Reinier nummer 5, zomer 2017

MAGAZINE VAN REINIER VAN ARKEL

UITGELICHT: SPOEDEISENDE PSYCHIATRIE

HENK KEUKENS: 'NIKS' WAS MIJN MOTTO

5

ZOMER 2017

GEDEELDE BESLUITVORMING

Anonieme gift Medewerkers van Herlaarhof hebben aan de deeltijdcliënten van IHT (Intensive Home Treatment) hun kerstcadeaubonnen gegeven. Via deze weg willen de cliënten deze onbekende weldoeners hartelijk bedanken. Er zijn mooie dingen van gekocht.

Cadeaubon

Welnessmiddag bij De Stijl

Ontmoet elkaar

Omarm het ambacht

Maatschappelijk Steunpunt De Stijl kon dankzij de Goos Zwanikkenprijs vijfhonderd euro besteden aan een welnessmiddag voor de bezoekers.

Veel mensen hebben deelgenomen aan diverse activiteiten zoals massage, portretfoto en lachworkshop onder het genot van gezonde hapjes en drankjes.

Ook Goos en Joke Zwanikken kwamen ons verblijden met een bezoek.

Hartelijk dank namens alle aanwezigen.

Ontdek de creativiteit

Proef met collega’s

€ 5,00

€ 5,00

€ 2,

50

indd 1

cadeaubonA5.

Creatief

Run for Kika Het team Step-by-Step van Herlaarhof nam op 2 juli deel aan het hardloopevent Run for Kika in Eindhoven.

Het team bestond uit zes jongeren in de leeftijd van 11 tot en met 17 jaar en drie begeleiders. Zie pag. 51.

Tijdens de open dag in maart was het in het Crea-atelier gezellig. Bezoekers deden actief mee met allerlei activiteiten zoals kleuren en keramieken harten beschilderen. Daarnaast kon iedereen meewerken aan een gezamenlijk schilderij op een groot doek.

50 jaar woongroep Haarsteeg Coverfoto Op de cover de psycholance die sinds kort rijdt in 's-Hertogenbosch, Meierij en Oss. (zie pagina 5)

2

REINIER ZOMER 2017

Reinier van Arkel mag dan 575 jaar bestaan, maar in Haarsteeg hebben ze ook een jubileum te vieren. Woongroep Haarsteeg bestaat namelijk 50 jaar, lokaal ook bekend als Huize Gertrudis.

De medewerkers en cliënten hebben dit samen met de vrijwilligers en buurtgenoten gevierd met een buurtbarbecue.

€ 2,50

02

IN DIT NUMMER

Nieuws

Achtergrond

Wetenschap

Rubriek

16 - Inzicht Korte nieuwsberichten, wetenswaardigheden en aankondigingen vanuit Reinier van Arkel.

4 - Spoedeisende psychiatrie Een overzicht van bestaande en nieuwe vormen van acute en intensieve zorg bij Reinier van Arkel.

24 - Gedeelde besluitvorming De ontwikkeling van een training ‘gedeelde besluitvorming’ voor cliënten.

18 - Stoornis in beeld Een rubriek waarin door middel van een casus een psychiatrische stoornis uitgelegd wordt. Deze keer ‘The Baby Blues’.

50 - Uitzicht De rubriek waarin we een kijkje nemen over onze eigen grenzen heen en nieuws bij de collega’s, samenwerkingspartners of buren halen.

12 - Henk Keukens Een interview met Henk Keukens. Eerder verschenen in het zorgkatern ‘Achter de voordeur’ van nieuwsblad Brabants Centrum.

Aanbod

20 - Steunpunt Zelfhulp Reinier bezocht Steunpunt Zelfhulp waarmee Reinier van Arkel sinds een jaar samenwerkt.

22 - Team LVB en psychiatrie Ambulante behandeling van volwassen cliënten met een licht verstandelijke beperking die kampen met psychiatrische problemen.

37 - Specialistische Intensieve Traumatherapie (SITT) Nieuw: intensieve behandeling van het Psychotraumacentrum Zuid Nederland.

45 - Farmacotherapie-adviespoli Samenwerking Reinier van Arkel, Jeroen Bosch Ziekenhuis, apotheek ZANOB en Bijwerkingencentrum Lareb.

Column 23 - Raad van Bestuur Een column van een van de leden van de Raad van Bestuur of Geneesheer-directeur van Reinier van Arkel. Deze keer Eddy van Doorn.

42 - Psychose Interview met Peter Martens, psychiater van het Vroege Interventie Psychose-team en onderzoeker.

33 - Film en psychiatrie In deze vaste rubriek bespreken we films met een psychiatrisch tintje. Deze keer zag de recensent ‘You disappear’.

41 - Boek en psychiatrie Vergeten slachtoffers: Psychiatrische inrichting de Willem Arntsz Hoeve in de tweede Wereldoorlog.

32 - Zorgcirkels Samenwerking in de nachtzorg.

34 - Geestelijke verzorging Over de ontmoetingsdag van pastores van het Bisdom ’sHertogenbosch en de rol van geestelijke verzorging in de veranderende ggz.

38 - Leg De Dag Vast Goos Zwanikkenprijs 2016 voor fotoproject Beschermd Wonen Haarsteeg.

48

Social Label gaat internationaal

46 - Ambulant werken bij Herlaarhof Kennismaking met FACTJeugd, Jeugdhulpverlening (JHV) , ambulante gezinsbehandeling en het team van poliklinisch ambulant begeleiders.

COLOFON nummer 5. Juli 2017. Reinier is een magazine voor mensen in de regio ’s-Hertogenbosch die, beroepshalve of als zorggebruiker, geïnteresseerd zijn in zorginhoudelijke ontwikkelingen en achtergronden van Reinier van Arkel en de geestelijke gezondheidszorg in bredere zin. Redactie Nicole van de Gevel, Gijs Hendriks, Jorinde Lieshout, Terry Mooren, Marjo Roes, Gilles Tebrunsvelt, Jorienne Winnubst, Erik Welten Hoofdredactie Ilse van den Eeden Met bijdragen van Maria Jansen, Martine Koopman, Eddy van Doorn, Annelieke van der Linden Vormgeving en productie btz vorm en regie Oplage 2.000 Redactieadres Reinier Postbus 70058 5201 DZ ’s-Hertogenbosch (073) 658 60 17 reinier@reiniervanarkel.nl www.reiniervanarkel.nl www.herlaarhof.nl www.demarrage.info www.ypse.nl

THEMA

Spoedeisende psychiatrie

Soms hebben mensen door hun psychiatrische aandoening of andere omstandigheden zulk verward gedrag dat direct hulp geboden moet worden.

Bijvoorbeeld iemand is erg in de war, bang of agressief, denkt erover zelfmoord te plegen.

Als hierdoor sprake is van onmiddellijk dreigend gevaar en het risico op lichamelijke schade voor iemand zelf of voor anderen, is het nodig om acuut zeer intensieve zorg te bieden. We noemen dit acute of spoedeisende psychiatrie.

Door Ilse van den Eeden, Martine Koopman, Marjo Roes en Jorienne Winnubst

De spoedeisende psychiatrie van Reinier van Arkel omvat een breed palet aan behandelmogelijkheden die afhankelijk van de behoefte en mogelijkheden van de cliënt en zijn omgeving worden ingezet.

Hierbij werken we samen met onder andere huisartsen, gemeenten, politie en ambulancevervoer. In het thema ‘spoedeisende psychiatrie’ belichten we de verschillende zorgvormen; psycholance, SPOR,

4

REINIER ZOMER 2017

IHT en HIC. Sommige bestaan al langere tijd, andere zijn nieuw en volop in ontwikkeling.

In dit thema mag aandacht voor het terugdringen van dwang en drang niet ontbreken. Immers samen met andere ggz-instellingen streven we naar een humane en separeervrije ggz. De beschreven zorgvormen dragen daar ieder op hun eigen wijze een steentje aan bij. Zie pag. 10 voor een kort overzicht.

1. Psycholance: passende eerste opvang en vervoer voor mensen met verward gedrag Het komt regelmatig voor: een persoon verward, dolend in een park of op straat middenin de nacht. Of iemand op een dakrand die het leven niet meer ziet zitten en dreigt te springen. Tot nu toe kwam de politie dan ter plaatse en nam de persoon - in de regel geboeid - in de politieauto mee naar het politiebureau.

Daar werd gewacht op de ggz-crisisdienst en besloten of psychiatrische hulp nodig was.

Zo ja, dan volgde opnieuw een rit in politieauto of ambulance en werd de cliënt naar een opnameafdeling gebracht. Dat moet anders, vinden de deelnemers in het project Sluitende aanpak personen met verward gedrag. De psycholance zorgt ervoor dat het nu ook anders kan.

Sinds mei 2017 rijdt in ’s-Hertogenbosch, regio de Meierij en in Oss de ‘psycholance’: een aangepaste ambulance met deskundig personeel dat zich uitsluitend richt op het vervoer van mensen met psychische problemen. Gemeente ’s-Hertogenbosch vond dat financiële middelen geen obstakel mochten vormen bij een snelle realisatie van een psycholance. De eerste opvang en vervoer van personen met verward gedrag diende snel beter en vooral humaner geregeld te worden. Samen met gemeenten in Noordoost Brabant financiert Gemeente ’s-Hertogenbosch daarom nu de opstart van de psycholance.

Zieke mensen horen niet in een politieauto “Personen met verward gedrag zijn mensen die zorg nodig hebben”, zo vindt ook MarieLouise van der Kruis. Zij is bestuurder van Reinier van Arkel en samen met Jan Pommer, burgemeester van Sint-Michelsgestel voorzitter van de stuurgroep ‘Sluitende aanpak voor mensen met verward gedrag’ (zie kader). “Tot nu toe was het gebruikelijk om een persoon met verward gedrag door de

passend, maar ook stigmatiserend en heeft heel veel impact op zieke mensen. Het kan traumatiserend en mogelijk escalerend zijn.

‘Gewone’ ambulance ook niet ideaal “Ook een ‘gewone’ ambulance is niet altijd de ideale oplossing”, aldus Marie-Louise.

"Met alle apparatuur aan boord die nodig is voor levensbedreigende aandoeningen zijn er te veel prikkels, zittend vervoer is niet goed mogelijk en heel belangrijk: een naaste of familielid kan niet meerijden. Ook ontbreekt het aan specifieke kennis van de psychiatrie.” De ervaring vanuit bijvoorbeeld Noorwegen en Amsterdam leert dat vooral het werken met gespecialiseerde personeel cruciaal blijkt te zijn.

politie, geboeid op de achterbank, te latenvervoeren. Niet passend, dat vond ook de politie. Zieke mensen horen niet in een politieauto te zitten en naar het politiebureau vervoerd te worden. Als je een ongeluk krijgt, word je toch ook niet eerst naar het bureau gebracht? Je dient gewoonweg goede zorg te krijgen.” Politievervoer is niet alleen niet

Al doende verbeteren “Op de psycholance rijdt een psychiatrisch verpleegkundige mee die de gespecialiseerde zorg kan bieden", vertelt Joris Ketelaars, beleidsmedewerker gemeente ’s-Hertogenbosch en nauw betrokken bij de invoering van de psycholance. “Om de vaart erin te houden, is bewust gekozen voor een implementatie die werkenderwijs verloopt: de rand-

Projectgroep ‘Sluitende ketenaanpak in Oost-Brabant rond personen met verward gedrag en hun omgeving’ Betere opvang en hulp aan mensen met verward gedrag die zich veelal in acute situaties bevinden, door een einde te maken aan de verkokering van de dienstverlening. Dat is het doel van de in de projectgroep samenwerkende organisaties uit Oost-Brabant. Het gaat hierbij om 38 gemeenten, politie, Openbaar Ministerie, GGZ Oost-Brabant, GGz Eindhoven en de Kempen, Reinier van Arkel, de Regionale Ambulance Voorzieningen Brabant Zuidoost en Brabant Midden-West-Noord, GGD en huisartsenposten. Naast het werken aan een sluitende aanpak in Oost-Brabant wordt binnen de projectaanpak werk gemaakt van de volgende deelprojecten: 1. ‘Mental Health First Aid’ waarbij professionals en burgers leren om eerste hulp te verlenen bij psychische problemen.

2. Inzet Quick Responder, een professional die in de persoonlijke leefwereld snel een inschatting van iemand met verward gedrag maakt en de benodigde hulp biedt 3. T ime-out functie.

REINIER ZOMER 2017

5

>> Spoedeisende psychiatrie

voorwaarden zijn bepaald waarna direct gestart is met de eerste ritten. Zo doen we ervaring op en kunnen door zorgvuldig monitoren verbeteringen doorvoeren waarbij we de feedback vanuit bijv. politie, ggz maar ook huisartsen meenemen. Zo werken we momenteel met de BAS Ambulance Service, de partij die verantwoordelijk is voor de psycholance, aan het verkorten van de aanrijtijden. Om dit mogelijk te maken betrekken zij op korte termijn een dependance in de buurt waar de psycholance gestationeerd wordt.”

Als je een ongeluk krijgt, word je toch ook niet eerst naar het bureau gebracht?

Je dient gewoonweg goede zorg te krijgen

Vanuit het project ‘Sluitende aanpak personen met verward gedrag’ wordt daarnaast gewerkt aan een triage-instrument voor de meldkamer in de regio. Het is belangrijk om vanuit de meldkamer goed uit te vragen wat de exacte situatie is zodat bepaald kan worden wie moet gaan rijden.

Voor de inzet van politie, brandweer en ambulance was dit al helder maar met de

komst van de psycholance moeten de kaders wat worden bijgesteld.

Joris: "Natuurlijk is het beter om escalerende situaties te voorkomen door eerder hulp in te schakelen, en daarnaast verdient het de voorkeur mensen met eigen vervoer naar een zorgaanbieder te brengen."

2. Spoedeisende Psychiatrische Onderzoeksruimte (SPOR)

Stel, je bent in een psychose geraakt, je vertoont vreemd gedrag. De politie komt, slaat je in de boeien en neemt je mee naar het politiebureau.

Daar stoppen agenten je in de cel. Je bent in afwachting van mensen die komen kijken naar wat er met je aan de hand is, en wat er met jou moet gebeuren. Het voelt angstig, beklemmend, het is heftig.

De politie zelf is niet blij met deze situatie en vindt dat mensen met verward gedrag niet in de cel thuishoren. Wel moeten mensen hulp krijgen en beoordeeld worden. Binnen het project ‘Sluitende ketenaanpak’ (zie kader, pag. 5) is besloten dat er ruimtes beschikbaar moeten zijn waar deze mensen kunnen worden gezien. En ggz-instellingen zullen deze Spoedeisende Psychiatrische Onderzoeksruimte (SPOR) leveren. Bij Reinier van Arkel is vanaf 1 juli de SPOR operationeel op Zorgpark Voorburg. De regie over de SPOR ligt bij het team Intensive Home Treatment (IHT). Onder IHT vallen de crisisdienst en de ambulant verpleegkundigen. Arianne van Hoorn, teammanager en Ben Braun, sociaal psychiatrisch verpleegkundige (spv) leggen de werkwijze van de SPOR uit.

6

REINIER ZOMER 2017

Positieve ontwikkeling De crisisdienst van Reinier van Arkel vangt voor de hele regio crisissen op met verwarde personen, 24 uur per dag, 7 dagen in de week. Dit gebeurt op het politiebureau, maar ook bij mensen thuis. Of het nu gaat om verslavingsproblematiek of andere problemen in elke leeftijdscategorie.

Dat er nu ook beoordelingen gaan plaatsvinden in Vught vinden Ben en Arianne een zeer positieve ontwikkeling. Ben: “Psychiatrische cliënten horen niet in een politiecel,

maar in een ziekenhuis. De politie gaat over het algemeen heel goed met de mensen om. Maar een uniform of de omgeving van een politiebureau kan een negatieve uitwerking hebben op een cliënt, dat hoeft niet aan de medewerker te liggen. Als psychiatrisch hulpverlener ga je anders om met het gedrag van een cliënt.

Statistisch gezien zijn wij klantvriendelijker.“ Voor de opvang is een ruimte op Zilverlinden geschikt gemaakt. Arianne: “Een van de separeercellen is omgebouwd tot een onderzoeksruimte. Eén separeer is wel intact gelaten in geval van nood. Mocht er sprake zijn van een acute gedragsverandering bij een cliënt dan kun je hem of haar en jezelf in veiligheid brengen. Naast de onderzoeksruimte hebben we nog een spreekkamer en een klein kantoor.”

Voordat een cliënt gezien wordt op de SPOR, doet de politie of de huisarts een melding bij de voorwacht van de crisisdienst/IHT en wordt de melding goed doorgesproken. Niet iedereen kan hier terecht.

Mensen die fors agressief zijn, mensen die onder invloed zijn van drank en/of drugs en daardoor niet hanteerbaar zijn, maar ook mensen die strafbare feiten hebben gepleegd, kunnen bij de SPOR niet worden opgevangen. Ben: “Omdat de ernstige zaken

naar het politiebureau gaan, moeten wij bij de melding goed uitvragen of de situatie veilig genoeg is voor beoordeling bij de SPOR.“ In principe kunnen verwarde personen binnengebracht worden door een psycholance, een ambulance of een politieauto. Maar ook familieleden kunnen een cliënt brengen.

Een verpleegkundige van de SPOR ontvangt de cliënt. Een goede, warme overdracht naar de crisisdienst is noodzakelijk. Van de situatie zal afhangen wie er ter plaatse bij de cliënt blijft. Arianne: “Het kan soms enige tijd duren voordat de crisisdienst aanwezig is, bijvoorbeeld omdat die bij een andere crisis zit.”

Anders werken Tot 1 januari 2017 gold landelijk de afspraak dat de politie aanwezig bleef op de reeds bestaande SPOR’s. Maar dat is voor hen momenteel niet meer bespreekbaar, zij willen hun handen vrij hebben voor andere politiewerkzaamheden. Arianne: “Wij zijn nu een van de eerste SPOR’s die anders gaat werken, omdat de aanwezigheid van de politie niet meer geborgd is. En omdat we niet weten hoeveel cliënten er gaan komen, kan ik nog geen extra verpleegkundige inzetten.

Over een jaar kunnen we zeggen hoe het werkt, wat er veranderd is. De basisafspraken zijn goed, we kunnen een extra beveiliger inzetten en als het nodig is, kunnen we de politie laten komen. Veiligheid van de medewerkers staat voorop. De crisisdienst bepaalt of de beveiliger of de politie kan gaan.

De beoordeling van een cliënt duurt hooguit een aantal uren, het wachten meegerekend.

Er is geen sprake van een overnachting. Tijdens de beoordeling wordt gekeken of het een maatregel gaat worden: een Inbewaringstelling (IBS) of Rechtelijke Machtiging (RM), of een vrijwillige klinische opname. In dat geval kun je iemand opnemen op de afdeling High Intensive Care (HIC). Maar wordt het dat niet dan kijken we naar een ander vervolgtraject. Dat kan zijn een ambulante vervolgbehandeling bij Reinier van Arkel, verwijzing naar maatschappelijk werk of naar de behandelaar waar iemand vandaan komt, of zelfs terug de straat op. Ben: “Als iemand niet in behandeling is bij een ggz, en er is op dat moment geen probleem waar we iets aan moeten doen, dan gaat iemand terug naar waar hij of zij vandaan komt, en dat kan ook de straat zijn. We kunnen niet alles oplossen.”

Samenwerking Ondanks alle goede ontwikkelingen, blijft het nog zoeken met elkaar. Arianne: “We hebben een ervaren team dat ziet wat er nodig is. Maar we moeten veel meer samenwerken met andere partijen. Huisartsen zitten soms met de handen in het haar als het gaat om psychiatrie. Daarom hebben we een voorstel bij ZonMw* ingediend voor triageren bij de huisartsen. Dat wil zeggen dat je samen met de triagist/huisarts meekijkt en -luistert naar de cliënt, zodat je meteen kunt adviseren en welllicht zelfs kunt overnemen.”

Ben vult aan: “Als spv heb je een andere invalshoek, en durf je meer ‘out of the box’ te denken.”

Er gaat veel veranderen, de tijd zal het leren.

Arianne: “We moeten onszelf de tijd gunnen om te leren en zaken bij te stellen. We staan niet meer stil, we zijn voortdurend in ontwikkeling.”

* ZonMw is de Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie. ZonMw financiert gezondheidsonderzoek én stimuleert het gebruik van de ontwikkelde kennis – om daarmee de zorg en gezondheid te verbeteren.

3. High Intensive Care Reinier van Arkel werkt hard aan het ontwikkelen van alternatieven om drang en dwang terug te dringen. De (door)ontwikkeling van een High Intensive Care ofwel HIC draagt daaraan zeker bij. Mensen in ernstige psychische nood worden hier veilig en menswaardig opgevangen en behandeld. De aandacht is erop gericht dat de cliënt weer de regie over zijn herstel kan nemen. Paul Höppener, psychiater en Caroline Truijens, klinisch psycholoog, zijn nu - samen met het team van de HIC en Arianne van Hoorn, teammanager IHT/HIC - een jaar met de doorontwikkeling van de HIC aan de slag. .

Angst en achterdocht “Iedere dag komen er nieuwe cliënten op de HIC. Het zijn vaak (jonge) mensen die psychotisch zijn, al dan niet met middelengebruik en andere (psychiatrische) problemen”, vertelt Paul. “Vaak is er sprake van angst en achterdocht. Dikwijls gaat het om mensen die al langer in zorg zijn - bij FACT bijvoorbeeld - en door de psychische ontregeling tijdelijk niet thuis of elders kunnen verblijven.”

“Behandeldoel is de cliënt stabiel te laten worden en hem veiligheid, rust en structuur te bieden, zodat hij zo snel als mogelijk weer thuis verder kan herstellen”, vertelt Caroline.

REINIER ZOMER 2017

7

>> Spoedeisende psychiatrie

High Intensive Care: de uitgangspunten HIC is een relatief nieuw concept voor kortdurende klinische opname in de geestelijke gezondheidszorg. Een gedachtegoed dat door diverse ggz-partners is ontwikkeld. Het doel is de autonomie van de cliënt te herstellen op een moment van ernstige ontregeling. De opname richt zich op het behandelen van een ernstige psychiatrische crisis en het bieden van veiligheid.

Uitgangspunt is dat iemand die ernstig ziek is niet alleen gelaten wordt.

Op een HIC kan indien nodig de zorg tijdelijk opgeschaald worden naar een-op-eenbegeleiding in de eigen ruimte van de cliënt.

Mocht een cliënt behoefte hebben aan een prikkelarme omgeving dan kan hij samen met de begeleiding naar de Intensive Care Unit (ICU). Bij Reinier van Arkel is deze ruimte nog in de ontwikkelfase.

De ambulante behandelaars blijven betrokken, aangezien het ambulante behandelproces leidend is. Daarom vindt er vanaf de opname zorgafstemming plaats (ZAG-gesprek) tussen de HIC-behandelaar, de ambulante behandelaar, de cliënt en zijn directe naaste(n).

Maximaal drie weken is het uitgangspunt samen te kijken wat nodig is om te stabilisemoment behandel je niet alleen de psychiatriHet HIC-team biedt intensieve zorg, áls en ren. sche, maar ook de lichamelijke factoren. Cliënzolang dat per se nodig is. Uitgangspunt is ten moeten dan bijvoorbeeld ontgift (gedetoxt) dat een verblijf in principe niet langer duurt Zoeken naar perspectief worden. Je moet hier op de HIC breed dendan drie weken. “Je keert zo snel mogelijk “De dynamiek hier is boeiend, maar soms ken. Het is een uitdaging om met een doelterug naar je eigen omgeving, waar je ook ook wel vermoeiend, druk en stressvol. Als groep te werken die behoorlijk beschadigd is de opvang krijgt die nodig je van huis gaat, geraakt door allerlei omstandigheden. Die is door bijvoorbeeld het weet je niet hoe de daardoor niet meer zijn aangehaakt bij de FACT-team, het IHT-team, dag gaat verlopen. maatschappij en het vertrouwen in anderen sociale wijkteams of famiRegelmatig hebben zijn verloren.”

'Het is mooi om samen lie.” Paul vervolgt: “Tijdens de cliënten naast “Het is continu improviseren, maar juist die met de cliënt weer op zoek de opname houden we ernstige psychiatricomplexiteit van de cliënten vind ik erg intete gaan naar perspectieven’ contact met de mensen sche aandoeninressant”, beaamt Caroline. “Het is mooi om die de cliënt thuis weer gen last van een samen met de cliënt weer op zoek te gaan gaan helpen, zowel ambuverslaving. Op zo’n naar nieuwe perspectieven.” lante hulpverleners als naasten. Ook om de focus op thuis te houden. In onze visie herstel je verder het beste thuis, als de ergste symptoCijfers men over zijn. Dat is wel een verandering De HIC van Reinier van Arkel heeft 18 bedden, er zijn plannen voor 2 tot 3 intensive care ten opzichte van enkele jaren geleden.”

In contact blijven is het sleutelwoord “We blijven in contact met de cliënt. En laten hem zoveel mogelijk de eigen regie houden.

Dat betekent dat de verpleegkundigen echt present zijn op de afdeling, ook om eerder te kunnen inschatten hoe het met de cliënt gaat,” legt Paul uit. Op de HIC wordt zorg op maat geleverd. Cliënten verblijven er op de afdeling, maar kunnen zelf aangeven wat nodig is. Raakt iemand bijvoorbeeld overprikkeld, dan intensiveert de zorg: door het aanbieden van een-op-eenbegeleiding. Of er wordt gebruikgemaakt van de comfortroom: een prikkelarme ruimte. Een-op-een-begeleiding is niet alleen voor de veiligheid, maar ook om nabijheid te bieden om vervolgens

8

REINIER ZOMER 2017

units. Tot die tijd is er een comfortroom. Deze prikkelarme ruimte gaat niet op slot en biedt rust voor de mensen die dat nodig hebben. Een verpleegkundige is continu beschikbaar. In de toekomst krijgt HIC een ‘Extra Beveiligde Kamer’ (EBK). Deze gesloten ruimte is veilig ingericht met een bed en wc. Ook hier is een verpleegkundige altijd nabij.

Cliënten kunnen oogcontact houden met de verplegers en via de intercom met hen praten.

Het aantal separaties in 2016 was 95. Het gemiddeld aantal uur per separatie was 58 uur totaal. Dat is een aanzienlijke daling in vergelijking met 2015. Toen kwamen we uit op gemiddeld 81 uur. Vooral in het terugdringen van de tijdsduur (dus de tijd dat iemand echt in de separeer verblijft) is echt veel bereikt. Paul: “Een hoopvolle ontwikkeling.”

Reinier van Arkel is een van de deelnemers van de HIC-projectgroep VU Medisch Centrum in Amsterdam. Zij doen onder meer onderzoek naar werkwijzen, methodieken en ontwikkeling van HIC. De HIC-behandelaars en teammanager hebben aansluiting met andere ggz-instellingen (bijvoorbeeld van de A-59: een samenwerkingsverband met vijf Brabantse ggz-instellingen).

Herlaarhof High Intensive Care Van afschalen naar separeer, naar opschalen met nabijheid Ook Herlaarhof, specialistisch centrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie, heeft een High Intensive Care (HIC). Peter van Maaren is als projectleider verantwoordelijk voor de doorontwikkeling van de HIC. Een volwaardige HIC heb je immers niet van vandaag op morgen. Het toepassen van deze methode vraagt een totaal andere wijze van zorgverlening, attitude van de hulpverleners en aanpassingen in gebouwen en faciliteiten.

Peter: “Het is een ontwikkeltraject, waarin je met elkaar de randvoorwaarden

bepaalt en gaandeweg nieuwe mijlpalen bereikt. Net als bij Reinier van Arkel is de HIC van Herlaarhof bedoeld om cliënten - bij ons kinderen en jeugdigen - die een ernstige psychiatrische crisis doormaken, intensieve zorg te bieden in een gesloten opnamesetting. Bescherming en veiligheid bieden en het hervinden van stabiliteit zijn ook bij ons de hoofddoelen.”

Vanaf het moment van opname wordt ingezet op herstel, waarbij samenwerking met ouders, verzorgers en bijvoorbeeld ambulante behandelaren cruciaal is.“

Een opname op de HIC is dus een tijdelijke onderbreking (of start) van ambulante (vervolg)behandeling en dient zo kort als mogelijk te zijn. De bestaande afdeling is nog niet geheel toegerust op het werken volgens de uitgangspunten van HIC-zorg.

Zo zijn er nog onvoldoende alternatieven voor de kinderen om zich onder begeleiding terug te trekken als dit wenselijk is.

“Trots ben ik dan ook op de medewerkers die - samen met de kinderen - met veel inzet en creativiteit werken aan een deze beschermende en veilige intensieve zorg.”

Het moment van de crisis is het moment van de verandering

4. IHT denkt in mogelijkheden Intensive Home Treatment (IHT) is sinds enkele jaren een begrip in Nederland, en door de ambulantisering in de zorg wordt de rol van IHT steeds belangrijker. Het aantal bedden in de klinieken is flink afgebouwd. De hulpverlening moet meer en meer zorgen dat mensen in de thuissituatie behandeld kunnen worden. En dat kan het IHT-team van Reinier van Arkel bieden, vooral door het inzetten van verpleegkundigen. Onder IHT vallen de crisisdienst en de ambulant verpleegkundigen, en IHT voert de regie over de spoedeisende psychiatrische onderzoeksruimte (SPOR). Maar volgens Arianne van Hoorn, teammanager, en Ben Braun, sociaalpsychiatrisch verpleegkundige van het IHT-team, zou die 24-uurs regiefunctie voor de gehele instelling wenselijk zijn. “Wij hebben het overzicht, want wij zijn 24 uur per dag bezig, binnen en buiten.”

Wat voor sommige mensen een crisis is, is voor IHT niet altijd een crisis. Bij een aanmelding kijken de medewerkers van de IHT wat op dat moment de beste oplossing is voor een cliënt. IHT triageert ofwel onder-

zoekt, stelt vragen: moet iemand acuut gezien worden of kan het wachten tot de volgende dag of zelfs nog langer? Arianne: “Als het even kan, nemen we iemand liever niet op en verlenen we in de directe omgeving passende hulp. Maar als er opname nodig is, wordt iemand opgenomen.”

Poortwachtersfunctie Mensen kunnen zowel vanbinnen als van buiten de instelling bij de IHT terechtkomen. Ben: “Als de huisarts, politie of een andere instelling aanmeldt, dan nemen wij direct regie. Maar als mensen vanbinnen komen, via collega’s van de ambulante teams, blijft dat team verantwoordelijk voor het zorgbeleid en de medicatie. Wij kijken wat er in de situatie moet gebeuren, leveren ons aandeel in de zorg, maar de regie blijft bij de psychiater van de andere afdeling."

IHT heeft ook intern een poortwachtersfunctie, en volgens Ben is dat met reden. “Het gaat erom dat we in 24 uur moeten denken, we zouden het liefst zien dat iedere mogelijke opname ons passeert.

Het moet gewoon worden dat een behandelaar zegt ‘opname is wenselijk, maar laten we via de voorwacht van het IHT kijken welke mogelijkheden er nog meer zijn’.”

Streven is om 's nachts altijd een bed beschikbaar te hebben voor als opname echt nodig is. Door de afbouw van bedden is dit lastiger. Vroeger kon je nog weleens cliënten elders plaatsen, bijvoorbeeld in Eindhoven of Tilburg, maar tegenwoordig werken

REINIER ZOMER 2017

9

>> Spoedeisende psychiatrie Het moment van crisis is het moment van verandering instellingen daar niet meer aan mee. Je moet het als organisatie zelf oplossen.

Arianne: “Je moet op dat moment samen kijken wat de beste oplossing is. En dat is niet altijd een bed. Omdat wij zoveel mogelijkheden hebben, zien wij andere oplossingen. Landelijk gezien hebben we hier IHT goed ontwikkeld. Het draait goed, al is het soms voor een behandelaar onwennig om ons in te schakelen. Dat mag, dat heeft tijd nodig. We zijn er nog niet, maar we zijn absoluut op de goede weg."

Kortdurende interventie IHT heeft een vrij grote caseload van cliënten die met de duur van maximaal 6 weken in behandeling zijn. Het gaat om crisisinterventie en kortdurende behandeling, een korte overbrugging als crisisdienst. In een rustige periode bestaat de caseload uit 80 cliënten en in een drukke tijd zijn het er 120 tot 130. Als cliënten nog niet doorverwezen kunnen worden naar een ander team en ze zijn erg crisisgevoelig dan blijft het IHT-team voor hen verantwoordelijk. De caseload wisselt dagelijks, ook door de FACT-teams die een beroep kunnen doen op IHT, voor de duur die nodig is. Om de opname zo kort mogelijk te houden of om juist een opname te voorkomen, is het belangrijk te kijken naar wat partners, buren, vrienden, etc. kunnen betekenen in het dagelijks leven van de cliënt. Ben: “Zij krijgen ondersteuning door middel van psycho-educatie en leren hier-

Psycholance

door meer gebruik te maken van de gezonde aspecten van iemand. Want als je gebruikmaakt van de competente kant van mensen, kun je vaak veel meer bereiken.”

Samenwerking Investering in onze ketenpartners, bijvoorbeeld door middel van scholing, consultatie en coaching is belangrijk voor IHT. Arianne: “Er is veel casuïstiekbespreking. Behandelaren die vastlopen en vragen ‘welke route kan ik nu het beste bewandelen? Moet die via Entree, of naar jullie?’. Maar ook aan huisartsen en politie geven we consultatie.

We kiezen voor coaching om te zorgen dat een cliënt kan blijven waar die is, ook intern.“ Onlangs heeft Ben Braun samen met collega Paul Timmers scholing gegeven aan de huisartsenpost in Den Bosch. En viermaal per jaar komt er een huisarts in opleiding in het IHT-team meedraaien. Het is belangrijk dat andere disciplines kunnen zien wat er in de psychiatrie gebeurt. Maar het werkt ook andersom, want zo kun je elkaar aanvullen.

Uiteindelijk heeft iedereen zijn expertise.

Coproducties met andere instellingen werpen hun vruchten af. Ben: “We hebben bijvoorbeeld goede contacten met Cello, een instelling voor Licht Verstandelijk Beperkten (LVB). Als iemand ons daar nodig heeft, dan gaan we kijken, ook zonder verwijsbrief, dat komt later wel. De papierwinkel mag voor

Aangepaste ambulance met deskundig ggz-personeel

SPOR

Spoedeisende Psychiatrische Onderzoeks Ruimte

Locatie van Reinier van Arkel op Zorgpark Voorburg waar mensen met ernstig verward gedrag kunnen worden onderzocht en beoordeeld.

Is onderdeel van IHT.

HIC High Intensive Care

• HIC Reinier van Arkel

• HIC Herlaarhof

Kortdurende klinische opname.

Intensieve zorg voor mensen die in ernstige psychische nood verkeren.

Maximaal 3 weken (opname).

IHT Intensive Home Treatment

10

Vervoer van mensen met ernstig verward gedrag.

REINIER ZOMER 2017

Psychiatrische crisisbehandeling in de thuissituatie.

Maximaal 6 weken.

de cliënt niet vertragend werken. Momenteel is er een spv van Cello in dienst van in het IHT-team voor acht uur. Wij zorgen voor de crisis en hij zorgt voor het vervolg bij Cello indien nodig, of wij zorgen voor vervolg hier. Een goede samenwerking dus, dat betekent dat een cliënt meteen op de goede plaats terechtkomt en niet onnodig hoeft te wachten. Instellingen willen geen acute crisissen meer, maar zien liever dat een cliënt stabiel terugkeert. Daar valt soms iets voor te zeggen, maar in onze optiek is het vaak beter dat de cliënt de volgende dag teruggaat naar de betrokken instelling om daar passende behandeling te krijgen.”

Heel bijzonder is dat IHT naar een samenwerking met Herlaarhof aan het zoeken is.

Arianne: “De bedoeling is dat wij samen met Herlaarhof de IHT gaan doen. Als we straks meer aanmeldingen krijgen, zullen er collega’s van Herlaarhof gaan instromen in het IHT-team. Zij zitten meer op het opvoedkundige stuk en weten veel over de problematiek die speelt bij kinderen en jeugd. De psychiater van Herlaarhof werkt nu ook 8 uur voor ons. Dus daarin zijn we al een hele mooie slag aan het slaan. We zijn volop aan het experimenteren. Dat is een leuke, maar vooral ook een belangrijke ontwikkeling intern! En bij ouderen zullen we dat ook nog meer moeten gaan doen. Maar daar zijn we nog niet zo ver in. We zijn heel erg goed gespecialiseerd in volwassenen, en kinderen en jeugd, en ouderen zijn twee heel specialistische groepen waarvoor wij onze kennis in huis moeten halen.”

5. Op weg naar een separeervrij Reinier van Arkel De tijd van ‘One flew over the cuckoo’s nest’ ligt gelukkig ver achter ons. In 2016 ondertekende Reinier van Arkel – samen met elf andere ggz-instellingen – het Dolhuys-manifest. ‘De isoleercel is rijp voor het museum’, zo wordt gesteld in het manifest dat staat voor het afschaffen van de isoleercel voor 1 januari 2020. Tijdens de drukbezochte themamiddag Ongedwongen !? die plaatsvond in april j.l. werd stil gestaan bij de weg hiernaartoe. Nelly van Alebeek (voorzitter Cliëntenraad), Gerdien Vrielink en Ingrid Fieman zijn alle drie zeer actieve leden van de Cliëntenraad van Reinier van Arkel en nauw betrokken bij de organisatie van de middag.

als je je zo onrustig voelt? Die gooiactie van Gerdien leidde ertoe dat verpleegkundigen zich op haar wierpen, haar naar de separeer sleepten en dat zij daar vervolgens naakt (het gebruikelijke hemd paste haar niet) in de separeer werd achtergelaten met als enig gezelschap een kaal matras en een poepemmer. Hoe vernederend dat was, zal ze nooit vergeten.

Een prikkelarme omgeving behouden Toch zien Gerdien, Nelly en Ingrid ook ‘positieve’ kanten aan een separeer. “Soms is het verblijf in een prikkelvrije ruimte goed voor je, hoor.” Ze vinden het de meest ideale situatie als je zelf kunt kiezen wanneer je geNelly van Alebeek sprak die middag over het bruik wilt maken van een dergelijke ruimte Dolhuysmanifest. De aanleiding van dit madie overigens humaner van karakter dient te nifest is vooral gelegen in het landelijke trazijn dan de oude separeer. “Weet je, vroeger ject ‘Dwang en Drang’, waarbij het doel was sliep je met vijf mede-cliënten op één slaaphet separeergebruik en andere dwangmaatrekamer. Er was toen géén sprake van privacy.” gelen met 40% te verminde“Op de PAAZ sliep ren. Reinier van Arkel deed je overigens met Naakt in de separeer met mee aan het Project 40%. z'n tweeën op als enig gezelschap een kaal Gerdien maakte tijdens de een kamer”, vult matras en een poepemmer themamiddag bijzonder veel Ingrid aan. “Nu is indruk met haar persoonlijke voor veel cliënten ervaringsverhaal over sepahet feit dat je bereren. Zoveel indruk zelfs dat ze met haar schikt over een eigen slaapkamer al volverhaal het landelijke HIC-Kennisfestival in juni doende. In die eigen slaapkamer kun je je j.l. mocht openen. In de jaren 1995/1996 verterugtrekken en kun je jezelf zijn.” bleef ze op een gesloten afdeling (GGz Ermelo), een periode waarin ze vrijwel dagelijks Nabijheid van zorg werd gesepareerd. Gerdien: “Nu pas, zoveel Het mag niet te gezellig zijn in de huiskamer. jaren later, besef ik hoe het was en hoe het Dat argument om als medewerkers niet te anders had moeten en kunnen zijn.” veel in de huiskamer aanwezig te zijn is voor alle drie een achterhaalde gedachte. Alle Vernederende separeerervaring drie pleiten ze voor meer zichtbaar en voelGerdien vertelt dat de twee separeerruimbaar nabije zorg. Gelukkig is daar inmiddels tes destijds in Ermelo vlak naast de huiskaook al sprake van, zo zijn de opnameafdelinmer lagen. Degenen die in de huiskamer zagen toegerust met laptops zodat verpleegten, hoorden de geluiden uit de separeerkundigen en begeleiders ook op andere plekruimtes. Daar werd je dan onrustig van. Dat ken dan de verpleegpost administratieve gebeurde op enig moment ook bij Gerdien. taken kunnen afhandelen. Als verpleegkunZij ging uit haar dak en in haar radeloosheid dige heb je dan ook meteen meer zicht op gooide zij een glas richting ‘het aquarium’. Zo hoe de cliënten zich voelen en kun je sneller noemden zij de verpleegpost van glas. De alert reageren wanneer het even niet zo verpleging mocht namelijk niet gestoord worgoed gaat met een van de mensen in de den, stond er op een bordje te lezen: het groep. was tijd voor overdracht. Hoezo niet storen

Van gastenverblijf naar respijthuis Ooit was er het Gastenverblijf binnen Reinier van Arkel. Daar konden cliënten even verblijven voor een time-out; vaak voorkwam dat een crisis-opname. Nu is Reinier van Arkel in gesprek om een dergelijke voorziening weer gestalte te geven: het Respijthuis. “We zitten aan tafel bij de Zorgverzekeraar om dit te bepleiten”, vertelt Nelly. Het Respijthuis is een van de onderwerpen waar Nex2Next (een leer-werktraject met ervaringsdeskundigen) zich voor inzet.

Escalatie voorkomen Dat het een vriendelijke omgeving moet zijn, staat buiten kijf. Juist wanneer het niet goed met jou gaat, heb je ook in de thuisomgeving toch behoefte aan die arm om je heen? Die mooie bos bloemen op de tafel van de huiskamer? Is er de behoefte aan een dagelijks gesprekje met een verpleegkundige met wie je jouw sombere gedachten mag delen; het luisterend oor. Gelukkig is er ook op dat gebied al veel bereikt. We kennen de IHT, FACT-teams en de sociale wijkteams, vormen van zorg die bijdragen aan het voorkomen van escalaties.

En wat we allemaal weten: bewegen is belangrijk voor lichaam en geest. Bekeken wordt daarom of vrijwilligers ingezet kunnen worden om met opgenomen cliënten te wandelen. Kortom: er wordt nagedacht over de bejegening van de cliënt, over de inzet van separeer en over hoe de opnameduur kan worden verkort. “En dat is goed”, zo stellen Nelly, Gerdien en Ingrid.

Met Gerdien gaat het inmiddels al tijden goed. Volgens haar is het belangrijk dat je naast een goede diagnose met de juiste therapie en medicijnen, ook een goede begeleiding krijgt en, last but not least, een zinvolle dagbesteding. “Er moet een reden zijn om uit je bed te komen.”

REINIER ZOMER 2017

11

Dit artikel verscheen eerder in het zorgkatern "Achter de voordeur" van nieuwsblad Brabants Centrum en is met toestemming overgenomen.

Toen Henk Keukens (68) zijn baan verloor, kwam hij in een zwart gat terecht. Met hulp van anderen wist de Boxtelaar hier uit te klimmen...

Ik kan niks, wil niks en doe niks, dat was mijn motto.

Door Annelieke van der Linden

"Al op jonge leeftijd riep ik altijd 'ik kan het niet', zelfs voordat ik ook maar iets geprobeerd had. Ik had geen zelfvertrouwen en op latere leeftijd brak me dat op." Henk Keukens, geboren in de Breukselsestraat en opgegroeid in de vroegere volkswijk De Jordaan vlakbij het treinstation, werkte ruim 25 jaar met plezier als gereedschapsmaker bij DAF in Eindhoven. Tot het faillissement werd uitgesproken over de vrachtwagenfabrikant. ,,Ineens zat er een grote ketting om de poort en was het klaar." Voor Henk betekende dat een einde aan een structuur waaraan hij gewend was geraakt. ,,Opstaan, eten en drinken, werk en naar huis. Bovendien was mijn werk mijn grote hobby. Na het faillissement kon ik geen goede daginvulling vinden en raakte ik als het ware van het pad af. Mijn bodem viel weg."

Zijn zelfvertrouwen, dat door het werk bij DAF was toegenomen, daalde tot het nulpunt. ,,Ik kan niks, wil niks en doe niks. Dat was mijn motto in die tijd." Zijn gezin zette Henk ertoe hulp te gaan zoeken bij Reinier van Arkel, aanbieder van psychische en psychiatrische hulpverlening. ,,Mijn ouders zeiden altijd: 'Reinier van Arkel, daar moet je hard langsrijden. Dat is een gekkenhuis.' Veel mensen schamen zich als ze psychische of psychiatrische behandelingen moeten ondergaan, maar neem van mij aan: het is de reĂŤle wereld. Dit kan iedereen overkomen." >>

12

REINIER ZOMER 2017

REINIER REINIER MAART JULI 2017 2015 9 29

>> ik kan niks, wil niks en doe niks

Vertrouwen Een jaar lang maakte de Boxtelaar vrijwillig gebruik van de dagbehandeling. ,,Ik sliep 's nachts thuis, maar meldde me iedere ochtend in de Hinthamerstraat in 's-Hertogenbosch." Samen met een therapeut en een groep werden activiteiten ondernomen; van zwemmen tot muziek maken.

Henk werd gediagnosticeerd met ADHD, autisme en manische depressiviteit. ,,Pas na een halfjaar realiseerde ik me dat ik er slecht aan toe was en dat het echt nodig was om met mensen te praten."

14

REINIER ZOMER 2017

Een jaar later besloot hij zelf te stoppen met de dagbehandeling. ,,Ik wilde niet meer iedere dag deelnemen aan activiteiten." De gesprekken met therapeuten werden wel in stand gehouden en tegelijkertijd zocht Henk naar een eigen daginvulling: hij ging solliciteren. ,,Ik had echt een schop onder mijn kont nodig. Uiteindelijk werd me bij het UWV gevraagd wat ik kon. Zo kwam ik bij een bouwbedrijf in Maaskantje terecht om allerlei hand- en spandiensten te verrichten. De poort openmaken, opruimen, koffie zetten, frietjes halen voor de werknemers.

De uitvoerder had veel geduld met me en dat was net wat ik nodig had. Geen druk, maar stap voor stap dingen leren. Als iemand vertrouwen in je heeft, ben je bereid die extra stappen te zetten."

Drie tot vier jaar later ging het bouwbedrijf, net als DAF, failliet. ,,Het verhaal leek zich te herhalen, maar ik was veranderd. Van een man zonder zelfvertrouwen was ik nu iemand die durfde te zeggen wat ik dacht en kon relativeren. Ik ben niet in hetzelfde zwarte gat terechtgekomen. Dat heb ik

echt te danken aan Reinier van Arkel. Waar je zelf telkens tegen een muur oploopt, zorgt een therapeut voor een deur in die muur.

Je moet binnen deze organisatie de juiste weg zien te vinden. Ik heb met veel behandelaars gepraat. Als het niet goed klikte, ging ik op zoek naar iemand anders. Ik wilde namelijk niet meer terugvallen in dezelfde patronen. Je moet het ook zelf willen.

Als je niet meewerkt, kom je niet verder. " Een therapeut raadde Henk na het nieuwe faillissement aan vrijwilligerswerk te gaan

doen. En dat bleek de juiste richting te zijn voor de Boxtelaar. Van parcourswacht bij de Ster ZLM Toer tot vrijwilliger bij Jazz in Duketown in 's-Hertogenbosch en van het organiseren van jeu-de-boules-middagen bij Cello tot hulp bieden aan bewoners in zorgcentrum Van Neynsel: de Boxtelaar is wekelijks druk in de weer én gaat overal op de fiets naartoe. Glunderend vertelt hij over zijn werkzaamheden. ,,Ondanks dat ik in Boxtel woon, is 's-Hertogenbosch mijn stad. Ik móet iedere week even de Sint-Jan zien." Zijn drukke agenda heeft voor Henk enkel een positieve uitwerking. ,,Je kunt je energie kwijt én je gaat niet piekeren. Dat was mijn probleem na het faillissement van DAF. Ik bleef alleen maar malen en dat zorgde voor geestelijke problemen."

Na jarenlang in allerlei vormen hulp te hebben gehad van Reinier van Arkel kwam Henk tien jaar geleden 'op eigen benen te staan'. ,,Waar ik zelf weinig tot geen vertrouwen had in mezelf, hadden de behandelaars dat wél in mij.

Mijn laatste therapeute vond dat het tijd was dat ik het zelf ging doen. Je snapt dat ik antwoordde: 'dat kan ik niet'. 'Henk, dat kun je wel', zei ze vervolgens. Toen ben ik het gaan proberen. De wereld is immers buiten. Je moet alleen wel die stap durven nemen. Ik dacht dat mijn therapeut me vervolgens vergeten was, maar ze belde een halfjaar later om te vragen hoe het ging. Mensen die vertrouwen in je hebben,

kunnen een enorme steun zijn. Negentig procent van het werk moet je zelf doen. Zo moet je er zelf voor zorgen dat je verschijnt op afspraken, je voert vele gesprekken en je krijgt telkens opdrachten mee van behandelaars om jezelf steeds beter te leren kennen. Toch moet je personen om je heen hebben die je hand kunnen vasthouden."

Henk slikt geen medicatie en weet er inmiddels naar te handelen als hij zich minder voelt. ,,Even rust pakken of juist gaan fietsen. En het vrijwilligerswerk dat ik doe, zorgt voor positieve energie. Iedereen moet doen wat hij of zij leuk vindt. Dat klinkt simpel, maar het is écht zo en heeft mij geholpen."

Cliëntenraad Trots is hij ook op zijn bijna tienjarig lidmaatschap van de cliëntenraad van Reinier van Arkel, die bestaat uit (ex-)cliënten.

Hij werd daarvoor gevraagd omdat het goed zou zijn voor zijn zelfvertrouwen én omdat hij een goede babbel heeft. ,,We bezoeken regelmatig afdelingen, praten met mensen en personeel. Hoewel ik al een tijd gestopt ben met behandelingen, weet ik wat de cliënten die ik spreek bedoelen. Ik heb het immers zelf meegemaakt. We zijn een luisterend oor."

Henk woont sinds acht jaar in de Kasteellaan, nabij de buurt waar hij opgroeide. Zijn huwelijk is gestrand, maar met zowel zijn ex als drie kinderen heeft hij goed contact. ,,Ik hoop nu vooral dat ik gezond blijf. Ik ben wie ik ben en ik schaam me daar niet voor.

En ik houd mezelf één ding voor: het leven heeft een zwarte, maar zéker ook een lichte kant."

REINIER REINIERZOMER MAART 2017 201515 29

INZICHT

FACT-teams Reinier van Arkel behalen keurmerk met optimaal resultaat De Stichting Centrum Certificering ACT en FACT (Stichting CCAF) heeft geoordeeld dat de FACT-teams Den Bosch Noord-West en Den Bosch Zuid-Oost de hercertificering voor het keurmerk van de stichting met vlag en wimpel hebben gehaald. Deze keer kende het CCAF zelfs het predicaat ‘optimale implementatie’ toe. De FACTteams van Reinier van Arkel voldoen dus erg goed aan de kwaliteitscriteria voor het leveren van verantwoorde zorg volgens het Flexibele ACT-model. Het uitgereikte certificaat heeft een geldigheidsduur tot mei 2020.

De ruim 600 cliënten die door de beide FACT-teams worden behandeld en begeleid, hebben vaak ernstige psychiatrische problematiek, die zich ook uit in beperkingen op maatschappelijk functioneren, wonen en werken. De teams ondersteunen hen praktisch, bieden behandeling en ondersteunen hen in hun eigen herstelproces.

Belangrijke werkzame factoren bij deze aanpak zijn de outreachende zorg (naar de patiënt toe, bij hem thuis), het multidisciplinair team met behandelaars en begeleiders, de integrale aandacht voor verslavingsproblematiek, de mogelijkheid de zorg snel te intensiveren door het hele team (shared caseload) en doelgroepgericht en wijkgericht werken.

Beide teams zijn opgenomen in het keurmerkregister van het CCAF, te vinden op: http://ccaf.nl/keurmerkregister

'Kunst & Kitsch'-veiling brengt € 5.163 op Medewerkers maar ook andere geïnteresseerden boden donderdagmiddag 15 juni uitbundig op de vele objecten die werden aangeboden bij de 'Kunst & Kitsch'-veiling.

De veiling vond plaats in het kader van het 575-jarig bestaan van Reinier van Arkel.

Onder het mom 'tijd om de bezem door de zolders en kelders te halen' werden ruim 100 objecten, kunst en curiosa uit de geschiedenis van onze instelling ter veiling aangeboden.

Eddy van Doorn, voorzitter van de Raad van Bestuur, nam de veilinghamer kundig ter hand. Het leverde ruim vijfduizend euro op die volledig ten goede zal komen aan de Dag van de Verwenzorg.

De Dag van de Verwenzorg, die op 10 oktober plaatsvindt, is ook een jubileumactiviteit. Op deze dag willen we onze cliënten met inzet van onze eigen medewerkers eens extra verwennen.

16

REINIER ZOMER 2017

Reinier van Arkel vernieuwt certificaat Ook dit jaar is Reinier van Arkel extern getoetst op de ISO 9001 normen. Het was een intensieve audit waarin drie auditoren van LRQA onderdelen van Reinier hebben bezocht. Er is getoetst op de nieuwe ISO 9001:2015, met de toekenning van het certificaat als mooi resultaat.

Het verschil met de eerdere versie is dat er meer gevraagd wordt van de organisatie op het gebied van risicogebaseerd werken en het inspelen op externe ontwikkelingen. Aspecten die in de huidige samenleving van groot belang zijn om te kunnen doen waar we voor staan: leveren van kwalitatief hoogwaardige zorg aan onze cliënten, samen met formele en informele partners, en bijdragen aan maatschappelijke veiligheid.

Vanaf maart 2007 is Reinier ononderbroken gecertificeerd geweest, eerst HKZ en later ISO. Een goed werkend kwaliteitsmanagementsysteem levert een aanzienlijke bijdrage aan het realiseren van de doelstellingen van een organisatie. Belangrijke aspecten daarbij zijn het voldoen aan wet- en regelgeving maar zeker ook het realiseren van klanttevredenheid, continu verbeteren, verminderen van risico’s en benutten van kansen.

De afgelopen jaren is er veel veranderd binnen Reinier, dat had nogal wat impact.

De certificering toont aan dat het kwaliteitsbewustzijn van de medewerkers overeind is gebleven. De auditoren spraken bevlogen medewerkers die zich met veel betrokkenheid inzetten voor hun cliënten en het professioneel goed op orde hebben. Ook is de inbreng van cliënten en naasten op kwaliteitsthema’s heel constructief. Het risicodenken is sterk verankerd en is er veel aandacht voor continue kwaliteitsverbetering. Dat zijn prachtige constateringen.

Tot juli 2020 mag Reinier het ISO certificaat voeren. Jeugdhulpverlening, voorheen HKZ gecertificeerd, is vanaf nu ook ISO 9001:2015 gecertificeerd.

Reinier van Arkel is blij met dit resultaat en blijft investeren in het verbeteren van kwaliteit en veiligheid.

JEROEN BOSCH ZIEKENHUIS EN REINIER VAN ARKEL WINNEN COSCHAPPRIJS 'Beste coschap master jaar 1' Op maandag 15 mei werd tijdens het OOR-Utrecht symposium door de medische studenten faculteitsvereniging Utrecht "Sams" de prijs voor het beste coschap 2016 uitgereikt aan de medisch specialisten van de afdeling neurologie en klinische geriatrie van het Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ), en diverse afdelingen (centrum Ouderen- en Ziekenhuispsychiatrie, ambulante psychiatrie, High Intensive Care-Unit en de crisisdienst) van Reinier van Arkel.

Zij winnen deze prijs voor het geïntegreerde coschap neurologie, psychiatrie en geriatrie dat studenten geneeskunde bij het

JBZ en Reinier van Arkel doorlopen. De prijs wordt toegekend op basis van evaluaties die door alle studenten geneeskunde van het UMCU ingevuld worden na afloop van het coschap behorend bij het eerste studiejaar. Hieruit bleek onder andere dat de studenten het warm onthaal en de respectvolle houding ten aanzien van de coassistenten, de geïntegreerde presentatie van de patiëntenzorg en daarbij ook de persoonlijke begeleiding door de medisch specialisten en aios van het JBZ en Reinier van Arkel zeer waardeerden.

De betrokken medisch specialisten Toine den Hollander (plv. opleider en psychiater),

Buurt-bbq Beschermd Wonen Schijndel en Haarsteeg Het hele jaar door vieren we het 575jarig bestaan van Reinier van Arkel met verschillende activiteiten. De buurt-bbq’s in mei van het Hostel en in juni in Schijndel en Haarsteeg zijn daar voorbeelden van. Met de kleinschalige buurt-bbq’s richten we ons speciaal op het bevorderen van het contact tussen bewoners en hun directe buren.

EL • A L 5

75

TIJD • R E D

VAN R E I A IN

RK

E

Kennismaken in een ongedwongen sfeer draagt bij aan het onderlinge contact met de buurtbewoners en bevordert de participatie van onze cliënten in de maatschappij. In Haarsteeg is het in 2017 zelfs dubbel feest; het is dit jaar precies 50 jaar geleden dat Huize Gertrudis, zoals Beschermd Wonen Haarsteeg in de volksmond nog steeds wordt genoemd, bestaat.

Martijn Bevers (psychiater), Karen Keijsers (geriater), Huib Visee en Jan Pieter ter Bruggen (beiden neuroloog) ervaren de prijs als een mooie waardering die aantoont dat de geïntegreerde samenwerking tussen de drie specialismen met korte lijnen en goede onderlinge bereikbaarheid ook voor studenten meerwaarde biedt.

Medewerkers actief bij de Obstacle Run

Voor de tweede keer deed een delegatie van Reinier van Arkel mee aan de Strong Viking Obstacle Run.Deze keer de Water Edition in het prachtige en waterrijke gebied de Berendonck bij Wijchen/Nijmegen.

Vanuit Reinier van Arkel deden 18 medewerkers van de Forensisch Psychiatrische Afdeling Coornhert, IBU en collega’s van New Future Zorg mee. Na een aantal uren klimmen en klauteren, zwoegen en zweten heeft uiteindelijk iedereen de finish gehaald en mocht het welverdiende T-shirt van Strong Viking Finisher in ontvangst worden genomen. Jayne van Vuuren noemt het een onvergetelijke dag: ‘we hebben onszelf overtroffen’.

Hopelijk doen er in 2018 nog meer medewerkers van Reinier van Arkel mee aan de Obstacle Run, het is een ideale mogelijkheid voor teambuilding..

REINIER ZOMER 2017

17

JAAR B I J

STOORNIS IN BEELD

door Gijs Hendriks

Psychiatrische problemen tijdens de zwangerschap of in het kraambed

The Baby Vera en Hamed hebben drie dagen geleden een gezonde dochter gekregen. De zwangerschap en de bevalling liepen allebei op rolletjes. De kinderkamer is mooi geworden, de geboortekaartjes zijn verstuurd, beschuiten met muisjes staan klaar en familie en vrienden staan te dringen om als eerste een blik op het kindje te mogen werpen. Wat een geluk!

Hoewel, geluk‌? Voor Vera is de roze wolk eerder donkergrijs. Ze is somber, huilt veel, en kan helemaal niet genieten van haar kindje en haar nieuwe rol als moeder. Zij en Hamed maken zich veel zorgen. Is dit wel normaal?

Diagnose Zwanger zijn, en een kind krijgen, zijn grote gebeurtenissen in het leven van elke aanstaande ouder. Ze worden hierbij dan ook goed begeleid door een verloskundig team.

18

REINIER JULI 2017

Als alles goed gaat, is de psychiater niet nodig. Tijdens de zwangerschap en bevalling vinden grote fysieke, hormonale, psychologische en sociale veranderingen plaats. Het is normaal dat deze veranderingen in enige mate leiden tot stress. Ze kunnen echter ook direct en indirect leiden tot het (opnieuw) ontwikkelen van psychiatrische ziekten. Zwangere vrouwen en net bevallen vrouwen hebben dan ook een verhoogd risico op het ontwikkelen van een psychiatrische stoornis.

Vaak worden psychiatrische ziekten in een zwangerschap niet erkend of gediagnosticeerd. Dit komt omdat veel verschijnselen die optreden tijdens de zwangerschap overeenkomen met klachten die optreden tijdens psychiatrische ziekten.

Bijvoorbeeld slapeloosheid, verandering van eetlust, stemmingswisse-

lingen en vermoeidheid. Als dergelijke klachten optreden, wordt de oorzaak vaker gezocht bij de zwangerschap dan bij een psychiatrische ziekte.

Ongeveer twee op de tien zwangere vrouwen heeft een psychiatrische aandoening zoals een depressieve stoornis, paniekstoornis, een postpartum (na de bevalling, ook wel postnataal) depressie of postpartum psychose. Voor deze doelgroep bestaan er speciale poliklinieken; de POP-polikliniek. Binnen deze poliklinieken werken de specialismen Psychiatrie, Obstetrie (verloskunde) en Pediatrie (kindergeneeskunde) met elkaar samen.

Psychiatrische problemen in het kraambed komen de relatie tussen moeder en kind niet ten goede. Met name de eerste dagen en weken na

Blues de bevalling zijn van groot belang in het tot stand komen van een goede moeder-kindrelatie. Deze belangrijk voor de psychologische en emotionele ontwikkeling van het kind. Daarom is het op tijd en goed diagnosticeren van een psychiatrische aandoening tijdens de zwangerschap, of na de bevalling essentieel Behandeling In het geval van Vera is het belangrijk om na te gaan of er nu sprake is van een psychiatrische stoornis, in dit geval waarschijnlijk een depressie, of van de bekende ‘baby blues’, of ‘kraamtranen’. Deze komen bij ongeveer 30% tot 75% van de kraamvrouwen voor. Zij hebben plotse stemmingswisselingen, zijn snel geïrriteerd, gespannen, snel geëmotioneerd, en zijn niet bepaald in de roze wolken. Vaak gaan deze klachten binnen twee weken weer over, zon-

der speciale maatregelen. Vera heeft ooit eerder een depressie gehad waarvoor ze een antidepressivum gebruikt heeft.

Dit maakt dat de huisarts niet langer afwacht en haar aanmeldt bij de POP-poli.

Later bleek er inderdaad opnieuw sprake te zijn geweest van een depressie. Vera is kwetsbaarder voor het ontwikkelen van een depressie dan vrouwen die nog niet eerder een depressie hebben gehad. De zwangerschap en bevalling waren daarom triggers voor het ontwikkelen van een nieuwe depressie. Vera is na het starten met het antide-

pressivum, dat ze in het verleden ook gebruikt heeft, en gesprekken met een ervaren verpleegkundige van het POP-team binnen enkele weken alweer voor een groot deel opgeknapt. Inmiddels maken moeder en kind het weer goed!

REINIER JULI 2017

19

Door Erik Welten Foto Toine Maurix

ACHTER GROND

"We vullen elkaar aan" Steunpunt Zelfhulp en Reinier van Arkel

De Sonniusstraat in Den Bosch is een van die tussenstraatjes in de Muntel-Vliert waar je niet snel komt. Als je voor nummer 3 staat dan weet je weer hoe mooi Den Bosch is en welke prachtige gebouwen er zijn. Hier huurt het Steunpunt Zelfhulp sinds 2008 een vleugel. Het gebouw uit 1938 is van oorsprong een klooster van de Fraters van Tilburg. De kleine ruimtes zijn verbouwd naar kamers met verschillende groottes waar groepen bijeenkomen. Het ademt nog altijd de sfeer van vroeger, zeker vanwege de prachtige binnentuinen waar je op uitkijkt. Je voelt je meteen op je gemak en dat is ook nodig omdat het Steunpunt Zelfhulp wekelijks vier- tot vijfhonderd bezoekers over de vloer krijgt die meedoen aan een van de 54 zelfhulpgroepen die op dit moment draaien.

Marthy Leermans (voorzitter) en Liesbeth Graafmans (algemeen coördinator) ontvangen mij hartelijk in een van de groepslokalen.

Ze hebben nu in totaal zes groepslokalen en soms moeten ze een lokaal van de andere vleugel erbij huren. Het Steunpunt Zelfhulp bestaat al meer dan vijftien jaar, maar is vanaf 2016, bij de invoering van de Participatiewet, sterk gegroeid van 21 naar meer dan 54 groepen. Marthy: “We zijn een eigenzinnige stichting en voorzien in een grote behoefte bij mensen. We hebben één betaalde kracht, de algemeen coördinator, en voor de rest werken hier elf vaste vrijwilligers. Alle groepen draaien zelfstandig.”

Open voor iedereen Liesbeth: “We staan open voor iedereen die vanuit de eigen ervaring een zelfhulpgroep wil starten. Dat is geheel kosteloos en wij helpen bij het opzetten van de groep en het zoeken naar lotgenoten. We stellen verder niet veel eisen en alles wat hier binnen ge-

20

REINIER ZOMER 2017

zegd wordt blijft binnen deze muren. Wat wij continu terughoren van bezoekers is dat ze hier herkenning vinden, hun verhaal kunnen doen en dat dat belangrijk is voor herstel of acceptatie. We hebben groepen voor lichamelijke gezondheid, geestelijke gezondheid, verslaving en sociale zorg.

'Het Opstapje' is de groep voor psychische en psychiatrische problemen. Sinds we het convenant met Reinier van Arkel hebben gesloten, is het aantal Opstapjes gegroeid naar drie.”

Bezoekers centraal Liesbeth: “We vinden het belangrijk dat we zelfstandig blijven en niet als een vervanging van de reguliere zorg worden gezien. We moeten elkaar aanvullen en daarom is het convenant dat we met Reinier van Arkel hebben gesloten belangrijk. Inmiddels hebben we ook met andere instellingen deze samenwerkingsovereenkomsten gesloten.

De samenwerking loopt goed en we krij-

gen regelmatig medewerkers aan de lijn die met iemand langs willen komen.”

Marthy: “Uiteraard praten we dan met de cliënt die voor ons meteen bezoeker genoemd wordt. In dat gesprek kijken we samen met de bezoeker bij welke groep deze aansluiting kan vinden. Hij of zij moet wel in een groep willen of kunnen deelnemen.

Moeten deelnemen heeft niet zo veel zin.

Dat onderscheid ons ook van de groepstherapieën die in de reguliere zorg gegeven worden. Cliënten gaan in de reguliere zorg soms met tegenzin naar een groepstherapie die onder leiding staat van hulpverleners, met ‘verplichte’ behandelplannen. Dat geeft een andere sfeer. Bij ons is de leiding in handen van ervaringsdeskundigen die hetzelfde hebben meegemaakt als de andere bezoekers. Dat maakt echt een groot verschil, weet ik ook uit eigen ervaring.”

Samenwerking Reinier van Arkel Marthy: “We merken wel dat we binnen Reinier van Arkel niet altijd bekend zijn. Dat heeft ook te maken met de bezuinigingen en wisselingen van het personeel de laatste jaren. Hierdoor zijn vaste aanspreekpunten van ons elders komen te werken of

zelfs weg. Daarom is het belangrijk dat we elkaar op blijven zoeken. Wij zullen af en toe aansluiten bij teamvergaderingen om uitleg te geven en eenmaal per jaar zullen verschillende medewerkers van Reinier van Arkel bij ons komen. Ik zou dat graag vaker zien. Ook een vaste coördinator vanuit Reinier van Arkel zou mooi zijn om de boel onder de aandacht te houden.”

Liesbeth: “We zien dat bij Reinier van Arkel de positie van ervaringsdeskundigen in de teams goed verankerd is in vergelijking met andere organisaties. Het is belangrijk in de zorg om ervaringsdeskundigen in de teams te hebben. De stap naar zelfhulpgroepen met ervaringsdeskundigen is dan wellicht kleiner of sneller gezet. Medewerkers van Reinier van Arkel weten dat we geen concurrenten zijn, maar een aanvulling op de hulp die ze zelf kunnen geven. Daar waken we zelf voor dat we door organisaties niet gebruikt worden om betaalde banen te kunnen schrappen. We zijn een aanvulling en geen vervanging.”

Respect voor elkaar Marthy Leermans is sinds drie jaar voorzitter van de stichting Steunpunt Zelfhulp en

heeft destijds het stokje overgenomen van de oprichter en zijn vader Theo Leermans.

Marthy: “Dat was niet altijd gemakkelijk om in de voetsporen van mijn vader te treden.

Maar door de enorme groei die we meemaakten, hebben we veel van het oude los moeten laten en toch de basis van zelfhulp bewaakt. Het mooiste van dit Steunpunt Zelfhulp is dat er elke week honderden bezoekers komen en dat we geen vast personeel hebben, maar dat alles netjes blijft en iedereen met respect met elkaar omgaat.

We letten goed op elkaar en hebben zorg voor elkaar, ik vind dat uniek en prachtig om mee te maken. Als mensen ons eenmaal kennen, en dat geldt ook voor de medewerkers van Reinier van Arkel, dan dragen ze ons op handen.”

Samenwerkingsovereenkomst In 2016 tekenden Reinier van Arkel en het Steunpunt Zelfhulp ’s-Hertogenbosch een samenwerkingsovereenkomst met als doel sneller, effectiever en beter samen te werken. Een goede samenwerking tussen formele en informele instellingen is een eerste vereiste om de cliënt te helpen de juiste hulp te kunnen vinden.

De samenwerking is na een jaar geëvalueerd en er zijn nieuwe afspraken gemaakt om de bekendheid van het Steunpunt onder het personeel van Reinier van Arkel uit te breiden. Dit najaar wordt opnieuw de verbinding gelegd met de teams van Reinier van Arkel door bijeenkomsten en bezoeken aan werkoverleggen.

Meer informatie is te krijgen bij: Steunpunt Zelfhulp 's-Hertogenbosch & Regio Sonniusstraat 3 5212 AJ ’s-Hertogenbosch Telefoon: 073 - 623 72 63 E-mail: info@zelfhulpdenbosch.nl www.zelfhulpdenbosch.nl REINIER ZOMER 2017 21

AANBOD

Cliënten voelen zich herkend en erkend Team LVB en psychiatrie: Ambulante behandeling voor volwassen cliënten vanaf 22 jaar met een licht verstandelijke beperking die kampen met psychiatrische problemen

Mensen met een licht verstandelijke beperking hebben een grotere kans dan gemiddeld op psychiatrische aandoeningen.

Vaak zijn er ook andere problemen, bijvoorbeeld op sociaal maatschappelijk vlak (schulden, wonen, werk, etc.). Zij lopen dikwijls vast in deze, voor hen, complexe maatschappij. Door de combinatie van psychosociale problemen en LVB-problematiek kan de diagnostiek moeilijk zijn en lopen zij te lang met hun psychiatrische klachten rond. Team LVB en psychiatrie biedt specialistische diagnostiek en behandeling voor deze doelgroep.

Door Nicole van de Gevel

Na aanmelding door de huisarts of een ketenpartner volgt de intakeprocedure.

Deze bestaat uit een of meerdere gesprekken met hulpverlener(s) en aanvullend onderzoek, zoals een IQ-bepaling.

Hierna krijgt de cliënt in het gesprek een advies over het te bewandelen zorgtraject. In geval van psychische problemen kan iemand worden behandeld bij Reinier van Arkel. Als sprake is van psychosociale problemen dan wordt de cliënt doorverwezen naar een vorm van hulpverlening die daarbij past (ketenpartners).

Er wordt heel veel waarde gehecht aan

22

REINIER ZOMER 2017

zorgvuldige diagnostiek aan het begin van het traject. Hier bepalen we immers welk pad de cliënt gaat volgen. Goede diagnostiek voorkomt dat de cliënt een verkeerde behandeling krijgt en daarmee overvraagd wordt.

Behandeling Binnen het team LVB en psychiatrie behandelen we vooral cliënten met angsten stemmingsstoornissen, posttraumatische stress-stoornis, of een persoonlijkheidsstoornis. Er zijn zes zorgtrajecten (therapievormen); functionele diagnostiek, emotie-regulatietherapie, cognitieve gedragstherapie, EMDR, dialectische gedragstherapie en stabilisatie. Deze behandelingen zijn volledig afgestemd op de doelgroep.

We werken met speciaal samengestelde cursusboeken, met aangepast taalgebruik, veel beeldmateriaal en uitgebreide psychoeducatie.

Bij de behandeling betrekken we altijd de sociale steunsystemen. Dit kan familie zijn of een ketenpartner. Zij zijn bij behandelsessies aanwezig om de cliënt te helpen het geleerde te gaan gebruiken in zijn of haar thuissituatie.

Als het zorgtraject is afgesloten, wordt de behandeling geëvalueerd en de cliënt doorverwezen naar bijvoorbeeld een van de

ketenpartners, Humanitas, Cello of het sociaal wijkteam. Soms is nog een aanvullende module nodig, bijvoorbeeld ‘stabilisatie’.

Ketenpartners Er zijn vaste afspraken met de ketenpartners. Korte lijnen maken dat cliënten direct op de juiste plek terechtkomen en juiste zorg krijgen.

Effectief Onderzoek door middel van vragenlijsten wijst uit dat bij ingezette behandeltrajecten sprake is van klachtenreductie en een grote cliënttevredenheid. Cliënten voelen zich ‘herkend en erkend’.

Aanmelden Als u als verwijzer vermoedt dat er bij een cliënt sprake is van een licht verstandelijke beperking in combinatie met psychiatrische problemen dan kunt u hem of haar voor diagnostiek en ambulante behandeling aanmelden via de huisarts bij Entree van Reinier van Arkel.

Entree Reinier van Arkel T: (073) 658 68 68 E: entree@reiniervanarkel.nl

COLUMN

De laatste jaren richt de zorg zich meer en meer op het efficiënt inrichten van de zorg en dan praten we vooral over zorglogistiek, het stroomlijnen van zorgprocessen, effectmeting van behandelingen, zorgprogrammering en zorgpaden. Allemaal stuk voor stuk verstandig en nuttig voor zorgorganisaties die te maken hebben schaarse publieke middelen.

We praten hier echter vaak over planbare en relatief voorspelbare zorg. Menig adviesbureau en consultant is beschikbaar om je organisatie op dit terrein te

ondersteunen met mooie modellen die de efficiency en kwaliteit van de zorg beloven te vergroten.

Wat echter veel minder in de belangstelling staat, is dat deel van onze psychiatrische zorg dat onvoorspelbaar en acuut is.

Deze intensieve vorm vraagt een andere wijze van organiseren en inrichten en is in onze regio voorbehouden aan Reinier van Arkel . Het direct kunnen reageren op acute zorgvragen en dit zowel ambulant als klinisch in samenhang kunnen bieden, is echt een aparte discipline, waar veel verschillende aspecten bij elkaar komen. Naast de zorg speelt hier ook nadrukkelijk het thema veiligheid; van onze cliënten, hun naasten en onze medewerkers.

Deze vorm van zorg is gebonden aan strikte wet- en regelgeving en luistert erg nauw aangezien we op de meeste kwetsbare momenten van onze cliënten onze zorg moeten leveren.

Intern zijn we met elkaar de discussie gestart hoe we deze intensieve en complexe vorm van zorg nu en in de toekomst nog beter kunnen leveren én in een omgeving die hierin optimaal ondersteunt. Wij willen meer dan alleen goede zorg leveren en juist uitblinken in deze complexe en acute zorg.

In onze overtuiging draagt deze zorg in grote mate bij aan de

kwaliteit van leven van onze cliënten en de veiligheid van hun omgeving. Dit vraagt om een goede bereik- en beschikbaarheid van onze professionals, die in goede afstemming met hun omgeving weten te handelen.

Onze FACT-teams, onmisbare schakels voorafgaand aan of in vervolg op de spoedeisende psychiatrie, zijn alvast een mooi voorbeeld aangezien zij recent in hun keurmerkbeoordeling een optimaal resultaat hebben mogen ontvangen.

Reinier van Arkel is weer opgestaan na een aantal financieel moeizame jaren en in dit jubileumjaar treden we onze inhoudelijke uitdagingen weer tegemoet.

De ambitie om samen met onze ketenpartners de zorg voor onze verschillende doelgroepen te verbeteren is volop aanwezig en ons vakmanschap, waarin we dichtbij onze cliënten staan, is hierin een belangrijke randvoorwaarde.

In dit nummer staan we uitgebreid stil bij de diverse vormen van de intensieve en complexe zorg binnen Reinier van Arkel en de wijze waarop we dit vormgeven. U mag hierin op ons blijven rekenen.

Eddy van Doorn, voorzitter Raad van Bestuur Reinier van Arkel groep, lid Raad van Toezicht Fonds Psychische Gezondheid, Lid Raad van Toezicht Stichting Korrelatie en bestuurslid MIND.

Sinds mijn komst bij Reinier van Arkel, nu zo’n negen maanden geleden, ben ik onder de indruk geraakt van een onderdeel van de zorg, dat voor mij het meest onbekend was, namelijk de acute en intensieve psychiatrie. Dit bijzondere onderdeel wordt regelmatig onderbelicht, maar is een van de dragers van onze organisatie. Veel van onze cliënten krijgen hier gelukkig niet of nooit mee te maken. Maar voor de kleine groep cliënten én hun omgeving die hiermee in aanraking komen, zijn de teams die deze zorg bieden van grote waarde voor het leveren van de goede zorg op het juiste moment. Daarom ben ik verheugd dat in dit nummer van Reinier juist dit onderdeel van onze zorg onder de aandacht wordt gebracht.

Eddy van Doorn

Uitblinken in onplanbare zorg

REINIER ZOMER 2017 23

WETEN SCHAP

De ontwikkeling van een training 'gedeelde besluitvorming' voor cliënten

Gedeelde besluitvorming.

Hoe ervaren cliënten dat eigenlijk?

Door Nicole van de Gevel

Shared Decision Making (SDM), staat voor ‘gedeelde besluitvorming’. Het is een proces waarbij de cliënt samen met zijn of haar behandelaar beslissingen neemt over gezondheids- en behandeldoelen.

SDM staat de laatste jaren sterk in de belangstelling in de geestelijke gezondheidszorg, ook bij Reinier van Arkel. (zie kaders) Amy Jongkind, verpleegkundig specialist ggz, ontwikkelde samen met de Cliëntenraad de training ‘Beslissen is mijn Keuze’ voor cliënten.

In haar brief aan de Tweede Kamer (1) onderschrijft minister Schippers de noodzaak van gedeelde besluitvorming.

Ze spreekt de ambitie uit dat cliënten samen met hun arts optimaal kunnen beslissen over de behandeling die in hun situatie passend is.

Amy werkt sinds anderhalf jaar als verpleegkundig specialist bij FACT. Momenteel is ze bezig met de voorbereidingen voor haar promotieonderzoek, in samenwerking met Koen Grootens (co-promotor) en het lectoraat GGZ Verpleegkunde (Berno van Meijel en Aart-Jan Beekman).

24

REINIER ZOMER 2017

Voor dit onderzoek ontwikkelt Amy een collaborative care programma voor cliënten met therapieresistente psychosen, genaamd STAP (specialistische trajecten aanhoudende psychose). Een collaborative care programma is een interventie die bestaat uit meerdere elementen. ‘Beslissen is mijn Keuze’ is een van deze elementen.

Dit artikel geeft allereerst informatie over gedeelde besluitvorming (verder SDM) en de verschillende aspecten daarvan.

Daarna behandelt het de totstandkoming van de training voor cliënten.

Shared Decision Making Met gedeelde besluitvorming wordt bedoeld dat cliënt en professional in een gezamenlijk proces beslissingen nemen over gezondheids- en behandeldoelen. Zij doen dit op basis van wetenschappelijke kennis en de ervaringskennis, waarden en wensen van de cliënt. Op deze manier wordt recht gedaan aan de expertise van de professional en aan het recht van de cliënt op volledige informatie over alle behandel- en zorgopties en over de mogelijke voordelen, risico’s en effecten daarvan.

STAP-programma toegelicht Promotieonderzoek van Amy Jongkind naar een collaborative care programma voor cliënten met therapieresistente psychosen. Voor dit onderzoek ontwikkelt zij het STAP programma (Specialistische Trajecten Aanhoudende Psychose). Dit is een programma, waarin de cliënt en zijn naaste(n) deel uitmaken van het (behandel)team. De interventies die in dit programma worden ingezet, zijn allemaal bewezen effectief op basis van wetenschappelijk onderzoek of hiervan afgeleid. Empowerment, zelfregie en gedeelde besluitvorming zijn belangrijke aspecten die verwerkt zijn in de interventies van het programma.

De training ‘Beslissen is mijn Keuze’ is onderdeel van het STAP programma en wordt naar verwachting begin 2018 geïmplementeerd in FACT Den Bosch Zuid-Oost en VIP (Vroege Interventie Psychose). ‘Beslissen is mijn Keuze’ is ook geschikt voor cliënten met andere problematiek en kan daarom op termijn aan cliënten van de hele organisatie ter beschikking gesteld worden.

deldoel. Dit impliceert dus een wezenlijk andere benadering, voor de professional, maar zeker ook voor de cliënt. Hierin is maatwerk van belang, immers niet iedere cliënt is mondig en van het ene op het andere moment in staat om zelf de regie te nemen.

In het proces moeten – indien mogelijk – ook naasten betrokken worden.

Shared Decision Making is niet hetzelfde als Informed consent (WGBO) Informed consent betekent dat de cliënt, na volledige informatie over een behandeling, toestemming geeft voor die behandeling. Dit is een recht van de cliënt dat is vastgelegd in de Wet Geneeskundige Behandel Overeenkomst (WGBO). SDM gaat verder dan dat. SDM is een uitgebreider proces waarin cliënt en professional alle mogelijke opties voor behandeling bespreken en verkennen. De voor- en nadelen van de verschillende behandelmogelijkheden en hoe deze bijdragen aan de voor de cliënt belangrijke doelen en wensen worden in kaart gebracht. Op basis hiervan neemt de cliënt een beslissing.

Cultuurverschuiving Voorheen kwam de cliënt bij de arts en die bepaalde, bij wijze van spreken, wat er ging gebeuren. Dat is - onder invloed van onder andere de enorme ontwikkeling van internet en andere digitale communicatiemiddelen - erg veranderd. Cliënten zijn mondiger en dat heeft zijn weerslag op het gesprek met de arts en andere zorgprofessionals.

SDM gaat uit van een gelijkwaardige relatie waarin cliënt en professional samenwerken in het proces dat leidt tot een beslissing over een gezondheids- of behan-

Maar we doen dat toch al in de praktijk, gedeelde besluitvorming?

“Behandelaren die stellen dat zij al werken met gedeelde besluitvorming onderschatten mogelijk het proces”, aldus Amy. Bespreken deze behandelaren echt alle behandelmogelijkheden met de cliënt? En de voor- en nadelen ervan?

"Ook voor hulpverleners is dit een zoektocht. Professionals willen cliënten helpen. Ze willen dat het goed gaat en denken dat zij het beste weten wat goed is voor de cliënt. Maar de persoonlijke inbreng van de cliënt kennen we onvoldoende. Hoe denkt de cliënt er zelf over?

En zijn familie en naasten? En wat betekenen keuzes die gemaakt worden voor alle betrokkenen?"

Een voorbeeld Mevrouw S. wil stoppen met medicatie, reden is de nare bijwerking die maakt dat mevrouw dikker wordt. In een gesprek worden de verschillende opties besproken. Door te stoppen met de medicijnen loopt zij het risico dat ze terugvalt, dat ze opnieuw een psychose krijgt en opgenomen moet worden. Stoppen met medicatie kan ook goed gaan en betekenen dat ze afvalt. Nog een andere mogelijkheid is overstappen op andere medicijnen.

Maar wat betekent haar beslissing voor haar zus? Als mevrouw stopt met de medicatie en terugvalt heeft dit consequenties. Bijvoorbeeld dat mevrouw S. tijdelijk meer zorg nodig heeft en misschien niet alleen kan wonen. Door de naaste direct in het gesprek te betrekken kan deze tijdens het gesprek direct reageren op het plan van mevrouw S. Bijvoorbeeld: “Als dat gebeurt dan trek ik me terug.” Mevrouw S. kan deze reactie en mogelijke consequentie dan meenemen in haar besluit. De cliënt heeft het recht om te kiezen, maar de familie heeft recht op inbreng.

Waarden en voorkeuren van de cliënt

Inschatting hulpverlener

Gedeelde besluitvorming

Belang van naasten of omstanders

Wetenschappelijke kennis

REINIER 2017 27 25 REINIERZOMER JULI 2016

>> Gedeelde besluitvorming

Kan de cliënt nu zomaar alles beslissen?

"De cliënt mag beslissen en kiezen, ervan uitgaande dat er geen sprake is van gevaarcriteria en/of een dwangmaatregel.

Maar het zit hem juist in het SDM-proces voorafgaand aan de beslissing. De expertise van de behandelaar is en blijft belangrijk. Deze probeert met de cliënt te onderzoeken wat bepaalde keuzes voor hem of haar betekenen. Daarbij is de inbreng van de professional belangrijk: wat is bekend uit wetenschappelijk onderzoek en klinische cijfers, maar ook vanuit praktijkervaringen? Als de cliënt beseft wat de verschillende keuzes inhouden en gevolgen van keuzes kunnen zijn, dan moeten we hem of haar het recht op keuzevrijheid geven.*

Een voorbeeld De heer M. wil stoppen met zijn antipsychotica. Zijn behandelaar reageert met “doe dat nu nog maar niet, je kunt beter doorgaan met de medicatie”. De kans is groot dat de cliënt ondanks het advies toch stopt met zijn medicatie. Onderzoek wijst uit dat ongeveer tweederde van de cliënten die deze medicatie gebruikt therapieontrouw zijn. Er zijn nu geen afspraken gemaakt tussen behandelaar en de heer M. Is het dan niet beter om zijn vraag serieus te nemen en samen met hem uit te zoeken wat hij in zijn geval het beste vindt om te doen? Natuurlijk bij voorkeur nadat eerst de voor- en nadelen van het stoppen met medicatie zijn besproken (zoals de risico’s). Er kan ook nagedacht worden over de acties die nodig zijn om zo goed mogelijk vervolg te geven aan de gemaakte keuze.

Bijvoorbeeld een plan maken met de cliënt en zijn naasten voor het geval de cliënt terugvalt.

1 S chippers (2015) Brief van de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Kamerstuk 31765 nr. 169. Gedownload van: https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst31765-169.html 2. Jongkind (2017) Gedeelde besluitvorming.

Vanzelfsprekend, maar niet vanzelf. Psyfar VS (2)

Wat is het effect van SDM? Leidt dit tot betere resultaten?

De kennis over het effect van SDM in de geestelijke gezondheidszorg is nog beperkt. Bekend is dat gedeelde besluitvorming leidt tot meer tevredenheid, meer kennis bij cliënten en betere cliëntparticipatie. Ook zijn cliënten besluitvaardiger, meer therapietrouw en vermin-

dert het overbehandeling. Het leidt niet tot een langere consultatietijd en heeft geen effect op klinische uitkomsten. SDM is wel effectief op klinische uitkomsten als cliënten behoefte hebben aan meer betrokkenheid en de professional de vaardigheden heeft dit mogelijk te

Onderzoek naar binnen “Zegt u het maar, u bent de dokter”; gedeelde besluitvorming in de chronische ouderenpsychiatrie” Frankowski N.E.D.M.(1), Grootens K.P.(1), van der Stelt C.A.(2) en van Marum R.J. (3) Gedeelde besluitvorming is de norm in verschil van mening betreft het wel of de zorg, maar wordt de oudere, chroniet stoppen met pijnstillers en sedatinisch psychiatrische patiënt hierin volva. doende gehoord? Volgens de richtlijn Aanbeveling is de gesprekken tussen polyfarmacie moet bij ouderen jaarlijks arts en cliënt over behoefte aan edude medicatie worden geëvalueerd en catie en voorkeuren in behandelbeleid geoptimaliseerd. Bij 47 cliënten (gevast onderdeel te laten zijn van de pemiddeld 67,5 jaar) van een chronische riodieke medicatie-review. verblijfsafdeling werden interviews afgenomen met als doel inzicht te ver1. Reinier van Arkel; werven in de mening en de kennis van 2. ZANOB Jeroen Bosch Ziekenhuis; deze cliënten over hun medicatie.

3. Geriatie Jeroen Bosch Ziekenhuis Deze cliënten staan in het algemeen wel open voor vermindering van hun medicatie, maar ze wachten het Top 3 meest genoemde voorkeuren oordeel van hun Patiënt Huisarts arts graag af. Zij Continueren hebben weinig Sedativa (28.1%) Antipsychotica (21%) kennis over hun Pijnstilling (17.7%) Cardiovasculair (16.9%) huidige medicatie Antipsychotica (10.4%) Stemmingsstabilisator (12.1%) en de voorkeuren Staken van cliënt en arts Antipsychotica (21.2%) Sedativa (44.2%) Stemmingsstabilisator (21.2%) Pijnstilling (15.8%) over eventuele Sedativa (15.1%) Vitaminen (9.2%) vermindering van medicatie zijn teTop 3 genoemde voorkeuren om te continueren en te staken, weergegeven in percentages van het totale aantal genoemde genstrijdig. Het medicijnen door iedere groep

26

REINIER ZOMER 2017

maken; als de (over het algemeen) betere keuze wordt gemaakt en het resulteert in een hogere mate van therapietrouw. De vraag hierbij is of het primaire doel van SDM verbetering van uitkomsten is, het verbeteren van de cliënt-professionalrelatie zeker zo belangrijk. (Jongkind, 2017)

gedeelde besluitvorming Reinier van Arkel Impliciet en expliciet gedeelde besluitvorming bij cliënten met een bipolaire stoornis Verwijmeren D.(1), Grootens K.P. (1) Behalve direct observeerbare communicatie in gedeelde besluitvorming (SDM) vindt het gevoel van betrokkenheid in de besluitvorming mogelijk impliciet en non-verbaal plaats. Dit deel van SDM lijkt onderbelicht te zijn in voorgaande onderzoeken.

Dit onderzoek had als doel het begrip SDM verder te conceptualiseren en de wensen van cliënten met een bipolaire stoornis op het gebied van SDM in kaart te brengen. Er is amper literatuur over SDM bij deze specifieke groep cliënten, terwijl bij deze groep SDM relevant is in verband met de vele farmacotherapeutische beslissingen die moeten worden genomen.

Daartoe zijn 81 farmacotherapieconsulten tussen behan-

delaar en cliënten met een bipolaire stoornis geobserveerd.

Uit het onderzoek blijkt dat deze cliënten behoefte hebben aan betrokkenheid in de besluitvorming. Hierbij lijkt een verschil te zijn tussen ouderen en jongeren in de uiteindelijke stem van de dokter.

Het concept van SDM lijkt op te delen te zijn in een impliciete en expliciete component. Dit moet in toekomstig onderzoek worden uitgewerkt.

1. Reinier van Arkel, team voor bipolaire stemmingstoornissen

Karakteristieken Geslacht Vrouw Man Leeftijd (Gemiddelde in jaren [S.D.]) Diagnose Bipolair I Bipolair II Bipolair NAO Behandelaar Psychiater AIOS Verpleegkundig specialist Consultduur (Gemiddelde in minuten[S.D.]) Totale duur van behandeling <1 jaar 1-5 jaar 5-10 jaar >10 jaar Aantal klinische opnames 0 1-3 4-5 >5

Sample N=81 52 (64.20%) 29 (35.85%) 51.98 [13.56] 50 (61.70%) 23 (28.4%) 8 (9.90%) 61 (75.3%) 5 (6.2%) 15 (18.5%) 40.06 [15.20] 34 (42.0%) 33 (40.7%) 12 (14.8%) 2 (2.5%) 13 (18.8%) 49 (71.1%) 5 (6.2%) 2 (2.4%)

Kenmerken van de onderzoeksgroep

REINIER ZOMER 2017 27

>> Gedeelde besluitvorming

ROM als onderdeel van gezamenlijke besluitvorming Wat is ROM? Om te onderzoeken of een behandeling het gewenste resultaat heeft, vragen we de cliënt een of meerdere ROM-vragenlijsten in te vullen voor en tijdens de behandeling. Hiermee worden de klachten, zorgbehoefte en het resultaat van de behandeling in kaart gebracht. ROM staat voor Routine Outcome Monitoring; herhaaldelijk meten.

ROM en gezamenlijke besluitvorming Deze ROM-resultaten kunnen nadrukkelijk een rol spelen in het proces van gezamenlijke besluitvorming. De ROM-gegevens worden dan gebruikt als input in het proces van gezamenlijke besluitvorming over de voortgang, de plannen, de bijstelling of het beëindigen van de behandeling.

Implementatie Om het bespreken van ROM en het toepassen van SDM binnen Reinier van Arkel (RvA) eenduidig op de kaart te zetten heeft een team van RvA in 2015/2016 deelgenomen aan het Doorbraakproject ROM bij het Trimbos-instituut. In dit project is ervaring opgedaan met de SDM-methode en is deze geïmplementeerd binnen team CAP. Als vervolg op dit project wordt de SDM-methode in de periode 2016-2018 geïmplementeerd en uitgerold binnen alle teams van RvA.

SDM-stappen met ROM als informatiebron

1.

Introductie

• Verwachtingen over gezamenlijkheid proces.

• Bespreken gewenste rol cliënt in besluitvorming.

• Aansluiten op wat cliënt in behandeling wil bereiken.

• Uitleg over ROM als informatiebron.

2.

Betekenis geven aan ROM

Bespreken van ROM-resultaten met de volgende stappen: • herkennen • begrijpen • waarderen .

• handelen

3.

Verkennen opties

REINIER ZOMER 2017

5.

Gezamenlijk besluit

Op neutrale wijze bespreken opties, voor- en nadelen (best practice én ervaring . behandelaar).

Proces van gedeelde besluitvorming. ROM is onderdeel van het proces.

28

4.

Voorkeuren en afwegen opties Wegen van vooren nadelen van de opties: wat is voor u belangrijk?

• Kan een keuze gemaakt worden?

• Samen selecteren best passende optie.

• Vervolgafspraken, follow up.

De training 'Beslissen is mijn keuze' In 2016 hield de Cliëntenraad een themamiddag rondom SDM. Daar bleek dat cliënten het vaak moeilijk vinden een meer gelijkwaardige positie te nemen ten opzichte van de behandelaar. Zo ontstond het idee een training te ontwikkelen voor cliënten.

eens is. Zo’n rollenspel kan moeilijk zijn voor cliënten. Hiermee wordt in de training rekening gehouden door zo veel mogelijk veiligheid te creëren.

De voorbladen van de trainershandleiding, opdrachtenboek en leesboek zijn ontworpen door een cliënt die in behandeling is bij Reinier van Arkel.

Buiten de training (in het gesprek met de eigen behandelaar) kan het voor een cliënt nog moeilijker zijn om Gesprek voorbereiden voor zichzelf op te komen. Er wordt daarom ook gewerkt Ik ken mijn met huiswerkopdrachten behandeldoelen waardoor de cliënt alvast Ik weet wat ik wil bereiken kan gaan oefenen. De traiin het gesprek Ik weet waar ik ners leggen contact met de het over wil hebben betreffende behandelaar om uitleg te geven over de traiEigen regie en een actieve(re) ning en oefeningen die daar rol in de eigen behandeling onderdeel van zijn. Zo kan de behandeAmy Jongkind en de Cliëntenraad voeglaar ondersteunend zijn, den de daad bij het woord en gingen aan maar vooral ook verde slag. Allereerst is er een focusgroepvolg geven aan de traiinterview gehouden met vragen als “Waar ning wanneer deze is loop je tegenaan en wat heb je nodig om afgerond. zelf bij te dragen aan gedeelde besluitvorming?” Hieruit zijn verschillende thema’s De training is geschrenaar voren gekomen die verwerkt zijn in ven door Amy. De conde training. cepten zijn telkens voorgelegd aan de klankDe training bestaat uit vier sessies van bordgroep en op baieder twee uur (inclusief pauze): sis van de opmerkingen 1. Keuzes maken herschreven.

2. Communicatiegedrag In de klankbordgroep 3. ‘Foute keuzes’ & Opkomen voor jezelf zaten zes afgevaardig4. Regie nemen den van de cliëntenraad en vijf verpleegIn de bijeenkomsten wordt uitleg gegeven kundigen in opleiding. over het onderwerp en geoefend door De training is getest middel van rollenspel of oefeningen. Een als pilot bij leden van voorbeeld van een rollenspel kan zijn dat de cliëntenraad, waareen cliënt oefent in het tegen de hulpverna nog enkele aanpaslener zeggen dat hij het ergens niet mee singen zijn verricht.

Amy: “Je moet de training zien als een eerste aanzet. Na vier sessies hopen we dat er wat in beweging wordt gezet. Zelf ben ik vooral erg tevreden met de manier waarop deze training is ontwikkeld. Volledig in samenspraak met de cliëntenraad, ook hier met gedeelde besluitvorming!“

Voor meer informatie over de training kunt u contact opnemen met Amy Jongkind via het e-mailadres: a.jongkind@reiniervanarkel.nl

REINIER ZOMER 2017

29

>> Gedeelde besluitvorming

Tweerichtingsverkeer: zoals het moet zijn “Er werd naar ons geluisterd”

Een aantal leden van de cliëntenraad heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van de training, onder wie Gerdien Vrielink en Ron Kuijper.

Wat is het belang van gedeelde besluitvorming (sdm)?

"Twintig jaar geleden, de periode waarin ik kennismaakte met de psychiatrie, was er geen gedeelde besluitvorming", vertelt Gerdien Je psychiater zei wat je moest doen, welke pillen je moest nemen en dat deed je. Je zette er geen vraagtekens bij. Het was gewoon zo. Ik was toen niet mondig en puur afhankelijk. Ik ben nooit goed geïnformeerd over de bijwerkingen van medicijnen en dat is toch heel erg belangrijk'..

Ron: “De scherpe autoriteitsverhouding van 'de dokter vertelt en de cliënt volgt op', past niet meer in deze tijd. De cliënt is nu beter geïnformeerd en mondiger; het is tijd om die omschakeling te maken in de zorg.”

30

REINIER ZOMER 2017

En dat is gedeeltelijk ook al gebeurd. "Ik ben sinds twee jaar in behandeling en heb al heel andere ervaringen, in positieve zin, als het gaat om overleg met je behandelaar. Dat is bemoedigend, dat het al aan het veranderen is", aldus Ron. Gerdien: “In plaats van eenrichtingsverkeer wordt het tweerichtingsverkeer. De professional geeft voorlichting over wat er op de markt is in de vorm van therapieën en medicijnen.

Maar ik moet aangeven wat ik wil. Als ik geen medicijnen wil waar ik dikker van word dan moet ik dit aangeven. En dan kunnen we samen de keuze maken.

Ik ben ervan overtuigd dat behandelaren dit zelf ook best zo willen. Het effect van gedeelde besluitvorming is toegenomen therapietrouw: Als ik een keuze zelf mee gemaakt heb dan zal ik me er ook aan proberen te houden.

Dat is anders wanneer de keuze voor je gemaakt wordt.”

“Hoe ziek je ook bent: gedeelde besluitvorming kan altijd. En als een cliënt niet in staat is afwegingen te maken en belangrijke beslissingen te nemen, zorg dan dat er familie of naasten bij betrokken zijn. Het gaat om belangrijke keuzemomenten, dan moet je niet overrompeld worden door bergen aan informatie. Het betrekken van naasten moet gefaciliteerd worden bij belangrijke beslissingen.”

Waarom is de training belangrijk?

“Niet iedereen is mondig en het is ook afhankelijk van je behandelaar of je je mondig kunt opstellen. Maar je kunt wel bepaalde technieken aanleren. In de training wordt voorlichting gegeven over gedeelde besluitvorming en er wordt geoefend.

Er liggen bepaalde gesprekstech-

nieken aan gedeelde besluitvorming ten grondslag.”

Het is belangrijk dat je de keuzemomenten herkent. Ron: “Je moet een consult of behandelafspraak niet zien als een ‘praatje’ . Het is belangrijk afspraken goed voor te bereiden.

Er zijn keuzemomenten om te sturen.”

Hoe hebben jullie het ontwikkelen van de training ervaren?

"Het was interessant en leuk om te ontdekken wat gedeelde besluitvorming inhoudt. Door het ontwikkelen van de training is het voor mij nu gemakkelijker me mondig op te stellen", aldus Gerdien. “We waren echt medeontwikkelaars. Er werd naar ons geluisterd en er werd echt iets met onze respons gedaan.

We werden serieus genomen en dat was heel fijn.”

REINIER ZOMER 2017

31

Zorgcirkels ‘s-Hertogenbosch

Samenwerking in de nachtzorg Zeven organisaties in ’s-Hertogenbosch hebben de handen ineengeslagen om de nachtzorg efficiënter te maken en te verbeteren. Dit realiseren ze door per locatie de samenwerking met elkaar te zoeken en door inzet van domotica, elektronische hulpmiddelen om langer zelfstandig te kunnen functioneren.. Reinier van Arkel werkt samen met Vivent en met Van Neynsel op twee locaties. Er wordt volop ingezet om de deze samenwerking op andere locaties te realiseren.

Samenwerking met Vivent Een goede, bereikbare en efficiënte nachtzorg voor Beschermd Wonen Schijndel Bij Beschermd Wonen Schijndel wonen 24 cliënten die overdag begeleiding en ondersteuning krijgen. In de nacht hebben deze bewoners geen directe zorg nodig maar er kan zich altijd een noodsituatie voordoen. In dat geval kunnen bewoners contact opnemen met de nachtcoördinator op het Zorgpark Voorburg in Vught.

Deze maakt een inschatting van wat er aan zorg nodig is. Bij een somatische vraag (voorbeeld: iemand is uit bed gevallen en kan niet terug) kan Vivent ingeschakeld worden. Binnen twintig minuten kunnen zij ter plaatse zijn en de cliënten helpen.

Voordelen: • Bij de cliënt is binnen twintig minuten kundig personeel ter plaatse • De nachtcoördinator kan bij somatische vragen Vivent inschakelen • Verpleegkundigen hebben ’s-nachts géén bereikbaarheidsdiensten meer Anouk van de Vondervoort: “Deze samenwerking willen we ook op andere locaties en we zijn nu volop bezig deze methode op andere Beschermd Wonenlocaties ingevoerd te krijgen. Elke locatie vraagt wel om maatwerk.”

32

REINIER ZOMER 2017

Samenwerking met Van Neynsel openen van de poort in noodgevallen Bethaniestraat Den Bosch Bij Beschermd Wonen Bethaniestraat wonen 15 cliënten. De hoofdingang van deze woning is bereikbaar via de parkeerplaats van Reinier van Arkel. De poort hiervan gaat ’s avonds op slot.

Cliënten kunnen bij een noodsituatie contact opnemen met de nachtcoördinator van Zorgpark Voorburg in Vught. Deze zal bij directe hulpvragen aan de medewerkers van Antoniegaarde (Van Neynsel) vragen om de poort te openen zodat hulpdiensten naar binnen kunnen.

Voordelen: • De cliënten krijgen sneller hulp van hulpdiensten in nood • De nachtcoördinator is geen reistijd kwijt om de poort te openen

Samenwerking op Zorgpark Voorburg Samen met Novadic-Kentron, Cello en Van Neynsel is Reinier van Arkel zich aan het oriënteren of en hoe samengewerkt kan worden in de nacht. Elke deelnemer inventariseert hoe de nachtzorg op dit moment geregeld is.

Kennisverspreiding In de projectgroep Zorgcirkels wordt onderling veel kennis uitgewisseld. Daarnaast is in 2016 het symposium ‘de nacht is om te slapen’ georganiseerd waar ook verschillende medewerkers van Reinier van Arkel aan hebben deelgenomen.

In de tweede helft van 2017 wordt een symposium gehouden voor de behandeldiensten waarbij de samenhang tussen dag- en nachtritme centraal staat.

Deelnemende organisaties Zorgcirkels ’s-Hertogenbosch: • Van Neynsel • BrabantZorg • Cello • De Annenborch • Vivent • Reinier van Arkel • SWZ

De projectleider van Zorgcirkels is Hedi ter Braak. Vanuit Reinier van Arkel is Anouk van de Vondervoort lid van de projectgroep. Anouk is teammanager Beschermd Wonen.

F I L M E N P SYC H I AT R I E Door Martine Koopman

You Disappear Als je man opeens een heel ander mens wordt Frederik is met zijn vrouw Mia en tienerzoon Nicholas met vakantie op Mallorca. Ze volgen een bergweg met haarspeldbochten. Als Nicolas vrolijk roept: ‘Harder pap’, gaat zijn vader er vol in.

Steeds sneller rijdt hij, tot Mia en Nicholas hem angstig manen om rustiger te rijden. Ze ontsnappen maar net aan een ongeluk. Boos stappen ze uit de auto en Frederik maakt Mia grote verwijten.

Dan blijkt dat er iets niet goed zit in de relatie. Direct daarna krijgt hij een epileptische aanval. In het ziekenhuis wordt ontdekt dat hij al lange tijd een hersentumor heeft, die persoonlijkheids- en dus gedragsveranderingen veroorzaakt.

Roekelozer Terugkijkend op de afgelopen jaren, vraagt hoofdpersoon Mia zich af of dit vreemde gedrag alleen door de tumor is veroorzaakt of dat zijn handelswijze door ‘levenservaringen’ is veranderd.

Haar huwelijk, haar leven, alles komt op losse schroeven te staan. Ze realiseert zich dat Frederik drie jaar geleden emotioneler is geworden. Doordat hij zijn gevoelens beter kon uiten, werd hun familieleven aanvankelijk beter, maar zijn roekeloosheid blijkt grote problemen te hebben veroorzaakt op het werk. Tot dan toe werkte Frederik

succesvol als rector op een middelbare school. Als aan het licht komt dat hij daar tonnen verduisterd heeft, probeert Mia te bewijzen dat hij ziek was en onschuldig is. De school claimt dat hij zelf wel verantwoordelijk was. Een rechtszaak moet uitmaken wie blaam treft: Frederik of de hersentumor?

Het hele (huwelijks- en gezins)leven van voor en na de tumor komt onder een vergrootglas te liggen. Hersenchirurgen, psychiaters, maar ook zijzelf moeten aantonen dat het niet Frederik was die fraude pleegde, maar dat dit kwam door zijn ziekte. In soms pijnlijke terugblikken ben je getuige van zijn onvoorspelbare gedrag. De advocaten van beide partijen vragen na een getuigenis van een voorval uit Frederiks’ leven: ‘deed’ de tumor dit? Of was het Frederik zelf?

Fascinerend Via een lotgenotengroep ontmoet Mia advocaat Bernard Bergman. Hij verdedigt haar man in de rechtszaak. Ze worstelen zich door de laatste hersenonderzoeken en de kwestie van vrije wil. Mia vindt de werking van het brein fascinerend, hoe ingrijpend het haar leven dan ook op z’n kop zet. Ook in de

familiegroep bespreken ze vragen als: wat maakt wie we zijn? En: volgt ons brein de wetten van de natuur? Wel moet Mia haar huwelijk en haar leven heroverwegen, want ook zij is veranderd.

Dit spannende psychologische drama is gebaseerd op de Deense bestseller ‘Du forsvinder’ van Christian Jungersen (in het Nederlands vertaald als: ‘Ik heb je zien verdwijnen’). In Denemarken trok de film al volle zalen. De wetenswaardigheden van de verschillende personages over het brein, zet je zeker aan het denken. Bijvoorbeeld over hoe anders we anderen zien en hoe zelfbeeld ontstaat. Je wordt wel enigszins aangespoord om er meer over te weten te komen. Een van de vele boeken die daarbij kan helpen is: Haperende hersenen van Iris Sommer, waarin ze onder meer ingaat op hersenaandoeningen (al dan niet aangeboren). In haar onderzoeksgroep naar psychose van het UMC Utrecht zit Peter Martens, psychiater bij Reinier van Arkel. (zie pagina 42).

‘You disappear’ is vanaf donderdag 5 oktober te zien in de Verkadefabriek en andere filmtheaters.

REINIER ZOMER 2017

33

ACHTER GROND

Ambulantisering: wordt de geestelijke verzorging wel gevonden?

In de ontmoeting gebeurt ons werk Een gesprek met Caroline van der Horst, Corine Schapenk en Frans Meurkens over de ontmoetingsdag van pastores van het Bisdom ’s-Hertogenbosch en de rol en plaats van geestelijke verzorging in de veranderende geestelijke gezondheidszorg (ggz)

Door Nicole van de Gevel Foto's Toine Maurix

De jaarlijkse ontmoetingsdag van pastores van het Bisdom ’s-Hertogenbosch is dit jaar gehouden op onze locatie Zorgpark Voorburg in Vught. Op uitnodiging van de bisschop van ’s-Hertogenbosch, Mgr. dr. G. de Korte, waren pastores uit de instellingen en wijken bij ons te gast.

Vanwege ambulantisering hebben pastores in steden en dorpen steeds vaker te maken met inwoners die vastlopen, mensen met een psychiatrische hulpvraag. De afgelopen jaren is in de ggz het aantal klinische bedden afgebouwd; er heeft een verschuiving van zorg plaatsgevonden van intramuraal naar ambulant. De geestelijke verzorging daarentegen was en is nog steeds vooral gekoppeld aan de intramurale zorg. Het ontbreekt op dit moment aan continuïteit naar de wijk. Deze ontwikkelingen raken ten eerste de cliënt en hebben invloed op het werk van pastores, in de instelling en in de wijk. Dit was voor-

34

REINIER ZOMER 2017

al onderwerp van gesprek van de ontmoetings- en bezinningsdag.

de naaste omgeving van de cliënt, bijvoorbeeld familie en naasten.

De ontmoetingsdag Tijdens het inleidend programma gaven Frans Meurkens en Caroline van der Horst, pastores van Reinier van Arkel (RvA), een inkijkje in hun werk. Caroline is als geestelijk verzorger werkzaam binnen WZP (Wonen – Zorg – Participatie) en ZPO (Ziekenhuis- en Ouderenpsychiatrie).

Frans werkt vooral op Zorgpark Voorburg en is verbonden aan de verblijfsafdelingen. Corine Schapenk, teammanager van de FACT-teams vertelde over de zorg die zij verlenen. De cliënten die door onze FACT-teams worden behandeld en begeleid hebben vaak ernstige psychiatrische problematiek, die zich ook uit in beperkingen op maatschappelijk functioneren, wonen en werken. De zorg wordt zoveel mogelijk in de thuissituatie van cliënten gegeven, met behulp van hulpbronnen in

575 jaar Reinier van Arkel. Wat is er veranderd op het gebied van geestelijke verzorging?

Frans: “Er is veel veranderd en veel hetzelfde gebleven. In de zielzorg is het levensverhaal steeds meer centraal komen te staan vanuit een holistische mensvisie, aandacht voor ‘heel de mens’ en met de eigen geestelijke bronnen van de patiënt als uitgangspunt. In het verleden lag de nadruk vooral op het overdragen van het geloof en de verplichting deel te nemen aan kerkelijke rituelen.”

Ambulantisering en de invloed op geestelijke verzorging De ggz verschuift steeds meer van intramuraal naar ambulant. Het oude chronische is het nieuwe ambulant. De geestelijke verzorging daarentegen is nog steeds

vooral gekoppeld aan de intramurale zorg. Maar wat gebeurt daartussen, in de keten tussen intramuraal en ambulant?

Ook de geestelijke verzorging zou die verschuiving moeten maken maar dat is (nog) niet gebeurd. Er is geen continuïteit naar de wijk.

Caroline: “Belangrijk punt van zorg is dat de geestelijke verzorging onvoldoende gevonden wordt in de ambulante setting. In de klinische praktijk loopt het allemaal, maar ambulant zitten we op te veel afstand. Er is onvoldoende continuïteit naar en samenwerking met de keten. De opnames worden ook steeds korter. Neem nu een cliënt met een ingrijpende diagnose, die snel met ontslag mag, en die behoefte heeft aan geestelijke ondersteuning, die zul je moeten begeleiden in de overgang naar de thuissituatie. Dat is er nu niet of onvoldoende.”

Pastores in de wijk hebben steeds meer

te maken met mensen die in psychische nood verkeren. Zij willen wel graag hulp verlenen maar kennen onvoldoende de weg en zijn vaak te weinig thuis in de specifieke benadering van cliënten.

Andersom blijkt dat ook cliënten en hulpverleners van de FACT-teams de pastoraal werkenden in de wijk niet kunnen vinden. Corine: “We kennen inmiddels wel de keteninstellingen, maar de parochie in de wijk waar FACT-teams zijn gehuisvest, is voor hulpverleners ook moeilijker vindbaar. Gedeeltelijk als gevolg van het samengaan van diverse parochies. Daarnaast hebben cliënten verschillende of geen geloofsovertuigingen.”

Het is niet zoals vroeger dat mensen alleen protestant of katholiek zijn. Er zijn ook andere levensbeschouwingen, zoals boeddhisme en islam. Deze mensen moeten met hun vragen ook naar de juiste persoon of plek kunnen worden verwezen. Caroline is lid van het Platform voor

religie en levensbeschouwing, ’s-Hertogenbosch en omgeving. In dit platform zitten vertegenwoordigers van levensbeschouwelijke oriëntaties die met elkaar in dialoog willen. Het platform speelt ook een rol bij het veilig verwijzen van cliënten door goed naar de daadwerkelijke vraag te kijken en van daaruit een verantwoorde plek te vinden.

Welke oplossingen zien jullie zelf?

• Geestelijke verzorging in ambulante settings Er is momenteel beperkt en incidenteel aanbod van geestelijke verzorging voor ambulante cliënten, deeltijdgroepen en opnamevoorkomende groepen. Daar is wel behoefte aan.

>>

REINIER ZOMER 2017

35

>> In de ontmoeting gebeurt ons werk

ensen kampen met existentiële levensM vragen, vaak al op jonge leeftijd. Vragen die te maken hebben met aanvaarden en weer nieuwe stappen zetten om iets van het leven te maken. Ook vanuit de herstelvisie is een dergelijk aanbod, bijvoorbeeld een module op maat, onmisbaar.

• Maak geestelijke verzorging zichtbaar en toegankelijk Er is vooral behoefte aan meer toegankelijkheid en zichtbaarheid van parochies. Waar kun je terecht? De parochie en kerkelijke gemeente heeft hierin zelf een rol te vervullen door bekendheid te geven aan de netwerken die er al zijn, bijvoorbeeld het pastoraal uitzendbureau (PUB*). Maar ook de sociale wijkteams kunnen een rol vervullen. Den Bosch heeft zes sociale wijkteams. Bij vragen vanuit parochies weten zij bij welk FACT-team je terechtkunt en andersom geldt dit ook.

• Werk samen Instellingen en parochies moeten gaan samenwerken om continuïteit te bieden aan cliënten. Klinische opnames worden steeds korter. Als iemand tijdens een opname net een diagnose heeft gekregen en behoefte heeft aan geestelijke ondersteuning, zorg dan ook dat continuïteit geboden wordt naar de wijk.

* PUB: www.dagbestedingPUB.nl. Het PUB (bestuur, medewerkers en vrijwilligers) maakt zich sterk om mensen in de gemeente ’s-Hertogenbosch die in de knel zijn gekomen via ontmoeting en contact eigen kracht te laten ontdekken, waardoor ze in staat zijn maatschappelijk te participeren en sociaal isolement wordt voorkomen of beëindigd.

En… heet ook mensen welkom in kerkelijke gemeenschappen als ze zoekende zijn.

Ten slotte, wat willen jullie nog meegeven?

“Geloof is iets wat bespreekbaar gemaakt moet en kan worden. Misschien niet direct in een eerste gesprek maar bijvoorbeeld een tweede”, aldus Caroline. Het is belangrijk om te weten wat de behoefte van een cliënt is op het gebied van geloof.

Het zijn vaak ervaringsdeskundigen en de informele zorg die hier oog voor hebben en niet de professionele zorg. Dit heeft deels met ontkerkelijking te maken. “Hier is zeker nog winst te behalen.”

“De ontmoetings- en bezinningsdag was heel bijzonder.

Het was fijn om deze dag te organiseren, op onze locatie, direct aan ons werk. Het ging werkelijk om de zorg voor mensen en waar zij tegenaan lopen. Ook het gesprek met de bisschop was opbouwend.

Hij deelde onze zorgen en er was ook opening om verder te praten over bepaalde thema’s die de ggz, maar ook de kerk raken”, aldus Caroline en Frans.

36

REINIER ZOMER 2017

AANBOD

Specialistische Intensieve Traumatherapie (SITT) Nieuw aanbod Psychotraumacentrum

Vanaf september breidt het Psychotraumacentrum Zuid Nederland (PTC) het aanbod uit met Specialistische Intensieve Trauma Therapie (SITT). Dit nieuwe programma bestaat uit twee keer drie dagen intensieve behandeling met overnachting. Het unieke van dit aanbod binnen het Psychotraumacentrum is dat snel geschakeld kan worden als blijkt dat hoog specialistische zorg noodzakelijk is.

deze in het verlengde ervan aangeboden worden. Het PTC heeft de expertise om contextuele en gezinsfactoren die van invloed zijn op de problematiek en de behandeling te integreren in de PTSS-behandeling. Hierdoor is het mogelijk cliënten te behandelen die eerder onvoldoende resultaat behaalden in een traumatherapie. Dit hoogspecialistische behandeltraject spreidt zich over een langere periode uit.

Door Erik Welten

De SITT-behandeling bestaat uit verschillende groeps- en individuele therapieën die gedurende de dag aangeboden worden. Denk aan EMDR, imaginaire exposure, psycho-educatie en sport/bewegingstherapieën. In de avond zijn er verpleegkundigen aanwezig en wordt er overnacht.

Hierdoor is het mogelijk om in zeer korte tijd (twee weken) het behandeltraject af te ronden.

De SITT is voor cliënten met een complex posttraumatische stressstoornis (PTSS).

Bij een complexe PTSS staat naast de kernsymptomen (herbeleving, vermijdingsdrang en hyperarousal) een aantal problemen op het gebied van zelfregulatie op de voorgrond, bijvoorbeeld moeite met emotieregulatie of een verstoring van relationele vaardigheden.

Wanneer tijdens de SITT blijkt dat hoogspecialistische zorg noodzakelijk is, kan

Aanmelden PTSS kan het gevolg zijn van een traumatische ervaring zoals bij een ongeval, aanranding en verkrachting of fysiek geweld.

Wanneer u als verwijzer een vermoeden heeft dat een cliënt kampt met de gevolgen van een posttraumatische stressstoornis kunt u hem of haar aanmelden bij Entree van Reinier van Arkel. Vermeld ook altijd of het hier gaat om een terugkerende klacht.

Onderzoek Tegelijk met de start van dit nieuwe aanbod start een onderzoek van Dana Sofi en Elisa van Ee naar de effectiviteit van de hoogintensieve traumabehandeling. Wetenschappelijk onderzoek is een essentieel onderdeel van het Psychotraumacentrum Zuid Nederland. Elisa van Ee coördineert het reeds lopende onderzoek naar innovatieve specialistische interventies gericht op traumagerelateerde systeemproblematiek zoals Children Born of Sexual Violence( CBSV), After Deployment Adap-

tive Parenting Tools (ADAPT) en Multi Family Therapy (MFT).

Psychotraumacentrum Zuid Nederland: Expertzorg voor de behandeling van posttraumatische stressstoornissen Het Psychotraumacentrum Zuid Nederland (PTC ZN) is een TOPGGz-centrum voor specialistische en hoogspecialistische zorg. Waar eerder vooral veteranen, geüniformeerden, asielzoekers en vluchtelingen bij het Psychotraumacentrum Zuid Nederland (PTC) zorg ontvingen, opent het psychotraumacentrum tegenwoordig de deuren voor cliënten met milde, ernstige, en complexe PTSS. De missie van het PTC is het ontwikkelen en bieden van hoogwaardige zorg voor de effectieve behandeling van posttraumatische stressstoornissen (PTSS) in de specialistische en hoogspecialistische geestelijke gezondheidszorg. Het PTC is en blijft een expert op complexe traumabeelden die mede worden beïnvloed door de context en het gezin van cliënt en vice versa.

REINIER ZOMER 2017

37

Door Marjo Roes Foto Toine Maurix

Goos Zwanikkenprijs 2016 voor fotoproject

Leg De Dag Vast

‘Leg De Dag Vast’ is een van de vier winnaars van de Goos Zwanikkenprijs 2016.

Simon Goeman, persoonlijk begeleider van Beschermd Wonen Haarsteeg, bedacht dit mooie project. ‘Leg De Dag Vast’ zorgt er voor dat mensen met een psychische kwetsbaarheid momenten in hun leven kunnen vastleggen door middel van het maken van foto’s. Voordat Simon ging werken in de psychiatrie volgde hij de kunstacademie. Dat verklaart zijn affiniteit met fotografie. Tijdens zijn studie psychiatrie, leerde hij veel over herstel: zoeken naar de mogelijkheden van een cliënt, en hen ondersteunen in hun gezonde kant. En daar past dit project volgens hem heel goed in.

Foto’s maken lijkt zo gewoon, maar voor mensen met psychiatrische problematiek ligt dat heel anders. Het heeft vaak te maken met verlies van identiteit. Veel mensen vragen zich af of ze er nog toe doen, of hun leven ertoe doet. Wat maakt het uit dat je mooie momenten vastlegt? En zijn er wel mooie momenten? Maar er zijn ook mensen die er juist van balen dat ze geen tastbare herinneringen hebben.

Een tijd geleden kwam Simon een oude vriend tegen die ruim tien jaar binnen de muren van een psychiatrische instelling verblijft. “Hij liet mij op zijn kamer foto’s zien van zijn tienerjaren en studententijd, even samen herinneringen ophalen. Vanaf het moment dat hij in de psychiatrie belandde, heeft hij geen foto’s meer gemaakt. En dat vond hij zelf heel spijtig. Hij gaf aan dat

38

REINIER ZOMER 2017

hij graag een camera zou hebben gehad waarmee hij dingen had kunnen vastleggen.” Dat was voor Simon de aanzet voor het uitwerken van het idee om cliënten voor een dag een fotocamera te laten lenen, zodat ze aan die ene dag tastbare herinneringen kunnen overhouden.

Laagdrempelig Na het behalen van de prijs zette Simon een berichtje op Facebook over ‘Leg De Dag Vast’. Hij kreeg veel leuke en spontane reacties, van donaties tot voorstellen voor het opzetten van een fonds. Ook kreeg hij zes tweedehands camera’s aangeboden.

ACHTERGROND

Het project loopt nog niet zo hard. Simon: “Het is lastiger dan ik had verwacht. We zien dat cliënten erg in beslag worden genomen door hun eigen problematiek waardoor zij geen energie, en wellicht geen zin hebben om dit op te pakken. Als we de camera aanbieden aan cliënten,

ervaren ze het als een soort verplichting, en reageren ze met ‘moeten we dat?’.

De kunst is dit heel terloops te doen, het klein te houden, er moet geen druk op liggen. Je kunt vragen of iemand foto’s wil maken op momenten door het jaar heen, bijvoorbeeld tijdens een uitje of een

activiteit. Dan kunnen cliënten zelf hun plaatjes schieten. Je reikt het aan wanneer de situatie erom vraagt, wanneer je denkt dat het nodig kan zijn. Het wordt niet opgelegd.” >>

REINIER ZOMER 2017

39

In Memoriam:

Goos Zwanikken, oud geneesheer-directeur Reinier van Arkel, overleden

Voormalig geneesheer-directeur en emeritus-hoogleraar Goos Zwanikken is dinsdag 20 juni op 90-jarige leeftijd in ’s-Hertogenbosch overleden. Hij was van 1 november 1974 tot 1 februari 1985 geneesheer-directeur van de rechtsvoorgangers van Reinier van Arkel. Daarvoor werkte hij al geruime tijd als zenuwarts en chef-de-clinique binnen het psychiatrisch ziekenhuis Voorburg in Vught.

Als geneesheer-directeur leverde Goos Zwanikken een belangrijke bijdrage aan grote veranderingen van het psychiatrisch ziekenhuis Voorburg. Hij leverde een bijdrage aan het menswaardig maken en moderniseren van de instelling. Verstandelijk gehandicaptenzorg en psychiatrie werden van elkaar losgemaakt en het familiedenken en therapeutisch milieu geïntroduceerd. Ook benoemde hij de eerste geriater in Nederland.

Goos heeft zich altijd ingezet voor verbetering van de kwaliteit van leven voor degenen die langdurig van zorg afhankelijk zijn. Ook na zijn pensionering bleef hij dit doen, onder andere door de jaarlijkse uitreiking van de naar hem vernoemde prijs. Deze prijs werd in het leven geroepen om goede initiatieven van medewerkers, vrijwilligers en cliënten van Reinier van Arkel te stimuleren die betrekking hebben op cliënten/ bewoners die langdurig van zorg afhankelijk zijn, zowel ambulant als klinisch.

40

REINIER JULI 2017

>> Leg de dag vast Heeft er dan nog niemand gebruikgemaakt van deze mogelijkheid? “Jawel, we hebben een cliënt die foto’s heeft gemaakt, thuis.

Hij zag ertegenop om naar huis te gaan, vanwege de spanning, de confrontatie.

Toen hebben we gezegd: ‘neem de camera mee, dan kun je foto’s maken’, en daar stond hij gelukkig wel voor open. Hij reageerde in eerste instantie een beetje laconiek. Uiteindelijk heeft hij ongeveer driehonderd foto’s gemaakt, en die zijn nu overgezet op de laptop. Hij is bezig met het maken van een selectie, en dat vindt hij best lastig, voor een fotoboek of losse foto’s. De begeleiding stimuleert hem met het maken van keuzes. Het trainen van beslissingsvaardigheid komt ook op heel veel vlakken terug in het alledaagse leven.” En inmiddels hebben cliënten foto’s gemaakt tijdens de pas gehouden buurtbarbecue in Haarsteeg. “Zij hadden er zichtbaar plezier in het feest en zichzelf vast te leggen.”

Momenten van herinnering Kunnen andere bewoners een kijkje krijgen in deze vastgelegde momenten van hun huisgenoot, zodat ook zij enthousiast kunnen raken?

“Dat is niet de opzet van het project. Alleen als iemand er zelf behoefte aan heeft om zijn herinneringen te delen. Er is een voorstel geweest om foto’s te exposeren, maar dat gaat veel te ver. Het gaat om wat de persoon zelf met zijn herinneringen wil. Voor hetzelfde geld komen de foto’s op een usb-stick of in een mapje, en belandt dat mapje ergens onderin de lade.

Dan heeft het project toch zijn dienst bewezen.”

Mocht er toch te weinig belangstelling zijn, dan heeft Simon plan B al klaarliggen.

“Een goede vriend van mij is een bekende straatfotograaf die mensen vastlegt in hun leefomgeving; die weet daar zoiets moois van te maken. Ik zit eraan te denken om een keer met die fotograaf bij cliënten rond te gaan en op het moment zelf aan de mensen te vragen ‘wil je op de foto of niet’, dan is het ook laagdrempelig. Want als

40

REINIER ZOMER 2017

ik het van tevoren ga aanbieden dan worden mensen vaak snel druk, wordt de situatie beladen. Dan vragen cliënten zich af ‘zie ik er goed uit’, maar daar gaat het helemaal niet om. Het gaat om het moment en om de herinneringen.”

Inkijk Het project richt zich nu voornamelijk op woongroep Haarsteeg, maar het zou nog mooier zijn als dit project kan worden uitgebreid naar andere afdelingen binnen Reinier van Arkel.

Simon: “Als prijs heb ik 500 euro gekregen.

Hiervan heb ik bijna niets hoeven besteden, omdat de zes camera’s zijn gedoneerd. Het geld blijft bewaard en kan worden gebruikt voor het afdrukken van foto’s of voor het inhuren van de straatfotograaf die langs de afdelingen of woningen gaat.”

Het is mooi dat cliënten de gelegenheid krijgen zelf hun foto’s te maken, van dingen die zij belangrijk vinden. En als ze die wellicht willen delen met anderen, dan zou het een inkijk in zijn of haar leven kunnen geven, ook al is het maar van één dag, een soort van documentaire. Misschien kun je iemand dan beter begrijpen.

Ben je enthousiast geraakt over dit idee en wil je meer informatie, mail dan naar Simon: s.goeman@reiniervanarkel.nl

Khalid maakte deze selfie tijdens de buurtbarbecue in Haarsteeg

B O E K E N P SYC H I AT R I E Door Maria Jansen

Vergeten slachtoffers Psychiatrische inrichting De Willem Arntsz Hoeve in de Tweede Wereldoorlog Marco Gietema en Cecile Aan de Stegge proberen een verklaring te geven voor het feit dat er tijdens de gehele periode van de Tweede Wereldoorlog op de Willem Arntsz Hoeve 1.163 patiënten overleden. Vrijwel nergens lag het sterftecijfer onder de Nederlandse burgers in de oorlogsjaren op een zo hoog niveau.

Om te laten zien hoezeer de inrichting door de oorlog werd ontwricht, begint het boek met de recente geschiedenis van de instelling vóór de oorlog. De Willem Arntsz Hoeve was een moderne psychiatrische inrichting die tot de voorlopers in Nederland behoorde. Ze was een van de eerste inrichtingen waar de actievere therapie werd ingevoerd en waar nazorg werd verleend door psychiatrisch verpleegkundigen en wijkverpleegkundigen.

Vervolgens komt de nadruk te liggen op het dagelijks leven in de Hoeve eind jaren dertig tot eind 1942 en de vervanging van het regentencollege door nationaalsocialisten. Versobering is het kenmerk in deze periode. Gebrek aan materialen voor de arbeidstherapie, tekort aan water, zeep en voeding, gevolgd door gewichtsverlies en verminderde weerstand.

De gedwongen evacuatie van meer dan 800 patiënten uit de kustprovincies naar de Willem Arntsz Hoeve leidt tot een

aantal belangrijke problemen. Het totaal aantal bedlegerige patiënten neemt sterk toe en daarmee ook het risico op verspreiding van besmettelijke ziekten.

Ruim aandacht is er voor de ideeën over psychiatrische patiënten in de eerste helft van de twintigste eeuw en hoe het gedachtegoed van de NSB zich hiertoe verhield, de uitwerking ervan in de praktijk en de invloed van deze ideologie op het beleid van het bestuur van de Willem Arntsz Stichting. Joodse patiënten worden uitgeleverd aan de Duitse bezetter en artsen die hiertegen protesteren worden eveneens gearresteerd en afgevoerd. De geneesheer-directeur neemt ontslag en wordt vervangen door een nationaalsocialistische directeur. Het is al snel duidelijk dat het belang van de patiënten noch bij het bestuur, noch bij de geneesheer-directeur vooropstaat.

Het is bijna niet voor te stellen wat patiënten en personeel hebben moeten doorstaan in de maanden voorafgaand aan en tijdens de hongerwinter van 1944-1945, in de koude, donkere, vochtige en overbevolkte paviljoens, verkleumd en uitgehongerd.

De schrijvers besluiten met een nauwkeurige analyse van het totale sterfteverloop onder de patiënten op het terrein van de Willem Arntsz Hoeve, en de vraag hoe het komt dat dit drama vergeten kon worden.

De feiten spreken voor zich. Door uitputtend onderzoek en een enorme hoeveelheid bronnen, is een verhaal ontstaan dat zichzelf vertelt. Door de ordening in vijf periodes ontvouwen de gebeurtenissen zich in logische volgorde. De schrijvers wekken de interesse met een stukje geschiedenis over de psychiatrie in de vooroorlogse jaren. Vervolgens pakt het je door de problemen bij het uitbreken van de oorlog, om daarna boosheid te wekken over de gebeurtenissen rondom het nationaalsocialisme en verbazing over hoe men kan overleven onder die omstandigheden. Uiteindelijk blijft de lezer in stille verbijstering achter, met de vraag hoe andere instellingen door de oorlog zijn gekomen.

Het boek laat zien hoeveel invloed ideologieën hebben op kwetsbare groepen en is in onze tijd actueler dan ooit.

Warm aanbevolen!

Marco Gietema & Cecile Aan de Stegge Vergeten slachtoffers : Psychiatrische inrichting De Willem Arntsz Hoeve in de Tweede Wereldoorlog Amsterdam, Boom, 2017 ISBN 9789089539465

REINIER ZOMER 2017

41

ACHTER GROND

Psychose, nog een wereld te ontdekken Door Martine Koopman Foto Toine Maurix

Peter Martens is psychiater van het Vroege Interventie Psychose-team (VIP-poli) bij Reinier van Arkel. Hier komen cliënten die voor de eerste of tweede keer in een psychose raken. “Mijn drijfveer is de behandelingen te verbeteren voor mensen met een psychose”, en daarvoor is Peter naast behandelaar ook onderzoeker, . In zijn promotieonderzoek probeert hij aan te tonen of een ontstekingsremmend medicijn mogelijk het denkvermogen verbetert. "Over het algemeen geldt: hoe eerder je kunt starten met de behandeling, hoe sneller je herstelt. Je zou vooral bij jongeren veel eerder willen ingrijpen."

“Veel is nog niet bekend over psychoses”, zegt Peter. “Een voorbeeld: waarom worden mannen in de leeftijd van 17-20 jaar voor het eerst psychotisch? En vrouwen vaak pas rond de 25 jaar? Dat vrouwen ouder zijn, werkt wel in hun ‘voordeel’, omdat ze dan vaak al gesetteld zijn en een sociaal vangnet hebben. Daardoor wordt het – door henzelf of anderen - eerder opgemerkt dat het niet goed met hen gaat. Ze komen in het begin van hun ziek-

42

REINIER ZOMER 2017

te in behandeling, en dan is de prognose ook beter. Jonge mannen in de risicogroep daarentegen hebben nog helemaal geen vastigheid. Ze kennen zichzelf ook nog niet. Iemand van 18 jaar wil zich een beetje loswrikken van zijn familie. Ouders zien daardoor niet zo snel dat er iets aan de hand is. Ze vinden wel dat hun zoon zich bijvoorbeeld te vaak opsluit in zijn kamer en de hele dag op bed ligt, maar dat doen zijn puber-vrienden ook. Dus het duurt lang voordat mensen aan de bel trekken. Je zou veel eerder bij die groep willen ingrijpen.”

“Vaak meldt onze doelgroep zich bij de (huis)arts of het ziekenhuis met stress, (vage) angstklachten of een depressie.

Daarmee komen ze dan dikwijls terecht bij de crisisdienst of een ander ggz-team.

Met een uitgebreide vragenlijst kun je deze cliënten die eigenlijk psychose-klachten hebben, eruit halen. En kun je hen sneller behandelen, en sterker en weerbaarder maken. Ook is het belangrijk dat ze hulp zoeken als ze merken dat het niet goed gaat. Als mensen zich van sociale

contacten gaan terugtrekken, dan gaat bij mij een alarmbel af. Over het algemeen geldt: hoe eerder je kunt starten met de behandeling, hoe sneller je herstelt.

Onderzoeksgroep UMC Utrecht Alles wat met psychoses te maken heeft, intrigeert Peter. Naast zijn werk als behandelaar maakt hij deel uit van de onderzoeksgroep van prof. Iris Sommer van het UMC Utrecht. Het is een samenwerking van behandelaars en onderzoekers van verschillende (academische) ziekenhuizen en ggz-instellingen die gespecialiseerd zijn in de behandeling van psychose. “Waar psychoses vandaan komen, weten we nog niet zo goed. Het heeft te maken met biologische en omgevingsfactoren (bijvoorbeeld blowen), en erfelijkheid. Ook het wonen of opgroeien in een stad kan, als je er gevoelig voor bent, een risico vormen om psychotisch te worden. Als er genoeg factoren ongunstig zijn, kan iemand psychotisch worden. Er gebeurt iets in dat brein.

We onderzoeken nu de link tussen immuunsystemen en psychosen. Er zijn aanwijzingen dat de natuurlijke afweer ver-

hoogd actief is bij mensen met psychose, vooral in het begin van de ziekte.”

Peter Martens privé Het vermoeden bestaat dat dit ervoor kan zorgen dat mensen problemen ervaren met denken of weinig energie hebben. De verhoogde afweer kan de hersencellen aantasten en zo de klachten verergeren.

Als dit zo is, zou een ontstekingsremmend middel dit kunnen tegengaan. Zo’n middel is simvastatine. Dat medicijn bereikt de hersens. Als het klopt dat daar een immuunreactie veroorzaakt wordt, dan kan het zijn dat dit medicijn zorgt dat mensen minder erge symptomen hebben, of sneller herstellen. Het cognitieve functioneren, dus de intelligentie en de snelheidsverwerking, bij mensen met een psychose gaat vaak achteruit. Simvastatine heeft daar mogelijk positief effect op. Het onderzoek is nog in volle gang, dus resultaten zijn nog niet bekend.

Ben er weer “De psychose zelf kunnen we redelijk behandelen met antipsychotica. Zeker als je mensen in het begin van hun ziekte al be-

“Voor mijn werk ben ik veel in Vught te vinden, maar ik woon in België, omdat ik de ruimte miste. Ik heb tien jaar in Tilburg gewoond en heb mijn vrouw - zij is Nederlandse - daar ontmoet. Toen we kinderen kregen, woonden we in een te klein huis aan een drukke weg. We waren altijd al van plan ooit in België te gaan wonen en daar een (modern) huis te bouwen, en dat hebben we nu eerder gedaan. We wonen in een klein dorp. In mijn vrije tijd speel ik basgitaar, al heb ik er nu weinig tijd voor. Ik heb altijd in bandjes gespeeld. Genre: rock.

Verder loop ik hard en vind ik het fijn om met mijn handen bezig te zijn.”

handelt, kunnen ze goed herstellen”, vertelt Peter. Lastig soms, want mensen met een psychose zijn vaak achterdochtig, angstig of schamen zich. Deze typische eigenschappen weerhoudt hen ervan hulp te zoeken. “Als ze te lang psychotisch blijven rondlopen”, zegt Peter, “wordt de prognose om te herstellen slechter.

Als de psychose voorbij is, blijven de cognitieve problemen over. Je hoort dan klachten als: ik kan zo moeilijk denken. Ik kom niet meer vooruit. Ik heb nergens zin

in. En daardoor kun je je oude leven niet oppikken. Vaak duurt dat maanden tot soms één tot twee jaar voordat mensen kunnen zeggen: Ik ben er weer, ik heb het gevoel dat ik ben waar ik was voor de psychose. Die periode wil je beperken of verkorten. Als je weet dat ook hier het immuunproces een rol speelt, dan kun je daarop ingrijpen. Dit onderzoek is een voorloper van waarschijnlijk nog veel meer onderzoek.

>>

REINIER ZOMER 2017

43

>> Psychose, nog een wereld te ontdekken

VIP-team Voor mijn afstuderen als psychiater werkte ik in Tilburg op een afdeling voor mensen met psychotische klachten. Den Bosch had geen behandelaanbod voor deze mensen, zo kwam ik op het idee om er een te starten. Vanuit het team psychotische stoornissen is het VIP-team ontstaan.

We zijn een soort eerste opvang voor mensen met een psychose.

Als cliënten uitstromen, dan kunnen ze bijvoorbeeld terecht bij het FACT-team.

We proberen iemand zo snel mogelijk weer op de rit te krijgen. Belangrijk is dat ze hun brein weer gaan gebruiken. De sociaal psychiatrische verpleegkundigen (spv’en) en verpleegkundigen stimuleren de cliënten om hun opleiding of baan weer op te pikken. En als dat niet lukt, is het goed om op een andere manier bezig zijn. We hebben hier bijvoorbeeld ook een run-

ninggroep. Deelnemers rennen of wandelen één keer per week.

Vier jaar in beeld De ontwikkeling die ik zie in die tien jaar dat de poli bestaat, is dat hoe actiever je behandelt, hoe minder mensen je hebt die een recidive krijgen. Nadat onze cliënten de hoofdbehandeling hebben gehad, en de psychose voorbij is, proberen we hen wel een jaar of drie, vier in beeld te houden. Het advies is nu nog om twee jaar medicijnen te gebruiken. Nieuw onderzoek moet gaan uitwijzen of dat niet korter kan bij sommige mensen.”

Meer informatie: VIP-team (Vroege Interventie Psychose) Zilverlinden Parklaan 10 in Vught T (073) 658 68 03 Folder VIP via www.reiniervanarkel.nl/psychose Onderzoek: www.psychoseconsortium.nl

Vroege Interventie Psychose-poli Vught Entree via doorverwijzing (huis)arts Huisartsen kunnen de VIP-poli ook bellen voor consultatie: T (073) 658 68 03 Op dit moment capaciteit voor 140 cliënten Leeftijd grootste behandelgroep: 17-50 jaar Team-samenstelling: psychiater (Peter Martens), gz-psycholoog en gz-psycholoog i.o., drie spv’en, drie verpleegkundigen, twee arts-assistenten en een leerling verpleegkundige.

Doel behandeling: het behandelen van de psychose en het leven van de cliënt zo snel mogelijk weer op de rit te krijgen.

44

REINIER ZOMER 2017

Aanbod na intake o.a. behandeling door spv, medicamenteuze behandeling, hulp bij het weer oppakken van de verschillende levensgebieden, psychologische behandeling, vaktherapie en psycho-educatie.

Deeltijdbehandeling, onder andere om klinische opnames te voorkomen en/of te verkorten.

Duur: 3 dagen per week, gedurende een half-tot een jaar. Soms korter.

Familieleden en/of ander naastbetrokkenen worden zo veel mogelijk bij de behandeling betrokken, onder andere door aanwezigheid bij de behandelplanevaluatie (uiteraard samen met de cliënt).

Ook is er een psycho-educatiecursus voor naastbetrokkenen.

NIEUW AANBOD

Door Marjo Roes

Second opinion Farmacotherapie-adviespoli Unieke samenwerking Reinier van Arkel met het Jeroen Bosch Ziekenhuis, apotheek ZANOB en het Bijwerkingencentrum Lareb

Vanaf februari 2017 heeft Reinier van Arkel een Farmacotherapie-adviespoli. Deze poli is gehuisvest in het centrum voor Ouderenen Ziekenhuispsychiatrie, locatie Jeroen Bosch Ziekenhuis. Het idee kwam tot stand na overleg met de cliëntenraad, die aangaf dat er vraag was naar ‘tweede meningen’ binnen de instelling op het gebied van medicatiebeleid.

De opzet van deze poli is grensverleggend en vernieuwend; Reinier van Arkel werkt hierin samen met de multidisciplinaire vakgroep Klinische Farmacologie van het Jeroen Bosch Ziekenhuis, apotheek ZANOB en het landelijke Bijwerkingencentrum Lareb. Daarnaast is Reinier van Arkel begin 2017 gestart met een nieuwe onderzoekslijn: Klinische Farmacologie, onder leiding van Koen Grootens, psychiater-klinisch farmacoloog.

Wat is de Farmacotherapie-adviespoli?

De adviespoli is bedoeld voor cliënten en behandelaren van Reinier van Arkel die vragen hebben over medicatiebeleid. Zij kunnen hier terecht voor adviezen/tweede meningen over o.a. het behandelen en voorkomen van bijwerkingen, medicatie en comorbiditeit, combinaties van geneesmiddelen, therapieresistentie, medicatiespiegels en farmacogenetica.

Vooralsnog gaat het om een pilot voor de duur van een jaar; na een half jaar zal er worden geëvalueerd. De uitvoering van de adviespoli ligt bij Koen Grootens, Walter Hermens (ZANOB) en een ouderejaars AIOS psychiatrie van de polikliniek centrum Ouderen- en Ziekenhuispsychiatrie.

Onderzoekslijn ‘Klinische farmacologie’ ‘Klinische farmacologie’ is een nieuwe onderzoekslijn naast de onderzoekslijnen ‘Trauma’ en ‘Persoonlijkheidsstoornissen’. Bij ‘Klini-

sche farmacologie’ gaat het om onderzoek op het gebied van medicatie dat directe relevantie heeft voor ggz-cliënten. “In samenhang met de nieuwe farmacotherapie-adviespoli willen we werken aan het voorkomen en behandelen van bijwerkingen, en het verbeteren van patiëntbetrokkenheid in farmacotherapiebesluiten (gedeelde besluitvorming). Ook richten we ons op studies naar het afbouwen van medicatie, een vaak geopperde wens van de cliënten.” Daarnaast komt met deze onderzoekslijn de deur ook open te staan naar verdere betrokkenheid van de multidisciplinaire vakgroep klinische farmacologie in het JBZ, en universitaire centra. Hoofd van de onderzoekslijn is psychiater-klinisch farmacoloog Koen Grootens.

Op dit moment zijn drie promotieprojecten in samenwerking met een aantal universitaire centra opgestart.

REINIER ZOMER 2017

45

Door Martine Koopman Foto Toine Maurix

ACHTERGROND

Ambulant-Jeugd wie doet wat?

Herlaarhof, expertisecentrum voor kinder- en jeugdpsychiatrie maakt werk van het actief betrekken van ouders en verzorgers bij de behandeling van kinderen en jeugdigen. Waar mogelijk gaan de behandelaars naar de gezinnen toe, zijn in de wijk aanwezig of werken samen in het sociale domein. De ambulante tak van Herlaarhof bestaat uit vier teams: FACT-Jeugd, Jeugdhulpverlening (JHV) ofwel team ambulante gezinsbegeleiding, ambulante gezinsbehandeling en het team van poliklinisch ambulant begeleiders. Door de transitie zijn ze volop in ontwikkeling. Maar wat doen de teams? En wat zijn de verschillen? (*)

FACT-Jeugdteam Het team FACT (Functional Assertive Community Treatment) bestaat uit gespecialiseerde medewerkers, uit verschillende disciplines van Herlaarhof en Verslavingszorg.

Alle kennis zit in één team, waardoor de cliënt zo goed mogelijk begeleid wordt in de eigen woonomgeving. Belangrijk uitgangspunt van de aanpak is dat hulp vanuit één team wordt aangeboden op gebied van meervoudige complexe (psychiatrische) problemen.

Ook gaat het om problemen op meerdere gebieden, zoals: school, werk of inkomen.

Het FACT-jeugdteam is voor jongeren, die langdurende intensieve zorg nodig hebben. Jongeren zijn bijvoorbeeld van school gestuurd, hebben geen inkomen en/of zelfs geen onderdak. Of er zijn conflicten of het gezin is overbelast. Voor deze jongeren is de stap om professionele hulp te zoeken vaak te groot. Ze kunnen de weg naar de reguliere hulp niet vinden of willen niet geholpen worden.

Het team probeert deze jongeren te benaderen, bijvoorbeeld thuis of op straat, via de ouders, de school, of het wijkteam. De

46

REINIER ZOMER 2017

kracht van het team is dat ze regelmatig en net zo vaak contact zoeken, tot die deur opengaat om de jongere te bereiken.

Het doel is het ondersteunen en verbeteren van de situatie van de jongere. Zodra deze stabiel is, vindt overdracht plaats naar bijvoorbeeld een wijkteam. De zorg kan een tot drie jaar duren.

Gemeenten, huis- en jeugdartsen en medisch specialisten kunnen jongeren aanmelden. Ouders, jongeren en verwijzers kunnen altijd contact opnemen voor vragen.

Voorbeeld Mark (*) is veel op straat en heeft vrienden die hem negatief beïnvloeden. Hij hangt met hen rond en spijbelt op school. Hij maakt veel ruzie met zijn ouders en broertje. Mark heeft veel negatieve gedachten en denkt steeds vaker na of hij zo wel verder wil leven. Samen met zijn vrienden steelt hij een fiets. De wijkagent heeft hem betrapt. Via het wijkteam is FACT erbij gekomen. Samen met het maatschappelijk werk is het FACT in gesprek met Mark en zijn ouders hoe ze hem kunnen beschermen tegen negatieve beïnvloeding en hoe ze zijn zelfbeeld kunnen versterken waardoor zijn suïcidale gedachten afnemen.

Team ambulante gezinsbegeleiding (Jeugdhulpverlening) De begeleiding richt zich op de hulpvraag van ouders en kind. Er wordt gewerkt vanuit het hulpverleningsplan. Een hulpverlener komt op afspraak bij het gezin thuis of in het netwerk van het kind, zoals school of sportclub. Ambulante gezinsbegeleiding kan ook worden ingezet als een ‘terug-naar-huis-traject’, wanneer kinderen tijdelijk op de verblijfsgroep zijn geweest. Hierdoor wordt de stap naar huis minder groot.

De zorg is bedoeld voor gezinnen die - tijdelijk- kampen met problemen op het gebied van opvoeding en opgroeien. Zij krijgen opvoedkundige en pedagogische begeleiding waarbij meestal sprake is van een complexe sociale situatie. Er kan daarbij ook sprake zijn van psychiatrische problematiek.

De gemeentelijke wijkteams kunnen met een passende indicatie verwijzen naar dit team. * De namen van Mark, Marieke en Mo zijn verzonnen.

De voorbeelden zijn wel gebaseerd op echte praktijkgevallen.

Voorbeeld Marieke heeft veel ruzie met medeleerlingen op school. Ze wordt gepest. De ouders van Marieke weten niet goed hoe zij hiermee om moeten gaan en krijgen weinig contact met hun dochter. Marieke wordt steeds opstandiger en brutaler tegen haar ouders en wil eigenlijk niet meer naar school. Samen met de ouders kijkt de begeleider hoe zij Marieke kunnen helpen en een beter contact met haar kunnen krijgen. Ook willen ouders leren hoe zij het negatieve gedrag van hun dochter kunnen begrenzen.

Team ambulante gezinsbehandeling Behandelaars geven de ouders handvatten voor een andere benadering van hun kind, zodat zij als ouders weer regie ervaren. En wordt competentiegericht met jongeren gewerkt aan de behandeldoelen uit het behandelplan. Behandelaars hebben een adviserende rol, maar zijn ook vaak een rolmodel. Er is altijd sprake van complexe ggz-problematiek.

Bij dit team komen over het algemeen gemotiveerde cliĂŤnten: vaak ouders met een hulpvraag. Het team begeleidt de ouders korte tijd (gemiddeld ongeveer 4 maanden)

naar wat ze verder kunnen doen om het hele gezin - en dus ook hun kind(eren) - vooruit te helpen.

Aanmelding gaat via interne doorverwijzing. De behandelaar die doorverwijst blijft betrokken bij de behandeling. Er is een ggz-indicatie voor nodig.

Voorbeeld Mo heeft net de diagnose autismespectrumstoornis gekregen. Zijn ouders willen hiermee leren omgaan en voorkomen dat er steeds spanningen zijn en ruzie is tussen de gezinsleden. Een stap in de behandeling kan psycho-educatie zijn om als gezin te leren omgaan met een kind met autisme. Samen leren zij beter met elkaar te praten en elkaar te respecteren met de beperkingen die er zijn. Er worden weer meer complimenten naar elkaar uitgesproken. Zeggen wat je goed kunt, helpt!

Poliklinisch ambulant begeleiders Bij de polikliniek kom je op afspraak. Op de polikliniek kan men terecht voor bijvoorbeeld diagnostiek, behandeling of psycho-educatiecursussen voor ouders en gezinnen. CliĂŤnten kunnen via doorverwijzing

Kortom: Externen moeten twee routes weten: het ene pad is FACT-Jeugdteam, dat is echt bemoeizorg.

Het andere pad is via het Aanmeld & Consultatieteam Herlaarhof. Dan is de keuze: ambulante begeleiding of behandeling door de polikliniek. Deze polikliniek schaalt op of verwijst door naar bijvoorbeeld het team ambulante gezinsbehandeling. Een crisisteam voor ambulant (IHT-team = Intensive Home Treatment) is in ontwikkeling en werkt samen met de volwassenenpsychiatrie.

Dit team geeft intensieve zorg in de thuissituatie. (zie pagina 9)

vanuit de polikliniek ook in aanmerking komen voor ambulante gezinsbehandeling.

Contact en aanmelden Gemeenten, huis- en jeugdartsen en medisch specialisten kunnen kinderen aanmelden bij Herlaarhof. Ouders, jongeren en verwijzers kunnen altijd contact opnemen voor vragen. Het Aanmeld & Consultatieteam Herlaarhof (ACH) is bereikbaar via: Herlaarhof: 0900-20 20 700 (tijdens werkdagen van 9.00-17.00 uur) www.Herlaarhof.nl

REINIER DECEMBER REINIER 2016 ZOMER19 2017

47

HET CREA-ATELIER VAN DEMARRAGE WAS IN MILAAN

Vanaf 2015 maken cliënten van Reinier van Arkel samen met cliënten van Cello het servies >KOM. Dit verhalend servies bevat de levensverhalen van cliënten. De soms nare ervaringen zijn door de cliënten vertaald naar iets moois.

In April vond de tweede editie plaats van ‘Dutch Design Isola’ tijdens de Salone del Mobile. Dit jaar presenteerde Social Label zich op deze belangrijke en grote designbeurs in Milaan.

Het was een enorme belevenis, het was 34 jaar geleden dat ik had gevlogen.

Bij Social label gaan kunst, werk en zorg hand in hand. >KOM wordt gemaakt door cliënten van Cello en Reinier van Arkel (Demarrage). >KOM is een verhalend servies ontworpen door Edwin Vollebergh van Studio Boot.

De makers van het Crea-atelier van Reinier van Arkel gaven workshops in Milaan.

En ik had nog nooit met de metro gereisd.

Spannend was het interview in het Engels met de pers uit Hong Kong.

Deze nam de tijd voor ons en er werden veel foto’s gemaakt.

d e collega-makers van Cello en RIBW Brabant waren er ook bij.

48

REINIER ZOMER 2017

We zijn door deze ervaring gegroeid. We hebben onze grenzen verlegd en onze horizon verbreed.

Ik blijf het geweldig vinden om aan het servies te werken en zo mijn verhaal te delen.

De reis naar Milaan maakte me daar extra bewust van.

Als ze me volgend jaar vragen of ik weer meega, dan zeg ik zonder nadenken ja!”

We zaten in een prachtig klein huis in de wijk Isola, helemaal ingericht met alle labels. De film over het product >KOM draaide continu en bracht het maakproces heel mooi in beeld.

B ezoekers uit verschillende landen waren erg onder de indruk en stelden veel vragen in vreemde talen. Marina en Ans schakelden snel en het ging hen steeds beter af.

Social label lanceerde de publicatie Design Works, 'an open book on designing labour'. Petya van Vliet, directeur WZP van Reinier van Arkel, kreeg het eerste exemplaar uitgereikt.

Power of Social Design 沒有人應該被遺忘 設 計 是 改 善 生 活 的 方 法， 這 句話任何設計學生都會知道，然而 主流設計的目標顧客往往是健全人 士，弱勢社羣的權益受忽視，有設 計師嘗試把目標用家轉移，讓老弱 病患等邊緣人成為主角，甚至讓他 們參與設計，賺取更合理收入，重 投社會。

Internationale aandacht was er voor Social Label van onder andere Elle Décor Itali en Label Magazine Polen. 明周 046

W e hadden een gezamenlijke workshop met de makers van >LICHT werkzaam bij RIBW Brabant. Je deelt met elkaar datzelfde gevoel van trots.

32_032-061_bs.indd 46-47

REINIER ZOMER 2017

49

UITZICHT

Waanzinnige sier

Het Haarlems Sieraad Collectief, het CODA museum Apeldoorn en Reinier van Arkel konden cliënten van GGnet in Apeldoorn blij maken met vrijkaarten voor het CODA museum. Daar liep de tentoonstelling Waanzinnige Sier. “Het was super en de patiënten hebben enorm genoten, ” vertelt Rikie van der Veer van GGNet Apeldoorn. “Pascal Arts van het CODA Museum zorgde voor de ontvangst met thee en koffie en Hilde Foks van het Haarlems Sieraad Collectief verzorgde een rondleiding. Zoiets is altijd leuk, want je oren horen dan meer dan je ogen zien. En het was helemaal bijzonder omdat Hilde een van de kunstenaars was die in het CODA exposeerde.”

In het Jeroen Boschjaar, 2016, lieten twaalf kunstenaars zich inspireren door zijn werk.

Deze sieraden werden vervolgens gedragen door cliënten en medewerkers van Reinier van Arkel en geportretteerd door fotograaf Marja Sterck.

.

50

REINIER ZOMER 2017

Nex2Next voor begeleiding Het Nex2Next-programma ondersteunt mensen met een psychiatrische achtergrond en/ of met een verslaving bij hun hersteltraject.

Het gaat om gratis begeleiding in de eigen vertrouwde omgeving, vooral gericht op dagbesteding, zingeving en eventueel betaald of onbetaald werk. Daarnaast richt het programma zich op huisvestingszaken, schuldenproblemen, zorgvraagstukken, uitkeringen, en dergelijke. Nex2Next is een onafhankelijk platform waarin onder andere zorginstellingen, vrijwilligersorganisaties, huisartsen, gemeenten, verzekeraars en wijkteams met elkaar samenwerken. De cliënt heeft de regie over zijn eigen hersteltraject en krijgt daarbij ondersteuning van iemand die eigen herstelervaringen kan omzetten in hoop, kracht en perspectief. Deze ervaringsdeskundigen hebben een groot

netwerk waarmee vragen en problemen te lijf worden gegaan. Ze werken individueel of in groeps- of projectverband (bijvoorbeeld het project Respijthuis). Waar dat nodig is, wordt hulp ingeroepen van professionals.

Voor vragen en aanmelding kun je contact opnemen met Marcella Mulder (06-12 31 19 07 of marcella.mulder@nex2next.xyz). Zij kan ook meer over het programma en de mogelijkheden vertellen. Als je contact opneemt, word je in ieder geval binnen 24 uur teruggebeld!

Er is geen enkele goede reden om te wachten!

Nico Hopman Programmaleider 06-21 22 50 40 nico.hopman@nex2next.xyz

Maashoeve zorgboerderij zelfstandig Na 12,5 jaar samenwerking tussen zorgboerderij De Maashoeve en Reinier van Arkel, gaat de zorgboerderij zelfstandig verder.

Zorgboerderij de Maashoeve is een boerderij gevestigd in de polder in Haarsteeg met daarnaast een zorgtak. Het is een traditioneel melkveebedrijf met ongeveer 80 melkkoeien en het nodige kleinvee. Uiteraard zijn er vele hectares weiland en landbouwgrond rondom de boerderij.

Het bedrijf biedt een mooie rustige en veilige werkplek waar begrip en respect voor elkaar hoog in het vaandel staan. Voor de een is het dagbesteding, voor de ander is het opdoen van arbeidsritme en voor weer een ander is het aanleren van nieuwe vaardigheden, die verder kunnen leiden naar scholing en/of werk. Maar voor iedereen geldt dat het fijn is om met anderen te werken, je meer zelfvertrouwen en het gevoel te krijgen dat je nuttig bent en dat mensen op je kunnen rekenen. www.zorgboerderijmaashoeve.nl

Dwangwijzer beschikbaar als app De dwangwijzer-app, speciaal voor hulpverleners die te maken hebben met dwang en drang in de behandeling – is door GGz Centraal beschikbaar gesteld voor iedereen.

Een jaar geleden is op veler verzoek het Bopz-proces overzichtelijk en handzaam op papier gezet. Deze zogenaamde dwangwijzer op www.dwangwijzer.nl bleek al snel een groot succes. Om het nog makkelijker te maken is er nu een dwangwijzer-app gemaakt.

Zo hoef je niet meer te zoeken, de informatie staat gewoon op je telefoon.

De dwangwijzer-app is beschikbaar voor smartphone of tablet, je kunt hem downloaden in de Play Store (voor Android) en in de App Store (voor Iphone): zoek op ‘dwangwijzer’.

Run for Kika Het team Step-by-Step van Herlaarhof nam op 2 juli deel aan het hardloopevent Run for Kika in Eindhoven. Het team bestond uit zes jongeren in de leeftijd van 11 tot en met 17 jaar en drie begeleiders. Naast dat het hardlopen bijdraagt aan de eigen gezondheid zetten ze zich vol overgave in voor anderen. Petje af voor deze jongens en meisjes.

Ron van Beers: "We hebben als team 1054,65 euro opgehaald voor Kika. Er waren in totaal 1000 lopers die een bedrag van 124.039,70 euro opgehaald hebben. Iedereen was behoor-

lijk gespannen voor de start van de Run. We hebben de run in 40 minuten gelopen, zonder te stoppen. Een deel van de jongeren was al eerder bij de finish, maar hebben even gewacht zodat we als geheel team binnen konden komen. De jongeren hebben enorm hard getraind en dat heeft zijn vruchten afgeworpen. Niet alleen wij, maar ook de jongeren en hun ouders, familie en vrienden waren enorm trots. Met een voldaan gevoel en met medaille om de nek is iedereen naar huis gegaan en is de runningtherapie afgerond."

Rijker met Autisme De film 'Rijker met Autisme' is gereed.

Documentairemaker Peter M. Riemslag Baas las een klein bericht in de krant. Over vrouwen met autisme en de 'struggle' die zij vaak jarenlang ondergaan om een juiste diagnose te krijgen. In zijn research naar het verschijnsel autisme heeft hij veel vrouwen gesproken. Twee daarvan komen in deze film aan het woord. De film laat zien dat autisme in meer verschijningsvormen voorkomt dan dat bekend is bij een groter publiek. Maar veel mensen met autisme kunnen uitstekend functioneren en participeren. https://www.youtube.com/user/fotoeikenburg of https://www.facebook.com/rijkermetautisme/

Ypse voor jou Sinds februari wordt Facebook opgefleurd met ‘Ypse voor jou’. Dit zijn korte stukjes tekst of gedichtjes van Lisa Dillen, orthopedagoog bij Ypse en leerkracht basisonderwijs. Regelmatig post Ypse op https://www.facebook.com/ypsevoorjou/ een nieuwe tekst. Een tekst die je meteen vrolijk maakt, een tekst die stemt tot nadenken of gewoon een tekst die superlief is.

REINIER ZOMER 2017

51

Leukste frietkar op het plein

JAAR BI

Buurt-BBQ Diverse locaties

9 SEPT

11.00 – 16.00 UUR

Voor iedereen!

Open Monumentendag Hoofdgebouw Bethaniestraat

Met de kleinschalige buurt-BBQ’s - die bij Beschermd Wonen-voorzieningen in de regio worden georganiseerd - richten we ons speciaal op het bevorderen van het contact tussen bewoners en hun directe buren.

Elkaar ontmoeten in een ongedwongen sfeer!

10 OKT

TIJD • R

TIJD • R

J

Voor familie van cliënten, medewerkers, buurtgenoten en samenwerkingspartners

DE

75

DIVERSE DATA

11.00 – 16.00 UUR

Voor iedereen!

Dag van de Verwenzorg

Diverse locaties

Maak kennis met onze rijke geschiedenis en bezoek de doorlopende rondleiding die voert langs de beeldengroep van Juan Munoz, de refter, de Reinier van Arkel-kamer, het museum de Oudheidkamer en het fraaie, speciaal voor het bezoek van koningin Wilhelmina vervaardigde, toilet.

Tijdens Open Monumentendag opent de thematentoonstelling ‘Reinier van Arkel 575 jaar mensenwerk’.

De tentoonstelling brengt per eeuw de high lights op het gebied van verzorging/ behandeling, de groei van het instituut en bestuurlijke aspecten in beeld.

31 DEC

In 1442 liet de rijke koopman Reinier van Arkel een erfenis na waarmee een huis voor ‘zinnelozen’ wordt gesticht aan het Hinthamereinde in ’s-Hertogenbosch. Anno 2017 is Reinier van Arkel de oudste psychiatrische instelling van ons land. Al 575 jaar bij de tijd.

Het hele jaar door vieren we onze verjaardag.

EL • AL 5

SEPTEMBER

ER VAN A IN I

RK

Lekker smullen van vers gebakken frietjes en snacks, bijkletsen of een dansje wagen op een swingend discomuziekje. Jong en oud is van harte welkom bij de leukste frietkar op het plein bij de Weverij. Ook Kadoshop de Brandweerkazerne is geopend.

E

EL • AL 5

DE

ER VAN A

RK

I E IN

J

Plein de Weverij, Zorgpark Voorburg

JUBILEUM ACTIVITEITEN KALENDER NAJAAR 2017

JAAR BI

Voor iedereen!

75

30 AUG VAN 16.00 TOT 19.00 UUR

VANAF 14.30 UUR

Voor iedereen.

Oliebollenveldloop Ontmoetingscentrum de Stenen Hut, Zorgpark Voorburg

1 OKT

13.00 – 16.30 UUR

Voor deelnemers aan het project ‘Samen sterk in de wijk’ en cliënten van Reinier van Arkel

Truck Tour 2017 Ontmoetingscentrum de Stenen Hut, Zorgpark Voorburg De afvalstoffendienst ’s-Hertogenbosch rijdt met een karavaan van wagens een tour door Vught, Boxtel en ’s-Hertogenbosch en tovert daarmee een lach op de gezichten van cliënten van Reinier van Arkel en deelnemers van het samenwerkingsverband ‘Samen sterk in de wijk’.

Om 13.00 uur arriveren de wagens op Zorgpark Voorburg en worden de deelnemers ontvangen bij de Stenen Hut. Rond 16.30 uur is de karavaan weer terug bij de Stenen Hut en is het tijd om de ervaringen uit te wisselen.

EN VERDER...

5 OKT LANDELIJKE DAG NETWERK FORENSISCHE PSYCHIATRISCHE AFDELINGEN 9 NOV THEMAMIDDAG GEORGANISEERD DOOR DE FAMILIE-/BETROKKENENRAAD

Wat is er lekkerder dan verwend te worden!? Medewerkers, vrijwilligers en samenwerkingspartners zetten zich in om zoveel mogelijk cliënten extra te laten genieten van kleine alledaagse én bijzondere dingen. Tijdens de Dag van de Verwenzorg staat 'genieten' centaal!

Sluit het jaar (hard)lopend af met de recreatieve, traditionele Reinier van Arkel Oliebollenveldloop. Al meer dan dertig jaar organiseert een enthousiaste groep medewerkers, vrijwilligers en cliënten van Reinier van Arkel deze loop op de laatste dag van het k 0 1het - 5 ,leuk 7 - 5 vindt - 5 , 2 om geheel op eigen jaar. Iedereenmdie wijze, ongedwongen 4 1 0 2 R E Bmaar M Esportief C E D 1aan 3 deze loop deel te nemen, kan meedoen.

P O OL D L E V N E L L O B E I L O R U U 03.41 T O H C S T R AT S

23 NOV MEDEWERKERSFEEST KIJK VOOR ACTUELE INFORMATIE OVER DEZE EN ANDERE ACTIVITEITEN OP ONZE WEBSITE WWW.REINIERVANARKEL.NL