Лух авт 45

Page 1

ЙИСАТ УLА, АРТНАТ УLА, ХАНТЫ МИРЭВ НУПТАH ЯСАH! Яlаптаl тыlащ хутмет хатl 2001-мет таl вуш эваlт этты питас

Российская Федерация Ямало-Ненецкий автономный округ Газета №45 (723) Lапат хутмет (суббота), Ас потты тыlащ (ноябрь) 8-мет хатl 2014-мет таl

Пулhавт вошн семинар верса

Дорогие ямальцы! От всей души поздравляю вас с одним из значимых государственных праздников – Днём народного единства! Уроки истории нашего Отечества доказывают, что во все времена единение и сплочённость граждан вне зависимости от происхождения, национальности и вероисповедания приносили великие победы и свершения, формировали истинные духовные ценности, которыми мы сегодня по праву гордимся. Этот праздник побуждает нас к новым достижениям, стремлению плодотворно трудиться во благо Российского Севера, великой державы. В единении наша сила, залог успеха всех добрых начинаний. Убеждён, вместе мы сделаем Ямал ещё комфортнее и краше. Дорогие земляки! Искренне желаю вам крепкого здоровья, счастья, мира и добра на долгие годы. С праздником!

Председатель Законодательного Собрания Ямало-Ненецкого автономного округа С.Н.Харючи

Ай тахайт потты тыlащн хольмаh пеlа lапатмет хатаlн семинар верыlыса. Щи эlты щата потар lойс, хоты шоши мир хоятат уllат, хоты община верат lойлат, ай вошатн-куртатан хоты хоятат яммиllайт, кашаhа йитэl порайн, хоты няврэмат ашкуlайн утаlтыlайт. Щи семинар верты Шоши мир департамент номас верыlыйс. Щи эlты ИА «Север-Пресс» айкеl туты хоятата щата рупитты ху Олег Сюгней ястыlымаl. Lув ясhаl хуват, информационная система щит ураhан вертман уl, куш хота хоят ат ус, lув иса ат уйтас, хоты верат мувевн lойlат, хоты рут мув кущайlаlн, мосты порайн, нётты вератlа. Информационная система юрн куща ёхат, куш ун вош вуя, куш ай курт вуя, иса яма-

Семинаран рупитам ёх

шик рупитты питlат, аналитическая информация тайман, хоятата аршик нётопса верты вератlат. Щи информационная система юрн шоши мир факторияйт эlты, общинайт эlты, емаh тахайт эlты, хаlащат эlты иса

моlты уятты рахаl. Куш мата тахайн информация понтман уl, па тахаятн па вантты рахаl. Щиты поном вер – нэпекат и яха информационная система lыпия поном вер – шек ун нётопса хоятата вераl.

Екатеринбург вошн хуl яма lутты Щехр тыlащ па ай тахайт потты тыlащ сыс Екатеринбург вошн Ямал мув эlты тувом хуl яhкем пуша аршика ювмаl. Кашаh хатl lапкаятн катсоткем киlа хуl тыныlа. Мохсаh, ряпушка, сарах, пышьян эlты консерваят, тутн ёсыlтом (копченная) хуl, сораlтом мохсаh па пышьян, ая шукатом хуl (фарш) щата тыныlа. Щи эlты ИА «Север-Пресс» айкеl туты хоята пресс-служба ёхат ястасат. Щиты ки тынасты вер еllы манаl, кашаh тыlащ хуткем тонна Ямал мув хуl

тыныты питlа – щит яhкем пуш аршик, хащом таl пеlа ки вантты. Екатеринбург вошаh хоятат ясаh щирн щит шек эпlаh lэтот, па леккарат ястыlат, хуl lэвман, хоятат уна пелка йитэl унты таlаhа, мушlы, уllат. Па щаlта па хон пелак эlты (Австралия, Канада, США, Норвегия, Евросоюза lоhом хон муват) туты lэтот шимlашик йис. ИА «Север-Пресс» эlты Надежда КОНЕВА айкеlат толмащсаllы, Марина Яр верам хорат


2

№45 (723) Lапат хутмет (суббота), Ас потты тыlащ 8-мет хатl 2014-мет таl

Эстония мува хоятат яhхсат

Эстония мува яhхам хоятат

Ярхусмет соттаl кимет шуп эlты ханты хоят уlты мува ванкутlы ясаh хуват рута уlты па мир хоятат ёхтыlыты питсат (венграт па финнат) – яhкем экспедиция верыlыса. Иса моlты вантом верат туhащира нэпека ханшсаllаl, шоши мир хоятат пормасат акатсаllаl, lый ун вер вертсат. Щи экспедицияйт верыlыйм

юпийн па научный нэпекат ханшиlысайт. Тухаl нэпекат хонна рущ ясhа ант тоlмащсайт. Ин там пора унты венгратан, эстонцатан, финнатан муh иса ван рута тайlаюв. Па финно-уграт кутн муh хоятlав па фестивалята яhхиlыlат, конференцияятн, семинаратн рупитlат. Мосванан муh культурайн ру-

питты Овс мув ёхlав Эстония мува па яhхсат. Муй па lый щи мувн вертсат? Щи эlты ма Антонина Константиновна Ануфриева пиlн потартсом. – Антонина Константиновна, хой Ямал мув эlты па наh пиlэнан Эстония мува яhхас? – Культура эlты муh няl хоят усув, ма пиlэман хонна Александр Кулиш яhхас, Людмила Дибикова па Антонида Сметанина. – Хойн Эстония мува китыlысайты? – Шоши мир департамент щи кеша ох эслиlыйс. Ун пумащипа департамента ястаты вутщиlув. – Антонина Константиновна, муй верн па мува яhхсаты? – Эстония хоятата, няврэмата муh шоши мирlав уlопса алиlысув. Школаята, гимназияята тутлисаюв, муh рут мув арlав щата арысlув, няврэмат якты утаlтысув, ёнта хущиlысlав, тус ёш пормасlав выставкаятн алиlысув. Па щи эlты ястаты вутщиlом, кашаh школайн, гимназияйн няврэмат щикем яма хуlантlат, иса моlты эlты инщасlат, щикем lыеl моlты иса умащ! – Эстонияйн муй па вертсаты? – Музеята, выставкаята па тутлисаюв, хорам вош хулэт хуват шушиlысув, йис замкат пеlа вантман. – Муйщир вошат-куртат вантсаты?

– Таллин вошн усув, кимет хатlан Харьюский уезда тутлисаюв, Алавере вошн, Харью вошн усув. Хуlмет хатl Тарту воша тутлисаюв, щата гимназияйн, щаlта университетан яксув-арысув. Няlмет хатl па Тарту вош хуват экскурсия верыlыса, щаlта Вилянди вошн ашкуlайн па музыка ашкуlайн концерт верыlысув. Ветмет хатаlн па ун концерт Мустпеад Мая вошн верыlысув. – Мата финно-угория хоятат па Эстония мува ёхтыlысат? – Марийцат усат, Пермь эlты саранат усат, ханты эвет Санкт-Петербург эlты, венграт усат, Мордовия хоятат усат. Эстонцат па муh пиlэвн яксат-арысат. – Антонина Константиновна, Эстония мув эlты муй ястаты вератlан? Саменан хонна щи Финно-угория мува вохlайн? – Эстония мув эlты туп ям ясhат ястаты вератlом. Умащ lый ясhеl хуlатты! Щикем сыстам мувие, и нампар шук вошхуlыйн антом, торнат иса мосты щирн и lовата lортман уllат, хотат хорамаhат, иса lэщатман уllат. Муh пеlэва хоятат па яма усат. – Пумащипа, Антонина Константиновна! Мосаh, хун порайн щи хорам мува па яhхlан. Надежда КОНЕВА ханшом потар, Антонина АНУФРИЕВА верам хорат

«Хатl» нэмпи обско-угор театр Обско-угорский театр эlты ар ям ясаh ма хуlлиlысом па ант уятсом, а хота щи театр эlты lуhатты мосаl? «Югра» журналн lуhатсом, унт lор тыlащн, 2012-мет таllуhан эслиlыйм. Катра пораятн мойпар як верыlыты порайн муйщир нях-каш верат туп ант питыlыlат. Хоты хуlом ху вой паятты мантсат, паl-тамасат па вурайн курlаl тусlаl. Щаlта па хуl веlты хуйhан эlты нях-каш вер: хопа омасман, итl и пелка lоваlтаl, киметl па кимет пелка … Щимащ ай нях-каш верат эlты матты номпсаh хоят театр пеlа номасlаl понтсаllы, ханты ясаhан па сценайн спектаклят алиlыты питсайт. Катхощьяh таllуh хуват Сумат вошн обско-угорский театр уl. Шоши мир хоятат ханшом нэпекат хуват lый постановкайт ве-

рыlыlат. Мет самаhа Татьяна Молданова, Еремей Айпин нэпекат юрн молты верат хоятата алиlыlайт, ханты па охаль йис потрат, монщат хуват па постановкайт верыlыlайт. Обско-угорский театр спектаклят «Туром няврэмат» (Дети неба), «Суматвош хорамат» (Югорские россыпи) хоятатн яма уятlайт. Куш муй щи театр хоятата алиlыйl, иса шоши мир уlопса эlты потар lойl, иса шоши мир ёх номпсат щащlат. Па щи эlты театран рупитты хоятат сцена эlты ястаты вутщиlат, хоты ин там порайн хоятат уllат, хоты номаслал понтман тайлаллал, муй lыеl ям, муй па атом, хоты хоят пеlа яма уlты мосаl. Хоятат, аматман, обскоугорский театр верат вантlат, спектаклят вантты ёхтыlыlат.

Театр режиссерат щи эlты нумасlат, еllы щимащ яlоп спектаклят верты, хоты ин там порайн уlты хоят номасlаl поныlыllы, хоты катрашик ханшом нэпекат хоятата яlоп щирн алиlыты рахаl: хоты хоятат уllат, хоты вещката уlты мосаl, муй театратн хоятата алиlыты рахаl. Театр lыlаh шув хоятата туты вутщаl, хоятат спектакль вантман, щи эlты ат нумасlат, хоты вещкат веншан уlты мосаl, хоты хоятат ураhан ям верат верты рахаl. Хоятат театра яhхlат ки, щит щи эlты ястаты рахаl: театр мосты вер вераl, lув хоятата мосаl, хоятата lыlаh шув мал, вещкат номас туl. Театр режиссерат щи эlты нумастlат,Чингиз Айтматов, Мартин Макдонах ханшом постановкайт щирн няврэмат ураhан па спектаклят верты.

Театр еllы фестивалятн па ёнтты номас тайl – Международный финно-угор ёх «Майатул» театр фестивальн, Международный театр «Соло» фестивальн, «Реальный театр» театр фестивальн. Па Россия мув вошат хуват, па хон пелак хуват па яhхиlыты номас тайl. Мосванан обско-угорский театр «Хатl» кат спектакль «Белое пространство» округ театр фестивальн алиlыйс, спектакльhан «Черная песня» па «Любить…» эlты шек ям ясhат ястыlысайт па дипломат па артистат ишканщап нэпекатн мойlыlысайт. Щи театр шек ун па мосты вер муh Овс мув мирэв ураhан вераl. Театр верат юрн мув мувев эlты, муh хоятlав ям па вещкат уlопса эlты па мув миратн хоятат па уятlат. Надежда КОНЕВА ханшас


3

№45 (723) Lапат хутмет (суббота), Ас потты тыlащ 8-мет хатl 2014-мет таl

Муh финно-уграт Ин ар потартlа щит эlты, хоlща, муй рутат эlты шоши мират тыйсат, хоты рут ясhев, уlапсаев шавиты мосаl. Lорвош интернатна ай йиhк лотат потты тыlащан хусмет хатl эlты хольмаh пеlа lапатмет хатl унты «Муh финно-уграт» емаh хатlат версув. Ун хоятат па няврэмат выставкаят версат, хота шоши мир ёх сохат, ёнтапсаят, хуl па вой веlты пормасат шияlаты рахас, шоши мир арат арысайт. Щи ям номасна Lорвош интернатна таlаh lапат няврэмат пиlна няврэм шавиты нэlаl рупитсат. Оlаh хатаlна няврэмат нэпек lуhатты хота яhхсат. Щита нэпек lуhатты хот куща нэ Любовь Германовна Логинова lувиlаlа презентация этаlтыяс. Щи презентация финно-угорский мир хоятат: охалят, вепсат, водет, ижорат, карелат, удмуртат, мордвайт па саамат эlты ус. Хота муй мувна lув уllат, муй арат хоят

Хуlмет хатаlна ханты ясаhна туса ариты «Lорвош нэнат» ёхтыlысат. Щит Маргарита Константиновна Шиянова, Зинаида Васильевна Шиянова, Софья Даниловна

ус. Юхат Маргарита Константиновна мастер-класс этаlтыяс, хоты акань-оберег верты. Няlмет хатаlна эвет па похат Галина Гавриловна мастер-классан венгар мир акань верты утаlтысат. Lапат сыс няврэмат утаlтаты нэlаl пиlна аканят ёнтсат. Инна Анатольевна Кельчина пиlн Питlор па Lорвош мув акань верты утаlтысат, Наталья Васильевна Кондыгина пиlн Щаня мув акань версат, Татьяна

еlпи няврэмат ёнтсат. Сохам, щёl, кев пиlн ётты щират этаlтас. Няврэмат щаlта ёнтты питсат: хой капрон сохамна, хой кевна, хой щёlна. Хув lув ёнтсат. Светлана Павловна няврэмата мойlапсаят тус. Юхат иса клубна актащсат. Щита няврэмат верам хорамаh лыптаh охшамаh нэhат па нуй кувщаh ёх, ай отпаh ёнттатат эlты ма выставка lэщатсам. Галина Гавриловна няврэмата акань ур хот этаlтас, хота ар мув оlаh эlты уlты мохет усат. Щи тумпина няврэмат викторина пиlн рупитсат. Викторина финно-угорской хоятат эlты ус. Любовь Германовна няврэмата ёнтапса этаlтас, хота няврэмата мосас финно-уграт эlты ястапсаят туhа пайтты. Щаlта ханты ясаhан «Ими хиlые» эlты няврэмат мультфильм вантсат. «Шоврые» эlты Светлана Павловна Кельчина монщас. Галина Гавриловна ай эвиет пиlн (Света Возелова, Ксюша Салтыкова, Наташа Возелова) ханты ар «Тиф-тиф» арысат. «Lорвош нэhатан» тус аратан па амтаlсаюв. Няврэмат яма рупитмеl ураhан интернат куща нэhан Федосья Афанасьевнайн мойlапсаятн масаят. Хой ёхты-

Ёнтам аканьlув

уllат, муй хорпи сохат тайlат, муй ясhатан потартlат. Кимет хатаlна муh хощаев интерната касты ёх ёхтыlысат, щит Эрнст Иосифович Артанзеев, Геннадий Васильевич Пырысев па Айсель Салтыкова, мун интернатэвн уlты эви. Ёхтам мояh хоятат потартсат, хун lув касты питсат па хоlта муй вошата па мувата яhхсат. Потартсат, муя касты хошты мосаl. Шитам мойlапсайlаl аlлисат: грамотайт, медальт па кубкат.

Хунзи па Лариса Романовна Назарова. Lорвош эlты, хуl веlта панlаl эlты lув арысат. Зинаида Васильевна ийlаhаl эlты арыяс. Маргарита Константиновна сэма питам па энмам муваl эlты, ар вой па хуl веlам ащеl па яйl эlты, па тусаhа ёнтысыям аhкеl эlты арыйм тус арат хуlатсув. Няврэмата ханты арат, хота шеhк ям яснат усат, муй хорпи тащан муh мувев, лыптан lуh, ищки таl, сорни хорпи сус эlты шеhк умащ хуlатты

«Lорвош нэhат» арыlат

Мойh хоятат пиlн хор усув

Андреевна Тыликова пиlн Тэк мув акань ёнтсат, Галина Гавриловна пиlн васы охпат сох эlты акань версат. Lув хоlна ёх няврэмат пиlн товтат верты утаlтысат. Хоlна няврэмат хоща Светлана Павловна Кельчина ёхтыlыяс. Lув камн хорпи ёнтапсаят этаlтыяс, хоты

lыяс няврэмат хоща, хой нётас муhева там ям верна, иса аканятна па ям ясhаh нэпекна мойlасаят. Ун пумащипа муh щи ям хоятата ястаlув. Юхат иса яха lойlысув па хора усаюв. Lорвош интернатна рупитты нэ Инна Анатольевна КЕЛЬЧИНА китам потар па хорат

Lорвош


4

№45 (723) Lапат хутмет (суббота), Ас потты тыlащ 8-мет хатl 2014-мет таl

Ими Хиlы па хуlам меhк Ими Хиlы лэhки уl. Имеl ими пиlн уllатан. И моlты хатlа йиl, имеl ими пеlа ястаl: – Наh утлап юх уямlан эlты манэм нёl вера, юхаl вера. – Верlэм ки верlэм, похие! Ёшен нёр, курэн нёр, хот шанш пелка, унтэh пелка аl мана. Ов еlпенан хухатlыя. Ими Хиlы вой веlты янхаl, кашаh хатl вой туl. И моlты хатаlан нумасыяl: «А муя па хот шанш пелак унта ат эсаllаям?» Имеl ими ёlан ронтаl кумн хот шанш унта хухаlаl. Ими Хиlы лэhки хот шанш унта хухаlаl, щиhанща. Манас, манас, щёl хота этас. Щёl хота ёхтас, ёхи lоhас. Меhк ими lыпиян омасаl. – Хиlые, – аматман ястаl, – похлэhкиян ёхатсаям.– Мет ям, – ястаl, – юх аlтты, йиhк туты пох щи манэм мосаl, – ястаl. – Щахашак, акен ики ёхатаl па, наh ёхи щи lэlаян, па ма наhен хоlта иl ханятlэм? – Я, щи, яна щи, таhха, lэlаям. Па lэlаям ки, щи lэlаям, хоlта манlам. Имеl ими осам хир шанша щи lоhемас. Еша ус, меhк акеl ики щи ёхтас. – Хэй, ими, хотэн сэма-

таl-паlатаl, – ястаl, – щи похлэhкиен манэм мийlыи, – ястаl, – ма lувеl ёхи lавемаlэм. – Ийlап-асlап, – имеl ястаl, – похлэhкием наhен муй щирн маlэм? Ма пирщемасаям, манэм юх аlэматы мосаl, йиhк туты мосаl, ант маlэм, – ястаl. – Я, антом ки, таи, таи. Я, оlсат. Хаlэвта йис, нох киlсат. – Ими, – ястаl, – унтыты манlам, похлэhкен манэм мийlыи, ма lувеl унта тутlыlэм, вой веlты яhхlаман. – Наh, – имеl ястаl, – сора-сора lэты ураhан унта вохlэн, наh, – ястаl, – кашаh хоят, мощатlан па, унта туllан, ёхи lэllан. Ант маlэм. – Ант lэlэм, ант lэlэм, наhен ки шеhк такан мосаl, ант lэlэм. – Я, маlэм ки маlэм, похлэhкем манэм мосаl, ёхи аl lэви похлэhкем. Манэм юх аlтты мосаl, йиhк туты мосаl. Я, ин отhан lэщатыстан, lэlтассатан, пут муйн вустан, манlатан. Lапат сурh ун патар ох пут ай ухlа омассаllан, lэтот каварты. Мантан сахат, (lув и охпи меhк ики), и юш юхар эlты па кат охпи меhк ики этас.

Кат ху инщасlаllы: – Хоlта манlатан? – Унтыты манlаман! – Унтыты манlатан кат хуйн, манэм па вуяlн. Хуlам ху яха манlув. – Па наh яhха. Хуlам ху яха манlат, яха шушlат. Я, манlат, манlат, и юш юхар эlты хуlам охпи меhк ики этас. – Хуlам ху хоlта манlаты? – Муh, – ястаlат, – унтыты яhхlув. – Унтыты манlаты, я, манэм ищи вуяlан. Яха яhхты каш. Щиты щи яха манlат, унтыты яха шушlат. Унта ёхатlат, щещ хот верlат. Ястаlат: «Я, хиlые, муй наh унта манlан, вой хоlща вуlан? Я, хащиlыя. Муh ёхаттэв унты, lэпас хот вера, юх сэвра, йиhк lоlта там путэнан. Муh щаха, унтан шушиlыты ёх, няlамlув сорlаят, йиhк йинщты lанхаlаюв». Ими Хиlы щи хащаl. Юх сэврас, сэврас, тутl щи аllыllы. Ин lапат сурh паlаh ун путl lонщан понтсаllы, нох тахарсаllы. Тутl век ант вущияl. Нумасыяl: «Меhк икиlам мутра, таhха». Нохlы аhкартаl, пут lойты аhкаlан нёхас наврытlыяl. Кары сох посhаlаl яха нэрасlаllы, ин нёхас иl раканаl, войl хира

Йиhlат

понlаllы. Хоl иl ханятlаllы, lонща потсаllы. Тут вущиlаl, lонщи путl нох тахарlаllы. И охпи меhк ики тата йиl. Йиhки пут кат паlаl эlты катlапсаllы па, хоl сухтасlы, ёхи йинщемасlы. – Хэй! Еша йинщсам, тармас. Ин, – ястаl, – хиlые, сохlаh сот хоп нумпия, кураh сот хоп нумпия ай шукиен хащас, воllы юраhа ювмен. Хонэм морт щи уятмен, йиhкен lоlамаl. Войlаl, нёхасlаl хорlат. Тумеhаlаl па ёхатсатан. Войlаl хорlат, ун путэl тэlые нёхийн моllэl, нёхас войн. Пут кавараl, етшаl, няl ан хонlат. – Я, хиlые, – ястаlат, – касlув, маты ёхlув анаl оlна хоlаl, хой па ёхи хащаl. Щи хуев ёхи lэlэв, ёхи йинщlэв. Нёхи анан хонlа. Хоlта туllы щи lоват ун нёхи ан? Акиlаl икет сэм ронты кумн тыеl-тохеl lонща тэваllаllы, ёваllаllы. – Акем икет, ма етшасам, анэм хоlас, нёхиlам хоlыена lэсlам. – Хэй, юрана щи ювмен, – ястаlат. Иl оllат. (еllы па уl)

Зинаида ЛОНГОРТОВА «Ими Хиlы» нэмпи ханшам нэпекаl эlты понам монщ

•Хорат потарlат

Клавдия Макарова верам хорат

Газета

«LУХ АВТ» Адрес редакции: 629008, ЯНАО, г.Салехард, ул. Подшибякина, 17 (34922) 4-68-03, 4-68-63 Е- mail: luhavt@yandex. ru

Учредитель (соучредитель) Департамент внутренней политики Ямало-Ненецкого автономного округа (ЯНАО, г.Салехард, пр-кт Молодёжи, д. 9) Газета зарегистрирована Управлением федеральной службы по надзору в сфере связи, информационных технологий и массовых коммуникаций по Тюменской области, ХМАО-Югре и ЯНАО 19 апреля 2012 года Регистрационный ПИ № ТУ72-00558

Тираж 700 Заказ 0769 Подписные индексы: на год - 29925, на полугодие - 84611

Газета вышла в свет 8 ноября 2014г. Подписано в печать 6 ноября 2014г. по графику: 16.00 фактически: 16.00 Газета выходит по субботам Цена годовой подписки 96 руб., в розницу не распространяется

Издатель Департамент внутренней политики ЯНАО (629008, Тюменская область, ЯНАО, г.Салехард, пр-кт Молодёжи, д. 9) Отпечатано в типографии ГУ «Северное издательство» (629008, г.Салехард ул. Ямальская, 14)

И.о.главного редактора К.П.Макарова


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.