ЙИСАТ УLА, АРТНАТ УLА, ХАНТЫ МИРЭВ НУПТАH ЯСАH! Яlаптаl тыlащ хутмет хатl 2001-мет таl вуш эваlт этты питас
Российская Федерация Ямало-Ненецкий автономный округ Газета №1 (731) Lапат хутмет (суббота), Яlап таl тыlащ (январь) 3-мет хатl 2015-мет таl
Пенсяр сыйl хува сясяl Пора ёхтас там ху эlты каматса ишакты ям ясаh ястатыя. Владислав Александрович Озелов хантэт кутан яма уйтlа. Lув хув тэlан культурайн рупитаl. Хантэтан хун си вераl вотся уйтlа? Lув каман пуш Россия хон мув ар воошат хуват каш верман яhхас. Lув па хон муватан па ус. Корр. Владислав Александрович, шеhк хува ювмаl наh каш верты хотан рупитты питмен. Озелов. Мет оlаhан, хоlна ма Васьёхован утаlтысам. Си порайн ма аhкем эlты вантсам, хоты lув якаl. Ашкуlая матсам, сита иси якты питсам. Ашкуlа етшаптамем юпийн педучилищая матсам утаlтытыя. Сита ансамбль «Ямал» ус. Сита па якты питсам. Сита па няl таl яксам. Юухат соlтана яхсам. Сиlта ёхатмем юпийн, «Сыра Сэв» нэмпи ансамбля вохсайм яктыя. Си порайн сита куся нэhа Елена Хабиевна Уфимцева рупитас. Lув ястаl: «Тамхатаl рупатая юва. Наh шеhк яма якlан». Па мосlам ки ёхатlам. Сиlта си еllы сита рупитты питсам па инты унты си рупитlам. Сита ими мосятсам. Ин мин кат эви энмаlсаман. Уна истан. Корр. Муй номасан наh тохи ханапсат? Си такlы уlты ант верытlан? Озелов. Ма айтэlан якlам па си ураhан си манэм ям, манэм амат. Амуя па ма иса lаhхаlайм яктыя, сита рупитты lытlайм. Си еlпийн коммерцийн рупитсам. Си пеlа самем ант оlаl. Юухат тохи вохсайм, сита манэман умась, ям рупиттыя. Корр. Сит па муй ям тайl? Тухаl ёх ухаl яма верlат, lайм яма наlатlат, юх эваlт ям хорат эватlат. Там рупатаен па хотсат сам воlытаl? Озелов. Концерт верlув, хоятат вантlат, хоты муh якlув, ёшпат сэкlат. Каш ванты хоятат шеhк аматlат
ястаlам, хоят арыяl ки сит нэпека ханшты рахаl. Як па хотсат нэпека сюртlэн. Ин па якты хошам ун хоятlув антомат. Ма хоlся уllам lув хошам якlаl? Сит ураhан ма иса ма. Ин па яlап як верты учиlам. Яlпа питты таlан яlап як этаlтаlам «Сыра Сэв» ансамблем пиlан. Хоты тыйl сит кусяйlувна вантты юпийн миран па артаlаlа. Корр. Кашh якты сир нарссован понlа. Си веран па наh хойн нётlайн? Озелов. Муh ансамблеван Валентин Вальгамов тайlув. Lув яма арыйl, яма нарсъюхан ёнтаl. Там пораятан мин тухаl ишан кат хоятан каш верlаман. Lув Владислав Озелов
муh якев ванттэl порайн, lув ойя питман няхlат. Вантман си, си вер lув самlаlа рахаl. Па lув ки аматlат, lув ки ойя питlат. Манэм сит эlты иси ун ям рув ёхатаl. Нумасlам, яна си ма хоятата нётlам, моlты сит онтас туlам. Си онтас ох сиран ант мэрайlа, lув хоятат самат ойн lапатман воlытаl. Ма якты верэм хоятата иси lэтот иты мосаl. Сишан ма ойh, ма уйтсэм ма самема мосты верэм. Тухаl хоят уlтаl хуват lув вераl ант верытlаllы мосяттыя, исимет кат йоохан кутан уl. Сит эlты нопсаl шуукасьман уl. Ма нопсэм ям. Ма ин ма хошты верэма па хоятат иси утаlтаты верытlам. Сит иси сам lэсьтаl. Корр. Ма сирэман, ханты мир хося шимаl як уl. Наh хоlся яlап якты сират каншlан? Озелов. Ма Ханты-Мансийска яхсам, сита потарсам. Сита ханты мир якты верат яма тайlайт. Утаlтасайм, ма ант хошам якlам этаlтасайт. Вантlэl, таhха, ма си веран еша хошlам, ант питсэl нэмаlты ханятты, ванна тайсайм. Корр. Там хоятэн, там рупатайн хув рупитаl, кашh порайн и хорпи як яктаl. Ситы ант ястаlат? Озелов. Айшак няврэмат ситы потартыlат. Ма па
Валентин Вальгамов
нарсlыйl, ма па якlам. И хоят вотся нарсlыты па якты ант верытаl. Куш хут ёш тая, куш хут кур тая, исипа ант верытlан ипуляh арыты па якты. Катра порайн, ханты хоятат ситы верыlымеl. Мин па сит ин нох аlапсэман. Валентин нэман нарасlыты утаlтыты яhхас нум мув хантэт хося. Сита нарсlыты верат, нарсъюх верты верат хоlна ант ёрэмасайт. Муh мувев хося си вер хасьси хурlас. Ин ай кеман энамты ёх нарасlыты питсат. Мосаh хуцы нарысlыты па якты верат утhат нох аlамlайт. Нарсъюх lурыты сый яма хуlты питlэв.
Корр. Наh тайты верэнна нарсъюх па пенсяр мосаl. Си пормасат lапкайн lэваса ант тыныlайт. Нын па хойн верlайты? Озелов. Нарсъюх эlты ки ястаты, сит Валентин Ханты-Мансийск мува яhхас. Сита утаlтыйс хоты верты мосаl нарсъюх, хоты мосаl lон таlтыя. Ин па lув верты питас нарсъюх. Корр. Пенсяр па? Хой верам пенсяр сэкlаты? Озелов. Ма верам пенсярlам сэкlув. Ма хува ис пенсяр верты питмем. Мет оlаhан катра пенсяр нох лосытсэм. Сит такlы хоты хоlся утаllан? Си веран хошам хоятlув хуван антома исат, lув верыlыйм пенсярlаl lыйсат па ушсат. Иса мосас «по новой» утаlтатыя. Оlаhа ма верыlысам шеhк lавартата усат. Сяlта сам утаlтыты питсам. Москвая па Питера яхсам, па хон мувата пенсяр верты тахаята яhсам. Па муван сикуш пеннсяр верты хошlат па манэм ант утаlтаlат. Ватман си, кашh хошты вер сит ох. Моlты ки яма верты хошlан сит юуран ох шитlат. Сишан наh туп вотся ат хошсан, вотся ат версан. Наh эlтэн ат мосты пормас каншса. Па хоята альlэн ки па хоят хося манты верытаl наh хошты верэн. Сишан, ма иса ма си утаlтысам. Ин ма си вер туhа сира утаlтасэм. Ма верты пненсярlам кена па сыяhа исат. Lув сыеl па муватна сясяl. Пенсяр сэкты нарэп мосаl. Нарэп иси ма верlам. Тамась пормас lапкайн антом.
Таlэв си сохнас, яlап таlа питсув. Яlап таlан, Владислав Александрович, тумтака па ойяhа уllа. Наh верты пормасlан хойтатан мосман ат тайlайт, наh верты тус якен хоятат самlаl ат lэсьтаl, куртаh ар мирэн, вошаh ар хоятэт ойя питман ёшпат ат сэhкаl. Геннадий КЕЛЬЧИННА инсясса КЕРАН Митры верам хорат
2
№1 (731) Lапат хутмет (суббота), Яlап таl тыlащ 3-мет хатl 2015-мет таl
«Брусничка» садика яhхсув Ван хатlап тыlащн яhмет хатаlн муh округев 84 таllуhа йис. Культура хотатн, ашкуlаятн емаh хатlат верыlысайт. Муh па, округ культура центран рупитты хоятат, «Брусничка» садика нях-каш этаlтаты яhхсув. Гидропорт пеlа щи садик уl. Няврэмиет, аматман, муh пиlэвн ёнтсат, арысат, арат хуlантсат, амаматщет увсат. Ёнтты верlав путешествие иты вертсэв. Оlhа няврэмlав ур вуlы хота тутлисlув. Урат эlты каматса ясаh ястыlыса. Татьяна Лар умащ арlаl тувемисlы. Щаlта ур нэhат няврэмат пиlн «Парнэко» ёнта ёнтсат. Щи арат нях, щи арат щалы щащас ёнтты
порайн. Кимет вуlы хотн па хантэт усат. Наталья Ребась па Надежда Конева тус ханты арые арэмисlын па няврэмат пиlн «вой веlпаса
яhхсатан», щит щиты ёнтсатан. Щи юпийн па селькуп вуlы хотн няврэмат шутщисат. Селькуп ёнта ёнтсат, селькуп арат хуlантсат. Саранат хоща па няврэмат тутлисlув, саран арат арысайт, саран мир ёнта ёнтсат. Щи арат амат ус, щи арат амат, щи арат ой! Няврэмат муh рут мувев эlты па и пуш хуlантсат, муйщир вошат-куртат мувевн уllат, муйщир шоши мир хоятат уllат, муйщир хуl-вой муh мувевн уl. Па муй арат ёнта няврэмат ёнтсат! Нумастэман, щит шеhк мосты вер ус! Рут мувев эlты няврэмат аршик ат уятlат. Надежда КОНЕВА потар ханшас
Хантэт каш версат Ванхатlап тыlащ ихощъяhмет хатаlн Окружной центр национальных культур каш верты хантэт пиlан Пулhавт эlты Харсаим воша яhхсам. Мохиlам умащ концерт яlап таlа иты ураhан версат. Надежда Конева па Александр Кулиш концерт тустан. Энамты эвет
ханты фольклорный группа «Сорни тутые» арэмисат, потар шупиет монщсат. Ханты щират- пищат уятты нэ, арыты нэ Надежда Лонгортова ханты хоятат каш верты щир эlты потартас, арыйс. Надежда Конева па Наталья Ребась кат арн мохет аматlыстан. Алек-
сандр Кулиш селькуп ясаhан арыйс. Хоятат Харсаим вошан мояh хоятат пеlа шэhк ямат. Концерт вантты ар хоят ёхтыlыйс. Хоl каш верам хоятат пеlа умащlыман па ёш пат сэhкман вантсат. Валентина РОХТЫМОВА ханшам потар
3
№1 (731) Lапат хутмет (суббота), Яlап таl тыlащ 3-мет хатl 2015-мет таl
Санаторно-лесная школа – щит атэl утаlтыты хот, щита Ямал мув ар район
эlты ёхтам няврэмат утаlтыlат. Щита lый утаlтыlат па лечитlат. Щи утаlтыты
хотан умащ рупитты. Тата няврэмат анта хув утаlтыlат. Щит ураhан, муh верэв –
сора уlапса ям пелкаl няврэмата этаlтыты па lувиlаl ям вер верты утаlтыты.
Овс муван уйтантысув Хун муh няврэмат пиlан ёнтlув, емаh хатlат верlув, lый иса аматlат. Округев емаh хатl ураhан («День округа») ванхатlап тыlащ ветмет хатаlан утаlтыты хотан «Овс муван уйтантысув» («Встречи в тундре») емаh хатl версув. Хуlмет па няlмет класс няврэмат щи
порайн шэhк самаhа нётсат па ёнтсат. Щи емаh хатl Раиса Александровна Айтнякова па Ирина Петровна Вануйто каш верты щиран тусlын. «Овс муван уйтантысув» емаh хатаlн няврэмат матты Овс мувеlа ёхтыlысат па хошам ур хота ёхи питамтысат.
Сценайн няврэмат ошlаl па тусlаl этаlтысат. Lый Овс мув эlты lуhтарт потарсат, потар шупиет мощсат, этаlтысат, муй щиран урат мояh хоятат шайн ищаlтаllаl. Хуlмет класс эвет «Луhханщапат» ар ур ясаhан арысат. Няlмет класс эвет хорам ханшеh нуй сахатан яксат. Няврэмат lый мир ёхlаl ёнтты щират этаlтысат. Щи ёнтапсайт ур ёх щират, пищат па уlапса этаlтыlат.
Емаh хатl хоlаты епийн, вуlы хот куща нэhан шай инщты вохсаюв. Ям эпlан хуlаh, хошакн, нёхийн lапатсаюв. Щи емаh хатlат няврэмата шэhк мосlат, lый няврэмат мувеl, хоятlаl, рутlаl щират па пищат уятты па ант ёрэмиты нётlат. Раушан АЙТНЯКОВА па Ирина ВАНУЙТО ханшам потар па миям хорат
Эпlаh ям шай
Пулhаватан торах муш эlты ямаlтман шоши мир няврэмат утаlтыlат. Утаlтыты сыс эlты арсыр хорпи каш верыlыlат, емаhхатlат постыlат. Шай эlты потар па верыlысув. Хольща шай тыйс па хоты мосаl шай акатты па шавиты. Катра хантэт шай лыпат актыlысат, сораlтысат. Щишан хантэт щиты потартысат: «Шай инщты lоhтыя». Няврэмат ураhан нях-каш этаlтыса, хоты и митху шайl эпlаhа верты ураhан торнатан, lукан па вощрэматан эсаlсаllы. Няврэмат шеhк няхсат. Ханты па ур няврэмат яма уйтlэl, хоты мосаl
шай инщты. Муй хорпи lыптат шай юкана акатты мосаl. Хоты сораlты мосаl. Няврэмата катра самовар этаlтыса. Хоты няврэмат ястысат: «Муh еlпи ёlан па тамащ самовар тайсув». Ин lапкайн арсыр хорпи шай тыныlа. Lапка шайт няврэмата этаlтысайт па потарса, хоты шай муш ямаlты верытаl, шай юр маl. Няврэмат шай эlты lуhтар lуhатсат, ар арысат. Потар етшам юпийн няврэмат мампащ пиlан шай йинщты мантсат. Няврэмата па ун хоятата шеhк умащ па каш ус. Надежда Кокк ханшам потар па верам хор
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○
Lухсаhа уllув Санаторно-лесной школая округ вошlув па куртlув эlты няврэмат утаlтыты ёхатlат. Оlаh сыс ёхаттэlн lув lухас верlат. Щи кеша нэман каш щир верlа. Щита няврэмат па lувиlаl шавиты хоятlаl пиlан уйтатlат. Оlаhан потар щит эlты манас, хоты школа тыйс, хойтат там школайн утаlтысат, хота lув ин уllат па рупитlат. Щи тумпийн няврэмат lув эlтайlаl потрат lэщатсат, нэмlаl альсыlаl. Щаlта няврэмат нях-каш суран ёнтсат, потарсат, хоты lув утаlтыты питlат. Мет юхат лотереяйн ёнтсат. Щиты щи няврэмат кутlаlан lухсаhа па вещката уllат. Зинаида КУЛЬМАМЕТЬЕВА ханшам потар па верам хор
4
№1 (731) Lапат хутмет (суббота), Яlап таl тыlащ 3-мет хатl 2015-мет таl
Ими хиlы Монщ оlаh шупаl №51(729) газетайн уl.
Ими хиlы нумасl: «Муй верты?» Хоты лэhки нэрыйl, курта ёхlы щи шушас. Оlаh курта ёхтас, уншак нэ уlам хота lоhас. Пиращ отhан пеlа ястаl: – Щиты, щиты… Катhаllаман лаккеl шоппи эватмаса, иlта муван хащсам. Муйн нохlы ёхатlам? Пиращ ики ястаl: – Тата, хоlща карты ворш уl. Карты воршан нох туlайн ки щи. Lовн кирса, карты ворш уlты таха альса. Ими хиlы щи ёхтас, вантаl: карты ворш – щит пиращ ики. Щи ики карэмаl па карты воша тыйl. Карты ворш ястаl: – Туты хоты туlэм, туп ма щах пирщемисайм, мосаh, щёмем ант ёхатl. Нёхи lэщата. Нохlы пурlаман манlаман, муйкем манlаман, щикем манэм нёхийн lапатты мосаl. Мув ус унты ёхатсатан. Ими хилыя пиращ ики ястаl: – Ин манты питlаман, охем и пелак карэмиlэм, уhlэм нёхийн хойlты, кимет пелак карэмиlэм па уhlэм нёхийн хойlты. Муйкем манlаман, щикем манэм lапты. Нох ёхатты питlаман, аl нумасыя: «Нох щи ёхатсаман». Щиты ки нумаlмиlан, мохты иl раканlаман. Катра хоты ма еl-ёхи яhхсам, ин щёмlы питсам. Ин икеl карэмас, карты ворша йис. Ими хиlы нёхи хырlаl кат пелка ярсаllы па карты ворш шанш ура
(ханты мир монщ)
Ими хиlы нэhаl пиlан еllы манlатан нох lэlас. Щи нохlы манты питсатан. Карты ворш и пелак охаl карэмаl – Ими хиlыйн уhаl хуват нёхийн лукемаlа, кимет пелак охаl карэмаl – нёхийн хойlтlа. Нох щи ёхатты питсатан, нум пелак турам ныты питса. Ими хиlы нумасl: «Я, щи ям, куш кепа ёхатсаман». Щи пуляh иl туты питсайтан. Иl ракатсатан. Ворш ики ястаl: – Ма ин мунты щи ястасам, нох ёхаттэман аl нумасыя «Нох щи ёхатсаман». Па мантэманан щиты аl нумаса. Хаlэват манlаман. Кимет хатl па нёхи эвтас, хырата понтсаllы. Пурlыстан. Карты ворш и пелак охаl карэмаl – Ими хиlыйн уhаl хуват нёхийн лукемаlа, кимет пелак охаl карэмаl – нёхийн хойlтlа. Имоlтыйн Ими хиlы аh-
кармаl – нёхиlаl хоlамеl. Карты ворш и пелка аhкармаl – нёхийн ант маlа, кимет пелка аhкармаl – нёхин ант маlа. Ими хиlы кешеl лакемас, пещl эlты нёхи эватмас. Щи нёхийн ворш икеl lапатты питсаllы. Нёхеl хоlас, кимет пещ нёхеl па эватмасlы. Па воршаlа lапатсаllы. Щиты урайн, урайн нох ёхатсатан. Карты ворш ястаl: – Щи охlа, ёхатсаман. Ими хиlы ёхlы нюхмаl: – Хоlща иl охаllам, пещ нёхиlам хоlт эватсаllам. Аяlта иl ваhкас, оlаl. Нумасl: «Ёшlам, курlам яха щуhкартlаlам, щиты оllам, хаlэват муй питаl, щит питаl». Щиты щуhкарlас, иl вояпса. Оlас, оlас. Нох верэмимаlн пещlаl таlаhат, каши хоlна антом. Нэ мощатм отhан, нэlын
Вуlы шавиты ёх lухсат Lапа, Щап, Катша, Беля, Щет, Рэпа, Ханщи... – щит иса ханты ёх ампlаl нэмат. Кашаh вуlы шавиты ху ампаl lувеl рахты нэман понlаllы. Ям увты ат уl. Хоlна кашh хоятат вантаl, муй
хорпи lув ампаl. Ханшаh ки – ханщи, нови ки – беля, сапаl хорпи хор ки тайl – щап, питы ки – щет... Муя тащ шавиты хоята амп мосаl? Амп lувеlан щит lухас. Вуlы керат-
пиlан манман. Манм юшн туп хащмаl. Щи юш хуват манl. Имоlтыйн хота ёхатl. Камн lойl, ёхlы хуlантыйl. Катhаllаl хоlна нэ аратыlтан. Кашh ху айшак нэ туты lаhхаlа. Ими хиlы ёхи lоhаl па ястаl: – Муй верlатан? Муй нэ аратыlтан? Муя манэм иl эватсаllын? Нын патанан ма щи арат вера питыlысам… Нын туп нэ аратыты кеша уllатан. (Хуйhаllаl иса машьяйhан). Ёхм пай хатку, тата щи наh юкан нэhен. Емаh кев пертыкку, там наh юкан хоятэн. Там па ма юкан нэhем питаl. Я щи. Щитэlан ёхи манты питсат. Емаh кев пертыкку курта ёхатсат, lув нэhаl пиlан хащс. Па мантсат, мантсат. Ёхм пай хаткку курта ёхатсат, Ёхм пай хаткку хоятl пиlан хащас. Ими хиlы нэhаl пиlан еllы манlатан. Куртаlа ёхатсатан. Имеl ими хоlна lыl поlhаl уl. – Хиlые, ёхатсан? – Ястаl. – Ёхатсам, ёхатсам, – Ими хиlы ястаl. – Нэ тусан? – Тусам. Имеl ими, таhха, парыlыйс. Ими хиlы ийимеl пиlан, мосаh, ин хоlна уllатан. Щи. Эрнст КУРТЯМОВ монщам монщ, Валентина РОХТЫМОВА нэпека lэщатсаllы па хоран ханшсаllы
•Хорат потарlат
ты нётал, воштыты нётаl, утан уlты воят паlтаптыты нётаl... Тащ шавиты ху амп такlы улты ант верытаl. Валентина РОХТЫМОВА ханшам потар шупие па верам хорат
Рэпа
Газета
«LУХ АВТ» Адрес редакции: 629008, ЯНАО, г.Салехард, ул. Подшибякина, 17 (34922) 4-68-03, 4-68-63 Е- mail: luhavt@yandex. ru
Учредитель (соучредитель) Департамент внутренней политики Ямало-Ненецкого автономного округа (ЯНАО, г.Салехард, пр-кт Молодёжи, д. 9) Газета зарегистрирована Управлением федеральной службы по надзору в сфере связи, информационных технологий и массовых коммуникаций по Тюменской области, ХМАО-Югре и ЯНАО 19 апреля 2012 года Регистрационный ПИ № ТУ72-00558
Тираж 700 Заказ 0009 Подписные индексы: на год - 29925, на полугодие - 84611
Газета вышла в свет 3 января 2015г. Подписано в печать 29 декабря 2014г. по графику: 16.00 фактически: 12.00 Газета выходит по субботам Цена годовой подписки 96 руб., в розницу не распространяется
Издатель Департамент внутренней политики ЯНАО (629008, Тюменская область, ЯНАО, г.Салехард, пр-кт Молодёжи, д. 9) Отпечатано в типографии ГУ «Северное издательство» (629008, г.Салехард ул. Ямальская, 14)
Главный редактор Г.П. Кельчин