Berta Dรกvila
A arte do fracaso
BARBANTESA
A meu pai, Manuel Dรกvila, que me ensinou o valor da honestidade e do traballo.
Darrere les paraules només et tinc a tu. Trist el qui mai no ha perdut per amor una casa. Trist el qui mor envoltat de respecte i prestigi. Jo em crec el que passa en la nit estrellada d'un vers. JOAN MARGARIT
Tras as palabras só te teño a ti. Triste o que nunca perdeu por amor unha casa. Triste o que morre cun aura de respecto e prestixio. Eu creo no que ocorre na noite estrelada dun verso.
PRIMEIRA PARTE
DO ESCRITOR E OUTROS ENFERMOS CRÓNICOS
CORRESPONDENCIA Querida avoa Úrsula, E se o avó non fose tan absurdamente mesquiño? Lembras a pasada primavera, cando marchei á vila na que naceu Alberti para escribir tranquila? Pois alí teimaba continuamente nesa pregunta. Ás veces imaxino que el é como o home honesto que atopei polo camiño que vai á praia, cun chuvasqueiro azul escuro e unha bolsa de plástico cargada de pan e leite. Tiña todo el esa dignidade limpa da sinxeleza. Quixen describilo en tres ou catro adxectivos esenciais sobre o caderno e estiven tentada de fotografalo para gardar memoria, pero ata un home honesto e afable podería molestarse por unha fotografía indiscreta. Entón xurdiron no ceo, afastados, humildes fogos de artificio que el contemplaba embobado, detido, coa boca entreaberta. Había, avoa, na súa cara, ese xesto de quen descobre o mundo. Ás súas costas, dúas adolescentes sentadas nun banco de formigón intercambiaban fotografías e politóns cos seus teléfonos móbiles. Eu víraas antes, como non decatarse de que estaban aí se o ton dos seus berros rozaba os límites do audible por un ser humano. E así tornei sen querer en narrador testemuña de dúas galaxias que chocan sen sabelo, porque non reparou en min nunca o home
21
honesto, e é que ademais de bo é cándido na súa última vellez, como non era o avó. Semellaba, si, un home bo, dunha bondade torpe, sen pulir. E claro que o era. Agora, pasados os meses e -sobre todo- as estacións, escribín tantas cousas sobre el que xa non podería ser doutro xeito. Ti tamén estiveches perdida polos recunchos dalgunha praia de Andalucía, dalgún paseo ou dalgunha alameda, e seguro que alí fuches feliz, porque en todos os camiños daba contigo, e a luz tornaba algunhas veces un estado de ánimo, como nos corredores escuros desa casa na que viviades, nos que a gatiña se golpeaba contra os mobles continuamente. Pobriña, era tan boa… quedou cega e nunca protestaba, nunca me rabuñou cando lle tiraba do rabo, e claro, non nos decatamos de que apenas lle servían para nada os ollos, porque a fin de contas todos tropezabamos co armario grande e co aparador, ese tan feo no que o avó gardaba a pistola. Sentábate no colo mentres facías calceta e dábache calor na sala fría. Pola noite, na cama grande, abrigábache os pés. Imaxino que o home honesto ten tamén frío nos pés, e que se aguanta. Logo, cando ti tampouco vías nada, sentabades as dúas en fronte do televisor e escoitabádelo todas as horas que era posible. El debería ter tamén un gato, chamareille Bolero, porque é nome de gato de home bo. Seguro que te fai rir, porque cando era nena estaba empeñada en pórlles nomes de músicas aos animais domésticos. Lembras a Tango? Era o meu paxaro favorito da gaiola, o único que non morreu esmagado no camión da mudanza. E a Opereta, o peixe? A ese papouno dunha poutada a gatiña Sonatina. As carpas laranxas teñen o sangue vermello, como as persoas. Dime, avoa, alí onde vos fostes na guerra, ulía a azar? Imaxínote escondida da pólvora baixo as laranxeiras en flor.
22
Explicoume mamá que por iso tiñas tanto medo ao estrondo de tronos das tormentas. Asustábante tanto que ás veces chorabas e eu bulía sen rumbo polos corredores da casa para que me berrases forte e espantases o ruído e a tristeza. Alí, en El Puerto, ole sempre a azar, agás na praia, que trae ruídos subterráneos doutras beiras do mar e aromas a sal e cunchas. O editor díxome que debía entregar a novela en agosto, e convidoume a pasar o verán nunha casa alá, non moi lonxe da praia, para que me centrase unicamente no libro e lle dese un bo empurrón. Así o dixo, un empurrón, e eu pensei nos libros do avó rodando pola escaleira, mazados. Aínda que sei que non caeron, que os queimastes na cheminea da casa porque total xa non os lía ninguén. Se cadra marchei demasiado lonxe de ti a buscarte, pero tampouco a ti semellaba importarche nunca onde estivese eu con tal de que xamais dese contigo. A verdade é que isto o penso agora, porque cando puxen rumbo ao Sur nin sequera me lembraba das túas mans engurradísimas. Cando miro as miñas, os dedos finos, as liñas caprichosas das palmas… Ai, avoa, estráñote tanto nas miñas mans tan túas que teño que refuxiarme ás veces entre as de mamá coma unha cativa! Maldita herdanza a das engurras, os ollos verdeaugados e esa obsesión idiota do tacón. Tiña quince anos e os meus nocellos eran como vimbios sobre os zapatos altos. Ti ensinábasme a levantar os ombreiros e mirar á fronte, a pisar con forza, porque muller sen tacón é incompleta como muller sen parto, como muller sen sangue, como muller sen bágoas. Algunhas noites paseaba pola praia, iso debeu de ser máis ou menos cando ti comezabas a morrer na primeira primavera. E eu fóra da casa. E Noelia tamén fóra da casa. E o tío Mario facendo fotografías no barrio latino de París. Que disparate de
23
avións que ningún collemos porque era a túa unha morte anunciada cincuenta anos atrás, na que ninguén cría xa demasiado. Compréndenos, cinco tromboses, unha anxina, en fin, son suficientes para non alarmarse demasiado coa túa mala saúde de ferro. Cantas veces me dixo mamá que ías ao ceo cando eu era pequena! E logo sempre volvías. Os milagres do corpo humano son inescrutables para a xente de letras. E a verdade é que nos cadrou ben que tardases un pouquiño máis en morrer, tivemos tempo para arranxar a axenda e dispor todo o preciso para chorarte a gusto. Que boa idea a túa de planear a morte coma quen tece un funeral de longos anos. Esas noites de abril en que frecuentaba a beira da Baía de Cádiz pensaba moitas metáforas. Viñan a min fáciles e limpas como a espuma das ondas, que alá son pequenas e inocentes, non coma nesta cidade na que vivo. Cando podía anotábaas todas nun caderno e logo dispúñame a esquecelas para non descubrilas frouxas e insípidas. Ouvíanse as máis das veces ruídos de campás: “Mira si yo soy gitana, que canto por bulerías y repica la campana”. Todo me lembraba tanto a Alberti e a ti… porque eras medio poeta e tamén medio comunista por veces, supoño, polas tardes nas que me recitabas aquilo de “¡Qué blanca lleva la falda, la niña que se va al mar!” mentres intentabas facerme comer a merenda, ou polas laranxeiras baixo as que te imaxino nova e resgardada. Terías máis ou menos a miña idade cando viñeches aquí. E se entón coñeceses o home honesto? Poderías ser ti Matilde, a súa muller, que morreu sen estridencias, na cama de matrimonio, entre as catro paredes do cuarto onde tamén naceran os fillos. Creo que o home honesto dorme aínda nesa cama sen ningún tipo de reparo, porque vén dun tempo en que os pais e os fillos chegaban á morte no mesmo leito en que foran concibidos.
24