VRIJDAG 4 AUGUSTUS 2017
VRIJDAG 4 AUGUSTUS 2017
4
Kenia en Ethiopië zijn de leveranciers van ’gezegende benen’. Dat heeft de begeerte opgewekt van onder meer Bahrein, Turkije en Azerbeidzjan, landen die azen op sportsuccessen. Oost-Afrika is verworden tot een supermarkt, met atleten als koopwaar. Mensenhandel die veelal in verkapte slavernij uitmondt, blijkt uit een onderzoek van deze krant samen met de Duitse televisieomroep ARD en het Britse dagblad The Guardian.
Algemeen
Voorop
Algemeen
Voorop
Sportslavernij na mensenhandel Marco Knippen
m.knippen@hollandmediacombinatie.nl
Het zijn de succesverhalen die de hoop voeden en de blik vertroebelen. Neem Ruth Jebet, Keniaanse van geboorte. In 2013 maakte ze de overstap naar Bahrein, als 16-jarige. Drie jaar later snelde ze op de 3000 meter steeple chase naar olympisch goud, een primeur voor de oliestaat. Reden voor koning Hamad bin Isa Al Khalifa om haar te belonen met een kampioenspremie van 420.000 euro, ofwel 5,1 miljoen Keniaanse shilling. Jebet was zodoende in haar vaderland in één klap multimiljonaire. Loopwonders die voor de verleiding zwichten – geef ze eens ongelijk, is dan ook de heersende opinie binnen de atletiekgemeenschappen waar de laatste jaren uitverkoop werd gehouden. Want voor de ’uitverkorenen’ is de verandering van nationaliteit dé manier om zich aan de armoede te ontworstelen, luidt de rechtvaardiging. Loon naar hard werken zou het moeten zijn. Voor hen die, net als Jebet, doorgaans om half zes ’s ochtends opstaan voor hun eerste training, daarna eten en slapen, om vervolgens weer te gaan rennen. Dag in, dag uit. Waarbij het labyrint van onverharde kleiwegen en graspaden hun werkterrein is.
Wegwerpartikel Voor velen is er daarentegen geen sprake van een route naar rijkdom, integendeel. Als gastarbeiders worden ze behandeld, die wel over plichten maar niet over rechten blijken te beschikken. En die als wegwerpartikel worden afgedankt, op het moment dat de houdbaarheidsdatum volgens de kopers is verstreken. Beroofd van illusies en berooid keren ze huiswaarts over de boulevard van gebroken dromen, daarbij gepasseerd door uit de goedgevulde schappen gehaalde nieuwe lichtingen die het tegengestelde traject afleggen. Verwachtingsvol, niet wetend van de mogelijke keerzijde. Layesh Tsige Abebaw is er inmiddels wél van doordrongen, ongewild na een pijnlijke leerschool. De Ethiopische liet zich in het voorjaar van 2009 tot Azerbeidjaanse naturaliseren, na verleidelijke toezeggingen. Het bleken valse beloftes. Een vast maandinkomen, en bij podiumklasseringen bij internationale kampioenschappen een huis en dure auto’s en salarisstijging. Het aanlokkelijke aanbod kon de
’Aanzien van atletiek is in het geding’ De internationale atletiekfederatie IAAF heeft in februari dit jaar aanvragen tot versnelde naturalisaties bevroren, omdat ’de huidige regels gemanipuleerd worden en derhalve de geloofwaardigheid van de sport in het geding is’. ,,Er is een groothandel ontstaan voor Afrikaans talent dat aan de hoogste bieders wordt verkocht’’, stelt Hamad Kalkaba Malboum, IAAFbestuurslid en tevens voorzitter van de Afrikaanse atletiekfederatie. ,,De actuele situatie is schrijnend, het staat nadrukkelijk misbruik toe.’’ Aan de vooravond van de Olympische Spelen veranderden dozijnen atleten van nationaliteit. Zo bestond de Qatarese ploeg uit twee geboren Soedanezen, een van origine Marokkaan, en een geboren Egyptenaar evenals een genaturaliseerde Nigeriaan en Keniaan. Bij Bahrein, mannen en vrouwen bij elkaar opgeteld, bestond de formatie zelfs uit van origine zes Kenianen, zes Ethiopiërs, vier Nigerianen en een Marokkaan. ,,Er is een fundamentele aanpassing nodig’’, beaamt ook IAAF-president Sebastian Coe. ,,De sport moet weer kunnen ademen, het moet niet zo zijn dat een landsvlag niets waard is.’’ Fatih Çintimar, voorzitter van de Turkse atletiekbond, is zich van geen kwaad bewust, ook al ’gijzelde’ Turkije het EK in Amsterdam vorig jaar met een ’vreemdelingenlegioen’: tien van de twaalf behaalde medailles werden veroverd door zes voormalig Kenianen, plus een geboren Jamaicaan, Cubaan en Azerbeidzjaan. ,,Landen die zich beklagen, zijn slechts jaloers.’’
’Wat is een EK nog waard?’ De nationaliteitswijzigingen van de laatste jaren hebben niet alleen het karakter van moderne slavernij, maar ook van competitievervalsing. Met name Europese kampioenschappen worden bezoedeld met winnaars in de annalen die eerder bij Aziatische of Afrikaanse titelstrijden uitkwamen. Voor de van origine Europese sporters is dat een hard gelag, in sportieve en geldelijke zin. EK’s vormen vaak – en dan met name op de (middel)lange afstanden – de enige toernooien waarin door de moordende internationale concurrentie podiumklasseringen kunnen worden behaald, met als uitvloeisel verbeterde sponsorcontracten, medaillepremies en invitaties voor grote wedstrijden. Maureen Koster was, net als Susan Kuijken een jaar eerder in Amsterdam, afgelopen maart in Belgrado het slachtoffer van de
door Turkije aangekochte Keniaanse Vivian Jemutai. Als Yasemin Can maakte ze respectievelijk tijdens het EK indoor (zilver op 3000 meter) en het EK in de buitenlucht (goud op zowel 5000 als 10.000 meter) furore, waarbij Koster en Kuijken als de nummer vier gedesillusioneerd afdropen. ,,In de kern klopt het niet’’, aldus Koster. ,,Haar verwijt ik niet eens zoveel, aangezien ze vermoedelijk een uitweg uit de armoede heeft gezocht. Maar de internationale atletiekfederatie heeft verzuimd tegen deze excessen op te treden, en dat vind ik schandelijk. Wat is een EK nog waard, met zoveel import van buitenaf op oneigenlijke gronden? En persoonlijk is het zuur en frustrerend dat ik dan ook nog eens uitgerekend vierde werd. Als medaillewinnaar leeft je naam voort, als nummer vier herinnert niemand je meer.’’
De ’Bahreinse’ Ruth Jebet.
FOTO AFP
Nederland heeft geen atleten gekocht Het ’buitenlandse’ aandeel in atletiekmedailles op internationale kampioenschappen heeft sinds 2003 ook in Nederland een vlucht genomen. Troy Douglas, de sprinter die in 1995 voor Bermuda bij het WK indoor als tweede op de 200 meter eindigde, loodste in Parijs de estafetteploeg op de 4x100 meter naar WKbrons en had de primeur. Bij die mondiale titelstrijd debuteerde tevens de geboren Keniaanse Lornah Kiplagat in het oranje tenue. Ze werd vierde op de 10.000 meter, maar deed zich vervolgens van 2005 tot en met 2008 met vier wereldtitels op de weg plus cross toen 17-jarige Abebaw niet weerstaan. Dat haar achternaam in Abdullayeva werd veranderd, nam ze op de koop toe. Prestaties leverde ze. Nog in hetzelfde jaar veroverde Abdullayeva bij de Europese juniorenkampioenschappen zilver op zowel de 1500 meter als 3000 meter steeple chase. Ze herinnerde haar coach aan de gemaakte afspraken, met een averechts effect: vanaf dat moment drukte hij van haar ongewijzigde maandloon geld achterover. In 2010 verergerde de penibele
en met Europees veldloopgoud gelden. Nadien traden haar nicht Hilda Kibet (Europees veldkampioene in 2008 en winnares van EKbrons in 2010), verspringer Ignisious Gaisah (WK-zilver in 2013 en EK-brons vorig jaar in Amsterdam) en middellangeafstandsloopster Sifan Hassan (op 1500 meter onder anderen wereldindoorkampioene in 2016 én Europees (indoor)kampioene in 2014 en 2015, plus Europees crosskampioene in 2015) in haar voetsporen. Aan hun emigratie lagen daarentegen andere redenen ten grondslag dan de ordinaire atletenhandel in bijvoorbeeld Bahrein, Qatar, situatie. Haar al karige salaris werd gehalveerd, onaangekondigd en zonder reden. Een klaagzang haalde niets uit. Niettemin bleef ze Azerbeidzjan medailles bezorgen: brons bij het WK voor junioren op de 3000 meter in dat jaar, dubbel goud bij het EK onder 23 jaar (5000 en 10.000 meter) en brons bij het EK indoor (3000 meter) in 2011 én zilver tijdens het EK -23 jaar in 2013, het seizoen dat eindigde met een definitieve terugkeer naar Ethiopië. De reden: na een overheidsbonus van omgerekend 21.000
5
Turkije en Azerbeidzjan: het krijgen van een relatie met een Nederlander (Kiplagat en Kibet), het volgen van een hbo-opleiding (eveneens Kibet), de hoop op een beter maatschappelijk bestaan (Gaisah) of als asielzoeker (Hassan). Bovendien doorliepen zij de gebruikelijke ’burgerprocedures’: ze waren destijds drie jaar met een Nederlander getrouwd of woonden hier vijf jaar legaal, alvorens zij aanspraak maakten op een Nederlands paspoort. Het inburgeringsexamen hadden ze daarvoor met goed gevolg afgelegd. In het geval van Hassan en Kibet startte hun hardloopcarrière zelfs pas hier. euro, als beloning voor haar erelijst, zette de nationale atletiekfederatie nota bene haar salarisuitbetaling stop – het was de druppel, nadat haar coach en de bondsdokter door de jaren heen haar eveneens doping- en andere prestatiebevorderende middelen (naar eigen zeggen onder meer testosteron, meldonium, actovegin en zelfs epo) hadden opgedrongen en ze geen gehoor vond bij de instanties waar ze haar beklag over de duistere zaken deed. In het najaar van 2013 beëindigde ze het ’buitenlandse’
Yasemin Can viert haar titel op de 10.000 meter bij het EK in Amsterdam. De Turkse werd geboren als de Keniaanse Vivian Jemutai.
avontuur, ontgoocheld. ,,Toen we tot overeenstemming kwamen, is er niets zwart op wit gezet’’, klinkt het zelfverwijt van de tegenwoordig onder Ethiopische vlag acterende atlete die weer als Layesh Tsige Abebaw door het leven gaat. ,,Daarom konden ze ongehinderd hun gang gaan. Een vernederende ervaring. Ik ben niet als een mens behandeld, maar als een sportslaaf gebruikt.’’
Nachtmerrie Haar, in weerwil van het droomscript van Jebet, ontnuchterende nachtmerrie staat niet op zich. Een rondgang van deze krant en samenwerkingspartners ARD en The Guardian in Kenia, Ethiopië en Marokko leverde overeenkomstige verhalen op: met uitbuiting, verduisterd geld, respectloze bejegening en aanzet tot dopinggebruik
Atleten als koopwaar voor hoogste bieder als gemene deler. Veelal anonieme getuigenissen, uit vrees voor represailles of zelfs uit doodsangst. Wie zich geenszins wil verschuilen, is Leonard Maina Mucheru. In 2004 verruilde de tot Mushir Salem Jawher omgedoopte Mucheru het Keniaanse staatsburgerschap voor dat van Bahrein. Hij eindigde in 2006 als tweede op de 5000 meter bij de Aziatische Spelen, maar de in het vooruitzicht gestelde medaillepremie van omgerekend 50.000 euro ontving hij nooit. En toen –
zich niet voldoende bewust van de animositeit – Jawher als eerste Arabier in Israël een marathonwedstrijd liep (en die ook won), werd hem bij terugkomst in Bahrein zijn nationaliteit ontnomen en was hij een half jaar stateloos. Het spaargeld op zijn Bahreinse bankrekening, ettelijke tienduizenden euro’s, kan hij tot op de dag van vandaag niet opnemen of naar Kenia overboeken. ,,M’n toewijding is dus voor niets geweest, aangezien het harde werken zich nooit heeft uitbetaald. Een onbeduidend nummer, meer was ik niet.’’ Dat uit de school klappen riskant kan zijn, heeft alles te maken met de financiële belangen die met de wanpraktijken zijn gemoeid. Onbeschaamde zelfverrijking wint het van moreel handelen, bij de ronselaars. Over de rug van atleten proberen ze een slaatje uit hun
machtspositie te slaan. En veelal vinden ze hun ’partners in crime’ in corrupte bondsofficials, die met gespeelde verontwaardiging de transfers voor de bühne veroordelen maar achter de schermen tegen betaling hun medewerking aan versnelde naturalisaties verlenen. Zo ontstond er bijvoorbeeld ophef over de overgang van het Keniaanse trio Paul Kipkosgei Kemboi, William Biwott Tanui en Abraham Kiprotich in juni 2011, waarbij de inmiddels overleden voorzitter Isaiah Kiplagat van de Keniaanse atletiekbond moord en brand schreeuwde. Uit e-mailverkeer, in het bezit van deze krant, tussen de Turkse manager Önder Özbilen en een Keniaanse tussenpersoon blijkt daarentegen dat een bondsmedewerker zich liet omkopen om de vereiste papieren versneld aan te leveren. Hoewel Kemboi en Tanui,
FOTO ANP/KOEN VAN WEEL
die respectievelijk onder hun nieuwe naam Polat Kemboi Arikan en Ilham Tanui Özbilen hun carrière vervolgden, pas in juni 2013 startgerechtigd voor Turkije zouden mogen zijn, verleende de IAAF – hetgeen tegen het eigen protocol indruiste – begin 2012 al permissie. Zodoende snelde Özbilen bij het WK indoor in Istanbul op de 1500 meter naar zilver en veroverde Arikan in datzelfde jaar bij het EK in Helsinki goud op de 10.000 meter en brons op de halve afstand.
Dubbele pet Anno 2016 lijkt het er niet anders aan toe te gaan. De Keniaan Barnabas Korir, zo verklaren meerdere bronnen, geldt in eigen land als de sleutelfiguur in het recruiteren van (steeds) jongere atleten, in ieder geval voor Bahrein en mogelijk ook
voor andere landen die medailles voor een paspoort proberen te kopen. De belangenverstrengeling is daarbij ontegenzeggelijk: niet alleen als voorzitter van de Nairobi-regio van Athletics Kenya heeft hij een dubbele pet op, maar ook als voorzitter van het Keniaanse talentontwikkelingsprogramma houdt hij zich niet aan de regels van ethiek en integriteit. Ouders blijken tegen vergoedingen van duizenden euro’s hun kroost een andere nationaliteit te laten aannemen, zich niet bewust van de mogelijke vergaande consequenties. Die tieners tekenen in hun naïviteit in een hun onbekende taal opgestelde ’wurgcontracten’, waarvan zij dus de precieze inhoud niet kennen. Voor menigeen is dat de inleiding tot mensonterende ellende, fortuinlijke uitzonderingen als Jebet daargelaten.