоты сыян антам». Куль ики нюхмас: «Нын ёхlын
ант вансаllам, туп хуlмет хатl томпина кат щищки вансам, оваh соям хуват мансаhан, сэй lорна кат хатl хоlсаhан, варсаh путы эваlт ким этсаhан». Вуlсак ныh мохты мостасlы, хоты lавас Куль ики, щитна па Куль ики пеlа lавас: «Йирэм ики, ма ким яhхlам, lытат lоhаlты, lопас паты эваlт». Вуlсак ими ким этас, и ампаl ухаl хоща кирсаllы, lопас эваlт сорам нёха хир ёхи таlсаllы, щаlта Куль икина сасна аlэмаса. Вуlсак ныh муllы яhхаl, сах кимаl сайна няврэмаl аlэмаllы, ёс каlтамна кесы аlэмаl, щаlта ким этаl, Куль ики пеlа lавман: «Итта хуl туlам». Каман няврэмаl ухаl хоща понlаllы, кимет ампаl кирlаllы, lопас паты эваlт сораlтам хуlы хир ёхи таlаl, том хираl lывам па хоlмаl. Хуlы хираl па масlы. Том пеlкащ туп хераh мораh сый щащаl. Айсак ими щёнаххи ювман, ант нёхlы омасl, ищимет щи карlас, няврэмаl ищи. Итта вуlсак ныh ким этас, lытат касты поращна, нави кевпи хир, lоhаl эваlт, потам хуlат понас, па ёхи lаhаllаllы. Ким этмаl юпина ув кимпи эваlт вуl умпи аlэмаl, Куль ики хиям пормас. Амп ухаl хоща туп щакармас, хот lыпина щалеh турна и ныhаl еl уватмас. Ими амп ухlаl такан еl
навармаlат. Хув антам, имосайна, итта Куль ики ким щи питас. Ищи курамна нёхамтас ими амп ухаl юпина, щаlта еl увамтас: «Щёпарты, щёпарты мия!» Вуlсак ныh мостасlы, иlампа умпи вохаl. Воllы щи ёхатты питса. Кесэl нох таllаlы, щаlта кесына вощhа lуяl щурэмаllы па вуран ёсна, юс пеlа перна щурэмаl, умпи парта lаскаllы. Куль ики щи лотна, хата перна щурэмаса, щита щи lояс, воlыяс. Щаlта ими. Амп ухаlна щиты щи еlащ юс хуват туса. Карравос тампина ай курт ус, Суп нэмпи. Итта амп ухаl, воllы хот щени lыпина ёхи таlмаl, ими няврэмаl пиlна. Иттам ими щени lыпина пеhкlаl тухаммеl. Кимет хатlаlна ар ёх, Вуlсак ныh юс хуват манlат ванты, хоты верса энамты ныh. Ур хот хоща ёхатlат па, щаlта ванlэl, юс ёхартна, юс тайна, ай ими ох нох эхтам, щаlта ур хот lыпина, пут юх хоща, ими суllаl нох тахартамат, няврэмаl иlампа таlаhты ки ёхи lыса, антам уlмаl. Щи юпина щи таха Луймассы альщиты питса. Касаh lуh, Карравос па Суп курт ёх щита хуl веlсат, щаlта суссы йиl па, парта касаllат. Карравосаh ёх итта тэlна щита хуl веlлиlат, туп камассы lуhhы йис, ант яhхты питсат касlман, хуl антами йис. Ущ порайна, итта товина, щи щита хуl веllат. Щи таха емаh. Lэваса щи тахайна па рут нэhхи эlты, хуl веlты ант рахаl. Карра хантэт щита lов йир верыlысат. Итта хоlна юх тайна охlаl lойlат. Карра щиlта хон юс маныlымаl. Вурты ёх порайна щита таlан, lов пиlатты тахайи таям, lов хотат па юх хот уlмаl. Там йис пора потар, манэм потартыяс омем ный, аhкаhкем Марья, ай уlмем порайна. Антонина Егоровна СЯЗИ ханшам потар па хор
Молщаh хорам понат
•Хорат потарlат
КЕРАН Митры верам хорам
Газета
«LУХ АВТ» Адрес редакции: 629008, ЯНАО, г.Салехард, ул. Подшибякина, 17 (34922) 4-68-03, 4-68-63 Е- mail: luhavt@yandex. ru
Учредитель (соучредитель) Департамент внутренней политики Ямало-Ненецкого автономного округа (ЯНАО, г.Салехард, пр-кт Молодёжи, д. 9) Газета зарегистрирована Управлением федеральной службы по надзору в сфере связи, информационных технологий и массовых коммуникаций по Тюменской области, ХМАО-Югре и ЯНАО 19 апреля 2012 года Регистрационный ПИ № ТУ72-00558
Тираж 700 Заказ 0191 Подписные индексы: на год - 29925, на полугодие - 84611
Газета вышла в свет 21 марта 2015г. Подписано в печать 19 марта 2015г. по графику: 16.00 фактически: 12.00 Газета выходит по субботам Цена годовой подписки 96 руб., в розницу не распространяется
Издатель Департамент внутренней политики ЯНАО (629008, Тюменская область, ЯНАО, г.Салехард, пр-кт Молодёжи, д. 9) Отпечатано в типографии ГУ «Северное издательство» (629008, г.Салехард ул. Ямальская, 14)
Главный редактор Г.П. Кельчин