Στρατηγική για την αειφορική διαχείριση του λόφου του Λυκαβηττού by Resilient Athens

ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΥΠΟΔΟΜΩΝ & ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΝΘΟΚΟΜΙΑΣ & ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ

Πρόγραμμα: «Ανάλυση τοπίου του λόφου του Λυκαβηττού και ανάπτυξη στρατηγικής για την ανάδειξη της ταυτότητας αυτού και την αειφορική διαχείρισή του» ΔΙΕΤΕΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ 2016-18 Επιστημονικοί υπεύθυνοι: Παπαφωτίου Μαρία, Καθηγήτρια Ακουμιανάκη Αναστασία, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παρασκευοπούλου Αγγελική, Επίκουρη Καθηγήτρια Βισίλια Άννα-Μαρία, Λέκτορας Ερευνητική ομάδα: Ανδρεοπούλου Χ., Γαλάτη Μ., Γόγολος Δ., Κόντος Ι., Μυροφορίδου Β., Παπακωνσταντίνου Ε., Πορφυράκη Θ., Χούντας Κ., Χρηστάρα-Παπαγεωργίου Φ.

Ευγενική Χορηγία ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΛΕΒΕΝΤΗ

Το Εργαστηρίο Ανθοκομίας & Αρχιτεκτονικής Τοπίου – Γ.Π.Α. εστιάζει στα παρακάτω: Τοπιακό Χαρακτήρα Περιβαλλοντική ανάλυση του Λόφου, χλωρίδα και πανίδα Διαχείριση υδάτων Έδαφος Διατύπωση αρχών διαχείρισης του πρασίνου με έμφαση στην οικολογία, αειφορία και ανθεκτικότητα των παρεμβάσεων Στρατηγική τοπιακού σχεδιασμού πρασίνου για την ανάδειξη μονοπατιών, θεάσεων, στάσης και θέας

Η ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΤΟΥ ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΥ - Ιστορική και πολιτισμική σημασία του τοπίου του Λυκαβηττού - Ερμηνεία του τοπίου και ο προσδιορισμός του χαρακτήρα του λόφου του Λυκαβηττού

Η ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΤΟΥ ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΥ: Ιστορική και πολιτισμική σημασία του τοπίου του Λυκαβηττού Σε ποικίλους τομείς (τοπωνύμιο, μυθολογία, λογοτεχνία, αρχιτεκτονική, θρησκευτική, κοινωνική) διαφαίνεται η επίδραση της μορφής, των ποιοτικών χαρακτηριστικών και της σημασίας του τοπίου του Λυκαβηττού στην ανάπτυξη της πολιτισμικής κληρονομιάς, τα οποία θα πρέπει να ληφθούν υπόψη σε οποιαδήποτε πρόταση ανάπλασης ή διαμόρφωσης του λόφου.

Σχέδιο του ιστοριογράφου André Georges Guillet (1675). Στη θέση 129 απεικονίζεται ο Αγ. Γεώργιος.

Η ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΤΟΥ ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΥ: Ερμηνεία του τοπίου και ο προσδιορισμός του χαρακτήρα του λόφου του Λυκαβηττού O λόφος διαχωρίζεται σε τέσσερις χωρικές ενότητες, με βάση την αλληλεπίδραση μεταξύ του φυσικού στοιχείου και της ανθρώπινης δράσης. Συγκεκριμένα, εντοπίζονται τα χαρακτηριστικά του τοπίου σε συνδυασμό με την προσέλευση των επισκεπτών στις ενότητες αυτές.

Οι τέσσερις χωρικές ενότητες βάσει του βαθμού αλληλεπίδρασης του φυσικού στοιχείου με τον ανθρώπινο παράγοντα: η ενότητα Α με τη μεγαλύτερη αλληλεπίδραση, ακολουθεί η ενότητα Β όπου εντοπίζεται η βασική πρόσβαση των επισκεπτών, η ενότητα Γ όπου παρουσιάζεται μειωμένη η αλληλεπίδραση και τέλος η ενότητα Δ όπου παρουσιάζει το μικρότερο βαθμό.

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΟ ΛΟΦΟ ΤΟΥ ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΥ - Ιστορική αναδρομή φυτεύσεων και βλάστησης στο Λόφο - Κυρίαρχη υφιστάμενη βλάστηση του Λόφου - Ενδεικτική καταγραφή της χλωρίδας του Λόφου - Η πανίδα του Λόφου

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΟ ΛΟΦΟ ΤΟΥ ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΥ Ιστορική αναδρομή φυτεύσεων και βλάστησης στο Λόφο Οι πρώτες φυτεύσεις Ο «γυμ νός» λόφο ς του Λυκα Το όραμα του Ερνέστου Τσίλλερ για πηγές, Ο «γυμνός» λόφος του Λυκαβηττού. καταρράκτες και κρήνες στο λόφο (1886) Φωτογραφία του 1865 τουβηττ Francis Frith ού. Φωτ ογρα φία του 1865 του Franc is Η δενδροφύτευση Ο λόφος του Λυκαβηττού το 1965 Ο λόφος του Λυκαβηττού το 1910 Frith στη θέση «Πευκάκια» (1885)

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΟ ΛΟΦΟ ΤΟΥ ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΥ: Ιστορική αναδρομή φυτεύσεων και βλάστησης στο Λόφο Το πρόσφατο παρελθόν Στο διάγραμμα απεικονίζονται Ο οι υφιστάμενες φυτοκοινότητες «γυμ με βάση τον in situ εντοπισμό νός» τους στο λόφο και αποτελούν λόφο προϊόν καταγραφής ςμετουβάση ΛυκαΖώη. τις μαρτυρίες του Αντώνη βηττ ού. Φωτ ογρα φία του 1865 του Χάρτης φυτοκοινοτήτων και αυτοφυών φυτών Franc ιδιαίτερου ενδιαφέροντος του Λόφου του is Λυκαβηττού με βάση τον in situ εντοπισμό τους Frith σε συνεργασία με τον Αντώνη Ζώη

: Crocus cancellatus : Ceratonia siliqua, Quercus ilex : Thymus vulgaris, Thymelaea hirsuta : Anthemis arvensis : Eucalyptus globulus, Teucrium pollium Phlomis fruticosa, Ballota acetabulosa : Spartium junceum, Stenbergia lutea : Cistus parviflorus : Valeriana dioscoridis, Phlomis fruticosa : Rhamnus lycioides subsp. Graecus, Euphorbia characias : Rumex bucephalophorus : Asparagus acutifolius, Asphodelus ramosus, Allium chamaespathum, Sedum sediforme, Salvia officinalis : Scrophularia lucida : Lavatera arborea : Crocus sativus : Rosmarinus officinalis

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΟ ΛΟΦΟ ΤΟΥ ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΥ: Ιστορική αναδρομή φυτεύσεων και βλάστησης στο Λόφο Σημαντικές ήταν και οι πληροφορίες του τ. Καθηγητή κ. Στεφάνου σχετικά με Ο τα είδη που πλέον δεν υπάρχουν στο «γυμ Λόφο. νός» λόφο Έτσι προέκυψε η δημιουργία ενός ιστορικού χάρτη πους του φανερώνει το Λυκα χαρακτήρα του Λυκαβηττού κατά το βηττ πρόσφατο παρελθόν:ού.

Φωτ ογρα φία του 1865 του Ιστορικός χάρτης με χαρακτηριστικά είδη που Franc περιορίστηκαν ή χάθηκαν από το λόφο του is Λυκαβηττού Frith

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΟ ΛΟΦΟ ΤΟΥ ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΥ: Κυρίαρχη υφιστάμενη βλάστηση του Λόφου

Ο «γυμ νός» λόφο ς του Λυκα βηττ ού. Φωτ ογρα φία του 1865 του Franc is Frith Χάρτης με τις επιμέρους περιοχές των κυρίαρχων φυτοκοινωνιών

Χάρτης με τις επιμέρους κυρίαρχων ειδών γεωφύτων

υποπεριοχές

Ενδεικτική καταγραφή της χλωρίδας του Λόφου Δενδρώδη είδη

Θαμνώδη είδη

Ο «γυμ νός» λόφο ς του Λυκα βηττ ού. Φωτ ογρα φία του 1865 του Franc is Frith

Ενδεικτική καταγραφή της χλωρίδας του Λόφου Ποώδη είδη

Κάκτοι-Παχύφυτα

Ο «γυμ νός» λόφο ς του Λυκα βηττ ού. Φωτ οΚάκ τοιΠαχύ φυτ α γραφ ία του 1865 του Franc is Frith

Ποώδη είδη σε βραχώδεις τοποθεσίες (Χασμόφυτα)

Γεώφυτα

Η πανίδα του Λόφου Ορνιθοπανίδα

Αρθρόποδα και γαστερόποδα Ο «γυμ νός» λόφο ς του Λυκα βηττ ού. Φωτ οΚάκ τοΠαχύ φυία του 1865 του Franc is Frit

Η πανίδα του Λόφου Ερπετά και αμφίβια

Θηλαστικά Ο «γυμ νός» λόφο ς του Λυκα βηττ ού. Φωτ οΚάκ τοΠαχύ φυία του 1865 του Franc is Frit

ΤΟ ΝΕΡΟ ΣΤΟ ΛΟΦΟ ΤΟΥ ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΥ - Τοπολογικά στοιχεία της περιοχής του Λυκαβηττού - Γεωλογικά στοιχεία της περιοχής του Λυκαβηττού - Υδρολογία του Λυκαβηττού -Διάβρωση και συγκέντρωση αποθέσεων φερτών υλικών στο Λόφο -Το στοιχείο του νερού στην ευρύτερη περιοχή του Λυκαβηττού - Τα κάθετα στοιχεία νερού στον Λόφο του Λυκαβηττού - Οι πηγές νερού και τα καθιστικά αυτών επί του Λόφου - Το περιμετρικό ρείθρο πέριξ του Λόφου του Λυκαβηττού - Υφιστάμενη κατάσταση του αρδευτικού δικτύου του Λόφου - Υφιστάμενη κατάσταση συστημάτων πυρόσβεσης

Τοπολογικά στοιχεία της περιοχής του Λυκαβηττού

Ο «γυμ νός» λόφο ς του Λυκα βηττ ού. Φωτ οΚάκ τοΠαχύ φυία του 1865 του Franc is Frit Χάρτης διαβάθμισης κλίσεων Λυκαβηττού

Γεωλογικά στοιχεία της περιοχής του Λυκαβηττού

Ο «γυμ νός» λόφο ς του Λυκα βηττ ού. Φωτ οΚάκ τοΠαχύ φυία του 1865 του Franc is Frit Γεωλογικός χάρτης Λυκαβηττού

Υδρολογία του Λυκαβηττού

Υδρολογικός χάρτης Λυκαβηττού

Υδρολογία του Λυκαβηττού

Χάρτης εκτιμώμενων ροών νερού στο λόφο του Λυκαβηττού

Διάβρωση και συγκέντρωση αποθέσεων φερτών υλικών στο Λόφο του Λυκαβηττού

Χάρτης εκτιμώμενων περιοχών απόθεσης φερτών υλικών στο λόφο του Λυκαβηττού

Το στοιχείο του νερού στην ευρύτερη περιοχή του Λυκαβηττού

Σχεδιαστική απεικόνιση στοιχείων νερού στην περιοχή του Λόφου του Λυκαβηττού

Τα κάθετα στοιχεία νερού στον Λόφο του Λυκαβηττού

Διαγραμματική απεικόνιση κάθετων στοιχείων νερού επί του Λόφου του Λυκαβηττού, σκίτσο αυτών και επιτόπιες φωτογραφίες

Οι πηγές νερού και τα καθιστικά αυτών επί του Λόφου του Λυκαβηττού

Διαγραμματική απεικόνιση κρηνών νερού επί του Λόφου του Λυκαβηττού και επιτόπιες φωτογραφίες

Το περιμετρικό ρείθρο πέριξ του Λόφου του Λυκαβηττού

Διαγραμματική απεικόνιση της τοποθεσίας του περιμετρικού ρείθρου πέριξ του Λόφου του Λυκαβηττού και σκίτσο αυτού

Υφιστάμενη κατάσταση του αρδευτικού δικτύου του Λόφου του Λυκαβηττού

Χάρτης πρωτεύοντος αρδευτικού δικτύου (πηγή: Διεύθυνση Πρασίνου και Αστικής Πανίδας Δήμου Αθηναίων).

Υφιστάμενη κατάσταση συστημάτων πυρόσβεσης

Χάρτης πυροσβεστικών φωλιών (Πηγή: Διεύθυνση Πρασίνου και Αστικής Πανίδας Δήμου Αθηναίων).

Rebuild by Design

Γ.Π.Α. Ε.Μ.Π.

100 Resilient Cities Interboro Δήμος Αθηναίων

ΠΡΟΤΑΣΗ Γ.Π.Α. ΓΙΑ ΤHΝ ΑΝΑΖΩΟΓΟΝΗΣΗ ΤΟΥ ΛΟΦΟΥ ΤΟΥ ΛΥΚΑΒΗΤΤΟΥ

Ανθεκτικότητα του Λόφου του Λυκαβηττού

Το ΓΠΑ προτείνει: - τη ζωνοποίηση του λόφου με στόχο την ανθεκτικότητα και την ισορροπία μεταξύ λειτουργιών και βιοποικιλότητας, λαμβάνοντας υπ’όψην τον βαθμό επισκεψιμότητας και τις κλίσεις (και άρα την προσβασιμότητα) των διαφόρων περιοχών, αλλά και την σημασία των εκάστοτε φυσικών στοιχείων, όπως οι φυτοκοινωνίες με ενδημικά ή/και προστατευόμενα είδη.

min

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΜΕ ΖΩΝΕΣ max

Ζωνοποίηση βαρύτητας πιθανών επεμβάσεων και περιοχών προστασίας

Σενάρια ενεργοποίησης του λόφου Εστιάζοντας στα ιδιαίτερα στοιχεία του Λόφου, το Γ.Π.Α. προτείνει: -την ανάδειξη του στοιχείου του νερού και τη σύνδεσή του με το παρελθόν μέσω θεματικών διαδρομών, που θα αναδεικνύουν την διαφορετική σχέση του επισκέπτη με τα στοιχεία του νερού. -την ανάδειξη και προστασία της χλωρίδας μέσω δημιουργίας δικτύου βοτανικών διαδρομών με εκπαιδευτικό χαρακτήρα, με δραστηριότητες όπως παρατήρηση και αναγνώριση των φυτών και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους (ιδιότητες, ιστορία κτλ.), ζωγραφική, μαθήματα κηπουρικής, κ.ά. -την ανάδειξη των γεωλογικών στοιχείων, υποστηριζόμενη από κατάλληλο πληροφοριακό υλικό, με προοπτική την ανάπτυξη δικτύου γεωδιαδρομών και γεωπάρκων, με δραστηριότητες όπως αναγνώριση ιδιαίτερων γεωλογικών φαινομένων και εντοπισμός τους στο Λόφο, αναψυχής (π.χ. αναρρίχηση) κ.ά. Επίσης, μπορούν σε απομονωμένα μέρη να τοποθετηθούν παρατηρητήρια της ορνιθοπανίδας.