Reinier nummer 7, zomer 2018

MAGAZINE VAN REINIER VAN ARKEL

SPECIALISTISCHE INTENSIEVE TRAUMATHERAPIE (SITT) CURSUS EERSTE HULP BIJ PSYCHISCHE PROBLEMEN

7

ZOMER 2018

THEMA: ZIEKENHUIS- EN OUDERENPSYCHIATRIE

Goos Zwanikkenprijs laat cliënten weer meedoen Beweegchallenge: een wandelclub voor en met cliënten van de teams Vroegtijdige Interventie Psychose (VIP) en FACT-team Zuidoost. Dit in het kader van de implementatie van STAP (Specialistisch Traject Aanhoudende Psychose). STAP is een programma dat bestaat uit meerdere interventies wat leidt tot meer herstel en kwaliteit van zorg.

Hans Groos, Amy Jongkind en Marije van Halteren kregen € 500 en kunnen met hun plan van start gaan.

De Ark van Noach: voor de opvang van huisdieren van (in crisis) opgenomen mensen op het Zorgpark Voorburg die tijdelijk niet voor hun huisdier kunnen zorgen. De aanwezigheid van het dier kan van grote invloed zijn op het herstelproces van de cliënt. Dit idee is van Noortje Blikkendaal, werkzaam bij de High Intensive Care, de crisisafdeling van Reinier van Arkel.

N E K IK

WANI

P R IJ

S

OOS Z

S O O G AN ZW EN K

GOO

N A W SZ

PRI EN KK

De ontmoeting: activiteitenmiddag voor cliënten én vrijwilligers van De Stijl: Het maakt niet uit of je cliënt, deelnemer, vrijwilliger of medewerker bent: meedoen in de maatschappij is belangrijk en goed voor de mens. Met deze gedachte willen Karien Leermakers en Marion van Hoof een middag organiseren met leuke ontspannende bezigheden.

Tapas maken: de forensisch psychiatrische afdeling Coornhert is een gesloten behandelafdeling.

Het belangrijkste van het werk binnen de afdeling is dat de cliënten zich weer ‘mens’ voelen. En daar is ‘verwenzorg’ een mooi middel voor.

Marcelle Schuitert organiseert een workshop ‘Tapas maken met diner’, waarvoor de cliënten gasten kunnen uitnodigen.

G

Twaalf ideeën dongen dit jaar mee naar de Goos Zwanikkenprijs, de prijs voor vernieuwende ideeën voor betere zorg. Uiteindelijk zijn er vier prijswinnaars geselecteerd die ieder met €500, - hun idee kunnen gaan uitvoeren.

IN DIT NUMMER

Nieuws

Achtergrond

Leefstijl

Rubriek

16 - Inzicht Korte nieuwsberichten, wetenswaardigheden en aankondigingen vanuit Reinier van Arkel.

4 - Thema Ziekenhuis- en ouderenpsychiatrie De eenheid Ziekenhuispsychiatrie, Ouderen en cognitie (ZPO) in het Jeroen Bosch Ziekenhuis biedt ambulante, klinische en dagklinische behandeling. Een overzicht.

28 - Huiskamers In twee dorpen binnen het verzorgingsgebied van Reinier van Arkel ontstonden twee bijzondere ontmoetingsplekken.

Reinier nam een kijkje.

14 - Stoornis in beeld ADHD (diagnose op volwassen leeftijd).

54 - Uitzicht De rubriek waarin we een kijkje nemen over onze eigen grenzen heen en nieuws bij de collega’s, samenwerkingspartners of buren halen.

Wetenschap 32 - APOLO Een omvangrijk onderzoeksproject voor Adolescenten en hun Persoonlijkheids-Ontwikkeling waaraan de Universiteit Utrecht, het Vincent van Gogh Instituut en Reinier van Arkel samenwerken.

36 - VIBE Vroegtijdig en op maat behandelen van jongeren met beginnende persoonlijkheidsproblemen.

39 - Congres Reinier blikt Vooruit De lezingen van Damiaan Denys en Rutger Goekoop hebben we samengevat en opleiders Koen Grootens en Paul van der Heijden reageren op de lezingen.

Column 35- Raad van Bestuur Een column van Tom van Mierlo. .

18 - SITT en Psychotraumacentrum Het Psychotraumacentrum Zuid Nederland (PTC ZN) is gestart met de Specialistische Intensieve Traumatherapie (SITT).

22 - Psycholoog Najla Psycholoog Najla Edriouch maakt video’s voor Reinier van Arkel en heeft een eigen YouTube-kanaal en blog.

26 - Wijkteams GGD De wijk-GGD’ers, Esther Pullen en Sarah Voss, zijn verkozen tot meest invloedrijke personen in de publieke gezondheidszorg.

48 - UWV en Reinier van Arkel Werkgerichte behandelaanpak van UWV en Reinier van Arkel werkt.

47 - Zorg voor jou Tijdens deze themaweek konden medewerkers meedoen aan workshops en activiteiten gericht op het eigen welzijn.

52 - Eetcafé Reinier In eetcafé Reinier zijn het cliënten die koken en in de bediening werken met begeleiding van medewerkers van Reinier van Arkel.

39

24 - Wij zijn Reinier Maarten Jansen op de Haar, klinisch psycholoog en psychotherapeut.

38 - Boek en psychiatrie Judith Visser schreef een autobiografische roman over hoe een jong meisje met autisme.

30 - Kunst en psychiatrie Een reportage over kunstenaar Rob Reis.

47 - Film en psychiatrie Utøya 22. juli: een integer verhaal over de slachtoffers.

Reiner blikt vooruit

Aanbod 50 - Mental Health First Aid De cursus ‘Eerste hulp bij psychische problemen’ leert je hoe je eerste hulp kunt bieden aan mensen met psychische problemen.

COLOFON nummer 7. Zomer 2018. Reinier is een magazine voor mensen in de regio ’s-Hertogenbosch die, beroepshalve of als zorggebruiker, geïnteresseerd zijn in zorginhoudelijke ontwikkelingen en achtergronden van Reinier van Arkel en de geestelijke gezondheidszorg in bredere zin.

Redactie Nicole van de Gevel, Jorienne Winnubst, Gijs Hendriks, Jorinde Lieshout, Terry Mooren, Marjo Roes, Gilles Tebrunsvelt, Toine Maurix, Martine Koopman, Erik Welten Hoofdredactie Ilse van den Eeden Met bijdragen van Maria Jansen, Wim Hollemans, Tom van Mierlo, ByMarjo Vorm en productie btz vorm en regie Oplage 2.000 Redactieadres Reinier Postbus 70058 5201 DZ ’s-Hertogenbosch (073) 658 60 17 reinier@reiniervanarkel.nl www.reiniervanarkel.nl www.herlaarhof.nl www.demarrage.info www.ypse.nl

THEMA

Ziekenhuis- en ouderenpsychiatrie Drempelverlagende psychiatrie in het Algemeen Ziekenhuis

4

REINIER ZOMER 2018

Er rust in het algemeen nog altijd een taboe op de psychiatrie. Bij de eenheid Ziekenhuispsychiatrie, Ouderen en cognitie (ZPO) van Reinier van Arkel in het Jeroen Bosch ziekenhuis, hebben ze daar gelukkig ook andere ervaringen mee. Een plaats in het algemeen ziekenhuis werkt voor de psychiatrie drempelverlagend. Het ziekenhuis is een gewone plek om naartoe te gaan. De mensen komen gemakkelijker binnen. Ze kunnen er terecht voor hun somatische problemen, maar ook voor behandeling van psychische of psychiatrische aandoeningen is het ziekenhuis een ideale plaats.

ZPO bestaat uit ziekenhuispsychiatrie en ouderenpsychiatrie. Beide specialisaties bieden ambulante, klinische en dagklinische behandeling. Daarnaast geven we een inkijkje in de behandeling van mensen die niet weten waar hun lichamelijke klachten vandaan komen (SOLK-poli), zwangere vrouwen en jonge moeders die in psychische nood verkeren (POP-poli) en ouderen die door veranderende levensomstandigheden vastlopen (Gerontopsychiatriepoli).

Door Marjo Roes, Jorienne Winnubst en Martine Koopman

SOLK-poli

De poli voor Somatisch Onvoldoende Verklaarde Lichamelijke Klachten

“Natuurlijk is het team SOLK-poli trots dat ze in Reinier hun verhaal mogen vertellen. Mooi om het spotlicht te laten schijnen op een vorm van hulpverlening aan een doelgroep die zich vaak ongehoord voelt en vooral onbegrepen in de meest letterlijke zin van het woord.” Aan het woord is Kris Neirynck, door haar teamleden aangeduid als het boegbeeld van deze poli.

weliswaar gestopt, maar het (grote) aantal mensen met klachten niet. Ze kozen voor een (meerdaags) cursusaanbod omdat een ervaringsgroep te weinig structuur zou bieden. In 2009 en 2010 ontwikkelde Kris samen met Nancy Kloosterman en Joost Verspaandonk een eerste opzet voor de curus. In 2015 werd deze her-

Eerder kende het Groot Ziekenhuisgasthuis (nu het Jeroen Bosch Ziekenhuis) de poli Onbegrepen Lichamelijke Klachten, destijds opgezet door Wil Buis. De poli werkte met een ervaringsgroep, waarin de deelnemers met elkaar hun ervaringen deelden. Deze groep is uiteindelijk gestopt.

Samen met collega J. Berrière onderzocht Kris in 2008 of ze deze groep mensen hulp konden bieden. De groep was

Is het gemakkelijker om ‘gewoon’ een gebroken been te hebben?

Wie melden zich aan?

Het gaat om een besloten groep met tien á twaalf deelnemers voor zes bijeenkomsten.

Kris: “Onze deelnemers worden verwezen door de huisartsen, internisten, revalidatiecentra en Ypse. Klachten waarmee onze cliënten vaak te maken hebben, zijn voortdurende vermoeidheid, duizeligheid, onverklaarde chronische pijn of fibromyalgie. De biologische ontregelingen die de cliënt ervaart, zijn aantoonbaar maar niet verklaarbaar. Na het Intakegesprek volgt de cursus. De cursus is geen voorwaarde, maar wel een zeer wenselijke start van de behandeling.”

schreven zodat de samenwerking met Ypse* laagdrempelig werd. Natuurlijk is er tijdens de cursus ruimte voor ervaringsuitwisseling. “Maar daar ligt geen nadruk op”, aldus Kris.

De cursus Tijdens de cursus krijgen de deelnemers veel informatie over wat er bekend is op dit terrein: dat bijvoorbeeld biologische ontregelingen vaak voortkomen uit opgebouwde stress, dat stress het immuunsysteem

>> REINIER ZOMER 2018

5

>> Ziekenhuis- en ouderenpsychiatrie

beïnvloedt, dat stress de prikkeloverdracht van de hersenen beïnvloedt, dat er sprake kan zijn van een constitutionele (door het lichaam bepaalde) kwetsbaarheid en dat mensen die vroeger veel te maken hebben gehad met ziekte, later gevoeliger blijken te zijn voor symptomen die onverklaarbaar zijn.

De deelnemers krijgen zicht op welke manier zij meer controle kunnen krijgen over de lichamelijke klachten, ook al blijft de oorzaak onbekend. “Wanneer bij medisch onderzoek geen verklaring is gevonden voor de klachten, gaat het SOLK-team aan de slag met de gevolgen ervan. Langdurige klachten kunnen gevolgen hebben op het gebied van gedrag (wat kan ik wel en niet), gedachten (deze pijn gaat nooit meer over) en gevoel (zoals angst). “Het SOLK-traject biedt handvatten om de vicieuze cirkels te doorbreken.”

Kris: “Na afloop van de cursus wordt gekeken met de cliënt en met de (vaste) behandelaar die ook het intakegesprek met

6

REINIER ZOMER 2018

de cliënt heeft gevoerd, wat nog wenselijk is als vervolg. Dat kan zijn een vervolgtraject (maximaal twee jaar) met individuele cognitieve gedragstherapie, E-Health of fysiotherapie. Vooruitgang gaat vaak met kleine stapjes. SOLK staat vooral voor ‘leren binnen de eigen grenzen te blijven’ en tijdig leren signaleren dat je een rustmoment moet inbouwen.”

Het team van de SOLK-poli bestaat uit een klinisch psycholoog, GZ-psychologen, verpleegkundige, verpleegkundig specialist en psychiaters.

*YPSE Ypse (generalistische basis-ggz, psychologie en preventie) heeft tot doelstelling mensen met allerlei psychische klachten te behandelen en te begeleiden. Daarnaast behoort ook de vroegtijdige preventie van klachten tot het aandachtsgebied van Ypse. bezoek de website op www.ypse.nl

Aanmelden Om in behandeling te komen, doet uw huisarts, medisch specialist, bedrijfsarts of wijkteam een aanmelding bij Entree van Reinier van Arkel. Hebt u vragen over uw aanmelding of over de werkwijze van Entree, dan kunt u contact opnemen via: (073) 658 68 68 entree@reiniervanarkel.nl Op werkdagen bereikbaar van 08.00 tot 18.00 uur

POP-polikliniek

Als de roze wolken donderen of verbleken “Juist de zwangerschap, bevalling en kraamperiode zijn voor veel mensen heel belangrijke periodes in hun leven”, zegt Jacqueline Koster, psychiater bij de POP-polikliniek (*). “Maar niet iedere vrouw voelt zich in blije verwachting.

Het kan zijn dat ze somber en depressief wordt, of van de zwangerschap in de war raakt. De polikliniek kan deze vrouwen - samen met hun partners - behandelen. Het gaat erom dat ze tijdens al deze fasen meer vertrouwen krijgen en dat er een goede band tussen ouders en baby wordt opgebouwd.”

“Wij bieden hulp voor vrouwen met psychische klachten voor, tijdens en/of na de bevalling, en hebben kennis over wat voor invloed de zwangerschap heeft op de psychische klachten, en andersom. Het belang van deze poli is dat wij deze kennis in de behandeling combineren. Ook vrouwen met al bestaande psychiatrische klachten (zoals bipolaire stoornis, depressie of autismespectrumstoornis) begeleiden we. Een vrouw die zwanger wil worden, goed functioneert met medicatie, maar wel een chronische psychiatrische stoornis heeft, moet goed begeleid worden. Een zwangerschap verandert je lichaam zo, dat de medicatie weer moet worden aangepast.”

Behandeling Maximaal een jaar na de bevalling moet de behandeling bij de POP-poli afgesloten worden. Naast de poliklinische behandelingen zijn er twee groepsbehandelingen: • Als de roze wolken verbleekt zijn: behandeling voor vrouwen bij wie de zwangerschap gekleurd wordt door psychische klachten. Acht tot maximaal twaalf vrouwen

k omen gedurende zes weken een dagdeel bij elkaar. Onderwerpen zijn: stabiliteit, contact maken met de baby, herkennen en voorkómen van een dreigende terugval.

• Als roze wolken donderen: behandeling voor vrouwen met psychische problemen die recent bevallen zijn. Maximaal zes

vrouwen komen gedurende vijf weken een dagdeel bij elkaar. Onderwerpen zijn: contact maken met de baby, bevordering van hechting tussen ouder en kind en herkennen en voorkómen van een dreigende terugval. Ook is er ruimte voor eigen inbreng. Lotgenotencontact is bij de groepsbehandelingen heel belangrijk.

REINIER ZOMER 2018

7

>> Ziekenhuis- en ouderenpsychiatrie

Hechting “De POP behandelt ook vrouwen die na een traumatische bevalling toch weer zwanger willen worden. Bij vrouwen die seksueel zijn misbruikt, weten we waar we naar moeten vragen en wat de triggers zijn. De bewegingen van de baby in de buik kunnen bijvoorbeeld die nare herinneringen oproepen.

Die kennis ontbeert een verloskundige. Onze behandelaar leert hen aan om daar anders naar te kijken. Om op dat moment voor te stellen hoe het kindje in de buik zit en hoe ze daarmee kunnen spelen. Vandaar dat de film In the womb onderdeel is van de therapie. Ook contact maken met de baby in de buik is belangrijk.

We hebben geen wachtlijst. Je wilt een vrouw die zwanger is natuurlijk niet weken laten wachten. Ook een vrouw die net bevallen is en depressief is, moet zo snel mogelijk worden behandeld. Het is belangrijk dat de band tussen moeder en kind goed loopt. We behandelen in de therapie hoe de ouders de hechting tussen hen en het kind kunnen verbeteren. Interessant om te zien is het Youtube-filmpje: Still face experiment. Hierin zie je het gezicht van een moeder die in het contact naar haar baby heel expressief en dan expressieloos is, en wat voor effect dit heeft op de baby.“ Ook in onze regio gaan alle professionals - zoals verloskundigen, gynaecologen, huisartsen, kinderartsen en medewerkers in de psychiatrie - die bij de zwangere vrouw betrokken zijn beter met elkaar samenwerken. Deze nieuwe werkwijze heet ‘integrale geboortezorg’. Om te zorgen dat kennis niet versnipperd raakt en zorg beter gestroomlijnd wordt. Het is een onderdeel van de integrale geboortezorg, een zorgpad voor de kwetsbare vrouwen, zoals vrouwen met een laag IQ, lage geletterdheid, alcohol- en drugsmisbruik, tienerzwangerschappen, financiële en/of huisvestingsproblemen. Het doel hiervan is het verbeteren van de zorg door een integrale en multidisciplinaire aanpak. Dit houdt in dat iedere nieuwe zwangere in dit integraal overleg wordt besproken. Daar wordt gekeken wie zorg nodig heeft en wie hen daarbij gaat begeleiden. Voordeel is dat het niet meer in aparte vakjes werkt, maar dat alle disciplines meer samenwerken.”

Aanmelden: via de huisarts, medisch specialist, bedrijfsarts of wijkteam bij Entree Reinier van Arkel.

T (073) 658 68 68 Bereikbaar tijdens werkdagen van 8.00-18.00 uur. entree@reiniervanarkel.nl Meer informatie: folders over de POP-polikliniek zijn te downloaden via www.reiniervan-arkel.nl/specialismen/ziekenhuispsychiatrie

8

REINIER ZOMER 2018

Polikliniek Geronto

psychiatrie helpt bij complexe zorg ouderen Stemming en stabiliteit, Psychiatrie en middelen, Psychiatrie en cognitie en Gerontopsychiatrie zijn samen de poliklinieken van Ouderenpsychiatrie, waarbij de poli gerontopsychiatrie als een soort koepel fungeert.

In de gerontopsychiatrie komen allerlei ouderdomsgerelateerde problemen bij elkaar. Naast psychiatrische problemen kunnen er ook geheugenproblemen, psychosociale en somatische problemen een rol spelen. Maar wanneer een specifiek probleem op de voorgrond treedt, bijvoorbeeld drankverslaving of stemmingswisselingen, wordt de cliënt doorverwezen naar de desbetreffende polikliniek van ouderenpsychiatrie.

Kluwen ontrafelen “De oudere mens komt hier vaak met psychische problemen die te maken hebben met het ouder worden, en anderzijds zie je ook mensen die met hun problemen ouder geworden zijn, denk bijvoorbeeld aan een bipolaire stoornis”, vertelt Maarten Jansen op de Haar, klinisch psycholoog.

Onder ouderen rekenen we de leeftijdsgroep van 60-plussers. De mensen die kampen met middelenafhankelijkheid, zijn vaak nog wat jonger, vanaf 55 jaar. Maarten: “Door de middelenafhankelijkheid verouderen deze mensen sneller en treden er bij hen eerder ouderdomsgerelateerde problemen op.”

Volgens Sjef Vermeulen, sociaal psychiatrisch verpleegkundige, is gerontopsychiatrie vergelijkbaar met het ontrafelen van een kluwen. “Welke problemen staan op de voorgrond en wat hebben mensen vervolgens nodig aan zorg en ondersteuning? Hoe functioneert het steunsysteem, zowel professioneel als de mantelzorg? Bij ouderen is dit vaak heel complex.” Een belangrijke taak van Sjef is dan ook het coördineren van de juiste zorg op het gebied van wonen, financiën en daginvulling. “We proberen op elk gebied de ondersteuning passend te maken voor de cliënt, kennis van de sociale kaart is hiervoor heel belangrijk.”

Levensritme Sociale beperkingen spelen bij ouderen een grote rol. Door achteruitgang van het lichamelijk functioneren, zijn zij minder in staat zich onder de mensen te begeven en sociale contacten te leggen. Of door het verlies van een partner of andere naasten kunnen mensen hun leven niet meer oppakken.

“Daarnaast zie je mensen ontsporen die nog relatief jong en vitaal zijn. Zij blijken gedurende hun leven problemen te hebben die al die tijd gemaskeerd konden blijven, maar op hogere leeftijd lukt dat dan niet meer. Het komt voor dat mensen pas op gevorderde leeftijd de diagnose autisme krijgen. Dat is dan de verklaring voor het probleem.

Met psycho-educatie over de aandoening en coaching hoe je met de ziekte kunt omgaan, zie je mensen toch weer in hun levensritme komen. Je helpt hen de gezonde kant die ze altijd hebben gehad om het te compenseren, te versterken”, vertelt Maarten.

Multidisciplinaire expertise De aanmeldingen voor de polikliniek verlopen via de huisarts, via een specialist in het ziekenhuis of via de kliniek als mensen in een crisis zijn opgenomen.

Het is de bedoeling dat mensen uiteindelijk zelf hun leven kunnen oppakken met de behandelingen en hulpsystemen die via het team van de polikliniek in gang worden gezet. Maarten: “In de gespecialiseerde ggz is het vooral vanwege de complexiteit van de problemen dat je multidisciplinaire expertise moet opbouwen. Het is mooi dat we hier een veelheid aan kennis kunnen samenvoegen, want dat heb je nodig: de psychiater, de sociaal psychiatrisch verpleegkundige, de klinisch psycholoog, de klinisch neuropsycholoog, de gzpsycholoog, de verpleegkundig specialist, de verpleegkundige, de kliniek, maar ook het JBZ.”

REINIER ZOMER 2018

9

>> Ziekenhuis- en ouderenpsychiatrie

De poliklinieken van ziekenhuispsychiatrie en Polikliniek Second Opinion Farmacotherapie Bij de poli ‘Second opinion Farmaco-therapie’ krijgen behandelaren en cliënten advies over medicatie voor psychische en psychiatrische aandoeningen. Uit de praktijk blijkt dat er veel behoefte is aan een ‘second opinion’ op het gebied van medicatiebeleid.

Reinier van Arkel werkt hierin samen met de multidisciplinaire vakgroep Klinische Farmacologie van het Jeroen Bosch Ziekenhuis, apotheek ZANOB en het landelijke Bijwerkingencentrum Lareb.

We geven advies over het behandelen en voorkomen van bijwerkingen, medicatie (psychofarmaca) en co-morbiditeit, combinaties van geneesmiddelen (interacties), farmacologische opties bij therapieresistentie, en medicatiespiegels en farmacogenetica.

Op basis van een advies kan er samen met de cliënt een goede afweging gemaakt worden ten aanzien van het medicatiegebruik. Dit kan leiden tot gerichtere behandeladviezen, betere therapietrouw en cliënttevredenheid. Het gaat hier altijd om een adviescontact. Er is geen sprake van behandelovername.

10

REINIER ZOMER 2018

Consultatieve psychiatrie

Wanneer er een vermoeden is van psychiatrische problemen bij patiënten op somatische afdelingen, dagbehandelingscentra en poliklinieken in het Jeroen Bosch ziekenhuis, wordt het team Consultatieve psychiatrie ingeschakeld. Doel van een consult is screening op de aanwezigheid van psychiatrische problematiek. Hierna wordt een advies ge¬geven aan de aanvrager over (medi¬camenteuze) behandeling of begeleiding en verwijzing. Ook kan er sprake zijn van medebehandeling.

Indicaties voor een consult: • (Verdenking van) ernstige psychiatrische stoornissen, zoals depressie-, angst- en cognitieve stoornissen, delier en psychosen die duidelijk interfereren met somatische behandeling; • beoordeling van patiënten na een poging tot zelfdoding; • beoordeling van patiënten met relevante somatische co-morbiditeit, vooral die patiënten bij wie een somatische, toxische of medicamenteuze etiologie van de psychische klachten overwogen moet worden; • beoordeling van onverklaarde somatische klachten; • alle overige pathologie waarbij medicamenteuze behandeling overwogen moet worden; • (verdenking van) middelenmisbruik als duidelijk aanwezige factor voor de te behandelen somatische aandoening; • beoordeling van wilsbekwaamheid en een adviserende rol bij verzoek om levensbeëindiging.

Medische specialisten die patiënten in zorg hebben die voldoen aan bovenstaande indicaties, kunnen een consult aanvragen via de zorgadministratie van ZPO, (073) 553 8844.

Poli Psychiatrie en Cognitie De poli Psychiatrie en Cognitie richt zich op dementerende patiënten bij wie sprake is van ernstige gedragsproblemen en/ of psychiatrische stoornissen en van wie het steunsysteem overbelast is.

Vooral de omgeving van de cliënt zal met een hulpvraag komen, vaak vanuit wanhoop of een dreigende overbelasting, bijvoorbeeld: • Mijn vader vergeet alles, maar weigert alle hulp, en zo kunnen er gevaarlijke situaties ontstaan.

• Mijn vrouw is door haar ziekte erg wantrouwend en agressief. ’s Nachts is ze onrustig en loopt ze weg. Ik weet niet hoe ik hiermee om moet gaan.

Bij een (dreigende) ontwrichting, zal het specialistisch team zich inzetten om de probleemsituatie zo snel mogelijk te stabiliseren en te verbeteren. We proberen de gedragsproblemen en/of psychiatrische stoornissen te verminderen, de draagkracht van het steunsysteem te versterken en crisisopnames te voorkomen. De casemanager zal actief en intensief betrokken zijn om de zorg en begeleiding rondom de cliënt te regelen, mantelzorgers te ontlasten en een passend hulpaanbod in te zetten. Vaak zal daarna een doorverwijzing plaatsvinden naar de reguliere zorg rondom dementie.

De huisarts, medisch specialist of het wijkteam kan cliënten aanmelden via Entree Reinier van Arkel.

ouderenpsychiatrie in het JBZ op een rij Poli Psychiatrie en Middelengebruik

Poli Stemming en Stabiliteit

De poli Psychiatrie en Middelengebruik is er voor mensen van 55 jaar en ouder die moeite hebben het gebruik van alcohol, kalmerende middelen zoals oxazepam of andere verslavende gewoonten in de hand te houden. Mensen komen in aanmerking voor onderzoek en behandeling als zij hiervan hinder ondervinden in hun dagelijkse leven. Met het ouder worden, wordt de gevoeligheid voor verslavende middelen groter. Er ontstaan eerder en meer lichamelijke en psychische problemen, het gebruik van verslavende middelen kan de werking van andere medicijnen veranderen.

De behandeling richt zich op: • De psychische klachten die ontstaan of verergeren door gebruik van verslavende middelen.

• De gevolgen van verslavende middelen op de lichamelijke gezondheid en medicijnen.

• Het stoppen van het gebruik van verslavende middelen. Wanneer dit niet haalbaar blijkt, dan richt de behandeling zich op het zo weinig mogelijk gebruiken.

Familie en naasten worden ook betrokken. Indien nodig kan de behandeling aangevuld worden met: • Psychiatrische Intensieve Thuiszorg (PIT): leefstijlverandering en beheersing van het gebruik van verslavende middelen.

• Dagkliniek: leefstijlverandering en beheersing van het gebruik.

• Opname in de kliniek: ontwenning en op het verzachten van de ontwenningsverschijnselen. De nadruk ligt op het voorkomen van een terugval.

De huisarts, medisch specialist of het wijkteam kan cliënten aanmelden via Entree Reinier van Arkel.

De poli Stemming en Stabiliteit richt zich op mensen van 60 jaar en ouder bij wie sprake is van een stemmingsstoornis of een depressieve stemmingsstoornis en die daarvoor behandeld worden met een stemmingsstabilisator (zoals Lithium, Depakine of Tegretol).

De behandeling richt zich op het terugdringen van de klachten, bevorderen van stabiliteit en het voorkomen van terugval.

Hulp wordt geboden op het gebied van: Onderzoek • Psychiatrisch onderzoek • Lichamelijk onderzoek • Onderzoek sociaal netwerk Behandeling • Medicamenteuze behandeling • Gespreksbehandeling • Psychotherapie • Life Chart methode • Voorlichting; individueel of in een groep Begeleiding • Systeembegeleiding • Psychiatrische Intensieve Thuiszorg (PIT) • Lotgenoten-/contactgroep Daarnaast bieden we consultatie en deskundigheidsbevordering aan andere hulpverleners die in hun werk met stemmingsklachten te maken hebben. Vorm en duur van de hulpverlening hangen sterk af van de klachten die de cliënt heeft. Afhankelijk van de klachten en het medicijnengebruik vinden er regelmatig (bloedspiegel) controles en gesprekken met een van de behandelaren plaats. Graag betrekken wij de partner of naastbetrokkenen bij de behandeling.

De huisarts, medisch specialist of het wijkteam kan cliënten aanmelden via Entree Reinier van Arkel.

Polikliniek Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK) De polikliniek SOLK behandelt mensen tussen de 18 en 60 jaar die last hebben van lichamelijke klachten die na gedegen en voldoende lichamelijk onderzoek, niet of onvoldoende medisch verklaard kunnen worden.

Klachten kunnen zijn: • onverklaarde chronische vermoeidheid/ chronische vermoeidheidssyndroom; • onverklaarde chronische pijn / fibromyalgie; • onverklaarde buikklachten / prikkelbaar darm-syndroom; • onverklaarde pijn op de borst; • onverklaarde hoofdpijn; • onverklaarde duizeligheid.

Bij SOLK is er sprake van forse biologische ontregelingen, die alleen op een psychologische manier aangepakt kunnen worden.

De behandeling is gericht op het aanleren van manieren om controle te krijgen over de lichamelijke klachten. Er wordt stilgestaan bij de gevolgen van de langdurige klachten op het gedrag (wat kan ik wel en niet), de gedachten (deze pijn gaat nooit meer over) en het gevoel (angst). Mensen kunnen in vicieuze cirkels terechtkomen die de klachten in stand houden of verergeren. Tijdens de behandeling gaan we aan de slag met het doorbreken van deze vicieuze cirkels. We kunnen niet garanderen dat de klachten volledig verdwijnen.

De kans is wel groot dat de klachten verminderen.

De huisarts, medisch specialist of het wijkteam kan cliënten aanmelden via Entree Reinier van Arkel.

REINIER ZOMER 2018

11

>> Ziekenhuis- en ouderenpsychiatrie

Electroconvulsietherapie (ECT)

De ECT-behandeling kan worden toegepast bij patiënten met een ernstige depressie, die niet of onvoldoende herstellen met medicatie of waarbij de medicatie te veel ongewenste bijwerkingen heeft.

De ECT-behandeling wordt ook toegepast bij andere psychiatrische ziektebeelden.

Van ECT is bekend, op basis van (internationaal) wetenschappelijk onderzoek, dat het een zeer succesvolle en veilige behandeling is, ook bij oudere patiënten. Bij ECT wordt onder narcose een epileptische aanval (convulsie) opgewekt door middel van korte stroomstootjes. Dit heeft een gunstig effect op de psychiatrische klachten.

De ECT-behandeling is een veilige behandeling, maar geen enkele behandeling onder narcose is zonder risico. Om de risico’s te beperken vinden er vooraf onderzoeken plaats en worden er voorzorgsmaatregelen genomen: • lichamelijk en psychiatrisch onderzoek; • screening door anesthesioloog, afdeling preoperatieve screening; • zo nodig bloedonderzoek, röntgenfoto longen of een hartfilmpje (ECG); • zo nodig aanpassing of tijdelijk stoppen van bepaalde medicatie; • gebruik gebitsbeschermer tijdens de behandeling.

Het aantal behandelingen hangt af van de situatie en hoe snel de behandeling effect heeft. De behandelingen vinden twee keer per week plaats en gemiddeld worden er zes tot twaalf behandelingen gegeven. De ECT-behandeling vindt plaats in het operatiekamercomplex van het Jeroen Bosch Ziekenhuis. Bij de behandeling zijn een psychiater, een anesthesioloog en een verpleegkundige aanwezig.

12

REINIER ZOMER 2018

POP

Dagbehandeling

POP staat voor Psychiatrie, Obstetrie (=Verloskunde) en Pediatrie (=Kindergeneeskunde): hulp voor vrouwen met psychische klachten voor, tijdens en/of na de zwangerschap.

Dagbehandeling is een vorm van groepsbehandeling, waarbij cliënten een of meerdere dagen per week in een groep werken aan het verbeteren van de psychische klachten en het weer stabiliseren van de situatie. ’s Avonds en in het weekend zijn de mensen thuis.

Voor deze behandeling komen vrouwen in aanmerking die: • zwanger zijn en zodanig ernstige psychische problemen hebben dat zij hulp nodig hebben; • zwanger zijn of willen worden en in het verleden behandeld zijn voor psychiatrische klachten en/of medicatie hebben gebruikt; • een verhoogd risico hebben op psychische klachten tijdens of na de zwangerschap; • pas bevallen zijn en psychische klachten hebben gekregen.

Wij behandelen de psychische klachten met ondersteunende behandeling/begeleiding en, als het nodig is, psychotherapie of medicatie. We geven voorlichting en begeleiding rond de bevalling en de kraamtijd. Wij geven advies wanneer vrouwen overwegen zwanger te worden bij al langer bestaande psychische klachten en/of medicatiegebruik. We staan dan uitgebreid stil bij de zwangerschap en het medicatiegebruik en de voor- en nadelen van het opvoeden en verzorgen van een kind.

Tijdens de behandeling houden we contact met de andere specialisten.

De huisarts, medisch specialist of het wijkteam kan cliënten aanmelden via Entree Reinier van Arkel.

Met behulp van groepsbehandeling is het mogelijk inzicht te krijgen in de problemen en/of psychische klachten. Door herkenning, erkenning, leren van en over elkaar kunnen mensen iets voor elkaar betekenen en leren zij hun vaardigheden vergroten. Het samenspel van de onderlinge contacten kan inzicht geven op het gebied van gedachten, gevoelens en handelen.

In het eerste contact hebben mensen een kennismakingsgesprek met hun behandelaar en de verpleegkundige van de groepsbehandeling. Wij vinden het belangrijk dat ook de partner of een naaste die voor de cliënt vertrouwd is bij dit gesprek aanwezig is.

De behandelaar stelt samen met de cliënt een behandelplan op. In dit behandelplan wordt het doel, de methode en de verwachte duur van de behandeling vastgelegd. Het dagprogramma kan bestaan uit verschillende onderdelen en is een combinatie van praten en doen. Alle onderdelen worden in en met de groep gedaan. Na de eerste acht weken vindt een evaluatiegesprek plaats. Wij bespreken dan hoe het met de behandeling gaat en of voortzetting van de behandeling noodzakelijk is.

De huisarts, medisch specialist of het wijkteam kan cliënten aanmelden via Entree Reinier van Arkel.

Psychiatrische Intensieve Thuiszorg (PIT)

Psychiatrische Intensieve Thuiszorg (PIT) is een vorm van zorg bij mensen thuis. De PIT-verpleegkundige komt een- tot vijfmaal per week bij op huisbezoek van ongeveer een uur. De PIT biedt (tijdelijk) intensieve begeleiding in de eigen woonomgeving aan mensen met psychiatrische problemen. De inzet van PIT is mogelijk bij cliënten die in behandeling zijn bij het Centrum Ouderen- en Ziekenhuispsychiatrie. Ook iemand die in een verzorgingshuis woont, kan in aanmerking komen voor PIT. Deze hulp kan ingezet worden wanneer de huidige begeleiding en behandeling in de thuissituatie onvoldoende ondersteuning biedt en om een opname te voorkomen of te verkorten.

Bij aanvang van de zorg gaat de PIT-verpleegkundige samen met de cliënt en zijn of haar coördinerend behandelaar bekijken wat er precies nodig is om in de eigen woonsituatie te functioneren. Ook krijgt de cliënt uitleg over hoe de PIT-verpleegkundige werkt.

In de periode dat de PIT-verpleegkundige op huisbezoek komt, heeft deze regelmatig overleg met de coördinerend behandelaar.

Wanneer blijkt dat iemand, als aanvulling op de ambulante behandeling, voor een bepaalde periode intensieve psychiatrische hulp nodig heeft, kan de coördinerend behandelaar hem of haar aanmelden bij het PIT-team. Dit gebeurt altijd in overleg met betrokkene.

REINIER ZOMER 2018

13

STOORNIS IN BEELD

door Gijs Hendriks

Achtergrond

Attention Deficit Hyperactivity Jolien is 11 jaar oud, en ze zit in groep 8 van de basisschool. Het gaat goed op school. Haar cijfers zijn niet geweldig, maar allemaal voldoende. Gym vindt ze het leukste vak. In de klas kan ze niet stilzitten. Met de leraar kan ze het dan ook niet altijd even goed vinden. Hij spreekt regelmatig met haar ouders over haar gedrag in klas. Jolien luistert slecht, zit veel uit het raam te kijken, te kletsen met de leerlingen om haar heen, en met proefwerken is ze altijd ontzettend slordig. Ze zou veel beter kunnen dan ze nu laat zien! Jolien, en ook haar ouders, zien het probleem niet zo. “Jolien is een dromer”, zeggen ze. Ze vinden dat juist leuk, en waarderen haar grote fantasie en kinderlijke verbazing. Vader lijkt veel op Jolien, maar in het leven van alledag zorgt moeder voor de nodige structuur. En ach, met die schoolprestaties komt het vast ook wel goed.

Vijf jaar later heeft Jolien inderdaad, met de nodige moeite en nachtelijke studie-uurtjes, haar havodiploma binnen.

14

REINIER ZOMER 2018

Inmiddels is Jolien 37. Ze is sinds drie jaar samen met Jaap, en samen hebben ze een zoontje, Cas. Er is veel veranderd sinds ze haar vriend leerde kennen, en vooral sinds de geboorte van Cas. Ze heeft vaak het gevoel dat ze helemaal geen grip meer op haar leven heeft. Het huishouden, de zorg voor Cas, haar relatie, sociale contacten… Er is ontzettend veel te regelen en te plannen, en dat lukt haar simpelweg niet. Het huis is een rommel, simpele klusjes kosten haar veel tijd, en ze komt te laat op belangrijke afspraken, of vergeet ze helemaal. Ze voelt zich onrustig, en het lukt niet om de ontspanning die ze nu zo nodig heeft te vinden. En haar relatie wordt er ook niet beter op. Haar stemming kan snel wisselen, en soms schiet ze plotseling stevig uit haar slof. Ze staat dan wel bekend als een chaoot, die soms haar buien heeft, maar dit is de eerste keer dat ze het gevoel heeft de controle kwijt te zijn. Na de zoveelste ruzie, en slapeloze nacht besluit Jolien naar de huisarts te gaan.

Dit kan zo niet langer. De huisarts verwijst Jolien door naar de psychiater.

De psychiater voert uitgebreide gesprekken met Jolien, met haar ouders, en haar vriend. De diagnose ADHD wordt gesteld.

Diagnose ADHD staat voor Attention Deficit Hyperactivity Disorder. In het Nederlands vertaald als Aandachtsdeficiëntie-/hyperactiviteitsstoornis.

Er bestaan drie typen ADHD. 1. ADHD van het overwegend hyperactieve type 2. ADHD van het overwegend onoplettende type 3. ADHD van het gecombineerde type Het is dus niet zo dat iedereen altijd hyperactief en druk hoeft te zijn, of juist altijd onoplettend, om last te hebben van de symptomen van ADHD. Het is ook een veelgehoord misverstand dat alleen kinderen last kunnen hebben van ADHD.

y Disorder(ADHD) We kijken terug naar het leven van Jolien. Dan zien we, met de diagnose nu in ons achterhoofd, dat zij op de basisschool al kenmerken had van ADHD. Het ene kind komt hierdoor wél in de problemen, waarna de diagnose op jonge leeftijd al gesteld kan worden. Het andere kind niet, en een diagnose of behandeling is dan ook niet nodig. Omdat Jolien intelligent is, haar moeder haar voldoende structureerde, ze weinig grote verantwoordelijkheden had, en er thuis een vrij klimaat heerste waarbij Joliens drukte en slordigheid niet als een probleem werden gezien, is Jolien op jonge leeftijd nooit duidelijk in de problemen geraakt.

De diagnose ADHD wordt op volwassen leeftijd vaak gesteld na een ingrijpende gebeurtenis, zoals het krijgen van een kind. Dit zorgt van de ene op de andere dag voor veel meer verantwoordelijkheden en vraagt behoorlijk wat organisatietalent.

Als mensen met ADHD-problematiek op jonge leeftijd genoeg hebben kunnen compenseren, vaak met intelligentie of structuur van buitenaf, is bijvoorbeeld het krijgen van een kind het moment waarop dat uiteindelijk niet meer lukt, en mensen wél in de problemen komen. Ze lopen op hun tenen om de boel nog georganiseerd en gepland te krijgen, maar het blijkt allemaal te veel.

Behandeling ADHD kan goed worden behandeld.

Om te beginnen zijn er informatie- en groepsbijeenkomsten en psychothe-

rapieën gericht op (omgaan met) ADHD. Hier worden ervaringen gedeeld over de lasten van de stoornis, en manieren geleerd om de hinder van ADHD zoveel mogelijk te beperken. Belangrijk is het bewust worden van je eigen gedragingen en patronen, en deze waar nodig aan te passen.

Daarnaast is behandeling met medicatie mogelijk. Het meest gebruikte medicijn is Ritalin (ofwel methylfenidaat). Samen met een arts wordt gekeken naar de juiste dosering, waarbij de minste bijwerkingen optreden, en het maximale resultaat wordt behaald.

REINIER ZOMER 2018

15

INZICHT

Regio ’s-Hertogenbosch sluit deal met bewoners over ggz in de wijk Mensen met psychische kwetsbaarheid willen - net als iedereen - het liefst gewoon leven in hun eigen wijk of dorp.

In de regio ‘s-Hertogenbosch gaan we uit van de sterke en gezonde kant van mensen, maar houden we oog voor de kwetsbaarheid. Hoe houden ze de regie over hun leven en hun eigen herstel? We zoeken samen met hen naar passende ondersteuning in de eigen omgeving: met persoonlijke begeleiding, een goede woonplek en sociale contacten in de wijk.

Met over en weer een veilig gevoel. In het programma Thuis in de Wijk realiseert Reinier van Arkel deze aanpak samen met gemeenten, woningcorporaties en zorg-/ welzijnsaanbieders. Cliënten, familie en netwerk worden daarbij nauw betrokken.

Onlangs hebben de samenwerkende partijen daarover een regionaal manifest opgesteld:

4. Goede ondersteuning, die echt bij de betrokkene past. En een waakvlamcontract zodat snel, zonder bureaucratie de ondersteuning uitgebreid kan worden als dat nodig is.

5. Fijne leefomgeving voor en met iedereen. Het plan is dat in de nabije toekomst Fijne leefomgeving voor en met iedereen mensen 24 uur per dag, zeven dagen in de week hun hulpvragen kunnen stellen, waarna dan snel hulp zal worden Goede ondersteuning die echt bij ingezet. jou past

Goed wonen een veilig thuis

iedereen een dak

eigenaarschap bij hulpvragen

THUIS IN DE WIJK waakvlamcontract

behoud uitkering

Gezonde financiën geen onnodig gedoe

gewoon aan de slag

Waardevolle daginvulling

Wij beloven onze inwoners met psychische kwetsbaarheid vijf basiszekerheden die we vuistregels noemen: 1.

Iedereen een dak door goed wonen, een veilig thuis.

2. Gezonde financiën, geen onnodig gedoe. Dus: behoud uitkering bij tussentijdse intramurale opname.

3. Gewoon aan de slag in de wijk door waardevolle daginvulling.

Reinier van Arkel werkt aan werk!

Reinier van Arkel is gestart met IPS (Individuele Plaatsing en Steun), dé methode om mensen met een ernstige psychische aandoening te helpen bij het verkrijgen en behouden van betaald werk of opleiding. Iedere cliënt die dat wil, kan ‘begeleid’ werken in een reguliere arbeidsplaats. Dat is het idee waarop IPS is gebaseerd. In het kort bestaat IPS uit: • Iedere cliënt die een reguliere baan wil, kan aan IPS meedoen.

• De wensen van de cliënt staan centraal en daarmee wordt een echte baan gezocht.

16

REINIER ZOMER 2018

• De cliënt en de werkomgeving worden zo lang als nodig en gewenst ondersteund.

• IPS is geïntegreerd in de behandeling: de trajectbegeleider is lid van een ambulant ggz-team.

• Er is geen langdurige training vooraf.

De deelnemer wordt ter plekke getraind/opgeleid in de benodigde werkervaringen.

De aftrap werd verricht door Eddy van Doorn, voorzitter van de Raad van

Bestuur van Reinier van Arkel. Hij vertelde dat IPS voor mensen met een psychische aandoening zo goed werkt, omdat mensen die willen werken ook worden ondersteund naar een baan van hun voorkeur. Reinier van Arkel heeft via netwerkpartners al een groot werkgeversnetwerk in de regio. Deze partners en hun netwerk worden ook betrokken bij de implementatie van IPS.

Ervaringsdeskundige in het zonnetje op Dag van de Ervaringsdeskundige Ruim 70 ervaringsdeskundigen zetten zich in voor het herstelproces van onze cliënten.

Dat doen zij in de zorg zelf - op afdelingen maar ook via het Herstelpunt, de Cliëntenorganisatie en Familie- en Betrokkenenraad. Op vrijdag 6 april, de Dag van de Ervaringsdeskundige stonden we (landelijk) stil bij de inzet van ervaringsdeskundigheid.

Reinier van Arkel zet haar ervaringsdeskundigen in het zonnetje om hen te bedanken voor de bevlogen, betrokken en betrouwbare ervaringsdeskundige inzet waarmee ze ervaringsdeskundigheid bij Reinier van Arkel tot bloei laten komen.

Meer weten over wat je als ervaringsdeskundige kunt betekenen bij Reinier van Arkel? Neem contact op met het Herstelpunt (073) 658 51 83 herstelpunt@reiniervanarkel.nl

Medewerkers Bonduelle verwennen cliënten met sfeervolle high tea Ongeveer 240 cliënten, van Reinier van Arkel en Boswijk genoten van een high tea in gezellige sfeer en creatieve workshops verzorgd door medewerkers van Bonduelle.

De voltallige divisie Noord-Europa bestaande uit 70 internationale medewerkers, staken de handen uit de mouwen om cliënten een aangename middag te bezorgen.

Ze waren op het spoor van de Verwenzorg gekomen. En in nauwe samenwerking met Joke Zwanikken, de medewerkers van Boswijk en Reinier van Arkel, hebben zij een middagvullend programma gemaakt voor cliënten.

Aan het einde van de middag hadden de medewerkers nog een verrassing in petto; voor de kinderen van Herlaarhof was er een prachtig houten speelhuisje.

“Gelukkig maken we het vaker mee dat organisaties zich belangeloos willen inzetten voor onze cliënten, maar zo’n groot internationaal gezelschap dat maken we zeker niet alle dagen mee”, aldus Mike Kruijssen, servicemanager bij Reinier van Arkel.

Reinier van Arkel opnieuw gecertif iceerd

Opnieuw erkenning voor opleiding psychologie In april vond de visitatie van de opleiding psychologie door Rino-Zuid plaats. Op basis van deze beoordeling is voor de komende vier jaar opnieuw een erkenning toegekend als praktijkinstelling voor zowel de opleiding tot psychotherapeut als de opleiding tot Gezondheidszorgpsycholoog (GZ) en Klinisch Psycholoog (KP). We hebben vooral veel positieve feedback gekregen, naast ook de nodige en deels bekende aandachtspunten.

Reinier van Arkel voldoet aan de eisen uit de ISO 9001:2015, zo is vastgesteld door de externe auditoren die in mei een audit uitvoerden. Dat betekent onder andere dat er ingespeeld wordt op risico’s en dat we rekening houden met de ontwikkelingen in de wereld om ons heen. Ook is het werken aan kwaliteit en verbetering duidelijk waarneembaar.

Drie externe auditoren hebben gesprekken gevoerd met veel medewerkers van verschillende diensten en op diverse locaties. De auditoren waren onder de indruk. Ze spraken bevlogen medewerkers die zich met veel betrokkenheid inzetten voor hun cliënten en het professioneel goed op orde hadden. Dat zijn prachtige constateringen, zeker gezien de roerige periode waar we uitkomen.

Psychotraumacentrum Zuid Nederland Het Psychotraumacentrum Zuid Nederland is in juni gevisiteerd in het kader van het TOPGGz-keurmerk. De visitatiecommissie was lovend over de hoogspecialistische zorg van het PTC, de gedegenheid en openheid gedurende de visitatie, de ontwikkelingen in afgelopen jaren die, ondanks de zware tijden, hebben geleid tot een groei in professionaliteit en in de onderzoekslijn van het PTC. De commissie is tot de conclusie gekomen dat er wat hen betreft geen twijfel bestaat het TOPGGz-keurmerk te verlengen. Het formele besluit volgt op 2 oktober 2018. We zijn trots op dit behaalde resultaat en zien met vertrouwen de toekomst van onze TOPGGz-afdeling tegemoet.

REINIER ZOMER 2018

17

Door Marjo Roes Foto Toine Maurix

ACHTER GROND

Nieuwe intensieve traumatherapie bij het Psychotraumacentrum

Van overleven naar leven In 2017 is het Psychotraumacentrum Zuid Nederland (PTC ZN) begonnen met het opzetten van de Specialistische Intensieve Traumatherapie (SITT), een programma voor mensen met de diagnose Posttraumatische Stress-stoornis (PTSS). Dit had nogal wat voeten in de aarde omdat deze klinische behandeling van zeven dagen organisatorisch ingebed moest worden in een ambulant team. En dat was best even puzzelen, omdat een groot gedeelte van het PTC-team bij deze SITT-behandeling betrokken is. Uiteindelijk startte in april 2018 de eerste groep van negen cliënten op het zorgpark Voorburg in Vught met deze intensieve behandeling. Inmiddels heeft de tweede groep in mei de SITTbehandeling afgerond.

De groepen bestonden uit een combinatie van politiemensen, veteranen en mensen met vroegkinderlijk trauma. Met Wendy Schalke, coördinator SITT en sociaal psychiatrisch verpleegkundige bij het PTC, besprak Reinier hoe de ervaringen zijn geweest en wat dat voor de toekomst betekent.

Hard werken en motivatie Alle mensen met PTSS kunnen in principe in aanmerking komen voor het SITT-programma. “Wij selecteren niet op doelgroepen, we kijken naar de indicatiecriteria voor SITT. Het gaat erom dat mensen een PTSS-diagnose hebben met meerdere trauma’s waaraan in zeven behandeldagen gewerkt kan worden. Mensen moeten bereid zijn zich open te stellen, de vermijding op te geven. Vermijdingsgedrag blokkeert

18

REINIER ZOMER 2018

het herstel. Er zijn contra-indicaties, zoals vooropstaande middelenafhankelijkheid, agressiviteit, zelfbeschadiging of suïcidaliteit. Dan is deelname aan SITT (nog) niet mogelijk”, vertelt Wendy. Het is een pittig programma waarbij er zowel mentaal als fysiek een groot beroep wordt gedaan op de deelnemers. Gedurende twee weken, de eerste week van maandagavond tot en met vrijdag en de tweede week van maandagavond tot en met donderdag, zijn ze van ’s morgens 08.00 uur tot ’s avonds 21.00 uur bezig met EMDR en Imaginaire Exposure afgewisseld met veel sport, psychomotorische therapie (PMT) en psychoeducatie. “De behandeling staat of valt met de eigen motivatie, de bereidheid om heel hard te werken en de vermijding op te geven.”

Voordat de groep van start gaat, krijgen de negen deelnemers uitleg over de behandeling en het behandelplan, de huisregels tijdens hun verblijf, informatie over hun eigen kamer en de privacy en wat praktische informatie. Daarnaast hebben ze gedetailleerd hun traumalijn moeten uitwerken, zodat de behandelaren tijdens de SITT-dagen er direct mee aan de slag kunnen gaan. Ze zien precies welk trauma het zwaarst is voor de cliënt en dat is dan ook het beginpunt van de behandeling. De gebeurtenissen in de traumalijn worden stap voor stap aangepakt. Om de deelnemers zo veel mogelijk uit het vermijdingsgedrag te houden, hebben zij voor elke therapie steeds een andere behandelaar. “Hoe meer blootstelling, hoe groter het effect van de behandeling”, geeft Wendy aan. “We werken met

Het Psychotraumacentrum Zuid Nederland is een TopGGz-centrum voor tweede- en derdelijns problematiek, een bovenregionaal werkend onderzoeks-, behandel- en kenniscentrum in Zuid-Nederland. Het PTC ZN heeft naast generieke traumabehandeling expertise in de behandeling van mensen die kampen met de gevolgen van ernstige traumatische ervaringen: kinderen, adolescenten en volwassenen die het slachtoffer zijn geweest van oorlog, foltering, politiek geweld en seksueel misbruik.

Begin juni werd het Psychotraumacentrum Zuid Nederland gevisiteerd in het kader van het TOPGGz-keurmerk. De visitatiecommissie was lovend over de hoogspecialistische zorg van het PTC, de gedegenheid en openheid gedurende de visitatie, de ontwikkelingen in afgelopen jaren die, ondanks de zware tijden, hebben geleid tot een groei in professionaliteit en in de onderzoekslijn van het PTC. De commissie is tot de conclusie gekomen dat er wat hen betreft geen twijfel bestaat het TOPGGz-keurmerk te verlengen. Het formele besluit volgt op 2 oktober 2018. We zijn trots op dit behaalde resultaat en zien met vertrouwen de toekomst van onze TOPGGz-afdeling tegemoet.

vier behandelaren per behandeldag, elke dag is de combinatie van wie de therapieën geeft anders. Daarnaast maken PMTtherapeuten, een sportinstructeur en een verpleegkundige of begeleider deel uit van het SITT-behandelteam. Er zijn altijd drie of vier mensen met EMDR of Imaginaire Exposure bezig. Iedereen moet per dag twee

therapieën hebben gehad, één ’s ochtends en één ’s middags. En tussendoor wordt er veel gesport, gewandeld en is er psychomotorische therapie. In de avonduren volgt psycho-educatie. En dan hebben we op vrijdag in de eerste behandelweek de systeemdag waarop een voor de cliënt belangrijke persoon aanwezig is. Meestal

is het de partner, maar het kan ook een broer, zus of een volwassen kind zijn. Zij krijgen uitleg over PTSS, sporten mee en volgen een therapiesessie gericht op het eigen systeem. De cliënt staat niet alleen met zijn klachten.” Twee weken na de SITT zijn er terugkomgesprekken, en wordt er gekeken hoe het in de tussentijd is gegaan en of er nog een hulpvraag ligt.

Toekomstplannen Zowel voor beide groepen deelnemers als de behandelaren was de eerste week het meest intensief. De deelnemers vonden het spannend. “In de eerste week worden de meest belastende herinneringen behandeld. De cliënten, maar ook wijzelf, moeten wennen aan deze manier van werken. >>

REINIER ZOMER 2018

19

Behandeling bestaat uit:

>> SITT

EMDR en Imaginaire Exposure Behandelvormen waarbij men zich richt op de herinneringen aan de traumatische gebeurtenissen, waardoor de herinneringen milder worden en hun sterke, emotionele lading verliezen.

Kernwaarden SITT

Psychomotore therapie (PMT), fysiotherapie en sport Dit onderdeel dient verschillende doeleinden: regulering van spanning, concentratie, motivatie, vertrouwen in eigen lichaam.

Effectiviteit: door het intensieve karakter van de behandeling worden vermijdings- en gedragspatronen doorbroken waardoor de cliënt van de PTSS-klachten kan herstellen.

Psycho-educatie Informatie, voorlichting en instructie over PTSS en hoe de cliënt en zijn familie/betrokkenen hiermee kunnen omgaan.

Eigen regie/verantwoordelijkheid van de cliënt is een belangrijke voorwaarde voor deze behandeling.

Systeemtherapie Aandacht voor partnerrelatie en gezin.

De behandeling is evidence-based. Wetenschappelijk onderzoek is geïntegreerd in de behandeling.

De vermoeidheid en de spierpijn van het sport-/PMT-programma spelen bij de deelnemers ook een rol. We hebben begrepen dat de bedden heel hard waren, waardoor de mensen niet optimaal konden slapen.

Maar inmiddels hebben we andere matrassen besteld. Je wilt toch dat ze lekker kunnen liggen na al het harde werken.”

vertelt Wendy. ”Als je alleen al naar de gezichten van de betrokkenen kijkt: van strakke bekkies, vurige of holle ogen, naar meer ontspannen gezichten. Of dat je merkt dat de deelnemers niet in de gaten hebben dat er vliegtuigen overkomen. Dat is heel bijzonder want veteranen kijken dan altijd naar boven.”

Op deze manier heeft het PTC iets moois neergezet voor de regio Zuid-Nederland.

“Militairen en veteranen, maar ook het politie- en brandweernetwerk kunnen we hiermee bedienen, het zijn risicovolle beroepen. Zo kunnen mensen weer gaan leven in plaats van te moeten overleven.”

Na het weekend kwamen alle deelnemers terug. “Een aantal mensen had een slecht weekend achter de rug met nachtmerries en andere moeilijkheden, maar de meesten kwamen positief terug. Ze hadden weer activiteiten ondernomen die ze al jaren niet meer hadden gedaan, bijvoorbeeld motorrijden of uit eten gaan.” In de tweede week werd het programma vervolgd. “Dan ga je allerlei dingen met elkaar verbinden, prikkels opzoeken die het angstnetwerk van de cliënten uitlokken. Daarnaast merkten we dat er bij hen veel zelfbeeldkwesties speelden, ook daarmee gingen we aan de slag.

Gelukkig hoorden we mensen ook weer plannen voor de toekomst maken.”

Na de SITT is er nog vervolgbehandeling bij het PTC mogelijk. “Als er een hulpvraag ligt waar wij antwoord op kunnen geven, dan vinden wij dat we dat moeten doen.”

Momenteel zit SITT nog in de projectfase.

De bedoeling is dat er maandelijks een groep met negen cliënten gaat draaien, zeven dagen in twee weken. Maar het is een product dat nog goed op het netvlies moet komen, zowel intern als extern. De interne verwijzingen beginnen al wel een beetje te lopen. Mensen moeten echt voelen, horen en ervaren dat het werkt. We horen van deelnemers die enthousiast zijn over hun SITT-ervaringen, dat ze ook hun (oud-)collega’s wijzen op deze behandeling bij het PTC.” En als de aanmeldingen gaan oplopen, ligt er al een uitbreiding van het programma in de kast.

Testniveau Voor de behandeling vullen de deelnemers een volledige ROM-lijst, de CAPS 5 (een gestructureerd interview, een internationaal geaccepteerd meetinstrument voor PTSSklachten) en de PCL (PTSS-symptomenlijst) in. Op elke behandeldag wordt voor aanvang van de eerste therapieronde de PCL ingevuld. Twee weken na de SITT-behandeling wordt wederom de volledige ROM ingevuld.

Zowel op de PCL als op de CAPS 5 zien we veel verschuivingen. Voor een aantal mensen geldt dat de diagnose PTSS niet meer van toepassing is.

De exacte cijfers moeten nog binnenkomen.

“Wat we toe nu toe hebben gezien, is dat het programma werkt, we zijn enthousiast”,

20

REINIER ZOMER 2018

Dit artikel is op 29 juni verschenen bij de special ‘complexe zorg’, van Pulse Media Group, gedistribueerd bij de Trouw.

De kwaliteit van leven bij PTSS echt verbeteren Een grote groep mensen wordt dagelijks geconfronteerd met intense gevoelens van angst als gevolg van een traumatische ervaring. Wanneer deze klachten niet vanzelf verdwijnen, spreekt men van een posttraumatische stressstoornis (PTSS).

Voor mensen met ernstige PTSS is een specialistische behandeling noodzakelijk. Elisa van Ee, klinisch psycholoog, psychotherapeut en onderzoeker bij het Psychotraumacentrum Zuid Nederland, legt uit.

Wat is de oorzaak van een psychotrauma en hoe uit zich dit?

“Een psychotrauma ontstaat na een ingrijpende ervaring die levensbedreigend aanvoelt. Zo’n situatie moet je verwerken en het is een normale reactie dat je dan last hebt van klachten als nachtmerries. Als de klachten echter maanden blijven aanhouden, is de diagnose PTSS. Klachten bij PTSS zijn onder andere herbelevingen, nachtmerries, mensen en plaatsen vermijden, verhoogde prikkelbaarheid, overmatig op de hoede zijn en moeite met concentreren. De stemming en het zelfbeeld zijn veranderd, evenals de kijk op het leven.”

Welke gevolgen heeft het hebben van PTSS voor de kwaliteit van leven?

“Dit hangt af van de ernst van de traumatisering. Mensen die een enkelvoudig trauma, bijvoorbeeld een auto-ongeluk, meemaken, kunnen PTSS krijgen. Dit is meestal vrij gemakkelijk te behandelen en het effect op de kwaliteit van leven is dan kortdurend. Ernstige of meervoudige trauma’s kunnen echter het hele leven beïnvloeden.

Zo kunnen problemen ontstaan op het werk en binnen het gezin of de relatie.

Voor deze mensen heeft PTSS een grote invloed op de kwaliteit van leven.”

Wie is jullie doelgroep?

“In het Psychotraumacentrum Zuid Nederland behandelen wij alle mensen met trauma’s, maar vooral mensen met de ernstige en meervoudige trauma’s en mensen die door bijkomende problemen minder snel resultaten boeken. Wij zien bijvoorbeeld veteranen uit Srebrenica die worstelen met de maatschappelijke reactie op asielzoekers die mogelijk teruggestuurd worden naar de situatie waarin zij getraumatiseerd zijn. Dat maakt de behandeling complexer. Een andere groep op wie wij ons op richten, zijn kinderen geboren uit verkrachting. Dit is een vrij kleine groep, maar met zeer ernstige symptomen omdat deze kinderen verbonden zijn aan het trauma. Bij ernstige trauma’s met bijkomende problemen zijn de standaard evidence based-behandelingen veelal onvoldoende en is bijkomende therapie vereist. Zoals een behandeling voor depressie of zelfregulatie. Ook ontwikkelen en onderzoeken wij behandelingen om het herstel voor deze mensen te verbeteren.”

Waarom is het betrekken van familie belangrijk bij het behandelen van PTSS? “In het verleden lag de focus vooral op het individu, en werd in de loop van de thera-

pie pas gesproken over de gezinssituatie en kwam er eventueel gezinstherapie. De ervaring leert echter dat bij ernstige problematiek de situatie thuis vaak al langer is ontregeld, waardoor de partner of kinderen zelf problemen ontwikkelen. Als ouders zich constant in gevaar voelen, is het begrijpelijk dat kinderen ook anders gaan reageren. Daarom krijgt bij ons het hele gezin vanaf het begin aandacht, en waar nodig de juiste zorg.”

Jullie werken ook met intensieve traumatherapie. Wat maakt deze behandeling uniek?

“Intensieve traumatherapie wordt op meerdere plekken gedaan, maar waar wij ons in onderscheiden, is dat we therapie voor het functioneren in het gezin en de context integreren. Dit is belangrijk, want iemands symptomen kunnen verbeteren, maar dat betekent niet altijd dat hij of zij direct weer goed als gezinslid of als werknemer functioneert. Tijdens deze therapie kijken we hoe iemand functioneert in het dagelijks leven, bijvoorbeeld hoe het in het gezin gaat en wat het gezin nodig heeft.

Als blijkt dat de intensieve behandeling niet voldoende is, vervolgen we de therapie gericht op dat functioneren, want we willen dat de kwaliteit van leven van onze cliënten echt beter wordt.”

MEER INFORMATIE Voor behandeling binnen het Psychotraumacentrum is een verwijzing van de huisarts of medisch specialist nodig. https://www.reiniervanarkel.nl/ptczn entree@reiniervanarkel.nl (073) 658 68 68 REINIER ZOMER 2018

21

ACHTER GROND

“ik wil goede zijn”

“Filmpjes maken fascineerde me op een of andere manier altijd al. Ja, en nu is er dan sprake van een uit de hand gelopen hobby!”, grinnikt Najla.

Door Jorienne Winnubst

Najla werkte veel met jongeren voordat ze in 2017 naar Reinier van Arkel kwam.

Ze wilde hen graag extra informatie geven die zij thuis nog eens konden bekijken.

Artikelen of folders komen bij jongeren niet altijd ‘binnen’ en spreken hen vaak niet aan. Ze kijken wel veel filmpjes op YouTube. Najla speurde het internet af naar bestaand materiaal met een psychologische inslag die jongeren kon helpen.

Helaas bleek dit vaak Engelstalig of de uitleg was te ingewikkeld. En vaak misten de filmpjes een wetenschappelijke basis.

22

REINIER ZOMER 208

Dat kan beter, dacht Najla, en begon zelf met het maken van een blog en video’s met toegankelijke en wetenschappelijk onderbouwde informatie vanuit de psychologie. Het bleek een gat in de markt. Er kwamen signalen dat er een chronische behoefte was aan deze (nieuwe) informatievorm: kort, krachtig, jip-en-janneketaal en daarmee voor iedereen toegankelijk.

De duur van een filmpje is meestal vijf minuten en een blog niet langer dan een A4tje. “De spanningsboog van veel mensen is vaak maar kort”, zo stelt Najla.

Een eigen onderneming Najla plaatst elke vrijdag om 16.00 uur een video op haar YouTube-kanaal ‘Psycholoog Najla’ en een blogpost op haar website www.psycholoognajla.nl. De meest uiteenlopende onderwerpen komen hier aan bod. Bij onderwerpen als psychiatrische stoornissen geeft Najla vooral uitleg.

Hierbij is altijd het advies professionele hulp te zoeken als iemand zich in de klachten herkent. De video over narcisme lijkt overigens veelal door gescheiden vrouwen van middelbare leeftijd bekeken te worden.

Er zijn ook onderwerpen zoals ‘slaapproblemen’ en ‘volhouden van goede voornemens’. Dit is zo’n onderwerp waarbij Najla naast uitleg ook praktische tips geeft. Najla: “In mijn best bekeken video geef ik tips voor het leren van een proefwerk, examen of tentamen.”

bovenal een psycholoog Psycholoog Najla Edriouch maakt video’s voor Reinier van Arkel en heeft een eigen YouTube-kanaal

De bezoekers die haar wekelijks geplaatste filmpjes en blogpost bekijken, zijn tussen de 18 en 35 jaar. En dan vooral vrouwen. Najla: “Ik verwijs mijn cliënten nooit naar mijn eigen video’s. Het zijn vooral collega-psychologen, huisartsen en praktijkondersteuners die dat doen. Zelf voelt het wat vreemd om mijn cliënten naar mijn kanaal te verwijzen.“ Op mijn vraag of ze ook veel respons krijgt op geplaatste items, vertelt ze: “Mijn kijkers reageren vooral op de YouTube-video’s of via mijn Psycholoog Najla Instagram- en Facebookpagina. Regelmatig worden er onderwerpen aangedragen door de volgers, zoals de vraag om een filmpje te maken over het onderwerp ‘dwang’. Deze staan inmiddels online. Het aantal bezoekers blijft groeien en ik krijg veel positieve respons. Dit motiveert me om hiermee door te gaan.”

En ja, natuurlijk ontkomt ook Najla er niet aan: ‘wie is die mevrouw die deze YouTube-filmpjes maakt?’, vragen de volgers zich af. “Ik heb er geen moeite mee een inkijkje in mijn eigen leven te geven. Daarom heb ik een vlog gemaakt ‘een weekje in het leven van een psycholoog’.

Najla: “Het maken van video’s op YouTube is onderdeel van mijn eigen onderneming.”

Verder produceert en presenteert ze video-series voor onder andere Psychologie Magazine en LINDA.tv. Ze werkt regelmatig samen met nieuwsredacties van bijvoorbeeld de NOS en RTL en ze heeft veel positieve media-aandacht gekregen van hoogleraren psychologie in verschillende kranten zoals de Volkskrant en het NRC. Voorlichting bij Reinier van Arkel Binnen Reinier van Arkel werd steeds duidelijker dat cliënten behoefte hadden om,

naast bestaande informatiebrochures en mondelinge informatie, ook voorlichting te krijgen in de vorm van beeldmateriaal. Zo ontstond het initiatief voor Reinier van Arkel een videoproject op te zetten. Een samenwerking tussen de teams, afdeling Communicatie en Najla. Najla: “Ik ben bij Reinier van Arkel aangenomen om als projectleider aan de slag te gaan voor het videoproject bij de eenheid Ambulante Specialistische Behandeling (ASB). De videoreeks is nog in productie.”

Daarnaast hoopt Najla een nieuwe reeks video’s voor Herlaarhof (Kinder- en Jeugdpsychiatrie) te kunnen maken, in samenwerking met Stichting ‘Durf te vragen’.

Deze reeks bestaat uit de onderwerpen: dwang, angst, stemming, trauma en een toelichting op psychologisch onderzoek.

“Het gaat om het belang van het bespreekbaar maken van psychische problemen onder jongeren”, zo stelt Najla.

“De video’s worden gemaakt met bekende (YouTube-)Nederlanders.

Najla is basispsycholoog en start in september 2018 met de opleiding tot GZ-psycholoog. “Ik wil mij vooral verder ontwikkelen als psycholoog”, zegt zij vol overtuiging. “Hoe leuk ook, het maken van de video’s zal daaraan altijd ondergeschikt blijven.”

Stichting Durf te vragen Stichting Durf Te Vragen heeft als doelstelling jongeren te helpen met het herkennen en erkennen van psychische problemen zoals angst, depressie, dwang, trauma of eetproblemen. De stichting streeft naar een betere en snellere verbinding tussen jongeren en professionals. Uiteraard gaat dit niet vanzelf. Om dit doel te realiseren onderhouden ze een website en hebben zij contacten met instanties als jeugd- en jongerenwerk, zorginstellingen, huisartsen en andere professionals. Dylan Haegens en Marit Brugman zijn bekende (YouTube-)Nederlanders en oprichters van deze stichting.

De video’s van Reinier van Arkel zullen te zien zijn op de website van Reinier van Arkel.

REINIER ZOMER 2018

23

WIJ ZIJN REINIER

Maarten Jansen op de Haar Klinisch psycholoog en psychotherapeut Maarten Jansen op de Haar is in 1980 begonnen bij Reinier van Arkel op een specialistische afdeling voor ouderen (Boswijk). Zijn expertise bij verpleeghuizen was de reden om hem aan te nemen.

Tijdens zijn opleiding als psycholoog had hij een eigen studiepakket samengesteld gericht op de klinische gerontologie. Maarten was de eerste psycholoog op Boswijk en kreeg de taak mee te werken aan het verkrijgen van de verpleeghuisstatus. Toen dat erdoor was, ging hij werken bij de afgesplitste tak Behandelafdeling voor Ouderen en in de nieuw gevormde verpleeghuisorganisatie.

Maarten: ”Binnen de psychiatrie werd ik al snel gegrepen door de persoonlijkheidsproblematiek. Een persoonlijkheid heeft iedereen. Er is pas sprake van een stoornis wanneer er dingen misgaan in de interactie met anderen. Daarom heb je die ander, meestal familie of naasten, nodig bij het behandelen van persoonlijkheidsstoornissen. Vaak is er ook nog eens sprake van een verstoorde relatie. De systeembenadering zou daarom meer nadruk moeten krijgen binnen de ggz.”

“De laatste jaren is de aandacht steeds meer komen te liggen bij de neuropsychologie. Deze legt de nadruk op de functies van het brein in relatie tot het gedrag van mensen. Dit past ook wel bij de nabijheid van het JBZ.”

24

REINIER ZOMER 2018

“Ik vind het belangrijk dat er meer aandacht komt voor het ‘practise based’ handelen. Door de nadruk op de technische kant zijn we te veel gericht op de ‘evidence based’ behandelingen. Maar bij de behandeling van de psyche moet je in de praktijk erg flexibel kunnen zijn. Er zijn geen twee diagnoses of patiënten hetzelfde. Daardoor moet je als behandelaar blijven luisteren en blijven nadenken. In de loop der jaren ontstaat dan ‘practise based’ handelen: de ervaringen en kennis van de behandelaren zelf.”

“Psychologie is een mooi vak en het werk binnen de ggz heeft me veel voldoening gegeven. Ik ben nu aan het afbouwen en dan merk je dat je sommige dingen niet meer af zult maken. Ik ga vooral de onverwachte wendingen missen die zich tijdens een behandeling voor kunnen doen.

Dat je mensen op weg kunt helpen en ze andere vaardigheden aan kunt leren, zodat ze zelf weer verder kunnen in het leven.”

Opdracht voor de nieuwe lichting psychologen “Aan de jonge generatie psychologen wil ik meegeven dat ze die persoonlijkheid bij ouderen goed in de gaten moeten houden. Die speelt een grote rol ook al staan soms andere problemen op de voorgrond. Blijf luisteren en nadenken ook buiten de diagnose om en betrek de familie en naasten erbij. Zorg dat je naast de ‘evidence based’ behandeling werkt aan een ‘practise based’ onderbouwing.”

Door Erik Welten

We hebben drie jonge psychologen bereid gevonden een reactie te geven op de opdracht van Maarten aan de nieuwe generatie: ‘Wij bedanken Maarten voor zijn advies in de behandeling van ouderen binnen de ggz. Uiteraard wensen wij hem ook veel plezier en geluk toe nu hij met pensioen gaat. Wij vinden het bij oudere cliënten eveneens heel belangrijk dat we breed blijven kijken en alle aspecten meenemen die een rol spelen in het leven en de behandeling. Juist bij ouderen is het extra puzzelen naar wat een rol speelt in psychiatrische problematiek, zowel op medisch en cognitief gebied maar ook op het gebied van de stemming, de persoonlijkheid en de sociale relaties. Dat is juist het leuke en uitdagende aan deze doelgroep. De ‘evidence based’ behandelingen passen daarom niet altijd precies, dat is de reden dat wij zijn advies in onze behandelingen graag ter harte nemen.’

Ganna de Graaf, Nicole Nieuwenhuizen en Kim Ballak-de Zwart

REINIER JULI 2016 REINIER ZOMER 2018

27 25

Door Martine Koopman

'U loopt almaar rondjes, mensen maken zich een beetje zorgen om u. Hebt u wat gegeten vandaag?’, Esther Pullen spreekt een man aan over wie ze een melding heeft ontvangen. Zo werken de wijk-GGD’ers: door snel in contact te komen met mensen in de wijk, een open blik en er snel en kort op te zitten, kunnen ze crisissen voorkomen. “We maken een snelle afweging in het kijken wat nodig is. Op die manier ondersteunen we de politie”, legt Esther uit.

Esther Pullen en Sarah Voss, wijk-GGD’ers werden in 2017 verkozen tot ‘Meest invloedrijke personen in de publieke gezondheidszorg’. Hun werk startte als een pilot in Vught, en blijkt een groot succes.

Ze fungeren als spin in het web en hebben heel veel lijntjes met andere organisaties.

“Het allerbelangrijkst van ons werk is dat we escalatie voor zijn om bijvoorbeeld te voorkomen dat mensen die gedoe geven met toeters en bellen uit de woning moeten worden gezet”, zegt Esther. “Toch staat voor ons niet per definitie de cliënt cen-

26

REINIER ZOMER 2018

traal. Vaak hebben omwonenden juist heel veel last van iemand die gedoe geeft.

Als een buurman ten einde raad zegt: Ik kan het niet langer aan met de buurman, en zijn hulpverlener zegt dat het goed gaat, maar het gaat helemaal niet goed met de buurman’, dan nemen we hem serieus, want je zult er maar naast wonen.”

Het begon allemaal in 2015 met een man met Samoeraizwaarden op een dak in Vught.

Daarna zag de adviseur openbare orde & veiligheid van de gemeente Vught de EOreportage ‘Oorlog in de portiek’. Het ging over een soortgelijk geval van een verwarde man die opschudding veroorzaakte in zijn buurt. De Amsterdamse politiechef PieterJaap Aalbersma pleitte ervoor dat er, net zoals er op elke 5.000 inwoners een wijkagent werkt, ook een wijk-ggd’er voor de zorgkant zou moeten zijn. De politie hoort geen verwarde personen op te pakken, was zijn standpunt. Ook de Vughtenaar bleek een psychiatrische patiënt die zorg nodig had.

De GGD wilde een oplossing en benaderde Sarah en Esther om een pilot op te zetten.

Hiaten in de zorg Esther en Sarah zijn psychiatrisch verpleegkundigen. Esther werkte 20 jaar in de verslavingszorg en Sarah heeft 16 jaar werkervaring in de ggz. “De functie vullen we zelf in”, vertelt Sarah. “We kijken waar de hiaten liggen en waar de zorg op vastloopt. Als we ergens tegenaan lopen, dan kijken we op het moment zelf wat de beste oplossing is.”

“We startten met de hoofdpijndossiers, waarin gevallen stonden die de politie en de gemeente heel veel overlast gaven en waar de zorgverlening niets mee kon”, vervolgt Esther. “Als eerste kregen we een man die veel overlast veroorzaakte. Hij leek wat psychotisch, maar voldeed niet aan de criteria om hem te laten opnemen in een kliniek. Na lichamelijk onderzoek – waar we altijd mee beginnen – bleek dat hij een ontregelde diabeet was. Dat we hem vervolgens verder konden helpen, was voor die man meteen acceptabel, omdat het om zijn gezondheid ging.”

"Wij willen in beeld zijn vóórdat iemand gedoe veroorzaakt."

Wijk-GGD'ers meest invloedrijke personen in de publieke gezondheidszorg

wijk-GGD’ers werken”, vult Sarah aan. “Vaak benaderen gemeenten ons als ze er ook mee willen starten. We hebben in Vught de werkwijzer uitgebracht. Een soort van handboek over onze werkwijze, zodat andere gemeentes niet opnieuw het wiel hoeven uit te vinden. We hebben een consultatierol.

Het ministerie van Justitie en Veiligheid verleende ons voor 2017 subsidie om deze werkmethode landelijk uit te gaan rollen.”

Contact met kassières Sarah: “We hebben contact met huisartsen, ziekenhuizen, maar ook met kassières of een supermarktmanager. Als zij dingen zien waar ze zich zorgen om maken, dan kunnen ze ons bellen. Wij willen in beeld zijn vóórdat iemand gedoe veroorzaakt.

Iemand gaat niet zomaar van het ene op het andere moment raar gedrag vertonen. Zoiets heeft een hele toeloop. We hebben het niet over overlast, maar mensen geven gedoe, en daarom vallen ze op.”

“Intussen bevat ons team vijf mensen en werken we onder meer ook met andere gemeentes als Haaren en Sint-Michielsgestel”, vervolgt Esther.

“Landelijk zijn er nu 13 gemeenten die met

Zorg afdwingen “Onze cliënten hebben vaak onduidelijke en ingewikkelde problemen, die niet eenduidig bij één instantie thuishoren”, zegt Esther.

“Dan is het zaak goed samen te werken met alle partijen, dat je uiteindelijk toch deze man of vrouw ergens ondergebracht krijgt.

Wij zitten veel met officieren van justitie, handhaving of met de gemeente of openbare orde en veiligheid om de tafel.”

Sarah: “Als mensen door hun psychiatrische aandoening bijvoorbeeld hun huis ernstig verwaarlozen en vervuilen en geen hulp willen, dan proberen we door middel van extra druk vanuit de woningcorporatie zorg bij hen af te dwingen door een gedragsaanwijzing. Daarin staat dat als hij zich niet als een goede huurder gedraagt, hij uit zijn woning gezet kan worden. Dan

stellen wij voor hem begeleiding te gaan geven, zodat hij in zijn huis kan blijven.”

Brief naar de minister “We zijn zo lang als nodig met een casus bezig”, legt Esther uit. “Het komt voor dat de reguliere hulpverlening iemand niet kan hanteren binnen een instelling, omdat hij bijvoorbeeld beveiligde zorg nodig heeft. Dat is constant het spanningsveld waarin wij moeten opereren. Soms moet iets heel erg uit de hand lopen, voordat we kunnen ingrijpen. We hebben landelijk ook veel contacten, dus ik schroom niet om desnoods een brief naar de minister te sturen met daarin de boodschap: We hebben er weer één.”

“Beleidsmakers van de ministeries met wie wij te maken hebben, missen soms informatie over welke instanties er wel of niet zijn”, vult Esther aan. “Het is onze taak de praktijk weer terug te brengen naar het ministerie. We reizen regelmatig af naar Den Haag. Door de prijs worden wij overal voor gevraagd. We willen dat ons product goed en gedegen verder uitgedragen wordt, maar aan de andere kant zijn we nog steeds hulpverleners die mensen die gedoe geven, willen bedienen.”

Sarah Voss en Esther Pullen wonnen de prijs vanwege hun bijdrage aan een vernieuwende aanpak voor de omgang met personen met verward gedrag.

De vakjury beschrijft hen als "concreet, verbindend en in staat hulp te bieden aan een groep die buiten de boot dreigt te vallen".

Het is de achtste keer dat de NPHF (Nederlandse Public Health Federatie) ofwel de Federatie voor Gezondheid en GGD Nederland deze verkiezing organiseerden.

27

ACHTER GROND

{

Reinier van Arkel werkt al vele jaren nauw samen met organisaties die zich bezighouden met het (sociale) welzijn. Soms gebeuren er spontane acties ten behoeve van cliënten van Reinier van Arkel, maar zeker niet alleen voor hen. Daarvoor zijn slechts een paar ingrediënten nodig: 1. enthousiaste en bezielende professionals bij voorkeur uit meerdere organisaties en disciplines, die zorgen voor de sturing, inspiratie en organisatie; 2. een (grote) groep vrijwilligers, die vanzelf naarmate zij langer bij het project betrokken geraken enthousiaster worden; 3. mensen die graag andere mensen ontmoeten, een stukje gezelligheid en aandacht zoeken of gewoon die een kopje koffie of thee willen drinken en een krantje, een tijdschrift of een boek willen lezen.

In twee dorpen binnen het verzorgingsgebied van Reinier van Arkel kwamen al deze elementen bij elkaar en ontstond er iets bijzonders.

Aandacht grootste troef in de huiskamer(s) Door Gilles Tebrunsvelt

28

REINIER ZOMER 2018

Haarsteeg Het landelijk gelegen dorp Haarsteeg ligt tussen Vlijmen en Heusden in, ten noordwesten van ’s-Hertogenbosch en telt ongeveer 2.100 inwoners. Er is een actief verenigingsleven en de mensen kijken daar nog naar elkaar om. Sinds 17 april jl. is er een nieuwe ontmoetingsactiviteit waar iedereen aan deel kan nemen: MetElkaar in Haarstek. Iedereen is van harte welkom in De Haarstek in Haarsteeg op de dinsdagen en de donderdagen van 10.00 tot 16.00 uur.

Deze activiteit is ontstaan door een bijzondere samenwerking tussen Hart voor Haarsteeg, Stichting Leunzorg, Reinier van Arkel, De Haarstek, Contour de Twern en de gemeente Heusden. Het bijzondere aan dit project is dat genoemde partijen in zeer korte tijd (10 weken) dit project wisten te realiseren en wel zodanig dat in één week tijd twee ‘Met-Elkaar’-ontmoetingsplaatsen in Haarsteeg en in Oudheusden geopend konden worden.

Het zijn ontmoetingsplekken voor mensen die anderen willen ontmoeten, waarbij extra aandacht voor de mensen die kwetsbaar zijn, een kernactiviteit is. Het is het gevoel van er even uit te zijn en samen iets leuks

te ondernemen of iets te betekenen voor een ander. Dit zijn zaken waar ieder mens bij gebaat is, maar die niet vanzelfsprekend zijn of vanzelf tot stand komen.

Bij MetElkaar zorgt men voor verbinding; heel gewoon bij een bakje troost of een kopje thee. En dat kopje koffie of thee kost niet meer dan een beetje aandacht voor jezelf, maar ook voor de ander. Wil je de gehele openingstijd bij MetElkaar blijven, dan kun je samen met anderen een gezonde lunch klaarmaken. Voor de lunch betaal je € 3,50, en mensen met een Heusdenpas betalen de helft.

Een van de vele activiteiten die in Haarsteeg plaatsvindt en die zeker de moeite waard is genoemd te worden, is de WoonKookClub. Iedere laatste maandag van de maand koken tien mensen een driegangen-diner van verse seizoensproducten. Onder de deelnemers zijn bewoners van de woongroep Haarsteeg van Reinier van Arkel. Iedereen is welkom vanaf 11.30 uur en men serveert de maaltijd vanaf ongeveer 12.00 uur. U kunt u opgeven bij Lauri van Ruremonde (laurivanr@gmail.com) en de kosten bedragen slechts € 5,00 p.p.

Door al die activiteiten barst de Haarstek bijna uit zijn voegen. Om die reden, maar vooral vanwege bouwplannen op die locatie moet er een andere plek gevonden voor alle betrokkenen van de Haarstek, de verenigingen en sportclubs. En die is gevonden! Een groot aantal bedrijven, verenigingen en inwoners van Haarsteeg is bereid gevonden gezamenlijk een pand, waar tot voor kort Partycentrum De Hut zat, te kopen, met als doel er een bruisend dorpshuis van te maken. De naam van het nieuwe dorpshuis annex dorpscafé is ‘De Steeg’ (Mr. Prinsenstraat 38 in Haarsteeg). De samenwerking tussen eerdergenoemde organisaties heeft ertoe geleid dat in Haarsteeg een hele grote huiskamer, waar iedereen welkom is, gerealiseerd werd. De vrijwilligsters Jeanine Bax en Mia van de Hoek en alle andere vrijwilligers zullen u graag ontvangen en u eventueel uitnodigen om aan activiteiten deel te nemen, maar dat is dan wel vrijblijvend.

{

De Haarstek vind je aan de Pater van den Elsenstraat 25a in Haarsteeg

Vught Een vergelijkbare gedachte is in Vught ontstaan. Doordat de eigenaar van lunchroom ‘Chopin’ aan de Marktveldpassage met zijn activiteiten stopte, was er voor bewoners en inwoners van Vught een ontmoetingsplek weggevallen. ‘Chopin’ was tot dat moment dé plaats waar mensen graag een kopje koffie dronken nadat zij de dagelijkse of wekelijkse boodschappen hadden gedaan. Een plek waar je naartoe ging om mensen te zien en te ontmoeten, te genieten van het leven, een krantje te lezen en ondertussen wachten op vervoer naar huis. De signalen van gemis bereikten de voorzitter van de winkeliersvereniging c.q. de centrummanager, Angele van de Water. Maar die signalen kwamen ook binnen bij Welzijn Vught, Reinier van Arkel en bij Woonstichting Woonwijze.

Deze centrummanager heeft met vertegenwoordigers van de andere partijen, respectievelijk Yvonne Kolmans, Caroline Douwes en Gerdie Jans Rat de hoofden bij elkaar gestoken en zij namen het initiatief voor een bijzonder, maar vooral praktisch plan: een ‘pop-up’ in het leegstaande pand van ‘Chopin’. Begin december van het afgelopen jaar vormden zij de basis voor een visiedocument voor een plek van ontmoeting: ‘De Huiskamer’ en in januari van dit jaar lag er een damesakkoord op tafel waarna op 16 januari de deuren van ‘De Huiskamer’ opengingen. Ook hier is iedereen van harte welkom voor een kopje koffie, thee, een glaasje ranja en vooral aandacht (voor elkaar). Deze verfrissingen kosten hier slechts € 0,50. Hier kan men tijdens en na het winkelen eventueel ook terecht voor een kleine of grote boodschap, want dat miste men heel erg na het verdwijnen van ‘Chopin’. Ook hier zijn vrijwilligers de spil bij deze onderneming en als u het leuk vindt om een kopje koffie of thee te zetten en te serveren, dan kunt u uzelf aanmelden (vrijwilligers@reiniervanarkel.nl).

‘De Huiskamer’ blijft bestaan zolang de plannen voor een nieuw winkelcentrum nog niet gestart zijn.

REINIER ZOMER 2018

29

Reinier in gesprek met Rob Reis

Mensen raken met positieve energie Kennismaken met Rob Reis is een zeldzaam mooie ervaring.

Als je in Rossum vanaf de straat via het steegje de dijk afloopt, dompel je je meteen onder in zijn wereld. Het huis ademt kunst, niet alleen door zijn werken, maar ook door de inrichting en indeling. Rob zelf is uiterst spraakzaam en het lijkt er bijna op dat ik geen vraag hoef te stellen en toch een compleet verhaal kan schrijven over deze kunstenaar.

Rob Reis: “Het leven is goed nu, met mijn huisje, de honden en mijn schilderwerk. Het heeft lang geduurd voor ik dit kon bereiken in mijn leven. Mijn interesse lag al vroeg bij kunst maken maar bij de aanmelding op de kunstacademie werd me te verstaan gegeven dat ik abstracter moest gaan werken. Uiteindelijk was het maatschappelijk gezien beter om technisch tekenaar te worden en een vaste baan te hebben.”

Na zeven psychoses doorgemaakt te hebben koos Rob uiteindelijk voor zichzelf. “Ik pakte de penseel op na de dood van mijn vader en mijn broer. Ik schilderde bij wijze van spreken al mijn ellende eruit. Die werken heb ik vernietigd op één stuk na. Het

30

REINIER ZOMER 2018

is getiteld ‘tot hier en niet verder’, een werk met een belangrijke boodschap aan mezelf. Ik wil mezelf niet weer verliezen en kies ervoor mijn leven zo in te delen dat het past bij mijn eigen behoeftes.”

BarMail Het werk van Rob kenmerkt zich door een vrolijke en stripachtige stijl. Er is geen spoortje ellende in te herkennen. Rob: “Ik wil mensen raken met positieve energie. Er is al zoveel ellende in de wereld, daar wil ik niet in meegaan. Met mijn kunst wil ik een bijdrage leveren aan een positieve wereld, te beginnen in Rossum.

Mijn inspiratie haal ik uit het dagelijkse

KUNST EN PSYCHIATRIE Door Erik Welten

leven. Er gebeuren elke dag mooie dingen om ons heen. We moeten daar juist oog voor hebben. Daarnaast zijn mijn vriendin, Anja, en de liefde die ik met haar beleef een grote inspiratie. Liefde is de motor van het leven.

De zogenaamde BarMail heb ik in de kroeg bedacht. Op een bierviltje begon ik te tekenen en dat werd mooi gevonden. Nu teken ik op bierviltjes en andere kaartjes allerlei afbeeldingen live in een café of in opdracht. Die BarMail wordt in een enveloppe per gewone post verstuurd, soms naar een nietsvermoedende ontvanger. Dat is toch geweldig als je dat soort post krijgt.

Denken in oplossingen Naast mijn eigen werk dat nu te zien is in ‘de brandweerkazerne’ op Zorgpark Voorburg in Vught, maak ik regelmatig werk in opdracht. Ik beschilder alles van houten panelen en tafels tot een sjoelbak. De opdrachten heb ik nodig om rond te kunnen komen. Een vast inkomen is lastig te realiseren als kunstenaar. Toch wil ik niet terug naar een vaste baan. Als ik mezelf weer vastleg in een stramien gaat het geheid weer een keer fout. Rust, Reinheid en Regelmaat werken bij mij, Rob Reis uit Rossum, niet goed.

Ik deel nu mijn eigen tijd in en dat betekent in de ochtenden geen afspraken bijvoorbeeld. Dat is nooit het favoriete tijdstip van mijn dag geweest. Het leven is nu goed, ook als het even tegenzit. Als het even niet zo lekker gaat dan doe ik een stapje terug. Ik denk graag in oplossingen en niet in problemen en zo kom ik stap voor stap uit een mindere periode.

Hulphonden Mijn eerste opname bij Reinier van Arkel was op mijn 18e. Ik wist niet wat ik meemaakte met die eerste psychose. Ik ben Reinier van Arkel en de medewerkers altijd dankbaar geweest. Het was in die periodes mijn veilige basis waar ik kon herstellen. Medicatie helpt me nog steeds maar goede vrienden, sociale contacten en wandelingen met de honden zijn voor mij erg belangrijk. Mijn trouwe ‘homies’ Moose & Black, de honden, en Socks & Tess, de poezen, helpen mij ook. Zij kennen de baas door en door. Vooral de honden, dat zijn mijn hulphonden. Zij geven liefde en zorgen dat ik veel buiten ben en in beweging blijf. Door het wandelen krijg ik een fris hoofd en onderhoud ik veel sociale contacten. Ik handhaaf me nu al meer dan 15 jaar op deze manier en ben een tevreden mens.

Het werk van Rob Reis is tot 20 juli te zien in de Brandweerkazerne op het Zorgpark Voorburg in Vught.

Kijk op www.facebook.com/robvddag of neem contact op via r.h.w.reis@hotmail.com REINIER ZOMER 2018

31

Door Nicole van de Gevel

WETEN SCHAP

Adolescents and their Personality Development: a Longitudinal Study

Zorg op tijd en zorg op maat aan adolescenten met persoonlijkheidsproblematiek APOLO staat voor Adolescenten en hun Persoonlijkheids-Ontwikkeling: een Longitudinaal Onderzoek. Het is een omvangrijk onderzoeksproject waaraan de Universiteit Utrecht, het Vincent van Gogh Instituut (adolescenten vanaf 15 jaar) en Reinier van Arkel (kinderen en adolescenten) samenwerken.1 Vijf psychologen van Reinier van Arkel zijn betrokken bij dit onderzoek, en die worden begeleid door collega’s vanuit Reinier van Arkel en Universiteit Utrecht. Nagila Koster is projectleider. Zij licht toe waarom het juist belangrijk is bij deze doelgroep onderzoek te doen.

“De jongeren die wij zien, lopen op veel gebieden vast. We denken dat dit te maken heeft met de manier waarop hun persoonlijkheid zich ontwikkelt. De adolescentie is een belangrijke fase, waarin je nog veel kunt doen om zwaardere problematiek te voorkomen. Het is dus belangrijk een afwijkende persoonlijkheidsontwikkeling zo vroeg mogelijk op te sporen

en te behandelen. Zorg op tijd en zorg op maat, dat is wat we nastreven.”

Vrijwel iedere adolescent die zich aanmeldt bij een van deze afdelingen/centra, mag meedoen met het onderzoek. Met de diagnose en manier van behandelen wordt in de analyses rekening gehouden. Deze kunnen invloed hebben op de uitkomsten van

Het onderzoek • Onderzoekspopulatie: adolescenten onder behandeling bij afdeling adolescentenpsychiatrie (HELDR) van het Vincent van Gogh Instituut (vanaf 15 jaar), Centrum adolescentenpsychiatrie (CAP) van Reinier van Arkel (RvA) (vanaf 16 jaar) en Herlaarhof (RvA), centrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie.

• N = 396 • Leeftijd 12-23 jaar • Longitudinaal = De jongeren worden 3 jaar gevolgd, met intervallen van 6 maanden.

• Iedere 6 maanden vragenlijstonderzoek (ook ouders en behandelaar) en persoonlijk gesprek

32

REINIER ZOMER 2018

de metingen. Aangezien een cliënt altijd (ROM-)vragenlijsten krijgt voorgelegd om te meten in hoeverre de behandeling effect heeft, is meedoen aan het onderzoek nauwelijks meer belastend dan niet meedoen.

Waarom dit onderzoek? Wat is de doelstelling van dit project?

Zorg op tijd en zorg op maat. APOLO richt zich op de vroegtijdige herkenning en onderkenning van persoonlijkheidsproblematiek bij adolescenten. “De adolescenten worden lange tijd gevolgd om goed zicht te krijgen op hoe hun ontwikkeling verloopt. In het onderzoek worden algemene kenmerken van de persoonlijkheid meegenomen, de manier waarop adolescenten zich aanpassen aan hun (sociale) omgeving, en de narratieve identiteit. Dit is het persoonlijke verhaal waarin iemand betekenis verleent aan wat hij heeft meegemaakt en hoe dat hem heeft gevormd.

Ook onderzoeken we hoe een afwijkende persoonlijkheidsontwikkeling relateert aan het dagelijks functioneren van adolescenten en hoe behandeling hierop kan ingrijpen. Dat functioneren gaat gedeeltelijk over het voltooien van ontwikkelingstaken. Lukt het bijvoorbeeld voor jezelf te zorgen of los te komen van je ouders en je eigen keuzes te maken. We vinden het ook belangrijk dat je tevreden bent met het leven dat je leidt, dat is een van de redenen waarom adolescenten hulp zoeken.”

APOLO is een fundamenteel, beschrijvend onderzoek. Een belangrijk doel is het vergaren van kennis over een afwijkende persoonlijkheidsontwikkeling en de factoren die daarbij een rol spelen. Wat zijn de vroege signalen en hoe kunnen we hierop ingrijpen met een behandeling.

Wat is persoonlijkheid?

“Iedere persoon is uniek! Je persoonlijkheid bepaalt hoe je geneigd bent te denken, te voelen en met dingen om te gaan.

Het is dit geheel van eigenschappen dat bepaalt op welke manier wij reageren in verschillende situaties waar we in terechtkomen.”

Wanneer gaat het mis?

Hoe weten we dat het mis gaat met de persoonlijkheidsontwikkeling? “Om hier inzicht in te krijgen, kijken we naar hoe iemand in het dagelijks leven functioneert.

We zien dat veel jongeren met persoonlijkheidsproblemen op verschillende levensgebieden vastlopen. Want iemand met persoonlijkheidsproblematiek zal zowel op het gebied van het zelf-functioneren, dit gaat over identiteitsontwikkeling en emotie-regulatie, als op het gebied van sociale relaties problemen ervaren. Vaak hebben deze personen al in aanleg persoonlijkheidskenmerken meegekregen die extremer in vorm zijn en daarom de persoonlijkheidsontwikkeling al van jonge leeftijd in een bepaalde richting sturen.”

Theoretisch kader Schema van (afwijkende) persoonlijkheidsontwikkeling Laag 3. Narratieve Identiteit Laag 2. Karakteristieke adapties Laag 1. M aladaptieve (niet aangepaste) persoonlijkheidstrekken

TIJD

Persoonlijkheid “Om de persoonlijkheid van jongeren te kunnen bestuderen, hanteren we in APOLO de volgende conceptualisatie van persoonlijkheid: ‘een geheel dat kan worden beschreven als bestaande uit meerdere lagen’.

lijkheidstrekken; ze belemmeren jongeren in het adaptief (aangepast) functioneren.

De tweede laag zijn karakteristieke adaptaties. Deze beschrijft hoe wij ons met onze persoonlijkheidseigenschappen aanpassen aan de omgeving waarin wij leven. Voorbeelden hiervan zijn hechting of de manier waarop wij geneigd zijn relaties aan te gaan.

Er zijn veel soorten adaptaties. In dit onderzoek richten we ons voornamelijk op sociale relaties, zoals relaties met ouders en belangrijke anderen. We denken dat, hoe extremer de persoonlijkheidseigenschappen, hoe meer moeite individuen zullen ervaren met het zich op een goede manier aanpassen aan hun (sociale) omgeving.

De laatste laag is de narratieve identiteit, oftewel ons persoonlijk verhaal over de dingen die we hebben meegemaakt en De onderste laag is gedeelte“Wat je hoopt te bereiken die ons hebben gelijk genetisch bepaald. Het vormd als persoon. is de laag van persoonlijkmet de behandeling is dat Ons persoonlijk verheidstrekken Voorbeelden iemand op een gezondere haal over onze perhiervan zijn neuroticisme of manier betekenis gaat soonlijkheidsontwikextraversie, eigenschappen verlenen aan zijn leven en keling en hoe we naar die we allemaal in meer of aan dat wat hij heeft de toekomst kijken. mindere mate hebben en meegemaakt.’’

Het gaat er hierbij die zich ontwikkelen geduniet per se om wat rende een levensloop. Joniemand vertelt, maar ook de manier waargeren die vastlopen in de persoonlijkheidsop hij het vertelt is belangrijk, bijvoorbeeld ontwikkeling hebben vaak persoonlijkof hij in dit verhaal vooral gericht is op heidstrekken die wat extremer in vorm zijn, zichzelf of juist op anderen. we noemen deze maladaptieve persoon>> REINIER ZOMER 2018

33

>> Apolo

Deze drie lagen ontwikkelen zich niet los van elkaar, maar zijn gedurende de levensloop met elkaar in verbinding; dit is de persoonlijkheidsontwikkeling. APOLO bestudeert de afzonderlijke lagen en de manier waarop ze met elkaar in verbinding staan over een langere tijd.”

Ik ben blij dat we de laatste tijd kunnen spreken van een soort paradigmaverschuiving. In de DSM wordt gepleit voor een dimensioneel perspectief waarbij de Wat is nieuw in dit persoonlijkheidsontonderzoek? wikkeling in meer of “In dit onderzoek wor“Het gaat erom dat mindere mate afwijkt. den de persoonlijkheidsadolescenten weer Het is dan meer een ontwikkeling vanuit een spectrum net als bij autevreden worden dimensioneel perspectisme. Er is hierin meer tief en het persoonlijk met het leven ruimte om op vroege narratief bij adolescendat ze leiden.” leeftijd te kijken of de ten vanaf 12 jaar meegepersoonlijkheidsontwiknomen. Dat is nieuw. keling afwijkt. Dus ook te onderkennen en Lange tijd werd gedacht dat persoonlijkte behandelen.” heidsproblematiek pas op volwassen leeftijd kon worden gediagnosticeerd.

Pas in het 18e levensjaar. Dat is eigenlijk gek als je beseft dat de persoonlijkheid zich al 18 jaar aan het ontwikkelen is waarvan waarschijnlijk een aantal jaren de verkeerde richting op. Hulpverleners waren terughoudend in het diagnosticeren van persoonlijkheidsproblematiek bij jongeren. Het klinkt zo zwaar, een stempel opgedrukt. Het lijkt iets waar je de rest van je leven niet meer vanaf komt.

Vanaf ongeveer 12 jaar kun je wel al persoonlijkheidsonderzoek doen en persoonlijkheidsproblematiek vaststellen. De ontwikkeling is dan nog geen vaststaand gegeven, er kan vroegtijdig behandeld worden en aanzienlijk resultaat worden geboekt in het bijsturen van de ontwikkeling.”

Paradigmaverschuiving, dimensioneel perspectief “Volgens de DSM-V mag pas van een persoonlijkheidsstoornis worden gesproken als sprake is van vijf bepalende kenmerken. Maar wat nou als een kind vier kenmerken heeft? Is er dan geen sprake van een (dreigende) persoonlijkheidsstoornis?

34

REINIER ZOMER 2018

Voetnoot 1. Koster, N. (1/2), Laceulle, O. (1), Van den Aardweg, L. (3), Douven, A. (3), WillemsPasstoors, L. (2), Baaijens, B. (2), Florisson, D. (2), Nijssen, M. (2), Verduijn N. (3), Egger J. (3), Van Der Heijden, P. (2), Van Aken, M. (1) 1 Utrecht University, Developmental Psychology 2 Reinier van Arkel, Child and Adolescent Psychiatry 3 Vincent van Gogh Institute, Adolescent Psychiatry

Nagila Koster is psycholoog in opleiding tot GZ-psycholoog. Zij werkt sinds 2015 bij Reinier van Arkel. Na haar bachelor kinder- en jeugdpsychologie in Utrecht deed zij gedurende twee jaar een researchmaster en daarna een eenjarige klinische master. In 2016 begon zij aan haar promotieonderzoek. Dit groeide uit tot een steeds groter promotieproject, APOLO, waarvan zij nu projectleider is.

Naast haar onderzoekswerk behandelt zij adolescenten in de leeftijd van 16-23 jaar bij het centrum Adolescentenpsychiatrie.

Nagila hoopt in 2018 haar gz-opleiding af te ronden. Volgend jaar start zij met de opleiding tot klinisch psycholoog. Nagila volgt een topklastraject voor excellente studenten waarin je naast de opleiding tot gz-psycholoog en specialist ook wordt opgeleid tot klinisch wetenschappelijk onderzoeker.

Meer over APOLO: www.uu.nl/onderzoek/apolo/onderzoek

COLUMN Reinier van Arkel is een mooie organisatie

Ik hoop van harte dat dit gesprek in dit team het begin was om weer samen in gesprek te gaan, weer samen te gaan werken en te verbinden met de bedoeling van Reinier van Arkel die we als volgt hebben geformuleerd: ‘Wij zijn er voor mensen met een ernstige psychiatrische aandoening en hun naasten. Wij bieden hoge kwaliteit van zorg, wat een combinatie is van herstelondersteunende zorg en andere bewezen effectieve behandelinterventies, door kwaliteit te koppelen aan zelforganisatie en door het hebben van goede professionals. We bieden niet alleen hoge kwaliteit van tweedelijns specialistische zorg, maar voelen ons

ook verantwoordelijk voor het voorkómen van ernstige psychiatrische aandoeningen. En omdat we onszelf realiseren dat we dat niet alleen kunnen, doen we dat samen met cliënten, hun naasten en in netwerkverband met Maatschappelijke Opvang en Ypse en andere belangrijke partners.’

Graag wil ik iedereen hiertoe uitnodigen. Alle teams zullen de komende tijd de vraag krijgen om een eigen kwaliteitsdocument te maken dat aangesloten is bij de bedoeling van Reinier van Arkel. Dit is de opstap naar zelforganisatie. Sommige teams kunnen dit zelf of hebben dit al gedaan, maar voor teams die hier wat extra hulp bij kunnen gebruiken, hebben we zelforganisatiecoaches klaarstaan. De bedoeling van zelforganisatie is dat we meer de kracht van professionals gebruiken en onze organisatie beter en flexibeler maken. Hiervoor is het soms nodig dat we invaliderende systemen weghalen. (Zie ook stopderegelgekte@ reiniervanarkel.nl) En degenen die wat extra energie hebben, zijn van harte uitgenodigd deel te nemen aan de kenniszwermen. Dit zijn vier ‘denk- en doe-tanks’ dwars door de organisatie heen, samen met cliënten, naasten en stakeholders, om de teams te helpen te verbinden met (1) de bedoeling van onze organisatie, (2) met hoge kwaliteit en zelforganisatie, (3) met het voorkomen van ernstige psychiatrische aandoeningen en (4) met het interne en externe netwerk.

Hiermee hoop ik samen het verschil te maken, samen zorg te leveren waar we trots op zijn en waar vernieuwing mogelijk is, zodat we van Reinier van Arkel een nog mooiere organisatie kunnen maken.

REINIER ZOMER 2018

Tom van Mierlo

Er waren ook enkele verhalen waarin de betrokkenheid minder voelbaar was. Eén verhaal is me erg bijgebleven. Ik kwam in het team en stelde me voor. Anders dan anders vertelde ik een (misschien te) enthousiast verhaal over wat ik allemaal al had gezien en waar ik dacht dat we naar toe zouden moeten gaan.

We namen niet de tijd voor een voorstelrondje. Een van de medewerkers onderbrak mijn verhaal en zei: ‘Tom, ... je hebt een mooi verhaal! Ik werk hier al 40 jaar en heb al veel bestuurders voorbij zien komen en ook die hadden mooie verhalen. Maar,... ik heb in al die jaren nog nooit gemerkt dat al die mooie verhalen van al die verschillende bestuurders enig verschil hebben uitgemaakt op de werkvloer.’ Daar was ik even stil van. Verschil maken in de zorg is voor mij een van mijn belangrijkste drijfveren. We raakten over het onderwerp in gesprek en ik begreep dat deze medewerker veel last heeft gehad van wat hij noemde ‘de organisatie’. Dat hij het vertrouwen in ‘Reinier van Arkel’ in de loop van de jaren was kwijtge-

raakt en zich had teruggetrokken in zijn team. Dat hij niet meer verbonden was met de bedoeling van de organisatie en dat hij er heel vaak tegenaan liep dat noodzakelijke samenwerking met andere teams niet tot stand kwam.

Ik realiseerde me dat hij hiermee zijn eigen schotten rondom zijn team had opgebouwd. Ik realiseerde me ook dat hij vast niet de enige was die dat zo moest voelen, en ik besefte dat er slechts een beperkte meerwaarde is voor Reinier van Arkel ten opzichte van kleinere aanbieders in de omgeving, als we deze interactionele schotten niet kunnen beslechten. Hoe goed de kwaliteit van de zorg in zijn team ook mag zijn, het wordt altijd ingehaald door het gebrek aan samenwerking met andere teams binnen of buiten de organisatie. De reis van de cliënt van en naar dit team kan op deze manier niet optimaal verlopen en we kunnen hierdoor als grote organisatie met al onze diversiteit niet onze meerwaarde leveren in een snel veranderende buitenwereld.

Tom van Mierlo, lid Raad van Bestuur Reinier van Arkel groep, voorzitter Stichting HIC, voorzitter CCAF.

Tijdens mijn eerste 100 dagen heb ik veel mensen en teams gesproken.

Wat me daarin is opgevallen, is de veerkracht van veel medewerkers.

Ze vertelden me hoe ze de schade hebben ervaren in afgelopen jaren door de reorganisaties en de bezuinigingen, maar ook hoe ze de laatste periode weer de ruimte voelen om zich bezig te houden met de inhoud. Vol trots vertelden ze me hoe goed hun behandeling was en hoe zij de afgelopen periode gewerkt hadden om dit op orde te krijgen.

Hierbij waren voor mij ook de kernwaarden van Reinier van Arkel, ‘betrokken, bevlogen en betrouwbaar’, voelbaar en zichtbaar.

35

Door Nicole van de Gevel

WETEN SCHAP

Behandeling met VIBE Vroege Interventie Borderline- en Emotieregulatiestoornissen (VIBE)

Vroegtijdig en op maat behandelen van jongeren met beginnende persoonlijkheidsproblemen, dat doen we met VIBE. VIBE is een laagdrempelige, kortdurende behandeling voor kinderen en adolescenten (1223 jaar) - en hun ouders - met milde tot matige emotieregulatie- en Borderlinepersoonlijkheidsproblemen. VIBE is ontwikkeld door Pinés Nuku, klinisch psycholoog en psychotherapeut, en zijn collega’s van Herlaarhof en het centrum Adolescentenpsychiatrie (CAP). In april 2018 is de behandeling gestart.

Ontwikkeling van adolescenten en jongvolwassenen (Pre)adolescentie en jongvolwassenheid worden gekenmerkt door een dynamische ontwikkeling. Deze jongeren hebben enerzijds behoefte aan autonomie en zelfstandigheid maar anderzijds ook behoefte aan geborgenheid en veiligheid. Zij willen aan hun hechtingsfiguren (zoals ouders) gehecht blijven, maar hebben ook de drang zich los te maken en andere duurzame relaties aan te gaan. Die dynamische ontwikkeling hoort bij deze levensfase.

Als de persoonlijkheidsontwikkeling niet volgens plan verloopt Er kan echter een kink in de kabel komen.

Vanwege uiteenlopende factoren, zoals beschreven bij APOLO, kan de persoonlijkheidsontwikkeling van jongeren en adolescenten minder goed verlopen. Dit kan

36

REINIER ZOMER 2018

zich uiten in cognitieve en emotieregulatieproblemen. Iemands stemming wisselt dan snel en extreem en er is weinig controle over het eigen gedrag. We zien vaak dat deze adolescenten negatief denken, ook over zichzelf, moeilijk kunnen relativeren en reflecteren op eigen gedrag. Ze gaan vaak op een ongezonde manier om met de stress en de problemen (negatieve

VIBE Kortdurende behandeling

Schema Focused Therapy (SFT, schematherapie) systeem- en gezinsbehandeling psychiatrische behandeling crisismanagement/casemanagement

DOEL

Vroegdetectie en vroeginterventie voor beginnende borderlinepersoonlijkheidsproblematiek (BPS)

voorkomen van verergering van de klachten verbeteren sociaal functioneren cliënt bevorderen welzijn familieleden en naasten bijdragen aan gezonde persoonlijkheidsontwikkeling

coping) zonder te beseffen dat dit averechts kan werken. De emotieregulatieproblemen leiden vaak tot moeilijkheden thuis, op school of werk en in relaties met anderen.

VIBE wil deze jongeren en adolescenten zo vroeg mogelijk en op maat behandelen.

Voorkomen dat de problematiek zich vastzet en ontwikkelt tot zwaardere en chronische persoonlijkheidsproblematiek. Pinés Nuku licht toe: “Binnen CAP maken wij ons sterk voor het stimuleren van een gezonde ontwikkeling en het voorkomen of minimaliseren van onwenselijke ontwikkelingen. Ook op Herlaarhof, waar de visie van persoonlijkheidsontwikkeling binnen kinderleeftijd niet meer vreemd is, zie je steeds vaker kinderen en jongeren met forse emotieregulatieproblemen vaak gecombineerd met trauma- en/of psychosociale problemen. Binnen VIBE hebben CAP en Herlaarhof één gedeelde visie: vroegtijdige detectie en behandeling op maat waarbij de kernproblemen worden aangepakt: het vergroten van inzicht van de adolescent in zijn of haar problematiek (schema’s), vergroten van de zelfredzaamheid (wat zou ik willen kunnen en hoe bereik ik het?) en het verminderen van de afhankelijkheid van de hulpverlening. Dit zijn de leidende principes binnen VIBE.” VIBE is een kortdurende behandeling tot maximaal 20 sessies. ”De korte duur van

de behandeling is helpend en motiverend voor de jongeren. De drempel om in de behandeling te komen is laag. Sommige jongeren hebben voor hun gevoel al na vijf gesprekken hun behandeldoelen behaald.

Mede door de overzichtelijkheid van de behandeling en de concreet toetsbare criteria (op het functioneren) krijgen zij soms voor het eerst in hun leven het gevoel dat zij iets zelfstandig én met succes hebben afgerond.”

Schematherapie Schematherapie is de therapeutische taal van VIBE. Binnen VIBE maken we gebruik van kortdurende schematherapie. In deze behandeling kijken we naar de onderliggende, negatieve patronen in voelen, denken en doen van de jongere. Deze patronen, ofwel schema’s genoemd, ontstaan wanneer er in de kinderjaren om de een of andere reden niet voldaan is aan een van de basisbehoeften, bijvoorbeeld het ontwikkelen van een veilige band.

Effectiviteitsmeting “In april 2018 zijn we gestart met VIBE. Het komend jaar verfijnen wij de behandelmethode om vervolgens de effectiviteit ervan te kunnen meten. De belangrijkste uitkomst van VIBE is dat de klachten ten gevolge van de emotieregulatie- en borderlineproblematiek afnemen. De adolescent is bijvoorbeeld beter in staat een relatie aan te gaan en te behouden; zijn of

haar zelfbeeld en gevoel voor eigenwaarde zijn verbeterd; het oplossingsvermogen en de zelfredzaamheid zijn toegenomen; het sociaal functioneren is verbeterd; schoolverzuim, middelenmisbruik of ongezond gedrag zijn verminderd en de relatie met naasten is positiever geworden. Deze factoren worden ook met APOLO gemeten. De uitkomsten van APOLO worden gebruikt ter verfijning van de behandelmethode en het bepalen van de effectiviteit ervan.”

Pinés Nuku is klinisch psycholoog en psychotherapeut (kinder- en jeugd), en werkt sinds 2007 bij Reinier van Arkel. Eerst als behandelcoördinator en behandelaar van de poli en later in de kliniek van Herlaarhof, centrum voor Kinder- en jeugdpsychiatrie. Vanaf 2014 werkt hij bij het centrum Adolescentenpsychiatrie (CAP) als klinisch psycholoog en psychotherapeut, projectleider van VIBE (en voorheen ook van HYPE) en als gepromoveerde wetenschappelijk onderzoeker.

Herlaarhof en centrum Adolescentenpsychiatrie (CAP) Herlaarhof is het expertisecentrum voor kinder-, en jeugdpsychiatrie en CAP voor jongeren/adolescentenpsychiatrie.

Herlaarhof is er voor kinderen van 0-18 jaar die (complexe) problemen hebben thuis, op school of in het contact met leeftijdsgenoten. Herlaarhof heeft vestigingen in Vught, Veldhoven, Helmond, Oss, Zaltbommel, Waalwijk en 's-Hertogenbosch.

Het CAP biedt specifieke diagnostiek en behandelingen aan adolescenten en jongvolwassenen van 16 t/m 23 jaar met ernstige en complexe psychiatrische problemen. Kinderen en jongeren kunnen door de huisarts worden doorverwezen.

De behandelteams onderhouden intensieve samenwerkingsverbanden met personen of instellingen op het gebied van jeugdhulpverlening, onderwijs, werk, huisvesting en dagactiviteiten. Meer informatie: www.herlaarhof.nl en www.adolescentenpsychiatrie.nl

REINIER ZOMER 2018

37

B O E K E N P SYC H I AT R I E Door Maria Jansen

Zondagskind

alsof opgroeien nog niet genoeg is In 2006 debuteerde Judith Visser met Tegengif. Zij won tweemaal de prijs voor het Beste Rotterdamse Boek. In 2008 was zij de auteur van het Rotterdamse Boekenweekgeschenk. Haar derde boek Stuk werd uitgevoerd als theatervoorstelling en is verfilmd. In 2016 bracht zij de roman In seizoenen uit, over wat er gebeurt wanneer je nog maar kort te leven hebt.

Haar meest recente boek is de bestseller Zondagskind, een autobiografische roman over hoe een jong meisje met autisme uit Rotterdam-Zuid, Jasmijn, haar weg vindt in het leven.

Na de inleiding trekt Judith Visser je meteen de wereld in van Jasmijn Vink, geboren in 1978. Zij vertelt ons haar verhaal.

Je voelt je direct betrokken bij het vierjarige kind dat de wereld niet erg begrijpt.

Ze voelt zich prima bij haar moeder en Senta, haar hond. Ze kan al lezen en luistert graag naar sprookjes die op bandjes ingesproken zijn. Ze heeft moeite met spreken tegen vreemde mensen, daarvoor moet ze hen eerst beter kennen.

Maar kinderen moeten naar school, en dat blijkt een ramp voor Jasmijn te zijn.

De eerste dag is verschrikkelijk.

Zondagskind heeft een chronologische opbouw, waardoor je Jasmijns jeugd stap voor stap doorloopt. Het contrast tussen normaal en anders zijn, komt in

38

REINIER ZOMER 2018

Zondagskind steeds naar voren. Jasmijn vergelijkt zich vaak met ‘Normale Jasmijn’, een fictieve versie van zichzelf zonder autisme. ‘Normale Jasmijn’ zou bijvoorbeeld wel spontaan mensen groeten, naar verjaardagsfeestjes gaan zonder migraine te krijgen en in de aula op school met groepjes leeftijdsgenoten staan babbelen.

Door het niet kunnen verwerken van grote hoeveelheden prikkels heeft Jasmijn geregeld migraineaanvallen. Je voelt de spanning oplopen bij een toenemende hoeveelheid gewaarwordingen totdat deze uiteindelijk resulteert in een enorme ontlading.

Door de jaren heen weet Jasmijn zich beetje bij beetje vaardigheden bij te brengen om in het leven mee te komen, gesteund door haar hond Senta. Door zichzelf als ‘Normale Jasmijn’ in te beelden, weet ze hoe ze zich in theorie zou kunnen gedragen. Zo oefent ze bijvoorbeeld voor de spiegel hoe ze anderen spontaan kan groeten. Ook de poster van Elvis in haar kamer vormt het oefenmateriaal voor sociaal contact. Beetje bij beetje leert ze maniertjes om normaal over te komen, als een rol die ze in het echte leven aanneemt.

Het boek ontroert en geeft een uiterst boeiende beleving van de gedachtewereld van een persoon met autisme. Het laat

heel duidelijk zien dat communicatie helemaal niet zo vanzelfsprekend is, dat iemand met autisme daar verschrikkelijk mee kan worstelen en alles logisch beredeneert. Lichte vloeiende zinnen en de prachtige wijze waarop Judith Visser dit alles verwoordt, maken van dit boek een juweeltje.

Hoewel de korte hoofdstukken maken dat je het boek gemakkelijk met onderbrekingen kunt lezen, is het verhaal met zoveel vaart geschreven dat je het moeilijk weg kunt leggen. Jasmijns persoonlijkheid blijft je aandacht gevangen houden. Ze is niet tot zielig figuur verworden, integendeel, het is een sterke meid die doet wat ze kan in de voor haar zo onbegrijpelijke wereld. Met vallen en opstaan komt ze steeds verder en zie je haar groeien en opbloeien. Het is vooral omdat het verhaal vanuit Jasmijn zelf verteld wordt dat het zo'n impact heeft.

Dit is een boek dat je absoluut gelezen wilt hebben.

ISBN 979402701173 | Paperback | 478 pagina's Harper Collins | april 2018

Reinier blikt vooruit Foto's Wim Hollemans

Onze samenleving transformeert. Technologische innovaties, maatschappelijke ontwikkelingen en nieuwe visies op gezondheid. Wat is de betekenis hiervan voor de toekomst van de geestelijke gezondheidszorg en de rol die we spelen in de ondersteuning van de samenleving? Waar kunnen we de vruchten van innovatie plukken, hoe behouden we wat goed is?

Op het congres ‘Reinier blikt vooruit’, ter gelegenheid van het 575-jarig bestaan van Reinier van Arkel, namen inspirerende sprekers de ruim 200 aanwezigen mee naar de maatschappij en de geestelijke gezondheidszorg van de toekomst.

Damiaan Denys, filosoof, psychiater, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, neurowetenschapper en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie gaf een lezing over zijn visie op de psychiatrie van nu en de toekomst.

Rutger Goekoop, psychiater en gespecialiseerd in de toepassing van de netwerktheorie binnen de geestelijke gezondheidszorg introduceerde een bio-psychosociaal model van de menselijke psyche, waarbij primitieve (stress-)responspatronen ‘in toom’ worden gehouden door regulerende persoonlijkheidseigenschappen.

In dit artikel een korte weergave van deze lezingen, begeleid door de reacties van respectievelijk Koen Grootens, opleider psychiatrie, en Paul van der Heijden, praktijkopleider voor de opleiding tot psycholoog bij Reinier van Arkel.

Tom van Mierlo (bestuurder Reinier van Arkel) in gesprek met Rutger Goekoop

REINIER ZOMER 2018

39

Door Nicole van de Gevel

Damiaan Denys In zijn lezing geeft Damiaan Denys een inkijk in zijn visie op de psychiatrie van nu en de toekomst. Hij stelt vast dat sinds de jaren 90 het optimisme in de psychiatrie is verdwenen en de geestelijke gezondheidszorg wordt beheerst door een drang naar controle.

De autonomie van de psychiater heeft plaatsgemaakt voor standaardisering en protocollering.

Vandaag de dag Denys illustreert aan de hand van drie paradoxen zijn beeld van de huidige psychiatrie: • De ggz-paradox: Wereldwijd zijn 9 mental health werkers beschikbaar voor 100.000 mensen. In Nederland zijn dat er 523! Daarmee is Nederland het der-

de dichtstbevolkte psychiaterland ter wereld. Meer ggz-werkers en meer budget leiden echter niet tot grotere tevredenheid van patiënten en psychiaters.

• De researchparadox: Er worden miljarden geïnvesteerd in kennis en onderzoek, maar dit draagt nauwelijks bij aan de dagelijkse praktijkuitvoering van de psychiatrie.

• De trainingsparadox: Er is veel kennis beschikbaar en toch schort er iets aan de opleiding voor psychiaters. De assistenten van nu hebben te weinig

klinische expertise. Ze krijgen veel onderwijs, maar ondanks al deze kennis worden geen vorderingen gemaakt in het trainingsprogramma.

Problemen van vandaag Drie problemen kunnen volgens Denys deze paradoxen verklaren: 1. De heterogeniteit van het psychiatervak. Het veld is breed, er zijn heel veel tegengestelde meningen.

2. De incongruentie. Er is een verschil in wat de psychiatrie te bieden heeft en wat de vraag is van de samenleving.

Ter illustratie: ‘psychiatrie’ noemen we tegenwoordig ‘geestelijke gezondheidszorg’, ‘patiënten’ noemen we ‘cliënten’ en ‘ziekten’ zijn ‘kwetsbaarheden’. Deze verschuiving in terminologie is niet onschadelijk, want hierdoor veralgemeniseren we en zeggen we eigenlijk “iedereen is psychisch kwetsbaar”.

3. De subjectiviteit van het vak. Ons vak is niet objectief.

De psychiatrie van de toekomst Wat zal de psychiater doen in de toekomst en hoe gaat dat eruit zien? Aan de hand van een artikel in de Lancet (2) diept Denys een aantal thema’s uit. Samenvattend:

40

REINIER ZOMER 2018

De psychiater van de toekomst is een vrouw (75% van de studenten is vrouw), zij is niet alleen arts maar geschoold in de psychotherapie en neurowetenschappen.

Ze is sociaal werker, kan lobbyen voor haar werk, dus politiek actief zijn. Zij is bekend in de digitale wereld, heeft besef van culturele veranderingen en kennis van antropologie. En, last but not least, zij moet als advocaat kunnen opkomen voor haar patiënten en hun rechtssysteem ook goed kennen. Dat is wat er verwacht wordt van de toekomstige psychiater. Het is onmogelijk om in de diepte al deze zaken voor elkaar te krijgen. De psychiater van de toekomst wordt een ‘mental director’, de manager van het psychische. Maar is dat überhaupt mogelijk en wenselijk? vraagt Denys zich af.

Normaal of abnormaal?

We worstelen met taboes en de vraag wat normaal is, maar deze vraag is bijna niet te beantwoorden. Het is gemakkelijker te vragen naar wat abnormaal is. De vraag naar abnormaliteit blijft de belangrijkste opdracht van de psychiatrie.

Er zijn verschillende criteria die we gebruiken in ons vak om ‘abnormaliteit’ aan te duiden. Naast het ziekteconcept (DSM)

en het ‘aantonen in de hersenen’ is een derde manier het ’onbegrijpelijk’ te maken.

Het criterium voor onbegrijpelijkheid in de huidige samenleving is pragmatisme. De mens moet produceren en als hij dat niet doet dan is hij abnormaal of afwijkend.

Als je niet meer produceert dan zit je niet meer op de goede lijn, maar in het vakje van abnormaliteit. De enorme toename van ADHD en autisme kan alleen maar verklaard worden met het feit dat normaliteit verengd is naar alleen die enkele mensen die enorm productief zijn. Het is wel heel erg, maar dat is het criterium dat bepaalt wat wij normaal vinden, aldus Denys.

Maar de scheidslijn tussen normaal en abnormaal is niet zo zwart-wit. Normaal en abnormaal zijn met elkaar verweven.

En zo zouden we naar de mens moeten kijken. Als psychiater heb je de opdracht het normale te scheiden van het abnormale en het normale te gebruiken om het abnormale te veranderen. Heel veel mensen met psychische aandoeningen zijn heel normaal, hebben veel normale dingen, maar wij zijn er zelden toegekomen om de normaliteit te gebruiken om de abnormaliteit op te heffen. Dit pleit er voor onze blik op de patiënt te verande-

ren en te kijken naar de mens als gelaagd fenomeen.

Ten slotte de subjectiviteit van de psychiatrie, is daar een oplossing voor?

Ons vak is subjectief. We luisteren naar mensen en geven betekenis. Dit sluit niet aan bij wat de samenleving verwacht.

Want de zorgverzekeraar wil objectiviteit en de cliënt wil transparantie. Eigenlijk is dit een vraag naar rechtvaardiging van het vak psychiatrie; wie ben je en wat doe je? Maar deze vraag is niet te beantwoorden: ons vak is subjectief. Volgens Denys is dit niet op te lossen en kunnen we ons er beter bij neerleggen. In plaats van hiervoor bang te zijn, kun je het beter accepteren en zorgen dat je zo goed bent in je vak, dat je kunt zeggen: “Weet je, ik ben zo goed in mijn vak dat ik die subjectiviteit aankan”.

1. Damiaan Denys is filosoof en psychiater. Hij is als hoogleraar werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam en afdelingshoofd psychiatrie aan het AMC Amsterdam. Hij is verbonden als neurowetenschapper aan het Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen. Hij is voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie.

2. The WPA-Lancet Psychiatry Commission on the Future of Psychiatry, Volume 4, No. 10, p775– 818, October 2017).

REINIER ZOMER 2018

41

Reactie Koen Grootens op lezing Damiaan Denys: Door Koen Grootens, opleider psychiatrie bij Reinier van Arkel

Prof. Damiaan Denys heeft in zijn interessante lezing zijn licht laten schijnen over het vak psychiatrie en de toekomst. Een aantal zaken spreken mij aan.

Hij benoemt een aantal paradoxen zoals de ggz-paradox (we krijgen meer geld, maar altijd met het gevoel te weinig te hebben) en de research-paradox (veel onderzoek dat de praktijkvoering niet verandert).

Bij Reinier van Arkel willen we niet in deze laatste valkuil stappen en proberen we echt alleen onderzoek te initiëren en te ondersteunen dat directe invloed kan hebben op de kwaliteit van de patiëntenzorg. Als trainingsparadox geeft Denys aan dat wij niet goed genoeg kunnen opleiden voor alle vragen uit de maatschappij. Over dat laatste voel ik mij als opleider natuurlijk aangesproken. Hij heeft een terecht punt dat een psychiater een schaap met meer dan vijf poten moet zijn met expertise op allerlei gebieden. Ik probeer sinds mijn aantreden in Den Bosch juist de opleiding te verbreden en naast kennis over ziektebeelden, richtlijnen en behandelmethoden, ook ruimte te bieden voor patiëntperspectief, psychotherapeutische vaardigheden, shared decision making en

42

REINIER ZOMER 2018

aandacht te besteden aan het maatschappelijk perspectief in referaten. We hebben zelfs een uurtje maatschappijleer in het onderwijs zitten waarin we maatschappelijke ontwikkelingen bespreken in relatie tot ons vakgebied. Ik denk dat Denys en ik het snel eens zijn dat een psychiater niet alleen een goede dokter, therapeut en medemens moet zijn maar ook iemand die de belangen van onze patiënten wil verdedigen in de maatschappij als dit in het geding is.

Interessant en verfrissend zijn de gedachten van Denys over het onderscheid tussen normaliteit en abnormaliteit en de rol die ‘wij van de ggz’ krijgen opgedrongen vanuit de maatschappij om abnormaliteit van mensen te normaliseren. We moeten echt waken dat we niet terechtkomen in overdiagnostiek, door alle gedragingen die niet alledaags zijn te gaan verklaren vanuit de kaders die we vanuit ons beroep tot onze beschikking hebben. Ik maak me ook zorgen hoe gemakkelijk ontwikkelingsstoornissen, zoals autisme en adhd, worden gediagnosticeerd bij mensen die een periode rigide of druk zijn.

Ik denk dat we echt moeten zorgen dat

we niet in de valkuil trappen om te snel tot schijnbaar objectieve constructen te komen. Diagnoses en de daarvoor bestemde middelen moeten we bewaren voor mensen die daar ook recht op hebben. We hebben een prachtig vak waar we met iedere patiënt en zijn naasten steeds weer op zoek moeten naar de persoonlijke diagnostiek, die pas tot stand komt na een subjectief contact tussen dokter en patiënt. Ik geloof dat we binnen Reinier van Arkel niet zijn doorgeschoten in DSM-denken en ik hoor in de verhalen van mijn assistenten ook steeds weer terug hoe zij proberen te komen tot een mix van objectieve en subjectieve gegevens om tot de best mogelijke diagnostiek en behandeling over te gaan. Niettemin is het goed om steeds weer in de spiegel te kijken of we een goede balans hebben tussen efficiënt en evidence based werken en ruimte vinden voor het persoonlijke.

Ten slotte de optimistische oproep uit het verhaal van Denys - die bij nog even nagalmde na zijn lezing - en die wat mij betreft op een tegeltje mag: ’Ik ben zo goed in mijn vak dat ik het subjectieve aankan!’

Door Nicole van de Gevel

Netwerkmodel van de menselijke geest Lezing Rutger Goekoop

Er zijn ongeveer 8,5 miljard mensen op deze planeet. En al deze mensen zijn uniek. Desondanks blijkt dat de verschillen in hun persoonlijkheidseigenschappen terug te voeren zijn op een beperkt aantal hoofdcomponenten. Bepaalde stukken van het brein maken bepaalde persoonlijkheidseigenschappen mogelijk.

Rutger Goekoop presenteert in zijn lezing een bio-psycho-sociaal model waarbij er algemene regels zijn voor algemene niveaus van organisatie in het brein.

Dit model, gebaseerd op de netwerktheorie, zou een omvattend verklaringsmodel kunnen zijn voor alle disciplines van de geestelijke gezondheidszorg, van systeemtherapie tot de biologische psychiatrie. Het kan dienen als conceptuele basis van waaruit de patiënt in de klinische praktijk kan worden begrepen, beschreven en behandeld.

Simple rules Uit onderzoek blijkt dat het gedrag van mensen erg lijkt op dat van zwermen vogels en scholen vissen. Dit gedrag is dynamisch en complex en lijkt autonoom te zijn. Een paar simpele regels kunnen dit gedrag van scholen vissen of zwermen vogels verklaren. Dat zijn: blijf altijd bewegen, probeer de afstand naar je naaste buur zo klein mogelijk te maken, bots niet.

Er lijken volgens Goekoop ook dergelijke eenvoudige regels te bestaan die complex gedrag van mensen beschrijven en verklaren. Hij noemt de simpele regels ‘transdiagnostische factoren’. En ook al word je geregeerd door deze regels/factoren,

ieder mens loopt zijn eigen pad en heeft een eigen levensverhaal (persoonlijk narratief), aldus Goekoop.

Transdiagnostische factoren Deze simple rules of transdiagnostische factoren zijn waarschijnlijk terug te vinden in states (klinische syndromen, bijvoorbeeld depressie) en traits (persoonlijkheidseigenschappen). Deze componenten zijn in meerdere of mindere mate bij mensen aanwezig, ook bij gezonde mensen.

Er zijn state-componenten zoals manie, angst, remming en boosheid, en trait-componenten zoals beloningsgevoeligheid en

strafgevoeligheid.

Tussen states en traits zijn relaties te vinden. Persoonlijkheidsproblematiek (traits) leidt per definitie tot psychopathologie (states). Psychopathologie leidt andersom ook tot een andere persoonlijkheidsorganisatie. Bijvoorbeeld: als iemand tijdelijk een depressie heeft dan verandert tijdelijk het persoonlijkheidsprofiel. Het is nog onduidelijk hoe deze relaties precies liggen.

Netwerktheorie De netwerktheorie beschrijft hoe netwerken in elkaar zitten en hoe ze functioneren. De theorie is algemeen toepasbaar >> REINIER ZOMER 2018

43

>> vervolg

Persoonlijkheid volgens het 7 factor model (Cloninger)

karakter en gaat op voor allerlei natuurlijke fenomenen. De sociale wereld, maar ook de biologische, intrapsychische en subjectieve wereld blijken allemaal te beschrijven te zijn aan de hand van die netwerken.

Als je de transdiagnostische factoren van states en traits met elkaar in relatie brengt, krijg je een soort netwerkmodel van de menselijke geest. Wat zijn dat voor relaties? Hoe kan het dat een wereld van persoonseigenschappen bepalen hoe boos of bang of bedroefd jij wordt. We hebben nog geen idee hoe dat mechanistisch zit. Maar je zou het wel willen meten, aldus Goekoop.

Persoonlijkheidsmaten Persoonlijkheid, volgens Cloninger (1), is een sturende, regelende instantie die gewichtjes geeft aan hele basale responsen zoals vechten, vrijen, etc. Persoonlijkheid is opgebouwd uit twee lagen met onderlinge hiërarchische relaties: temperament en karakter. Temperament ontwikkelt een kind in de eerste tien jaar van zijn leven.

Karakter gaat over eigenschappen waar je meer hogere ontwikkeling voor nodig hebt. Je spreekt volgens Cloninger van een persoonlijkheidsstoornis als je karakter niet op alle gebieden die gemiddelde groei, dus dat uitrijpen, haalt. Dan houd je namelijk vooral je temperament over.

Koppeling met de DSM Hoe verhoudt dit zich tot de kennis die al voorhanden is, de DSM? In de DSM worden alle persoonlijkheidsstoornissen gekenmerkt door een significant lage zelfsturing en lage coöperativiteit. Dus twee van de drie karakterdimensies groeien niet goed uit, die hogere integratie vindt niet goed plaats. Maar de verschillen tus-

44

REINIER ZOMER 2018

Zelftranscendentie Coöperativiteit

Zelfsturendheid

temperament Volhardendheid Sociaalgerichtheid

Leedvermijdendheid Prikkelzoekend

instinctieve reacties Instincten Bevriezen

Vechten Vluchten

Terugtrekken

Bron: R. Goekoop (2)

sen de persoonlijkheidsstoornissen volgens de DSM worden gegeven door het temperament.

• Cluster B wordt bepaald door een hoge novelty seeking. Prikkelzoekendheid • Cluster C persoonlijkheidsstoornissen, hoge Harm-avoidence. Leedvermijdendheid • Cluster A persoonlijkheidsstoornissen door een lage reward dependance. Het maakt hen niet zoveel uit wat je van hen vindt. Ze gaan toch wel hun gang.

Volgens de DSM mag alleen gesproken worden van een boderlinepersoonlijkheidsstoornis bij aanwezigheid van minimaal 5

kenmerken. De netwerkbenadering legt meer nadruk op de relaties tussen en het aandeel van de afzonderlijke kenmerken.

Het is een meer persoonsgerichte benadering waardoor je beter kunt inzoomen op kwetsbaarheden van mensen.

Koppeling met de neuro-anatomie Uit onderzoek (2) naar de neuro-anatomie van persoonlijkheidsstoornissen blijkt inderdaad sprake van een hiërarchische relatie van temperament en karakter. Karakter zit vaker in hogere gebieden dan temperament, maar het is niet zo zwartwit. Temperament zit ook frontaal en karakter zit soms ook lager. Dus het vloeit een beetje in elkaar over.

Verschil tussen traditionele benadering (DSM) en netwerkbenadering

Netwerken: andere visie op psychopathologie

Traditionele benadering

Netwerk benadering Psychose symptoom cluster

Depressie

Angst

Psychose

Borderline persoonlijkheidsstoornis

Angst symptoom cluster Depressie symptoom cluster

Borderline persoonlijkheid symptoom cluster

• Weinig mechanistisch inzicht • Statische benadering • Geen oplossing voor individuele verschillen

• Veel mechanistisch inzicht • Neemt dynamiek mee in model • Persoons-specifieke modellen Extra info naast symptomen alleen

Bron: Marieke Wichers (3)

Wat is de relevantie van dit onderzoek?

Met het bestuderen van de neuro-anatomie wil je te weten komen of we de juiste dingen doen, op welke factoren behandeling kan aangrijpen en wil je meer zicht krijgen op de kwetsbaarheden en mogelijkheden van mensen.

Voetnoten 1. C. R. Cloninger (1944) is een Amerikaanse psychiater, geneticus en onderzoeker. Hij ontwierp de TCI, de Temperament and Character Inventory, een vragenlijst die uitgaat van een gelaagde aansturing van het brein 2. R. Goekoop, de persoon achter de klachten.

Psychologie binnen de context van de persoonlijkheid (pdf) 3. Prof. Dr. M.C. Wichers, Voorbij diagnostische labels: Een dynamische netwerk benadering van psychopathologie. (PDF), Interdisciplinary Center Psychopathology and Emotion regulation, Faculteit Medische Wetenschappen UMCG

Rutger Goekoop is psychiater en Inhoudelijk manager bij TopGGZ Depressie PsyQ in Den Haag. Naast zijn klinische werk als psychiater is hij gespecialiseerd in de toepassing van de netwerktheorie binnen de psychiatrie. Aan de hand van de netwerktheorie zoekt hij relaties tussen o.a. psychologische, biochemische en sociale factoren en probeert hij te komen tot een bio-psychosociaal model dat voorspellend is voor individuele factoren die relevant zijn voor de behandeling, behandelrespons en de kans op terugval.

REINIER ZOMER 2018

45

Reactie Paul van der Heijden op lezing Rutger Goekoop: Paul van der Heijden, praktijkopleider voor de opleiding tot psycholoog bij Reinier van Arkel.

Rutger Goedkoop presenteerde in zijn boeiende en kleurrijke presentatie een hedendaagse visie op de relatie tussen persoonlijkheid en psychische problemen.

Zijn verhaal past in de toenemende aandacht voor een dimensionele, bio-psychosociale visie op psychische problemen. De diagnoses, of beter classificaties, van psychische stoornissen zoals die in de DSM staan beschreven zijn steeds vaker onderwerp van kritiek. Deze wijze van classificeren waarbij psychische stoornissen worden beschreven als duidelijk te onderscheiden categorieën, werkt stigmatiserend, geeft weinig richting aan de behandeling en leidt niet tot een beter begrip van psychische stoornissen. In de woorden van een invloedrijk consortium van clinici en onderzoekers: ‘Clinically, diagnosis is expected to help in selection of treatment, but the DSM and ICD are imperfect guides to care’[...] en ‘Indeed, the

sluggish pace of discovery in psychiatry has been attributed, in part, to the limited validity and certain arbitrariness of traditional [i.e. categorical] diagnoses (Kotov et al., 2017 ).

Toch zijn de zorgprogramma’s en de financiering tot op heden grotendeels gebaseerd op de classificatie van psychische stoornissen volgens DSM. Gelukkig begint daar steeds meer verandering in te komen.

Binnen Reinier van Arkel wordt de zorg in toenemende mate georganiseerd rondom specifieke doelgroepen zoals adolescenten, getraumatiseerde mensen of mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie. Verder wordt er steeds meer gekeken naar de zorgbehoefte en hulpvraag van cliënten in plaats van naar hun DSM-classificatie. Mooie voorbeelden hiervan zijn de High Intensive Care, FACT en herstelgerichte zorg.

Om psychische problematiek beter te begrijpen wordt het onderzoek steeds vaker gericht op zogenaamde transdiagnostische factoren, de simple rules uit het verhaal van Goekoop, die het psychologisch functioneren beïnvloeden. Het onderzoek naar deze simple rules vindt plaats op verschillende niveaus, van de structuur van de hersenen tot de subjectieve beleving van mensen. Binnen Reinier van Arkel zijn we op basis van dezelfde principes gestart met een onderzoeksproject 'APOLO'.

Bij dit project kijken we naar de invloed van en de wisselwerking tussen biologische factoren (temperament), psychologische factoren (zoals de capaciteit om gehechtheidsrelaties aan te gaan), omgevingsfactoren (relaties met ouders) en het persoonlijke verhaal van de cliënt op zijn of haar persoonlijkheidsontwikkeling.

Dergelijk onderzoek is niet eenvoudig, maar levert door de gelaagdheid wel meer bruikbare kennis op over oorzaken van het dagelijks functioneren en aanknopingspunten voor behandeling. Goekoop zei het treffend: “Ik zeg wel eens dat je schildklier kan bepalen hoe je je voelt, maar ook je schoonmoeder. Op die manier zie je hoe ongelooflijk ingewikkeld ons vak is.”

Wat mij betreft is het een mooi ingewikkeld vak.

Meer informatie over de hierboven beschreven transdiagnostische factoren is te vinden op de website van het National Institute of Mental Health (Research Domain Criteria, RDoC). Voor degenen die meer willen weten over het hierboven beschreven onderzoeksproject in samenwerking met Universiteit Utrecht, zie: https://www.uu.nl/onderzoek/apolo

46

REINIER ZOMER 2018

F I L M E N P SYC H I AT R I E Door Martine Koopman

Utøya 22. juli: integer verhaal over de slachtoffers Op het filmfestival van Berlijn zag Ilona van Heeckeren, filmprogrammeur voor de Verkadefabriek, de film Utøya 22. juli.

De titel verwijst naar het Noorse eiland waar 600 jonge sociaaldemocraten die dag bijeen zijn om er zomervakantie te vieren. Tot Anders Breivik, verkleed als politieman, hen in een hel doet belanden.

Er vallen 69 doden. Ondanks het loodzware onderwerp vindt Ilona dit een ‘belangrijke film’.

Waar gaat de film over?

“Je volgt de 18-jarige Kaja, die in de chaos haar zusje probeert te vinden en tegelijkertijd moet vluchten voor de dader. Na het ongeloof over de gebeurtenissen moet ze keuzes maken om te ontkomen aan de schutter en probeert ze andere tieners te helpen. In het openingsshot wordt een meisje gebeld door haar moeder, iets wat ik ook zou doen. Ze belt over de bomaanslag in Oslo en of alles goed is. Het meisje rea-geert: Ja mam, ik zit op Utøya. Het zal wel. We zitten hier op een onbewoond eiland! Kort daarna barst het geweld los.

De jongeren geloven ook heel lang niet dat er op hen geschoten wordt.”

Met lood in je schoenen ging je naar de film, waarom ging je?

“Ik was benieuwd. Erik Poppe is een van mijn favoriete regisseurs. Zijn bedoeling om de film te maken, is ook integer. Tot

op heden is alle media-aandacht alleen naar de dader gegaan. Poppe wilde nu - 8 jaar later - eens het verhaal van de slachtoffers vertellen. Hun getuigenissen dienden als basis. In de film hoor je de dader alleen maar voortdurend schieten.

Helemaal aan het einde komt hij van een afstand kort in beeld, als een vage gestalte. Op de aftiteling komt zijn naam ook niet voor. De film is zonder effectbejag gemaakt, geen sensationele beelden, geen muziek, eigenlijk is er niets van de moordpartij te zien. Toch is het heel geloofwaardig.”

Waarom is Utøya 22. juli zo bijzonder?

“Het is opgenomen in één take van 72 minuten. Dat was ook de duur van de aanslag. De film is belangrijk, omdat die onder meer laat zien waar rechts-extremisme toe kan leiden. In Noorwegen was dit de ernstigste aanval sinds de Tweede Wereldoorlog. De Noren waren in shock: dat dit kon gebeuren in zo’n rustig en veilig land. De film laat zien hoe kwetsbaar de samenleving is en dat je niet alles kunt voorzien.”

Vanaf 14 juni te zien in de Verkadefabriek www.verkadefabriek.nl

Hoe denken de overlevenden over de film?

“Hij krijgt voor zijn film steun van een deel van de overlevenden en nabestaanden, die de film als eersten in Noorwegen konden zien, nog voor de première in Berlijn.

Sommige van hen zien de film als waarschuwing, die laat zien waartoe extremisme kan leiden, en als een manier om de collectieve herinnering aan deze verschrikkelijke dag levend te houden.

Nog steeds kampen 300 betrokkenen met psychische problemen. Op de aftiteling van de film staat dat de nazorg voor de slachtoffers onvoldoende was en dat de hulpdiensten veel te laat naar het eiland kwamen, omdat ze het ook niet konden geloven, en ze waren nog volop bezig met de aanslag in Oslo waar acht doden vielen.”

REINIER ZOMER 2018

47

Door Ilse van den Eeden

Werkgerichte behandelaanpak van UWV en Reinier van Arkel werkt

'Direct verder kijken voorkomt een zwart gat' Daisy (33 jaar) had het ogenschijnlijk allemaal goed voor elkaar, een relatie, vrienden, huis en een baan. Maar zoals wel vaker: schijn bedriegt. In haar relatie voelde ze zich niet goed en op het werk zei ze vaker ‘ja’ dan ze bedoelde. Ze ontwikkelde depressieve gevoelens en werd angstig, maar omdat ze gewend was het iedereen naar de zin te maken, bleef ze dapper al haar rollen vervullen. Totdat ze letterlijk omviel en geen stap meer kon verzetten. Ze raakte in de ziektewet, haar contract op het werk werd niet verlengd en een verwijzing naar Reinier van Arkel volgde. Haar behandelaar, Ingrid, stelde samen met Daisy vast dat de depressieve gevoelens en angsten veroorzaakt werden door de diagnose PTSS en ze startte met een EMDR-behandeling. Het werd geen ‘gewone’ behandeling maar een behandeling waarbij gebruik werd gemaakt van een werkgerichte aanpak.

Stichting Door & Voor Stichting Door & Voor is eind 2000 opgericht op initiatief van de Cliëntenraden van GGZ Oost Brabant en Reinier van Arkel. De stichting is onafhankelijk en werkt vanuit het vertrouwen in de mogelijkheden die ieder mens in zich heeft. De medewerkers zijn er voor anderen en ontwikkelen daardoor ook zichzelf. Door & Voor biedt o.a. steun, inloopmogelijkheden en contactmomenten, cursussen en mogelijkheden om ervaring

48

REINIER ZOMER 2018

op te doen. Ook geeft de stichting bijvoorbeeld gastlessen op scholen.

Contactgegevens: Sint Teunislaan 3, 5231 BS ‘s-Hertogenbosch E-mail: info@doorenvoor.nl , tel. (073) 640 17 52 www.doorenvoor.nl

Alle neuzen in dezelfde richting Vanaf de start van de behandeling was er extra aandacht voor re-integratie. Naast het contact met Ingrid, haar behandelaar van Reinier van Arkel, had Daisy daarom contact met een arbeidsdeskundige van het UWV en een re-integratiecoach. “Ik vond het heel prettig dat we direct gezamenlijk konden praten en dat zo helder werd waar ik stond en wat ik wilde bereiken,” aldus Daisy. “De behandeling was hierdoor wel intensief, maar er werd verder gekeken dan naar het oplossen van mijn psychische klachten alleen. Zo ben ik na de behandeling niet in een gat gevallen omdat er direct doelen werden gesteld op het gebied van opleiding en werk. Door de werkgerichte aanpak stonden de neuzen bij iedereen dezelfde kant op en werd niet alleen gedacht vanuit de ‘werkbril’ (wat kun je) van het UWV of de ‘behandelbril’ (wat heb je) van Reinier van Arkel.

Naast de EMDR-behandeling was er aandacht voor mij belangrijke leerdoelen als het bepalen van mijn eigen grenzen en mezelf in acht nemen. Ook heb ik als gevolg van de werkgerichte aanpak een opleiding voor receptioniste/telefoniste gevolgd. Een heel tastbaar resultaat dat tot stand kwam door de korte lijnen in de samenwerking tussen het UWV en Reinier van Arkel. Ik hoorde van anderen in het verleden ‘bij het UWV zitten ze je alleen maar achter de vodden’, maar ik heb in dit traject echt ervaren dat alle partijen goed met elkaar afstemden wat resulteerde in maatwerk met begrip vanuit alle partijen.”

Werkgerichte behandelaanpak werkt De werkgerichte behandelaanpak heeft Daisy veel gebracht. “Ik heb mijn doelen bereikt en van de basis die is gelegd, pluk ik dagelijks de vruchten.” Ze is gastouder voor haar petekind, heeft veel hobby’s, een druk sociaal leven en wil zich graag nuttig maken voor de maatschappij. Zo is ze in haar woonplaats Schijndel net een gymclub gestart.

Haar herstelervaringen deelt ze graag met anderen. “Mijn behandeling volgens deze werkgerichte aanpak heeft ook deuren geopend waarvan ik voorheen het

bestaan niet kende. Ik heb veel geleerd en deze herstel-ervaringen deel ik graag met anderen. Dat doe ik door mijn werk als zelfregie-coach bij Stichting Door & Voor van waaruit ik deelneem aan verschillende herstelprojecten, en coaching en begeleiding geef aan cliënten.”

Daisy kan de behandeling volgens de werkgerichte aanpak zeker aanbevelen

bij anderen en deelde haar ervaringen bijvoorbeeld op het landelijke kennis en participatiefestival. “Wat ik wil meegeven aan anderen in soortgelijke situaties: stel vooral doelen, blijf ondernemen en probeer je doelen in kleine stapjes te verwezenlijken.

Blijf ook de focus houden op datgene wat jou gelukkig maakt. En verzamel de juiste mensen om je heen, want je omgeving moet steunend voor je zijn.”

Werkgerichte behandelaanpak van Den Bosch, landelijk voorbeeld De geïntegreerde werkgerichte behandelaanpak van het UWV en Reinier van Arkel werd tijdens het landelijke kennis- en participatiefestival in de schijnwerpers gezet als goed voorbeeld van samenwerking. Dit gebeurde in aanwezigheid van de staatsecretaris van SZW, Tamara van Ark, en de staatssecretaris van VWS, Paul Blokhuis. Het succesvolle project startte in 2016 als een pilot die mede werd ontwikkeld en geleid werd door Helma Cissen. De evaluatie begin 2018 toonde onder meer aan dat werkgerichte therapie participatie van cliënten meer stimuleert dan reguliere therapie. Ook werd aangetoond dat meedenken vanuit meerdere perspectieven meerwaarde heeft voor een zorgvuldige diagnostiek en voor een ‘oefen’-werkplek op maat. De geïntegreerde aanpak legt het accent niet alleen op de ziekte en problemen van cliënten, maar op veerkracht, zelfredzaamheid en het hervinden van de zin in het leven. De geïntegreerde aanpak sluit hiermee aan op de door Huber (2016) ontwikkelde bredere visie op gezondheid, ‘positieve gezondheid’ genoemd en past binnen de herstelgerichte zorg die Reinier van Arkel hoog in het vaandel heeft.

Inmiddels zijn 44 cliënten van Reinier van Arkel met de werkgerichte aanpak gestart of hebben het traject afgerond. Meer informatie over de werkgerichte behandelaanpak leest u op www.reiniervanarkel.nl/ actueel.

REINIER ZOMER 2018

49

AANBOD

Door Terry Mooren

"Je leert wat je kunt doen om die ander te helpen" Eerste hulp bij psychische problemen

Als iemand zich verbrandt of in zijn vinger snijdt, dan pak je thuis de EHBOkoffer. Maar wat doe je als een geliefde, een vriend, de buurman of je leerling een paniekaanval krijgt, zijn bed niet meer uitkomt of steeds somberder wordt? De cursus ‘Eerste hulp bij psychische problemen’ is een internationaal erkende cursus, waarin je leert hoe je eerste hulp kunt bieden aan mensen met (beginnende) psychische problemen of aan mensen die in een crisis verkeren.

“Het gaat niet alleen om mensen met zware problematiek. Het gaat vooral om mensen die psychisch kwetsbaar zijn en beginnende symptomen vertonen. Een werknemer over wie je je zorgen maakt.

Een collega die naar drank ruikt. Een klant die verward gedrag vertoont. Een buurt-

50

REINIER ZOMER 2018

bewoner die steeds vaker onverzorgd op straat rondhangt. Doel van de cursus is dat je je voldoende toegerust voelt om contact aan te gaan en iemand de eerste hulp te kunnen bieden”, vertelt Hanneke van ’t Hoff, een van de trainers.

Om de klachten te herkennen, leer je wat de symptomen zijn. Je leert bijvoorbeeld zien of iemand paniekaanvallen heeft. Je leert wat je moet doen, hoe je iemand kunt benaderen en welke vragen je kunt stellen. Bij MHFA kijk je allereerst of er een crisis is en wat je dan moet doen.

Aandacht is er voor de meest voorkomende psychische aandoeningen: depressie, angst, psychose en middelenmisbruik (verslaving). “Het doel is angst en stigma wegnemen in de maatschappij rondom deze problematiek en eerste hulp te kunnen bieden op het moment dat je iemand tegenkomt”, aldus Linda Brands, trainer.

De cursus is voor iedereen geschikt “De cursus is bijvoorbeeld geschikt voor medewerkers van de thuiszorg”, licht Peter van Duppen, trainer, toe. ‘Zij komen bij iemand thuis en zien signalen van verwaarlozing. Iemands koelkast wordt steeds leger; iemand scheert zich niet meer, wordt steeds somberder, doet bepaalde uitspraken zoals ‘ik wil niet meer naar buiten’, ‘ik word oud’ en ‘het leven is nu wel klaar’. Dat zijn allemaal signalen die kunnen duiden op een beginnende depressie. In de cursus worden dit soort situaties besproken.’

De cursus is geschikt voor politie- en ambulancemedewerkers, maar ook voor medewerkers in het ziekenhuis, woningbouwverenigingen, sociale werkvoorzieningen, jobcoaches, wijkwerkers, sociale wijkteams en winkeliers. “Je kunt ook indi-

B

Benaderen, situatie inschatten en helpen bij mogelijke crisis

L

Luisteren zonder te oordelen

I

Informatie en ondersteuning aanbieden

Z

Zoeken naar professionele hulp aanmoedigen

Z

Zoeken naar andere ondersteuning in je directe omgeving aanmoedigen

MENTAL HEALTH FIRST AID-actieplan BLIZZ Al deze vaardigheden worden door middel van casussen, filmpjes en oefeningen bij alle ziektebeelden behandeld.

vidueel meedoen als je in je directe omgeving in contact bent met mensen die psychisch kwetsbaarder zijn en als je het lastig vindt om contact te leggen”, vertelt Peter van Duppen. “Hoe doe ik dat, hoe ga ik het gesprek aan? Hoe kom ik met iemand in contact als ik me zorgen maakt?”

De missie is dat iedereen mee kan doen, dat iedereen zijn buren kan helpen, daaruit is het ook ontstaan. Kennis geven en leren om iemand aan te spreken. Dan hoef je het niet op te lossen, maar is iemand wel gezien en gehoord. Het grootste doel is mensen aanmoedigen tot het zelf zoeken van professionele hulp. “Je wordt niet opgeleid tot hulpverlener”, licht Hanneke toe. “Je leert wat je kunt doen om die ander te helpen, zodat hij hulp gaat zoeken. Je leert ook bijvoorbeeld dat als iemand de boot afhoudt, dat je dan niet

moet doordrammen, maar dat je er de volgende keer weer op terug kunt komen”.

In Amsterdam heeft een hele groep snackbarhouders de cursus gevolgd. Zij worden vaak geconfronteerd met buurtbewoners die op het plein rondhangen, wat doe je daar mee. Ze stappen er als mens op af, niet als snackbarhouder. Een wijkwerker kan het gebruiken in zijn werk, maar ook na zijn werk, eigenlijk is het contact van mens tot mens. Trainer Karin: “Ook in je privéleven kom je soms mensen met beginnende problematiek tegen. Een van de casussen is dat je met een vriend naar de supermarkt gaat en hij krijgt een hart- of paniekaanval, maar dat weet je eigenlijk niet. Je leert de verschillen herkennen”.

Eerste hulp bij psychische problemen (Mental Health First Aid) is een internationaal erkende cursus. De trainers hebben werkervaring in de ggz.

De cursus kan op individuele basis worden gevolgd, daarnaast wordt de cursus in-company aangeboden. Reinier van Arkel geeft de cursus in het noordelijk deel van de provincie NoordBrabant, tussen Heusden en Boxmeer, en Meierijstad in het zuiden (GHOR regio, BrabantNoord).

Na afronding van de cursus krijg je een certificaat. Een MHFA-training duurt in totaal 12 uur, verdeeld over 4 dagen (4 x 3 uur).

Meer informatie of aanmelden: mhfa@reiniervanarkel.nl.

REINIER ZOMER 2018

51

LEEF STIJL

Door Erik Welten

Lekker uit eten in eetcafé Reinier "Dit is voor het eerst in zes jaar dat ik weer buiten de deur heb gegeten en wat heb ik dat gemist!” Deze opmerking van een cliënt van Reinier van Arkel na een geslaagde pannenkoekenmiddag zette Jan Rasterhoff aan het denken. Jan werkt bij team Voeding en besloot een eetcafé te starten op het Zorgpark Voorburg in Vught. Een café waar cliënten koken en in de bediening werken met begeleiding van medewerkers van Reinier van Arkel.

Inmiddels zijn er al vier thema-avonden georganiseerd en het mag met recht een succes worden genoemd. Elke avond zijn er ongeveer veertig gasten aanwezig, voornamelijk bewoners van het terrein Voorburg. Maar langzaamaan leren ook andere Vughtenaren dit unieke concept kennen.

Zo waren de club vrijwilligers van ‘Gewoon Samen’ in mei te gast. ‘Gewoon Samen’ (voorheen Maatjescafé) is een samenwerking tussen Reinier van Arkel, Cello en Anders Bezig Zijn. Eens per maand bieden we onze cliënten een ontspannen avond aan.

Jorienne Winnubst, een van de vrijwilligers,

52

REINIER ZOMER 2018

is enthousiast over het eetcafé: “Toen ik erover las, had ik meteen de gedachte om daar met ons team vrijwilligers heen te gaan. Het thema van die avond was Chinees/Indisch. Voor een klein bedrag kun je hier heerlijk genieten van een driegangendiner. Elke keer staat er een ander land in de schijnwerpers. Wij kunnen iedereen aanraden hierheen te gaan.”

Jan Rasterhoff: “Op dit moment werken er vijf cliënten mee, een vaste flexkracht en een medewerker van de catering. Tessa Daniels en Gertruud de Bock geven leiding aan het team van de bediening en ik stuur de mensen in de keuken aan. In maart zijn we gestart en al snel was duidelijk dat er grote behoefte aan is. Voor een klein bedrag (€7,50 excl. drankjes) kun je hier genieten van een driegangendiner. De aanmeldingen lopen snel dus voor je het weet zitten we weer vol voor de komende maanden. Het mooie is dat ongeveer de helft van onze gasten bestaat uit cliënten van Reinier van Arkel.

De andere helft bestaat uit familie, vrien-

den, personeel, vrijwilligers en af en toe andere Vughtenaren. Een leuke mix van mensen die er echt een gezellig uitje van maken.

Heb je interesse om eens te komen eten op de tweede woensdag van de maand tussen 17.00 uur en 19.30 uur bij eetcafé Reinier? Neem dan contact op met team Voeding van Reinier van Arkel via team. voeding@reiniervanarkel.nl. Het thema van augustus is Mexicaans, in september koken ze Indiaas, in oktober is het thema Scandinavisch en in november staat de Hollandse pot centraal. Het jaar wordt in december afgesloten met Franse gerechten. Tot september is het café zo goed als volgeboekt dus wees er op tijd bij.

Omdat zorg voor de ander begint met zorg voor jezelf, bood Reinier van Arkel haar medewerkers dit jaar in het kader van de Dag van de Verpleging geen presentje of lekkernij maar de themaweek ‘Zorg voor jou’! De week zat boordevol workshops over o.a. Mentale Veerkracht, Werk-Privé-balans, Werken in de nacht

Zorg voor jou en activiteiten zoals runningtherapie of een lezing over voedingshypes.

Veel medewerkers maakten gebruik van het gevarieerde aanbod en weten door de workshop kleurenadvies nu bij-

voorbeeld perfect welke kleur hen past!

Ook werd het ‘stressniveau’ van medewerkers aangepakt met ontspannende stoelmassages en het plakken van een BIODOT waarmee je zelf eenvoudig je stressniveau kunt checken.

REINIER ZOMER 2018

53

UITZICHT

Schwung-app: sneller groen voor fietsers in Den Bosch

Buurderij Den Bosch

In Den Bosch kun je als fietser sneller groen licht krijgen. De 50 slimme verkeerslichten signaleren naderende fietsers en reageren daarop zodat fietsers minder hoeven te wachten. Om sneller groen te krijgen downloaden je de gratis app ‘Schwung’. Door deze app te gebruiken vraag je, op afstand, het verkeerslicht om groen te worden.

Eigenlijk druk je nog voordat je bij het kruispunt bent virtueel de drukknop al in. Dit kan zonder dat je hiervoor je telefoon uit je zak of tas hoeft te halen.

De app is zelflerend en houdt rekening met de routes van de gebruikers en reageert daarop. Het duurt dus even voordat de app reageert. Belangrijk om te weten is dat de app geen groen garandeert, zonder dat je hoeft te stoppen. Het gebruik van de Schwung-app is anoniem. De app is niet verbonden met de identiteitsgegevens van de gebruiker maar wordt enkel gebruikt als detectiemiddel.

hier wekelijks direct van de boer gekocht kunnen worden. De Graafse Akker, een stadslandbouwoase in de Graafse wijk, zorgt voor een ongedwongen en prettig sfeer. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bewoners vanuit heel Den Bosch hier naartoe komen om hun verse producten te halen.

Kijk op www.boerenenburen.nl voor meer informatie en om je in te schrijven.

PowerUp073 PowerUp073 is een netwerkorganisatie die Bossche jongeren uitdaagt om het beste uit zichzelf te halen. Vier jongerenwijkteams met jongerenwerkers, JPP jeugdpreventiewerkers en sportwerkers zetten zich in voor talentontwikkeling, jongerenparticipatie en individuele begeleiding.

Door de krachten te bundelen van ’S-PORT van de gemeente, het jongerenwerk van Divers en het JPP (Juvans) zijn in 2017 - onder de noemer PowerUp073 - vier jongerenwijkteams ontstaan: team Noord, team West, team Zuidoost en team Rosmalen, Nuland, Vinkel.

PowerUp073 richt zich op jongeren tussen 12-23 jaar en stimuleert hen om de eigen kracht en kwaliteiten zo goed mogelijk te benutten. De teams doen dit door jongerenparticipatie in te zetten als middel om zo bij te dragen aan de ontwikkeling van de talenten van jongeren en gedragsverandering te realiseren.

.

54

Een Buurderij is een plaats waar lokale boeren en producenten hun producten aanbieden. Alle buren, consumenten en geïnteresseerden kunnen een aantal dagen op voorhand online bestellen en deze bestelling vervolgens afhalen in de Buurderij.

In Den Bosch is in mei de buurderij Mgr. Van Roosmalenplein gestart. Brood, melk, groentes, honing, kruidenthee, bloemen, vlees en gebak zijn producten die

REINIER ZOMER 2018

Cliënten en medewerkers ontmoeten koningin Máxima

Geslaagd kick-off-symposium Brabant Academie Donderdag 31 mei was het kick-off-symposium van de Brabant Academie. Het symposium stond in het teken van ‘Leren van elkaar: wetenschappelijk onderzoek in de praktijk’. Deze dag vol interessante sprekers was de officieuze start van de Brabant Academie.

In juli 2017 is de Brabant Academie opgericht door GGZ Oost Brabant, Reinier van Arkel, GGz Breburg en GGz WNB. Doel van de Brabant Academie is het samenwerken aan innovaties in de zorg door middel van samenwerking op het gebied van opleiding en onderzoek.

Foto's ByMarjo

Koningin Máxima opende in mei het Social label Lab op de Tramkade. Daar wordt door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt gewerkt aan designproducten. Voor het Social label Lab is een nieuw deel van het Werkwarenhuis geschikt gemaakt voor gebruik. Naast een lab waarin door mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt wordt gewerkt aan de designproducten, komt er ook een winkel waar het publiek verdeeld over twee verdiepingen kan winkelen in de werk-units. Doel is kwaliteitsproducten te maken, ‘mensen trots te laten zijn op wie ze zijn en op wat ze maken'. De komst van koningin Máxima is volgens de initiatiefnemers 'een kroon op het werk van Social label en iedereen die meedoet'. De cliënten en medewerkers van het Crea-atelier op Zorgpark Voorburg maken (samen met Cello) al een aantal jaar het servies <KOM. Zij hadden de eer en het genoegen aan koningin Máxima te laten zien wat ze in hun mars hebben.

Meer informatie over Social label: www.sociallabel.nl

Sociale wijkteam Boschwijzer Centrum neemt intrek op Bethaniestraat Medio september 2018 verwelkomt Reinier van Arkel het sociale wijkteam Boschwijzer centrum op de locatie Bethaniestraat 2. “Wij zijn verheugd met de komst van het wijkteam. Het versterkt de banden tussen de samenwerkende professionals die zich vanuit eigen expertise inzetten voor de (kwetsbare) burgers in het centrum van Den Bosch”, aldus Eddy van Doorn, voorzitter Raad van Bestuur van Reinier van Arkel. “Samen met gemeenten, woningcoöperaties en andere (in-)formele partners werken we aan een inclusieve samenleving met aandacht voor gezondheid, daginvulling, huisvesting, deelname in de wijk en inkomen. De gezamenlijke huisvesting aan de Bethaniestraat verkort de lijnen, voor de burger en voor de professional.”

De hoofdlocatie van Reinier van Arkel krijgt de komende jaren weer nadrukkelijker een bestemming als zorglocatie, dicht bij de burgers. Van Doorn: “In het najaar neemt het eigen FACT-team Den Bosch Zuid-Oost ook intrek aan de Bethaniestraat. Daarnaast voeren we nog gesprekken met de GGD Hart van Brabant over de eventuele komst van het consultatiebureau.”

Om de komst van het wijkteam mogelijk te maken, vinden vanaf eind juni tot en met september 2018 verbouwingswerkzaamheden in een vleugel van de Bethaniestraat plaats.

REINIER ZOMER 2018

55

VIBE vroege interventie borderline en emotieregulatie KINDER- EN JEUGDPSYCHIATRIE (HERLAARHOF) EN CENTRUM ADOLESCENTENPSYCHIATRIE (CAP) Voor ssen er g jon en tu

12 23 en

jaar

VIBE

Behandelteam

met emotieregulatieproblemen of beginnende Borderlinepersoonlijkheidsstoornis

Schema Focused Therapy

Psycholoog (GZ-psycholoog/ (SFT/schematherapie) Psychotherapeut) Individuele Behandeling.

Systeemtherapeut Met de steun van de behandelaar Psychiater probeert cliënt de aangeleerde niet helpende voel-denk-doe-patronen (schema’s) en de wisselende en instabiele gemoedstoestand (modi) beter te hanteren of te vervangen door gezonde schema’s.

Kortdurende behandeling

Schema Focused Therapy (SFT, schematherapie) systeem- en gezinsbehandeling

Systeem- / gezinsbehandeling

psychiatrische behandeling

Emotieregulatieproblemen zijn vaak voor zowel de kinderen/jongeren als hun naasten/ouders lastig en kunnen tot ongezonde patronen in de gezinssituatie leiden. Met gezinsbehandeling proberen we hier inzicht in te krijgen en de afstemming tussen ouders en kind helpender te maken.

crisismanagement/casemanagement

DOEL

Vroegdetectie en vroeginterventie voor beginnende borderlinepersoonlijkheidsproblematiek (BPS)

Crisis- / casemanagement

(hulp bij dagelijks functioneren) Samen met behandelaar en/of psychiater wordt naar een specifieke oplossing toegewerkt om de behandeling zo goed mogelijk voort te zetten en het herstel te vergroten.

voorkomen van verergering van de klachten verbeteren sociaal functioneren cliënt bevorderen welzijn familieleden en naasten bijdragen aan gezonde persoonlijkheidsontwikkeling

2-4

16-1se8ssies

wekelijkse (individuele ) gesprekken

follow up sessies

Aanmelden Aanmelden bij Reinier van Arkel uitsluitend na doorverwijzing van een huisarts of een specialist Herlaarhof (tot 18 jaar): Aanmelding en Consultatieteam: 0900 20 20 700 op werkdagen van 9.00 - 17.00 uur ACH@Reiniervanarkel.nl

Jnui 2018

Centrum Adolescentenpsychiatrie (vanaf 16 jaar): Entree (073) 658 68 68 op werkdagen van 9.00 - 17.00 uur Entree@reiniervanarkel.nl

Psychiatrische behandeling

Inzetten van medische zorg en medicatie om de behandeling te bevorderen.

VIBE is niet geschikt voor iedereen.

Wanneer er sprake is van: • een autismespectrumstoornis • zeer acute/chronische suïcidaliteit • ernstige traumatisering / PTSS • psychotische stoornissen • een primaire eetstoornis • geen vast woonverblijf • een fors tekort in gezag van ouders • actueel geweld (in de thuissituatie) • een IQ onder 80 bespreken we dat per casus/individu.