Reinier nummer 6, winter 2017 by Reinier van Arkel

MAGAZINE VAN REINIER VAN ARKEL

575 JAAR REINIER VAN ARKEL

HERSTELGERICHTE ZORG

WINTER 2017

VERPLEEGKUNDIG SPECIALISTEN GGZ

Dansen Tijdens theaterfestival Boulevard ging een van de drie dansvoorstellingen Stabat Mater in première in de kapel van Reinier van Arkel aan de Bethaniestraat. foto Karin Jonkers

CZ Verwenzorgprijs Marcel Roozen won de CZ verwenprijs met “alle kleuren in de zorg”, een muzikale middag voor cliënten. Dit feest heeft op 11 november plaatsgevonden in Magnolia op Zorgpark Voorburg. Naast de voorstelling van de zanggroep Musical Intermezzo uit Vught hadden leerlingen van de Bossche vakschool voor de bezoekers mini Bossche bollen gemaakt.

Chillen op de intensieve begeleidingsunit (IBU)

Lekker! Acteur Marcel Musters verzamelt al tien jaar doosjes bonbons voor de patiënten van Reinier van Arkel, waar hij voor zijn acteercarrière werkzaam was. Vorig jaar waren dit zelfs 150 doosjes omdat collega’s en vrienden hem hebben geholpen hierbij. Elk jaar komt hij dit rond de kerst samen met Joke Zwanikken-Leenders persoonlijk afgeven op Zorgpark Voorburg. Marcel je bent een kanjer!

Van de Goos Zwanikkenprijs hebben de cliënten van de IBU een mooie hoekbank kunnen kopen voor in de huiskamer. De cliënten kunnen nu in de avond heerlijk ‘chillen’. Daar hoort natuurlijk een mooi zelfgemaakt schilderij bij waar alle cliënten aan hebben bijgedragen. Het resultaat mag er wezen!

Burendag Steunpunt de Stijl vierde een fantastische burendag op het Taxandriaplein. Met dank aan alle vrijwilligers die voor de muziek, hapjes en drankjes zorgden.

Coverfoto Rob Weijts, verpleegkundig specialist in opleiding

REINIER WINTER 2017

IN DIT NUMMER

Nieuws

Achtergrond

16 - Inzicht Korte nieuwsberichten, wetenswaardigheden en aankondigingen vanuit Reinier van Arkel.

4 - 575 jaar Reinier van Arkel Dit jaar bestaat Reinier van Arkel 575 jaar. Met korte beschrijvingen en een doorlopende tijdlijn schetsen we de ontwikkelingen van Reinier door de eeuwen heen.

42 - Verpleegkundig Specialisten ggz Bij Reinier van Arkel zijn vijftien verpleegkundig specialisten werkzaam. Reinier sprak met twee van hen over hun aandeel in de ggz-zorg.

18 - Bemoeizorg Een interview met Frank Meeuwsen, ketenmanager van het CvTB (Centrum voor trajecten en bemoeizorg) over hulpverlening voor de minst aaibare mensen.

46 - VIBE Vroeg Interventie Borderline en Emotieregulatie (VIBE ) is een nieuw therapeutisch en kortdurend behandelprogramma voor kinderen en jongeren van 12–23 jaar.

50 - Uitzicht De rubriek waarin we een kijkje nemen over onze eigen grenzen heen en nieuws bij de collega’s, samenwerkingspartners of buren halen.

Aanbod 31 - Clozapinepoli Een behandeling met clozapine is dermate complex dat het thuishoort in de specialistische ggz 35 - Indicatieteam Team persoonlijkheidsstoornissen vormt indicatieteam om de wachtenden een betere start te geven.

Wetenschap 22 - Electroconvulsietherapie Electroconvulsietherapie (ECT) in de praktijk.

28 - Tom van Mierlo Vanaf januari 2018 gaat Tom van Mierlo aan de slag als lid Raad van Bestuur van Reinier van Arkel. Reinier mocht hem alvast spreken. 32 - Herstelgerichte zorg Nelleke van Alebeek, Gerdien Vrielink en Caroline Truijens geven in dit artikel een toelichting op het belang van herstelgerichte zorg. 36 - Een nieuwe toekomst Naar aanleiding van de samenwerking met WSD en Weener XL een interview met Christian de Koning, een van die veertig cliënten die voortaan de dagbesteding doen bij de WSD in Vught.

Rubriek 14 - Stoornis in beeld Depressie met psychotische kenmerken 26 - Kunst en psychiatrie In deze vaste rubriek bespreken we kunst met een psychiatrisch tintje. Deze keer zag de recensent zowel de film als de tentoonstelling ‘Loving Vincent’. 41 - Boek en psychiatrie ‘Aminata, tussen Hoop en Vrees’, over de problematiek van Afrikaanse vrouwen die slachtoffer zijn van mensenhandel.

Column 21 - Raad van Bestuur Een column van de voorzitter Raad van Bestuur, Eddy van Doorn.

De Dag van de Verwenzorg in beeld

38 - Weer thuis in de wijk Verslag van het symposium ‘Weer thuis in de wijk’ over de kanteling in beschermd wonen en het verhaal van Koen uit ‘Buurt’, het bewonersblad van woningcorporatie Zayaz.

COLOFON nummer 6. December 2017. Reinier is een magazine voor mensen in de regio ’s-Hertogenbosch die, beroepshalve of als zorggebruiker, geïnteresseerd zijn in zorginhoudelijke ontwikkelingen en achtergronden van Reinier van Arkel en de geestelijke gezondheidszorg in bredere zin. Redactie Nicole van de Gevel, Gijs Hendriks, Jorinde Lieshout, Terry Mooren, Marjo Roes, Gilles Tebrunsvelt, Toine Maurix, Martine Koopman, Erik Welten Hoofdredactie Ilse van den Eeden Met bijdragen van Maria Jansen, Eddy van Doorn, Patricia Cox, Nona Jongmans, Zayaz Vormgeving en productie btz vorm en regie Oplage 2.000 Redactieadres Reinier Postbus 70058 5201 DZ ’s-Hertogenbosch (073) 658 60 17 reinier@reiniervanarkel.nl www.reiniervanarkel.nl www.herlaarhof.nl www.demarrage.info www.ypse.nl

Samengesteld door Erik Welten uit teksten van het boek 'Reinier van Arkel 1442 - 1992' van dr. A.C.M. Kappelhof en 'catalogus expositie 575 jaar mensenwerk' van A. van Egmond.

THEMA

Reinier van Arkel 575 jaar In 1439 laat de rijke koopman Reinier van Arkel een erfenis na waarmee een huis voor ‘zinnelozen’ wordt gesticht aan het Hinthamereinde in ’s-Hertogenbosch. Notaris Rutger van Arkel leest in 1442 de acte voor waarin de stichting van het ‘huis voor zes zinnelosen’ op 26 november bevestigd wordt. Dit doet hij in de Sint Anthoniuskapel voor alle buurtgenoten van het blok Hinthamereinde. Anno 2017 is Reinier van Arkel de oudste psychiatrische instelling van ons land. Al 575 jaar bij de tijd. In dit artikel geven we een beknopt overzicht van de afgelopen 575 jaar.

15e eeuw Het zinnelozenhuis dat Reinier van Arkel in 1439 voor ogen had, markeert het begin van een nieuwe trend, de afzondering. Vanaf het einde van de middeleeuwen verbreidde zich het idee, dat iedereen moest werken en dat ledigheid des duivels oorkussen was. Er werd steeds meer geageerd tegen bedelaars, armen en zinnelozen. Al deze mensen moesten worden opgesloten in hospitalen en tuchthuizen en daar tot arbeid worden gedwongen. Bij de zinnelozen speelde ook mee, dat zij door opsluiting in een gasthuis beschermd werden tegen de plagerijen die zij vaak op straat te verduren hadden. Men kende een beperkt aantal geestesziekten waaronder depressie en manie. Daarnaast gebruikte men de diagnose frenesis, waarvan we tot op de dag van vandaag niet weten wat men precies daaronder verstond. De artsen in die tijd verklaarden de ziekten uit een verstoorde verhouding van lichaamsvochten. Deze zogenaamde humoren (bloed, slijm, gele gal en zwarte gal), werden behandeld met aderlaten, laxeren of braken.

REINIER WINTER 2017

St. Dymphna In de vijftiende eeuw werd het gasthuis enkele malen vernoemd naar St. Dymphna. Deze heilige was patrones tegen de zinneloosheid en werd vereerd in Geel (België). De legende speelt zich af in de vroege middeleeuwen. Als dochter van een Ierse koning raakte zij in conflict met haar vader toen deze de wens te kennen gaf met haar te willen trouwen. Zij voelde daar niets voor en vluchtte naar de omgeving van Geel. Haar vader liet het daar niet bij zitten. Na lang zoeken slaagde hij er bij toeval in haar te vinden, waarna hij haar vermoordde. Beelden uit die tijd laten een jonge vrouw zien, terwijl de vader als een baardige, woeste duivel wordt voorgesteld. Het thema van de koningsdochter die niet wil wat haar vader voor haar heeft uitgekozen en daarom door hem wordt vermoord, komt in vroegmiddeleeuwse heiligenverhalen veel voor. Het feest van St. Dymphna werd in de middeleeuwen alleen in het bisdom Kamerijk, waaronder Geel toen viel, gevierd. Vanaf 1868 ontstond op Reinier van Arkel de gewoonte om op haar feestdag, 15 mei, een kermis te houden voor alle patiënten.

In de volksgeneeskunde dacht men dat geesteszieken bezeten waren door demonen of dat zij heks waren. Heil werd gezocht in geestuitdrijving of aanbidding van de Zoete Moeder van Den Bosch of de Heilige Dymphna, patrones van de geesteszieken. Vanaf 1469 wordt het bestuur van de stichting gevormd door de blokmeester en vuurmeester van het blok Hinthamereinde. Een echtpaar, bijgestaan door een dienstbode, was verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken.

16e eeuw De 16e eeuw was geen beste voor de stad â&#x20AC;&#x2122;s-Hertogenbosch. Door de afname van handel met Duitsland en de opkomst van Antwerpen ging het vanaf 1525 economisch gezien bergafwaarts met de stad. De opstand tegen het Habsburgse gezag en de twisten tussen katholieken en calvinisten zorgden voor onrust, belegeringen en opstanden. Na het Schermersoproer, schermutselingen tussen Spaansgezinde katholieken en calvinisten op de Bossche markt, koos de stad voor het katholieke Spanje van koning Philips II. Artsen hadden in deze tijd niet veel oog voor geesteszieken en konden ook niet veel voor hen betekenen. Behalve de arts

Jan Wier, die vond dat iemand die als heks versleten werd als een ziek mens beschouwd diende te worden. Hij was een van de eersten die protesteerde tegen de heksenvervolgingen. Hij geldt als een van de grondleggers van de psychiatrie. Al deze hectiek ging aan de besloten wereld van het huis voor zinnelozen voorbij. De opnamedruk nam toe en men was genoodzaakt betaling in geld of natura te vragen. Met die opbrengsten kon het huis worden uitgebreid met een badkamer en een aparte ruimte voor vrouwen. Rond 1550 was Reinier van Arkel met plaats voor ongeveer 20 patiĂŤnten het grootste zinnelozenhuis van de Noordelijke Nederlanden.

>> REINIER WINTER 2017

>> Reinier van Arkel 575 jaar

17e eeuw Na de inname van Den Bosch door Frederik Hendrik in 1629 werden katholieken uitgesloten van functies in het openbaar bestuur. In een stad waar tot die tijd slechts één protestant woonde, viel het niet mee geschikte kandidaten voor het bestuur van het huis en het blok te vinden. Uiteindelijk besloot men een katholiek en een protestant samen het bestuur te laten vormen.

Het aantal opnames steeg fors in het begin van deze eeuw. Dit kwam mede door een groot aantal heropnames. Het kwam voor dat mensen tot drie keer toe werden heropgenomen. Na een korte periode van opname vertrok men weer naar huis. Het vertrek uit het huis was ook tamelijk eenvoudig. Als je hersteld was, kon je gaan. Het waren, voor zover bekend, de

Collecteren met een ezel De zinnelozen waren door Reinier rijkelijk begiftigd, maar zij moesten verder zichzelf zien te bedruipen. De overheid subsidieerde niet en sociale verzekeringen bestonden niet. Een geliefd middel om aan geld te komen was langs de huizen en op straat collecteren. Voor dat doel kochten de bestuurders van het nieuwe gasthuis een ezel.

1442

1400

Rond 1620 bestond de dagelijkse kost voor personeel en zinnelozen per persoon uit: • Roggebrood 365 gram per dag • Bier 0,88 liter per dag • Vlees 558 gram per week • Boter 6 gram per week • Kaas 122 gram per week

Oprichting ‘huis voor zes zinnelozen’

1525

Maximum van 6 patiënten wordt overschreden tot 9

Economische achteruitgang ’s-Hertogenbosch

1474 1463

In 1686 werd besloten tot nieuwbouw in classicistische stijl, met een gevelsteen als versiering. Op de steen stonden zes patiënten afgebeeld die respectievelijk aan manie, depressie, hallucinaties, wanen, melancholie en idiotie leden. Dit waren destijds de gehanteerde psychiatrische diagnoses. Het huis staat afgebeeld op een schilderij uit 1768 van J. Raets. De zinnelozen hadden er ieder een ‘hok’ met eigen privaat. Zij werden verzorgd door een echtpaar, ondersteund door een dienstbode en een knecht.

Broeder Jan Colman werd op pad gestuurd om dit, voor deze streek zeldzaam, dier in Walonie aan te schaffen. Het beest werd gevoerd met hooi en ‘dravick’, een soort gras. Een knecht liep ermee door de stad om geld voor de arme zinnelozen op te halen. In twee jaar tijd verdiende het dier zijn geld terug. Rond 1562 verdween deze gewoonte.

Grote brand ’s-Hertogenbosch

regenten of de familie/partner die uitmaakten dat de patiënt beter was.

12 patiënten

1500

1550

1579 1569

Schermersoproer

20 patiënten

REINIER WINTER 2017

'Gekken kijken' De zinnelozen vermaakten zich niet, maar anderen vermaakten zich wel om hen. Het was de gewoonte in de middeleeuwen om tegen betaling de zinnelozen te bezichtigen. Lieden

van geringe komaf moesten daarvoor een stuiver in de collectebus storten, fatsoenlijke mensen moesten zelf weten hoeveel zij gaven, maar van hen werd meer verwacht. In de regle-

menten stond wel vermeld dat bij een bezichtiging de binnenvader of –moeder er altijd bij moest zijn en dat deze moest waken voor plagerijen.

23 Frederik Hendrik verovert ’s-Hertogenbosch

17 patiënten 1620 1600

1600

23 patiënten

Regentenkamer heringericht (schilderij J. Raets)

20 patiënten 1686 1750

1629

1700

1756 1768

Nieuwbouw vleugel vanaf de Sint Jacobsstraat

Volledige nieuwbouw aan de Hinthamerstraat (steen van Peter van Coevorden)

REINIER WINTER 2017

Grote brand ’s-Hertogenbosch 1442

1400

1474 1463

1525

12 patiënten

1500

Maximum van 6 patiënten wordt overschreden tot 9

Oprichting ‘huis voor zes zinnelozen’

Economische achteruitgang ’s-Hertogenbosch

1550

1579 1569

Schermersoproer

20 patiënten

Stad wordt ingenomen door de Franse troepen van Napoleon

1803

1794

Oprichting De Godshuizen

1800

60 patiënten

Nieuwbouw Hinthamerstraat stadsarchitect De Zutter

REINIER WINTER 2017

60 1837

1830 1838

1815

Belgische opstand

Eerste landelijke Krankzinnigenwet 1841

60 patiënten

>> Reinier van Arkel 575 jaar

18e eeuw ’s-Hertogenbosch was vanaf de tweede helft van de 18e eeuw een redelijk welvarende stad. De rijkdom was echter niet evenredig verdeeld. Tegenover een kleine groep rijken stond een grote groep paupers. Gedragsproblemen door drankmisbruik, verpaupering en afgenomen tolerantie voor afwijkend gedrag zullen de redenen zijn geweest dat tussen 1750 en 1800 het aantal patiënten in het huis toenam van 20 naar 60. Dit had tot gevolg dat er ook voortdurend verbouwd en aangebouwd moest worden om de patiënten te kunnen huisvesten. In de St. Jacobsstraat en Windmolenbergstraat werden belendenFrederik Hendrik de huizen en erven aangekocht en verovert ’s-Hertogenbosch patiënten gesloopt. Hier werd een20nieuwe 1620 1686 vleugel gebouwd met 10 cellen met eigen toilet en raam en een groeps1750 1629 vertrek voor rustige patiënten. 23 patiënten Volledige nieuwbouw aanhuis voor de In deze eeuw was het de Hinthamerstraat zinnelozen niet meer dan een bewaar(steen van Peter plaats. de maaltijden viel er vanNaast Coevorden) niks te beleven. Enkelen deden naaiof breiwerk waarvoor zij betaald kregen. Het bestuur van de zinnelozenmeesters vertoonde regenteske nei-

gingen. Het personeel diende precies te doen wat zij wilden en anders volgde ontslag op staande voet. Het stadbestuur van Den Bosch moest ingrijpen toen de declaraties voor festijnen in het kader van hun bestuursfunctie de pan uitrezen. In 1794 werd na een kort beleg de stad ingenomen door het Franse leger van Napoleon.

17 patiënten

1600

1700

1756 1768

Nieuwbouw vleugel vanaf de Sint Jacobsstraat

261 132 patiënten 1848

Erkenning als geneeskundig instituut

Regentenkamer heringericht (schilderij J. Raets)

Start traditionele feestdag/kermis op de feestdag van St. Dymphna

1859 1850

700

Oprichting gesticht op Landgoed Coudewater

1870 1868

261 patiënten

550 1880

1870

700 patiënten

550 patiënten

132

REINIER WINTER 2017

>> Reinier van Arkel 575 jaar

Grote brand ’s-Hertogenbosch 1442

1400

Economische achteruitgang ’s-Hertogenbosch

1474

12 patiënten

19e eeuw 1500

1463

1550

1579

1525

Maximum van 6 patiënten wordt overschreden tot 9

Oprichting ‘huis voor zes zinnelozen’

1569

Schermersoproer

20 patiënten

Door de verfransing van politiek en bestuur werd ’s-Hertogenbosch de hoofdstad van het Departement van de Monden van de Rijn. Zorginstellingen vielen onder een ‘Commision’ en na het vertrek van de Fransen in 1815 werd in Den Bosch een overkoepelende organisatie van zorginstellingen, ‘de Godshuizen’, opgericht. Koning Willem I gaf in 1815 de aanzet tot hervorming van de samenleving en ook de zorg voor zinnelozen. In 1841 werd de eerste Krankzinnigenwet vastgesteld en instellingen moesten voldoen aan de daarin gestelde eisen om erkend te worden als geneeskundig instituut. Doordat de regenten het gesticht meer zagen als bewaarplaats heeft het tot 1848 geduurd voordat Reinier van Arkel als zodanig erkend werd. In de tweede helft van de 19e eeuw werden steeds meer gestichtenNieuwbouw buiten de stad opgericht, omdat de rust van de vrije natuurHinthamerstraat bevorderlijk was voor de genezing. Zowel in Eerste Rosmalen landelijke stadsarchitect (1870) als in Vught (1885) werd een buitengesticht opgericht. Oprichting KrankzinnigenDe Zutter Deze tijd kent ook een grote toename van het aantal patiënten. De Godshuizen wet In 1837 1830 de periode 1850 tot 1870 steeg het aantal van 132 naar 700. De krankzinnigenwet motiveerde de regenten om ‘menswaar1838 1841 1815 dige omgang met zinnelozen’ in de reglementen op te nemen. 60 patiënten ladder in Nederland Belgische opstandDe artsenstand steeg op de maatschappelijke en er vond een proces van professionalisering plaats. Rond 1850 kwamen enkele artsen in dienst bij Reinier van Arkel en de

Stad wordt ingenomen door de Franse troepen van Napoleon

60 1803

1794

1800

60 patiënten

Kadastrale kaart uit 1822 van het Hinthamereinde. In het midden het zinnelozenhuis Reinier van Arkel. De ten zuiden daarvan gelegen St. Jacobskazerne werd pas in 1936 bij het ziekenhuis getrokken. (Stadsarchief ’s-Hertogenbosch Topografisch-Historisch Atlas)

Nieuwbouw Baselaarsstraat en Bethaniestraat

Nieuwe Krankzinnigenwet 1885 1884

1936

Oprichting Psychiatrisch Ziekenhuis Voorburg

REINIER WINTER 2017

Nieuwbouw Windmolenbergstraat

600 patiënten

1900

1940

1981 1954

Duitse bezetting

1983

Oprichting RIAGG Den Bosch

600

23 Frederik Hendrik verovert ’s-Hertogenbosch

7 patiënten 1620 1600

1600

20 patiënten 1686

1700

1750

1629

23 patiënten

Regentenkamer heringericht (schilderij J. Raets)

Volledige nieuwbouw aan de Hinthamerstraat (steen van Peter van Coevorden)

1756 1768

Nieuwbouw vleugel vanaf de Sint Jacobsstraat

verpleging werd overgelaten aan daarin gespecialiseerde religieuze ordes, opgericht door Stefan Modest Glorieux.

Stoomkracht 132 patiënten

261

Het idee dat zinneloosheid voortkwam uit een hersenafwijking of andere lichamelijke stoornis werd steeds breder geaccepteerd en daardoor veranderde de behandeling. Opium een sederend effect, koude Start had traditionele feestdag/kermis op de douches werden voorgeschreven bij opfeestdag van St. Dymphna winding en warme baden bij melancholie.

700

1848 In 1867 nodigde het college van regenten1859

Dr. Rapmund was de eerste fulltime gestichtsarts van Reinier van Arkel en hij bood in 1859 de regenten een rapport aan met een door hem ontworpen classificatie van ziekten: manie, monomanie, meOprichting gesticht op Landgoed lancholie, dementie, idiotie, imbeciliteit en Coudewater epilepsie.

550

1870

1880

een groot aantal autoriteiten uit om aanwe1850 1868 1870 Kostprijs te zijn bij een demonstratie van een zoErkenningzigals 261 patiënten 550 patiënten 700 patiënten geneeskundig juist gereedgekomen stukje technisch verinstituut In 1859 maakte de secretaris van het regentencollege een berekening nuft. Een door stoomkracht aangedreven van de kostprijs per verpleegde/per dag in de verschillende instellingen perspomp leverde warm en heet water aan van de Godshuizen: de eveneens nieuwe keuken, de wasserij en • Groot Ziekengasthuis fl. 0.53 de badinrichting. • Reinier van Arkel fl. 0.35 Een paar jaar later werd de badinrichting • Oude Mannen- en Vrouwenhuis fl. 0.34 opengesteld voor mensen van buiten. Tegen • Gesticht voor arme oude mannen en arme weesjongens fl. 0.19 betaling konden zij bij Reinier van Arkel een • Gesticht voor arme oude vrouwen en arme weesmeisjes fl. 0.18 bad nemen.

132

1989

Fusie Reinier van Arkel, RIBW en RIAGG 1997

Oprichting RIBW Den Bosch

2007 1998

1990

Nieuwbouw Bethaniestraat/ Windmolenbergstraat

Jubileumjaar 575 jaar Reinier van Arkel

2000

2017

Opening oudheidskamer Reinier van Arkel

Fusie Reinier van Arkel en Voorburg

REINIER WINTER 2017

>> Reinier van Arkel 575 jaar

20ste eeuw Nederland groeit uit tot een geïnBenaming dustrialiseerd, dichtbevolkt land met 1615 Sinnelooshuys Stads Rekeningen van het jaar 1615-1616. Deel 2, blz. 1225 een hoog nationaal inkomen, dat 1795 Zinneloos Huis Kaart Plan der Stad Forten en Situatie van 's-Hertogenbosch 1795 met name na de Tweede Wereld1866 Krankzinnigengesticht Kaart Gemeente 's-Hertogenbosch (No. 2 Stad) oorlog gelijker verdeeld werd. Provincie Noord Brabant (ca. 1866) ’s-Hertogenbosch industrialiseerde ook, maar in vergelijking met steden als Eindhoven en Tilburg stelde dit weinig niet naar buiten, waren vaak gefixeerd Vanaf 1900 konden broeders en zusters voor. Den Bosch bleef een stad van ambof lagen lang op bed of in bad. De seksen lessen krijgen. Dit zorgde wel voor een tenaren en dienstverleners en was het fiwaren strikt gescheiden. Pas daarna toename van gediplomeerden onder het nanciële en het culturele centrum van de kwam er wat meer aandacht voor verplegend personeel, maar bleven nog provincie. arbeid op een van de boerderijen, op de lang een minderheid. tuinderij en de weverij op het terrein en Tot de jaren dertig leken de gestichten op aandacht voor ontspanning als dans, Na de Tweede Wereldoorlog kwamen er gevangenissen. De patiënten mochten spel, muziek en sport. steeds meer leken-verpleegkundigen in dienst. In de jaren zeventig onderging het gesticht een radicale verandering. De deuren naar de maatschappij gingen open, de ‘muur’ tussen de seksen verdween, de witte jassen werden uitgedaan en patiënten en familie kregen meer te vertellen. Op Voorburg kwamen nieuwe gebouwen met kleinere groepen en in de stad kwamen woongroepen en sociowoningen. Deze tendens van inspraak, medezeggenschap en ambulantisering gaat tot op de dag van vandaag door. In 1990 fuseerden Reinier van Arkel en Voorburg tot de stichting Reinier van Arkel en die fuseerde in 1998 met RIBW en RIAGG. Tot 2006 had deze organisatie de naam GGz ’s-Hertogenbosch. Maar nu heten we weer gewoon Reinier van Arkel, net als 575 jaar geleden.

Oudheidskamer ‘De zolders van Reinier’ Op 27 november 2007 openden Gerton Heyne en Mario Oerlemans de oudheidskamer 'De Zolders van Reinier'. Mario Oerlemans is vanaf begin jaren zestig werkzaam geweest bij Reinier van Arkel. Vanaf de jaren zeventig is hij alles wat hij maar kon vinden op de lege slaapzalen en zolders gaan verzamelen. Hij wilde hiermee een oudheidskamer inrichten. Op 27 november 2007 werd de oudheidskamer werkelijkheid op de binnenplaats achter de hoofdingang. Onder het motto: ‘Inrichten is de kunst van het weglaten’ is Mario erin geslaagd een mooie, vaste expositie te realiseren.(Op 25 maart 2017 is Mario op 73-jarige leeftijd overleden). De oudheidskamer is tijdens kantoortijden te bezoeken. Meldt u zich dan bij de receptie op de Bethaniestraat in Den Bosch.

REINIER WINTER 2017

Omroep Reinier van Arkel – ORVA De ORVA (Omroep Reinier Van Arkel) is in 1959 opgericht. De eerste uitzending, een concert van Harmonie Glorieux, vond plaats op 22 juni 1959. Naast muziek met behulp van platen van de Bossche firma Goosen & Swagerman begon men eind 1959 ook met een

felicitatieprogramma. Later werd ORVA Media een zieken- en senioren-omroep, actief in het Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ) en in verzorgingstehuizen in de regio 's-Hertogenbosch.

Op 9 november 2017 liet de omroep via een persbericht weten na een bestaan van 58 jaar alle activiteiten te staken. Concreet betekent dit het beëindigen van radio uitzendingen, kabelkrant, videoregistraties en internet.

Kort na 1920 introduceerde de leiding van Reinier van Arkel de sport als middel tot ontspanning en vermaak. Patiënten spelen korfbal op een van de binnenplaatsen. (Stadsarchief ’s-Hertogenbosch, Archief Reinier van Arkel) Deze foto inspireerde in 1999 de kunstenaar Juan Muñoz tot het maken van een beeldengroep voor een van de binnenplaatsen van Reinier van Arkel in Den Bosch.

REINIER WINTER 2017

STOORNIS IN BEELD

Achtergrond

Ernstige depressie met psychotische Meneer De Kort wordt na verwijzing door een huisarts vanwege een ernstige depressie opgenomen op de ouderenafdeling. Meneer is een 66-jarige man die samenwoont met zijn echtgenote. De twee volwassen dochters wonen wat verder uit de buurt. Hij heeft altijd gewerkt als leraar Natuurkunde op een middelbare school, en sinds een paar maanden gepensioneerd. Hij leest en tennist graag, speelt piano. Al jarenlang bridgen hij en zijn echtgenote elke week met vrienden. Zijn (klein-) kinderen kennen hem als een lieve man. Zijn echtgenote kijkt ernaar uit meer tijd met hem door te brengen en samen een grote reis met de camper te maken. Hier is het echter nog niet van gekomen; een paar weken na zijn pensioen begint hij somberder te worden. Hij kan niet meer genieten van het tennissen en bridgen, en op een gegeven moment stopt hij hier helemaal mee. Hij slaapt slecht en is meer dan 10 kg afgevallen. De huisarts schrijft

REINIER WINTER 2017

citalopram voor maar het lijkt niet te helpen. De klachten lijken eerder erger te worden: meneer De Kort heeft huilend aan echtgenote verteld dat het huis vanwege grote schulden verkocht zal moeten worden, hij is bang dat ze op straat zullen moeten gaan leven. Er zijn echterhelemaal geen schulden: ze ontvangen een keurig pensioen en hebben spaargeld. . Hij is echter niet gerust te stellen, hij zegt dat hij gestraft wordt en dit ook verdient, omdat hij geen goed mens is. Als de psychiater aangeeft dat opname nodig is, geeft meneer De Kort aan dat het allemaal geen zin meer heeft, dat hij niet meer geholpen kan worden omdat hij al dood is. Na aandringen van echtgenote en dochters gaat hij toch akkoord. Diagnose Twintig procent van alle mensen maakt ooit een depressie door. De oorzaak is meestal een combinatie van factoren, waarschijnlijk speelt bij meneer De Kort de pensionering

een rol. Rouw, een conflict met een belangrijke ander of een rolverandering (pensionering, geboorte van een kind, verhuizing) zijn veel voorkomende aanleidingen. Problemen in de jeugd maken de kwetsbaarheid voor verschillende psychiatrische ziektebeelden groter, ook voor depressies. De manier van omgaan met problemen (copingstijl) speelt ook een rol: mensen die de neiging hebben zaken te vermijden en zich af te zonderen zijn meer kwetsbaar. Tenslotte kan er sprake zijn van een genetische kwetsbaarheidof ontwikkelt de patiĂŤnt een depressie zonder duidelijke aanleiding. In de meeste gevallen is er sprake van een lichte of matige depressie, zo is de depressie van meneer De Kort waarschijnlijk ook begonnen. Wanneer er veel en ernstige symptomen aanwezig zijn, wordt gesproken van een ernstige depressie. Wanneer er, zoals bij meneer De Kort, sprake is van psychotische klachten (themaâ&#x20AC;&#x2122;s zoals schuld, straf, ziekte en dood) wordt de depressie

door Nona Jongmans

kenmerken altijd geclassificeerd als ernstig. In sommige gevallen kan ook sprake zijn van katatonie, hierbij kunnen patiĂŤnten bijvoorbeeld slechter spreken of bewegen dan gewoonlijk, maken soms vreemde bewegingen of hebben een vreemde lichaamshouding. Behandeling Bij lichte en matige depressies werken medicamenteuze en psychologische behandeling (cognitieve gedragstherapie, interpersoonlijke therapie of kortdurende psychodynamische therapie) even goed. Bij ernstige depressies is het beter te beginnen met medicatie, zoals een SSRI (zoals citalopram). Bij onvoldoende effect kan een TCA, lithium, MAO-remmer en uiteindelijk elektroshock-behandeling (ECT) worden overwogen. In het geval van meneer De Kort adviseert de psychiater te switchen naar het TCA nortriptyline,

omdat het SSRI niet geholpen heeft. Het nadeel van medicatie is dat het enkele weken kan duren voordat het goed aanslaat, zeker als verschillende middelen geprobeerd moeten worden, kan het lang duren voordat iemand goed is ingesteld. Omdat meneer ernstige klachten heeft, adviseert de psychiater ook te starten met ECT-behandeling. Hij krijgt twee sessies per week, en al na drie sessies beginnen de depressieve klachten af te nemen en is geen sprake meer van psychotische klachten. Er zijn meer sessies nodig voordat de klachten volledig behandeld zijn, maar

na enkele weken is hij hersteld en kan hij met ontslag van de opnameafdeling. ECT-behandeling is de meest snelle en effectieve behandeling voor depressieve klachten, daarom wordt hier bij ernstige depressies, zeker als sprake is van psychotische klachten of katatonie, vaak voor gekozen. Ook patiĂŤnten die onvoldoende reageren op medicatie of dit vanwege bijwerkingen niet verdragen, komen in aanmerking voor ECT. Zie voor meer informatie blz 22.

REINIER WINTER 2017

INZICHT

Verplaatsing spreekuurlocatie Psychotraumacentrum naar Roemond Het Psychotraumacentrum Zuid Nederland is voortdurend bezig om de hulpverlening en behandelingen te verbeteren. Zo bieden we veteranen in de regio Limburg laagdrempelige toegang tot onze hulpverlening. Om nog beter in te spelen op de behoefte van cliënten werd besloten de spreekuurlocatie te verplaatsen van Maastricht naar Roermond, waardoor een groter bereik en een meer laagdrempelige toegang wordt gecreëerd. In juli 2017 werd daarom de nieuwe locatie bij Vincent van Gogh (VVGi), tevens LZVpartner, geopend. De activiteiten die we daar ont-

plooien zijn: intakes, medicatieconsulten en psychiatrische onderzoeken. Regionaal Centrum Roermond Laurentiusplein 10 6043 CS Roermond T: (0475) 31 97 47

Reinier blikt vooruit Wat is de toekomst van de psychiatrie? Waar kunnen we de vruchten van innovatie plukken? Hoe behouden we wat goed is? Om inzicht te krijgen in deze vraagstukken worden ggz-professionals, huisartsen, medewerkers wijkteams, financiers en ketenpartners uitgenodigd voor een symposium in het kader van de toekomst. Tijdens het congres nemen visionaire en inspirerende sprekers je mee naar de maatschappij en de geestelijke gezondheidszorg van de toekomst. Het symposium sluit af met een borrel. Mis het niet! Dinsdag 6 maart 2018 14.00-17.30 uur Provinciehuis ’s-Hertogenbosch

Congres

Nieuwe koers inloop ggz-cliënten De veranderingen rondom dagactiviteitencentrum Onderdac in Schijndel vormden het onderwerp van gesprek tussen de bezoekers en de vrijwilligers met Reinier van Arkel, gemeente Meierijstad en Welzijn de Meierij. Onderdac is een steunpunt van ggzvoorziening Reinier van Arkel en een plek waar inwoners met ggz-problematiek elkaar kunnen ontmoeten onder begeleiding van professionals en vrijwilligers. Het doel is in de toekomst voor deze groep aansluiting te vinden bij gewone activiteiten in de wijken van Meierijstad. Wethouder Witlox stelde dat inloop, ontmoeten en meedoen voor iedereen zo gewoon mogelijk moet worden vormgegeven. Daarom wil hij zoeken naar mogelijkheden voor mensen om elkaar beter te leren kennen. Het liefst doet hij dat op locaties waar mensen dit al doen. Tijdens de bijeenkomst maakten de bezoekers van Onderdac duidelijk dat ze veel steun hebben aan elkaar en dat De Zwengel een echt thuis is voor hen. Sommigen vertellen dat ze al eerder geprobeerd hebben te integreren in de samenleving, maar dat ze zich niet altijd begrepen voelen in wijkcentra. De wethouder sprak nadrukkelijk uit erkenning te hebben voor de gevoelens die deze verandering oproept bij bezoekers en vrijwilligers van Onderdac en gaf aan

REINIER WINTER 2017

Reinier blikt vooruit

alles goed te gaan laten bezinken. Petya van Vliet, directielid van Reinier van Arkel, beloofde deze groep zeker niet aan hun lot over te laten. “Het is de bedoeling dat het er beter op wordt voor iedereen en daar zal Reinier van Arkel een rol in blijven spelen.” De komende maanden willen partijen daarom samen met de bezoekers zoeken naar een goede oplosing.

6 maart 2018 14.00 tot 17.30 uur

gevolgd door een afsluitende borrel

’s-Hertogenbosch Eerbetoon aan Goos ZwanikkenProvinciehuis door Willeke Alberti

Willeke Alberti trad in oktober voor maar liefst achttien zorginstellingen uit Den Bosch en omgeving op in kasteel Maurick in Vught. Dit optreden was een verjaardagscadeau aan Joke Zwanikken-Leenders en een eerbetoon aan haar onlangs overleden man Goos Zwanikken. Willeke Alberti verwelkomde iedereen met warme woorden en zong allerlei bekende nummers van onder andere Toon Hermans, André Hazes en Gerrit den Braber. Het lied ‘samen zijn’ werd speciaal opgedragen aan Joke, wat iedereen in de zaal ontroerde. Willeke heeft haar eigen stichting opgericht, de Willeke Alberti Foundation. De stichting biedt sociaal culturele activiteiten voor ouderen en mensen met

Onze samenleving transformeert.

innovaties, maatschappelijk ontwikkelingen en een Technologische lichamelijke, verstandelijke of meernieuwe visies op gezondheid. Wat is de betekenis voor de toekomst van de psychiatrie; waar kunnen wedoel de vruchten van voudige beperking met als eenzaaminnovatie plukken, hoe behouden we wat goed is? Tijdens het visionaire en inspirerende sprekers (o.a. Damiaan heidcongres te nemen verlichten. Willeke loopt warm Denys en Rutger Goekoop) de bezoekers mee naar de maatschappij en de geestelijke gezondheidszorg van de toekomst. voor deze zaak, ze beloofde haar gehele Daar wil je bij zijn! Noteer de datum! In september volgt de uitnodiging complete voor de optredende leven actiefmettehetblijven programma. Accreditatie is aangevraagd. verwenzorg. “Dit zijn mijn leukste optredens”, besloot ze.

Zorgkaart Nederland

De triade, daar zit muziek in! Reinier van Arkel nodigt cliënten, familie, behandelaren en samenwerkingspartners uit voor een mini-symposium! Dit staat in het kader van triadisch werken, waarbij gebruik wordt gemaakt van elkaars ervaringsdeskundigheid door een goede samenwerking tussen cliënt, familie en behandelaar. Deze samenwerking past bij de herstelvisie van Reinier van Arkel en helpt de cliënt zo goed mogelijk te functioneren in en deel te nemen aan de maatschappij. De muzikale avond wordt ondersteund door twee sprekers: Ingeborg Siteur, psychiater en gezinstherapeut en Tom van Mierlo, psychiater en lid Raad van Bestuur Reinier van Arkel groep. Dinsdag 23 januari 2018 van 16:00 – 18:30 uur Kapel, Reinier van Arkel

Open dag Dagcentrum de Parasol Zaltbommel Op donderdag 9 november vond de Open Dag plaats bij Dagcentrum De Parasol. De Parasol is een kleinschalig dagcentrum in Zaltbommel waar medewerkers en vrijwilligers van Reinier van Arkel werkzaam zijn. De Parasol is gehuisvest in Pand 9, de voormalige LTS van Zaltbommel, dat gebruikt wordt door kunstenaars en maatschappelijke organisaties zoals Humanitas, de voedselbank en Vluchtelingenwerk. De Parasol heeft een prachtige ruimte voor ontmoeting en tal van activiteiten voor de psychisch kwetsbare bewoners van de gemeenten Zaltbommel en Maasdriel. De open dag was bedoeld om belangstellenden en geïnteresseerden zoals familie van deelnemers, verwijzers en buren een kijkje te laten nemen en te laten zien wat wij bieden. De deelnemers zorgden voor de zelfgemaakte taart, soepen en bloemstukken en hadden de ruimte versierd. De belangstelling was groot en we kijken terug op een mooie en geslaagde dag. We leerden elkaar zo op ongedwongen wijze wat beter kennen.

Je kunt je aanmelden door te mailen naar fbr@reiniervanarkel.nl. Voor meer informatie kun je contact opnemen met Stella Reniers, ondersteuner Familie- en Betrokkenenraad 06 461 504 48.

Cliënten kunnen de kwaliteit van zorg van Reinier van Arkel beoordelen. Ze kunnen hun ervaring op www.zorgkaartnederland.nl achterlaten en zo andere cliënten helpen aan goede zorg!

land? Wat is ZorgkaartNeder

ssite de grootste waardering ZorgkaartNederland is . org dsz hei ond gez e voor de Nederlands rouwbaar. Onafhankelijk. Veilig. Bet

d.nl

www.zorgkaartnederlan

Oliebollenveldloop Sportief op oudejaarsdag? Loop of ren dan mee met de traditionele oliebollenveldloop. Winnen is niet zozeer van belang, het draait om samen, sportief het oude jaar af te sluiten. Voor medewerkers en cliënten de kans om de hardloopschoenen aan te trekken en hun beste beentje voor te zetten met als beloning een medaille en heerlijke warme oliebollen. De organisatie van de oliebollenveldloop is vanaf nu in handen van Reinier van Arkel, Move Vught en hardloopschool Wim Akkermans. Aanmelden via www.inschrijven.nl

REINIER WINTER 2017

ACHTER GROND

Hulpverlening voor de minst aaibare mensen

“Zorgmijders bestaan niet” Begin november vond de jaarlijkse netwerkbijeenkomst van het CvTB (Centrum voor Trajecten en Bemoeizorg) plaats in Willem Twee in ‘s-Hertogenbosch. Reinier van Arkel was deze keer gastheer en mocht ongeveer 150 deelnemers verwelkomen. Een drukbezochte bijeenkomst waar de ontwikkelingen die in de bemoeizorg, maar ook in de ggz spelen, voor het voetlicht werden gebracht. En niet onbelangrijk: een gelegenheid om met elkaar te netwerken. CvTB, een begrip op zichzelf, maar wat is het en welke rol speelt dit team in de bemoeizorg? Reinier ging in gesprek met Frank Meeuwsen, ketenmanager.

Door Marjo Roes Foto's Toine Maurix en Brenda de Bijl

Zorgmijding en zorgverlamming “We begeleiden cliënten die vastlopen in het leven. De problematiek is soms zo heftig dat er sprake kan zijn van zorgmijding, een proces waarbij de cliënt niet kan aanhaken. Bijvoorbeeld omdat hij denkt dat we allemaal bij een complot horen, of denkt

REINIER WINTER 2017

‘ik doe de deur maar niet open, want als ze zien hoe vol het hier staat dan bellen ze de brandweer’. Mensen kunnen allerlei redenen hebben om niet zomaar bereikbaar te zijn. We kunnen hem op dat moment niet op een andere manier bereiken. De term zorgmijder wordt veel gebruikt,

en het lijkt dan of het een eigenschap van de cliënt is. Op zo’n moment leeft iemand zo dat een relatie met allerlei hulpverleners niet makkelijk is. Maar als we die persoon dan een zorgmijder noemen, leggen we de oorzaak daarvan bij hem. Als je echt in de shit komt, en er is niemand die je bij de arm neemt, is dat dan alleen omdat je dat niet wilt? Of is het ook omdat er verkeerde vragen worden gesteld, op het verkeerde moment, op de verkeerde plaats of op de verkeerde toon? Hulpverlening moet er ook zijn voor de minst aaibare mensen. Zorgmijders bestaan niet, maar wat wel bestaat, zijn de mensen bij wie de zorg niet op gang komt of bij wie de zorg niet op gang te houden is. Het een noemen we zorgmijding, het andere zorgverlamming. Soms verlamt zorg omdat er geen diagnose komt of omdat wat de cliënt wil niet kan

of alles wat kan de cliënt niet wil. En dan ontstaat er een impasse; in deze situaties kijken we hoe we het kunnen vlot trekken”, vertelt Frank. Wisselwerking Van oudsher richtte de bemoeizorg zich op situaties in de stedelijke omgeving, mensen die toegeleid moesten worden naar de psychiatrie of de verslavingszorg. In de laatste tien jaar is er veel veranderd in het veld van het sociaal werk en gezondheidszorg en daarmee ook de rol van de bemoeizorg. “Waar we in het verleden bezig waren mensen te leiden naar uiteindelijk de juiste zorg, is het nu zo dat we een aantal chronische struikelaars hebben op wie we regelmatig moeten inzetten. De werkwijze en de mensen met wie we werken zijn ook veranderd. Toen er in ’s-Hertogenbosch en omgeving goed functionerende FACT-teams kwamen, zagen we

een verandering in onze aanmeldingen. Maar naarmate de druk op de ggz groter wordt en de FACT-begeleiding niet langer ingezet wordt dan nodig, zien wij die trend ook weer terug in onze aanmeldingen. Het is een wisselwerking. Ik ken geen regio in Nederland waar de hoeveelheid bemoeizorg, afgezet tegen de omvang van het gebied, zo groot is als in ’s-Hertogenbosch. Dat laat zien dat als je de dingen goed doet, het ook aantrekt. En als je het te veel aantrekt, maak je het voor andere mensen en organisaties moeilijker om daarin te springen en te leren omgaan met de meest ingewikkelde mensen. We willen geen apart spoor in de hulpverlening zijn, maar ondersteunend aan reguliere zorg. Van sommige dingen hebben wij meer verstand: zorgmijding, zorgverlamming, contact maken en houden, vervuiling en woonoverlast.”

Onvoorspelbaar Niet direct zichtbaar in de zorg zijn problematische jongeren van negentien of twintig jaar. Zij willen niets met hulpverlening te maken hebben omdat ze dat al tot hun achttiende hebben gehad, maar ondertussen zitten ze zo in de problemen dat ze wel hulp nodig hebben. Het gaat vaak om jongeren met een licht verstandelijke beperking, jongeren die bezig zijn een eerste, tweede of derde verslaving te ontwikkelen. Zij raken op alle mogelijke manieren in de problemen. En als ze 23 of 24 jaar zijn, komen ze vaak weer in beeld. “De overgang van 18- naar 18+ is lastig, de jeugdhulpverlening stopt en de nieuwe hulp komt niet op gang. En dat is een thema waarvan wij graag iets vinden.”

REINIER WINTER 2017

>> Hulpverlening voor de minst aaibare mensen

Er zijn twee teams werkzaam voor de bemoeizorg, een voor de stad ’s-Hertogenbosch en een voor de regio. Zij komen driemaal per week een overleguur bij elkaar om alles wat ze tegenkomen te bespreken. “Elke casus heeft een koppel hulpverleners, een soort kruisbestuiving. Zo is de continuïteit geregeld en kunnen ze elkaar kritisch bevragen. Je hebt elkaar hard nodig om elkaar te voeden en te kunnen zeggen ‘volgens mij werkt dit niet’.” De hulpverleners zijn het liefst veel op pad. Soms gaan ze af op overlastmeldingen. Ze richten zich vooral op de mensen die nergens terecht kunnen. “We willen ook graag weten waar de buitenslapers zijn, waar mensen blijven als ze nergens meer terecht kunnen. Daarvoor gaan we ook de straat op. Het is nu november en vandaag was nog net geen vorst. Want als er echt vorst komt, wil ik weten waar in deze gemeente geslapen wordt. Je moet er zijn, contacten hebben met stadstoezicht, wijkagenten. De stad zelf verandert niet. Plekken die vorige winter heel geschikt waren om te slapen, zijn dat dit jaar ook

nog. Hulpverleners houden elkaar op de hoogte, en als er iets is, gaan we poolshoogte nemen. Vroeger dachten we dat bemoeizorg een energievretende functie was, dat je hooguit vijf tot zeven jaar werkzaam zou kunnen zijn als hulpverlener. Dat blijkt niet het geval, we zien dat mensen heel graag in de bemoeizorg werkzaam willen zijn. Er is, buiten de protocollering om, veel ruimte om maatwerk te leveren. Nergens is de registratiedruk zo laag als in de bemoeizorg. Je loopt hier wel de kans dat je een keer mee aan het verhuizen bent, en dat moet je wel leuk vinden om te doen. We hebben in ons werk een hoge mate van hollen en stilstaan. Bemoeizorg kent een behoorlijke onvoorspelbaarheid.” In september 2015 verscheen in het Brabants Dagblad een drieluik over het CvTB, getiteld ‘Wiebelzielen’, geschreven door Eric Alink. Deze zijn te lezen op www.bosschekroniek.nl.

Het CvTB is een samenwerkingsverband tussen Reiner van Arkel, Maatschappelijke Opvang, Juvans, Cello en Novadic-Kentron, geïnitieerd door de gemeente ’s-Hertogenbosch. Het CvTB biedt zowel bemoeizorg als begeleiding aan bijzondere doelgroepen, zoals zorgwekkende zorgmijders, daklozen, verslaafden en multiprobleemhuishoudens. Deze mensen kampen vaak met complexe, meervoudige problemen waarin psychiatrische, lichamelijke, verslavings- of psychosociale aspecten een rol kunnen spelen. Het doel is deze mensen te ondersteunen in het vinden van een zorgaanbod dat aansluit bij hun specifieke wensen en (on-)mogelijkheden, zodat er een sluitende zorgketen ontstaat die leidt tot verbetering op diverse levensgebieden. Bron: folder CvTB

Het werkgebied CvTB bestaat uit ’s-Hertogenbosch als centrumgemeente en de Bommelerwaard en de gemeenten in de Meierij. Dit gebied strekt zich uit van Brakel en Zaltbommel tot aan Boerdonk, Haaren en Biezenmortel.

Het CvTB is gehuisvest aan de Vogelstraat. Op de vierde verdieping, met een mooi uitzicht over de stad, werken hulpverleners uit de vijf verschillende organisaties. Elke organisatie levert een stukje formatie van het team en geeft de medewerkers zo de ruimte om in een mix van deskundigheid op een andere manier te werken en oplossingen te zoeken voor hele taaie casuïstiek in de stad en in de regio.

Jaarlijkse netwerkbijeenkomst CvTB in Willem Twee

REINIER WINTER 2017

COLUMN

Draagvlak onder de bevolking was destijds van belang om te kunnen starten met het gasthuis voor zinnelozen aan het Hinthamereinde en de notariële akte werd letterlijk in het Nederlands (in plaats van Latijn) ter goedkeuring bij een kerkbijeenkomst aan de bevolking voorgelezen. Ditzelfde draagvlak onder de inwoners van Den Bosch e.o. is nu nog steeds noodzakelijk voor onze zorg en onze cliënten.

Het afgelopen jubileumjaar hebben we veel activiteiten georganiseerd, waarbij we op meerdere gebieden de verbinding hebben gezocht met de directe omgeving. Want hier ligt de oorsprong én de kracht van Reinier van Arkel. Samen met alle betrokkenen zorgdragen voor de beste ggz-zorg voor onze inwoners/cliënten. Al eeuwenlang. Noblesse oblige.

Na de fysieke groei van onze instelling tot het einde van de 20e eeuw, maken we de laatste jaren een transformatie door naar kleinschaligheid in de wijk, weer dichtbij mensen. Niet weggestopt op een afgesloten park, maar open en transparant naar de samenleving. Hierbij stimuleren we onze cliënten weer zoveel als mogelijk mee te laten doen. De samenwerking met WSD en Weener XL is hiervan recent een mooi voorbeeld.

REINIER WINTER 2017

Eddy van Doorn, voorzitter Raad van Bestuur Reinier van Arkel groep, lid Raad van Toezicht Fonds Psychische Gezondheid, Lid Raad van Toezicht Stichting Korrelatie en bestuurslid MIND.

Op het moment dat ik deze column schrijf, ben ik net bekomen van ons jubileumfeest voor medewerkers en vrijwilligers. Ik heb genoten van de betrokkenen bevlogenheid van mijn collega’s, die na jaren reorganiseren toe waren aan een feestje. Het is vandaag exact 575 jaar geleden dat Reinier van Arkel is opgericht en dat geeft een bijzonder gevoel. Het idee dat onze instelling al was opgericht, terwijl Columbus Amerika nog moest ontdekken is bijna niet te bevatten. Dit maakt ons als medewerkers ook schatplichtig om zorg te hebben voor onze historie en vooral ook haar toekomst. In deze uitgave staan we uitgebreid stil bij 575 jaar Reinier van Arkel door de eeuwen heen. Er is een schril contrast tussen de zorg van toen en de wijze waarop we dit nu vormgeven, gelukkig maar. Er zijn echter ook overeenkomsten tussen het oude Reinier van Arkel en onze huidige organisatie.

Eddy van Doorn

Een bijzonder jaar

WETEN SCHAP

Een succesvolle behandeling van ernstige depressies Door Patricia Cox

Electroconvulsietherapie (ECT) is een steeds vaker gebruikte behandelmethode bij met name patiënten met een ernstige depressieve stoornis. Van ECT is al tientallen jaren bekend, op basis van (internationaal) wetenschappelijk onderzoek, dat het een zeer succesvolle behandeling is voor depressieve stoornissen, ook bij oudere patiënten. Ondanks dat er vaak kritisch naar een ECTbehandeling wordt gekeken, is het een effectieve en relatief veilige behandeling, ook bij oudere patiënten. Geen enkele behandeling onder narcose is zonder risico. Er is een uiterst gering risico op een allergische reactie op narcosemiddelen, hoge bloeddruk of hartritmeproblemen. ECT is een behandeling waarbij men een epileptisch insult (convulsie) opwekt door het toedienen van een korte stroomstoot gedurende enkele seconden. Patiënten zijn onder algehele narcose en spierverslapping. De werking van ECT is nog grotendeels onbekend.

REINIER WINTER 2017

Casus Mevrouw Visser Mevrouw Visser is een 63-jarige gescheiden vrouw die sinds vier weken is opgenomen op de klinische afdeling. Ze is bekend met depressies. Vijftien jaar geleden heeft ze een depressieve episode doorgemaakt waarbij ze ook opgenomen is geweest. Uiteindelijk klaarde haar stemming op met een antidepressivum. Na jarenlang klachtenvrij te zijn geweest, is ze weer aangemeld bij de opnameafdeling voor ouderen van Reinier van Arkel en al snel opgenomen in verband met somberheidsklachten. Ze trok zich steeds meer terug, was angstig om naar buiten te gaan, piekerde veel en had slaapproblemen. Daarbij was ze in twee maanden tijd zes kilo afgevallen en was er sprake van suïcidale gedachtes. Ze heeft twee kinderen, een broer en zus en een aantal vriendinnen op wie ze terug kan vallen. Deze mensen zijn zeer betrokken en hebben haar zowel in de thuissituatie als tijdens de opname veel steun gegeven.

In overleg met mevrouw Visser start zij met een ander soort antidepressivum. Dit geeft verbetering in haar stemming waarna mevrouw naar huis gaat met tweemaal per week dagbehandeling. Helaas verslechtert het beeld na ontslag, ze valt verder af en trekt zich volledig terug. Ze wordt opnieuw opgenomen en wederom start ze met een ander soort antidepressivum. Na het uitblijven van stemmingsverbetering voegt men een stemmingsstabilisator toe maar ook hierop verbetert de stemming van mevrouw niet. De behandelaar gaat in overleg met mevrouw Visser, haar dochter en zoon en geeft voorlichting over de volgende stap in behandeling, Elektroconvulsietherapie. Mevrouw geeft aan dat ze twijfelt, ze is voornamelijk bang voor de eventuele geheugenproblemen. Ze gaat overwegen of ze de ECT- behandeling wil gaan starten en krijgt de folder over ECT mee. Aanvullend gaan een verpleegkundige en later een verpleegkundig specialist met haar in gesprek om extra informatie te geven.

Indicatie

In de dagelijkse praktijk is de belangrijkste indicatie voor ECT een ernstige depressieve stoornis die niet of onvoldoende reageert op medicatie. In levensbedreigende situaties, bijvoorbeeld wanneer patiënten ernstig suïcidaal zijn of niet meer eten, kan ECT ook direct ingezet worden. Na aanmelding volgt een indicatiestellingsgesprek (in aanwezigheid van een behandelaar, patiënt en familie) waarin voorlichting gegeven wordt. De behandelgeschiedenis wordt bekeken en of er nog andere behandelvormen mogelijk zijn. Als dat niet aan de orde is, worden de vooren nadelen van ECT voor de patiënt in zijn situatie besproken. In het gesprek wordt uitgelegd dat de duur van de behandeling sterk kan variëren maar dat er meestal 10 tot 15 behandelingen nodig zijn die twee keer per week plaatsvinden op de operatiekamer. Als de patiënt besluit te kiezen voor een ECT-behandeling moet hij of zij schriftelijk toestemming geven. De behandelaar overlegt vervolgens met de patiënt of de ECT plaatsvindt tijdens een klinische opname of dat er wordt gekozen voor een poliklinische ECT-behandeling. Klinische

opname heeft de voorkeur tijdens de eerste behandelingen, bij lichamelijke problemen en wanneer het psychiatrisch toestandsbeeld opname noodzakelijk maakt.

Voorlichting

In het gehele behandeltraject is voorlichting geven aan patiënt en betrokkenen belangrijk om de vaak aanwezige angst-

Waarden en voorkeuren ELECTROCONVULSIETHERAPIE van de cliënt indicatiestelling ernstige depressie andere psychiatrische aandoeningen (bijv. schizofrenie) reguliere behandeling slaat niet aan

behandeling effectief

veilig

indicatiestellingsgesprek pre-operatieve screening opname of poliklinisch behandeling op operatiekamer tweemaal behandeling per week gemiddeld 10 tot 15 behandelingen nodig

>> REINIER WINTER 2017 27 23 REINIER JULI 2016

>> Electro Convulsie Therapie

klachten te verminderen. Daarbij is het afstemmen en het herhalen van informatie belangrijk omdat de patiënt niet altijd in staat is (als gevolg van de depressie of geheugenproblemen die kunnen ontstaan bij ECT) alle informatie te volgen. In een voorlichtingsgesprek is aandacht voor: • de effectiviteit van een behandeling. • het in beeld brengen hoe de behandeling eruit komt te zien (bij voorkeur met visuele ondersteuning met foto’s of video). • risico’s van de narcose en de behandeling. • bijwerkingen en vooral de geheugenproblemen die kunnen voorkomen. • angst voor ECT en narcose. • praktische informatie over de dag van de behandeling en het nuchter-protocol.

ELECTROCONVULSIETHERAPIE behandeling Behandeling op de operatiekamer Aanwezig: Psychiater – psychiatrisch verpleegkundige – anestesioloog en anestesieverpleegkundige Narcose, spierverslapper, zuurstoftoediening, gebitsbeschermer

bijwerkingen

Plaatsing van electroden

hoofdpijn, misselijkheid, spierpijn

Korte pulsstroom van enkele seconden: dit wekt een epileptisch insult op

(tijdelijk) verwardheid, vergeetachtigheid

Geen spierschokken vanwege spierverslappers Bewaking vitale functies: hartritme, bloeddruk en hersenfunctie Enkele minuten na het toedienen van de pulsstoom komt de patiënt weer bij uit de narcose Uitslaapkamer en daarna afdeling: controle functies

vervolgbehandeling Medicatie

Psychotherapie of psychosociale begeleiding

Onderhouds-ECT

De ECT-behandeling

Na een positieve beoordeling op de preoperatieve screening door de poli anesthesie start de ECT- -behandeling. Deze vindt bij voorkeur plaats in de ochtend, dit is prettiger voor de patiënt omdat hij nuchter moet zijn, maar ook omdat er vaak angst bestaat voor de behandeling. Poliklinische patiënten moeten zich tijdig melden zodat een verpleegkundige de controles kan uitvoeren en er nog overleg kan plaatsvinden bij eventuele bijzonderheden. Vervolgens wordt de patiënt naar de voorbereidingskamer gereden waar een korte overdracht plaatsvindt van verpleegkundige naar anesthesie-verpleegkundige/assistent.

pressief effect te hebben dan de RULplaatsing maar geeft ook meer kans op geheugenproblemen. Bilaterale plaatsing

Rechts Unilaterale plaatsing De ECT-behandeling vindt plaats in de operatiekamer. De psychiater en ECT-verpleegkundige leggen in het kort nogmaals de procedure uit om vervolgens de elektroden te plaatsen. Er zijn twee vaak voorkomende mogelijkheden voor plaatsing van de elektroden. De rechts unilaterale (RUL) plaatsing is de meest gangbare en bij voorkeur de plaatsing waarmee de ECT- behandeling gestart wordt. Daarnaast is er de mogelijkheid voor bilaterale plaatsing, deze blijkt een sterker antide-

REINIER WINTER 2017

de patiënt onder narcose is, dient de psychiater via de elektroden op het hoofd de stroom toe waarna een epileptisch insult optreedt. In de periode dat de ECT-behandeling plaatsvindt, vinden er regelmatig gesprekken plaats met verpleegkundig specialist en psychiater waarin bekeken wordt of de depressieve symptomen verminderen. In een wekelijks multidisciplinair overleg wordt besproken of ECT voortgezet of gestopt wordt. Bijwerkingen

Elektrodenplaatsing volgens d’Elia 1970 De anesthesist dient een slaapmiddel en spierverslappers toe en start de beademing met zuurstof via een masker. Zodra

Meestal wordt de ECT-behandeling goed verdragen. Hoofdpijn, misselijkheid, spierpijn, vergeetachtigheid en verwardheid zijn de bijwerkingen die het meeste voorkomen en meestal snel verdwijnen. De geheugenstoornissen die kunnen ontstaan kunnen wat langer aanhouden maar verdwijnen grotendeels binnen zes maanden na stoppen van de ECT-behandeling.

Vervolgbehandeling of onderhouds-ECT

Wanneer er na de ECT-behandeling geen vervolgbehandeling plaatsvindt, is er een groot risico op terugval. Om dit te voorkomen wordt direct na het stoppen van de ECT-behandeling een antidepressivum en/ of een stemmingsstabilisator voorgeschreven. Soms wordt er voor gekozen niet te stoppen met ECT maar in een lage frequentie (bijvoorbeeld één keer per drie weken) een onderhoudsbehandeling te geven. Patiënten komen dan in de ochtend naar het centrum voor Ouderen en Ziekenhuispsychiatrie, krijgen de ECT-behandeling en mogen na een aantal controles weer naar huis. Ook sociaal-psychiatrische- of psychotherapeutische ondersteuning kan een terugval voorkomen waarbij er aandacht moet zijn voor signalering van dreigende terugval en ondersteuning tijdens moeilijke momenten.

Vervolg casus Na gesprekken met haar kinderen en familie geeft mevrouw Visser aan akkoord te gaan met de ECT-behandeling. Ze vindt het erg spannend maar beseft dat dit een goede kans is voor verbetering van haar stemming. Mevrouw tekent het toestemmingsformulier en er volgt een afspraak bij de peroperatieve screening. De ECT-behandelingen verlopen zonder problemen en er is al snel resultaat te zien. Na drie behandelingen is haar stemming al sterk verbeterd, ook de familie en verpleegkundigen zien een snelle verbetering van haar stemming. Na acht keer ECT stopt de psychiater, in overleg met mevrouw, de ECT-behandeling en begint zij met een antidepressivum. In de maanden die volgen blijkt dat de goede stemming aanblijft, mevrouw kan haar activiteiten weer oppakken, slaapt goed en kan genieten van leuke momenten in haar leven.

Meer informatie: zie het filmpje over ECT op www.reiniervanarkel.nl/ziekenhuispsychiatrie

Geraadpleegde literatuur

• Broek W.W. van den, e.a. (red). Handboek Elektroconvulsietherapie. 1e druk. Assen: Van Gorcum bv, 2005 • Broek W.W. van den, e.a. (Werkgroep Elektroconvulsietherapie). Richtlijn Elektroconvulsie therapie, 2e herziene versie. Utrecht: Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie: De tijdstroom Utrecht, 2010 • Westra M. Verpleegkundige interventies bij ECT. Nurse academy GGZ: 2012: 2: 35-38 • Dols A., Stek M.L. Elektroconvulsietherapie. Indicatie, effectiviteit, veiligheid en bijwerkingen. NTvG (Nederlands Tijdsschrift voor Geneeskunde): 2009; 153: A588 • Kavanagh A., Mcloughlin D. Electroconvulsive therapy and nursing care. Britisch Jounal of Nursing: 2009: 18: 1370-1377 • Nolen W.A., Dingemans P.M.A.J. Meetinstrumenten bij stemmingsstoornissen. Tijdschrift voor Psychiatrie 2004: 10: 681-686.

• Elektroconvulsietherapie. Protocol Centrum voor Ouderen Ziekenhuispsychiatrie, Reinier van Arkel groep. L.J. Vos. 2012 (niet gepubliceerd) • d’Elia G. Unilateral electroconvulsive therapy. Acta Psychiatrica Scandinavica Supplement 1970; 215: 1-98

REINIER WINTER 2017 25

Prachtige animatie over Vincent van Gogh

Wie doodde de schilder of deed hij het zelf? Loving Vincent is ’s werelds eerste volledig geschilderde animatie. Je stapt als het ware in zijn meesterwerken. Zijn portretten, stillevens en landschappen komen tot leven. Gelukkig is de film geen taaie kunstgeschiedenisles geworden met allerlei feiten, maar een spannende whodunnit met de vraag: Is hij vermoord of was het zelfdoding? De film biedt meer dan alleen mooie plaatjes. Behalve dat je steeds op het verkeerde been wordt gezet, zoals bij een echte detective, kun je tegelijkertijd meekijken in het leven en werk van de schilder. En dat helemaal in de stijl van Van Gogh, dus met veel losse dikke verfstreken en in prachtige contrasterende kleuren. Ondanks alle bewegende verflagen – in impressionistische stijl en beelden in snelle strepen en stippen - ga je mee in de verhalen van de verschillende personages en hun emoties. Het verhaal start een jaar na de dood van Vincent, die op 37-jarige leeftijd stierf in 1890 in Auvers-sur-Oise, een dorpje onder Parijs. Hoofdpersoon is de jonge Armand Roulin, zoon van de postmeester Joseph (in 1888 geportretteerd door Van Gogh en in brieven beschreven). Armand heeft van zijn vader de opdracht gekregen om de laatste brief van Vincent bij Theo - broer van Vincent - te bezorgen. Theo speelde een belangrijke rol in het leven van Vincent. Dankzij Theo’s maandelijkse financiële steun kon hij schilderen. In Parijs hoort Armand van Père Tanguy, vriend en verfleverancier van Vincent, dat Theo is overleden. Tanguy raadt hem aan om naar dr. Gachet in Auvers te gaan. Met deze dokter had Vincent namelijk tot vlak voor zijn dood een nauwe band. Vijanden Eenmaal in Auvers aangekomen gedraagt Armand zich meer als een detective en probeert steeds fanatieker te achterhalen wat Van Gogh in de laatste weken van zijn leven heeft uitgevoerd. Want hoe kan een rustige man binnen zes weken suïcidaal worden? Is hij door depressies tot zijn daad gedreven, of is er iets anders gebeurd? Hij ondervraagt alle mensen waarmee Vincent contact heeft gehad. Deze kennissen vertellen hun herinneringen over Van Gogh

REINIER WINTER 2017

en in flashbacks – in zwart-wit beelden - zie je wat er zich heeft afgespeeld. De schilder blijkt, door zijn afwijkende manier van leven nogal wat vijanden in het dorp te hebben gemaakt. Op enig moment lijkt het of het hele dorp zich tegen hem heeft gekeerd. Armand is ervan overtuigd dat het moord was, maar hij - en de kijker - worden steeds door de volgende verteller op een ander spoor gezet. Belangrijk voor de makers van de animatie was om acteurs te vinden die echt op de personages uit de portretten van Van Gogh lijken, en dat is heel goed gelukt. De cast is internationaal en hoewel het verhaal zich in Frankrijk afspeelt, spreekt iedereen Engels. Om de film te maken, werd dezelfde techniek als die van Vincent gebruikt: schilderen met olieverf. De filmmethode is de zogenaamde rotoscoop, een animatietechniek waarbij live-actionbeelden worden ingetekend of overgeschilderd. Loving Vincent is een kunstwerk op zich en een aanrader voor jong en oud. “En misschien”, zeggen de regisseurs, “maken we ooit nog een vervolg en gaan we uit van de aardappeleters. Daar is ook een mooi verhaal van te maken.”

De animatie – duur 90 minuten - draait tot en met 28 januari in de Verkadefabriek. Regie: Dorota Kobiela en Hugh Welchman. Tegelijkertijd is er in Het Noordbrabants Museum Loving Vincent de tentoonstelling te zien. Film en tentoonstelling zijn los van elkaar te zien. Voor film en expo zijn er combikaarten verkrijgbaar. Meer informatie: www.hetnoordbrabantsmuseum.nl www.verkadefabriek.nl

KUNST EN PSYCHIATRIE Door Martine Koopman

Expo over de totstandkoming van Loving Vincent

‘We hopen ook andere schilderijen tot leven te wekken’ “Misschien kan ik eraan bijdragen dat mensen kennismaken met Vincent, zijn schilderijen of brieven. Ik zou willen dat ze van Vincent gaan houden, omdat hij dat verdient”, zegt Doreta Kobiela, een van de makers van de film. De tentoonstelling Loving Vincent, die nu in Het Noordbrabants Museum te zien is, biedt in zes zalen een kijkje achter de schermen hoe deze animatie tot stand kwam, en geeft ook een overzicht van het leven van de schilder. ‘Loving Vincent’ schreef Van Gogh onder al zijn brieven en Doreta Kobiela, regisseur en Hugh Welchman, producent van de film gebruikten deze (800 stuks), zijn schilderijen en alles wat ze van hem konden vinden om dit verhaal te maken. Er is te zien voor welke moeilijke keuzes ze stonden om episodes weg te laten, omdat deze niet in het verhaal van de film pasten. Bijvoorbeeld Vincents periode in Saint-Rémy, waar hij zwaar leidde onder zijn depressie, maar waar hij wel op het hoogtepunt van zijn carrière was. Indrukwekkend is de lijst met werkzaamheden en cijfers: de film heeft 65.000 opnames, die allemaal met de hand geschilderd zijn door een team van 125 kunstenaars. De opnames met de acteurs duurden vijf weken, de montage tien weken en daarna konden ze gaan schilderen. Dit nam zeven jaar in beslag. Een seconde animatie kostte soms wel tien dagen. De veelal Poolse kunstenaars schilderden de acteurs

en hun bewegingen. Deze schilderijen werden daarna een voor een gefilmd. In een kleine werkruimte van het museum schildert Setareh Goodarzi van donderdag tot en met zondag aan een nieuwe animatie. Zij werkte mee aan de film en beantwoordt vragen van bezoekers. Ruim honderd olieverfschilderijen door het kunstenaarsteam gemaakt, hangen in de zalen van het Noordbrabants Museum. De makers liepen bij het opnieuw in beeld brengen van Vincents werken van de film tegen veel uitdagingen aan. De afmetingen bijvoorbeeld: Vincent gebruikte verschillende afmetingen, maar film werkt met één kader. Soms werd een deel van een schilderij weggelaten of werd het horizontaal verbreed. Voor de flashbacks werden de doeken ‘vertaald’ naar zwart-wit, of er werd een seizoen veranderd. Een wand in de tentoonstelling hangt vol met kleine fotootjes van doeken die voor de film werden gebruikt, zoals onder meer: Caféterras bij nacht, Slaapkamer, Irissen en Sterrennacht. Is de film een geromantiseerde versie van het leven van Vincent, geeft de expositie feitelijke informatie over de kunstenaar, van zijn geboorte in het Brabantse Zundert tot zijn dood in Auvers-sur-Oise. Ook een citaat uit zijn laatste brief kun je lezen. Je komt meer te weten van de hoofdfiguren van de film, wat hun echte relatie met de schilder was en wat er van hen geworden is. De makers gingen bij het schrijven van het script uit van Vincents kennissen en hun portretten. Deze hangen in de expositie, soms zelfs met een foto van het echte model van de schilder. Zo kun je zien in hoeverre de portretten van Van Gogh en het team lijken op de acteurs uit de film. Je kunt een combikaartje kopen, maar voor de zintuigen is het best veel om film en tentoonstelling in één dag te zien. Het maakt niet veel uit wat je het eerst bezoekt, film of tentoonstelling, maar wil je je volledig laten onderdompelen in de magie van het verhaal, ga dan eerst naar de film. Bovendien worden in de tentoonstelling hoofdfiguren geïntroduceerd bij wie je, als je de film hebt gezien, gemakkelijker aanhaakt.

Voor de ware liefhebbers hangen in de zaal op de eerste etage van het museum tien echte werken uit Van Goghs Brabantse periode, onder meer ‘De aardappeleters‘. Tijdens zijn leven in Nederland werkte hij het grootste gedeelte in Nuenen.

REINIER WINTER 2017

Door Terry Mooren en Ilse van den Eeden Foto's Toine Maurix

KENNIS MAKING

Tom van Mierlo, lid Raad van Bestuur

Samen het verschil maken Vol enthousiasme en met de ambitie verschil te willen maken in de zorg, gaat Tom van Mierlo vanaf januari 2018 aan de slag als lid Raad van Bestuur van Reinier van Arkel. De drive om de zorg te verbeteren zat er al in toen hij startte als psychiater bij de crisisdienst in Breda. Na acht jaar directeur behandeling te zijn geweest bij GGz Breburg voelt de stap naar het bestuurderschap bij Reinier van Arkel -waarbij hij verantwoordelijk is voor de zorginhoudelijke portefeuille- dan ook goed. Daadwerkelijk contact maken, innoveren door lerende netwerken en samenhang en samenwerking zijn thema’s waarmee hij graag aan de slag gaat binnen Reinier van Arkel.

De afgelopen jaren heeft Tom zich als psychiater toegelegd op de psychosezorg. “Dat vind ik echt een fascinerende wereld. Vanuit het biologische model hebben we de oorzaak van psychoses lange tijd alleen gezocht in een aangeboren kwetsbaarheid en verstoring van neurotransmitters. Psychoses hadden hierdoor iets bevreemdends: iets wat je als leek niet of nauwelijks kon snappen en wat je vooral niet moest overkomen. Nu richten we ons veel meer op het begrijpen van wat er speelt. Dat kan enkel door contact te maken. Door samen te onderzoeken hoe het is om een psychose te hebben, het gesprek aan te gaan en goede psychose-educatie wordt het begrijpelijk voor de cliënt en zijn omgeving en kan het geïntegreerd worden in het normale zijn. Dat lukt niet altijd, mensen zijn soms achterdochtig en paranoïde, maar als het wel lukt dan zie je dat mensen tot rust komen.”

REINIER WINTER 2017

Een oprechte interesse in wie voor je zit, vormt volgens Tom ook de basis van de herstelvisie. “Misschien een beetje gek, maar als psychiaters hebben we dat voor een stukje verleerd met onze medisch psychiatrische opleiding, met het biologisch

“Psychosezorg: van bevreemdend naar begrijpelijk” kader, met de DSM-V, met de administratie en met de drukte van alledag. Hierdoor is soms de echte oprechte interesse in wie voor je zit wat verloren geraakt. Als ik denk aan het doembeeld dat de psychiater alleen maar wordt ingezet voor de medicatie dan lopen we aan de cliënt voorbij. Want

als ik de cliënt echt heb gezien dan merk ik de toegevoegde waarde van de daadwerkelijke ontmoeting. Het is de kunst om het medisch-psychiatrisch denken en de herstelvisie met elkaar te verbinden en zo het goede van beide te verenigen", legt hij uit. Innoveren door lerende netwerken

“Het is mijn ambitie om verschil te maken in de zorg”, aldus Tom. Een ambitie die hij binnen Reinier van Arkel graag wil voortzetten door de inzet van zoals hij het noemt ‘lerende netwerken’. Hij haalt als voorbeeld de totstandkoming van het gedachtegoed rondom High Intensive Care aan. “De landelijke trend om dwang en drang in de ggz te verminderen riep bij mij de vraag op in hoeverre je het totale aantal separeers in je organisatie kunt verminde-

ren. Dat vraagt om een goede doordenking en ver vooruit kijken. Er was nog niet veel evidence based kennis over de beste behandeling op een gesloten afdeling, maar wel al veel ervaring met dwang en drang. Deze lag echter verspreid over het hele land. Ik heb vervolgens vijftig mensen uit mijn netwerk uitgenodigd om een middag bij elkaar te gaan zitten. Het werd zo’n interessante middag, dat we op het einde hebben besloten om daar een vervolg aan te geven. We zijn met experts van twaalf ggz-instellingen nog twee keer twee dagen bijeen geweest en hebben hen gevraagd: ‘Als je nou eens gewoon vanuit je gezond verstand en ervaring aangeeft wat werkt’. Dat hebben we bij elkaar gebracht en neergeschreven in het werkboek HIC. Niet als in beton gegoten, maar als basis om samen door te ontwikkelen. Dit doen we

“vanuit je gezond verstand en ervaringen aangeven wat werkt” samen in landelijke platformdagen en jaarlijkse kennisfestivals. De aanpak van ART (Actief Herstel in de Triade) is op dezelfde leest geschoeid. ” Tom wil binnen Reinier van Arkel graag aan de slag met eenzelfde werkwijze. “Interne lerende netwerken -al dan niet met invloed van buitenaf- om te gaan kijken hoe we de dialoog op een aantal belangrijke onderwerpen ook echt op gang brengen. Om zo van onderaf de verbetering in gang te zetten. Hij denkt daarbij bijvoorbeeld aan het onderwerp zelforganisatie, iets waarmee

Reinier van Arkel in 2017 is gestart. “Dat moet je niet van bovenaf bedenken. Daar heb je zo’n lerend netwerk voor nodig, dat beweegt binnen de organisatie en begint bij mensen die er iets voor voelen, hun vinger opsteken en zeggen ‘ík doe mee’. Medewerkers die samen het verschil kunnen maken en die kunnen bijdragen in het in beweging zetten van anderen. Het is belangrijk dat we dat vooral samen gaan doen. Als bestuurder mag je van mij verwachten dat ik de richting aangeef en het kader aanbreng.” Samenhang en samenwerking

Reinier van Arkel heeft ingewikkelde jaren achter de rug. Door ingrijpende reorganisaties slaat veel plat. Inmiddels bloeien >>

REINIER WINTER 2017 29

>> Tom van Mierlo

mooie inhoudelijke initiatieven weer op en is het de kunst om deze met elkaar te verbinden en te richten. Tom: “Dat is ook echt wat bij mij past, het grote verhaal zien. Het is de maatschappelijke verantwoordelijkheid van Reinier van Arkel -als specialistische aanbieder van ggz- om cliënten met ernstige psychiatrische aandoeningen optimaal te laten participeren. We hebben in Nederland afgesproken dat we een derde meer herstel willen nastreven voor mensen met een ernstige psychiatrische aandoening. Hierin spelen vijf zorgmodellen een belangrijke rol: resource groep, FACT, IHT, HIC en ART. Als Reinier van Arkel willen wij voor deze groep ook echt goede zorg blijven leveren en dan is

het voorwaardelijk dat je deze vijf zorgvormen aanbiedt en dat zij onderling goed samenwerken. Een overkoepelende herstelvisie zorgt voor deze verbinding. Als je daarbij nu de bedoeling van 'eigen regie' of 'herverdeling van eigenaarschap' als basis gebruikt in het denken, dan zie je de waarde van eigenaarschap zitten in de herstelvisie, in de herstelondersteunende zorg , in de eigen regie bij cliënt en professionals , in zelforganisatie binnen teams en in participatief en situationeel leiderschap bij managers en bestuurders. Op deze wijze bouw je een consistente organisatie op waarbij je vanuit dezelfde waarden eenzelfde taal spreekt. Het is belangrijk om dat met elkaar te gaan de-

len. Daarbij moeten we niet vergeten dat Reinier van Arkel er niet alleen is voor de behandeling van cliënten met een ernstige psychiatrische aandoening en hun naasten, maar ook voor het voorkómen van ernstige problematiek. Als je op die manier nadenkt over wat je maatschappelijke verantwoordelijkheid is dan is het helder dat je naast het behandelen inzet op een preventieve aanpak die al start bij de jeugd. Tot slot is het van belang dat we ons realiseren dat we het alleen maar echt goed doen als we het samen doen. De steungroep rond de cliënt (resource groep) kan hier een belangrijke schakel zijn. Echt samen bekijken wat we voor en met elkaar kunnen betekenen. Bijvoorbeeld wat kan de buuvrouw en wat kan de POH-ggz en wat kunnen wij als tweedelijns specialist. Hierdoor creëer je continuïteit over de reis van de cliënten heen en zet je het herstel in een breder kader -over de grenzen van je eigen kunnen- neer.”

Tom van Mierlo is 54 jaar, getrouwd, heeft drie kinderen en woont in Ulvenhout. Als psychiater is zijn specialisme psychosezorg. Daarnaast was hij acht jaar directeur behandeling bij GGz Breburg. Naast zijn ruime professionele ervaring heeft hij familie-ervaring in de psychiatrie. Hij stond aan die wieg van de landelijke stichting HIC waarvan hij nog steeds voorzitter is.

REINIER WINTER 2017

AANBOD

Clozapinepoli Twee jaar ervaring met de clozapinepoli bij Reinier van Arkel

De clozapinepoli van Reinier van Arkel is in januari 2016 gestart en was daarmee de eerste in Nederland. Vanaf 2017 is de pilot positief beoordeeld en de poli officieel van start gegaan. De poli vind je in het centrum van Den Bosch en op Zorgpark Voorburg in Vught. De poli is opgericht omdat een behandeling met clozapine dermate complex is dat het thuishoort in de specialistische ggz.

• voorschrijven van en behandelen met clozapine. • bijwerkingen signaleren en behandelen. • bloedonderzoek en lichamelijk onderzoek uitvoeren. • ondersteunen bij het verbeteren van een gezonde leefstijl, zoals voeding en beweging. • vroegsignalering van terugval en voorkomen dat (psychische) klachten terugkeren of verergeren.

De komst van de clozapinepoli is zeer vernieuwend en we zien deze ontwikkeling terug bij andere organisaties in het land. Binnen Reinier van Arkel staat de poli op zichzelf, bedoeld voor cliënten bij wie de behandeling is afgerond. Vanwege het gebruik van clozapine kunnen deze cliënten niet terugverwezen worden naar de eerstelijnszorg.

Bij de poli werken een verpleegkundig specialist ggz, Amy Jongkind, en een psychiater, Skag Peters. De verpleegkundig specialist voert de behandeling uit en werkt daarbij nauw samen met de psychiater. Binnen de clozapinepoli kan de zorg tijdelijk worden uitgebreid, afhankelijk van wat er op dat moment nodig is. Denk hierbij aan een verpleegkundige, diëtiste, maatschappelijk werker, trajectbegeleider of ervaringsdeskundige. Wanneer nodig kunnen cliënten verwezen worden naar een ander behandelteam binnen Reinier van Arkel.

Wat is clozapine? Clozapine is een antipsychoticum dat vooral wordt voorgeschreven bij therapieresistente schizofrenie. Het middel is werkzamer en effectiever dan andere antipsychotica, maar wordt vanwege bijwerkingen en benodigde controles niet als eerste gekozen. Bij ongeveer 60 tot 80 procent van de mensen die beginnen met clozapine verdwijnen of verminderen de klachten. Welke zorg biedt de clozapinepoli? Het behandelaanbod van de poli bestaat onder andere uit: • cliënten en naasten informeren over clozapine.

Consultatie Voorschrijvers van clozapine en andere hulpverleners die te maken hebben met de verstrekking, kunnen de poli consulteren en/of vragen om bijscholing. Cliënten starten vaak met clozapine als ze nog een intensieve behandeling volgen in bijvoorbeeld een Vroeg Interventie Psychose (VIP-)team of Flexible Assertive Community Treatment (FACT-)team. De eigen psychiater is in dat geval verantwoordelijk voor de behandeling met clozapine. De clozapinepoli

heeft kennis en ervaring en de faciliteiten die ervoor zorgen dat clozapine op een verantwoorde manier kan worden voorgeschreven. Aanmelden Verwijzers (huisartsen) kunnen cliënten die clozapine gebruiken, maar geen behandelvraag (meer) hebben voor de specialistische ggz, verwijzen via Entree van Reinier van Arkel. Bij vragen over aanmelden kunt u contact opnemen met Entree (073) 658 68 68 entree@reiniervanarkel.nl Hebt u andere vragen over de clozapinepoli? Neem dan contact op met Amy Jongkind, (073) 658 51 11 a.jongkind@reiniervanarkel.nl

REINIER WINTER 2017

Door Nicole van de Gevel foto Toine Maurix

ACHTER GROND

Werk samen en streef naar herstel Project Herstelbevorderende aanpak voor mensen met een ernstige psychische aandoening (EPA

E en goed werkend netwerk helpt bij mijn herstel. Zo kan ik ondanks mijn ongemakken toch gelukkig zijn. Deze tweet werd gemaakt door een van de drie werkgroepen tijdens de bijeenkomst ‘Goede EPA-zorg’ op 12 oktober jl. Deze bijeenkomst vormde het startsein van het project ‘Herstelbevorderende aanpak voor mensen met een ernstige psychiatrische aandoening’. Nelly van Alebeek en Gerdien Vrielink zijn namens de Centrale Cliëntenraad van Reinier van Arkel betrokken bij dit project. Samen met projectleider Caroline Truijens geven ze in dit artikel een toelichting op het belang van herstelgerichte zorg.

FACT Flexible Assertive Community Treatment (F-ACT). Flexibele optimale zorg, aansluitend bij de zorgbehoeften van mensen en dynamisch veranderend over de tijd. Ambulante zorg. IHT Intensive Home Treatment. Psychiatrische crisisbehandeling in de thuissituatie. Max. 6 weken. VIP Vroege Interventie Psychose team. Polikliniek voor cliënten die voor een eerste of tweede keer een psychose hebben. HIC High Intensive Care. Intensieve zorg voor mensen die in ernstige psychische nood verkeren. Opname maximaal 3 weken. RACT Resource Assertive Community Treatment. Herstelgerichte zorg die gebruikmaakt van resource- of ruggensteungroepen. ART Active Recovery Treatment. Actieve Herstel Triade. Herstelgerichte methodiek voor mensen met een EPA waarbij het herstel is gestagneerd. Nadruk op samenwerking met cliënt en familie.

REINIER WINTER 2017

Meer herstelgerichte zorg voor mensen met een ernstige psychische aandoening (EPA), zodat de kwaliteit van hun leven verbetert. Dat is het doel van dit project. Mensen met een ernstige psychische aandoening hebben een groter risico de grip op hun leven te verliezen. Zij hebben baat bij een goed gecoördineerd zorgnetwerk, zowel binnen de instelling als daarbuiten. Het project loopt van 1 september 2017 tot en met 1 september 2019. De geestelijke gezondheidszorg aan de EPA-doelgroep is al enige jaren volop in ontwikkeling. Afgelopen jaren zijn verschillende modellen van specialistische zorg ingevoerd. In 2006 is Reinier van Arkel gestart met de implementatie van FACT. Hierna zijn de methodieken Intensive Home Treatment (IHT), Vroege Interventie Psychotische Stoornissen (VIP) en High Intensive Care (HIC) geïntroduceerd. Om de kwaliteit van zorg voor deze doelgroep nog verder te verbeteren is het nodig: • nieuwe herstelgerichte methodieken in te voeren gericht op samenwerking met de familie (RACT en ART); • alle bovenstaande onderdelen in samenhang aan te bieden en • de samenwerking tussen zorgaanbieders in de regio te verbeteren. Om dit te realiseren worden vier werkgroepen samengesteld. In iedere werkgroep is een vertegenwoordiging van cliënten, familie en ervaringsdeskundigen.

FACT IHT

RACT Zorgmodel EPA-net

VIP

HIC situatie 2017 FACT

IHT

situatie 2018 HIC

VIP

FACT

RACT RACT (Resource Assertive Community Treatment) is een herstelgerichte methodiek die gebruikmaakt van niet-professionele zorg door het samenstellen van resource- of ruggensteungroepen (familie, buren, niet professionele zorg). In het RACT-model staat de cliënt centraal met daar omheen een formele groep van betrokken behandelaren (professionele zorg) en een informele (resource) groep. De cliënt wordt door mensen uit beide groepen ondersteund bij het behalen van zijn doelen en voert hierin zelf zoveel mogelijk de regie. RACT wordt ingevoerd in de FACT-teams. De eerste bijeenkomst was op 2 november jl. De pilot wordt gedaan in FACT-team regio zuid. In januari 2018 worden de teamleden geschoold.

IHT

P A

situatie 2019 HIC

VIP

RACT

ART

D C

cliënt

informeel

2x kort 2x lang

formeel

Caroline licht toe: “Bij aanvang ga je rond de tafel zitten met de cliënt om doelen te stellen op korte termijn. Je denkt ook na wie je daarbij kan helpen en stelt je resourcegroep samen. De doelen worden gesteld

REINIER WINTER 2017

>> Herstelbevorderende aanpak vanuit een herstelgericht kader. Dus niet alleen Neem je medicatie maar ook Hoe gaat het met je daginvulling, wil je een baan of hobby, waar zou je tevredener mee kunnen worden.” RACT kan helpen crisisopnames te voorkomen, aldus Gerdien. “Als je van tevoren goed nadenkt over wie je ruggensteun kan geven, kun je daar in moeilijke tijden op terug>> grijpen en zo verdere terugval of zelfs opname voorkomen. En voor mensen uit het informele netwerk is het fijn te weten waar ze de komende tijd concreet mee kunnen helpen. Veel mensen willen steunen maar op deze manier is het duidelijk.” Nelly: “Het is de cliënt die in het midden staat en die bepaalt wat er op welk moment gebeurt. De meerwaarde is dat je afspraken maakt met elkaar, een commitment.”

Ik creëer mijn eigen bevlogen én betrouwbare groep mensen die betrokken zijn bij mijn herstel.

Ook hier ligt, net als bij RACT, de nadruk op samenwerken met cliënten en familie en het formuleren van herstelgerichte doelen. Wat zijn nog mogelijke stappen om iets meer kwaliteit van leven te hebben. Het gaat daarbij om gewone dagelijkse levensbehoeften zoals een eigen woonomgeving, werk, financiële zekerheid, vrienden of een relatie. Ter illustratie vertelt Gerdien: “Het gaat goed met mij door mijn PGB en het vrijwilligerswerk dat ik doe voor de Cliëntenraad. Mijn zus kan me ondersteunen en hierdoor kan ik zelfstandig wonen. En ook ik moet om 8 uur naar mijn werk. Ik draag weer verantwoordelijkheid, dat is voor mij van cruciaal belang.” Nelleke: “Belangrijkste vraag moet zijn, waar kom jij je bed voor uit? Wat is voor jou kwaliteit van leven?” Hoe wordt de samenwerking met alle betrokken partijen tot stand gebracht? Caroline: “Er is een eerste bijeenkomst geweest. De betrokken partijen waren goed vertegenwoordigd en willen ook graag samenwerken. De komende periode gaan we nadenken over hoe we die samenwerking tot stand kunnen brengen. We moeten klein beginnen, bijvoorbeeld rondom een verwarde cliënt in de wijk die zorg nodig heeft. We doen eerst wat nodig is, zoeken dan uit welke systemen we in die

Caroline: “Voor professionals kan het best een grote verandering zijn. Er wordt vaak nog gedacht vanuit het medisch model. Om die denkrichting te veranderen, wordt tijdens de pilot een nieuw behandelplan ingevoerd en getest. Het nieuwe behandelplan is heel concreet, doelen worden gesteld vanuit de herstelgedachte. Dit helpt professionals breder te denken, niet alleen vanuit het psychisch ziek zijn, maar ook: ben je tevreden met wat je doet, ben je gelukActieve kig?”

Active Recovery Triad (ART) ART staat voor Actief Herstel in de Triade. De methodiek richt zich op mensen met ernstige psychische problemen bij wie het herstelproces is gestagneerd en bij wie ruimte is voor het verbeteren van kwaliteit van leven.

REINIER WINTER 2017

Herstel ART

Triade

situatie in moeten zetten en hoe we dit in de toekomst gaan regelen.” Dit project heeft raakvlakken met andere regionale projecten voor de EPAdoelgroep, gericht op het verbeteren van samenwerking. Caroline Truijens: “Toen ik dit project aankondigde, werd wel eens gezucht: ‘al weer een project’. Maar er is nog veel winst te behalen, waarbij het vooral gaat om verrijking. Het goede behouden en verder uitbouwen. Ik probeer hierbij zo veel mogelijk aan te sluiten bij wat er al is en te zorgen dat de ggz-expertise zo goed mogelijk wordt meegenomen. Het is een ontwikkelproject van twee jaar. De komende drie maanden richten we ons in ieder geval op de scholing van de RACTmethode in FACT-team regio Zuid en wordt een ART-werkgroep samengesteld binnen de Beschermde Woonvormen.”

AANBOD

Door Erik Welten

Verantwoord wachten met het indicatieteam

Het team persoonlijkheidsstoornissen vormt indicatieteam om de wachtenden een betere start te geven voor de uiteindelijke behandeling Het team persoonlijkheidsstoornissen heeft te maken met wachtlijsten en zocht voor dit probleem een oplossing. De wachtende cliënten hebben allemaal een intake gehad of behandeling in een ander team en wachten op individuele of groepsbehandeling. Voor de ene behandeling is de wachttijd kort omdat er een grotere doorloop is, maar de mentalisation based treatment (MBT) kent bijvoorbeeld een wachttijd van zes tot acht maanden. Het team is positief over de eerste ervaringen omdat het leidt tot meer persoonlijk contact met cliënten en collega’s, en het tevens inzichten oplevert voor de verdere ontwikkeling van het team en haar zorgprogramma’s.

Indicatieteam Om het wachten verantwoord te laten verlopen heeft het team persoonlijkheidsstoornissen het indicatieteam (voorheen kickstartteam genoemd) in het leven geroepen. De cliënt krijgt een vast aanspreekpunt. Het indicatieteam bestaat in uitvoering voornamelijk uit psychiaters, verpleegkundigen en trainees. De cliënt kijkt samen met zijn of haar aanspreekpunt welke behandeling aansluit bij de problematiek en of al gestart kan of moet worden met bijvoorbeeld e-Health of medicatiecontrole. Ook thema’s als diagnose, dagritme en slapen, kunnen mogelijk aan bod komen. Dit kan bijdragen aan een betere start van de uiteindelijke behandeling. Het team persoonlijkheidsstoornissen maakt ook gebruik van aanvullende vragenlijsten om de belastbaarheid beter in te schatten. Daardoor is het team in staat een passender aanbod per cliënt samen te stellen.

Wanneer in een vroeg stadium bekend is welke therapie gegeven zal worden, valt er ook een reëler beeld te scheppen van de wachttijd. Stabilisatiegroep Cliënten die niet stabiel genoeg zijn, kunnen bijvoorbeeld baat hebben bij deelname aan de stabilisatiegroep. In deze groep wordt gewerkt aan een goede dagstructuur, een zinvolle dagbesteding, een gezonde leefstijl, het op orde krijgen en houden van financiën en aandacht voor de thuissituatie. Deze groep kan dienen als voorbereiding op een meer op psychiatrische problematiek gerichte behandeling. De cliënt neemt twaalf weken lang één dag per week deel aan de groep.

REINIER WINTER 2017

ACHTER GROND

Passende dagbesteding voor kwetsbare burgers Het hebben van werk helpt bij het herstel van een psychische aandoening. Mensen voelen zich er beter door en worden serieuzer genomen. Reinier van Arkel, Weener XL en WSD gaan meer samenwerken en hun expertise combineren om een zo groot mogelijke groep burgers met een psychiatrische kwetsbaarheid een passend aanbod op het

gebied van (arbeidsmatige) dagbesteding te bieden. Deze intentie is vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst tussen de drie partijen. In oktober is gestart met deze samenwerking voor veertig deelnemers die actief zijn bij de montage en inpak. Zij gaan voortaan naar locatie Blizo van WSD in Vught.

Door Jorienne Winnubst Foto Jan Zandee

Nieuwsgierig naar een nieuwe toekomst Reinier van Arkel, WSD en Weener XL: samen sterk in passend werk

Naar aanleiding van de samenwerking tussen Reinier van Arkel, WSD en Weener XL werd Christian de Koning in oktober geïnterviewd door het Brabants Dagblad. Christian is een van die veertig cliënten die voortaan de dagbesteding doet bij de WSD in Vught. Reinier zocht hem op en sprak ook met begeleidster Natasha Schuurmans over deze omwenteling. Wat gebeurde er? Christian heeft veel positieve reacties gekregen op het artikel in het Brabants Dagblad. Veel respect was er voor hem van degenen die het artikel lazen, omdat hij heel open over zijn ervaringen vertelt. Natascha Schuurmans: “het verhaal van Christian laat zien dat het iedereen kan overkomen”. Hij had een eigen bedrijf in scooters, een bedrijf dat hij twaalf jaar lang met hart en

REINIER WINTER 2017

ziel runde. De eerste psychose overkwam hem ineens, nu vijf jaar geleden. Zijn toenmalige echtgenoot nam het stokje van het bedrijf tijdelijk over. Christian werd drie maanden opgenomen bij Reinier van Arkel. Vrij snel daarna keerde hij terug naar zijn bedrijf. Het eerste jaar kwam er nog niet veel uit zijn handen. Achteraf kun je zeggen dat het misschien te snel ging. Dat er te snel werd gekozen om alles weer te laten zijn zoals het voorheen was. Na drie jaar werd Christian opnieuw met een psychose geconfronteerd. De gevolgen waren nu groter. Inmiddels is zijn huwelijk voorbij én heeft Christian afscheid moeten nemen van zijn bedrijf. Toekomst Christian beschikt over een sterke wil en hij heeft duidelijk voor ogen staan dat hij

er álles aan wil doen om weer terug te keren in het arbeidsproces. Hij hoopt van ganser harte dat dit voor hem in de toekomst is weggelegd. Christian is een van de veertig cliënten van Reinier van Arkel die meedoet aan deze pilot. Er wordt zorgvuldig gekeken op welke wijze de drie instellingen, Reinier van Arkel, WSD en Weener XL, optimaal gebruik kunnen maken van elkaars expertise. Reinier van Arkel met verstand van psychiatrische zorg en begeleiding en WSD en Weener XL met de expertise op het gebied van toeleiding naar passend werk. Nieuwe locatie Christian heeft het prima naar zijn zin bij de Blizo van WSD. Hij werkt op dit moment één dagdeel per week op deze locatie. Hij kan eigenlijk al niet gemist worden.

“Want Christian kan veel!”, aldus Natasha. Mijn vraag of hij zich weleens vergist en op de verkeerde werkplek staat, beantwoordt Christian volmondig met nee. “Ik had het op het terrein van Zorgpark Voorburg ook prima naar mijn zin. Wat ik oprecht mis, zijn de pauzes in de Stenen Hut. Dan zag ik veel bekenden met wie ik een praatje kon maken. Dat soort contacten heb ik hier nog niet. Ik ken de mensen met wie ik werk nog niet zo goed. Dat heeft tijd nodig.”

Verder maakt Christian zich in zijn eigen woonplaats verdienstelijk bij een brommerzaak. Dat verloopt soms met vallen en opstaan: het ‘moeten’, het hebben van een vast weekritme, is soms moeilijk vol te houden. Natascha geeft aan dat dat ook hét leerpunt is op dit moment. “We maken de afspraak met jou dat je er om 13.00 uur bent; dan moet je er ook zijn.” Soms belt Natascha vooraf om Christian te motiveren op tijd aanwezig te zijn. Dat het nu nog niet altijd lukt, hoort er gewoon bij.

Crea-atelier op terrein Zorgpark “Naast het dagdeel dat ik hier werk ben ik op maandag altijd te vinden bij het Creaatelier op het terrein van Voorburg”, vervolgt Christian. “Op dit moment maak ik kerststerren voor kadoshop de Brandweerkazerne. Zijn ogen beginnen te glinsteren: “dat doe ik ook heel graag!”

Vertrouwen in de toekomst Er is alle vertrouwen dat het beter zal worden in de toekomst. Op termijn worden gesprekken gevoerd met de cliënten over hoe zij hun toekomst zien. Daarbij wordt gekeken naar de mogelijkheden op het gebied van arbeid. De cliënten kunnen wellicht gaan werken

op werkplekken van Weener XL, en WSD, of in zogenaamde ‘vrije bedrijven’. Reinier van Arkel zorgt dat iedere cliënt een persoonlijk begeleider heeft die blijft meekijken of de opgevoerde druk om langer en meer dagen te werken, verantwoord is. Christian geeft aan dat een goed dagritme voor hem nog niet altijd vanzelfsprekend is. Hij is nieuwsgierig naar de toekomst. Hij heeft de sterke wil om er iets goeds van te maken. Ik wens hem alle goeds in die toekomst en schud zijn hand. Christian verdwijnt in de kantine waar de pauze inmiddels is begonnen. Samen koffie drinken met de anderen wil hij niet graag missen. In het begin keken de mensen van WSD met argwaan naar de nieuwe groep maar zo te zien is men al aardig aan elkaar gewend.

REINIER WINTER 2017

Door Martine Koopman

Weer thuis in de wijk: van cliënt naar wijkbewoner In de Bossche huiskamer Bij Katrien (voormalig theater Bis) werd het symposium ‘Weer thuis in de wijk’ gehouden over de kanteling* in beschermd wonen. Aan de hand van casuïstiek bespraken de deelnemers met elkaar wat goed is gegaan en wat er beter kan. De bijeenkomst werd afgesloten met een actiepuntenlijst en concrete handvatten, waar de deelnemers - gemeente, ggz, wijkteams, woningcorporaties, woonbegeleiders, woonconsulenten en welzijnswerkers de komende jaren mee aan de slag kunnen in de lokale aanpak. Cliënten, ervaringsdeskundigen en familie/ naasten toonden zich daarbij zeer betrokken. In januari 2018 komen ze weer bijeen en hebben ze - als het goed is - met deze actiepunten in handen een stevige slag gemaakt.

‘s-Hertogenbosch. Als zelfstandig adviseur en voorzitter van Divosa, een vereniging voor gemeentelijke leidinggevenden in het sociale domein, evalueerde hij de aanpak in onze regio. Zijn credo dat iedereen het liefst zo normaal mogelijk wil wonen, is voor alle partijen het uitgangspunt. Voor de betrokken cliënten/bewoners wil dat zeggen: zelfstandig en onder eigen regie. Dat is ook de basis van herstelgericht werken, zodat mensen die een spannende stap maken - zoals verhuizen - de beste kansen krijgen om te kunnen slagen, zodat ze als bewoner in een wijk kunnen wonen en niet als cliënt en dat ze bijvoorbeeld ook na een opname hun huis en uitkering behouden en niet meteen uit huis geplaatst worden vanwege een huurachterstand.

De aftrap werd gegeven door dé autoriteit op het gebied van Beschermd Wonen, Erik Dannenberg. Zijn zienswijze is als inspiratie gebruikt voor de regiovisie van centrumgemeente

Onduidelijk

Knelpunten waren er ook, zoals de veelheid van regels en de onduidelijkheid van ieders rol. Familie en naasten weten vaak niet precies wat het

wijkteam doet. Het vraagt een andere kijk op elkaar. Partijen moeten over elkaars schutting kijken, zodat ze weten waar verantwoordelijkheden liggen en wat ze van iedere partner kunnen verwachten. Wat hierin helpt, is dat de verschillende professionals elkaar ontmoeten. Voor alle partijen is het belangrijk de volgende uitgangspunten te nemen: de behoefte en het tempo van de cliënten, het draagvlak in de wijken en dat geld niet leidend mag zijn. Een cliënte veranderde van een beschermde woongroep naar een zogenaamd Beschermd Wonen thuis. Hier krijgt ze ook begeleiding, maar anders dan in haar oude situatie: ‘Ik heb nu werk en wil een diploma gaan halen. Mijn doel is dat mijn dochtertje weer bij mij kan wonen. Ik wil dat mijn familie trots op me is.’ Na haar filmpje en verhaal kreeg ze een luid applaus van alle aanwezigen. Zij en Koen (uit het interview hiernaast) zijn voorbeelden van hoe het goed kan gaan.

*Kanteling betekent het anders werken in de zorg - en ook in het wonen voor cliënten- en is al jaren geleden ingezet. Van organisaties, medewerkers en burgers wordt verwacht dat zij in denken en doen gaan ‘kantelen’. Uitgaan van wat kan, niet van wat je mist. Dit alles

REINIER WINTER 2017

PARTNERS AAN HET WO ORD

Eens in de wa nu sterker dar, n

ooit

Ooit was Koe n zo in de wa r, dat hij erv achtervolgde an overtuigd . Dankzij goe was dat iema de medicijne nd hem const weten dat je n is d ie tijd gelukk ant kunt herstell ig voorbij. “M en van psych ensen moete iatrische pro n blemen.” Tot pakweg 20 13 had Koen zij

n leven prima op de rit . “Ik woonde op mezelf en werkte als auto monteur, maa r langzamerhand kreeg ik steeds meer la st van angsten en waanideeë n; ik dacht da t ik overal werd afgeluist erd en achtervo lgd. Ik begon fouten te maken en ve rloor mijn baan. Uiteinde lijk werd ik ge dwongen opgenomen bi j Reinier van Ar kel”, vertelt hij. “Door goed e medicijnen w erd het langzaam wee r rustig in mijn hoofd. Dat was zo’n oplu chting. Na een maand of zes kon ik mijn leve n weer gaan op bouwen.”

huisgenoot ha d”, vertelt hij. In 2015 besloot de ov erheid te snoe ien in het aantal besche rmde woonvor men zoveel mogelijk normale huisv esting, met passende begeleiding aa n huis werd het devies. “B ij Koen was da t toch al de bedoeling, maa r zijn proces w erd hierdoor wel versneld”, vertelt woonb egeleider Aafke Tennek es. “En met su cces: sinds mei woont Koen w eer zelfstandig . In het begin kwamen we dr ie keer per wee k langs om te kijken hoe het ging, nu no g maar één keer. Het gaat supergoed.”

Begeleiding a an huis Sup erstabiel

Koen startte in een bescherm de woongroep voor ze s personen. “T oen dat goed ging, verhuisd e ik naar een hat-woning van Zayaz, w aar ik nog maa r één

Hoewel Koen trots is op zijn herstel, weten zijn nieuwe bu ren niets van zijn verleden. “Er zijn veel vo oroordelen ov er schizofrenie, niet iedereen kan daarmee omgaan”,

verklaart hij. “T och wil ik ook graag laten zien dat je no rmaal kunt fu nctioneren met zo’n diagnose . Ik neem trouw mijn medicijnen, sp ort twee keer per week, werk in een fie tswerkplaats en ga regelmatig de stad in - ik ben supe rstabiel. Ik ben blij met waar ik nu sta; ik ga echt geen overlast veroorzaken.” Goed overleg met Zayaz is be langrijk om de stap na ar de wijk te la ten slagen. “Onze samen werking is echt verbeterd”, vindt Aafke. “W e kunnen in he t huurcontract vastle ggen dat men sen onze hulp de eerste twee jaar lang móeten accepteren en dat ze geen ov erlast mogen veroorzaken. Bij Koen waren die afspraken niet eens nodi g, hij is echt ee n inspirerend voorbeeld.”

Woonbegeleid er A ‘Koen is echt afke: inspirerend vo een orbeeld’

buurt

in het kader van de participatiesamenleving. Ofwel: iedereen - ook met beperkingen - doet mee in de samenleving. Daarbij hoeven mensen niet alles alleen te doen, ze kunnen hulp krijgen van betrokken instanties. REINIER WINTER 2017

Door Gilles Tebrunsvelt

De beste wensen vind je op de beursvloer De tijd van wensen is weer aangebroken en mogelijk zijn een aantal van uw wensen door de Sint of kerstman vervuld. Ook maatschappelijke organisaties hebben wensen, die vaak door gebrek aan financiën, ideeën of menskracht niet vervuld kunnen worden. En dan zijn er organisaties of bedrijven die graag iets extra’s willen betekenen voor de samenleving waar zij deel van uitmaken. Om deze partijen bij elkaar te brengen wordt in veel gemeenten de ‘Beursvloer’ georganiseerd. In november vond de ‘Beursvloer ’s-Hertogenbosch 2017’ plaats in het atrium van Avans Hogeschool. De ‘Beursvloer’ biedt een platform om ‘Vragers’ in contact te brengen met ‘Aanbieders’. De vragers (vrijwilligersorganisaties, stichtingen, verenigingen en goede doelen) kunnen hun hulpvragen indienen. Vanuit Reinier van Arkel hebben Caroline Douwes en Marion van Hoof (Vrijwilligerswerk) samen met de vrijwilligers Joke de

Boer, Mariëlle Klerks (de ‘pitchers’), Dennis Slemmer en Maryam van der Meer een indrukwekkend verlanglijstje meegenomen: een bus met rolstoellift, een kunstuitstapje, een groepsworkshop ‘crea’ bijwonen, een uitstapje voor cliënten, het opknappen van de Lourdes- en Mariakapel, een promotiefilm voor vrijwilligerswerk, kerstmaterialen voor aankleding en als hobbymateriaal, een middagvoorstelling voor maatjeskoppels en een brandmerk voor de houtgroep. Met deze verlanglijst en de beschikbare informatie over de deelnemende bedrijven gingen onze vrijwilligers op pad om een match te bewerkstelligen. Dat is vaak ingewikkelder dan het lijkt, want je zult je tegenprestatie zorgvuldig moeten kunnen ‘verkopen’ aan het ‘juiste’ bedrijf. Bij voorkeur is een match tweerichtingsverkeer waardoor een gelijkwaardig partnerschap ontstaat. Er wordt stevig onderhandeld op de Beursvloer, maar wel met gesloten beurzen.

Notaris Joris van Wakeren, Maryam van der Meer Wammes en Digna Pijnenburg

REINIER WINTER 2017

De tegenprestaties van Reinier van Arkel waren: een wandeling onder leiding van een gids over het terrein van Zorgpark Voor-

burg, repetitieruimte, productie van een of meerdere artikelen voor medewerkers en klanten van bedrijven (tassen, kussens, schorten en dat allemaal eventueel voorzien van het logo van het bedrijf), gebruik van de sporthal, gebruik van de kookstudio, een teamactiviteit samen met vrijwilligerswerk en projectstages. Al in de hal van de Hogeschool trokken onze vrijwilligers de aandacht van de deelnemende bedrijven, alsmede van andere ‘Vragers’ met hun kunstig gemaakte stijltassen en de ‘Reiniertjes’, heerlijke koekjes gemaakt door de cliënten. Maar dat het superspannend was voor Joke, Mariëlle, Maryam en Dennis, was van de gezichten te lezen. Zij kwamen voor de eerste keer op de beursvloer en hadden zich terdege voorbereid om zoveel mogelijk doelstellingen te halen. Joke en Mariëlle hadden een ‘pitch’-training gehad, maar in het echt loopt het vaak anders. Reinier van Arkel heeft leuke matches gemaakt en sommige contacten kunnen later alsnog tot een match uitgroeien. De pitchers, Dennis en Maryam, waren zich ervan bewust dat het niet eenvoudig zou zijn om een match te bewerkstelligen voor de bus met rolstoellift vanwege de hoge kosten. Maar ze zijn vasthoudend en inventief genoeg om datgene wat nu bereikt is tijdens de Beursvloer, door te zetten tot er een goede bus komt voor de cliënten. De eerste contacten zijn gelegd en over eventuele andere actie, zoals crowdfunding, wordt hard nagedacht. Met klem roepen ze iedereen die dit leest op hen te ondersteunen. Daarnaast de vraag aan zorgmedewerkers, vrijwilligers en ondersteunend personeel hun eigen expertise hiervoor in te zetten. Bij deze!

B O E K E N P SYC H I AT R I E Door Maria Jansen

Gevecht om een menswaardig bestaan Aminata, tussen hoop en vrees Simone van de Wijdeven 2017 Het boek ‘Aminata, tussen Hoop en Vrees’, is bedoeld om de problematiek van Afrikaanse vrouwen die slachtoffer zijn van mensenhandel en in de Nederlandse (beschermde) opvang zitten onder de aandacht te brengen van een breder publiek. Het verhaal van Aminata uit Sierra Leone vertegenwoordigt de moeilijke situatie waarin deze vluchtelingen zich bevinden. De tekortkomingen in het huidige immigratiebeleid komen aan het licht via de persoon van Noud, de rechercheur met wie ze te maken krijgt als ze aangifte doet van mensenhandel. Simone van de Wijdeven heeft een jarenlange ervaring met de problematiek van asielzoekers en vluchtelingen in haar werk als tolk Frans. In die functie heeft ze een geheimhoudingsplicht, maar als auteur heeft ze haar ervaringen verwerkt in een fictief verhaal met realistische bestanddelen. Ze heeft voor het schrijven van dit boek diverse instanties geïnterviewd, waaronder de Stichting Maatschappelijke Opvang in ’s-Hertogenbosch. Het boek is in eenvoudig taalge-

bruik geschreven om het ook toegankelijk te maken voor jongeren. In de eerste hoofdstukken wordt nogal heen en weer gesprongen tussen personages, plaats en tijd. Gaandeweg wordt duidelijk waarvoor Aminata haar land ontvlucht is, hoe ze in handen valt van een mensenhandelaar, de verkrachtingen en mishandelingen in Nederland en de hulp die ze krijgt vanuit de vrouwenopvang en de politie. De verschillen in cultuur en religie, aanpassing aan het geëmancipeerde Westen en het ontdekken van haar eigen identiteit geven Aminata een steeds duidelijker gezicht. Ondanks alle trauma’s, de jarenlange onzekerheid en de onvolkomenheden binnen de asielprocedure ontwikkelt zich een krachtige persoonlijkheid. Door de procedures die Aminata doorloopt, krijgt de lezer informatie over het Nederlands opvang- en asielbeleid en zijn knelpunten. Alles is gebaseerd op documenten en bewijsmateriaal. Bij de aangifte van mensenhandel komen alle

trauma’s naar boven, maar haar schrijnende verhaal lijkt niet genoeg reden te zijn voor een verblijfsvergunning. Aminata heeft het geluk dat iemand zich haar lot aantrekt. Met deze steun overwint ze de hindernissen op taalgebied, cultuur, instanties en praktische zaken als computergebruik en woningmarkt. Hoewel Nederland en Europa aandacht besteedt aan dit probleem, blijf je als lezer achter met een gevoel van onrechtvaardigheid. Europese richtlijnen, protocollen en rechten van de mens kunnen niet voorkomen dat veel slachtoffers in de kou blijven staan. Het boek kost € 19,95 exclusief verzendkosten en is te bestellen via de website www.simonevandewijdeven.nl

Van elk verkocht boek gaat één euro naar de Afrikaanse slachtoffers mensenhandel via SMO Den Bosch.

REINIER WINTER 2017

ACHTER GROND

Verpleegkundig een veelzijdig beroep Door Ilse van den Eeden

Wanneer je een psychische stoornis hebt die verpleegkundige en/of medische zorg vereist, is de kans steeds groter dat je hiervoor te maken krijgt met een verpleegkundig specialist ggz. Aan het woord Rob Weijts, verpleegkundig specialist ggz in opleiding bij het FACT-team en Barbara Jonkers, verpleegkundig specialist ggz bij Medium Care. Zij spreken met Reinier over de veelzijdigheid van het beroep. Niet toevallig in dit nummer want op 29 november jl. werden tijdens het Symposium Verpleegkundig specialisten AGZ en GGZ de strategisch beleidsplannen van de vakgroepen van beide instellingen overhandigd aan Eddy van Doorn (Voorzitter Raad van Bestuur Reinier van Arkel) en Eric Smits (bestuur Jeroen Bosch Ziekenhuis) Bij het FACT-team “Als FACT-team zijn wij er voor cliënten met een ernstige psychische aandoening die vaak voor een langere tijd behoefte hebben aan behandeling en begeleiding in de eigen woonomgeving,“ legt Rob uit. Rob verzorgt onder andere de somatische screening van cliënten. “Door het psychisch ziek-zijn is een

REINIER WINTER 2017

gezonde leefstijl met aandacht voor voeding en beweging soms lastig voor cliënten. Daarnaast gebruiken cliënten vaak langdurig -soms al wel 15 jaar- meerdere soorten medicatie. Daarom is een jaarlijks onderzoek waarbij de focus ligt op het lichamelijk welzijn, leefstijl en bijwerkingen van medicatie van belang.” Rob voert samen met de behandelcoördinator de somatische screening uit, waarbij het zijn taak is bijvoorbeeld de laboratoriumuitslagen van het bloedonderzoek te interpre-

teren en adviezen te geven. Samen met de cliënt formuleert hij doelen om in kleine stapjes het lichamelijk welzijn te verbeteren en volgt hij het proces. “Als verpleegkundig specialist ben ik in staat de lijn met de cliënt te volgen, het overzicht te houden en niet in de laatste plaats het contact te houden in nauw overleg met de psychiater en de behandelcoördinator. Als het doel is om medicatie af te bouwen dan kunnen hier onttrekkingsverschijnselen bij optreden, dat zijn nare bijwerkin-

Bouwen aan kwaliteit

specialist ggz: met toekomst gen. Voor de cliënt is het dan fijn om te weten dat ik er iedere week ben om samen te kijken naar hoe het gaat. Een mooi voorbeeld van hoe we collaborative care vorm geven.” Naast zijn taken ten aanzien van de somatische screening en het zich bekwamen in het regiebehandelaarschap, houdt Rob zich actief bezig met de kwaliteit van zorg. Rob: “Ik neem deel aan verschillende werkgroepen en denktanks. In de werkgroep kwaliteit van het VIP (team Vroeg

Bij Reinier van Arkel zijn inmiddels ongeveer tien verpleegkundig specialisten werkzaam. Onder meer in de acute psychiatrie, het VIP-team, de FACT-teams en ouderen- en ziekenhuispsychiatrie. Daarnaast zijn zes medewerkers in opleiding tot verpleegkundig specialist GGZ (vios). De verpleegkundig specialisten hebben zich verenigd in een vakgroep. Deze zet zich in om de juiste voorwaarden te creëren om als professionals de beste kwaliteit van zorg te kunnen bieden. Voorbeelden zijn intervisie, scholing en betrokkenheid bij beleidsontwikkelingen in de organisatie en samenwerking met de beroepsvereniging V&VN VS. Om ervoor te zorgen dat cliënten, collega’s en leidinggevenden goed weten wat de verpleegkundig specialist ggz o.a. als regiebehandelaar te bieden heeft, zetten zij de komende jaren diverse acties op touw waarmee zij zichzelf nog beter bekend zullen maken.

Interventie Psychose) en FACTteam ben ik actief op zoek naar mogelijkheden om onze zorg naar een hoger niveau te tillen. Met de kennis over best-practices en van wetenschappelijke literatuur lever ik mijn bijdrage om onze zorg steeds beter te verfijnen. Volgens Rob is de opkomst van de verpleegkundig specialist in de ggz een goede zet. “In juni van dit jaar ben ik samen

met drie andere verpleegkundig specialisten in opleiding voor een achtdaagse studiereis naar Chicago geweest. Het meelopen bij Jesse Brown, een ziekenhuis voor veteranen die zowel intra- als extramurale patiënten behandelt, was voor mij een bijzondere ervaring. Zo liepen we mee met een nurse practitioner, werkzaam op een polikliniek ggz. Het takenpakket en de samenwerking met bijvoorbeeld de psychiater zijn daar al veel verder uitgekristalliseerd. Hier is het soms nog zoeken naar de eigen verantwoordelijkheden binnen het regiebehandelaarschap.” Bij de Medium Care Een opname op de Medium Care vindt plaats wanneer een ambulant behandeltraject of de begeleiding op een verblijfsafdeling tijdelijk niet toereikend is. De behandeling is altijd kortdurend en tijdelijke. Je moet het zien als een schakel binnen een al lopende behandeling,” aldus Barbara. De afdeling is binnen Reinier nog vrij nieuw. “Toen ik hier begon -als verpleegkundig specialist in opleiding - lag er een goed doordacht plan maar dat bleek in de weerbarstige praktijk niet goed te verwezenlijken. Omdat je als

REINIER WINTER 2017

>> Verpleegkundig specialist

>> verpleegkundig specialist juist die vaardigheden hebt om vanuit een brede en wetenschappelijke onderbouwde blik naar het verpleegkundig handelen te kijken, was ik direct op mijn plek. Ik kijk naar de kenmerken van de brede cliëntengroep die we hier behandelen en denk mee over het best passende behandelklimaat. Zo zien we hier veel cliënten binnenkomen met wat een psychotisch of maniform toestandsbeeld lijkt. Het ligt dan voor de hand medicatie voor te schrijven, maar soms slaat deze niet aan ook niet na wijzigingen in bijvoorbeeld hoeveelheid of soort medicatie. Soms blijkt laagbegaafdheid dan de oorzaak te zijn van het toestandsbeeld; door overvraagd te worden ontstaat dan een crisisachtige situatie. Als we bij een opname direct een vragenlijst afnemen die laagbegaafdheid aan het licht brengt, kan de cliënt beter worden geholpen. Als verpleegkundig specialist ggz kun je in dit

soort kwaliteitsverbeteringen bijdragen.” “Ik ben als verpleegkundig specialist verantwoordelijk voor een optimale afstemming tussen de verschillende behandelaars (binnen en buiten Reinier van Arkel). Cliënten die op de Medium Care komen hebben complexe problemen bij wie een hele rij aan hulpverleners betrokken zijn. De behandeling op de Medium Care, die gericht is op het stabiliseren en herwinnen van het eigen functioneren, is dan een uitgelezen kans om een totaalbeeld te vormen van alle zorg die geboden wordt. Door het samenbrengen van alle betrokkenen en het vervolgens aanbrengen van samenhang, wordt de zorg zo inge-

Barbara Jonkers, werkzaam bij Reinier van Arkel sinds 1993, heeft zich als sociaal psychiatrisch verpleegkundige vooral verdiept in de triple problematiek (psychiatrie, verslaving en justitie). Sinds 2016 is zij afgestudeerd als verpleegkundig specialist ggz en nu werkzaam op de Medium Care afdeling.

Rob Weijts is psychiatrisch verpleegkundige en sociaal psychiatrisch verpleegkundige. Hij werkt sinds 1993 bij Reinier van Arkel onder andere bij de geheugenpoli en ambulante behandeling voor ouderen. Ook werkte hij bij Ypse (basis-ggz), bij Entree en de POP-poli. Rob startte in september 2016 met de opleiding tot verpleegkundig specialist ggz, zijn opleidingsplaats is het FACT-team Den Bosch Zuid-Oost. In het kader van zijn studie doet hij onderzoek om het inzicht te vergroten in polyfarmacie bij cliënten met ernstige psychiatrische aandoeningen. Hij onderzoekt welke factoren een weldoordacht medicatiebeleid bij cliënten met polyfarmacie belemmeren en bevorderen.

richt dat de cliënt zo snel en optimaal mogelijk weer terug kan keren naar de eigen woonsituatie. Het samen met cliënten aanscherpen van hun signaleringsplannen om zo een volgende opname te voorkomen en daarbij ook afstemming te zoeken met familie en naasten, hoort ook tot mijn takenpakket. Verder zet ik mij binnen de Verpleegkundige Advies Raad in voor de ontwikkeling van de deskundigheidsbevordering voor de verpleegkundigen en verzorgenden van Reinier van Arkel. Er is zoveel kennis binnen de instelling aanwezig; we hebben verpleegkundigen die gespecialiseerd zijn in autisme, vakkennis hebben opgebouwd binnen de forensische psychiatrie, ervaring hebben met herstelgericht werken. Noem maar op! We zijn druk doende met plannen deze kennis nog beter en breder

REINIER WINTER 2017

Het ontstaan van het beroep verpleegkundig specialist In 2009 heeft het Ministerie van VWS dit beroep opgenomen in het specialistenregister van de Wet Beroepen Individuele Gezondheidzorg (artikel 14). Het is in de jaren negentig ontstaan vanuit de behoefte aan academisch opgeleide verpleegkundigen om kwaliteitsverbeteringen en taakherschikking in de patiëntenzorg mogelijk te maken en verpleegkundig leiderschap vorm te geven. Met taakherschikking wordt be-

doeld dat de verpleegkundig specialist taken van de medisch specialist overneemt. Voorbeelden in de ggz zijn farmacotherapie en andere psychiatrische behandelvormen. De verpleegkundig specialist ggz is dan ook wettelijk bevoegd medicatie voor te schrijven en de zelfstandige rol van regiebehandelaar te vervullen.

te ontsluiten om zo onze medewerkers een kwaliteitsboost te geven.”

De verhalen van Rob en Barbara brengen in beeld dat de verpleegkundig specialist ggz in de relatief korte periode dat het beroep bestaat duidelijk voet aan de grond heeft gekregen in de ggz. Zij vervullen taken in de afstemming van de zorg, in onderzoek en behandeling en in voorlichting en begeleiding van cliënten. Bepaalde medische behandelingen - zoals het voorschrijven van medicijnen - mogen zij uitvoeren. Ook kan de verpleegkundig specialist doorverwijzen naar andere behandelaars. Naast deze taken die betrekking hebben op de directe cliëntenzorg Reinier van Arkel heeft levert de verpleegkundig mooie opleidingsplaatsen. specialist taken op het gebied van de kwaliteitsBekijk onze vacature verbetering en innoOpleidingsplaatsen VS GGZ / Vios vatie van de zorg. De verpleegkundig specialist ggz is een beroep in opmars. Nu zijn er landelijk net iets meer Reinier van Arkel is inmiddels een ervaren opleider van de (praktijk)opleiding dan 900, een aantal dat tot verpleegkundig specialist ggz en geeft perspectief op een carrière als de komende jaren alleen verpleegkundig specialist ggz. Hiervoor werkt Reinier samen met de opleiding maar zal toenemen, ook Master Advanced Nursing Practice van de Hogeschool Utrecht. Wil jij per sepbinnen Reinier van Arkel.

Wil jij verpleegkundig specialist ggz worden?

tember 2018 een van de beschikbare opleidingsplaatsen vervullen? Neem dan contact op met de opleider verpleegkundig specialist ggz, Virginie van Boven v.van.boven@reiniervanarkel.nl

REINIER WINTER 2017

Door Martine Koopman

ACHTER GROND

'Nieuw' kortdurend behandelprogramma voor jongeren

Je wilt zorgen dat ze zelfstandig verder kunnen Vroeg Interventie Borderline en Emotieregulatie VIBE (*) is een therapeutisch en kortdurend behandelprogramma voor kinderen en jongeren van 12 tot 23 jaar - en hun ouders - met de voortekenen van milde tot matig ernstige borderline persoonlijkheidsproblematiek en algemene emotieregulatiestoornissen. Pinès Nuku, teamleider VIBE, bereidt zich nu samen met zijn team voor om vanaf maart 2018 te starten met dit behandelmodel bij het centrum Adolescentenpsychiatrie en Herlaarhof.

“Het belang om jongeren zo vroeg mogelijk en op maat te behandelen is groot”, legt Pinès uit. “Hun persoonlijkheid is nog volop in ontwikkeling en de stoornissen kunnen zich dan duidelijk manifesteren en ontwikkelen in deze belangrijke overgangsfase van groei naar volwassenheid. Het liefst wil je voorkomen dat persoonlijkheidsproblemen zich ontwikkelen en dat de symptomen blijvend zijn of verergeren. De behandeling richt zich vooral op jongeren met borderline persoonlijkheidsstoornis en de voorlopers ervan. We willen zorgen dat jongeren - en ook ouders - door VIBE in hun dagelijks functioneren en het aangaan van relaties en emoties zelfredzaam worden. Belangrijk is dat ze meer grip krijgen op hun valkuilen en onwenselijke patronen”. Zelfredzaamheid

“De groei van kind tot volwassene is een tijd waarin jongeren hun grenzen opzoeken, zich afzetten tegen (ouderlijk) gezag, en waarbij hun persoonlijkheid zich ontwikkelt. Tegelijkertijd zoeken ze ook geborgenheid en veiligheid. Binnen het

REINIER WINTER 2017

CAP stimuleren we deze gezonde groei naar zelfstandigheid. Door zelfredzaamheid, zelfinzicht en zelf-geruststelling te vergroten, worden ze minder afhankelijk van hulpverlening. Een behandelaar uit het multidisciplinair team van VIBE helpt hen daarbij. Dit team bestaat uit: psychiaters, psychotherapeuten, een gz-psycholoog en een gezinstherapeut.” “Om met een goed gedoseerde behandeling aan de slag te gaan, werken we samen met Herlaarhof, centrum voor Kinder- en Jeugdpsychiatrie. Ons gezamenlijk doel is daarop vroegtijdig te interveniëren. Wij willen zorgen dat onze cliënten zo vroeg mogelijk de juiste zorg op het juiste moment krijgen. Je wilt voorkomen dat het een chronische ziekte wordt, of dat jonge cliënten resistent worden voor toekomstige behandelingen. Als je heel veel behandelingen krijgt die niet de kernproblematiek aanpakken, dan groei je op zonder dat je gezondheid verbetert. Persoonlijkheidsstoornissen zijn heel ingrijpend, en ook moeizaam te behandelen.”

Laagdrempelig

Vroeg Interventie Borderline is een kortdurende individuele behandeling tot maximaal 20 sessies, waarbij ook ouders of verzorgenden worden betrokken. Pinès en zijn team hebben gemerkt dat de korte duur voor de doelgroep helpend en stimulerend is. “Vergelijkbaar met HYPE, sluit ook VIBE aan op de fase van de problematiek en behoeftes van de jongere. De drempel om in behandeling te komen is dan ook laag. Sommige jongeren vinden al na vijf gesprekken dat ze zijn geholpen en dat hun behandeldoelen zijn behaald. Ook door de korte duur van het traject bouwen onze cliënten positieve en herstellende ervaringen op en hebben zij, soms voor het eerst in hun leven, het gevoel dat zij iets zelfstandig en met succes hebben afgerond. Want vergeet niet hoe kwetsbaar en soms emotioneel tekortgekomen onze cliënten kunnen zijn!” Schematherapie

“Binnen het VIBE-model gebruiken wij onder meer de inzichten en principes van -de

VIBE Vroege Interventie Borderline en Emotieregulatie is een Nederlandse, ambulante behandelmethodiek voor jongeren van 12 tot 23 jaar, en is door Pinès Nuku en collega’s van het CAP en Herlaarhof bedacht en opgezet. VIBE is een laagdrempelige zorgen behandelmethode die vanaf 2018 van start gaat. In de volgende Reinier gaan we er verder op in.

Pinès Nuku is klinisch psycholoog en psychotherapeut en werkt sinds 2007 bij Reinier van Arkel. Eerst als behandelcoördinator en behandelaar binnen de poli, later bij de kliniek van Herlaarhof. Vanaf 2014 werkt hij bij het centrum Adolescentenpsychiatrie (CAP) als klinisch (jeugd-) psycholoog, projectleider van VIBE (en voorheen ook van HYPE) en als gepromoveerd wetenschappelijk onderzoeker.

wetenschappelijk effectief bewezen- schematherapie, zonder dat het een op een wordt overgenomen. Deze therapie is een langdurige en intensieve behandelmethode, terwijl VIBE juist kortdurend en flexibel wordt ingezet. Schematherapie is gericht op het leren herkennen en veranderen van lang bestaande gedachte-, gevoel-, en gedragspatronen waar cliënten last van hebben of waardoor ze vastlopen in hun leven. De oorsprong hiervan is vaak te vinden in een combinatie van verschillende factoren en vooral in onbevredigde basisbehoeften en negatieve relationele ervaringen in het verleden zoals: verlaten, mishandeld, buitengesloten, genegeerd of tekortgedaan worden. Deze ervaringen leiden soms tot negatieve overtuigingen (ofwel schema’s) over henzelf en hun omgeving. Uiteindelijk wordt het schema deel van hun persoonlijkheid en kunnen deze in stress-situaties weer geactiveerd worden.“ De komende maanden volgen behandelaars van het CAP en Herlaarhof een geaccrediteerde Schematherapie-opleiding.

Deze is opgesteld en wordt gegeven door Hélène Bögels, klinisch psycholoog/psychotherapeut, docent en door het register Schematherapie erkende supervisor. Daarnaast speelt Hélène ook een inhoudelijke adviserende rol binnen het VIBE. Effectiviteitsmeting

“Vanaf maart 2018 starten we met het VIBE-model. Het komend jaar verfijnen wij onze behandelmethode om vervolgens de effectiviteit ervan te meten. Wij willen graag aansluiten bij het verder ontwikkelen van programma’s waarin schematherapie voor kinderen en adolescenten wordt ingezet. Het zou natuurlijk mooi zijn als andere instellingen het model en deze behandelmethodiek gaan gebruiken, ook om het te toetsen. Daarvoor willen we onze eigen onderzoekslijn opzetten, maar ook bij bestaand onderzoek aansluiten.”

Herlaarhof en centrum Adolescentenpsychiatrie (CAP) Herlaarhof is expertisecentrum voor kinderen jeugdpsychiatrie en CAP voor jongeren/adolescenten psychiatrie. Herlaarhof is er voor kinderen van 0-18 jaar die (complexe) problemen hebben thuis, op school of in het contact met leeftijdsgenoten. Herlaarhof heeft vestigingen in Vught, Veldhoven, Helmond, Oss, Zaltbommel, Waalwijk en 's-Hertogenbosch. Het CAP biedt specifieke diagnostiek en behandelingen aan adolescenten en jongvolwassenen van 16 t/m 23 jaar met ernstige en complexe psychiatrische problemen. Kinderen en jongeren kunnen door de huisarts worden doorverwezen. De behandelteams onderhouden intensieve samenwerkingsverbanden met personen of instellingen op het gebied van jeugdhulpverlening, onderwijs, werk, huisvesting en dagactiviteiten. Meer informatie: www.herlaarhof.nl en www.adolescentenpsychiatrie.nl

REINIER WINTER 2017

Verwenzorg is het geven van extra aandacht. Het zijn de kleine dingen die het doen. In dit jubileumjaar is op 10 oktober een grote groep cliënten in de watten gelegd.

DAG VAN DE VERWENZORG

De dag begon goed op afdelingen met deze placemats op de ontbijttafel

Dit kunstwerk is door cliënten van de Forensisch Psychiatrische Afdeling gemaakt.

De voorbereidingen

Dat wordt smullen! Verwenzorg? We organiseren het graag!

Bij ons kopen ze er winterjassen van

De ‘tranenvanger’ is speciaal voor deze dag ontworpen door Margot Peijnenborgh. “Een cadeautje, gewoon… als iemand niet kan slapen, verdrietig is of voor vreugdetranen.”

En bij ons gaan de cliënten uit eten. Eentje heeft dat al 12 jaar niet gedaan.

De individuele wensen

Gaaf zeg!! 3D!! Wat een verwennerij, heel zen…

REINIER WINTER 2017

Dit wordt lekker! Ik blijf het geweldig vinden om aan het servies te werken en zo mijn verhaal te delen. De reis naar Milaan maakte me daar extra bewust van.

Ik vind het zo fijn dat mijn haren geknipt worden!

De verwenzorgdag o p zuiderbos was er een balLonnenfestijn

Welkom op deze feestelijke middag!

De bringo bracht cliĂŤnten naar de high tea

Zo'n dag is leuk voor iedereen.

Ik zit lekker dicht bij de muzikant. Ik ben gek op muziek!

laat die verwennerij maar komen!

Is er voor ons ook nog wat te snaaien?

belangrijk voor de verwenzorg bij reinier van arkel zijn joke zwanikken-leenders en de verwenzorgambassadeurs.

REINIER WINTER 2017

UITZICHT

De Zwengel heeft een nieuwe naam

Poppetjes: Leren leven met borderline Sinds haar kindertijd praat Bernadette met de stemmen in haar hoofd, haar poppetjes. De een troost, de ander scheldt, een derde geeft ongevraagd advies. Gek wordt ze ervan. En toch kan ze niet zonder Moeti, Heks, Meneer de Rechter, Morzel en natuurlijk Zonnetje en Kleintje. In Poppetjes volgen we Bernadette van januari tot december tijdens haar opname in Psychiatrisch Ziekenhuis Zonlicht, de plek waar ze de diagnose borderline krijgt. In haar dagboek neemt ze ons mee naar de uithoeken van haar ziel, waar ingemetselde emoties, pijn en wantrouwen zich ophouden. De schrijfster, Lieve de Rooij (1963), baseerde het verhaal ten dele op haar eigen leven. Naast haar schrijverschap, geeft De Rooij als ervaringsdeskundige lezingen op scholen en bedrijven. Poppetjes is te verkrijgen via www.tobivroegh.nl en bij de (online)boekhandel. Prijs: € 15,- ISBN: 9789078761617

Zuiderbos is een onderwijsplek waar leerlingen vinden wat ze nodig hebben. Ze komen er tot rust na bewogen tijden, leren er op hun eigen manier en ontdekken waar hun kwaliteiten liggen. Samen met zorginstellingen, kennisinstituten, scholen, leerkrachten, ouders en de leerlingen zitten we in een continu groeiproces. Zuiderbos heeft als motto ‘ik mag ik, jij mag jij zijn’ en wil dat dit elke dag opnieuw door iedereen wordt ervaren. Zuiderbos heeft daar de ruimte, de tijd, de expertise en de mensen voor: Groei mee met Zuiderbos. Zuiderbos is onderverdeeld in basisonderwijs, college en stichting Zuiderbos, met elk een eigen uitstraling en identiteit waarbij iedereen zich thuis kan voelen. www.zuiderbos.nl Schoollocatie: Vught - Carillonlaan 3 M 06 - 86855589 T (073) 684 70 60 www.zuiderbos.nl

REINIER WINTER 2017

Minder regelgekte meer zorg GGZ Nederland is een campagne gestart tegen de regelgekte in de zorg, genaamd “Minder Regelgekte Meer Zorg”. Gemiddeld zijn psychische hulpverleners 33% van hun tijd bezig met administratieve werkzaamheden en een psycholoog besteedt soms meer tijd aan administratie dan aan patiënten. Dit gaat volgens de ggz ten koste van de patiënt, die de zorg hard nodig heeft. Volgens de organisatie horen toezicht en controle bij goede zorg. De ggz benadrukt dan ook niet tegen verantwoording te zijn, maar stelt dat de behoefte aan verantwoording is doorgeslagen. Daarom vraagt ggz aan Nederland de campagne te ondertekenen. De eerste campagnedag, op 18 november 2017 was een succes met 11.314 handtekeningen. Steun jij dit initiatief? Ga dan naar www.regelgekte.nl en onderteken het manifest.

E-health en depressie Het online aanbieden van psychische gezondheidszorg is opnieuw voordelig gebleken. Mensen die last hebben van een depressie en thuis, online in behandeling gaan, zijn na een jaar ongeveer 40 procent minder depressief. Behandelingen via het internet kunnen volgens Claudia Buntrock depressieve klachten verminderen en zelfs depressies voorkomen. Voorkomen is niet alleen beter dan genezen, het is ook goedkoper. Via internet kregen mensen zes lessen die hen vaardigheden aanleerden om depressiviteit op afstand te houden. In haar onderzoek vond Buntrock dat de groep die toegang had tot de internetinterventie een grote vermindering van depressieve klachten had en dat dit effect een half jaar tot een jaar aanhield. Meer informatie over het proefschrift op http://dare.ubvu.vu.nl/handle/1871/55440

Documentaires over psychische gezondheid

Van 15 tot en met 26 november 2017 stonden bioscopen en filmhuizen in Amsterdam in het teken van IDFA: het internationale documentairefilmfestival. In anderhalve week werden ruim 300 documentaires vertoond, waarvan veel raakvlak hebben met geestelijke gezondheidszorg of verslavingszorg. Zo vertelt de documentaire Lenno & the Angelfish het verhaal van een 10-jarige jongen met gedragsproblemen en een levendige fantasie. De film Alicia schept de wereld van een 9-jarig meisje dat al sinds haar vijfde in kindertehuizen woont, steeds hopend op een pleeggezin. “Je bent ook een heel speciaal meisje”, zegt een begeleider in het kindertehuis tegen haar, waarop Alicia huilend antwoordt: “Nee, ik ben gewoon een meisje”. De documentaires hebben achtergrondverhalen met maatschappelijke thema’s en bieden nieuwe inzichten in de samenleving. Ga voor een volledig overzicht naar www.idfa.nl.

Afstand tot de arbeidsmarkt verkleinen met kwaliteitskoffie Het laten aansluiten van kwetsbare doelgroepen bij de maatschappij, is een van de doelen van Caffeine Dealers. Dit initiatief ondersteunt mensen die een afstand hebben tot de arbeidsmarkt met resocialiseren en re-integreren. Caffeine Dealers biedt mensen die kans, draagt bij aan herstel en bereidt tegelijkertijd kwaliteitskoffie. Caffeïne Dealers is opgericht door GGzE. De barista’s worden opgeleid op om koffie te branden, te verpakken en te zetten. In de koffiehuizen van Caffeine Dealers serveren de barista's voor iedereen een heerlijk kopje

koffie. Vanaf de nieuwe koffielocatie op het terrein van GGzE kan na het kopje koffie een wandeling over het GGzE terrein worden gemaakt.

Depressie-app Moodpath groot succes Een jaar na zijn lancering is Moodpath wereldwijd 100.000 keer gedownload. Dit heeft ertoe geleid dat 25.000 personen zijn doorverwezen naar een zorgprofessional. Het doel van deze app is signalen van een (naderende) depressie te herkennen op basis van algoritmen en geanonimiseerde data. Moodpath helpt de gebruiker met het opsporen, bekijken en reflecteren van klachten gedurende twee weken. Aan het eind van de twee weken krijgt de gebruiker een gedetailleerde samenvatting die gedeeld kan worden met een zorgverlener. Daarnaast biedt de app behulpzame informatie over het opsporen van een depressie, psychotherapie en mentale gezondheid. Binnenkort zal de app uitbreiden met dagprogramma’s, aangepast aan de behoeften en vooruitgang van de gebruiker. Er zullen psychologische oefeningen worden aangeboden op basis van cognitieve gedragstherapie. De app is gratis te downloaden.

‘Vele hemels boven de zevende’ Een Belgische film over obstakels die bergen worden en over durven kiezen voor je eigen geluk. Gebaseerd op de gelijknamige roman van Griet Op de Beeck, die ook het scenario voor de film schreef. Eva staat altijd klaar om de wereld te redden. Ze is een rots in de branding voor haar puberende nichtje, haar ruziënde ouders en haar dolverliefde zus.

Ze is kampioen in geven, behalve aan zichzelf. Want achter haar brede glimlach en overdosis begrip, groeit een knagende eenzaamheid. De film draait zeker tot eind januari in de Verkadefabriek. Regie: Jan Matthys Cast: Brit Van Hoof, Koen de Graeve, Sara de Roo, Peter Seynaeve, Viviane de Muynck Genre: Drama / Boekverfilming Tijdsduur: 119 minuten

REINIER WINTER 2017

FACT-teams THUIS SAMEN WERKEN AAN HERSTEL Flexible Assertive Community Treatment F • Flexible: intensiteit van zorg kan wisselen A • A ssertive: we benaderen de cliënt in zijn eigen omgeving C • C ommunity: behandeling, begeleiding en ondersteuning

De cliënt staat centraal De behandeling sluit aan bij de leefwereld, omgeving en wensen van de cliënt

in de eigen wijk en bij cliënt thuis

T • Treatment: we bieden behandeling • Multidisciplinair team (psychiater, psycholoog, spv’er, maatschappelijk werker, verpleegkundige, ervaringsdeskundige) • wijkgericht en ambulant, als mogelijk in de eigen omgeving • zorg kan worden open afgeschaald.

FACT Kernwaarden • respectvolle benadering • s amenwerking met cliënt en systeem •u itgaan van eigen kracht en herstelmogelijkheden •p roactief handelen • aandacht

cliënt

Samenwerking met familie/naasten, partner in de zorg

Er zijn 4 FACT- teams:

3 FACT-teams voor volwassenen

• •

FACT Den Bosch Zuid-Oost FACT Den Bosch Noord-West

• = CCAF keurmerk

hulpverlener

ZALTBOMMEL DE GROOTE WIELEN

Aalst Brakel Poederooijen Gameren Zuilichem Kerkwijk

Bruchem Delwijnen Nederhemert Bern Nieuwaal

5243 BOKHOVEN

5221

EMPEL

MAASPOORT

5236

5234 5235 5237

ENGELEN

5221

MAASDRIEL ROSMALEN NOORD

5241 ROSMALEN ZUID

NOORD

5231 5232 5233 WEST

HINTHAM

5222 5223 5224

GRAAFSE MUNTEL POORT VLIERT 5213

5242 5244 5248

Haarsteeg Vlijmen Nieuwkuijk

doelgroep indeling 5211 5215 volwassenen h sc 5216 Bo n De FACT • ernstige psychiatriciale rondom de so rmee sche problematiek wijkteams waa de wijk waar men • meervoudige en actief wordt woont bepaalt welk complexe hulpvragen samengewerkt FACT-team hulp biedt op meerdere leefgebieden (geestelijke gezondFACT DEN BOSCH NOORD-WEST FACT regio Noord & Zuid heid, wonen, financiën, daginvulling etc.) ZALTBOMMEL

ZUIDOOST

FACT-volwassenen en FACT- jeugd werken samen met: SINT MICHIELSGESTEL Berlicum

VUGHT

Den Dungen Gemonde Maaskantje Middelrode

Cromvoirt

HAAREN Biezenmortel Esch Helvoirt

Bruchem Delwijnen Nederhemert Bern Nieuwaal

FACT REGIO MAASDRIEL

Haarsteeg Vlijmen Nieuwkuijk

BOXTEL Liempde Lennisheuvel

1 FACT-jeugdteam FACT-Jeugd werkt in de hele regio

’s-HERTOGENBOSCH

VUGHT Cromvoirt

HAAREN

Alem Ammerzoden Hedel Heerewaarden Hurwenen Kerkdriel Well Wellseind Hoenzadriel Rossum Kerkdriel

SINT MICHIELSGESTEL

Berlicum Den Dungen Gemonde Maaskantje Middelrode

Biezenmortel Esch Helvoirt

SCHIJNDEL Wijbosch

BOXTEL Liempde Lennisheuvel

doelgroep • jongeren tot 22 jaar met ernstige psychiatrische problematiek • jongeren en ouders met complexe hulpvragen op meerdere levensgebieden zoals psychische klachten, verslaving, hulp bij opvoeding, school, daginvulling • jongeren en ouders die de weg naar zorg moeilijk kunnen vinden.

• familie-/steunsysteem • huisarts (POH-GGZ) • politie SCHIJNDEL • sociale wijkteams • gemeente • pastoraal werk (PUB) • inloopschip • dagen nachtopvang • Novadic-Kentron • woningbouwvereniging • steunpunt zelfhulpgroepen • Oosterpoort • De La Salle • etc. Wijbosch

FACT DEN BOSCH ZUID-OOST

Aalst Brakel Poederooijen Gameren Zuilichem Kerkwijk

FACT cliënten 2016: FACT volwassenen, ca. 1000 cliënten in 2016 FACT Jeugd, ca. 100 cliënten in 2016

’s-HERTOGENBOSCH

5246

5212

BINNENSTAD

•

Alem Ammerzoden Hedel Heerewaarden Hurwenen Kerkdriel Well Wellseind Hoenzadriel Rossum Kerkdriel

familie en naasten

Aanmelden

Informatie over aanmelden en aanbod voor volwassenen: Entree (073) 658 68 68 op werkdagen van 8.00 tot 18.00 uur entree@reiniervanarkel.nl

Voor jeugd: De coördinator van het FACT-Jeugdteam is bereikbaar via Aanmelding en Consultatie Herlaarhof (0900) 20 20 700 op werkdagen van 9.00 tot 17.00 uur